You are on page 1of 86

CHƯƠNG 2

CÁC HIỆU ỨNG ĐIỆN TỬ


TRONG HÓA HỮU CƠ

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 1
NỘI DUNG

1. Hiệu ứng cảm ứng


(Cảm - Inductive effect)
2. Hiệu ứng liên hợp
(Cộng hưởng - Resonance effect)
3. Hiệu ứng siêu liên hợp
(Siêu tiếp cách - Hyperconjugation)

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 2
1. Hiệu ứng cảm ứng
(cảm-inductive effects)

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 3
1. Hiệu ứng cảm ứng
(Inductive effects)

• Là một chủ đề quan trọng trong Hóa hữu cơ


• Sử dụng để giải thích nhiều vấn đề trong
Hóa hữu cơ
• Ký kiệu là I

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 4
1. Hiệu ứng cảm ứng
(Inductive effects)
Tính phân cực của nối hóa học

Ethane NaCl

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 5
1. Hiệu ứng cảm ứng

Tính phân cực của nối hóa học:

• Nguyên tử của các nguyên tố có khả năng


hút điện tử ngoại biên khác nhau.
• Khả năng này được biểu thị bằng độ âm
điện (electronegativity-EN) của chúng.

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 6
1. Hiệu ứng cảm ứng

Nối cộng hóa trị không cực hay đồng cực:


• Thiết lập giữa hai ngtử giống nhau A và A

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 7
1. Hiệu ứng cảm ứng
Nối phân cực:
• Thiết lập giữa hai ngtử khác nhau A và B
• Giả sử A có độ âm điện lớn hơn B, đôi điện tử
nối bị kéo lệch về phía A
• Điều này tạo nên trên A một điện tích − và trên B
điện tích +

− +
A : B
H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử
20/02/2023
trong hh 8
1. Hiệu ứng cảm ứng

Electronegativity (Độ âm điện) values of elements

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 9
1. Hiệu ứng cảm ứng

Biến thiên của độ âm điện trong Bảng phân loại


tuần hoàn
• Đối với các nguyên tố thuộc cùng một chu kỳ,
độ âm điện tăng dần từ trái sang phải
• Đối với các nguyên tố thuộc cùng một nhóm,
độ âm điện giảm dần từ trên xuống dưới.

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 10
1. Hiệu ứng cảm ứng

• Fluorine: the most electronegative (EN = 4.0)


cesium: the least (EN = 0.7)
• Metals attract electrons weakly and have lower
electronegativities
• Oxygen, nitrogen, and halogens attract
electrons strongly and have higher
electronegativities

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 11
1. Hiệu ứng cảm ứng

Rough guide for bonds between atoms


EN less than 0.5 -nonpolar covalent,
EN from 0.5 to 2 -polar covalent
EN more than 2 -largely ionic

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 12
1. Hiệu ứng cảm ứng

• Carbon–hydrogen bonds, for example, are


relatively nonpolar

• Bonds between carbon and more


electronegative elements such as oxygen
and nitrogen are polarized.

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 13
1. Hiệu ứng cảm ứng
Moment lưỡng cực
• Tính phân cực của nối A-B được biểu thị bằng
moment lưỡng cực.
• Là một vectơ nằm trên trục liên nhân, hướng từ
cực dương đến cực âm.

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 14
1. Hiệu ứng cảm ứng

Moment lưỡng cực của một số nối đơn trong


hợp chất bão hòa.

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 15
1. Hiệu ứng cảm ứng

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 16
1. Hiệu ứng cảm ứng

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 17
1. Hiệu ứng cảm ứng

Moment lưỡng cực của một phân tử:


• Moment lưỡng cực của một phân tử bằng tổng
vectơ của các moment lưỡng cực của các nối.
• Các hợp chất mà phân tử có moment lưỡng cực
bằng không là các hợp chất không phân cực.
• Hợp chất có moment lưỡng cực là hợp chất
phân cực.

