‫آمادگـی آزمـون‬

‫معامله گری ابزار مشتقه‬

‫از سری آزمون‏های سازمان بورس‬
‫و اوراق بهادار‪ ،‬بر اساس استاندارد‬
‫‪ CFA‬و آخرین سرفصل های آزمون‬
 ‫گمار‪ ،‬عباس‬ ‫سرشناسه‬

‫‏آمادگی آزمون معامله‌گری ابزار مشتقه‪ :‬از سری آزمون‌های‬ ‫‏عنوان و نام پديدآور‪:‬‬
‫سازمان بورس و اوراق بهادار بر اساس استاندارد ‪/CFA‬‬
‫گردآوری و تالیف عباس گمار‪ ،‬سیدعلیرضا صادقی‬‬‬‬‬

‫تهران‪ :‬آریانا قلم‏‫‪‬‬‬‬‬.‬.۱۳۹۲ ،‬‬ ‫‏مشخصات نشر‪:‬‬

‫‏‫‪ ۲۳۲‬ص‪ :‬.‬جدول ‪ ،‬نمودار‬ ‫‏مشخصات ظاهری‪:‬‬

‫‪‬‬‬‬978-600-6227-67-2‬‬ ‫‏شابک‪:‬‬

‫اوراق بهادار مشتقه‪ ،‬بازار سرمایه‪ --‬ایران‪ --‬آزمون‌ها‬ ‫‏موضوع‪:‬‬

‫اختیار معامله در بورس‪ ،‬معامالت آتی ارز ‪ --‬ایران‬ ‫‏موضوع‪:‬‬

‫‏‬‬‪۸ ۱۳۹۲‬گ‪۳‭‬آ‪HG۶۰۲۴‭‬‭/‬‬ ‫‏رده‏بندی کنگره‪:‬‬

‫‏‬‏‫‪‭۳۳۲/۶۴۵‬‬ ‫‏رده‏بندی دیویی‪:‬‬

‫‬‪‭۳۱۵۶۷۷۹‬‬ ‫‏کتابشناسی ملی‪:‬‬

‫خوانندگان گرامی‪:‬‬
‫برای دریافت رایگان یک دوره آزمون آزمایشی معامله‏گری ابزار مشتقه آدرس ایمیل خود را با‬
‫فرمت زیر به شماره ‪ 30008769‬پیامک بزنید‪.‬‬
‫آدرس ایمیل‪ 2+‬مانند نمونه زیر‬
‫‪2+unknown@gmail.com‬‬
 ‫آمادگـیآزمـون‬
‫معاملهگریابزارمشتقه‬
‫از س�ری آزمون‏ه�ای س�ازمان ب�ورس و اوراق بهادار‬
‫براساس استاندارد ‪ CFA‬و آخرین سرفصلهای آزمون‬

‫باپیش‏گفتار‪:‬‬
‫دکتر حسین عبده تبریزی‬

‫گردآوری و تألیف‪:‬‬
‫عباس ُگمار‪ ،‬سید علیرضا صادقی‬
 ‫آمادگی آزمون معامله‏گری ابزار مشتقه‬
‫از سری آزمون‏های سازمان بورس و اوراق بهادار‬
‫مبتنی بر استاندارد ‪CFA‬‬

‫گردآوری و تألیف‪ :‬عباس گمار‪ ،‬سید علیرضا صادقی‬

‫ویراستار علمی‪ :‬حمید اسالمیان‬
‫طراحي روي جلد‪ :‬الهه فرج‏عصری‬
‫صفحه‌آرا‪ :‬داریوش گل‏سرخی و مریم احسانی‬
‫شمارگان‪ 2000 :‬نسخه‬
‫شابک‪978-600-6227-67-2 :‬‬
‫چاپ اول‪ :‬بهار ‪1392‬‬
‫ناشر‪ :‬آریانا قلم‪ ،‬همه حقوق براي گروه پژوهشی صنعتی آریانا محفوظ است و هرگونه تقليد و استفاده از‬
‫اين اثر به هر شكل‪ ،‬بدون اجازه كتبي ممنوع است‪.‬‬
‫نشاني‪ :‬خيابان سهروردي جنوبي‪ ،‬خیابان مالیری پور غربي‪ ،‬پالك ‪ ،37‬واحد ‪1‬‬
‫فروشگاه اینترنتی آریانا قلم‪www.AryanaGhalam.com :‬‬
 ‫فهرست مطالب‬
‫‪8‬‬ ‫سخن ناشر‬
‫‪9‬‬ ‫پیش‏گفتار مؤلفان‬

‫بخش اول‬
‫مفاهیم بازار مشتقه‬

‫‪15‬‬ ‫فصل اول‪ :‬بازار مشتقه و ابزارهای آن‬

‫‪15‬‬ ‫مقدمه‬
‫‪19‬‬ ‫علت کاربرد واژه "مشتقه" برای قراردادهای مشتقه‬
‫‪20‬‬ ‫بازارهای بورس و فرابورس (خارج از بورس)‬
‫‪21‬‬ ‫قراردادهای اساسی در بازار مشتقه‬
‫‪27‬‬ ‫اصل اساسی در قیمت گذاریِ ابزارهای مشتقه‬
‫‪29‬‬ ‫اصطالحات فصل اول‬
‫‪31‬‬ ‫پرسش های چهارگزینه ای فصل اول‬
‫‪35‬‬ ‫پاسخ‌نامه تشریحی فصل اول‬

‫‪39‬‬ ‫فصل دوم‪ :‬بازار پیمان آتی (قرارداد تحویل آینده) و ابزارهای آن‬
‫‪39‬‬ ‫مقدمه‬
‫‪40‬‬ ‫تسویه و تحویل در پیمان آتی‬
‫‪40‬‬ ‫بستن موقعیت و ریسک نکول در پیمان آتی‬
‫‪41‬‬ ‫منحنی عایدی پیمان آتی‬
‫‪44‬‬ ‫انواع پیمان آتی‬
‫‪50‬‬ ‫ن آتی و اصل آربیتراژ‬
‫قیمت‌گذاری پیما ‌‬
‫‪54‬‬ ‫تحلیل عوامل موثر بر قیمت توافقی‬
‫‪57‬‬ ‫اصطالحات فصل دوم‬
‫‪58‬‬ ‫پرسش های چهارگزینه ای فصل دوم‬
‫‪62‬‬ ‫پاسخ‌نامه تشریحی فصل دوم‬

‫‪65‬‬ ‫فصل سوم‪ :‬بازار قرارداد آتی و ابزارهای آن‬

‫‪65‬‬ ‫مقدمه‬
‫‪67‬‬ ‫فرایند به‏روزرسانی حساب ها در قرارداد آتی‬
‫‪70‬‬ ‫اهرم مالی در قرارداد آتی‬
‫‪71‬‬ ‫قطب های اصلی بازار آتی ها‬
‫‪74‬‬ ‫اصطالحات فصل سوم‬
‫‪75‬‬ ‫پرسش های چهارگزینه ای فصل سوم‬
‫‪80‬‬ ‫پاسخ نامه تشریحی فصل سوم‬

‫‪87‬‬ ‫فصل چهارم‪ :‬بازار اختیار معامله و ابزارهای آن‬

‫‪87‬‬ ‫مقدمه‬
‫‪90‬‬ ‫قراردادهای اختیار در بازارهای مالی‬
‫‪103‬‬ ‫قیمت اختیار و عوامل موثر بر آن‬
‫‪107‬‬ ‫حدود قیمت اختیار‬
‫‪111‬‬ ‫قابل معامله در بورس و فرابورس‬
‫قرارداد اختیار ِ‬
‫‪112‬‬ ‫انواع دارایی های پایه در قرارداد اختیار‬
‫‪118‬‬ ‫اصطالحات فصل چهارم‬
‫‪119‬‬ ‫پرسش های چهارگزینه ای فصل چهارم‬
‫‪128‬‬ ‫پاسخ نامه تشریحی فصل چهارم‬

