KHÓA HỌC VĂN VIP LỚP 10 - HỌC VĂN CHỊ HIÊN

Bài 6:
NÂNG NIU KỈ NIỆM
(Thơ)
Văn bản 2:
TÂY TIẾN
Quang Dũng
I. Chuẩn bị trước đọc
1. Tác giả
a. Tiểu sử
- Quang Dũng (1921 - 1988), tên thật là Bùi Đình Diệm, quê ở làng Phượng Trì,
huyện Đan Phượng, tỉnh Hà Tây (nay thuộc Hà Nội)
→ Điểm nối giữa Sơn Tây – Hà Nội, nơi giao thoa giữa hai nguồn phong khí:
+ Thăng long: con người hào hoa, thanh lịch.
+ Xứ Đoài: tinh tế song vô cùng chân chất, bộc trực, khẳng khái, không màng tranh
đua danh lợi.
- Ông là một người nghệ sĩ đa tài: làm thơ, viết văn, vẽ tranh, soạn nhạc. Tuy nhiên
thành công nổi bật của Quang Dũng là ở lĩnh vực thơ ca.
b. Sự nghiệp sáng tác
- Quang Dũng làm thơ từ thời thiếu niên, năm 16 tuổi ông đã có bài thơ đăng báo.
- Hành trình vào thế giới bút mực, minh họa chân dung cuộc đời và sự nghiệp của
Quang Dũng, ta thấy mạch tư tưởng nổi bật lên trước hết là lòng yêu đất nước.
- Đề tài: người lính và quê hương.
- Phong cách nghệ thuật: hồn thơ phóng khoáng, lãng mạn và tài hoa.
- Các tác phẩm nổi tiếng: Đôi mắt người Sơn Tây, Tây Tiến, …
II. Đọc văn bản
1. Đọc
2. Trả lời câu hỏi
(1) Tưởng tượng: Từ láy “chơi vơi” giúp bạn cảm nhận như thế nào về nỗi nhớ của
nhà thơ?

1
 KHÓA HỌC VĂN VIP LỚP 10 - HỌC VĂN CHỊ HIÊN

- “Chơi vơi” gợi cảm giác không vững chãi, chắc chắn, cảm giác đó thường có khi
người ta ở một độ cao nhất định. Từ đó ta có thể hình dung nỗi nhớ của nhà thơ là
một nỗi nhớ da diết, mênh mang, bao trùm không gian, thời gian.
(2) Tưởng tượng: Đoạn thơ này giúp bạn hình dung như thế nào về hình ảnh thiên
nhiên, rừng núi?
- Hình ảnh thiên nhiên rừng núi ở đoạn 1 mở ra trước mắt bạn đọc một khung cảnh
thiên nhiên hùng tráng, mĩ lệ, dữ dội song cũng hết sức nên thơ, trữ tình.
(3) Suy luận: Bạn cảm nhận như thế nào hình ảnh người lính được miêu tả trong
đoạn thơ? Qua đó, tác giả đã thể hiện tình cảm gì đối với người lính Tây Tiến.
III. Khám phá văn bản
1. Bố cục

Đoạn 1: “Sông Mã xa rồi Tây Tiến Hình ảnh những cuộc hành quân gian khổ
ơi! … Mai Châu mùa em thơm nếp giữa thiên nhiên miền Tây hùng vĩ, dữ dội
xôi” nhưng thơ mộng, trữ tình.

Đoạn 2: “Doanh trại bừng lên hội Những kỉ niệm đẹp của đêm liên hoan
đuốc hoa … Trôi dòng nước lũ hoa đậm tình quân dân và vẻ đẹp thơ mộng,
đong đưa” huyền ảo của Tây Bắc.

Đoạn 3: “Tây Tiến đoàn binh không Hình ảnh người lính Tây Tiến với vẻ đẹp bi
mọc tóc … Sông Mã gầm lên khúc tráng và lãng mạn.
độc hành”

Đoạn 4: “Tây Tiến người đi không Lời thề Tây Tiến.

hẹn ước … Hồn về Sầm Nứa chẳng
về xuôi”

