4/6/2022

VẬT LIỆU POLYME

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

TS. Đào Thị Thủy Nguyệt

VẬT LIỆU POLYME

• Mã học phần: PH4130
• Khối lượng:2 (2 – 1 – 0,5 – 4)
Lý thuyết: 25 tiết
Bài tập: 5 tiết
Thí nghiệm: 3 bài ( x 2 giờ)
• Nhiệm vụ của sinh viên:
Dự lớp: đầy đủ theo quy chế
Bài tập: hoàn thành các bài tập của học phần
• Đánh giá kết quả: KT/BT (0,30) – T (TL: 0,70)
Điểm quá trình: trọng số 0,30
Bài tập làm đầy đủ
Kiểm tra giữa kỳ
Thi cuối kỳ: trọng số 0,70

2
1
2
 4/6/2022

VẬT LIỆU POLYME

Chương 1: Mở đầu
 Lịch sử phát triển
 Một số định nghĩa, khái niệm cơ bản
 Phân loại

Chương 2: Cơ chế polyme hóa

 Phản ứng trùng hợp
 Phản ứng trùng ngưng
 Polyme hóa kiểu ion và phối hợp

Chương 3: Liên kết hóa học và cấu trúc polyme

 Liên kết hóa học
 Cấu trúc sơ cấp, thứ cấp và cao cấp
 Hình thái polyme tinh thể

VẬT LIỆU POLYME

Chương 4: Nhiệt chuyển trạng thái trong polyme
 Nhiệt độ chuyển pha thủy tinh
 Điểm nóng chảy tinh thể
 Cơ tính polyme

Chương 5: Polyme bán dẫn và ứng dụng

Tài liệu tham khảo

1. Robert O. Ebewele, Polymer Science and Technology, (CRC Press, 2000)
2. Mustafa Akay and Ventus publishing ApS, Introduction to Polymer Science
and Technology (2012)
3. Phan Thị Minh Ngọc, Bùi Chương, Cơ sở hóa học Polyme (2011), tập 1.

4
2
4
 4/6/2022

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
PGS. Nguyễn Đức Thành, Vật lý kỹ thuật, ĐH BKHN, K47
Giảng viên Khoa Cơ khí và Khoa Kỹ thuật Y sinh, ĐH
Connecticut (Mỹ)

• Khẩu trang áp điện tự tiêu hủy

Miếng dán trên da để đưa

vắc-xin Covid-19 vào cơ thể

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
Polyme là gì?
• Đại phân tử (macromolecules) bao gồm các phân tử nhỏ (gọi là các monome)
• Các monome liên kết lại với nhau tạo thành một chuỗi
• Polyme thông thường có thể bao gồm hàng chục nghìn monome.

“The magnitude of the atomic weight determines the character of

the element, just as the magnitude of the molecule determines the
character of a compound body”
Dmitri Ivanovich Mendeleev

6
3
6
 4/6/2022

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
Polyme là gì?
 Hermann Staudinger đã xây dựng một cấu trúc polyme cho cao su,
dựa trên một đơn vị isoprene lặp đi lặp lại (gọi là monomer).
 Giải Nobel năm 1953.

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
Monomer Polymer
Polymerisation

Gas

Solid

8
4
8
 4/6/2022

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
Monomer Polymer
CH3
H3C
Polyethylene n
Ethylene Repeat unit

CH3
CH3 n
Polypropylene CH3 CH3 CH3 CH3 CH3 CH3 CH3
Propylene

CH3
Ph n
Polystyrene Ph Ph Ph Ph Ph Ph Ph
Styrene

CH3
Cl n
Poly(vinyl chloride) Cl Cl Cl Cl Cl Cl Cl
Vinyl Chloride
F2 F2 F2 F2 F2 F2
F2C CF2 C C C C C C CF3
F3C C C C C C C
F2 F2 F2 nF F2 F2
Tetrafluoroethylene Poly(tetrafluoroethylene): Teflon 2

Lịch sử phát triển CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

• Trong tự nhiên, polyme đã tạo nên những đơn vị cơ bản

(building block) của cuộc sống (động vật, thực vật).
• Con người bắt đầu tìm và hiểu được bản chất tự nhiên
của polyme vào giữa TK 20.
• Polyme tự nhiên:
• Nitro-Cellulose hoặc Cellulose Nitrate do Alexander
Parker giới thiệu lần đầu tiên năm 1862 khi tìm kiếm
vật liệu cách điện cho ngành CN điện.
• John Wesley Hyatt là người đầu tiên lấy bằng sáng
chế cho khám phá này khi trộn pyroxin làm từ bông và
axit nitric với long não.
• Ngành CN nhựa được coi là bắt đầu từ năm 1868 –
tổng hợp cellulose nitrat

10
5
10
 4/6/2022

Lịch sử phát triển CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

• 1909: TS. Leo Hendrick Baekeland giới thiệu hợp chất

nhựa phenol-formaldehyde, và được coi là polyme nhân
tạo đầu tiên.
• Các polyme khác như cenluloza axetat (bàn chải đánh
răng, lược, tay cầm dao kéo, gọng kính), ure-fomandehit
(nút, phụ kiện ngành điện), PVC (sàn, vải bọc, cách điện
dây cáp, rèm tắm), Nylon (lông bàn chải đánh răng, tất
chân, chỉ phẫu thuật) xuất hiện vào những năm 1920.

