NEF‘Î
hire 1403/1983, III, 194; Ýbnü’l-Hatîb, Rav²atü’t-
ta£rîf (nþr. Abdülkadir Ahmed Atâ), Kahire 1968, s.
588, 598; Abdurrahman-ý Câmî, Nefe¼âtü’l-üns
(nþr. Mahmûd Abîdî), Tahran 1370 hþ., s. 263,
387, 395, 543; Süyûtî, el-Ýtšån (Buga), I, 142;
Nurettin Albayrak, Ansiklopedik Halk Edebiya-
tý Terimleri Sözlüðü, Ýstanbul 2004, s. 408.
ÿSüleyman Uludað
– —
NEFESZÂDE ÝBRÂHÝM
(ö. 1060/1650)
Gülzâr-ý Savâb adlý eserin müellifi,
hattat.
˜ ™
Hayatý hakkýnda yeterli bilgi yoktur. Ýs-
tanbullu olup babasý Hz. Hasan ve Hüse-
yin soyundan müderris, hattat Amasyalý
Mustafa Nefeszâde’dir. Ýlim tahsili sýrasýn-
da babasýndan yazý meþkine baþladý. Bu
alanda hevesi ve yeteneði görülünce hat-
tat Demircikulu Yûsuf Efendi’den sülüs ve
nesih yazýlarýný meþkederek icâzet aldý.
Kaynaklarda hat sanatýnda hocasýnýn ve o
dönem hattatlarýnýn üstünde bir baþarý
saðladýðý kaydedilmektedir. Fakat yazýda
ulaþtýðý seviyeyi gösterecek bir örnek bu-
lunamamýþtýr. Nefeszâde’nin asýl þöhre-
ti hat sanatýnýn ana kaynaklarýndan olan
Gülzâr-ý Savâb* adlý eserinden gelmek-
tedir. Bu eser hat, tezhip ve minyatür gi-
bi kitap sanatlarýnýn alet ve malzemeleri,
teknikleri konusunda yapýlmýþ en önemli
çalýþmadýr.
BÝBLÝYOGRAFYA :
Atâî, Zeyl-i Þekåik, II, 458; Suyolcuzâde, Dev-
hatü’l-küttâb, Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 4359,
vr. 29; Müstakimzâde, Tuhfe, s. 42, 545, 739; Os-
manlý Müellifleri, I, 168; Þevket Rado, Türk Hat-
tatlarý, Ýstanbul, ts. (Yayýn Matbaacýlýk), s. 96; Mu-
hittin Serin, Hattat Þeyh Hamdullah: Hayatý, Ta-
lebeleri, Eserleri, Ýstanbul 1992, s. 53.
ÿMuhittin Serin
– —
NEFESZÂDE
SEYYÝD ÝSMÂÝL EFENDÝ
(ö. 1090/1679)
Osmanlý hattatý.
˜ ™
Ýstanbul’da doðdu. Suyolcuzâde onun
Gülzâr-ý Savâb müellifi Nefeszâde Sey-
yid Ýbrâhim Efendi’nin oðlu olduðunu ya-
zarsa da Müstakimzâde aralarýnda sadece
akrabalýk iliþkisi bulunduðunu belirtmek-
tedir. Aklâm-ý sitteyi Hâlid Erzurûmî’den
meþkedip icâzet alan Nefeszâde, Þeyh
Hamdullah tavrýnýn zamanýndaki yegâne
temsilcisiydi. Bundan dolayý Suyolcuzâde
Mustafa Eyyûbî’den hat öðrenimini ta-
mamlayýp icâzet alan meþhur hattat Hâ-
fýz Osman, Þeyh Hamdullah tavrýna merak
sarýnca yeni baþtan Nefeszâde’ye devam
etmeye baþlamýþ ve kendi üslûbunu bu bi-
rikimin üstüne kurmuþtur. Müstakimzâ-
de, Nefeszâde’nin karnýnýn büyük olmayýp
da yazý altlýðýný dizinin üstüne rahatlýkla
yerleþtirebilseydi hattýnýn Þeyh Hamdul-
lah’ýnkinden ayýrt edilemeyeceðini belirtir.