‫‪135‬‬ ‫فصل پنجم‪ :‬بازار سواپ و ابزارهای آن‬

‫‪135‬‬ ‫مقدمه‬
‫‪136‬‬ ‫ویژگی های قرارداد سواپ‬
‫‪137‬‬ ‫دارایی های پای ِه قرارداد سواپ‬
‫‪141‬‬ ‫اصطالحات فصل پنجم‬
‫‪142‬‬ ‫پرسش های چهارگزینه ای فصل پنجم‬
‫‪145‬‬ ‫پاسخ نامه تشریحی فصل پنجم‬

‫بخش دوم‬
‫مقررات معامله‏گری ابزار مشتقه در ایران‬
‫‪149‬‬ ‫دستورالعمل اجرایی معامالت قراردادهای آتی در شرکت بورس کاالی ایران‬
‫‪159‬‬ ‫دستورالعمل معامالت قرارداد آتی سهام در بورس اوراق بهادار تهران‬
‫‪170‬‬ ‫مصوبه ابزار مالی قراردادهای آتی و مقررات مربوط به معامالت قرارداد آتی‬
‫‪171‬‬ ‫ضوابط اجرایی بازار جبرانی‬
‫‪172‬‬ ‫پرسش های چهارگزینه ای بخش دوم‬
‫‪186‬‬ ‫پاسخ نامه تشریحی بخش دوم‬

‫بخش سوم‬
‫اصطالحات انگلیسی بازار مشتقه‬
‫‪205‬‬ ‫فصل اول‪ :‬اصطالحات انگلیسی ویژه معامالت ابزار مشتقه‬
‫‪225‬‬ ‫پرسش های چهارگزینه ای بخش سوم‬
‫‪228‬‬ ‫پاسخ نامه تشریحی بخش سوم‬
‫‪230‬‬ ‫فهرست منابع و مراجع‬
 ‫سخن ناشر‬

‫گسترش و تحوالت روزافزون بازارهای مالی از یک‏سو و پیچیده بودن مسایل مالی و به ویژه‬
‫ابزارهای مالی جدید از سوی دیگر‪ ،‬موجب شده است تا اعتقاد و گرایش به مدارک حرفه ای در‬
‫حوزه مالی و سرمايه گذاری در سراسر جهان افزایش یابد‪ .‬کشور ما نیز از اين امر مستثنی نبوده‬
‫و سازمان بورس و اوراق بهادار هرساله اقدام به برگزاری چندین نوبت آزمون های حرفه ای بازار‬
‫سرمایه و اعطای گواهی‏نامه های مختلف به عالقه مندان می نماید‪.‬‬
‫فارغ از رویکرد کمی به برگزاری این گونه آزمون ها به لحاظ تعداد شرکت کنندگان و تعدد آزمون ها‪،‬‬
‫اعتقاد به محتوای کیفی و انتخاب مناسب موضوعات و طراحی دقیق سواالت موجب خواهد شد‬
‫تا دارندگان این مدارک توانایی و تمایز قابل قبولی برای فعالیت و حضور در بازارهای مالی داشته‬
‫باشند‪ .‬خوشبختانه تغییرات گسترده ساختاری و محتوایی گواهی‏نامه های حرفه ای بازار سرمایه در‬
‫ایران و نزدیک شدن آنها به مدارک معتبر بین المللی نظیر ‪ CFA‬و ‪ CIIA‬از مرداد ماه سال ‪1390‬‬
‫و همزمان با برگزاری هفدهمین دوره برگزاری این آزمون ها‪ ،‬نوید‏بخش آینده ای روشن برای عالقه‬
‫مندان و فعاالن بازار سرمایه کشورمان خواهد بود‪.‬‬
‫در این راستا مرکز مدیریت مالی آریانا با تکیه بر تجارب خود در حوزه آموزش مدیریت مالی و‬
‫سرمایه گذاری و با همکاری انتشارات آریانا قلم‪ ،‬اقدام به تدوین دومین کتاب از مجموعه کتاب های‬
‫آمادگی آزمون های حرفه ای بازار سرمایه در ایران نموده است‪ .‬امیدواریم با یاری خداوند متعال‬
‫و راهنمایی تمامی عالقه مندان بتوانیم کتاب های آتی را در آینده ای نزدیک تقدیم عالقه  مندان‬
‫نماییم‪.‬‬

‫حمید اسالمیان‬ ‫سمیه محمدی‬

‫مدیر مرکز مدیریت مالی آریانا‬ ‫مدیر انتشارات آریانا قلم‬

‫‪8‬‬
 ‫پیش‏گفتار‬

‫ارائة كتاب‌هايي ازقبيل «آمادگي آزمون معامله‌گري ابزار مشتقه» بيانگر ورود آموزش مالي به مرحله‌اي تازه در ايران است‪:‬‬
‫آموزش حرفه‌اي كم‌كم جاي خود را باز مي‌كند و مكمل آموزش دانشگاهي مي‌شود؛ آزمون‌هاي حرفه‌اي و به‌تبع آن دريافت‬
‫گواهي‌نامه‌هاي حرفه‌اي جاي مدرك‌طلبي دانشگاهي را مي‌گيرد و آموزش هدفمندتر مي‌شود‪ .‬اين تحول بسيار مبارك‬
‫است و صرفه‌جويي در هزينه‌هاي آموزشي غيرضرور را ممكن مي‌كند‪ ،‬و محتواي آموزشي را به نيازهاي حرفه پيوند مي‌دهد‪.‬‬
‫پديدآورندگان اثر مدعي‌اند استانداردهاي ‪ CFA‬را رعايت كرده و محتواي كتاب را بر آن پايه قرار داده‌اند‪ .‬اين نيز خود‬
‫تحولي مثبت است كه آموزش حرفه‌اي مالي در ايران را به آموزش حرفه‌اي مالي در جهان پيوند مي‌زند‪ .‬واقعيت آن است‬
‫كه سطح آموزش عالي اقتصاد و مالي در كشور ما‪ ،‬حتي در بهترين و معتبرترين دانشگاه‌هاي ايران‪ ،‬فاصله‌اي عميق با‬
‫سطح جهاني دارد‪ .‬از زبان دانشجويان پذيرفته‌شده در دانشگاه‌هاي معتبر غربي نقل‌قول مي‌شود كه روزانه ‪ 10‬تا ‪ 12‬ساعت‬
‫مطالعه مي‌كنند‪ .‬اگر همين معيار واحد را مالك بگيريم‪ ،‬آن‌گاه درمي‌يابيم كه آموزش عالي در كشور ما كم‌تر جدي گرفته‬
‫مي‌شود‪ .‬اين وضعيت مي‌بايد ترميم شود؛ آموزش حرفه‌اي مالي به‌مثابة دنبالة زنجيرة زندگي آموزشي شاغالن مالي به‬
‫بهبود سطح كيفي آموزش مالي كمك مي‌كند و جا دارد كه توسعه يابد‪.‬‬
‫نبود بازار بيش‌تر مشتقه‌ها در ايران‪ ،‬سهم محتواي بومي كتاب را نازل كرده است‪ .‬اميد است با توسعة ابزارهاي مشتقه در‬
‫ايران‪ ،‬بر حجم مطالب و غناي بخش دوم كتاب (مقررات معامله‌گري ابزار مشتقه در ايران) افزوده شود‪.‬‬
‫زبان نگارش كتاب و نظم چيدمان مطالب پاسخ‌گوي ساليق گسترده‌اي از خوانندگان خواهد بود‪ .‬معادل‌گزيني فارسي‬
‫براي اصطالح‌هاي مالي كاري آسان نيست؛ معادل‌هاي يگانة فارسي بايد گزيده شود‪ .‬اين كار تا حد بسياري به‌درستي‬
‫صورت گرفته است‪ .‬پرسش‌هاي چهار گزينه‌اي پایان هر فصل كتاب مي‌تواند در ميزان موفقيت خوانندگان براي شركت‬
‫در آزمون‌هاي بورس مؤثر باشد‪.‬‬
‫به نمايندگي جامعة علمي و حرفه‌اي مالي از آقايان گمار و صادقي درخواست مي‌كنم نگارش كتاب‌هاي مشابه و انتشار‬
‫آن‌ها را در فهرست برنامه‌هاي كاري خود قرار دهند؛ اين كتاب شاهدي است بر توان آنان در انجام موفقيت‌آميز اين كار؛‬
‫كشور نيز به چنين خدماتي سخت نيازمند است‪.‬‬