11

11

Lịch sử phát triển CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

Giới thiệu vật liệu plastic Giới thiệu vật liệu plastic

Năm Vật liệu Ứng dụng chính Năm Vật liệu Ứng dụng chính
phát phát
hiện hiện
1945 Cellulose Bút máy, bút chì 1957 Polycarbonate Đồ dân dụng
Propionate
1959 Chlorinated Van và đầu nối
1947 Epoxies Dụng cụ, đồ gá kẹp
PolyEther

1948 Đồng polyme của Tủ phát thanh, truyền 1962 Polyallomer Vỏ máy đánh máy chữ
Acrylonitrile – hình, tủ đồ.
Butadiene - 1962 Nhựa Phenoxy Chất keo dính, lớp phủ
Styrene
1964 Polyimide Vòng bi, phim chịu nhiệt
1949 Allylic Tiếp điện và lớp phủ dây
1964 Nhựa Ionomer Đóng gói, khuôn
1954 PolyUrethane Đệm bọt
1964 Polyphenyle Bình ắc quy, khuôn chịu
Oxide nhiệt
1956 Keo Acetal Đồ xe hơi
1964 Ethylene-vinyl Lớp lót linh hoạt cho các
acetate thiết bị đo (trọng lượng
1957 PolyPropylene Mũ bảo hiểm, sợi cho lớn)
lớp bảo bệ 1965 PolySulfone Đồ điện, điện tử
12
6
12
 4/6/2022

Lịch sử phát triển CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

Giới thiệu vật liệu plastic

Năm phát hiện Vật liệu Ứng dụng chính

1970 Polyester nhiệt dẻo Đồ điện, điện tử

1971 Hydro Acrylate Kính áp tròng

1973 PolyButylene Ống nước

1975 Nhựa ngăn Nitrile Hộp

Tốc độ phát triển của polyme khá chậm trong những năm 1920 nhưng đã
có động lực đáng kể trong những năm 1930-1940
Các thế hệ polyme nhân tạo đầu tiên thu được là kết quả của thực nghiệm
mà trọng tâm là thành phần hóa học, không chú ý đến cấu trúc

13

13

Một số polyme thường gặp CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

Celluloid

Toto’ and Alfredo

Nuovo Cinema Paradiso,
Giuseppe Tornatore, 1988

Shosanna
Inglourious Basterds,
Quentin Tarantino, 2009

• Năm 1870 Celluloid (dạng nhựa cứng được tạo ra từ nitrocellulose)

là sản phẩm thương mại đầu tiên.
• Sử dụng chủ yếu trong nền công nghiệp điện ảnh.
14
14
7
14
 4/6/2022

Nylon CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

• Phát minh năm 1935 bởi nhà hóa học người Mỹ Wallace
Hume Carothers (1895 – 1937) – được sử dụng bởi công ty
DuPont với mục tiêu sản xuất một loại polymer có thể thay
thế cho các sợi tự nhiên.
• Một thành viên của nhóm Carothers nhận thấy rằng ông có
thể hình thành sợi nếu ông tách một phần của một vật liệu
polyester mềm bằng một thanh khuấy bằng thủy tinh và kéo
nó ra khỏi cụm.
 Tất Nylon được giới thiệu tại Hội chợ
Thế giới New York năm 1939 và đã
được bán vào ngày 15 tháng 5 năm
1940. Toàn bộ 5 triệu đôi đã bán hết
trong một ngày.
 Sự bùng nổ của Thế chiến thứ hai:
Nylon thay cho lụa của các tán dù
 5,4 triệu tấn Nylon hiện được sản xuất
mỗi năm trên toàn thế giới.

15

15

Polyamide

Polyme nylon (polyamide) được tạo ra bằng cách cho hai phân tử khá lớn phản ứng
với nhau ở nhiệt độ trung bình (khoảng 285 ° C) trong một bình phản ứng được gọi
là nồi hấp, giống như một bình đun công nghiệp. Các phân tử bắt đầu là adipic acid
và hexamethylenediamine. Khi kết hợp với nhau, chúng tạo ra một phân tử lớn hơn
và loại nước trong một phản ứng hóa học được gọi là phản ứng trùng ngưng.

Phản ứng loại nước:

n +n → + 2n H2O

Vì vậy, nylon lỏng 66 được hình thành. Khi

sản xuất hàng loạt, các phân tử polymer
được xếp thẳng hàng khi chúng đi qua các
lỗ nhỏ trong thanh cuộn dùng để tạo Nylon
thành sợi.