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 18
1. Hiệu ứng cảm ứng

Cl

C
H Cl Cl
Cl

= 1.87 D) Tetraclorometan ( = 0 D)

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 19
1. Hiệu ứng cảm ứng

Hiệu ứng cảm - Định nghĩa và phân loại


• Xét nối đơn C-Z

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 20
1. Hiệu ứng cảm ứng

An inductive effect (hiệu ứng cảm ứng):


is simply the shifting of electrons in a 
bond in response to the electronegativity of
nearby atoms.

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 21
1. Hiệu ứng cảm ứng

Các nhóm gây h/ứ cảm âm (-I)


và h/ứ cảm dương (+I)

(-I) -NR3, -NO2, -SO2Me, -CN, -F, -Cl, -NR2,


-COOH, -Br, -I, -OH, -OR, -COR, -SR,

-CCR, -C6H5, -CH=CH2

(+I) -S− , -O− , -CMe3, -CHMe2, -CH2CH3, -CH3

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 22
1. Hiệu ứng cảm ứng

❖ Các yếu tố ảnh hưởng cường độ


tương đối h/ứ cảm:
H/ứ (+I)
3. Ñoá
•Đối vớii vôù
cáci caùc nhoù
nhóm m alkil,
alkyl, nguyeâ
nguyên tửn carbon
töû carbon
manghoá
mang hoaùtrịtròtựtöïdo
docàng
caøng phân
phaânnhánh,
nhaùnh,h/ứ
höù (+
(+I)
caøcàng
ng maïmạnh.
nh.
• -CH3 < -CH2CH3 < -CH(CH3)2 < -C(CH3)3
• 4. Ñoái vôùi caùc nhoùm mang ñieän tích aâm,
H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử
20/02/2023
trong hh 23
g maïnh. 1. Hiệu ứng cảm ứng
< -CH 2CH
❖ Các 3 <tố
yếu -CH(CH 3)2 < cường
ảnh hưởng -C(CH3độ
)3
tương đối h/ứ cảm:
oái vôùi caù
H/ứ (+I)
c nhoù m mang ñieän tích aâ m,
caønĐối
g maïvới n h nhóm
các khi nguyeâ n töû
mang điện tích mang
âm, h/ứ ñieä
(+I) n
càng mạnh khi nguyên tử mang điện tích âm có
coù kích thöôù
kích thước c caø
càng ng lôùn.
lớn.

• -S− > -O −

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 24
1. Hiệu ứng cảm ứng

❖ Các yếu tố ảnh hưởng cường độ


tương đối h/ứ cảm:
H/ứ (-I)
• Đối với các nguyên tử của các nguyên tố
thuộc cùng một chu kỳ trong bảng phân loại
tuần hoàn
• H/ứ (-I) tăng dần từ trái qua phải (tăng theo
độ âm điện)
-NR2 < -OR < -F

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 25
1. Hiệu ứng cảm ứng
❖ Các yếu tố ảnh hưởng cường độ
tương đối h/ứ cảm:
H/ứ (-I)
• 2.với
• Đối Ñoá2i vôù
ngi tử
2 ng töû cuø
cùng ngh/ứ
loại, loaïi(-I)
, höùthay
(-I) đổi
thaytheo
ñoåi the
điện ñieä
tíchndương hay theo
tích döông haytrạng
theothái
traïntạp chủng
g thaù i taïp chuûn
• Điện
ñieätích (+) càng
n tích döônglớncaø
hay
ng trạng thái tạp
lôùn hay traïnchủng
g thaùi ta
càng có nhiều tính s, h/ứ (-I) càng mạnh
chuûng caøng coù nhieàu tính s, höù (-I) caøng maïnh.
- NH3 > -NH2
-CCH > -CH=CH2
H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử
20/02/2023
trong hh 26
1. Hiệu ứng cảm ứng

Ứng dụng: Hiệu ứng cảm là một trong


những cơ sở dùng để giải thích:
• Hoạt độ phản ứng
• Sự định hướng phản ứng
•…….