1090’da (1679) vefat eden Nefeszâde’nin
kabri bilinmemektedir. Nefeszâde’nin za-
manýmýza ulaþan eserleri arasýnda nesih
hattýyla üç mushaf (Türkpetrol Vakfý Ktp.,
nr. 65, 173; Sakýp Sabancý Müzesi, nr. 261),
bir mushaf cüzü (1. cüz, Hâfýz Osman’la
müþterek, TSMK, Emanet Hazinesi, nr.
427) ve sülüs-nesih meþki (Kubbealtý Aka-
demisi Kültür ve Sanat Vakfý, Ekrem Hakký
Ayverdi hat koleksiyonu) tesbit edilebil-
miþtir. Nefeszâde’nin talebeleri arasýnda
Âhenî Mehmed Çelebi, Ahmed Nâdî, Be-
dâvîzâde Süleyman, Eyyûbzâde Mehmed,
Hüseyin Can, Mehmed Enis, Mehmed Se-
lim, Muhammed Sýrrüddin Mýsrî, Mîr Meh-
med b. Hüseyin Paþa, Mehmed Þevki, Meh-
med Küçükçelebi, Muhammed el-Hâfýz,
Mustafa Nigâhî, Þeyh Mehmed Þühûdî ve
Þeyh Osman Nâyî (Mi‘râciyye sahibi) sa-
yýlabilir.
BÝBLÝYOGRAFYA :
Suyolcuzâde, Devhatü’l-küttâb, s. 132; Müs-
takimzâde, Tuhfe, s. 129; Habîb, Hat ve Hattâtân,
Ýstanbul 1305, s. 102-103; Sicill-i Osmânî, I, 354;
Þevket Rado, Türk Hattatlarý, Ýstanbul, ts. (Yayýn
Matbaacýlýk), s. 102; Uður Derman, “Ýsmail, Ne-
feszâde”, TA, XX, 303.
ÿM. Uður Derman
– —
NEFHA
( '" ‫) א‬
Kýyametin kopmasý, ayrýca insanlarýn
yeniden diriltilmesi için
sûra yapýlacak üfleyiþ anlamýnda
Kur’an’da geçen bir kavram
(bk. SÛR).
˜ ™
– —
NEF‘Î
( ( " )
(ö. 1044/1635)
Hiciv ve kasideleriyle ünlü
divan þairi.
˜ ™
Âlî Mustafa Efendi’nin Mecmau’l-bah-
reyn adlý eserindeki bilgilerden ve Hâfýz
Ahmed Paþa’nýn 1034’te (1625) sadarete
geliþi üzerine ona yazdýðý kasidesinde ken-
di hayatýna dair düþtüðü kayýtlardan hare-
ketle 980 (1572) yýllarýnda doðduðu tah-
min edilmektedir. Asýl adý Ömer olup Erzu-
rum’un Pasinler (Hasankale) ilçesindendir.
Pasinler sancak beyi Mirza Ali’nin torunu,
Mýcýngerd (Sarýkamýþ) sancak beyi Mehmed
Bey’in oðludur. Soyunun Dulkadýroðullarý’-
na, Çaðatay veya Timurlular’a tâbi Çaða-
tay Türkleri’ne dayandýðýna dair kayýtlar
tartýþmalýdýr. Kýrým hanýna nedimlik yap-
týðý anlaþýlan babasý da þairdir. Babasýna
dair bilgi verdiði ve, “Peder deðil bu belâ-yý
siyahtýr baþýma” mýsraýnýn yer aldýðý hic-
viyyesinde onun Kýrým’a giderek rahat bir
ömür sürdüðü, ardýnda býraktýðý ailesinin
yoksul ve korumasýz kaldýðý anlaþýlmakta-
dýr. Genç yaþta þiirle ilgilenen Nef‘î eðitim
hayatýna Pasinler’de baþladý, Erzurum’da
devam etti, bu arada Farsça öðrendi. Ön-
celeri “Darrî” mahlasýný kullanan þaire Ge-
libolulu Âlî tarafýndan “Nef‘î” mahlasý veril-
di. Defterdarlýk göreviyle Erzurum’da bu-
lunan Âlî’ye olan yakýnlýðý dikkate alýnýrsa
Nef‘î’nin þiir sanatý ve edebî bilgiler yanýn-
da Fars kültürüyle alâkalý geliþimini de Âlî
aracýlýðý ile saðlamýþ olduðu düþünülebilir.