16
8
16
 4/6/2022

Polyme đồng vị CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

3/1954 – Phát hiện isotactic polypropylene
bởi Giulio Natta (nhà hóa học người Ý -
Nobel prize 1963)
Isotactic polypropylene là loại polyme nhựa
nhiệt dẻo được ứng dụng nhiều ngày nay

17

17

History of polymers - now CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

18
9
18
 4/6/2022

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
• Cấu trúc ba chiều của polyme ưa nước, khó tan nhưng bị trương
nở trong môi trường nước.
• Có tính chất của cả chất rắn và lỏng.
• Tính tương thích sinh học cao - không gây tổn hại cho cơ thể hoặc
kích thích phản ứng miễn dịch (kính áp tròng).
• Các phản ứng kích thích môi trường, vật liệu 'thông minh' hoặc 'kích
thích': thay đổi một số tính chất (ví dụ: hình dạng) để phản ứng với
sự thay đổi môi trường (ví dụ: nhiệt độ, pH, ánh sáng, các phân tử
cụ thể, cường độ ion). Thay đổi có thể hồi phục.

• Thêm axit (độ pH thấp) tạo ra một điện tích

trung hoà, và nhiều chất kiềm (độ pH cao) tạo
ra điện tích âm. pH thay đổi dẫn đến thay đổi
hình dạng của mạng polymer.
• Khi natri clorua được thêm vào nước, nó phân
Cuộn lại – không phồng Không cuộn – phồng
ly thành ion Na+ và ion Cl-. Các ion Na+ kết
hợp với ion carboxylat tích điện âm: một số
phân tử nước bị di chuyển và các điện tích âm
dọc theo chuỗi polyme đẩy nhau.

Không cuộn – Phồng Cuộn lại – không phồng 19

19

CHƯƠNGHydrogels
1. MỞ ĐẦU
• Kiểm soát phân phối thuốc: Sự biến đổi pH xảy ra ở một số vùng
cơ thể (ví dụ như đường tiêu hóa,
mạch máu ..) và có thể cung cấp một
cơ sở thích hợp để giải phóng thuốc
đáp ứng theo pH. Thêm vào đó, sự
thay đổi pH cục bộ trong phản ứng với
các chất nền cụ thể có thể được tạo ra
và được sử dụng để điều chế việc
phóng thích thuốc.

Thay đổi pH để Gel mang thuốc

làm phồng gel Thay đổi nhiệt độ làm thay
đổi cấu trúc gel

Phân phối thuốc Đưa thuốc vào bằng

thông qua mạng lưới hydrogel bằng pp tiêm
gel phồng

Lợi ích của việc phân phối thuốc được kiểm soát
• Các liệu pháp hiệu quả hơn với các tác dụng phụ giảm
• Duy trì nồng độ thuốc trong máu có hiệu quả 20
10
20
 4/6/2022

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
 Các polyme được tìm thấy rộng rãi trong
tự nhiên. Cơ thể con người chứa nhiều
polyme tự nhiên, chẳng hạn như protein
và axit nucleic.
 Các monome monosaccharide được liên
kết với nhau bằng phản ứng ngưng tụ để
tạo thành disaccharide và polysaccharide
polymer.

Sự hình thành liên kết glycosidic trong

xenlulo và các carbohydrate khác được
xúctác bởi một loại enzyme gọi là
glycosyltransferases. Trong một phản ứng
glycosyltransferase, oxy cacbonyl không
thoát ra như một phân tử nước, mà là một
phần của nhóm nucleotide diphosphate
uididin.

21

21

Polyme Carbohydrate CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

Liên kết glycosidic có thể có 1-4 or 1-6 (C links).
Đơn vị Glucose có thể bao gồm rất nhiều liên kết mà chúng có
thể bị bẻ gãy để giải phóng năng lượng trong quá trình hô hấp để
tạo ATP. Quá trình bẻ gãy xảy ra trong một chuỗi các bước hình
thành cấu hình đặc hiệu của enzyme.
Trong động vật và thực vật, chỉ có α glucose có thể bị bẻ gãy
trong hô hấp.
Tinh bột – Tạo thành bởi sự liên kết các phân tử α-glucose
- Amylose : Các đơn vị glucose liên kết với nhau tạo thành các
liên kết glycosidic (1 → 4). Chuỗi phân tử α-glucose không
phân nhánh và hình thành một đường xoắn. Thông thường
amyloza được tạo thành từ 300-3000 đơn vị glucose.
- Amylopectin : Phân nhánh carbohydrate chuỗi - hình cầu. Các
cành được hình thành khi (1 → 6) liên kết glycosidic xảy ra. Do
đó là chất phân nhánh amylopectin có thể lớn hơn nhiều bao
gồm 2.000-200.000 đơn vị.

• Tinh bột chỉ được thực hiện bởi các tế bào thực vật thông qua
quá trình quang hợp

Alberto Sordi - Un Americano a Roma, 1954

22
11
22
 4/6/2022

Carbohydrate Polymers CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

GLYCOGEN Amylopectin
• Các chuỗi glycogen của glucose liên kết (1 → 4) ngắn hơn so
với tinh bột, tạo ra cấu trúc phân nhánh cao hơn.
• Phân nhánh cho phép sự phân hủy nhanh của phân tử trong quá
trình hô hấp - nhiều đầu mà enzym có thể bắt đầu quá trình
thủy phân từ.
• Glycogen được tạo ra bởi động vật, con người và một số nấm. Glycogen

• Tinh bột và glycogen quá lớn để hòa tan trong nước.

