DALUMAT

E-JOURNAL

“MASDAN MO ANG KAPALIGIRAN”:

ISANG EKOKRITIKAL LITERARING ANALISIS
“MASDAN MO ANG KAPALIGIRAN”:
AN ECOCRITICAL LITERARY ANALYSIS
Freddielyn B. Pontemayor, Estrella Y. Dacillo, Fe H. Mantong,
Marlene B. Zarate, Vida R. Vistal
Central Mindanao University

Jan Eldrich M. Villalba

MSU-Wao Community High School

ABSTRAK

Nagpaalarma sa mamamayang Pilipino ang mga ulat ukol sa toneladang basurang itinapon ng ilang
bansang dayuhan sa iba’t ibang dako ng Pilipinas. Ang mga basurang ito ay nakapagdaragdag sa ating
sariling basura na itinatambak sa mga estero, sapa, ilog at dagat. Kaugnay rin nito, umuusbong ang
industriya ng bansa sa pamamagitan ng mga likas na yamang nakukuha na ginagamit sa pagproseso ng
mga mahahalagang kagamitan at pinagkakakitaan ng ilang mamamayan, subalit bumulusok naman ang
kalagayan ng kapaligiran. Bunga nito, iba’t ibang sakit ang nakukuha ng tao mula sa tubig, hangin, at
ang masaklap, mga di-mapigilang ganti ng kalikasan. Kaya, nilalayon ng papel na maitalakay ang ilang
isyung pangkalikasan gamit ang ekokritisismo ni Glotfelty sa pagsusuri ng awiting “Masdan Mo Ang
Kapaligiran.” Tinatangka din ng papel na: 1) maipresenta ang mga sanhi at epekto ng problema sa
polusyon, industriyalisayon at deforestation sa kalikasan at kalusugan ng tao; 2) mailarawan ang mga
negatibong resulta ng labis na pang-aabuso sa kalikasan; 3) masuri at maiugnay ang mensahe at
kabuluhan ng awit sa kasalukuyang nagaganap na kapaligiran; at 4) mailahad ang mga posibleng
solusyon sa mga nasabing suliranin.

Mga Susing Salita: Masdan Mo Ang Kapaligiran, ekokritisismo, isyung pangkalikasan, sanhi at epekto,
solusyon at programa ng pamahalaan

ABSTRACT

The news on garbages thrown to the different places in Philippines by foreigners alarmed the Filipinos. This added
to our own garbages in our canals, sewers, streams, rivers and seas. Also, the flourishing industrial companies
manufactured material resources for human consumption at the expense of our environment. As a result, people
suffer different illnesses borne out of the polluted waters, air, and worst, too much abuse of our environment would
result to flood and other calamities. Thus, it was the aim of this paper to discuss environmental issues using
Glotfelty’s ecocriticism in analyzing “Masdan Mo Ang Kapaligiran.” This paper also aimed to: 1) present causes
and effects of pollution, industrialization, deforestation to nature and people; 2) describe the negative effects of
abuse of nature; 3) analyze and relate the message to the present situation of the environment; and 4) explain the
possible solution to these problems.

