VİRÜS GENETİĞİ

Prof.Dr. Ahter D. ŞANLIOĞLU

Tıbbi Biyoloji ve Genetik Anabilim Dalı &
Gen ve Hücre Tedavisi Uygulama ve Araştırma Merkezi
mikroorganizmalar

http://dna.kdna.ucla.edu/
Adolf Mayer, Wendell Stanley,
tütün bitkisinde mozaik hastalığı

www.apsnet.org
Tütün Mozaik Virüsü

www.britannica.com
www.ncbi.nlm.nih.gov
Adenovirüs

vectorcore.salk.edu

HIV

student.ccbcmd.edu
 Polio
Virüsü

pathmicro.med.sc.edu

Kuduz
Virüsü

www.vaccineplace.com www.stanford.edu
 www.sciencelearn.org.nz

İnfluenza Virüsü

www.sikunews.com
virüsler

- Nükleik asit + protein kılıf (+ zarf)

- Zorunlu intraselüler (hücre içi) parazitler
- Konakçı hücre dışında iken inaktif
- Çoğu metabolik işlem için gerekli enzimleri yoktur.
- Protein sentezini bağımsız gerçekleştirebilmesi için gerekli
enzimleri yoktur.
- İnsan, hayvan, bitki, mantar hücrelerini, bakterileri, vs. enfekte
edebilirler.
virüslerin boyutu

çoğunluğu
20-300 nm
 Mimivirüs Megavirüs Tupanvirüs

-1,182 kb uzunluğunda genom -1,260 kb uzunluğunda -1,43 Mbç lineer çift zincirli DNA
genom genomu
-979 protein kodlama kapasitesi
-1,120 protein kodlama -Genomunun 1276 ORF kodladığı
-Aminoaçil tRNA sentetaz kapasitesi düşünülüyor

-Mimivirüsten farklı birçok -20 aminoaçil tRNA sentezi,

protein kodlar. translasyonun başlamasında ve
elongasyonda görevli proteinler
Basic Virology, 3rd edition www.virology.ws www.embryosafari.com
virüslerin yapısı

- protein kılıf:
KAPSİD
- bazı virüslerde
lipid yapıda
ikinci bir kılıf:
ZARF
viral kapsidler

helikal
kapsid

ikozahedral
kapsid
Principles of Virology, 4th edition
viral kapsidler

- kapsidi meydana
getiren en küçük
birim:
protomer
- protomerlerin
birleşmesi ile:
kapsomer (kapsidi
oluşturur)

Basic Virology, 3rd edition

viral zarflar

- virüsün replike olduğu

hücreden aldığı çift lipid
katmanı + virüsün kendine
ait proteinler

Basic Virology, 3rd edition

virüslerin konakçı sınırları değişkendir

- domuz gribi virüsü: domuzları, insanları, atları, kuşları, vs.

enfekte edebilir.
- kuduz virüsü: rakun, kokarca, insan, vs. enfekte edebilir.
- bazı bakteriyofajlar sadece tek bir bakteri tipini (ör: E. coli) enfekte
edebilir.
virüslerin insanda enfeksiyon oluşturabilme
yolları

Basic Virology, 3rd edition

bilimde hayat ağacı
kapsid kodlayan organizmalar

bakteri virüsleri

arkea virüsleri
ökaryot virüsleri

ribozom kodlayan organizmalar

ökaryotlar
bakteriler
arkealar
viral genom

- virüs, negatif yüklü genomu

kapside sığdırma sorunu nedeniyle
pozitif yüklü moleküller kullanır:
- küçük pozitif yüklü iyonlar (Na, Mg,
K, vs.)
- poliaminler
- nükleik asite bağlanan çeşitli
proteinler

Williams, MC, PNAS, 2007

virüslerin yapısı
virüslerin sınıflandırılması

Viruses Throughout Life&Time: Friends, Foes, Change Agents: A Report on an

American Academy of Microbiology Colloquium San Francisco // July 2013.
elifesciences.com
virüslerin sınıflandırılması: Baltimore klasifikasyon sistemi

- 1996’da Moskova’da düzenlenen bir mikrobiyoloji kongresinde:

“International Committee on Taxonomy of Viruses” oluşturuldu.