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 27
1. Hiệu ứng cảm ứng
▪ Hoạt độ p/ứng: Xét trường hợp
formaldehyde HCHO trong phản ứng cộng
thân hạch,
- thay thế 1 hay 2 hydrogen trong formaldehyde bằng 1
hay 2 nhóm methyl nhả điện tử: hoạt tính kém hơn
- thay thế 1 hay 2 hydrogen trong formaldehyde bằng 1
nhóm thế rút điện tử như –CCl3 hoạt tính cao hơn

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 28
1. Hiệu ứng cảm ứng

Hoạt độ p/ứng: Khảo sát phản ứng cộng brom


vào alken, thu được kết quả sau

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 29
1. Hiệu ứng cảm ứng
Sự định hướng pứ: Pứ cộng HCl vào
CH3CH=CH2 và CF3CH=CH2 xảy ra theo 2 hướng
khác nhau:
CH3-CH-CH2 (1)
Cl H
CH3-CH=CH2 + HCl

x CH3-CH-CH2 (2)
H Cl

x CF3-CH-CH2 (1)
Cl H
CF3-CH=CH2 + HCl

CF3-CH-CH2 (2)
H Cl
H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử
20/02/2023
trong hh 30
2. Hiệu ứng liên hợp
(Cộng hưởng - Resonance effect)

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 31
2. Hiệu ứng cộng hưởng
(Resonance effect)

Điện tích hình thức

Anion acetate Nitromethane

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 32
2. Hiệu ứng cộng hưởng

Công thức tính

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 33
2. Hiệu ứng cộng hưởng
Áp dụng

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 34
2. Hiệu ứng cộng hưởng

Áp dụng

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 35
2. Hiệu ứng cộng hưởng

• Là h/ứ tạo nên bởi tính di động hay tính bất định
xứ của các điện tử  (hay p) trong phân tử hữu cơ.
• Ký hiệu là R, C, M

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 36
2. Hiệu ứng cộng hưởng
H/ứ cộng hưởng lan truyền trên dây khi có:
• Nối đa tiếp cách (cộng hưởng -)
H2C CH CH CH2 H2C CH CH CH2

1,3-Butadien
H 2C CH CH CH2

H2C CH CH O H2C CH CH O

Acrolein
H 2C CH CH O

H2C CH C N H2C CH C N

Acrilonitril
H2C CH C N

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 37
2. Hiệu ứng cộng hưởng
• Nối đa nối với một nguyên tử có điện tử p
cô lập (cộng hưởng p-)

H2C CH Cl H 2C CH Cl

H 2C CH Cl

H2C CH O CH3 H 2C CH O CH3

H 2C CH O CH3

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 38
2. Hiệu ứng cộng hưởng

• Nối đa nối với một nguyên tử có điện tử p


cô lập (cộng hưởng p-)

C O C O C O

O O O

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 39
2. Hiệu ứng cộng hưởng

▪ Nối đa nối với một nguyên tử có vân đạo p


trống (cộng hưởng p-)

H2C CH CH2 H2C CH CH2

Cation alil

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 40
2. Hiệu ứng cộng hưởng

Về các cơ cấu cộng hưởng


• Cơ cấu thật là một cơ cấu trung gian của
những cơ cấu cộng hưởng.
• Các cơ cấu cộng hưởng không có giá trị
như nhau.
• Cơ cấu thật có thể giống 1 cơ cấu cộng
hưởng này hơn 1 cơ cấu cộng hưởng khác.

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 41
2. Hiệu ứng cộng hưởng

Cơ cấu thật của hợp chất carbonyl


giống cơ cấu (I) nhiều hơn cơ cấu (II)

H3C C H H3C C H
O O

(I) (II)

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 42
2. Hiệu ứng cộng hưởng

Cơ cấu thật của 1,3-butadien giống


cơ cấu (I) nhiều hơn các cơ cấu (II-V)

H2C CH CH CH2 H2C CH CH CH2 (II)

1,3-Butadien (I)
H2C CH CH CH2 (III)

H2C CH CH CH2 (IV)

H 2C CH CH CH2 (V)

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 43
2. Hiệu ứng cộng hưởng

Drawing Resonance Forms (vẽ các cơ cấu cộng hưởng)

X, Y, and Z might be C, N, O, P, S, or others


The asterisk (*) might mean that the p orbital on atom Z
➢is vacant
➢contains a single electron
➢contains a lone pair of electrons.
H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử
20/02/2023
trong hh 44
2. Hiệu ứng cộng hưởng

When H+ is removed from 2,4-pentanedione by


reaction with a base. How many resonance
structures does the resultant anion have?