Keywords: Masdan mo ang kapaligiran, ecocriticism, environmental issues, cause and effect, solution and program
of the government
 DALUMAT E-JOURNAL
ISYU 2019, TOMO 5, BLG. 2
PANIMULA
Hindi na bago sa pandinig ng mamamayan
ang isyu ukol sa illegal logging at mining;
polusyon sa hangin, tubig at lupa; ang hindi
matigil-tigil na pagtotroso at pagkakaingin, at
pagsusunog ng mga basura na nagreresulta ng
pagkasira ng ozone layer at ang pagkaranas
ngayon ng tinatawag na “climate change” o
“global warming.” Ang mga nabanggit ay ilan
lamang sa mga sanhi ng polusyon,
industriyalisasyon at deforestation, kaya
nagreresulta ng bagyo, lindol, pagbaha, landslide,
bagyo at pang uri ng mga kalamidad, at ang
malubha pa nito ay ang pagdapo ng iba’t ibang uri
ng sakit o karamdaman mula sa maruming
paligid.
Nitong mga nakaraang buwan, hindi pa
nagtatapos ang taon, panibagong problema na
naman ang kinaharap ng bansa. Nagpaalarma sa
lahat ang ulat na inilabas ng ABS-CBN noong ika-
13 ng Nobyembre taong 2018, ginawang dumping
site ng bansang South Korea ang Misamis Oriental
sa rehiyong Mindanao dahil toneladang basura na
nagtataglay ng duming nakakapinsala sa
kalusugan ng mamamayan at nakakasira sa
kalikasan ang laman ng malalaking container
(Cruz). Hindi ito ang unang pagkakataong
nirimarim ng mga bansang dayuhan ang Pilipinas,
batay sa ulat ng CNN Philippines, taong 1999
nagtapon din ang bansang Japan ng mga basura sa
mga dagat at taong 2015, nasa kabuuang 2,450
toneladang basura ang itinapon ng bansang
Canada na ang masaklap pa nito, ang mga
basurang ay nagtataglay ng bakterya, sanhi ng
mutasyon at kanser (Bonalos).
Ayon sa isinagawang pag-aaral ng United
Nations University’s Institute for Environment
and Human Security, nagpalabas ito ng World
Risk Report noong 2017 na sa 171 mga bansa,
pangatlo (3rd) ang Pilipinas sa index ng mga
bansang nakakaranas ng mga kalamidad: lindol,
malakas na bagyo, buhawi, tagtuyot, baha at
pagguho ng lupa (Esquire Philippines, “The
Philippines is Third-Riskiest Country When it
Comes to Natural Disasters”). Bilang susog sa ulat
na ito, isa sa mga contributory factor na nagpalala
ng mga trahedyang ito ay gawa ng tao –
environmental degradation o ang pagwasak sa
kalikasan (Panela). Ang mga ulat na inilatag sa
“MASDAN MO ANG KAPALIGIRAN”: ISANG EKOKRITIKAL LITERARING ANALISIS
itaas ay nagsisilbing panulong na kaisipan upang
mas lalong mailantad ang kabuluhan ng papel na
ito, tatalakayin at sasariwain ang ilang mga
kaganapan na may kaugnayan sa isyung
pangkalikasan na puminsala sa buhay, ari-arian at
kabuhayan ng mamamayan ng bansa. Saklaw
lamang ng papel ang mga trahedyang naganap
dulot ng bagyo mula 2011 hanggang kasalukuyan
na maituturing na kaganapang di malilimutan ng
kasaysayan dulot ng pang-aabuso sa kalikasan.
Sa pamamagitan ng pananariwa ng ilang
kaganapan, paglalatag ng mga sanhi at bunga ng
suliranin at ilang mahahalagang impormasyon
ukol sa isyung pangkalikasan, mabibigyan ng
kaukulang pag-aanalisa ang kabuuan ng awit
gamit ang dalumat ni Glotfelty.
Si Cheryll Glotfelty at ang kanyang
Ekokritisismo
Ginamit na teorya ng pag-aaral ang
ekokritisimo ni Glotfelty upang masuri ang
ugnayan ng mga isyung pangkalikasan at ang
kabuluhan ng awiting “Masdan Mo Ang
Kapaligiran” ng bandang ASIN.
Batay sa rekord ng Shodhganga, si Cheryll
Glotfelty ay Associate Professor ng Literatura at
Pangkalikasan sa Unibersidad ng Nevada sa Reno,
USA. Kasama si Harold Fromm bilang editor ng
aklat na The Ecocriticism Reader: Landmarks in
the Literary Ecology, naging interesado siyang
pag-aralan ang paksa ukol sa literatura at
kalikasan (59). Dagdag pa, tinagurian din siyang
first American professor in literature and the
environment at naging co-founder at presidente
ng Association for the Study of Literature and
Environment (ASLE) noong 1990 at noong 1992 na
maging presidente si Scott Slovic ng asosasyon,
itinaguyod niya ang misyong “to promote the
exchange of ideas and information pertaining to
literature that considers the relationship between
human beings and the natural world” (59 at 61).
Ganito inilahad ni Glotfelty ang konsepto ng
kanyang ekokritisismo (nabanggit sa
Shodhganga):
39
 DALUMAT E-JOURNAL
ISYU 2019, TOMO 5, BLG. 2
Ecocriticism is distinct from other critical
approaches. Literary theory generally examines
the relations between writers, texts, and the
world. The current environmental problems are
largely of our own making- a by-product of
culture. Ecocriticism explores the link between
the human life and the environment (62).
Ecocriticism is the study of the relationship
between literature and the physical environment.
Just as feminist criticism examines language and
literature from a feminist perspective, and
Marxist criticism brings an awareness of modes
of production and economic class to its analysis
of texts, ecocriticism is a nature centered
approach to literary studies (63).
Malaki ang silbi ng konsepto ng ekokritisismo
ni Glotfelty para sa pagsusuri ng isyung
pangkalikasan ng bansa. Ang awit bilang isa sa
mga anyo ng panitikan na sinasaliwan ng tugtog o
musika, nagtataglay ito ng mga mensaheng batay
sa matalinong obserbasyon ng makata. Maaaring
instrumento rin upang maipahayag ng isang
makata/manunulat o mang-aawit ang kanyang
iniisip at nadarama. Gayundin isang ekspresyon
din ang awit upang pakilusin o panilay-nilayin
ang sinumang nakikinig. “Songs serve to unify
groups of people and to move them to common
action or help them express common emotions.
Songs, singers, and genres also help people
construct self-images and provide models for how
to behave. Historians sometimes consider songs as
more or less straightforward “reflections” of the
society and culture in which they were produced.
And, song lyrics can give important clues about
what people thought and felt, their daily struggles,
and their dreams about the future” (History
Matters, “What Can Songs Tell Us About People
and Society?”). Ibig sabihin nito, ang awit ay
nagsisilbing salamin upang pukawin ang
kamalayan ng mamamayan sa tunay na estado ng
isang bansa.
Sa kaso ng papel na ito, tinangkang gamitin
ang awit na “Masdan Mo Ang Kapaligiran” bilang
pagpapaalala sa lahat ng mamamayan sa mga
posibleng kahihinatnan ng pang-aabuso sa
kalikasan. Ang awit ay isang dedikasyon sa
naging masaklap na kinahinatnan hindi lamang
ng Ilog Pasig ngunit sumasalamin sa
kasalukuyang kalagayan ng kapaligiran at
nagsisilbing awit-panawagan para sa mga
40 PONTEMAYOR, DACILLO, MANTONG, ZARATE, VISTAL & VILLALBA
posibleng hakbang upang protektahan/
pangalagaan at maisalba ang kalikasan.
“Masdan Mo Ang Kapaligiran” at Mga Isyung
Pangkalikasan
Masarap sa pandinig ang ritmo, tono o himig
at bawat talutod ng bandang ASIN. Batay sa
pangkalahatang impormasyon, sumikat ang
bandang ASIN kasagsagan ng dekada ’90. Ang
mga miyembro ng banda ay nagmula sa rehiyon
ng Mindanao partikular sa Cotabato. Naging hitik
sa masa ang kanilang mga awitin dahil bukod sa
nagsasalaysay at naglalarawan ng totoong
kaganapan ng isang banwa o bansa, mas lalong
niyakap ang kanilang mga awitin, bukod sa sa
wikang Filipino nakatitik ang mga lyric, simple
ang mga salita at lubos na naiintindihan ng
karamihan. Sinasadya man o hindi, ang mga
awitin ng ASIN ay mga patama kung hindi man sa
isang tao, grupo, politika, isyu ng relihiyon at
maging ng kalikasan sa kabuuan. Kaya, narito ang
ila pang mahalagang impormasyon ukol sa
bandang ASIN at ang kabuluhan ng kanilang
awiting “Masdan Mo Ang Kapaligiran” na pokus
ng pananaliksik na ito.
Mahigit dalawang dekada na rin ang lumipas
nang namayagpag ang Pinoy Band Folk Rock
Music na ASIN lalo na ang kanilang awiting
“Masdan Mo Ang Kapaligiran” bilang dedikasyon
sa Ilog Pasig at ginamit na awit sa pagtatapos ng
pelikulang “Engkanto” na inilabas noong 1993
(“ASIN”). Mula sa orihinal na “Salt of the Earth”
ang pangalan ng banda noong mga 1970 na
gumamit ng tradisyunal na instrumento at maging
ang tribal na musika sa kanilang pagtugtog.
Gayundin, nakatanggap ang banda ng “Likas
Yaman Award” na ipinagkaloob ng Department of
Environment and Natural Resources (DENR)
noong 1994 (Dokumentaryo ni Juan Tagalog) dahil
sa mensaheng pagpapaalaala sa kalinisan at
konserbasyon ng kapaligiran. Simple lamang ang
pagkakasulat ng awitin, gayundin payak ang anyo
at lenggwahe nito ngunit ang mensaheng
tinataglay ay may malaking impak sa sitwasyon
ng buong sambayan. Ngayon, ano ang layunin at
relasyon ng awiting ito sa kasalukuyang
pangyayari at isyung nauugnay sa kalikasan ng
ating bansa?
 DALUMAT E-JOURNAL
ISYU 2019, TOMO 5, BLG. 2
Upang lubos na mapahalagahan at kritikal na
maitalakay ang nilalaman ng awit, narito ang
pagsasariwa ng kabuuang lyrics ng awit (Genius,
“Masdan Mo Ang Kapaligiran”):
Wala ka bang napapansin sa iyong mga
kapaligiran?
Kay dumi na ng hangin, pati na ang mga ilog
natin.
Refrain 1: Hindi na masama ang pag-unlad at
malayu-layo na rin ang ating narating ngunit
masdan mo ang tubig sa dagat dati'y kulay asul
ngayo'y naging itim ang mga duming ating
ikinalat sa hangin sa langit huwag na nating
paabutin upang kung tayo'y pumanaw man,
sariwang hangin sa langit natin matitikman
Refrain 2: Mayron lang akong hinihiling sa
aking pagpanaw sana ay tag-ulan gitara ko ay
aking dadalhin upang sa ulap na lang tayo
magkantahan
Refrain 3:Mga batang ngayon lang isinilang
may hangin pa kayang matitikman? may mga
puno pa kaya silang aakyatin may mga ilog pa
kayang lalanguyan?
Refrain 4: Bakit di natin pag-isipan ang
nangyayari sa ating kapaligiran hindi na
masama ang pag-unlad kung hindi nakakasira
ng kalikasan, darating ang panahon mga ibong
gala ay wala nang madadapuan masdan mo ang
mga punong dati ay kay tatag ngayo'y
namamatay dahil sa 'ting kalokohan
Refrain 5: Lahat ng bagay na narito sa lupa
biyayang galing sa Diyos kahit nong ika'y wala
pa ingatan natin at 'wag nang sirain pa pagkat
pag kanyang binawi, tayo'y mawawala na
Repeat Refrain 2
Mga Sanhi at Epekto ng Polusyon,
Industriyalisasyon at Deforestation
“Kay dumi ng hangin, pati na ang mga ilog natin…
Hindi naman masama ang pag-unlad…
... may mga puno pa kaya silang aakyatin…”
Batay sa linya ng awit, nagtatanong ang
persona ukol sa kinalalagyan ng kapaligiran,
“MASDAN MO ANG KAPALIGIRAN”: ISANG EKOKRITIKAL LITERARING ANALISIS
malubha na ang polusyon sa hangin, lupa, at
tubig. Hindi rin maipagkakailang ang
industriyalisasyon ay isa sa malaking paktor na
sanhi ng pagkasira ng kalikasan. Ang
industriyalisasyon sa pangkalahatang katawagan
ay tumutukoy sa hanay ng ekonomik at mga
prosesong sosyal kaugnay ang pagkatuklas ng
mga episyenteng paraan para sa paglikha ng balyu
(Simandan 419). Sa pamamagitan ng patuloy na
paglaganap ng industriya ng isang bansa, hindi rin
maiiwasang nakokompromiso ang kalikasan dahil
ito ang primaryang sektor ng ekonomiya na
ginagamit sa pagproseso upang umalwan ang
pamumuhay ng mamamayan, kaya hindi rin
nailalayo sa terminong industriya ang isyu ukol sa
deforestation.
Ayon sa mga eksperto, “Deforestation is the
conversion of forest to an alternative permanent
non-forested land use such an agricultural, grazing
or urban development” (van Kooten & Bulte, kina
Chakravarty et al. 3). Sa simpleng
pagpapakahulugan, ang deforestation ay paglilinis
ng kagubatan na sa pamamagitan ng
pagkakaingin, pagtotroso o kaya’y pagpuputol ng
mga punongkahoy para sa pagpapatayo ng mga
bahay, gusali o establisyimento at ang ilan
nagsisilbing kabuhayan. Dulot nito, nagreresulta
ng negatibong impak sa kalikasan (Mawalagedara
at Oglesby 3) gaya ng kasalukuyang
nararamdamang sobrang init ng panahon, wala
nang malanghap na sariwang hangin, at iba pang
mahahalagang bagay na may kaugnayan dito.
Kaugnay ng usaping ito, maaaring negatibo
ang kahahantungan ng mamamayan lalo na ang
mga bagong silang kapag patuloy ang problemang
inihain sa ganang unahan. Inilarawan din sa awit
na isa sa mga dahilan ng pagkasira ng kapaligiran
ang pag-unlad ng isang bansa. Ang ideyang ito ay
pinatunayan batay sa isinagawang pananaliksik ng
National Economic Development Authority
(NEDA), narito ang kaukulang pagpapaliwanag
ukol sa ilang kadahilanan ng populasyon o
pagkasira ng kalikasan:
The problems posed by hazardous wastes
are also beginning to be a priority concern due to
the increasing number of large companies that
generate wastes considered hazardous to health
and the environment. Like most developing
countries, the Philippines still has inadequate
41
 DALUMAT E-JOURNAL
ISYU 2019, TOMO 5, BLG. 2