‫حسين عبده تبريزي‬

‫خردادماه ‪ ،1392‬تهران‬

‫‪9‬‬
 ‫مهندسی مالی به صورت رشته­‏ای مجزا‪ ،‬نزدیک به دو ده ­ه است در دانشگاه‏­های امریکا‬
‫و اروپا در سطوح کارشناسی ارشد و دكتری و کم تر از یک دهه است که در دانشگاه‏­‬
‫های ایران در سطح كارشناسي ارشد ارایه می‏­شود‪ .‬قابلیت های این رشته برای مدیران‬
‫ارشد بازار سرمایه و مدیران بنگاه­‏های مالی و غیرمالی کشور به تدریج مشخص شده‪ ،‬به‬
‫مقدمه مؤلفان‬
‫طوری که دانش آموختگان این رشته در حال تثبیت موقعیت شان در بازار سرمایه کشور‬
‫می باشند‪ .‬یکی از شواهد این امر‪ ،‬راه اندازی بازار اوراق مشتقه (بازار آتی ها) و اعطای‬
‫گواهی نامه های حرفه ای مرتبط به وسیله سازمان بورس و اوراق بهادار است‪ .‬یکی از این گواهی نامه ها‪ ،‬معامله گری اوراق‬
‫مشتقه می باشد که با استقبال زیاد دانش‏آموختگان و دانشجویان رشته های مختلف مواجه شده است‪.‬‬
‫گویی جامع به‬
‫ایده نگارش کتابی با موضوع اوراق مشتقه‪ ،‬زمانی به ذهن ما رسید که نبود مجموعه ای با قابلیت پاسخ ِ‬
‫نیازهای داوطلبان آزمون معامله گریِ اوراق مشتقه احساس می شد‪ .‬منابع موجود در بازار یا ترجمه می باشند یا به منظور‬
‫پیش رو را با هدف رفع نقایص موجود و پوشش‬ ‫آزمون معامله گری اوراق مشتقه تالیف نشده‏اند‪ .‬از این رو‪ ،‬تالیف کتاب ِ‬
‫سرفصل های آزمون معامله گری ابزار مشتقه آغاز کردیم و در طی نگارش آن‪ ،‬تالش کردیم عالوه بر حفظ سادگی و انسجام‬
‫پیش رو در‬
‫ال تشریحی ارایه کنیم‪ .‬حاصل این تالش‪ ،‬تدوین کتاب ِ‬ ‫متن‪ ،‬مثال ها و پرسش های متعددی را با پاسخ های کام ً‬
‫سه بخش مفاهیم بازار مشتقه‪ ،1‬مقررات معامله‏گری ابزار مشتقه در ایران و اصطالحات انگلیسی بازار مشتقه شد‪.‬‬
‫اول این بخش‪ ،‬به بیان‬ ‫بخش اول به ارایه مفاهیم بازار مشتقه می پردازد و در پنج فصل طبقه بندی شده است‪ .‬فصل ِ‬
‫کلی قراردادهای اساسی آن یعنی پیمان آتی‪ ،‬قراداد آتی‪ ،‬قرارداد اختیار و قرارداد‬‫مفاهیم عمومی بازار مشتقه و ویژگی های ِ‬
‫سواپ می پردازد‪ .‬مطالب فصل اول را آگاهانه به زبان غیرفنی بیان کردیم تا خواننده بتواند مفاهیم آن را‪ ،‬که در ایران تازه‬
‫و جدید است‪ ،‬ساده تر درک کند‪ .‬فصل های دوم تا پنجم‪ ،‬سازوکا ِر قراردادهای یاد شده را با جزییات بیش تری بررسی‬
‫می کنند‪ .‬ساختار هر فصل بدین ترتیب است که ابتدا مفاهیم فصل و سپس واژه های مهم و پرسش های چهارگزینه ای‬
‫آن ارایه می شود‪ .‬واژه های فصل‪ ،‬مفاهیم مهمی است که در متن فصل به صورت برجسته مشخص شده اند و پرسش های‬
‫چهارگزینه ای شامل پرسش های آزمون های سازمان بورس و اوراق بهادار‪ ،‬آزمون های ‪ CFA‬و پرسش های تالیفی می باشد‪.‬‬
‫مهم فصل و هدف از ارایه واژگان مهم در پایان هر فصل‪ ،‬یادگیری‬ ‫هدف از ارایه پرسش های چهارگزینه ای‪ ،‬اشاره به مفاهیم ِ‬
‫واژگان تخصصی همزمان با یادگیری مفاهیم و آماده شدن داوطلب برای فراگیری بخش سوم کتاب می‪‎‬باشد‪ .‬الزم به ذکر‬
‫است مفاهیم بازار مشتقه و ابزارهای آن بسیار گسترده است‪ .‬از این رو‪ ،‬در این کتاب‪ ،‬به پوشش سرفصل های آزمون و‬
‫پاسخ به نیازهای داوطلبان بسنده کرده ایم‪.‬‬
‫بخش دوم مقررات بازار مشتقه را بیان می کند که مصوبه سازمان بورس اوراق بهادار است‪ .‬این قوانین به طور کامل و بدون‬
‫کم و کاست در آزمون ها مورد سوال قرار می گیرد‪ .‬از این رو‪ ،‬از داوطلبان انتظار می رود مطالب قوانین را عیناً مطالعه کرده‬
‫و به خاطر بسپارند‪ .‬در پایان این بخش‪ ،‬پرسش‏های آزمون های گذشته سازمان بورس اوراق بهادار با پاسخ تشریحی و اشاره‬
‫به شماره قانون آمده‏است‪.‬‬