Nitekim onun kendi üzerindeki tesirini
“sühan” redifli kasidesinde yansýtmýþ, tez-
kire yazarý Riyâzî de bir hiciv kýtasýnda bu
iliþkiyi dile getirmiþtir.
I. Ahmed’in (1603-1617) ilk saltanat yýl-
larýnda Ýstanbul’a giden Nef‘î’nin sadra-
zam tarafýndan Sultan Ahmed’e tanýtýldý-
ðý muhakkaktýr. Nef’î sunduðu kasidelerle
kýsa zamanda sultanýn iltifatýný kazanarak
yakýnlarý arasýna girmiþ ve ilk olarak Dî-
vân-ý Hümâyun’da maden mukataacýlýðý
görevine getirilmiþtir. Daha sonra mukataa
kâtipliði, kýsa bir müddet sürgüne gönde-
rildiði Edirne’de Murâdiye mütevelliliði ve
Ýstanbul’da cizye (haraç) muhasebeciliði gö-
revlerinde bulundu (Naîmâ, III, 235). Dört
padiþah döneminde yaþayan Nef‘î, IV. Mu-
rad devrinde sanatýnýn ve þöhretinin zirve-
sine ulaþtý, kendisi gibi sert yaratýlýþlý olan
padiþahla yakýnlýk kurarak onun sevgisini
ve iltifatýný kazandý. Devrin ileri gelenlerine
sunduðu kasideler ve þiir sanatýndaki ba-
þarýsý ile devlet erkânýndan takdir gördü.
Methiyeleri vesilesiyle aldýðý câizeler kendi-
sine ne kadar itibar edildiðini gösterir. An-
cak istikrarsýz kiþiliði yüzünden çevresiyle
kurduðu iliþkileri devam ettiremedi. Yakýn
dostlarý dahil insanlarý rencide edecek de-
recede sövgüye varan hicivler yazmaktan
geri durmadý. Hýrçýn kiþiliði ve davranýþla-
rý, özellikle sýnýr tanýmayan yergileri göz-
den düþmesine ve devlet adamlarýnýn he-
defi durumuna gelmesine yol açtý. Kýs-
kançlýklara sebep olan þöhretinin de etki-
siyle sýkýntýlar yaþadý, þiirlerinden anlaþýldý-
ðýna göre üç defa görevinden uzaklaþtýrýl-
523
NEF‘Î
dý. Naîmâ’nýn yer verdiði bir rivayete göre
IV. Murad, sarayda þairin Sihâm-ý Kazâ
adlý eserini okurken taht yakýnýna yýldý-
rým düþmesini uðursuzluk kabul etmiþ ve
Nef‘î’ye hicvi yasaklayýp onu görevinden az-
letmiþtir (a.g.e., III, 235). Bu sebeple þair,
hayatýnýn son yýllarýný sürgüne gönderildi-
ði Edirne’de Murâdiye mütevelliliði göre-
viyle geçirdi. Hüsrev Paþa’nýn Baðdat sefe-
ri vesilesiyle Edirne’den Sultan Murad’a
gönderdiði bir kaside ve 1043’te (1634)
Sultan Murad’ýn Edirne’ye geliþi üzerine
yazdýðý kasidesiyle yeniden padiþahýn ilti-
fatýný kazanarak Ýstanbul’a döndü.
Ancak yine hicivlerine devam eden Nef‘î
kendi sonunu hazýrladý ve hicivleri yüzün-
den ölüme mahkûm edildi. Kâtib Çelebi
(Fezleke, II, 183) ve Naîmâ’ya (Târih, III,
222) göre Bayram Paþa tarafýndan Boynu-
eðri Mehmed Aða’ya teslim edilerek saray
odunluðunda boðdurulup cesedi denize
atýldý. Fakat Sihâm-ý Kazâ’nýn bir nüsha-
sýnda (ÝÜ Ktp., TY, nr. 9699) þairin Ýstanbul’-
da Sirkeci Ýskelesi yakýnlarýnda mezarýnýn
bulunduðuna dair bir kayýt vardýr. Ayrýca
Mevlânâ Dergâhý içindeki Hadîkatü’l-ervâh’-
ta Nef‘î’ye bir makam - mezar atfedilmek-
tedir. Kaynaklarda ölümü için farklý tarih-
ler verilmekteyse de, “Katline oldu sebeb
hicvi hele Nef‘î’nin” ve, “Geçti Sihâm-ý Ka-
zâ” mýsralarý 1044 (Þâban; 1635 [Ocak])
tarihinin doðruluðunu göstermektedir.
