Professional Documents
Culture Documents
1
A orientación é Leste-Oeste, sendo o Leste a fachada pola
que se accede ao interior, fai que o sol nacente proxectara os seus
raios sobre a colosal estatua criselefantina de Atenea obra de
Fidias, duns 13 metros de altura. O edificio dalle así ás costas á
entrada da Acrópole.
De planta rectangular, períptero porque a columnata
rodea todo o edificio e octástilo ao contar con 8 columnas nos
lados menores. Os lados maiores constan de 17 columnas
seguindo o canon de proporcionalidade, o dobre + 1, entre
lados curtos e longos.
Ás consabidas dependencias interiores de pronaos ou
pórtico, naos na que se sitúa a estatua da deusa e
opistódomos, un falso pórtico traseiro, engadiuse neste caso
unha sala a maiores, sala cadrada con teitume plana
sostida por catro columnas xónicas, o carto das virxes ou
parthenon, que ao parecer servía para gardar as doazóns e ao que
se accedía desde o opistódomos. Outra particularidade é que a
naos está dividida en tres naves, a central máis ancha que as
laterais, mediante unha columnata en forma de U
conformada por columnas superpostas de orde dórica. A súa
función é dobre, dunha banda elevar a altura da construción para
2
dar cabida á colosal estatua, e doutra soster o teitume plano
dunha anchura importante, 18 m.
En realidade foi a estatua de Atenea a que condicionou
toda a construción, obrigando a realizar un edificio de
gran tamaño, comparable ó templo de Zeus en Olimpia. Por
iso tamén amplíase o canon de columnas máis habitual: 6x13.
3
1- Teoría da compensación. Vén de Vitruvio, “ se un estilóbata
fose chá, parece á vista afundido” e as columnas das esquinas
deben ser máis grosas “porque se recortan no espazo libre e a luz
que reciben tende a adelgazalas”. Serían polo tanto melloras
ou compensacións para contrarrestar a ilusión óptica;
supón que o obxectivo dos arquitectos e facer que todos os
elementos aparecesen “correctos”, que as “horizontais fosen
horizontais”. Sen embargo cando vemos unha horizontal desde
abaixo o efecto é o contrario.
4
O obxectivo do arquitecto é dar á súa obra unha aparencia
ben proporcionada e recorrer no posible a medios correctivos de
ilusión óptica, con vistas a un equilibrio simulado, xa que non de
feito, de medidas e proporcións.
Heliodoro, Tratado de Óptica, s. III a.C.
5
ERECTEION
6
Planta. Comprende dúas zonas diferenciadas, a parte
oriental e mais alta foi destinada a Atenea Polias mentres a parte
baixa se dedica a Poseidón e Erecteo. Engloba ademais os outros
lugares de culto xa citados. Podemos ver o edificio como a "unión"
de dous templos.
A planta alta,
rectangular como a
maioría dos templos que
tomaran como modelo o
mégaron micénico,
presenta unha fachada
no lado oriental cun
pórtico hexástilo de
orde xónica, que da
acceso á naos de Atenea
Polias (1); no lado sur
abriuse o célebre
pórtico das cariátides
que oculta a baixada á
tumba de Cécrope (6). Como non hai pórtico no lado oeste podemos
consideralo próstilo.
Na planta inferior, dedicada a Poseidón e Erecteo, coa
cisterna do sal mariño do deus, encontramos outras dúas
fachadas, unha con pórtico na cara norte(2) e outra na cara oeste.
O pórtico norte que limita practicamente coa muralla da
Acrópole, presenta gran altura pois arranca da parta máis baixa
do terreo e acada a cornixa da planta superior, configúrase con
seis columnas xónicas, catro á fronte e unha detrás de cada
unha das dos ángulos, de esveltos fustes. Forma ángulo recto coa
cella pois foi necesario construílo aquí para non alterar o espazo
sagrado onde se alzaba a oliveira sagrada de Atenea e que
ocupa o espazo natural para este pórtico.
O lado oeste carece de pórtico e revela a existencias
dos dous niveis, na parte superior presenta fiestras abertas
entre columnas pegadas no muro e apoiadas sobre un resalte do
muro baixo no que se abría unha porta. Estas columnas, o remate
en frontón e a conexión co arquitrabe, friso e cornixa que corren ao
longo de todo o edificio, harmonizan este lado co lado oriental a
pesares de que neste lado as columnas son mais altas.
Alzado. En canto a orde xónica que aparece a mediados do
s. VI a.C. en Xonia, conectado con formulacións orientais,
caracterízase por ser máis esvelto que a dórica (a columna é 7/8
7
veces o diámetro do fuste), máis lixeiro e decorativo, amosa un
sentido de luxo e refinamento que non ten o dórico.
Sobre a crepidoma, plataforma de tres banzos
(estereóbatas, os dous inferiores, e estilóbata o superior)
arrancan as columnas: base combinando toros (molduras
convexas) e escocias (molduras cóncavas), fuste estriado en
arestas mortas e sen éntase; capitel con colariño que o separa do
fuste, pequeno equino, moldura circular convexa decorado con
ovas e dúas grandes volutas que é o máis característico
deste capitel, tamén ten un pequeno ábaco. Segue o
entaboamento constituído por un arquitrabe dividido en tres
bandas horizontais, un friso liso ou con decoración e a cornixa
que sobresae do plano anterior. Como o tellado é a dúas augas
fórmanse nos lados menores frontóns cuxa superficie interna, o
tímpano, se decora con programas escultóricos.