‫‪ .1‬الزم به ذکر است بخش اول کتاب قابل استفاده برای درس مهندسی مالی در رشته‌های مهندسی مالی‪ ،MBA ،‬مدیرت مالی و حسابداری نیز می‌باشد‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫و بخش سوم‪ ،‬فهرستی به واژه های تخصصی می‏پردازد‪ .‬برای هر واژه‪ ،‬ابتدا یک ترجمه لغوی و سپس‬
‫توضیح مختصری داده شده است‪ .‬برخی از لغات به دلیل نبود معادل فارسی‪ ،‬ترجمه لغوی نشده است و فقط توضیح فارسی‬
‫آنها آمده است‪ .‬واژه های ارایه شده‪ ،‬واژه های مهمی است که در آزمون مورد سوال قرار می گیرد‪.‬‬
‫بر خود الزم می دانیم از اساتید دوره تحصیل مان‪ ،‬آقایان دکتر حسین عبده تبریزی‪ ،‬دکتر پرویز عقیلی‪ ،‬دکتر عماد روغنیان‬
‫و دکتر امیرعباس نجفی قدردانی و تشکر کنیم‪ .‬هم چنین شایسته است از خانم ها مهندس طیبه علی اکبری و مهندس‬
‫لوییز شفقیها و آقایان مهندس محمدحسین وحدت و مهندس جالل باقرزاده و مدیر محترم مرکز مدیریت مالی آریانا‪،‬‬
‫آقای مهندس حمید اسالمیان که ما را در بهبود فنی کتاب یاری کردند‪ ،‬سپاس گزاری کنیم‪ .‬الزم به ذکر است مسئولیت‬
‫خطاهای احتمالی در کتاب به عهده مولفان است‪.‬‬
‫از خوانندگان کتاب تقاضا داریم با ارسال نظرات و پیشنهادات خود به ایمیل ‪ derivatives@aryanagroup.com‬ما را در‬
‫بهبود کتاب حاضر یاری کنند‪ .‬ایمیل یادشده به منظور برقراری ارتباط خوانندگان با مولفان نیز در نظر گرفته شده است‪.‬‬
‫در پایان‪ ،‬امیدواریم این کتاب بتواند در توسعه دانش مالی در کشور اثربخش بوده و گامی هر چند کوچک در اعتالی این‬
‫دانش در کشور باشد‪.‬‬

‫عباس ُگمار و سیدعلیرضا صادقی‬

‫بهار ‪1392‬‬

‫تقدیم به مادر مهربان و خانواده عزیزم‬ ‫تقدیم به مادر فداکار و خواهر عزیزم‬
‫سید علیرضا صادقی‬ ‫عباس ُگمار‬

‫‪12‬‬
‫ب��خ��ش اول‬
‫مفاهیم بازار مشتقه‬
 ‫نآ یاهرازبا و هقتشم رازاب‬

‫فصل اول‬
‫بازار مشتقه‪ 1‬و ابزارهای آن‬

‫اهداف اصلی فصل‬

‫شما پس از مطالعه این فصل می‌توانید‪:‬‬
‫‪Ý Ý‬مفهوم و کارکرد اوراق مشتقه را در بازاهای مالی دریابید‪.‬‬
‫‪Ý Ý‬تفاوت های بین اوراق مشتقه ای را که در بازارهای بورس و فرابورس معامله می شوند‪ ،‬بیان‬
‫کنید‪.‬‬
‫‪Ý Ý‬درک کلی از تفاوت های انواع اوراق مشتقه داشته باشید‪.‬‬
‫‪Ý Ý‬نقش آربیتراژ را در قیمت گذاری اوراق مشتقه و کارایی بازار مشتقه تشریح کنید‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫مقدمه‬
‫مالی متعددی نظیر ریسک بازار‪ ،‬ریسک اعتباری‪ ،‬ریسک نقدینگی و ریسک‬ ‫ِ‬ ‫بنگاه های اقتصادی با ریسک‌های‬
‫عملیاتی مواجه می‌باشند‪ .‬در این میان‪ ،‬ریسک بازار یکی از عوامل موثر بر سودآوریِ بنگاه‌های اقتصادی است‪ .‬منظور‬
‫از ریسک بازار‪ ،‬تالطم‪2‬در بازار کاال (قیمت مواد اولیه و محصول)‪ ،‬بازار ارز (نرخ ارزهای مهم) و بازار سرمایه (نرخ‬
‫بهره) است‪ .‬برای مدیریت ریسک های بازار‪ ،‬بنگاه های اقتصادی قراردادهایی را موسوم به قراردادهای پوشش ریسک‬
‫در بازارهای مالی منعقد می کنند‪.‬‬
‫پوشش ریسک‪ ،3‬روشی است که بنگاه های اقتصادی را از ریسک‏های بازار مصون می سازد‪ ،‬بدین معنی که میزان معینی‬
‫از پرداخت یا دریافت را‪ ،‬صرف‏نظر از تالطم بازار‪ ،‬تضمین می کند‪.‬‬
‫برای درک بهتر پوشش ریسک‪ ،‬سازوکار بیمه را در نظر بگیرد‪ .‬وقتی که شما تصمیم به خرید بیمه نامه شخص ِ‬
‫ثالث خودرو‬
‫مالی تصادف احتمالی حفظ می کنید‪ .‬بیمه نامه از وقوع‬
‫از یک شرکت بیمه می گیرید‪ ،‬در واقع‪ ،‬خود را در مقابل تبعات ِ‬
‫تصادف جلوگیری نمی کند‪ ،‬ولی در صورت بُروز آن‪ ،‬اثرات نامطلوبِ مالی‏اش را کاهش می‌‌دهد‪.‬‬

‫‪1. Derivative market‬‬

‫‪ .2‬در برخی کتاب‌ها‪ ،‬به جای واژه تالطم (ترجمه ‪ )volatility‬از واژه نوسان (ترجمه ‪ )fluctuation‬استفاده می‌کنند‪ .‬ما به منظور تمییز دادن واژه مالی از سایر واژه‌ها‪،‬‬
‫از فرهنگ اصطالحات و واژه‌های مالی و سرمایه‌گذاری دکتر عبده تبریزی و دکتر نظربلند بهره گرفته و معادل تالطم را برای ‪ volatility‬به کار گرفته‌ایم‪ .‬هم‏چنین‪ ،‬ما‬
‫برای مسیر معادالت فارسی‪ ،‬فرهنگ اصطالحات یاد شده را مرجع قرار داده‏ایم‪.‬‬
‫‪3. Hedging contracts‬‬