• Nó dễ dàng để thêm hoặc loại bỏ các phân tử glucose thêm để
tinh bột và glycogen.
• Do đó tinh bột và glycogen hữu ích trong tế bào cho glucose,
và do đó năng lượng, lưu trữ.

Tiêu hóa con người và động vật là một quá trình thủy phân nơi tinh
bột bị vỡ thành các thành phần glucose.
Đường không được sử dụng ngay lập tức được chuyển đổi trong gan
và cơ thành glycogen để bảo quản.
Bất kỳ lượng đường nào vượt quá nhu cầu về năng lượng và lưu trữ
như glycogen được chuyển thành chất béo.

Δημήτηρ – Greek goddess of the harvest 23

23

Carbohydrate Polymers CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

CELLULOSE
• Các phân tử cellulose là các chuỗi β-glucose không gắn kết (1 → 4) (~ 10000 đơn vị).
• Các chuỗi cellulose mạnh hơn Amyloza và chỉ tìm thấy trong thực vật.
• Các tiểu đơn vị glucose trong chuỗi được định hướng xen kẽ lên và xuống: phân tử
cellulose là một chuỗi thẳng, chứ không phải cong.
Cellulose là polysaccharide phổ biến nhất
được tìm thấy trong tự nhiên và có vai trò
cấu trúc.
Sợi xenlulo được sắp xếp theo một cách
rất cụ thể: các chuỗi xenlulô dài kết hợp
với nhau (các liên kết hydro) tạo thành
các sợi nhỏ. Các sợi nhỏ sợi cellulose tinh
thể được bọc bởi hemicellulose và lignin
để tạo ra các sợi nhỏ. Macrofibrils có
cường độ cơ học rất cao (~ thép). Trong
các bức tường tế bào thực vật, chúng chéo
qua nhau, tạo thành một cấu trúc chéo.

Nước di chuyển dọc theo thành tế bào. Sức căng của các thành tế bào ngăn cản sự hình
thành của tế bào, ngay cả dưới áp suất rất cao.

24
12
24
 4/6/2022

Carbohydrate Polymers CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

OTHER FUNCTIONS…
• Các carbohydrate bề mặt tế bào, thường liên hợp với protein và
lipid, là những yếu tố then chốt trong việc truyền thông tế bào, điều
thiết yếu đối với tổ chức tế bào và chức năng trong tất cả các sinh
vật.
• Các thành phần bề mặt tế bào này trung gian hoạt động bình thường
trong tế bào, nhưng chúng cũng có thể tham gia vào các sự kiện
công nhận phân tử có liên quan đến nhiều bệnh nghiêm trọng của
con người, bao gồm viêm khớp dạng thấp, nhiễm virus và vi khuẩn
và ung thư di căn.

25

25

Biopolymers CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

Nucleic acid polymers (DNA, RNA)

Amino acids polymers (Proteins)

Sugar polymers (Carbohydrates)

Genetic information for the cell: DNA

Structural strength and catalysis: Proteins

Energy source: Carbohydrates

26
13
26
 4/6/2022

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
Proteins: amino acid monomers

The basic structure of an amino acid monomer

HO NH2
H
O R
The difference between amino acids is the R group

27

27

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

28
14
28
 4/6/2022

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

29

29

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
Proteins: Polymer trùng ngưng
Được tạo bởi phản ứng trùng ngưng của amino acids

NH2 Monomers: Gồm 20 amino acids

H R Cấu trúc cơ bản của một amino acid

CO2H R: nhóm chức thay đổi

Glycine (R = H) + Glycine Bước đầu tiên hướng đến poly (glycine)

30
15
30
 4/6/2022

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

Representation of the constitution of a protein

31

31

Cấu trúc 3 D của protein CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

32
16
32
 4/6/2022

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
DNA
Thymine (T)
The monomers:

Adenine (A)

Cytosine (C)

Guanine (G)

Phosphate-
Sugar (backbone) of DNA

33

33

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

Đường
phosphate
là xương
sống giữ
phân tử
ADN cùng
nhau

34
17
34
 4/6/2022

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

Một sợi tách ra để

nhân đôi thành
phần bổ sung của
nó thông qua một
quá trình trùng hợp
của các monome C,
G, A và T

35

35

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

36
18
36
 4/6/2022

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
LƯU Ý
• Tổng hợp theo thực nghiệm
• Trong thế hệ polyme nhân tạo thứ nhất, người ta
chỉ quan tâm đến thành phần hoá học mà không
chú ý đến cấu trúc của polyme.
• Nửa đầu TK 20, sự phát triển của vật lý và hữu
cơ => con người hiểu được khái niệm về cấu
trúc của polyme có mạch C dài hoặc các phân tử
liên kết cộng hoá trị thành một mạng polyme.

37

37

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
Khái niệm cơ bản và định nghĩa

• Monome, dime, trime, oligome, polyme

• Đơn vị lặp
• Độ polyme hóa (DP)

38
19
38
 4/6/2022

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

• Độ polymer hóa đại diện cho một cách định lượng

chiều dài phân tử hoặc kích thước của một polymer.
• Khối lượng phân tử polymer có thể xác định được
thông qua khối lượng phân tử của đơn vị lặp.
MWPolymer = DP × MW(đơn vị lặp)
• Luyện tập: hãy tính MW của
• Polystyrene, DP = 7
• Polystyrene thương mại: DP = 1000
• Khối lượng phân tử của polypropylene (PP) là bao
nhiêu khi độ polymer hóa DP = 3 × 104?