Nef‘î sanatýna güvenen, bildiðini açýkça
söylemekten çekinmeyen bir kiþiliðe sa-
hipti. Ýfadelerinde sert, acýmasýz, hatta is-
yancý tavýrlar sezilir. Hayatý bir savaþ mey-
daný olarak gören mücadeleci þahsiyeti
gerilimli bir ömür sürmesine yol açmýþ ve
Nef‘î zaman zaman hýrçýn, tutarsýz, saldýr-
gan olmuþtur. Bunda bir bey soyundan ge-
liþi ve yaþadýðý çaðýn karmaþýk hadiseleri-
nin de etkisi olmalýdýr. Nef‘î’nin sanatkâr
kiþiliðinde sosyal çevre ve gelenek kýska-
cýndan kurtulma endiþesinden söz etmek
gerekir, o sanat çevresinde kendini ispat
çabasýný aþmýþtýr. Þiirinde tasannua yer
vermez. Örfî-i Þîrâzî dýþýndaki Ýran þairleri
Nef‘î için artýk aþýlmasý gereken sýradan
þairlerdir. Bu tavýr divan þiirindeki Ýran et-
kisine bir baþ kaldýrý niteliðindedir. Kasi-
delerinde tok ve gür bir ses, gazellerinde
mûnis ve rindmeþrep bir anlayýþ mevcut-
tur. Ýlk dönem þiirlerindeki Ýran edebiyatý
etkisi onun bilhassa Örfî, Evhadüddîn-i En-
verî ve Hâfýz-ý Þîrâzî’yi takip ettiðini göste-
rir. Olgunluk devrinde bütün Ýran þairleri-
ne karþý üstünlük iddiasýnda bulunurken
Örfî ve Enverî’den ihtiyatla söz eder. Türk-
çe kasidelerinde Hâkanî-i Þirvânî, Firdevsî,
Kemâl-i Ýsfahânî, Ömer Hayyâm, Sa‘dî-i Þî-
524
râzî, Hâfýz-ý Þîrâzî, Ferîdüddin Attâr, Fey-
zî-i Hindî ve Molla Câmî gibi þairlere eþit-
lik, hatta üstünlük iddiasýndadýr. Türk þa-
irleri içinde baþta Bâkî olmak üzere Fuzû-
lî, Þeyhülislâm Zekeriyyâzâde Yahyâ, Þâhi-
dî (Ýbrâhim Dede) gibi þairlere nazîreler yaz-
mýþtýr. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî için bir
þiir kaleme almasý, Farsça þiirlerinde sa-
mimi bir mutasavvýf tavrý ortaya koymasý,
Mevlevî dedelerinden feyiz aldýðýna dair ri-
vayetler ve divanýnýn bir nüshasýnýn (Millî
Ktp., nr. 2239/1) “Mecmûa-yý Þuarâ-yý Mev-
leviyân” baþlýðýný taþýmasý gibi iþaretler
onun bir Mevlevî muhibbi olabileceðini dü-
þündürmektedir.
Nef‘î övme - övünme - yerme üçlüsüyle
özetlenebilecek þiirini mübalaða ile besle-
miþtir. Mübalaða, vuzuh ve fahr gibi özel-
likleriyle Nef‘î artýk yeni bir tarzýn sahibi-
dir. Sözü güzel söylemede ustalaþmýþ, söy-
lemek istediðini mazmunlar arkasýna sak-
lamak yerine açýkça söylemeyi tercih et-
miþtir. Anlam üzerinde yoðunlaþmýþ, de-
rinleþmeyi zengin hayallerle desteklemiþ-
tir. Þiirinde sanatlý ifade endiþesi, anlam-
da gizlilik yoktur. Kelime oyunlarý yerine
âhenk ve mûsikiye, mânaya ve mazmuna
önem verir. Kullandýðý dil bakýmýndan dev-
rinin diðer þairleriyle ayný özelliði gösteren
Nef‘î, sebk-i Hindî þairlerinden sayýlma-
makla birlikte bu akýmýn dil ve üslûp anla-
Nef‘î divanýnýn ilk sayfasý (Süleymaniye Ktp., Pertev Paþa, nr.