‫‪15‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫در بازارهای مالی توسعه یافته‪ ،‬ابزارهای مالی چون قرارداد آتی‪ ،1‬پیمان آتی‪ ،2‬اختیار معامله‪ 3‬و سواپ‪ ،4‬نقش بیمه نامه را‬
‫برای پوشش ریسک های بازار دارند‪ .‬این ابزارهای مالی‪ ،‬اوراق مشتقه نامیده می شوند‪.‬‬
‫اوراق مشتقه‪ ،5‬دارایی های مالی هستند که ارزش آن به ارزش یک دارایی یا مجموعه ای از دارایی های دیگر‪ ،‬که دارایی‬
‫پایه‪ 6‬گفته می شود‪ ،‬وابسته است‪.‬‬
‫برای درک کارکرد این ابزار مالی‪ ،‬یک شرکت خودروسازی را در نظر بگیرید که بخشی از سودش به تالطم قیمت مهم‌ترین‬
‫ماده اولیه اش‪ ،‬ورق فوالد‪ ،‬بستگی دارد‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬سود این شرکت با افزایش قیمت ورق فوالد کاهش و با کاهش‬
‫قیمت ورق فوالد‪ ،‬افزایش می یابد‪ .‬حال‪ ،‬فرض کنید شرکت در اول ژانویه (ماه اول میالدی) قصد بودجه ریزی ساالنه را دارد‬
‫و هشت ماه دیگر در اول آگوست (ماه هشتم میالدی) می خواهد ‪ 100‬تن ورق فوالد خریداری کند‪ ،‬ولی تالطم قیمت ورق‬
‫فوالد‪ ،‬مقدار دقیق بودجه موردنیاز برای آن را دشوار می کند‪ .‬عالوه‌براین‪ ،‬در حال حاضر‪ ،‬این شرکت منابع مالی و فضای‬
‫کافی برای خرید نقدی (فوری)‪ 7‬ورق فوالد در اختیار ندارد‪.‬‬
‫ریسک افزایش قیمت‬ ‫ِ‬ ‫به منظور رفع این مساله‪ ،‬شرکت خودروسازی می تواند با استفاده از قراردادهای مشتقه به پوشش‬
‫ورق فوالد بپردازد‪ .‬بدین معنی که‪ ،‬خرید فوری خود را به هشت ماه دیگر‪ ،‬ولی با قیمتی که امروز با فروشنده توافق می کند‪،‬‬
‫به تأخیر اندازد‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬شرکت خودروسازی می تواند امروز (اول ژانویه) یک پیمان آتی (یکی از قراردادهای‬
‫ال ‪ 1000‬دالر‬ ‫مشتقه) با فروشنده ورق فوالد منعقد کند که به او اجازه می دهد ‪ 100‬تن ورق موردنیازش را به قیمت (مث ً‬
‫به ازای هر تن) در اول آگوست بخرد‪ .‬شرایط قرارداد نظیر میزان ورق‪ ،‬قیمت و روز تحویل آن در اول ژانویه تعیین می شود‪،‬‬
‫ولی تحویل ورق فوالد و پرداخت قیمت آن در اول آگوست صورت می گیرد‪ .‬حال‪ ،‬این شرکت می تواند‪ ،‬بدون نگرانی از‬
‫افزایش قیمت ورق فوالد در آینده‪ ،‬به برنامه ریزی فعالیت هایش بپردازد و بر کسب وکار اصلی اش‪ ،‬یعنی تولید خودرو‬
‫تمرکز بیش‏تری کند‪.‬‬
‫سوالی که به ذهن متبادر می شود این است که چه کسی حاضر به تحویل ورق فوالد به شرکت خودروسازی در هشت ماه‬
‫دیگر با قیمتی مشخص‪ 8‬می باشد؟ به عبارت دیگر‪ ،‬طرف دیگ ِر این قرارداد مشتقه چه کسی است؟ طرف دیگر (فروشنده)‬
‫می تواند یک شرکت ذوب آهن باشد که تولیدکننده ورق فوالد است و نگران کاهش قیمت آن در آینده می‌باشد (برخالف‬
‫ریسک کاهش قیمت محصولش است‪ .‬در‬ ‫ِ‬ ‫شرکت خودروسازی که نگران افزایش قیمت ورق می باشد) و به دنبال پوشش‬
‫نتیجه‪ ،‬شرکت ذوب آهن با شرکت خودروسازی وارد یک پیمان آتی می شود‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬شرکت خودروسازی و شرکت‬
‫ذوب آهن بر سر تحویل ‪ 100‬تن ورق فوالد با قیمت ‪ 1200‬دالر به ازای هر تن و با سررسید (تاریخ تحویل) هشت ماه‬
‫‪9‬‬
‫تالطم قیمت ورق فوالد خالص می کنند‪.‬‬‫ِ‬ ‫دیگر توافق و خودشان را از ش ِر‬

‫‪1. Futures contract‬‬

‫‪2. Forward contract‬‬
‫‪3. Option contract‬‬
‫‪4. Swap contract‬‬
‫‪ .5‬در کتاب های فارسی‪ ،‬معادل های ابزارهای مشتقه و قراردادهای مشتقه را برای ‪ derivative instruments‬استفاده می کنند که در این کتاب‪ ،‬ما نیز هریک از آنها را به‬
‫سیاق متن به کار می بریم‪.‬‬
‫‪6. Underlying asset = Underlying‬‬
‫فروش بالفاصله صورت می گیرد‪ ،‬بازار نقدی یا‬
‫ِ‬ ‫‪ .7‬معامله نقدی یا فوری (‪ ،)Spot transaction‬خرید یا فروش بالفاصل ِه یک دارایی می باشد‪ .‬به بازاری که در آن‪ ،‬خرید و‬
‫فوری (‪ )Spot market‬و به قیمت معامله در این بازار‪ ،‬قیمت نقدی یا فوری (‪ )Spot price‬گفته می شود‪.‬‬
‫‪ .8‬این قیمت‪ ،‬لزوماً برابر با قیمت نقدی فوالد نیست‪.‬‬
‫‪ .9‬فرض بر این است که طرفین در اول آگوست (سررسید) به تعهدات خود عمل می کنند‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هقتشم رازاب‬

‫پوشش‌گران‪ 1‬تنها بازیگران بازار مشتقه نمی باشند‪ .‬دسته دیگر‪ ،‬سفته بازان‪ 2‬هستند که دارایی پایه (در مثال ما‪ ،‬ورق فوالد)‬
‫را نیاز یا در اختیار ندارند‪ .‬سفتهبازان از طریق پیشبینی قیمت‪ ،‬با هدف کسب سود به معامله قراردادهای مشتقه می‌پردازند‪.3‬‬
‫‪4‬‬
‫سفته بازان هم با یک دیگر و هم با پوشش گران به معامله قراردادهای مشتقه می پردازند‪ .‬سفته بازان نقش مهمی در نقدشوندگی‬
‫قراردادهای مشتقه دارند‪ .‬برای مثال‪ ،‬اگر شرکت ذوب آهن تمایل به انعقاد پیمان آتی با مشخصات موردنظ ِر شرکت‬
‫خودروسازی را نداشته باشد‪ ،‬این شرکت می تواند با سفته بازی که انتظار کاهش قیمت ورق فوالد در هشت ماه دیگر را‬
‫دارد‪ ،‬پیمان آتی ورق فوالد منعقد کند‪.‬‬
‫دسته سوم از بازیگران بازار مشتقه‪ ،‬آربیتراژگران هستند که درباره آنها و نقش شان در بازارهای مالی در پایان همین‬
‫‪5‬‬

‫فصل توضیح می دهیم‪.‬‬

‫بنابراین‪ ،‬همانطور که در شکل ‪ 1-1‬آمده‪ ،‬هر قرارداد مشتقه‪:‬‬
‫‪ 1 .1‬توافقی بین فروشنده و خریدار برای انجام تعهدی در آینده می باشد‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬قرارداد مشتقه‪ ،‬تحویل با‬
‫تأخی ِر دارایی پایه در ازای پرداخت با تأخی ِر قیمت آن است؛‬
‫‪2 .2‬تحویل یک دارایی پایه به ازای پرداخت قیمتی مشخص (توافقی)‪ 6‬می باشد‪ .‬دارایی پایه‪ ،‬دارایی موردمعامله در‬
‫قرارداد مشتقه است که نگران تغییر قیمت آن در آینده می باشیم‪.‬‬
‫دارایی پای ِه قراردادهای مشتقه می تواند کاالهای اساسی مانند نفت‪ ،‬طال و فوالد یا دارایی مالی مانند سهام و اوراق‬
‫قرضه یا حتی مواردی انتزاعی نظیر شاخص سهام باشد؛‬
‫‪3 .3‬سررسیدی‪( 7‬روز تحویل) مشخص دارد که در آن‪ ،‬مبادله بین خریدار و فروشنده صورت می گیرد‪ .‬منظور از‬
‫مبادله‪ ،‬تحویل دارایی پایه در ازای پرداخت قیمت توافقی است‪.‬‬