39

39

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

Khái niệm cơ bản và định nghĩa

• Những sản phẩm polymer hóa có khối lượng phân
tử thấp (LMW): dimers, trimers… được gọi chung
là oligomers, thường có những tính chất cơ, nhiệt
không mong muốn.
• Polystyrene (PS), DP = 7, là chất lỏng nhớt (không
được sử dụng nhiều), trong khi PS thương mại ở
dạng chất rắn, DP ~ 1000.
• Lưu ý: không có ranh giới rõ rệt về kích thước của
oligomer và polymer.

40
20
40
 4/6/2022

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

Homopolyme và Copolyme

 Polyme tạo bởi các mắt xích cơ bản lặp đi lặp lại liên
tục, khi các mắt xích đều cùng một loại, polyme được
gọi là homopolyme.
• Ví dụ: Cao su tự nhiên (C5H8)n
 Trong trường hợp polyme được hình thành từ hai hay
nhiều monome khác nhau, polyme đó được gọi là
copolyme (polyme đồng trùng hợp).

41

41

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
Homopolyme và Copolyme

• Tùy thuộc quá trình trùng hợp, tỷ lệ giữa các monome

và bản chất hóa học của chúng, các mắt xích cơ bản từ
các monome có thể sắp xếp khác nhau trong mạch
polyme.
• Copolyme ngẫu nhiên:
–A–B–A–A–B–A–B–B–B–B–A–B–A–
• Copolyme xen kẽ:
–A–B–A–B–A–B–A–B–A–B–A–B–A–

42
21
42
 4/6/2022

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
• Copolyme khối:
–A–A–A–A–B–B–B–B–A–A–A–A–B–B–B
–B–B–
• Copolyme ghép: mạch chính được cấu tạo từ một loại mắt
xích cơ bản, đính với nó là các nhánh phụ chứa các mắt xích cơ
bản khác:
–B–B–B–B–
B
–A–A–A–A–A–A–A–A–A–A–A–A–A–A–
B–B–B–B–

43

43

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
CÁC LIÊN KẾT TRONG POLYME
• Trong vật liệu polyme có thể đồng thời tồn tại các loại
liên kết: Liên kết đồng hóa trị, liên kết hydro, tương
tác lưỡng cực, liên kết Van der Waals và liên kết ion.
• Liên kết cộng hóa trị:

44
22
44
 4/6/2022

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
• Liên kết hydro:

• Tương tác lưỡng cực:

45

45

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
• Liên kết ion: • Liên kết Van der Waals:

46
23
46
 4/6/2022

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
CẤU TRÚC PHÂN TỬ POLYME
- Polyme mạch thẳng
- Polyme mạch nhánh
- Polyme bậc thang
- Polyme mạng lưới
- Polyme mạng lưới
không gian
- Polyme hình cây
47

47

CHƯƠNG 1. MỞ
PHÂN LOẠI ĐẦU
POLYME
A. NGUỒN GỐC
+ POLYME TỰ NHIÊN
Tất cả các quá trình chuyển đổi xảy ra trong cơ thể của
chúng ta (ví dụ, tạo ra năng lượng từ lượng thức ăn) là
do sự hiện diện của các enzym. Enzim, axit nucleic và
protein là các polyme có nguồn gốc sinh học. Cấu trúc
của chúng, thường rất phức tạp, mãi đến gần đây
người ta mới hiểu được. Mặt khác, tinh bột - một loại
lương thực chính trong hầu hết các nền văn hóa -
xenlulo, và cao su tự nhiên là những ví dụ về polyme
có nguồn gốc thực vật và có cấu trúc tương đối đơn
giản hơn so với enzym hoặc protein.

48
24
48
 4/6/2022

PHÂN LOẠI POLYME CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

A. NGUỒN GỐC
+ POLYME TỔNG HỢP
• Rất nhiều loại polyme tổng hợp (nhân tạo)
• Sợi
• Nhựa
• Chất kết dính…fibers
• Mỗi loại có những nhóm sản phẩm nhỏ

49

49

PHÂN LOẠI POLYME CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

B. CẤU TẠO HÓA HỌC

+ POLYME MẠCH CACBON
• Polyme mạch cabon là những polyme có mạch chính
được cấu tạo từ nguyên tử cacbon
• Ví dụ: Polyetylen (PE):

Cao su butadiene:

50
25
50
 4/6/2022

PHÂN LOẠI POLYME CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

B. CẤU TẠO HÓA HỌC

+ POLYME DỊ MẠCH
• Polyme dị mạch là những polyme có mạch chính ngoài
nguyên tử cacbon còn chứa các nguyên tử nguyên tố
khác như O, N, S…
• Ví dụ: Polyoxymetylen:

Polyurethane:

51

51

PHÂN LOẠI POLYME CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

B. CẤU TẠO HÓA HỌC

+ POLYME MẠCH VÔ CƠ
• Polyme mạch vô cơ bao gồm các polyme có mạch
chính được cấu tạo từ các nguyên tử nguyên tố vô cơ
như O, Si, Ti, Al…
• Ví dụ: Polysiloxan:

52
26
52
 4/6/2022

PHÂN LOẠI POLYME CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

C. TÍNH CHẤT
Polyme

Polyme nhiệt dẻo Polyme nhiệt rắn Elastome

Tinh thể Vô định hình

53

53

PHÂN LOẠI POLYME CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

C. TÍNH CHẤT
+ POLYME NHIỆT DẺO
• Polyme nhiệt dẻo là những polyme mạch thẳng hoặc
nhánh, có thể nóng chảy dưới tác dụng của nhiệt và
có thể đúc thành bất kỳ chi tiết nào với bất kỳ hình
dạng nào. Khi để nguội chúng trở về trạng thái rắn.
Trong quá trình gia công thành chi tiết không xảy ra sự
biến đổi hóa học nào trong polyme nên có thể gia
công lại.

54
27
54
 4/6/2022

PHÂN LOẠI POLYME CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

C. TÍNH CHẤT
+ POLYME NHIỆT RẮN
• Polyme nhiệt rắn là polyme tạo mạng lưới không gian
dưới tác dụng của nhiệt độ và trở thành trạng thái
rắn, không tan, không chảy và không thể gia công lại.
+ ELASTOME
• Elastome là cao su, co giãn tốt và khi bỏ ngoại lực, nó
trở lại kích thước ban đầu rất nhanh.

55

55

PHÂN LOẠI POLYME CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

TINH THỂ VÀ VÔ ĐỊNH HÌNH.

- Khi polyme được làm nguội từ trạng thái nóng chảy
hoặc dung dịch cô đặc, các phân tử thường hút nhau và
có xu hướng tập hợp lại gần nhau nhất thành chất rắn
sao cho thế năng của vật liệu là thấp nhất. Một số
polyme, trong quá trình tạo pha rắn, các chuỗi đơn gập
và gói lại một cách có trật tự.
- Polyme tinh thể có phân bố trật tự, ba chiều và diện
rộng.

56
28
56
 4/6/2022

PHÂN LOẠI POLYME CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

- Luôn có hiện tượng không hoàn hảo.

- Chuỗi polyme rất dài, không thể sắp xếp các chuỗi này
theo trật tự trong như trong vật liệu khối lượng phân tử
thấp.
- Mức độ tinh thể, hay là phân mảnh của một polyme
trong cả vùng tinh thể, thay đổi từ vài đến 90% tùy
thuộc vào điều kiện tinh thể hóa.
- Trạng thái rắn của polyme tinh thể và vô định hình được
kiểm tra nhờ trật tự của các phân trử trong chuỗi ở diện
rộng và ở các đơn vị lặp ở diện hẹp.

57

57

PHÂN LOẠI POLYME CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

D. LĨNH VỰC SỬ DỤNG

+ CHẤT DẺO
+ SỢI
+ CAO SU
+ SƠN
+ KEO

58
29
58
 4/6/2022

PHÂN LOẠI POLYME CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

E. SỐ LƯỢNG MONOME
Polyme đồng nhất (Homopolyme):
- Là những polyme chỉ chứa một loại monome trong
đại phân tử
Copolyme
- Là những polyme có chứa từ 2 loại monome trở lên
trong đại phân tử

59

59

PHÂN LOẠI POLYME CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

E. SỐ LƯỢNG MONOME
Copolyme
Copolyme khối:

Copolyme ghép:

60
30
60
 4/6/2022

GỌI TÊN POLYME CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

1. Gọi tên trên cơ sở monome ban đầu

Thường sử dụng cho các polyme được tổng hợp từ một
loại monome
Ví dụ: polyetylen, poly axetandehyt
2. Gọi tên trên cơ sở cấu tạo hóa học
Poly-tên của nhóm cấu trúc hóa học để trong ngoặc đơn
Poly(3-metylpenten-1), poly(vinylclorua)
3. Tên thương mại
Nilon: Polyamit
Nhựa phenol formandehyt

61

61

CHƯƠNG 1. MỞ NIỆM
MỘT SỐ KHÁI ĐẦU

• Phân tử: đơn chức, hai chức, hoặc đa chức phụ thuộc vào số
tâm liên kết sẵn sàng tạo liên kết với các phân tử khác.
• VD: cặp e trong lk đôi của phân tử styrene làm cho nó có
khả năng tạo 2 liên kết. Styren => hai chức

62
31
62
 4/6/2022

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

• Sự có mặt của 2 nhóm có khả năng ngưng tụ trong

hexamethyl-enediamine (–NH2) và axit adipic (–COOH) =>
hai chức.
• Chức - khác với thuật ngữ thông thường trong hóa hữu
cơ.
• VD: liên kết đôi trong styrene đại diện cho nhóm chức đơn.
• Bên cạnh đó, ngay cả khi khả năng tạo liên kết của
monomer thường là biểu hiện bên ngoài cấu trúc, chức
được sử dụng trong phản ứng polymer hóa là thuật ngữ
riêng cho các phản ứng từ các monomer hai chức.

