Professional Documents
Culture Documents
ARTE
PRERROMÁNICA
INTRODUCIÓN.
ÁBSIDA
CIMBORRIO ou CIBORIO
• Construción en forma de torre, cadrada ou octogonal,
que se ergue sobre o cruceiro dunha igrexa. No
interior encerra unha cúpula ou unha bóveda. No
gótico remata nun chapitel.
• O aparello é de boa calidade, superior ao de Santa
Comba de Bande. No interior, as pedras de cantería,
grandes e ben talladas lembran aos aparellos
romanos
Un trazo de interese, existente noutras
igrexas da época, é a presenza dunha
cámara sobre a ábsida
O máis orixinal da igrexa é a existencia dun
programa escultórico complexo que se desenvolve
en bases, capiteis e un friso mural. A temática
aludiría á Salvación recorrendo a temas do Antigo
Testamento (Sacrificio de Isaac, Daniel entre os
leóns) habituais dende a época paleocristiá polo
seu carácter de antetipos ou prefiguracións de
Cristo na cruz ou na resurrección.
A técnica da talla é en reserva (só dous
planos: fondo e figuración, con total
ausencia de modelado) e a realización é
bastante ruda con grandes desproporcións
e dificultade para reproducir as túnicas que
aparecían no sarcófago paleocristián que
probablemente serviu de modelo.
Nos cimacios e no friso que percorre o
muro aparecen roleos (vexetais estilizados
que se enrolan formando círculos) en eles
figuras de animais (pavos, grullas),
palmetas, acios de uvas, etc. Unha temática
que alude ao paraíso terreal.
Igrexa de Santa Comba de Bande
(Ourense, principios do século VII)
A antiga Gallaecia romana, ocupada polos suevos ata o
585, incorpórase á órbita visigoda da man de Leovixildo. A
pesar da súa situación excéntrica con respecto ás capitais
visigodas (Mérida e despois Toledo) consérvanse aquí
algúns edificios notables como San Fructuoso de
Montelios (Braga, Portugal) ou Santa Comba de Bande,
construída a principios do século VII e restaurada no 872,
quizais por artistas mozárabes.
O edificio, probablemente a igrexa dun antigo
mosteiro, presenta unha clara contradición entre a
coidada disposición da planta e a suave gradación
dos volumes en altura, coa pobreza da execución
e a sobriedade decorativa. Asemella que se
tratase dun proxecto dun arquitecto de primeira
fila, executado por un mestre de obras e uns
canteiros con escasa preparación.
A planta orixinal era de cruz grega con
cámaras laterais na cabeceira –como en San
Pedro da Nave- e coa capela central
destacada
Existen seis dependencias anexas á
planta principal, todas cadradas: dúas
nos lados do pórtico, con acceso desde
o mesmo; outras dúas pegadas a elas e
aos brazos da cruz, con acceso desde o
cruceiro, e outras dúas na zona da
cabeceira, con entrada desde a nave
central.
De todas elas, na actualidade só se conserva
unha, a do lado norte da cabeceira, o que deixa a
edificación cun aspecto máis sinxelo. Sobre a súa
función, admítese que as conectadas ao pórtico
servirían de refuxio de peregrinos, mentres que as
outras catro, conectadas co interior do templo,
serían celas para os monxes.
O interior, a pesar da
súa sinxeleza, resulta
moi fermoso polo
partido que o arquitecto
soubo sacar da
diferenza de alturas,
con xanelas a distintos
niveis que dan unha
iluminación matizada
As bóvedas que cobren a igrexa son de
canón construídas en ladrillo de tipo
romano, salvo o cruceiro que se cobre con
bóveda de aresta sostida por catro arcos de
ferradura. Presenta unha fiestra en cada un
dos lados.
O arco triunfal de ferradura que da acceso ao altar
maior, apóiase sobre catro columnas pareadas de
fuste liso, dúas delas teñen capiteis de época do
baixo imperio romano, de tipo corintio, e outros
dous de factura visigótica.
A decoración interior limítase ás impostas* con
sogueados e acios de uva e outros motivos
vexetais.
*Impostas: fiada de perpiaños algo voladiza, a veces con moldura sobre
a que vai un arco ou bóveda.
IMPOSTAS
• Aínda que as bóvedas de aresta son de
tradición romana sorprende a súa
aparición nun edificio visigodo (é o único
caso coñecido) polo que podería ser dunha
época posterior (século IX??)
ARTE ASTURIANA
A invasión islámica non conseguiu ocupar
completamente o territorio peninsular.
Pequenos núcleos de resistencia fixéronse
fortes nas montañas do norte tanto en
Asturias como en Navarra e pouco máis
tarde no resto dos territorios ao norte do
Douro.
No caso asturiano, os descendentes de
Pelayo (Covadonga 716) fundaron unha
monarquía que, aínda que con altibaixos,
conseguiu aglutinar aos elementos
contrarios á presenza musulmá
considerándose eles os lexítimos sucesores
da monarquía visigoda.
A arte prerrománica asturiana desenvolveuse na franxa noroeste da
promotor.
A arte asturiana funde a tradición visigoda
anterior coa influencia da Europa cristiá
(imperio carolinxio), o que se evidencia no
gusto polas formas rectilíneas e a
verticalidade do espazo.
• O material primordial continúa sendo a
pedra en perpiaños grandes e ben
traballados nos esquinais, para reforzar a
estrutura, mentres o resto do edificio
constrúese con cachotería (perpiaños máis
pequenos, irregulares).
O sistema construtivo anuncia xa os sistemas
románicos:
• -Grosos muros como elementos sustentantes
• -Cubertas con bóvedas de canón con faixóns,
que corresponden ao exterior cos contrafortes.