‫‪1. Hedgers‬‬
‫‪2. Speculators‬‬
‫‪ .3‬به عنوان یک قاعده کلی‪ ،‬در بیش‏تر قراردادهای مشتقه‪ ،‬طرف خرید انتظار دارد که قیمت نقدیِ دارایی پایه در سررسید افزایش یابد و از قیمت توافقی بیش‏تر شود‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬وی از افزایش قیمت دارایی پایه سود می‌جوید‪ .‬هم چنین‪ ،‬طرف فروش انتظار دارد که قیمت نقدیِ دارایی پایه در سررسید کاهش یابد و از قیمت توافقی‬
‫کم تر شود‪ .‬از این رو‪ ،‬او از کاهش قیمت دارایی پایه منتفع می شود‪ .‬در این کتاب‪ ،‬تنها یک قرارداد مشتقه به نام اختیار فروش‪ ،‬این قاعده کلی را نقض می‌کند که در‬
‫فصل "بازار قراردادهای اختیار و قراردادهای آن" تشریح می‌گردد‪.‬‬
‫شدن سریع یک دارایی با هزینه کم است‪ .‬برای مثال‪ ،‬مسکن یک دارایی نقدشونده نیست‪ ،‬چرا که یافتن خریدار برای آن‬ ‫ِ‬ ‫‪ .4‬منظور از نقدشوندگی (‪ ،)Liquidity‬قابلیت نقد‬
‫به سرعت ممکن نیست و هزینه های معامل ِه آن نظیر هزینه های بنگا ِه معامالت امالک‪ ،‬ثبت و غیره باال می باشد‪ .‬درمقابل‪ ،‬سهام شرکت‌های بزرگ یک دارایی نقدشونده‬
‫به شمار می رود‪ ،‬چرا که یافتن خریدار و فروشنده برای آن در هر لحظه با هزینه کم ممکن است‪.‬‬
‫‪5. Arbitrageur‬‬
‫‪6. Strike price‬‬
‫‪7. Exercise price=strike price=striking price=strike=Delivery price‬‬

‫‪17‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫شکل‏‪ :1-1‬قرارداد مشتقه ورق فوالد‬

‫(‬ ‫‪) 1, 600‬‬

‫‪1, 500‬‬
‫ﻧﻘﺪﻯ ﻭﺭﻕ ﻓﻮﻻﺩﻯ‬
‫ﺗﻼﻃﻢ ﻗﻴﻤﺖ ِ‬
‫‪1, 400‬‬

‫‪1, 300‬‬

‫ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻮﺍﻓﻘﻰ‬

‫‪1,100‬‬

‫‪1,000‬‬
‫ژﺍﻧﻮﻳﻪ‬

‫ﻓﻮﺭﻳﻪ‬

‫ﻣﺎﺭﺱ‬

‫ﺁﻭﺭﻳﻞ‬

‫ﻣﻰ‬

‫ژﻭﺋﻦ‬

‫ﺟﻮﻻﻯ‬

‫ﺁﮔﻮﺳﺖ‬
‫‪:‬‬ ‫(‪:‬‬ ‫‪/‬‬ ‫)‬
‫‪-‬‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬

‫بنابراین‪ ،‬اجزا اصلی تمامی قراردادهای مشتقه شامل خریدار و فروشنده‪ ،‬دارایی پایه‪ ،‬قیمت توافقی و سررسید می‌باشند‬
‫و بازیگران بازار مشتقه عبارتند از‪ :‬پوشش‌گران‪ ،‬سفته بازان و آربیتراژگران که شرکت های مالی و غیرمالی این نقش ها را‬
‫برعهده می گیرند‪.‬‬
‫ِ‬
‫قیمت‪1‬دارایی پایه‪ .‬البته برخی از قراردادهای‬ ‫همان طور که روشن است قرارداد مشتقه چیزی نیست جز ضمانت (بیمه)‬
‫مشتقه به منظور ضمانت عملکرد ‪2‬دارایی پایه نیز طراحی شده اند‪ .3‬با این وجود‪ ،‬هنوز بسیاری از قراردادهای مشتقه به‬
‫تضمین قیمت می پردازند که اساسی ترین و ساده ترین آنها عبارتند از‪ :‬پیمان آتی‪ ،‬قرارداد آتی‪ ،‬اختیار معامله و سواپ‪ .‬در‬
‫ادامه این فصل‪ ،‬تصویر کلی از هر یک از این قراردادها ارایه می دهیم‪.‬‬
‫قبل از تشریح قراردادهای یادشده‪ ،‬ابتدا‪ ،‬به بیان علت کاربرد واژه"مشتقه"برای قراردادهای مشتقه و تفاوت بازار بورس و‬
‫مفاهیم ادامه فصل یاری می کند‪.‬‬
‫ِ‬ ‫فرابورس می پردازیم‪ .‬درک این موارد‪ ،‬ما را در ارایه‬

‫‪1. Price guarantee‬‬

‫‪2. Performance guarantee‬‬
‫‪ .3‬این قراردادها جزو سرفصل های آزمون نیست‪ ،‬از این رو‪ ،‬از ارایه آنها خودداری می کنیم‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هقتشم رازاب‬

‫علت کاربرد واژه "مشتقه" برای قراردادهای مشتقه‬

‫قرارداد مشتقه‪ ،‬یک دارایی مالی‪ 1‬است که ارزش آن به ارزش یک دارایی یا مجموعه ای از دارایی های دیگر‪ ،‬که دارایی پایه‬
‫گفته می شود‪ ،‬بستگی دارد‪ .‬این تعریف در بیش‏تر منابع موجود دیده می شود ولی برای درک این تعریف نیاز به تشریح‬
‫بیش تری داریم‪.‬‬
‫به طورکلی‪ ،‬یک دارایی مالی نماینده حقی قانونی نسبت به منفعتی (یک جریان نقدی) در آینده است‪ .‬آن موسسه یا بنگاه‬
‫اقتصادی که با پرداخت نقدی در آینده موافقت کرده‪ ،‬ناشر دارایی مالی خوانده می شود‪ .‬مالک دارایی مالی را سرمایه گذار‬
‫می نامند‪ .‬در این جا‪ ،‬دو نمونه از دارایی های مالی را یاد می کنیم‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫بدهی (قرضه ‪ /‬مشارکت) منتشر شده از جنرال الکتریک‬ ‫ِ‬ ‫‪1 .1‬اوراق‬
‫‪3‬‬
‫‪2 .2‬سهمی از سهام عادی منشر شده به وسیله آی‪.‬بی‪.‬ام‬
‫اسمی ورقه‬
‫ِ‬ ‫در مورد اوراق قرضه‪ ،‬جنرال الکتریک پرداخت های مشخصی را بر عهده می گیرد‪ .‬این پرداخت ها شامل ارزش‬
‫قرضه و سود آن می شود‪ .‬سهام عادی آی‪.‬بی‪.‬ام این حق را به سرمایه گذار می دهد که سودهای سهام‪ 4‬این شرکت را دریافت‬
‫کند و در صورت تمایل‪ ،‬سهم را در بازار بورس به قیمت بازار بفروشد‪.‬‬
‫دارایی های مالی یاد شده‪ ،‬در بازارهای مالی معامله می شوند و دارای قیمت نقدی هستند‪ .‬هیچ یک از این دارایی ها‪ ،‬از‬
‫نوع مشتقه نیستند‪ ،‬چرا که ارزش آنها به ارزش دارایی دیگر بستگی ندارد‪ .‬ارزش سهام آی‪.‬بی‪.‬ام به اطالعاتی نظیر سود‬
‫موردانتظار‪ ،‬ریسک و دورنمای مالی آن و ارزش اوراق قرضه به نرخ بهره در بازار و وضعیت مالی جنرال الکتریک بستگی‬
‫دارد‪.‬‬
‫اوراق مشتقه نیز در بازارهای مالی دارای قیمت می باشند ولی‪ ،‬برخالف دارایی های مالی دیگر‪ ،‬ارزش آنها از قیمت نقدی‬
‫دارایی پای ِه آن نشأت می‌گیرد‪.‬‬
‫برای مثال‪ ،‬فردی را در نظر بگیرید که شش ماه قبل توافق کرده که ‪ 100‬سهم از شرکت آی‪.‬بی‪.‬ام را به قیمت ‪200‬‬
‫دالر به ازای هر سهم بخرد (نمونه ای از پیمان آتی)‪ .‬حال‪ ،‬فرض کنید که قیمت امروز (نقدی) سهام ‪ 210‬دالر باشد‪.‬‬
‫حال‪ ،‬ارزش پیمان آتی توافق شده چه قدر است؟ فرد خریدار به ازای هر سهم‪ ،‬قیمت توافقی‪ 200‬دالر را می دهد و ‪10‬‬
‫دالر کم‏تر از قیمت نقدی بازار (‪ 210‬دالر) می پردازد‪ .‬بنابراین‪ ،‬پیمان آتی برای وی‪ ،‬ارزشی (سودی) معادل ‪ 1000‬دالر‬
‫(‪ 10‬دالر × ‪ 100‬سهم) دارد‪.‬‬
‫ً‬
‫آتی سهام آی‪.‬بی‪.‬ام) مستقیما به قیمت نقدی دارایی پایه‬ ‫همان طور که می بینید ارزش قرارداد مشتقه (در مثال ما‪ ،‬پیمان ِ‬
‫آن (سهام آی‪.‬بی‪.‬ام) بستگی دارد‪ .‬در واقع‪ ،‬ارزش قرارداد مشتقه از قیمت نقدی دارایی پای ِه آن مشتق می شود و به همین‬
‫علت‪ ،‬اوراق مشتقه نامیده می شود‪ .‬رابطه بین دارایی پایه و قرارداد مشتقه در شکل ‪ 2-1‬نشان داده است‪.‬‬
‫ممکن است تصور شود که ارزش‪ ،‬همواره مقداری مثبت است‪ ،‬ولی ارزش قرارداد مشتقه می تواند منفی نیز باشد‪ .‬در‬
‫مثال قبل‪ ،‬فرض کنید که قیمت امروز سهام ‪ 180‬دالر باشد‪ .‬حال‪ ،‬ارزش پیمان آتی توافق شده چه قدر است؟ فرد‬
‫خریدار باید به ازای هر سهم‪ 20 ،‬دالر بیش تر از قیمت نقدی بپردازد‪ .‬بنابراین‪ ،‬طرف خرید پیمان آتی ‪ 2000‬دالر‬
‫(دالر‪ × – 20‬سهم ‪ )100‬ضرر کرده است‪ .‬بنابراین‪ ،‬ارزش پیمان آتی برای وی‪ – 2000 ،‬دالر می باشد‪.‬‬