equipment and technical expertise to deal with
these wastes despite steps to define the regulatory
and enforcement responsibilities of various
government agencies. Currently, the Philippines
has no large-scale treatment and disposal
facilities for hazardous wastes.
The problem of solid waste disposal is most
serious in urban centers, particularly Metro
Manila, because of high population density, high
consumption rates, and the concentration of
packaged goods, and packaging materials, some
of which are toxic and non-biodegradable.
The Philippines generates 30,000 tons of
garbage per day. Metro Manila alone produces
8,000 tons per day, of which only 70 percent is
collected. For the whole country, only half of the
garbage generated is collected. Uncollected
garbage ends up mostly in rivers, esteros, and
other water bodies, clogging the drainage system
and leading to floods and the pollution of major
water bodies. (Philippine Development Plan
2011-2016 305)
Kung patuloy ang pagtaas ng bahagdan ng
basurang natitipon kada araw, may posibilidad na
ang mga basura ng Metro Manila ay magiging
problema na rin ng buong bansa sa kabuuan (ika
nga sa kasabihan “sakit ng isang bayan, ramdam
ng buong banwa o bansa). Maaapektuhan ang
kalusugan ng mamamayan dahil ang mga dumi
mula sa basura na kapag nagkontamina sa tubig,
lupa, hangin, mag-uudyok ng panibagong
problema na naman sa buong bansa. Dagdag pa
ng NEDA, ang mga proyektong pagmimina ay
tinutumpok na dahilan din ng degredasyong
pangkalikasan at magreresulta rin nang
pagkawatak-watak ng mga katutubo at
dislokasyong kultural:
A number of mining projects, however, have
been alleged to have caused environmental
degradations, physical displacement of indigenous
peoples, and cultural dislocations. In 2005, a
European Union (EU)-commissioned study
reported that legal and illegal mining operations
posed serious threat to the forest and to local rivers
because of forest clearing and the release of toxins.
Metallic mine waste generated from 1990 to 1999
amounted to 131 million metric tons (MT), while
mine tailings were about 136 million MT.15 Many
of these concerns stem from the failure of many
small and large-scale mining companies to adhere
to stringent, globally-defined standards for
responsible mining (309).
Hindi lamang kagubatan ang winawasak ng
pagmimina, kundi maging kultura’t tradisyon ng
mga katutubo at magiging dahilan din ng
pagkasira ng kanilang institusyong sosyal. Sa ulat
ng ABS-CBN, inimbestigahan na ng DENR sa
pakikipagtulungan ng mga grupong sibil ng
lipunan ang papel ng pagmimina na nagpalubha
sa epekto ng baha na dala ng pag-ulan sa
kasagsagan ng Tropical Storm na “Basyang” lalo
na sa mga lungsod ng Cantilan at Carrascal.
Limang katao ang namatay at mahigit sandaang
kabahayan ang nawasak, at humigit 7 milyon ang
naging danyos sa mga hayupan noong Pebrero. Sa
ibaba, mapapansin ang larawang pinagminahan sa
kagubatan ng Surigao del Sur.