Toda a estrutura do edificio é alintelada, non se
empregan arcos nin bóvedas, como é característico de
todos os edificios gregos.
O pórtico das cariátides, exemplo de novas solucións
arquitectónicas, é de pouca altura pois non cobre a altura total do
muro do templo ao que se adosa. As figuras femininas
cumpren a función de soporte, substituíndo ao fuste. O seu
nome ven das mulleres de Caria que, segundo a tradición, os
atenienses fixeran escravas porque axudaran os persas. Resultan
pois unha clara advertencia do que lle pode suceder aos traidores.
8
Visten un peplo cinguido ao corpo e un himation, nos que
se amosa un gran traballo de pregas, que complementan con un
coidado peiteado cun recollido de dúas trenzas que caen ata
metade das costas. Posiblemente nunha man levaban un pequeno
prato de ofrendas e coa outra suxeitaban o peplo.
9
NIKÉ ÁPTERA
Estilo e datación.
Pertence ao período
clásico da arte grega,
séculos V e IV a.C., entre o
fin das guerras médicas e a morte de Alexandre Magno no 323,
máis concretamente ó clasicismo pleno do s. V a.C., que coincide co
goberno de Pericles quen encargou a reconstrución e
embelecemento de toda a rocha sagrada despois da súa destrución
polo exército persa de Xerxes no 479 a.C.
Se ben o proxecto construtivo data do 449, coetáneo do
Partenón, a obra non se levou a cabo ata vinte anos despois,
xa morto Pericles e durante as Guerras do Peloponeso, o que
outorgaba un significado engadido ao templo: a ambición de
Atenas de se converter na polis líder. A razón do retraso non está
clara, pode que se pospuxera para centrar todos os esforzos na
edilicia do Partenón ou pola oposición de Pericles, pois o proxecto
era promovido polo seu rival, o xeneral Cimón.
Está realizado en mármore do Pentélico.
10
Autoría. A obra débese a Calícrates, colaborador na
construción do Partenón, quen tivo que adaptar o proxecto inicial
a un espazo que se reduciu máis coa grande volumetría acadada
polos Propíleos. O templo de Atenea Niké é unha obra chea de
elegancia e fermosura, aínda sendo unha miniatura no medio dos
restantes edificios da Acrópole.
Antes de pasar á análise particular, convén facer unha precisión:
entender que os templos non son construcións illadas, pola
contra forman parte dun conxunto que abarca todo o témenos, o
espazo sagrado.
De planta rectangular, tetrástilo por ter catro columnas no
fronte e anfipróstilo ao contar con pórticos en cada un dos lados
menores. As pequenas dimensións fixeron que pronaos e
opistodomos quedaran reducidos a pequenos pórticos, e a
que a naos cadrada, onde se situaba a estatua da deusa, se vira
reducida a 4x4 metros. A cella cos seus dous piares no
acceso semella a estrutura dun templo in antis.
O alzado segue o esquema dos templos gregos acorde a un
módulo de harmonía e proporción que se materializa na existencia
das ordes, que toman como unidade de medida o radio do fuste da
columna e a partir de aí a proporción aplícase a todas as partes e
elementos, de xeito que toda a composición queda normativizada.
Neste caso en orde xónica, máis esvelta e lixeira que a orde
dórica.
De abaixo arriba encontramos os seguintes elementos: a
crepidoma, plataforma de tres chanzos (estereóbatos, os dous
inferiores, e estilóbato o superior) en todo o perímetro; as
columnas xónicas, con fuste monolítico, e o entaboamento
constituído por un arquitrabe subdividido en tres bandas
horizontais, un friso continuo adornado con relevos, e a cornixa
que sobresae do plano anterior.
A fin de lograr unha mellor visión da volumetría e da
xeometría do conxunto, aplicaron tamén certas correccións
ópticas, así as volutas exteriores dos capiteis dos catro ángulos
dispóñense tanxencialmente.
As dimensións reducidas do templo débenselle ao carácter
antropocéntrico da cultura grega e ao feito de que,
orixinariamente, os arquitectos atenienses consideraban que o
estilo xónico só era apropiado para templos pequenos.
11
Como o tellado é a dúas augas fórmanse nos lados
menores dous frontóns cuxa superficie interna, o tímpano, se
decora con programas escultórico en relevos, hoxe perdidos.
En canto ao programa escultórico inclúe os relevos do friso coas
vitorias bélicas dos atenienses (Batalla de Platea) e nos frontóns
unha Xigantomaquia e unha Amazonomaquia. A isto hai que
engadir os xa citados do parapeto.
Esta pequena xoia arquitectónica foi destruída polos turcos
no século XVII que aproveitaron o material para facer
fortificacións. No século XIX, foi reconstruído por arqueólogos
franceses.
12