2. Giá trị thẩm mĩ trong thơ (Hình ảnh, từ ngữ, vần, nhịp)
a. Đoạn 1

2
 KHÓA HỌC VĂN VIP LỚP 10 - HỌC VĂN CHỊ HIÊN

Hình ảnh, Bức tranh - Đồi cao, dốc đứng: “Dốc lên khúc khuỷu, dốc thăm
từ ngữ thiên nhiên thẳm/Hen hút cồn mây, súng ngửi trời/Ngàn thước
lên cao, ngàn thước xuống”.
+ Dùng từ “Thăm thẳm” – độ sâu để diễn tả độ cao
của con dốc.
+ Cặp từ trái nghĩa lên – xuống
+ Sử dụng điệp từ: dốc
+ Sử dụng điệp ngữ: ngàn thước, ngàn thước.
- Không gian hoang vu, hiểm trở, nguy hiểm đến
rợn ngợp:
+ Heo hút – đảo ngữ -> tô đậm không gian hoang
vu.
+ Thác gầm thét, cọp trêu người -> mối nguy hiểm
đến từ thiên, thú giữ.
- Không gian bình yên, nên thơ:
+ Hoa về trong đêm hơi
+ Nhà ai pha luông mưa xa khơi
=> Đặc điểm bức tranh thiên nhiên: hùng vĩ, dữ dội,
khắc nghiệt nhưng đồng thời cũng hết sức nên thơ,
huyền ảo và bình yên.

Hình ảnh - Hoàn cảnh: Gian khổ, hi sinh mất mát:

đoàn quân + Sương lấp đoàn quân mỏi.
+ Anh bạn dãi dầu không bước nữa.
- Tư thế, tâm thế, tầm vóc của người lính:
+ Súng ngửi trời -> sẵn sàng chiến đấu, đối diện với
những khó khăn, nguy hiểm ở phía trước.
+ Gục lên súng mũ -> tư thế chiến đấu.
- Tâm hồn người lính: rung động trước vẻ đẹp của
thiên nhiên (hoa về trong đêm hơi, nhà ai mưa pha

3
 KHÓA HỌC VĂN VIP LỚP 10 - HỌC VĂN CHỊ HIÊN

luông).
=> Đặc điểm hình ảnh đoàn quân: Cuộc sống chiến
đấu của người lính Tây Tiến vô cùng gian khổ, khó
nhọc, đầy những hi sinh và mất mát nhưng trong
tâm hồn vẫn lãng mạn, vẫn lạc quan tràn đầy khí
phách hào hùng.

Vần Khai thác hiệu quả vần ơi (ơi – vơi – hơi – trời – khơi – đời)
=> Âm tiết mở + âm tiết cuối -> tạo âm hưởng kéo dài và lan rộng
-> không gian thiên nhiên bao la, mênh mông; nỗi nhớ cũng cồn
cào và da diết hơn.

Nhịp Ngắt nhịp 4/3 -> câu thơ bẻ đôi (miêu tả độ cao của dốc núi) ->
góp phần thể hiện tính tạo hình cho bức tranh thiên nhiên miền
Tây.

b. Đoạn 3
* Hình ảnh người lính
- Vẻ đẹp người lính Tây Tiến:
+ Bên ngoài: “Không mọc tóc”, “xanh màu lá”: để ngụy trang hay do hoàn cảnh sống
khắc nghiệt, gian khổ → hình ảnh chân thực nhưng đó cũng là cách nói dí dỏm hóa,
vui tươi hóa của Quang Dũng về những người đồng đội của mình.
=> Những chi tiết tả thực đã khắc họa diện mạo rất độc đáo, đồng thời phản ánh
hiện thực gian khổ, thiếu thốn, bệnh tật nơi chiến trường. Tác giả không hề né
tránh hiện thực, và điều đó thể hiện tấm lòng yêu nước, căm thù giặc càng thêm
mãnh liệt nơi những người lính Tây Tiến.
+ Bên trong:
● “Dữ oai hùm”: tinh thần vượt lên trên khó khăn vì mục tiêu chiến đấu phía
trước. Nét hào hùng được nhấn mạnh giữa một hiện thực nhiều gian khổ.