Larawan 1. Imahe ng kagubatang pinagminahan sa Surigao del Sur

(Pinagkunan: Mascarinas, Erwin. “Act of God or act of man? DENR probes Surigao del Sur calamity.” 14 Nov. 2018. ABS-CBN News.
https://news.abs-cbn.com/focus/03/10/18/act-of-god-or-act-of-man-denr-probes-surigao-del-sur-calamity. Accessed 5 Feb. 2019.)

42 PONTEMAYOR, DACILLO, MANTONG, ZARATE, VISTAL & VILLALBA

 DALUMAT E-JOURNAL
ISYU 2019, TOMO 5, BLG. 2
Batay sa larawang pinagminahan,
magkakaroon ito ng malaking impak sa
kalusugan, panganib sa mamamayan at kalikasan.
May dalawang paraang nakasisira sa kalusugan at
kalikasan ang pagmimina: strip mining at
underground mining. Kapwa uri ng pagmimina
ay may masamang epekto dahil; una, sinisira nito
ang mga kagubatan, wildlife at landscape na
humahantong sa pagguho ng lupa at pagkawasak
rin ng lupang pansakahan; pangalawa, kapag
bumuhos ang ulan, ang mga latak ay
nagpaparumi sa mga daanan ng tubig na
pumapatay sa mga isda, at iba pang yamang-tubig
at dispigurasyon ng mga ilog na nagreresulta ng
pagbaha; pangatlo, nakapagdudulot ng chemical
contamination sa groundwater; panglima, dahilan
ng alikabok at polusyon sa ingay kapag
ginagamitan ng mga mabibigat na mga makina sa
pagbubungkal ng lupa; pang-anim, ang mga dumi
mula sa pagmimina ay magiging toxic lalo na
kapag may direktang kontak sa hangin at tubig;
pampito, nakapagdudulot ng seryosong pag-
collapse ng lupa; at higit sa lahat, nagpoprodyus
ng greenhouse gas emissions na direktang
tumutungo sa atmospera (Enviro Editor, “Effects
of Mining on the Environment and Human
Health”).
Ang polusyon sa tubig ay nakakapinsala rin
kapwa sa kalusugan at kalikasan. Nagiging
dahilan ng algal bloom sa mga ilog at lawa at iba
pang anyo-tubig na nakapagpapaba ng lebel ng
oxygen sa tubig. Ang kasalatan ng oxygen na
tinatawag na “euthrophication” na pumipigil sa
paghinga ng mga pananim at hayop na lumilikha
ng tinatawag na “dead zones.” Kapag
nagkontamina ang mga anyo ng tubig,
nagreresulta rin ng nagpapababa rin sa life’s span
at pagkabagal ng pagprodyus ng mga pagkaing-
dagat (Denchak). Sa ganitong paglalahad, ang
polusyon sa tubig ay maaaring magdala ng sakit
gaya ng cholera, diarrhea, typhoid, allergy sa balat
lalo na sa mga mahihilig mag-swimming, mga
nakakalasong kemikal na taglay ng tubig at
hahantong sa pagkakitil ng maraming buhay.
Karaniwang nagiging biktima ng ganitong mga
karamdaman o sakit ay yaong mga nasa laylayan
ng lipunan na kung saan ang kanilang tinitirhan
ay malapit sa mga marurumi o kontaminadong
lugar.
“MASDAN MO ANG KAPALIGIRAN”: ISANG EKOKRITIKAL LITERARING ANALISIS
Dagdag pa, ang mga lupang pinagminahan at
pinagtapunan ng basura na kapag dumaloy sa
anyo ng tubig na magreresulta ng polusyon sa
tubig ay may magkatambal na panganib sa
kalusugan ng tao at kalikasan. Lahat ng bagay na
may buhay ay nangangailangan ng tubig sa araw-
araw. Sa isang pag-aaral, tinatayang nasa 14,000
ang namamatay araw-araw dahil sa polusyon sa
tubig dahil sa kontaminasyon sa mga iniinom na
mga tubig na hindi dumaan sa treatment lalo na sa
mga bansang umuunlad (Owa 3).
Ang polusyon naman sa hangin ay isa rin sa
malaking problema na nais ipunto ng awitin. Ang
pagsusunog ng iba’t ibang uri ng basura, paggawa
ng uling, usok mula sa mga motorsiklo at
sasakyan ay kadalasang dahilan ng polusyon sa
hangin. May dalawang uri ng polusyon sa hangin:
short-term at long-term na may malaking epekto
lalo na sa kalusugan ng tao. Ang polusyon sa
hangin kapag nagkontamina sa tubig at lupa,
nagdudulot ito ng pagkamatay ng mga puno’t
pananim. Gayundin ang mga particle mula sa
sulfur dioxide at nitrogen oxide na kapag sumama
sa hangin lumilikha ito ng acid rain kapag nahalo
sa tubig at oxygen sa atmospera. Kapag bumuhos
ang acid rain kaya nitong i-decompse ang lupa at
maaaring sirain ang kalidad ng iba’t ibang
anyong-tubig. Higit lahat, apektado ang lahat ng
may buhay lalo na sa mga tao, magkakaroon ng
iritasyon sa balat, sakit sa respiratory, pagbagal ng
reproductive rate, birth defect at marami pang iba
na maaaring humantong sa kamatayan (National
Geographic Society “Air Pollution”).
Mga Halimbawang Resulta na Ganti ng
Kalikasan
“Ang mga duming ating ikinalat sa hangin sa langit
huwag na nating paabutin…”
Bumulabog sa katahimikan ng siyudad ng
Cagayan at Iligan noong Disyembre 2011, ang
lupit ng Bagyong Sendong. Tila isang
magnanakaw sa gabi na kumitil sa maraming
buhay ang dala ni Sendong. Ayon sa ilang
residente hindi namalayan ang paglaki ng tubig
mula sa mga ilog at sapa. Paunti-unti ngunit
walang tigil na pag-ulan na umabot ng ilang araw
ang dala ni Sendong. Ang malalakas na buhos ng
43
 DALUMAT E-JOURNAL
ISYU 2019, TOMO 5, BLG. 2

ulan sa mga bukid ay direktang bumaba sa
siyudad. Ang bagyo ay sumentro sa bahaging
Hilagang Mindanao, Visayas at Palawan, batay sa
naitala, umabot sa kabuuang 957 ang natagpuang
patay na katawan at daan-daan din ang nawawala
pa. Ganito ang pagkakapaliwanag ng isang
eksperto:
Since the rains fell on regions where the
natural forest had been illegally logged or
converted to pineapple plantations, the heavy
rains were able to run off quickly on the
relatively barren soils and create devastating
flash floods. Since the storm hit in the middle of
the night and affected an unprepared population
that had no flood warning system in place, the
death toll was tragically high. (Malig).
Kaugnay sa isang follow-up na report,
umabot sa mahigit sanlibo ang nasawi at
posibleng dahilan ng nasabing trahedya lalo na sa
Cagayan de Oro at Iligan:
A total of 1,249 people are now known to
have died in flash floods that struck the southern
Philippines more than a week ago. Officials say
more bodies had been found in the waters south
of the island of Mindanao. It is not clear how
many people are still missing but officials say the
search for bodies will continue. Typhoon Washi
struck from 16 to 18 December, devastating the
cities of Cagayan de Oro and Iligan. Many of
those who died were sleeping as Typhoon Washi
caused rivers to burst their banks, leading to
landslides. Entire villages were washed away.
(“Philippines Typhoon Washi “Sendong” death
toll reaches 1,249”)
Dahil sa pangyayaring ito, deporestasyon o
“deforestation” ang tinitingnang anggulo ng mga
eksperto na dahilan ng trahedyang naganap sa
mga apektadong lugar. (Maraming pamilya ang
nagdalamhati at humihingi ng tulong. Makikita sa
ibaba ang larawang kuha ng trahedyang dulot ng
bagyong Sendong.