63

63

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
• VD: một đi-amin của hexamethylenediamine
NH2(CH2)6NH2 có hai chức trong phản ứng tạo
amit. Trong phản ứng este hóa, diamine có chức
=0.
• Sự có mặt của hai liên kết đôi trong cấu trúc
butadiene có thể dùng để mô tả hiện tượng này.

64
32
64
 4/6/2022

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

• Butadien có thể có 4 chức, nhưng cũng có thể có 2 chức phụ

thuộc vào điều kiện phản ứng.

65

65

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
• Phản ứng giữa hai monomer đơn chức như p/ư ester hóa.

• Các nhóm chức hoạt hóa trên axit hoặc rượu được sử dụng hết
để tạo ra sản phẩm là este không có khả năng thực hiện p/ư
este hóa kế tiếp.

Để phản ứng polyme hóa xảy ra, monome phải có ít nhất 2

chức hoạt động

66
33
66
 4/6/2022

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

• Este, được tạo từ phản ứng, đã là hai chức được kết

thúc ở một đầu với các nhóm có khả năng tạo p/ư.
Nói cách khác, quá trình này được tiếp nối gần như vô
tận.
• Lập luận tương tự cho các phân tử đa chức. Rõ ràng,
việc tạo ra polyme thông qua việc lặp lại một hoặc vài
đơn vị cơ sở đòi hỏi phân tử phải hai chức là tối thiểu.

67

67

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
TRỌNG LƯỢNG PHÂN TỬ CỦA POLYME
 Hợp chất khối lượng phân tử thấp, khối lượng phân tử là
hằng số đặc trưng cho một hợp chất hóa học.
 Trong vật liệu polyme, các đồng đẳng mất đi đặc trưng riêng
 Do đó khối lượng phân tử của polyme không phải là một hằng
số đặc trưng cho một hợp chất nhất định mà chỉ là một đại
lượng thống kê trung bình, gọi là KLPT trung bình.

 Giá trị KLPT trung bình không là đặc trưng cho các tính chất
của polyme vì với cùng một giá trị khối lượng phân tử trung
bình, các mẫu polyme có thể khác nhau về thành phần các
đồng đẳng polyme.

68
34
68
 4/6/2022

CHƯƠNG
TRỌNG LƯỢNG1. MỞTỬĐẦU
PHÂN CỦA POLYME

 Khái niệm “sự phân bố khối

lượng phân tử” hay “độ đa
phân tán”: đặc trưng cho
sự phân bố của polyme
đồng đẳng.
 Cùng KLPT trung bình
nhưng khác nhau về sự
phân bố khối lượng phân
tử. Mẫu 1 có KLPT đồng
đều hơn mẫu 2 (mẫu 1 có
phân bố KLPT hẹp hơn mẫu
2).

69

69

CHƯƠNG
TRỌNG LƯỢNG1. MỞ
PHÂN TỬĐẦU
CỦA POLYME

Sự phân bố KLPT được xác định bằng cách so sánh hai đại lượng
đặc trưng cho KLPT trung bình của polyme:
KLPT trung bình trọng lượng Mwtb
KLPT trung bình số Mntb

70
35
70
 4/6/2022

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

 (Ni.Mi2)
Mwtb = Ni.Mi

 (Ni.Mi)
Mntb = N𝒊

Khi nào Mwtb = Mntb (hay Mwtb / Mntb = 1) ?

Các phân tử polyme có cùng kích thước Mwtb = Mntb
Vật liệu polyme là hỗn hợp các đồng đẳng polyme, nên: Mwtb > Mntb

Sự phụ thuộc của phân bố khối lượng vào tỉ lệ: Mwtb / Mntb ?

71

71

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
• Tỷ lệ Mwtb / Mntb là một dấu hiệu cho thấy sự khác biệt
về độ dài chuỗi của thành phần phân tử polyme trong
một mẫu polyme. Tỷ lệ này là một thước đo của độ đa
phân tán, và nó thường được gọi là chỉ số không
đồng nhất.

• Ví dụ: Nylon 11 có cấu trúc

Nếu độ polymer hóa trung bình, Xntb, cho nylon = 100 và

Mwtb = 120,000, độ đa phân tán (polydispersity) là bao
nhiêu?

72
36
72
 4/6/2022

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU
Ghi chú: Xntb và n(DP) xác định cùng một đại lượng cho hai đối tượng gần giống
nhau. Mức độ polymer hóa cho một đơn phân tử là n. Nhưng khối lượng
polymer bao gồm hàng ngàn phân tử, mỗi phân tử có một mức độ polymer hóa
nào đó. Vì vậy, Xn được lấy là giá trị trung bình của các phân tử đó.