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 45
2. Hiệu ứng cộng hưởng

A total of three resonance structures

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 46
2. Hiệu ứng cộng hưởng

Các quy tắc xác định


• Viết các công thức cộng hưởng
• Đánh giá tầm quan trọng tương đối của chúng

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 47
2. Hiệu ứng cộng hưởng

Hai cơ cấu cộng hưởng:


• Chỉ khác nhau ở cách sắp xếp các đôi điện tử
• Vị trí tương đối của các nguyên tử trong phân tử
không thay đổi

R CH2 C R' R CH2 C R' Coäng höôûng


O O

R CH2 C R' R CH2 C R' Hoã bieán


O OH

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 48
2. Hiệu ứng cộng hưởng

Hai cơ cấu cộng hưởng có cùng số điện tử kết đôi

R CH2 C R' X R CH2 C R'


O O

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 49
2. Hiệu ứng cộng hưởng
Cơ cấu cộng hưởng phải phù hợp với
cơ cấu điện tử ngoại biên của ng/tử
• Hydrogen chỉ chứa tối đa 2 e ở tầng ngoại biên.
• Các ng/tử ở hàng thứ 2 trong bảng phân loại
tuần hoàn chỉ chứa tối đa 8 e ở tầng ngoại biên.

O O
R N R N
O O

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 50
2. Hiệu ứng cộng hưởng

Những nguyên tử ở các hàng lớn hơn


thường cũng theo quy tắc bát bộ (octet)
Trong một số trường hợp chúng có thể sử
dụng thêm vân đạo d và do đó có thể có
nhiều hơn 8 điện tử.

O O

P P
Cl Cl Cl Cl
Cl Cl

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 51
2. Hiệu ứng cộng hưởng

- Công thức có số nối cộng hóa trị càng nhiều
thì càng bền.
- Các công thức cộng hưởng mang điện tích ít
bền hơn.

O O
H 3C > H 3C C
OH OH

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 52
2. Hiệu ứng cộng hưởng

- Trong trường hợp tổng quát, công thức


cộng hưởng khá bền với điện tích âm nằm
trên nguyên tử có độ âm điện lớn.

R CH2 C R' >> R CH2 C R'


O O

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 53
2. Hiệu ứng cộng hưởng

- Khi có cộng hưởng p-, chiều di chuyển của


điện tử là chiều từ nguyên tử có nhị liên cô lập
đến nối kép.

H2C CH O CH3

H2C CH O CH3
X
H2C CH O CH3

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 54
2. Hiệu ứng cộng hưởng

- Công thức cộng hưởng với 2 điện tích cùng dấu


trên 2 nguyên tử kế cận không bền.

H 3C C C CH3
O O
H 3C C C CH3
O O X
H3C C C CH3
O O

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 55
2. Hiệu ứng cộng hưởng

Phân loại: Một nhóm Z- gắn vào một


nguyên tử carbon sp2 của nối đôi C=C
• Gây hiệu ứng cộng hưởng dương (ký hiệu +R)
khi nhóm này dồn điện tử p của mình về phía nối
đôi C=C
• Gây hiệu ứng cộng hưởng âm (ký hiệu -R) khi
nhóm này kéo điện tử  của nối đôi về phía nó.

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 56
2. Hiệu ứng cộng hưởng

Một nhóm gây hiệu ứng cộng hưởng cũng


đồng thời gây hiệu ứng cảm.
=> ta có thể phân các nhóm thành 3 loại như
trong bảng dưới đây:

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 57
2. Hiệu ứng cộng hưởng

Cường độ của hiệu ứng (+R) thay đổi theo:


• Điện tích âm: trong trường hợp các nhóm Z có
nguyên tử mang hóa trị tự do giống nhau, điện tích
âm càng lớn h/ứ (+R) càng mạnh.

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 58
2. Hiệu ứng cộng hưởng

Cường độ của hiệu ứng (+R) thay đổi theo:


• Độ âm điện: khi nguyên tử mang hóa trị tự do
của các nhóm Z thuộc cùng một chu kỳ trong
bảng phân loại tuần hoàn, độ âm điện càng lớn
h/ứ (+R) càng kém.