Larawan 2. Pagkawasak ng bahay, ari-arian at paghingi ng tulong na nasalanta ng bagyo

(Pinagkunan: De Castro, Erik. “Typhoon Sendong: Did illegal logging cause flash flooding in Philippines?” The Christian Science Monitor,
20 Dec. 2011, https://www.csmonitor.com/World/Latest-News-Wires/2011/1220/Typhoon-Sendong-Did-illegal-logging-cause-flash-flooding-in-
Philippines. Accessed 6 Feb. 2019.)

Hindi pa nagtatapos ang taon, panibagong
lagim na naman ang sinapit ng mamamayan sa
New Bataan, Compostela Valley dahil sa Bagyong
Pablo noong Disyembre 2012. Ayon sa ulat ng
Mindanao Inquirer, nasa 42 ang namatay, 24 ang
nawawala sa matinding baha (Yap at Dizon).
Malaking paktor ang ginagawang pagmimina na
isa sa mga dahilan ng pagkasira ng kagubatan at
nauwi sa pagguho ng lupa. Ang pagmimina ay
pagkuha o paghugot ng mahahalagang mineral o
heolohikal na mga materyal mula sa lupa na
kinabibilangan ng ginto, pilak, langis at iba pang
uri ng mineral at nagsisilbing esenyal na
komponent ng ekonomiya ng halos mga bansa sa
mundo (Haq et al. 3586-3587). Makikita sa ibaba
ang bakas na pinsala ng bagyong Pablo Pablo.

44 PONTEMAYOR, DACILLO, MANTONG, ZARATE, VISTAL & VILLALBA

 DALUMAT E-JOURNAL
ISYU 2019, TOMO 5, BLG. 2

Larawan 3. Pinsalang dulot ng bagyong Pablo sa Compostella Valley

(Pinagkunan: Citizens Disaster Response Center (CDRC). “Photo Gallery: Wrath of Typhoon Pablo in Compostela Valley.” 6 Dec. 2012,
http://www.cdrc-phil.com/photo-gallery-wrath-of-typhoon-pablo-in-compostela-valley/). Accessed 7 Feb. 2019.)

Ang pangatlo sa mapinsalang bagyong
dumaan sa bansa ay ang bagyong Yolanda na
pinakatinamaan ang rehiyong Leyte partikular
ang Tacloban. Ang pangyayaring ito ay tinatayang
pinakamalalang bagyong naitala sa kasaysayan ng
Pilipinas batay sa dami ng mga nasawing buhay at
kabuhayan. Ayon sa ulat ng ABS-CBN, ganito ang
pagkakalarawan ng bagyong Yolanda:
When Super Typhoon Haiyan “Yolanda”
struck in 2013 it was the disaster-prone
Philippines' worst storm on record, with 7,350
people dead or missing (Lagarde).
Dagdag pa sa isang artikulo ng Europe
Solidaire Sans Frontieres (ESSF), ganito inilarawan
ang pinsalang idinulot ng bagyong Yolanda sa
mamamayan ng Leyte at karatig na lugar.
The Typhoon Yolanda has caused heavy
damage in agriculture especially to rice (it was
harvest season when the disaster occurred), corn
and coconut trees. It has been estimated that the
value of the destruction on agriculture would
reach almost 2 billion pesos and can reach to 24.5
billion more including the total damages and
destruction in the agricultural infrastructures
e.g. irrigation, roads.
Since the Super Typhoon hit the islands of
the central part of the country, the coastal areas
with the mangroves were not spared. Ninety to
ninety five percent of the coastal resources in the
islands were totally destroyed. More than fifty
thousand of motorised boats (in Panay island
alone) used by the fisher folks for their livelihoods
were totally damaged (Solis).
Ang pangyayaring ito ay nagkaroon ng
malaking epekto sa kabuuang ekonomiya ng
bansa. Sa ibaba ang larawan ng mga napinsala ng
bagyong Yolanda:

Larawan 4. Mga patay na katawan nakahilera sa daan at pagkawasak ng bahay at ari-arian ng

mamamayan sa Tacloban at karatig na lugar
(Pinagkuna: Rafael, Vicente. “Photographing Disaster: Typhoon Yolanda.” Social Text Online Journal, 24 Apr. 2014,
https://socialtextjournal.org/photographing-disaster-typhoon-yolanda. Accessed 7 Feb. 2019.)