421)
yýþýna sahiptir. Dili saðlamdýr. Yabancý ke-
limelere fazlaca yer veren þairin kasidele-
rinde görülen debdebeli, yabancý terkipler-
le dolu dili gazellerinde daha sadedir.
Klasik Türk þiirinde kendine has bir eda
oluþturmayý baþaran Nef‘î önemli bir þair
kabul edilir. Yeniþehirli Avni Bey’e kadar
bazý þairler özellikle kaside alanýnda ya onu
takip etmiþ ya da onun ustalýðýný kabullen-
miþtir. Nef‘îyâne söyleyiþ Güftî, Sabrî, Fe-
hîm-i Kadîm, Nâilî, Nedîm, Hâzýk, Hâmî-i
Âmidî, Mezâký Süleyman, Ýzzet Ali Paþa,
Þeyh Galib, Haþmet, Keçecizâde Ýzzet Mol-
la, Kâzým Paþa ve Üsküdarlý Hakký Bey gibi
þairleri etkilemiþ, þiirlerine nazîreler yazýl-
mýþ ve bu etki Ziyâ Paþa, Nâmýk Kemal,
Tevfik Fikret gibi þairlere kadar ulaþmýþtýr.
Eserleri. 1. Türkçe Divan. Nef‘î’nin biz-
zat tertip ettiði divanýnda kasideler aðýr-
lýktadýr. Saltanatýna þahit olduðu padiþah-
lara, devlet yetkililerine ve din adamlarý-
na çeþitli vesilelerle kasideler sunmuþtur.
Bu kasidelerde üslûp çok baþarýlýdýr; de-
nilebilir ki Türk edebiyatýnda kaside onun
usta ellerinde klasik biçimini kazanmýþtýr.
Bilhassa methiye ve fahriyede gösterdiði
baþarý dikkat çekicidir. Nesîb bölümlerin-
de baharýn güzelliði, bayram coþkusu, ya-
þanan çevre olarak Ýstanbul, mimari ya-
pýlarýn tasviri, þehir ve çevre güzellikleri,
sultan atlarýnýn tasviri, yiðitlik, savaþ tas-
virleri, aþk ve içki gibi konular baþarýyla an-
latýlýr. Savaþ ve yiðitlik konularýný iþlediði
manzumelerinde tok sesi, kýlýç kalkan çýn-
lamalarý, ok výnlamalarý duyulacak kadar
canlýdýr. Yine baþarýyla uyguladýðý mübala-
ðada insan mantýðýný hayrete düþürecek
kadar derinleþir. Nef‘î döneminin az beyit-
li gazel söyleme geleneðine uymuþ, her
bakýmdan muhtasar ve anlamlý beyitler
yazmýþtýr. Gazellerinde sevgi, sevgili, þa-
rap, meclis, mûsiki, felekten, sevgiliden
þikâyet, ýstýrap gibi konularý ele almýþtýr.
Bazý gazellerinde Nedîm’i ve Lâle Devri’ni
müjdeleyen anlatýmlar vardýr. Ýstanbul’un
mesire yerleri gazellerin konularý arasýn-
dadýr. Nef‘î’nin iki defa basýlan divanýnýn
(Bulak 1252; Ýstanbul 1269) Metin Akkuþ
tarafýndan karþýlaþtýrýlan metninde altmýþ
iki kaside, bir terkibibend (sâkýnâme), bir
mesnevi, dokuz kýt‘a-i kebîre, 134 gazel, iki
kýta, dört nazým, beþ rubâî, on altý müf-
red yer alýr. Divan üzerine Metin Akkuþ
(1991, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilim-
ler Enstitüsü) ve Selçuk Bahir (2004, Fýrat
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü)
doktora tezi hazýrlamýþ, F. Tulga Ocak bir
doçentlik çalýþmasý yapmýþtýr (bk. bibl.).