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 59
2. Hiệu ứng cộng hưởng

Mức năng lượng của vân đạo p: khi nguyên tử


mang hóa trị tự do của các nhóm Z thuộc cùng
một cột trong bảng phân loại tuần hoàn
-> vân đạo p có mức năng lượng càng cao, h/ứ
(+R) càng kém

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 60
2. Hiệu ứng cộng hưởng
Cường độ của hiệu ứng (-R) thay đổi theo:
• Độ âm điện: xét các nhóm Z mang nối C=A
hay C A
• Nếu các nguyên tố A thuộc cùng một chu kỳ
của bảng phân loại tuần hoàn, độ âm điện của
A càng lớn hiệu ứng (-R) càng mạnh.

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 61
2. Hiệu ứng cộng hưởng

Điện tích dương: khi xét các nhóm Z mang nối


đôi C=A giống nhau: điện tích dương trên A càng
lớn h/ứ (-R) càng mạnh.

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 62
2. Hiệu ứng cộng hưởng

Hứ cộng hưởng và tính chất phân tử


Là một trong những nguyên nhân gây nên sự
khác biệt giữa các phân tử hữu cơ về:
• Độ dài nối
• Moment lưỡng cực
• Sự định hướng phản ứng

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 63
2. Hiệu ứng cộng hưởng

Ảnh hưởng trên độ dài nối


• Trong phân tử 1,3-butadien, ba nối C−C
có độ dài nối như sau:

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 64
2. Hiệu ứng cộng hưởng
Cơ cấu thật của 1,3-butadien là một tạp chủng cộng
hưởng của 5 cơ cấu I-V, trong đó cơ cấu I là quan trọng
hơn cả.

H2C CH CH CH2 H2C CH CH CH2 (II)

1,3-Butadien (I)
H 2C CH CH CH2 (III)

H2C CH CH CH2 (IV)

H 2C CH CH CH2 (V)

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 65
2. Hiệu ứng cộng hưởng
Sự định hướng phản ứng
• Phản ứng cộng HCl vào nối đôi C=C của acrolein
và chloride vinyl xảy ra theo 2 hướng khác nhau
CH2-CH-CHO (1)
Cl H
CH2=CH-CHO + HCl

x CH2-CH-CHO (2)
H Cl

x CH2-CH-Cl (3)
Cl H
CH2=CH-Cl + HCl

CH2-CH-Cl (4)
H Cl

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 66
2. Hiệu ứng cộng hưởng
• Hai nhóm −Cl và −CHO đã định hướng
phản ứng theo 2 hướng khác nhau
• Sự định hướng này được giải thích bằng
hiệu ứng cộng hưởng như sau:

H
H2C CH CH O H2C CH CH O H 2C CH CH OH

Cl

H2C CH2 C H H 2C CH CH OH
Cl O Cl

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 67
3. Hiệu ứng siêu liên hợp
(Siêu tiếp cách - Hyperconjugation)

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 68
3. Hiệu ứng siêu liên hợp
(Hyperconjugation)

Định nghĩa
• Là một trường hợp đặc biệt của hiệu ứng cộng
hưởng
• Gây nên bởi các đôi điện tử trong nối C−H của
nhóm alkyl nằm ở vị trí  đối với nối đôi C=C hay
carbocation
• Ký hiệu là H

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 69
3. Hiệu ứng siêu liên hợp

Propene

H H
H C CH CH2 H C CH CH2
H H

• Nhóm alkyl nhả điện tử theo một cơ chế khác với


hiệu ứng cảm dương.

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 70
3. Hiệu ứng siêu liên hợp

Propene
H H
H C CH CH2 H C CH CH2
H H

Chloride vinyl

Cl CH CH2 Cl CH CH2

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 71
3. Hiệu ứng siêu liên hợp

• Cơ chế này tương tự sự cộng hưởng p-


trong chloride vinyl
• Đôi điện tử của nối C-H giữ vai trò tương
đương với đôi điện tử p trong ngtử chlor
của chlorur vinyl
• Đây là hiệu ứng siêu tiếp cách.
• Ứng dụng: Hiệu ứng siêu tiếp cách giải
thích được một số tính chất

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 72
3. Hiệu ứng siêu liên hợp

Ứng dụng: Hiệu ứng siêu tiếp cách giúp giải


thích được:
• Độ bền alkene

• Độ bền của các carbocation

• Sự định hướng trong phản ứng

• Ảnh hưởng lên độ dài nối

• ……..