“MASDAN MO ANG KAPALIGIRAN”: ISANG EKOKRITIKAL LITERARING ANALISIS 45

 DALUMAT E-JOURNAL
ISYU 2019, TOMO 5, BLG. 2
Apat na buwan bago magtapos ang 2018,
hindi pinalampas ng dalawang bagyo ang
Pilpinas. Una, sa ulat ng CNN-Asia, ang
paglapastangan ng bagyong Ompong aka
“Mangkhut” na labis na tinamaan ang rehiyon ng
Hilagang Luzon partikular sa probinsya ng
Cagayan. Tinatayang 51 landslide ang naganap sa
magkahiwalay na mga lugar (Jorgio at Clarke).
Pangalawa, isang tropical storm na “Usman” ang
tumama sa rehiyong Bicol. Batay sa naitala ng
National Disaster Risk Reduction and
Management Council (NDRRMC), umabot na sa
68 ang nalipol, 57 mula sa rehiyong Bicol at 11
naman sa Eastern Visayas. Gayundin, pati
pananim at kabuhayan ng mga karatig-lugar ay
winasak din ng bagyong ito (ABS-CBN News,
“Usman death toll could still rise, officials fear”).
Nangangamba ang karamihan sa posibilidad na
pagtaas ng bilang ng mga nasawi dahil sa patuloy
na pagguho ng lupa sa iba’t ibang lugar ng
rehiyon.
Solusyon, Programa ng Pamahalaan
at Pakikisangkot ng Mamamayan
“Bakit di natin pag-isipan ang nangyayari sa ating
kapaligiran..”
Nanawagan ang awit sa agarang pagkilos ng
sangkatauhan at maaaring iambag upang
masolusyonan ang problemang kinakaharap ng
bansa sa kasalukuyan. Hindi madalian ang
pagbabalik sa dating kaayusan ng kapaligiran
ngunit sa mga simpleng paraan ay maaaring
maremedyuhan ang ganitong suliranin at
makamit ang hinihiling ng persona sa awitin – ang
posibleng hakbang o paraan para masolusyonan
ang ganitong problema.
Isa sa inisyal na hakbang ng pamahalaan, sa
ulat na inilabas ng Manila Bulletin, nag-isyu ng
proklamasyon No.475, si Pres. Duterte ukol sa
temporaryong pagsara ng Boracay Island bilang
isa sa mga tourist destination upang maisagawa
ang rehabilitasyon sa mga dagat at lugar na
malubha na ang kalagayan dulot ng polusyon.
Ganito ang nilalaman ng proklamasyon:
“The continuous rise of tourist arrivals, the
insufficient sewer and waste management
system, and environmental violations of
46 PONTEMAYOR, DACILLO, MANTONG, ZARATE, VISTAL & VILLALBA
establishments aggravate the environmental
degradation and destroy the ecological balance of
the Island of Boracay, resulting in major damage
to property and natural resources, as well as the
disruption of the normal way of life of the people
therein. It is necessary to implement urgent
measures to address the abovementioned human-
induced hazards, to protect and promote the
health and well-being of its residents, workers,
and tourists, and to rehabilitate the Island in
order to ensure the sustainability of the area and
prevent further degradation of its rich
ecosystem.” (Kabiling).
Kaugnay din ng pagsasagawang
rehabilitasyon sa mga dagat o mga anyong-tubig,
ibinalita sa mga telebisyon, radyo at pahayagan
ang ginagawang operasyon-linis ng DENR at sa
pakikipagtulungan ng MMDA ang paglilinis sa
mga, daan o bangketa, estero’t ilog sa kalakhang
Maynila na konektadong dumadaloy patungong
dagat (partikular ang Manila Bay) at ang pag-
iinspeksyon sa mga kalapit na establisyimento’t
gusali malapit sa dagat na hindi tumutupad sa
wastong kalinisan. Iilan lamang ito sa
kasalukuyang ginagawang hakbang ng
pamahalaan upang maisalba pa ang kapaligiran at
bumalik sa dating kaayusan.
Gayundin ang pag-implementa ng
pamahalaan ng Senate Bill 2759 “An Act of
Prohibiting The Use of Plastic Bags in Groceries,
Restaurants, and Other Establishments, and
Providing Penalties for Violations Thereof” or
Total Plastic Bag Ban Act of 2011” na hindi lamang
kalakhang Maynila ang istriktong sumusunod sa
nasabing batas kundi maging bayan at probinsya
sa buong bansa ay mahigpit na sumusunod na rin
sa nasabing batas. Inihain din ng pamahalaan ang
mahigpit na pagpapatupad ng batas sa pagsasara
ng mga minahan sa iba’t ibang probinsya, illegal
na pagpuputol ng mga puno, pagkakaingin, Anti-
Smoke Belching Law, at ang pagdadakip ng mga
motor at sasakyang gumagamit ng malalakas na
busina.
Kaugnay din nito, bawat barangay o sakop ng
lokal na pamahalaan ng bawat lungsod, mariin
ding ipinatutupad ang pagbabawal sa pagsusunog
ng mga basura gaya ng plastic, goma at iba pang
di-madaling ma-decompose. Ang sinumang
 DALUMAT E-JOURNAL
ISYU 2019, TOMO 5, BLG. 2
lumabag sa mga ordinansang ipinanukala ng
bawat lokal nay unit ng pamahalaan ay
makakakatanggap din ng karamatang parusa.
Gayundin, hinihikayat ang bawat mamamayan sa
wastong pag-segregate ng kani-kanilang basura sa
bawat tahanan.
Sa pagninilay-nilay, hindi na kailangang ang
mga proklamasyon, atas o anumang
memorandum ng ahensya ng gobyerno upang
buhayin ang namamatay na kalikasan kundi
bilang ordinaryong mamamayan, may mga
simpleng paraan na magagawa gaya ng
(pagtatanim ng bagong puno, pagbabawas ng
gamit ng plastic at pagsusunog, 3R (reuse, reduce
at recycle), pag-segragate ng mga basura at
marami pang iba na makakayang gawin kahit sa
sariling tahanan, bakuran o pamayanan) upang
makamit ang pinapangarap ng lahat – maayos,
malinis at maginhawang buhay.
KONGKLUSYON
“Mayron lang akong hinihiling sa aking pagpanaw
sana ay tag-ulan gitara ko ay aking dadalhin upang sa
ulap na lang tayo magkantahan.”
Hindi na mapigil-pigil ang pag-unlad ng
ekomoniya’t industriya ng mga bansa, nariyan na
ang naglalakihang mga gusali, establisyimento,
kompanya at korporasyon, bilang konsekwensya
nito, naisasakripisyo ng karamihan ang kalikasan
na siyang hininga’t buhay ng lahat ng likha sa
sanlibutan. Kaugnay ng pag-unlad ng isang bansa,
may mga kaugnay ding direkta at di-direktang
kadahilanan ng pagkawasak ng kalikasan mula
kasaysayan hanggang kasalukuyan gaya ng
kolonisasyon, eksploytasyon, urbanisasyon,
pagtaas ng populasyon, kahirapan, at iba pang
kaugnay na suliranin na nagbubunsod sa
kapahamakan ng lahat ng buhay mula sa ilalim ng
dagat/tubig hanggang sa himpapawid.
Mahalaga ang mensahe ng awitin: una,
kawalan ng pag-asa kapag hindi agarang
mareresolba ang ganitong problema, kapag
nawalan ng pag-asa ang bawat indibidwal,
maglulundo ito sa kapahamakan ng lahat;
pangalawa, ang mensaheng ukol sa hiling ng
persona na “sana ay tag-ulan” ay
nangangahulugang bagong silang at bagong
simula. Kung ikokonekta sa unang bahagi ng
“MASDAN MO ANG KAPALIGIRAN”: ISANG EKOKRITIKAL LITERARING ANALISIS
taludtod na “mayron lang akong hinihiling sa
aking pagpanaw…” umaasa ang persona na
magkakaroon pa rin ng kalutasan ang problema.
Ang kalutusan ng suliranin ay mangyayari
lamang kapag bawat isa ay aktibong
makikipagtulungan o buong pwersang
kooperasyon sa pagsasaayos ng nasirang
kapalaigiran (paglilinis, pagtatanim ng mga
halaman at puno, at pagreresiklo); at panghuli, sa
huling bahagi ng taludtod na “gitara ko ay aking
dadalhin upang sa ulap na lang tayo
magkantahan,” malawak ang bisyon ng persona
na darating din ang araw na maibabalik din sa
lahat ang biyayang ipinagkaloob ng Maykapal sa
sangkatauhan at kapag nangyari iyon, kasama ng
mga tao, ang mga hayop at halaman sa paraiso,
sabay-sabay na magdiriwang sa pananagumpay at
kasiyahan ang lahat.
Bilang pagwawakas, isang malaking hamon
para sa lahat ang awiting “Masdan Mo Ang
Kapaligiran.” Ang pagkabuhay ng awiting ito sa
matagal na pagkakatulog ay isang hudyat na
pakilusin ang bawat indibidwal sa nararapat na
aksyon sa nakakaalarma’t nakagigimbal na
problemang pangkalikasan na kinakaharap ng
ating bansa. Isang malaking ambag ang
ekokritisismo ni Glotfelty upang pukawin o
maging mulat ang mamamayan sa pangyayaring
nagaganap sa kanyang paligid. Ang awit ay
naging mabisang sandata upang sipatin ang mga