‫‪1. Financial instrument‬‬

‫)‪2. General Electric (GE‬‬
‫)‪3. International Business Machines (IBM‬‬
‫‪4. Dividends‬‬

‫‪19‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫شکل‪ :2-1‬رابطه بین دارایی پایه (در مثال ما‪ ،‬سهام) و قرارداد مشتقه (در مثال ما‪ ،‬پیمان آتی سهام)‬

‫(‬ ‫)‬
‫(‬ ‫)‬

‫ِ‬
‫موقعیت اتخاذشده در قرارداد مشتقه بستگی دارد (طرف خرید یا طرف فروش‬ ‫مثبت یا منفی بودن ارزش پیمان آتی به‬
‫باشیم)‪ .‬به همین دلیل‪ ،‬به قراردادهای مشتقه‪ ،‬بازی با جمع صفر نیز گفته می شود‪ ،‬چرا که هر طرفی از قرارداد مشتقه‬
‫‪1‬‬

‫که سودی کسب می کند‪ ،‬طرف دیگری برای همان قرارداد وجود دارد که به همان میزان‪ ،‬ضرر کرده است‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫بازارهای بورس‪ 2‬و فرابورس(خارج از بورس)‬
‫قبل از معرفی انواع قراردادهای مشتقه‪ ،‬الزم است که بازارهای بورس و فرابورس و ارتباط آنها با قراردادهای مشتقه را بیان‬
‫کنیم‪ .‬قراردادهای مشتقه در دو بازار بورس و فرابورس معامله می شوند‪.‬‬
‫قرارداد قابل معامله در بورس‪ ،‬دارای مشخصات استاندارد نظیر اندازه قرارداد‪ ،‬ویژگی های دارایی پایه‪ ،‬سررسید و محل‬
‫تحویل است‪ .‬این مشخصات از طرف سازمان بورس تعیین می شوند‪ .‬تنها مشخصه ای را که بورس تعیین نمی‌کند‪ ،‬قیمت‬
‫توافقی است که بر اساس عرضه و تقاضای بازار تعیین می گردد‪ .4‬تعیین مشخصات استاندارد برای قراردادهای مشتقه دارای‬
‫مزایا و معایبی می باشد‪.‬‬
‫از یک طرف‪ ،‬خریداران و فروشندگان بر روی قراردادهای مشخصی تمرکز می کنند و این نقدشوندگی قراردادها را در‬
‫پی دارد‪ .‬همچنین‪ ،‬به دلیل سازوکار بورس برای نظارت بر قراردادهای مشتقه‪ ،‬ریسک ن ُکول (اعتباری)‪ 5‬برای طرف‌های‬
‫قرارداد مشتقه (خریدار و فروشنده) به شدت کاهش می یابد‪.‬‬

‫‪1. Zero-sum game‬‬

‫‪2. Exchange-traded market‬‬
‫)‪3. Over-The-Counter market (OTC market‬‬
‫‪ .4‬البته در قراردادهای اختیار‪ ،‬قیمت توافقی نیز به وسیله بورس یا فرابورس تعیین می شود و قیمت اختیار است که به وسیله عرضه و تقاضای بازار تعیین می شود‪.‬‬
‫در فصل ‪ ،4‬قراردادهای اختیار را به تفصیل تشریح می کنیم‪.‬‬
‫‪ .5‬ریسک نکول یا اعتباری (‪ ،)Default risk‬ریسک عدم پرداخت وجه به فروشنده یا عدم تحویل دارایی موردتوافق به خریدار می‌باشد‪.‬‬

‫‪20‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هقتشم رازاب‬

‫از طرف دیگر‪ ،‬تکلیف شرکتی که قرارداد مشتقه با مشخصات موردنظرش در بورس وجود ندارد و قصد پوشش ریسک‬
‫بازار را دارد چیست؟ این شرکت ها معموالً در بازار فرابورس اقدام به رفع نیازشان می کنند‪ .‬بازار فرابورس‪ ،‬بازاری است‬
‫که مشخصات قراردادهایی نظیر مشتقه بر اساس مذاکره‪ 1‬بین خریدار و فروشنده تعیین می شوند‪ .‬در واقع‪ ،‬قرارداد مشتقه‬
‫خارج از بورس‪ ،‬قراردادهای دلخواهی‪ 2‬هستند که در هر مکانی غیر از بورس مورد معامله قرار می گیرند‪.‬‬
‫فرابورس اوراق مشتقه باید حذف‬
‫ِ‬ ‫پس از وقوع بحران مالی سال ‪ ،2007‬برخی از قانون گذاران در امریکا بر این باورندکه بازار‬
‫شود و این اوراق در بورس معامله گردند‪ .‬آنها معتقدندکه با معامله قراردادهای مشتقه در بورس‪ ،‬بازار قراردادهای مشتقه‬
‫دارای شفافیت بیش تر‪ ،‬اعمال مقررات در آن ساده تر و احتمال وقو ِع مجدد بحران کم‏تر می شود‪.‬‬