∑ 𝑛𝑀
Xntb =
• Trong đó: N
• N là tổng số phân tử trong khối lượng polymer
• Mr là trọng lượng phân tử của một đơn vị lặp
• ni là mức độ polyme hoá (DP) của phân tử i

Như vậy ta có Mntb = Xntb Mr = 100(15+14+10+28) = 18,300

Độ đa phân tán = Mwtb /Mntb = 120000/18300 = 6,56

73

73

CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

• Độ đa phân tán Mwtb / Mntb  5: chiều dài và trọng

lượng các mạch polyme phân bố trong dải hẹp
• Mwtb / Mntb = 5  20: phân bố trung bình
• Mwtb / Mntb > 20: các mạch polyme có sự chênh
lệch rất lớn về chiều dài và trọng lượng.
• Polyme có độ đa phân tán càng nhỏ càng dễ gia
công và cho các sản phẩm với các thông số cơ lý
cao hơn

74
37
74
 4/6/2022

CẤU TRÚC CỦA POLYME CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

• Trong những năm 1930, đưa ra thuyết mixel về cấu trúc của
polyme: Các đại phân tử tập hợp lại thành mixel, mỗi mixel
chứa 40 – 50 đại phân tử.
• Không giải thích được quá trình hòa tan của polyme (thuyết
mixel là thuyết của hệ keo mà hệ keo không bền nhiệt động,
còn dung dịch polyme bền nhiệt động).
• Sự phát triển của khái niệm về độ mềm dẻo của mạch và
nhiều thí nghiệm về cấu trúc vật liệu đã dẫn đến một ý tưởng
mới về sự sắp xếp tương hỗ giữa các đại phân tử của
polyme.
• Polyme vô định hình: Tổ hợp của các dãy dài, mềm dẻo, cuộn
rối hay thay đổi hình dạng liên tục do chuyển động nhiệt của
các mắt xích.

75

75

CẤU TRÚC CỦA POLYME CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

• Quan sát trên hiển vi điện tử (1950):
• Polyme có cấu trúc ở trạng thái tinh thể, có thể hình thành
trật tự, tổ chức riêng.
• Đơn vị cơ bản hình thành cấu trúc trên phân tử là các giọt
cầu hoặc các đại phân tử duỗi thẳng. Các giọt cầu này tiếp
xúc với nhau sẽ hình thành cấu trúc chứa nhiều phân tử dạng
cầu hoặc hình thành các bó. Các bó cũng hình thành các dãy
cứng nhắc khi chúng tiếp xúc.
• Ở nhiệt độ thấp, các bó ổn định
• Ở nhiệt độ cao hơn, khi độ linh động của các đại phân tử và
các bó đủ cao, chúng sẽ kết hợp với nhau để tạo thành các
cấu trúc dải băng đặc trưng của polyme ở trạng thái mềm
cao
76
38
76
 4/6/2022

CẤU TRÚC CỦA POLYME CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU

Các cấu trúc trên phân tử của polyme có thể chia thành 4
nhóm:
• Dạng cầu: quan sát thấy ở polyme vô định hình hoặc được
sản xuất bằng phương pháp đa tụ
• Dải băng: đặc trưng cho tất cả các polyme trong trạng thái
mềm cao
• Dạng sợi: đặc trưng cho các polyme đồng trùng hợp với
trật tự cao
• Sphlerulic và tinh thể: Đặc trưng cho các polyme tinh thể

77

77

78
39
78
 4/6/2022

TÍNH CHẤT NHIỆT CỦA POLYME

Polyme cũng có thể được phân loại theo tính chất

vật lý như:
 Nhựa nhiệt dẻo (thermoplastic)
 Nhựa nhiệt rắn (thermosetting)
 Cao su (rubbery)
 Sợi (fibers)

79

79

Nhựa nhiệt dẻo:

 Polyme dạng mạch thẳng hoặc phân nhánh vừa
phải.
 Có thể được nóng chảy nhiều lần và được đưa
vào các hình dạng và cấu trúc khác nhau.
 Hòa tan trong dung môi, nhưng không có tính
kháng nhiệt tốt.
VD: Vinyl, dẫn chất cellulose, polythene và
polypropylene thuộc nhóm polyme nhiệt dẻo.

80
40
80
 4/6/2022

Nhựa nhiệt rắn:

Khi nung nóng hoặc phân hủy, không thể thay đổi
hình dạng.
Có một mạng lưới 3-D phức tạp (liên kết chéo hoặc
phân nhánh)
Thường không hòa tan trong dung môi và có tính
kháng nhiệt tốt.
VD: phenol-formaldehyde, urea-aldehyde, silicone
và allyl.

81

81

Cao su:
• Dạng polyme có tính đàn hồi.
• Bao gồm các polyme có nhiệt độ chuyển tiếp thủy tinh
dưới nhiệt độ phòng.
• Khác biệt lớn giữa cao su và chất dẻo: cao su có
trong trạng thái lỏng, trong khi chất dẻo ở dạng thủy
tinh.
VD: các đồng-butadiene, butadiene và dẫn xuất của
chúng, các sản phẩm polycondensation, silicones và
thiokols.
82
41
82
 4/6/2022

Sợi: Đây là những chất rắn có thể hình thành cấu trúc
dạng sợi và có độ bền kéo cao.
VD: Polyamides, Polyesters, Polyurethanes, Protein các
dẫn xuất.
Thủy tinh

Nhiệt rắn

Modulus
Cao
su Nhiệt dẻo

Chả
y

Nhiệt độ

83

83

KỸ THUẬT TỔNG HỢP POLYME

• Polyme hóa dạng khối

• Polyme hóa dạng dung dịch
• Polyme hóa dạng huyền phù
• Polyme hóa dạng nhũ tương

84
42
84