Metin Akkuþ divan metnini daha sonra ya-
yýmlamýþtýr (Ankara 1993). 2. Farsça Di-

van. Daha çok tasavvufî aþka dair þiirlerin
yer aldýðý eser þairin Fars dili ve kültürüyle
ilgili birikimi açýsýndan önemlidir. Mehmet
Atalay divanýn metnini doktora tezi olarak
hazýrlamýþ (1988, Atatürk Üniversitesi Sos-
yal Bilimler Enstitüsü), daha sonra da
metni Arap harfleriyle yayýmlamýþtýr (Er-
zurum 2000). Buna göre divanda sekiz na‘t,
sekiz kaside, bir terciibend, bir kýt‘a-i ke-
bîre, yirmi bir gazel ve 171 rubâî bulun-
maktadýr. 3. Tu¼fetü’l-£uþþâš. Farsça di-
vanda mevcut doksan yedi beyitlik bir ka-
sideden ibarettir. Fuzûlî’nin Enîsü’l-šalb
adlý eserine nazîre olan kasidenin metnini
ve Türkçe çevirisini Ali Nihad Tarlan neþ-
retmiþtir (bk. bibl.). 4. Sihâm-ý Kazâ. Þai-
rin hicivlerinin yer aldýðý bu mecmuada in-
ce hayallerle bezenmiþ, sanatlý, zekâ ürü-
nü manzumelerin yaný sýra kaba sözler,
itham, küfür gibi sýradan ifadeler de var-
dýr. Tâhir Efendi ve Þeyhülislâm Yahyâ ile
karþýlýklý hicivleri zarif örnekler olarak ka-
bul görmüþtür. Nef‘î bu eserinde oldukça
sade bir dil kullanmýþtýr. Yergilere konu
edilen kiþiler arasýnda babasý Mehmed Bey,
devlet erkânýndan Gürcü Mehmed Paþa,
Kemankeþ Ali Paþa, Ekmekçizâde Ahmed
Paþa, Bâkî Paþa, Receb Paþa ve Halil Paþa;
sanat çevresinden Nev‘îzâde Atâî, Kafzâ-
de Fâizî, Uruszâde, Fýrsatî, Mantýký, Ga-
nîzâde Mehmed Nâdirî, Veysî, Derviþ Ali,
Mehmed Bâlî, Týflî, Riyâzî ve Azmîzâde
Mustafa Hâletî yer alýr. Eserde kaside, ký-
ta ve terkibibend gibi deðiþik nazým þekil-
leri kullanýlmýþ olmakla birlikte daha çok
dörtlükler tercih edilmiþtir. Sihâm-ý Kazâ
Saffet Sýtký (Ýstanbul 1943) ve Metin Ak-
kuþ (Ankara 1988) tarafýndan seçmeler ha-
linde yayýmlanmýþtýr.
Nef‘î’nin bir de münþeat mecmuasý oldu-
ðu belirtilmiþse de Ünsî Çelebî’nin “Kýt‘a-ý
Ünsî Çelebi der-Ta‘rîf-i Sâhib-dîvân Meli-
kü’þ-þuarâ-yý Rûm Hazret-i Nef‘î Efendi
rahmetullahi aleyh” baþlýklý kýtasý vesilesiy-
le yazýlmýþ bir mektubu (nþr. Ocak, HSBBD,
X/4 [1981], s. 125-130) dýþýnda baþka yazý-
larý ele geçmemiþtir.
BÝBLÝYOGRAFYA :
Nef’î ve Sihâm-ý Kazâ’sý (haz. Saffet Sýtký), Ýs-
tanbul 1943, neþredenin giriþi, s. 4-26; Nef‘î Di-
vaný (haz. Metin Akkuþ), Ankara 1993, neþrede-
nin giriþi, s. 1-37; Nef´î, Farsça Divan (haz. Meh-
met Atalay), Erzurum 2000, neþredenin giriþi, s.