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 73
3. Hiệu ứng siêu liên hợp
Độ bền alkene:
Thực nghiệm cho thấy 2-pentene bền hơn 1-pentene

2-Penten (CH
2-Penten 3-CH=CH-CH
(CH 2-CH
3-CH=CH-CH 3) có
2-CH
5H 
3) có 5H

1-Penten(CH 2=CH-CH
1-Penten(CH 2-CH
2=CH-CH 2-CH
2-CH 3) có
2-CH 2H2H
3) có  

Vì sao vậy?
Như vậy alkene càng bền khi càng có nhiều H

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 74
3. Hiệu ứng siêu liên hợp

❑ Độ bền của các carbocation:


Độ bền của các carbocation bên dưới giảm
dần theo thứ tự sau:

Vì sao vậy

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 75
3. Hiệu ứng siêu liên hợp

Hiệu ứng siêu tiếp cách


giúp an định ion bằng cách phân tán điện tích
dương của -C trên các H.
=> ion carbonium càng có nhiều H càng bền.

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 76
3. Hiệu ứng siêu liên hợp

Sự định hướng trong phản ứng thế trên nhân thơm:


Sự hiện diện của một nhóm thế trên nhân benzen
➢ Định hướng phản ứng thế thân điện tử về phía các vị trí orto,
para
➢ Tăng hoạt nhân này
➢ Độ tăng hoạt giảm dần theo thứ tự sau:

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 77
3. Hiệu ứng siêu liên hợp

H H H H H
H C H H C H H C H H C H H C H

Nitration of Toluene

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 78
3. Hiệu ứng siêu liên hợp

Nitration of Toluene

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 79
3. Hiệu ứng siêu liên hợp

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 80
3. Hiệu ứng siêu liên hợp

Ảnh hưởng lên độ dài nối


Trong phân tử propene CH2=CH-CH3, do
hiệu ứng siêu tiếp cách, nối C1-C2 dài hơn
nối đôi C=C trong ethylene và nối C2-C3
ngắn hơn nối đơn C-C trong ethane.

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 81
3. Hiệu ứng siêu liên hợp
• Ảnh hưởng lên độ dài nối:
Xét phân tử propen CH2=CH-CH3
nối C1-C2 dài hơn nối đôi C=C trong ethylene
nối C2-C3 ngắn hơn nối đơn C-C trong ethane
Vì sao vậy ?
do hiệu ứng siêu tiếp cách

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 82
Bài tập & Bài đọc

Bài tập:
• Làm bài tập về nhà

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 83
Bài tập & Bài đọc
Tài liện cho Bài đọc:
• [1]. Wiliam H. Brown et al., [2014], Introduction to Organic
Chemistry, 5th edition, John Wiley & Sons.
• [2]. Trương Thế Kỷ, [2006], Hóa hữu cơ, NXB Y Học, Hà
Nội.
• [3].Jonathan Clayden et al., [2012], Organic Chemistry, 2nd
edition Oxford University Press.
• [4]. Paula Y. Bruice, [2014], Organic Chemistry, 7thedition,
Pearson Education Limited.
• [5]. Francis A. Carey, [2007], Organic Chemistry, 7th
edition, McGraw-Hill.

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 84
Bài tập & Bài đọc

Bài đọc:
[1]: trang 41-57, 167-189
[2]: trang 31-53
[3]: trang 80-106, 163-181
[4]: trang 53-77, 147-180
[5]: trang 29-45

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 85
References

• John Mc Murry, [2015], Organic Chemistry,


9th edition, Cengage Learning.
• Trương Thế Kỷ, [2006], Hóa hữu cơ, NXB
Y Học, Hà Nội.
• Francis A. Carey, [2007], Organic
Chemistry, 7th edition, McGraw-Hill.

H01009 _ Chương 2_Các hiệu ứng điện tử


20/02/2023
trong hh 86

You might also like