kasalukuyang isyung pangkalikasan hindi lamang
ng bansang Pilipinas kundi maging sa lahat ng tao
sa mundo. Ang awit ay nagpapaalala sa maaaring
kahahantungan ng bansa kung hindi mareresolba
ang ganitong problema. At higit sa lahat, ang awit
ay nagbibigay- kabatiran sa lahat ng mamamayan
sa paanong paraan niya maipapahayag o
maipapakita ang kanyang pagpapahalaga o
pagmamahal sa kalikasan.
MGA SANGGUNIAN
Bonalos, Pia. “Garbage from Canada: Dump it
here or ship it back?” CNN Philippines, 16
July 2015,
http://cnnphilippines.com/news/2015/07
/16/Garbage- from-Canada-Dump- it-
47
 DALUMAT E-JOURNAL
ISYU 2019, TOMO 5, BLG. 2
here- or-ship-it-back.html. Accessed 6
Feb. 2019.
Chakravarty, Sumit et al. “Deforestation: Causes,
Effects and Control Strategies.” Global
Perspectives on Sustainable Forest
Management, edited by Clement Akais
Okia. Rijeka, Croatia: Intech. 2012.
Pp.3-28. DOI: 10.5772/33342.
https://cdn.intechopen.com/pdfs/36125/I
nTechDeforestation_causes_effects_and_con
trol _strategies.pdf. Accessed 12 Feb.
2019.
Citizens Disaster Response Center (CDRC). “Photo
Gallery: Wrath of Typhoon Pablo in
Compostela Valley.” 6 Dec. 2012,
http://www.cdrc-phil.com/photo-gallery-
wrath- of- typhoon-pablo-in-
compostela-valley/). Accessed 7 Feb. 2019.
De Castro, Erik. “Typhoon Sendong: Did illegal
logging cause flash flooding in
Philippines?” The Christian Science
Monitor, 20 Dec. 2011,
https://www.csmonitor.com/World/Lates
t-News-Wires/2011/1220/Typhoon-
Sendong- Did-illegal-logging-cause-flash-
flooding-in-Philippines. Accessed 6 Feb.
2019.
Denchak, Melissa. “Water Pollution: Everything
You Need to Know.” National Resources
Defense Council (NDRC), 14 May 2018,
https://www.nrdc.org/stories/water-
pollution-everything-you-need-know.
Accessed 15 Feb. 2019.
Dokumentaryo ni Juan Tagalog. ASIN.
http://dokumentaryonijuantagalog.weebly.
com/asin.html. Accessed 5 Feb. 2019.
Ecocriticism. Retrieved 5 February 2019 from
https://www.aresearchguide.com/ecocritic
ism.html.
Enviro Editor. “Effects of Mining on the
Environment and Human Health.”
Environment News/Articles, 22 Aug.
2018,
https://www.environment.co.za/mining/e
ffects-of- mining.html. Accessed 15 Feb.
2019.
Genius. Masdan Mo Ang Kapaligiran by ASIN.
https://genius.com/Asin-masdan-mo-ang-
kapaligiran-lyrics. Accessed 10 Feb. 2019
Haq, Sham Sul, et.al., Mining and Its Impacts on
Environment with Special Reference to
India. International Journal of Current
48 PONTEMAYOR, DACILLO, MANTONG, ZARATE, VISTAL & VILLALBA
Research. 5.12 (2013): 3586-3590.,
https://www.researchgate.net/publication
/304675401_MINING_AND_ITS_IMPACTS
_ON_ENVIRONMENT_WITH_SPECIAL_R
EFERENCE_TO_INDIA. Accessed 8
Feb.2019.
Jorgio, Jinky & Clarke, Hilary. “Typhoon slams
Philippines as Mangkhut claims first
victims.” CNN Asia, 16 Sep. 2018.
https://edition.cnn.com/2018/09/15/asia/
typhoon- mangkhut-hurricane-philippines-
death---intl/index.html. Accessed 16 Feb.
2018.
Kabiling, Genalyn. “President declares state of
calamity in Boracay.” Manila Bulletin, 27
Apr. 2018,
https://news.mb.com.ph/2018/04/26/pres
ident-declares-state-of-calamity-in-
boracay/. Accessed 5 Feb. 2019.
“'PH not a trash bin': Gov't to insist return of
garbage shipment to South Korea.” ABS-
CBN News, 13 Nov. 2018,
https://news.abs-
cbn.com/news/11/22/17/house-panel-
berates-customs-over-sokor-trash. Accessed
5 Feb. 2019.
Yap, DJ & Dizon, Nikko. “Typhoon ‘Pablo’ pounds
Mindanao.” Inquirer Mindanao/Philippine
Daily Inquirer, 5 Dec. 2012,
https://newsinfo.inquirer.net/318449/typh
oon-pablo- pounds-mindanao.
Accessed Retrieved 5 Feb. 2019.
“Philippines Typhoon Washi “Sendong” death toll
reaches 1,249.” BBC News, 27 Dec. 2011,
https://www.bbc.com/news/world-asia-
16336706. Accessed 5 Feb. 2019.
Lagarde, Roi. “Why super typhoon Yolanda was
so deadly?” ABS-CBN News, 5 Nov. 2018,
https://news.abs-
cbn.com/news/11/05/18/why-super-
typhoon-yolanda-was-so-deadly. Accessed
5 Feb. 2019.
Malig, Jojo. “Sendong' world's deadliest storm for
2011.” ABS-CBN News, 20 Dec. 2011,
https://news.abs-
cbn.com/nation/12/19/11/sendong-
worlds-deadliest-storm-2011. Accessed 6
Feb. 2019.
Mascarinas, Erwin. “Act of God or act of man?
DENR probes Surigao del Sur calamity.”
ABS- CBN News, 14 Nov. 2018,
https://news.abs-
 DALUMAT E-JOURNAL
ISYU 2019, TOMO 5, BLG. 2
cbn.com/focus/03/10/18/act-of-god-or-
act-of-man-denr-probes-surigao-del-sur-
calamity. Accessed 5 Feb. 2019
Mawalagedara, Rachindra & Oglesby, Robert J.
“The Climatic Effects of Deforestation in
South and Southeast Asia.”
Deforestation Around The World, edited by
Paulo Moutinho. ResearchGate. Rijeka,
Croatia: InTech. 2012: 1-372. Accessed 7 Feb.
2019,
https://www.researchgate.net/publication
/253238332_Deforestation_around_the_wor
ld.
National Economic and Development Authority.
“10 Conservation, Protection, and
Rehabilitation of the Environment and
Natural Resources.”
http://www.neda.gov.ph/wp-
content/uploads/2013/09/CHAPTER-
10.pdf. Accessed 5 Feb. 2019.
Air Pollution. National Geographic Society.
Encyclopedic Entry.
https://www.nationalgeographic.org/ency
clopedia/air-pollution/. Accessed 15 Feb.
2019.
Owa, F.W. Water Pollution: Sources, Effects,
Controls and Management. International
Letters of Natural Sciences. 3
(2014):1-6
http://agro.icm.edu.pl/agro/element/bw
meta1.element.agro-0c6457fb-fa78-4aa1-
9eca- 5f4483681a90/c/ILNS-3-2014-1-
6.pdf. Accessed 14 Feb. 2019
Panela, Shaira. “PHL is 3rd most disaster-prone
nation in the world, again.” GMA News
Online, 16 Oct. 2012,
https://www.gmanetwork.com/news/scit
ech/science/278482/phl-is- 3rd-most-
disaster-prone-nation-in-the-world-
again/story/. Accessed 11 Feb. 2019.
Rafael, Vicente. “Photographing Disaster:
Typhoon Yolanda.” Social Text Online
Journal, 24 Apr. 2014,
https://socialtextjournal.org/photographin
g-disaster-typhoon-yolanda. Accessed
7 Feb. 2019.
“MASDAN MO ANG KAPALIGIRAN”: ISANG EKOKRITIKAL LITERARING ANALISIS
Senate Bill No. 2759: “An Act of Prohibiting The
Use of Plastic Bags in Groceries,
Restaurants, and Other Establishments,
and Providing Penalties for Violations
Thereof” or “Total Plastic Bag Ban
Act of 2011.”
https://www.senate.gov.ph/lisdata/11077
9429!.pdf. 12 July 2019.
Simandan, Dragos. “Industrialization.” In book:
International Encyclopedia of Human
Geography. Editors: R. Kitchin & N. Thrift,
(5): 419-425.
https://www.researchgate.net/publication
/305725435_Industrialization. Accessed 11
July 2019.
Shodhganga-INFLIBNET. “Chapter 2: Cheryll
Glotfelty’s Ecocriticism.” pp.59-111.
http://shodhganga.inflibnet.ac.in/bitstrea
m/10603/76443/8/08_chapter-2.pdf.
Accessed 8 Feb. 2019
Solis, Richard. “The Impact of Super Typhoon
Yolanda (Haiyan) to the Philippines and its
Peoples.” Europe Solidaire Sans Frontieres,
29 Nov. 2013, http://www.europe
solidaire.org/spip.php?article30501.
Accessed 7 Feb. 2019
“The Philippines is Third-Riskiest Country When
it Comes to Natural Disasters.” Esquire
Philippines, 2 May 2018,
https://www.esquiremag.ph/culture/lifest
yle/world-risk- index- 2017-philippines-
a00203-20180502. Accessed 11 Feb. 2019.
“Usman death toll could still rise, officials fear.”
ABS-CBN News, 31 Dec. 2018,
https://news.abs-
cbn.com/news/12/31/18/usman-death-
toll-could-still-rise-officials-fear. Accessed
16 Feb. 2019.
“What Can Songs Tell Us About People and
Society?” History Matters,
http://historymatters.gmu.edu/mse/songs
/question5.html.
Wikipedia. ASIN. 2009.
https://en.wikipedia.org/wiki/Asin_
(band). Accessed 5 Feb. 2019.
49
 DALUMAT E-JOURNAL
ISYU 2019, TOMO 5, BLG. 2