• -Arcos de medio punto peraltado, o que aumenta
a sensación de verticalidade. Ocasionalmente
úsase o arco de ferradura pero só con función
decorativa
Bóveda de canón con arcos
faixóns
Arcos de medio punto peraltados
O primeiro momento de esplendor artístico desta
monarquía prodúcese durante o reinado de Afonso
II (792-842) quen reconstrúe a cidade de Oviedo,
que fora destruída polos árabes, nun intento de
convertela na nova Toledo. Desta campaña
construtiva quedan algúns restos como a Cámara
Santa da Catedral ou a igrexa de San Xulián dos
Prados (Santullano) nas aforas da cidade.
Igrexa de San Xulián dos Prados (Oviedo,
primeira metade do século IX)
ICONOSTASE
San Miguel de Lillo.
Todas elas son características excepcionais
no contexto do prerrománico o que fixo
pensar a algúns historiadores na
intervención dun arquitecto foráneo
(probablemente de orixe oriental) xa que os
únicos paralelos contemporáneos atópanse
na arquitectura da Armenia bizantina.
A ARTE MOZÁRABE. Arte de
repoboación. Século X
A invasión musulmá ocupou boa parte da
Península pero non toda a poboación se
converteu á nova fe. Moitos cristiáns
seguiron practicando a súa relixión,
construíndo igrexas e realizando unha arte
que, inevitablemente, viuse influída pola arte
dos ocupantes musulmáns.
Entre os séculos X e XI
desenvolveuse a arte mozárabe
como consecuencia das relacións
entre as comunidades cristiás e os
novos dominadores musulmáns.
O nome de mozárabe aplicábase aos cristiáns
que vivían en territorio musulmán. Pero tamén
designa as comunidades cristiás que fuxiron do
dominio musulmán a causa das persecucións
relixiosas e se refuxiaron ao norte do Douro e no
curso alto do Ebro. Estas zonas son repoboadas
con axudas de familias cristiás, que recibían dos
seus respectivos monarcas cartas de repartición
de terras e dereitos de repoboación.
• Este arte aparece en Galicia, norte de
Portugal, León, norte de Castela, de
Aragón e Cataluña.
Xa que moitas das obras cualificadas de
“mozárabes” leváronse acabo en territorio
cristián recuperado aos musulmáns
podemos falar de “arte de repoboación”,
aínda que non debemos desdeñar o
compoñente mozárabe, e dicir, a influencia
do islam.
A principal característica da arte mozárabe
é a fusión de todos os elementos culturais
presentes neste momento na península:
musulmáns, visigodos, orientais... dando
lugar a un estilo orixinal.
• Non hai unha grande unidade en canto a
tipoloxías arquitectónicas pois recorren a
plantas basilicais, de cruz grega,
cuadrangulares, etc.
• Os materiais varían e van de cachotería,
ladrillos e perpiaños mellor ou peor
traballados.
• Predominan as igrexas de pequeno tamaño, con
espazos moi compartimentados, con pequenas
cámaras adosadas de formas rectangulares, a
distintas alturas e con diferentes cubertas
• A influencia musulmá apréciase no gusto polas
formas curvas, tanto en planta como en alzado, o
que é un signo distintivo da arquitectura visigoda
e asturiana.
• Abunda o arco de ferradura, máis pechado
que o visigodo, por influencia musulmá, e
con alfiz.
• Da arte asturiana recollen o uso de contrafortes.
•O exterior moi compacto, con poucos vans.
Organízase pola xustaposición de volumes cúbicos a
diferentes alturas, e sen portada destacada.
Cubertas de dobre vertente con aleiros moi
sobresaíntes sostidos por modillóns de rolos.
Modillón de rolos
San Miguel da Escalada
Ten planta basilical, con tres naves separadas por
arcos de ferradura..
Ten iconostase no cruceiro (é unha estrutura que
separa o presbiterio da nave, co obxecto de
ocultar ó sacerdote durante a consagración) Ten
tres capelas na cabeceira, cadradas no exterior,
con forma de ferradura no interior, cubertos de
bóvedas gallonadas
Cúpula gallonada
Igrexa de San Miguel de
Celanova (Ourense, 2ª metade do
S. X)
É a pesar das súas pequenas dimensións,
o mellor expoñente da arquitectura galega
do século X. Atópase no xardín do noviciado
do Mosteiro de Celanova.
A súa superficie (menos de 22
metros cadrados) e a súa altura
(non alcanza os 6 metros) non son
propios dunha igrexa monacal,
quizais fose un oratorio privado ou
unha construción funeraria, en
relación coa figura de San
Rosendo.
• San Rosendo (907-977) foi unha
das personaxes máis importantes
da Galicia do século X,
emparentado cos reis leoneses,
foi bispo de Mondoñedo e
Santiago e fundou o mosteiro de
Celanova do que chegaría a ser
abade e no que se retirou nos
seus últimos días.
• A pesar do seu reducido tamaño, a
calidade construtiva é excepcional. O
aparello é de cantería asentada en seco (a
óso) aínda que disposto de forma non
totalmente regular.
Non presenta a máis habitual planta basilical da
arte mozárabe. Poderíamos definilo como unha
sucesión de unidades, de espazos
compartimentados. Esta fragmentación impídenos
abarcar a totalidade do espazo dunha ollada.
Domina pois unha configuración xeométrica
común da arquitectura mozárabe: a formulación
xeométrica tanto en planta coma en alzado.
Componse de tres espazos aliñados e claramente
diferenciados. O primeiro, rectangular, exerce a
función de vestíbulo; un segundo corpo cadrado a
modo de nave e destacando en altura polo ciborio (6
metros) coma se se tratase dun cruceiro; e a ábsida,
de forma cadrada ao exterior e en sección de
ferradura no interior, seguindo o modelo propio das
igrexas mozárabes.