4
 KHÓA HỌC VĂN VIP LỚP 10 - HỌC VĂN CHỊ HIÊN

● “Mắt trừng”: là đôi mắt mở to, đầy cảnh giác -> “Gửi mộng qua biên giới” là
giấc mộng lập công, giấc mộng chiến thắng và sớm ngày giành được chiến
thắng trước quân thù.
=> Mượn hình ảnh ẩn dụ để gợi tả chất kiêu hùng: đối lập giữa cái yếu đuối về thể
chất (xanh xao tiều tụy) là sức mạnh của tinh thần, ý chí, ngang tàn, lẫm liệt (“dữ
oai hùm”). Qua đó ta thấy được khí thế và quyết tâm của người lính Tây Tiến.
● Mơ về Hà Nội với “dáng kiều thơm”: người chiến sĩ Tây Tiến phần lớn là
thanh niên trí thức xuất thân từ thủ đô, ra đi theo tiếng gọi của Tổ quốc. Giấc
mơ của họ không phải sự bi lụy mà là động lực để họ vững tin hơn trong
những tháng ngày gian khổ, “dáng kiều thơm” ở đây phải chăng là những cô
gái Hà thành đầy dịu dàng, duyên dáng mà những chàng trai trẻ ngày đêm
mơ về.
=> Tâm hồn lãng mạn của người lính trẻ.
- Khắc họa sự hi sinh của người lính bằng:
+ Biện pháp nói giảm, nói tránh: “thay chiếu”, “anh về đất”.
-> Sự ra đi của những người lính thanh thản, nhẹ nhàng như trở về với đất mẹ trong
sự tiễn đưa hào hùng, uất nghẹn của thiên nhiên (Sông Mã gầm lên khúc độc hành).
+ Sử dụng hệ thống từ Hán Việt: “chiến trường”, “biên cương”, “viễn xứ” kết hợp với
đảo ngữ “rải rác”.
-> Gợi hình ảnh những nấm mồ vô danh nằm cô đơn, lẻ loi nơi rừng sâu biên giới
vừa thể hiện sự thành kính, trân trọng thiêng liêng dành cho những người đã
khuất.
+ Cách nói “chẳng tiếc” và hình ảnh ẩn dụ “đời xanh”: thể hiện sự tự nguyện lựa
chọn hi sinh cho lí tưởng (quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh) và khí phách hào hùng
của người trai thời loạn.
* Sự khác biệt giữa hình ảnh người lính được khắc họa trong đoạn 2 với đoạn
3

Đoạn 2 Người lính hiện lên với tâm hồn lãng mạn, hào hoa, lạc quan, yêu đời.

Đoạn 3 Hình ảnh người lính được khắc họa với vẻ đẹp bi tráng. Tác giả không

5
 KHÓA HỌC VĂN VIP LỚP 10 - HỌC VĂN CHỊ HIÊN

hề che giấu những mất mát, hi sinh, khó khăn, vất vả khi miêu tả chân
dung người lính Tây Tiến; tuy nhiên, trước những nghịch lí ấy, người
lính Tây Tiến vẫn hiện lên với vẻ đẹp hào hùng, oai phong, lẫm liệt.

3. Tình cảm, cảm xúc và cảm hứng chủ đạo

Tình cảm, cảm xúc Cảm hứng chủ đạo

- Những từ ngữ thể hiện trực tiếp tình cảm của chủ - Ngợi ca những kỉ niệm
thể trữ tình: xa rồi, nhớ về, nhớ chơi vơi, nhớ ôi. gắn bó với người lính Tây
- Những từ ngữ thể hiện gián tiếp tình cảm của chủ Tiến và thiên nhiên, con
thể trữ tình: hệ thống hình ảnh gắn liền với đoàn người miền Tây.
binh Tây Tiến, thiên nhiên và con người Tây Bắc: Sài
Khao sương lấp đoàn quân mỏi/ Mường lát hoa về
trong đêm hơn; Anh bạn dãi dầu không bước nữa/
Gục lên súng mũ bỏ quên đời; Doanh trại bừng lên
hội đuốc hoa, …
=> Thể hiện tình cảm nhớ nhung của tác giả, khẳng
định cảm xúc bao trùm bài thơ là nỗi nhớ về binh
đoàn Tây Tiến, tác động trực tiếp đến tình cảm của
người đọc.
+ Đoạn 1: Nhớ về những chặng đường hành quân
giữa khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ, dữ dội và nên
thơ.
+ Đoạn 2: Nỗi nhớ về những kỉ niệm của đêm liên
hoan văn nghệ thấm tình quân dân và hình ảnh
huyền ảo, thơ mộng của thiên nhiên.
+ Đoạn 3: Nỗi nhớ về những người lính Tây Tiến với
vẻ đẹp lãng mạn, hào hoa, bi tráng.

6
 KHÓA HỌC VĂN VIP LỚP 10 - HỌC VĂN CHỊ HIÊN

+ Đoạn 4: Nỗi nhớ kết lại sâu lắng ở lời thề mãi mãi
gắn bó với những tháng ngày đã đi qua.

4. Ý nghĩa/tác động của tác phẩm văn học đối với người đọc
- Hiểu thêm về người lính trong cuộc kháng chiến chống Pháp => Thêm trân trọng,
nâng niu cuộc sống thực tại; biết ơn những công lao của cha ông đồng thời giúp ta
có động lực sống học tập và cống hiến, …