- viral sınıflandırma kriterleri:

viral genomun yapısı
virüsün zarflı olup olmaması
virüs partikülünün morfolojisi
virüslerin sınıflandırılması: Baltimore klasifikasyon sistemi

- çift zincirli DNA virüsleri

- tek zincirli DNA virüsleri
- çift zincirli RNA virüsleri
- tek zincirli RNA virüsleri (+) anlamlı
- tek zincirli RNA virüsleri (-) anlamlı
- DNA aracı molekülü kullanarak çoğalan (+) ssRNA virüsleri
- RNA aracı molekülü kullanarak çoğalan dsDNA virüsleri
dsDNA (double strand: çift zincirli DNA) virüsleri

- replike olmaları için konakçı

çekirdeğine girmeleri gerekir
- konakçının DNA polimerazını
kullanırlar
- örnek: HPV, AdV, HSV

www.faculty.ccbcmd.edu
 ssDNA virüsleri

- konakçı çekirdeğinde replike

olurlar
- dsDNA aracı molekülü
oluştururlar
- Ör: Parvovirüs B19

www.faculty.ccbcmd.edu
dsRNA virüsleri

- sitoplazmada replike olurlar

- segmentli dsRNA genomları
bulunur
- ör: Rotavirüs

www.ehow.com

www.faculty.ccbcmd.edu
(+) ssRNA virüsleri

- sitoplazmada replike olurlar

- genomları mRNA şeklindedir,
konakçı hücre tarafından hemen
translasyona uğratılabilir
- ör: Rhinovirüs

www.001yourtranslationservice.com

tycoonreport.tycoonresearch.com

www.faculty.ccbcmd.edu
(-) ssRNA virüsleri

- sitoplazmada replike olurlar

- genomları mRNA’ya komplamenterdir,
dolayısıyla RNA polimeraz tarafından
mRNA’ya dönüştürülür
- ör: Ebola virüsü

wvlc.uwaterloo.ca/biology475

www.faculty.ccbcmd.edu
www.faculty.ccbcmd.edu
ssRNA virüsleri (+) anlamlı, RT aktiviteli

- viral RT aracılığıyla ara DNA

molekülü oluştururlar
- aracı DNA molekülü ile konakçı hücre
genomuna katılırlar
- daha sonra hücre RNA polimerazları
aracılığıyla genomlarını oluştururlar
- Ör: HIV

www.stanford.edu www.faculty.ccbcmd.edu
dsDNA Virüsleri (+) Anlamlı, RT Aktiviteli

- RC (relaxed circular) DNA’sı hücresel tamir

enzimleri aracılığıyla tamamlanır
- covalently closed circular DNA (cccDNA)’dan
konakçının RNA polimerazı ile mRNA
oluşturulur
- oluşturulan RNA, viral DNA üretimi için kalıp
görevi görür
- viral DNA, viral RT enzimleri ile oluşturulur
- ör: Hepatit B virüsü

hepatitisb.org.au
yeni viral hastalıkların ortaya çıkışı

- mevcut virüslerin mutasyona uğraması – önceki bağışıklığın yetersiz

kalması
- virüslerin bir konakçı tipinden diğerine yayılması – örneğin
domuzlardan insanlara
- virüslerin küçük ve izole populasyonlardan büyük populasyonlara
yayılması – ör: HIV
yeni viral hastalıkların ortaya çıkışı

- birden fazla virüsün aynı konakçıyı

enfekte etmesi

www.pc.maricopa.edu
virüslerin kanserle ilişkisi

- Peyton Rous, 1916’da tavuklarda sarkomaya filtrelenebilen bir

organizmanın sebep olduğunu buldu (1966 Fizyoloji/Tıp Nobel ödülü).
- kanserlerin yaklaşık %15-20’sinden virüslerin sorumlu olduğu
düşünülmektedir
- DNA veya RNA virüsü olabilirler
- kişinin genetik yapısı, zayıf/güçlü immun sistem, kanserojen maddelere
maruz kalma, vs. önemli
virüslerin kanserle ilişkisi

- direk yol: hücrenin büyüme potansiyeli artar (ör: retrovirüsler)

- dolaylı yol: virüsler kanser oluşumunda ara faktör olarak görev alır (ör:
EBV)
virüslerin kanserle ilişkisi
gen transfer vektörleri olarak virüsler
- TEŞEKKÜRLER....☺
temel/tıbbi genetik
konularında kaynak
kitap
 tıbbi genetik
konularında kaynak
kitap
 tıbbi genetik
konularında kaynak
kitap

Yazarlar:
Strachan, Read

Çeviri Editörü:
Prof.Dr. Pervin Dinçer
biyoloji için kaynak
kitap

Yazarlar:
Wasserman, Minorsky, Jackson

Çeviri Editörleri:
Prof.Dr. Ertunç Gündüz
Prof.Dr. İsmail Türkan