1-35; Kâtib Çelebi, Fezleke, II, 183; Rýzâ, Tezkire
(nþr. Ahmed Cevdet), Ýstanbul 1316, s. 95; Naîmâ,
Târih, III, 222, 235; Muallim Nâci, Esâmî, Ýstan-
bul 1308, s. 326-328; Sicill-i Osmânî, IV, 576;
Osmanlý Müellifleri, II, 441; Ziyaeddin Fahri [Fýn-
dýkoðlu], Erzurum Þairleri, Ýstanbul 1927, s. 30-
35; Süleyman Külçe, Þair Nef’î Neden ve Nasýl
Öldürüldü, Ýzmir 1948, s. 20-36; Abdülkadir Ka-
rahan, Nef’î Divanýndan Seçmeler, Ýstanbul 1972,
s. 1-13; a.mlf., “Nef’î”, TA, XXV, 177-178; a.mlf.,
“Nef’î”, ÝA, IX, 176-178; F. Tulga Ocak, Nef’î ve
Türkçe Divan (doçentlik tezi, 1980), Hacettepe
Üniversitesi; a.mlf., “Nef’î’nin Bilinmeyen Þiirle-
ri”, JTS, IV (1980), s. 79; a.mlf., “Nef’î Konusun-
da Yeni Ýki Belge”, HSBBD, X/4 (1981), s. 125-
130; a.mlf., “XVII. Yüzyýl Þâiri Nef’î ve Kaside”,
Türkbilig, sy. 3, Ankara 2002, s. 63-82; Orhan
Okay, Edebiyat ve Sanat Yazýlarý, Ýstanbul 1990,
s. 95-100; Haluk Ýpekten, Nef’î: Hayatý, Sanatý,
Eserleri, Ankara 1996, s. 55-97; Ali Ekrem [Bo-
layýr], “Nef’î’de Tasannu”, DEFM, IV/3-4 (1341),
s. 133-145; Kemal Edib [Kürkçüoðlu], “Nef’î’nin
Bilinmeyen Birkaç Þiiri”, DTCFD, VII/2 (1949), s.
287-294; Naimüddin Seyyid, “Nef’î’nin Bilinme-
yen Kasideleriyle Diðer Manzumeleri”, a.e., XI/1
(1953), s. 125-147; M. Fahrettin Kýrzýoðlu, “Tol-
gadýrlu (Dulkadýrlu) Beylerinden Gelen Pasinli
Þair Ömer Nef’î’nin Sekiz Arka Atasý ve Babasý
Þah Mehmed’in Bir Tarih Þiiri”, TDl., X/120
(1961), s. 919-923; Ali Nihad Tarlan, “Nef’î ve
Tuhfetü’l-Uþþâk Tercümesi”, Ýstanbul Yüksek Ýs-
lâm Enstitüsü Dergisi, II (1964), s. 189-200; Sa-
bahattin Küçük, “Nef‘î’de At Sevgisi”, Fýrat Üni-
versitesi Sosyal Bilimler Dergisi, II/l, Elazýð 1988,
s. 177-191; Dündar Aydýn, “Belge ve Kaynakla-
ra Göre Nef’î’nin Dedesi Mirza Ali’nin Hayatý ve
Soyu”, MÜTAD, sy. 5 (1990), s. 165-184; Ziya Av-
þar, “Nef’î’nin Hayal Kavramýna Yaklaþýmý”, Bi-
lig, sy. 24, Ankara 2003, s. 89-114; F. Babinger,
“Nef.ý”, EI 2 (Ýng.), VIII, 3; Mustafa Kutlu, “Nef’î”,
TDEA, VII, 6-8.
ÿMetin Akkuþ
– —
NEFÎR
( " ‫) א‬
Hac ibadetinde
Mina’dan ayrýlmayý ifade eden
bir terim
(bk. MÝNA).
˜ ™
– —
NEFÎR
( " )
Bir nefesli çalgý.