Si FREDDIELYN B. PONTEMAYOR ay fakulti ng Department of Language Education, College of Education sa

Central Mindanao University, Musuan, Maramag, Bukidnon. Naging collaborator at study leader ng mga
proyektong extension at research na sinusuportahan ng institusyong kinabibilangan, DepEd at ng maging lokal na
pamahalaan ng nasabing probinsya. Nakapaglathala na rin siya ng iba’t ibang artikulo kapwa lokal at
internasyonal. Natapos niya ang kanyang Doktor sa Pilosopiya sa Araling Filipino – Wika, Kultura at Midya sa
Pamantasang De La Salle – Taft, Manila. freddielynbpontemayor@gmail.com

Si ESTRELLA Y. DACILLO ay nakapagtapos ng PhD in Language Studies sa MSU-IIT at PhD in Instructional

Systems sa Bukidnon State University (BukSU). Natapos niya ang kanyang MA in English Language Teaching sa
Bukidnon State University (BukSU) samantala ang kanyang Sekondaryang Edukasyon ay natapos sa MSU-
Marawi City. Kasalukuyan siyang director ng Extension Office sa Central Mindanao University at nagtuturo ng
sabjek na Purposisve Communication at Bilingual Education. dacilloestrella@gmail.com

Si FE H. MANTONG ay fakulti ng Department of Language Education, College of Education sa Central

Mindanao University, Musuan, Maramag, Bukidnon. Sa kasalukuyan, collaborator siya ng mga proyektong
extension at research na sinusuportahan ng institusyong kinabibilangan, DepEd at ng maging lokal na pamahalaan
ng nasabing probinsya. Gayundin, nakapaglathala siya ng iba’t ibang pag-aaral na may kaugnayan sa kanyang
larangang kinabibilangan. Kasalukuyan niya ngayong tinatapos, ang kanyang Doctor of Education in Filipino
Language Teaching – Cebu State University, Cebu City. fexman_cas@yahoo.com

Si MARLENE S. ZARATE ay nakapagtapos ng kanyang Bachelor of Arts in English sa Bukidnon State

University, Malaybalay City at kasalukuyang tinatapos ang kanyang Master of Arts in Education major in English
Language Teaching sa nasabing institusyon. Nagtuturo siya ng Ingles at Literatura sa mahigit sampung taon at
kasalukuyang konektado sa Central Mindanao University, Musuan, Maramag, Bukidnon. Aktibo rin siyang
kolaboreytor ng mga proyektong research at extension ng nasabing pamantasan. marlenezarate33@gmail.com

Si VIDA R. VISTAL ay fakulti ng Department of Language Education, College of Education sa Central Mindanao
University, Musuan, Maramag, Bukidnon. Sa kasalukuyan, collaborator siya ng mga proyektong extension at
research na sinusuportahan ng institusyong kinabibilangan, DepEd at ng maging lokal na pamahalaan ng nasabing
probinsya. At, Student Body Organization (SBO) adbayser ng Senior High School sa nasabing pamantasan.
Natapos niya ang kanyang Masteral sa Filipino sa Mindanao State University-Iligan Institute of Technology,
Tibanga, Lungsod Iligan. vdvvistal@gmail.com

Si JAN ELDRICH M. VILLALBA ay fakulti ng Mindanao State University Wao Community High School,
Eastern, Wao, Lanao del Sur. Natapos niya ang kanyang BSE major in Filipino sa Central Mindanao University
taong 2008. Natapos naman niya ang kanyang Master of education Major in Teaching Communication Arts in
Filipino sa Xavier University, Ateneo de Cagayan noog Marso 2017. najjanvill87@gmail.com

50 PONTEMAYOR, DACILLO, MANTONG, ZARATE, VISTAL & VILLALBA