˜ ™
Arapça’da “topluluk” anlamýndaki bu ke-
lime hemen bütün sözlüklerde “boynuz-
dan yapýlan basit bir mûsiki aleti” olarak
tanýmlanýr. Haydar Sanal borunun eski oku-
nuþuyla borguyun nefîr ile ayný saz olduðu-
nu söyler. Organolojinin tabii çalgýlar gru-
bunda incelediði ve mehter çalgýsý olarak
da kullanýlan nefîr boynuz, bronz ve gü-
müþten yapýlmýþ aðýzlýklý, alttan yukarýya
Nefîr
NEFÎR
geniþleyip dar ucundan üflenen, üzerinde
perde delikleri bulunmayan bir borudan
ibarettir. Melodi çalmaya elveriþli olmama-
sý sebebiyle ancak bir temel ses ve onun
birkaç armoniði elde edilebilir.
Eski kaynaklarda nefîr ile ilgili en geniþ
bilgi Abdülkadir-i Merâgý tarafýndan ve-
rilmiþtir. Câmi£u’l-el¼ân’da nefîrin basit
bir borudan ibaret, yaklaþýk 170 cm. bo-
yunda, nefesli çalgýlarýn en uzunu olduðu-
nu, biraz daha uzununa “burgu”, ucu kýv-
rýk olanýna “kurrenây” (kerrenây) adý veril-
diðini söyledikten sonra parmak delikleri
bulunmadýðýndan çalýnmasýnýn da çok zor
olduðunu kaydeden Merâgý Mašå½ýdü’l-
el¼ân’da da buna benzer ifadeler kullaný-
lýr. Evliya Çelebi, Seyahatnâme’sinin pek
çok yerinde Osmanlý ordusunun bir yer-
den ayrýlýrken nefîr-i rihlet veya nefîr-i irti-
hallerin (göç nefîri) çalýndýðýndan bahseder.
Yine Evliya Çelebi’nin nefîrin kamýþ sîsi ile
(sipsi [?]) çalýndýðýný söylemesine raðmen
Henry George Farmer’in Evliya Çelebi dö-
neminde nefîrin düz bir metal boru oldu-
ðunu ifade etmesinin sebebi anlaþýlama-
maktadýr. Bu sazýn icracýlarý arasýnda bes-
tekâr Nefîrî Behram Aða’dan (XVI. yüzyýl)
özellikle söz edilmelidir.
Ortaçað’da Ýslâm ordularýnda kullanýlan
nefîr XIII. yüzyýldan itibaren Ýspanya ve
Haçlý seferleri yoluyla Avrupa’ya geçmiþtir.
Ýspanyollar bu aleti Arapça “en-nefîr”in kar-
þýlýðý olarak “añafil” (okunuþu “anyafil”) bi-
çiminde kullanmýþlardýr. Ýspanya Kralý X.
Alphonso için hazýrlanmýþ “Cantigas de
Santa Maria” baþlýklý þarký derlemesinde
yer alan çok sayýdaki renkli minyatürde
Endülüs müslümanlarýndan alýnan mûsiki
aletleri arasýnda nefîri de görmek müm-
kündür.
Eskiden bir þehrin düþman saldýrýsýna
uðrayacaðý anlaþýldýðý zaman halk nefîr ça-
lýnarak uyarýlýr, erkekler savaþa çaðrýlýrdý.
Herkes savaþa katýlacaksa buna “nefîr-i
âm”, bir kýsým cengâver savaþacaksa bunu
da “nefîr-i hâs” adý verilirdi. Ayrýca geçmiþ
dönemlerde gezginci derviþler, herhangi
bir konaklama yerine geldiklerinde veya
yolda yýrtýcý hayvanlarý ürkütüp kaçýrmak
suretiyle kendilerini korumak için nefîr ça-
larlardý. “Derviþ borusu” ve “yuf borusu”
olarak da bilinen nefîrler bele ve göðse
takýlarak taþýnýrdý.
BÝBLÝYOGRAFYA :
Abdülkadir-i Merâgý, Mašå½ýdü’l-el¼ân (nþr. Ta-
ký Bîniþ), Tahran 1977, s. 135; a.mlf., Câmi £u’l-
el¼ân (nþr. Taký Bîniþ), Tahran 1987, s. 208; Evli-
ya Çelebi, Seyahatnâme, I, 636, 641-642; II, 194;
III, 105; V, 579-580; VI, 72, 187; VII, 195; H. G.
Farmer, Turkish Instruments of Music in the Se-
525