‫قراردادهای اساسی در بازار مشتقه‬

‫کلی آنها‬
‫در این بخش‪ ،‬به بیان خالصه ای از قراردادهای اساسی مشتقه با هدف آشنا کردن خواننده با ویژگی های ِ‬
‫می‌پردازیم‪ .‬در فصل های ‪ 2‬تا ‪ ،5‬هر یک از آنها را به تفصیل بررسی می کنیم‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫پیمان آتی‬
‫پیمان آتی موافقت نامه ای است که به موجب آن‪ ،‬طرفین موافقت می کنند معامله بر سر یک دارایی پایه را بنا بر قیمتی‬
‫از پیش تعیین شده (توافقی) در سررسیدی مشخص در آینده انجام دهند‪ .‬یک طرف با خرید دارایی پایه و طرف دیگر با‬
‫فروش آن موافقت می کند‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬طرف فروش‪ ،‬موقعیت فروش ‪4‬و طرف خرید‪ ،‬موقعیت خرید‪ 5‬اتخاذ می‌کند‪.‬‬
‫الزم به ذکر است که در روز مذاکره‪ ،‬هیچ یک از طرف هایِ پیمان آتی‪،‬کارمزدی‪ 6‬از طرف دیگر برای عقد پیمان آتی طلب‬
‫نمی کند‪.‬‬
‫خاص آنها‬
‫ِ‬ ‫مشخصات پیمان آتی نظیر اندازه قرارداد‪ ،‬زمان و محل تحویل با مذاکره طرف هایِ پیمان آتی و با توجه به نیاز‬
‫تعیین می شوند‪ .‬دارایی پایه مورداستفاده در پیمان آتی می تواند دارایی مالی مانند سهام‪ ،‬اوراق قرضه و نرخ ارز و نرخ بهره‬
‫یا دارایی غیرمالی مانند کاالهای اساسی یا ترکیبی از آنها باشد‪.‬‬
‫کاربران پیمان آتی در بازارهای مالی‪ ،‬بانک های تجاری‪ ،7‬شرکت های تامین سرمایه ‪ ،‬دولت ها و بنگاه های غیرمالی می‌باشند‪.‬‬
‫‪8‬‬

‫برای روشن شدن مفهوم پیمان آتی‪ ،‬مثالی می زنیم‪ .‬فرض کنید امروز ‪ 14‬می(ماه پنجم میالدی) ‪ 2012‬است و فردی‬
‫قصد خرید ‪ 100‬سهم شرکت آی‪.‬ب ِی‪.‬ا ِم را در ‪ 15‬اکتبر (ماه دهم میالدی) دارد‪ .‬در این صورت‪ ،‬وی می تواند در ‪ 14‬می یک‬
‫پیمان آتی برای خرید ‪ 100‬سهم آی‪.‬بی‪.‬ام به ازای پرداخت ‪ 210‬دالر به ازای هر سهم با سررسید ‪ 15‬اکتبر منعقد کند‪.‬‬
‫در روز مذاکره‪ 14(9‬می) که پیمان آتی بین طرفین منعقد می شود‪ ،‬نه خریدار َوجهی را پرداخت می کند و نه فروشنده‬
‫سهمی تحویل می دهد‪ .‬پرداخت وجه به فروشنده و تحویل سهام به خریدار در روز مبادله‪ 10‬یا سررسید (‪ 15‬اکتبر) صورت‬
‫می گیرد‪.‬‬

‫‪1. Negotiation‬‬
‫‪2. Customized‬‬
‫‪3 Forward contract‬‬
‫‪4. Short position = Sell position‬‬
‫‪5. Long position = Buy position‬‬
‫‪6. Premium‬‬
‫‪7. Commercial banks‬‬
‫‪ .8‬منظور از شرکت تامین سرمایه همان بانک های سرمایه گذاری (‪ )investment banks‬است‪.‬‬
‫‪9. Negotiation date‬‬
‫‪10. Transaction date‬‬

‫‪21‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫یکی از مزایای پیمان آتی‪ ،‬تنظیم دلخواه مشخصات آن با توجه به نیازهای طرف های خرید و فروش می باشد‪ ،‬ولی معامله‬
‫آن در فرابورس منجر به بروز معایبی می شودکه مهمترین آنها‪ ،‬ریسک‏های نکول و نقدشوندگی است‪.‬‬

‫ریسک های پیمان آتی‪:‬‬

‫پیمان آتی جزو تعهدات آتی محسوب می شوند‪ ،‬چرا که فروشنده و خریدار موظف‪ 1‬به اجرای آن در سررسید هستند‪ .‬در‬
‫غیر این صورت‪ ،‬آنها مرتکب ن ُکول می شوند‪ .‬در مثال قبل‪ ،‬فروشنده در سررسید (‪ 15‬اکتبر) موظف به تحویل ‪ 100‬سهام‬
‫آی‪.‬بی‪.‬ام و خریدار موظف به پرداخت ‪ 21‚000‬دالر (‪ 210‬دالر × ‪100‬سهم) در همان روز است‪ .‬در صورتی که قیمت‬
‫ال ‪ 300‬دالر به ازای هر سهم)‪ ،‬فروشنده انگیزه دارد که سهام را‬ ‫سهام آی‪.‬بی‪.‬ام در سررسید بیش‏تر از ‪ 210‬دالر باشد (مث ً‬
‫به خریدار تحویل ندهد‪ .‬برعکس‪ ،‬در صورتی که قیمت سهام آی‪.‬بی‪.‬ام کم‏تر از ‪ 210‬دالر باشد (مث ً‬
‫ال ‪ 150‬دالر به ازای هر‬
‫سهم)‪ ،‬خریدار انگیزه داردکه سهام را نخرد‪ .‬بنابراین‪ ،‬در پیمان آتی‪ ،‬هر یک از طرفین پیمان آتی همواره در معرض ریسک‬
‫نکول طرف دیگر قرار دارد و این یکی از معایب پیمان آتی و هر قرارداد مشتق ِه دیگر در فرابورس است‪ .‬البته‪ ،‬طرف های‬ ‫ِ‬
‫‪4‬‬
‫پیمان معموالً تمهیداتی مانند اخذ وثیقه را برای کاهش ریسک نکول در نظر می گیرند که این عمل را‪ ،‬وثیقه سپاری‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬

‫می‌نامند‪ .‬همچنین‪ ،‬طرف های پیمان آتی معموالً از درجه اعتبار باالیی‪ 5‬برخوردارند‪.‬‬
‫خاص طرف های آن‪ ،‬ممکن است موجب بُروز مشکالتی شود‪ .‬پیمان آتی‬ ‫ِ‬ ‫تعیین مشخصات پیمان آتی با توجه به نیازهای‬
‫که بین دو طرف منعقد می‌شود لزوماً مطابق با نیاز افراد دیگر نیست‪ .‬از این رو‪ ،‬در صورتی که یکی از طرف ها‪ ،‬قبل از‬
‫سررسید‪ ،‬قصد واگذاریِ تعهدات خود را به شخص ثالثی داشته باشد‪ ،‬ممکن است با ریسک نقدشوندگی مواجه شود‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫قرارداد آتی‬
‫قرارداد آتی‪ ،‬بسیار شبیه به پیمان آتی است‪ .‬قرارداد آتی نیز‪ ،‬مشابه پیمان آتی‪ ،‬موافقت نامه ای است که به موجب آن‪،‬‬
‫طرفین موافقت می کنند معامله بر سر یک دارایی پایه را بنا بر قیمتی توافقی در سررسیدی مشخص در آینده انجام دهند‪.‬‬
‫با این وجود‪ ،‬قرارداد آتی دارای ویژگی هایی است که آن را از پیمان آتی متمایز می کند‪.‬‬
‫قرارداد آتی‪ ،‬برخالف پیمان آتی‪ ،‬مبادله ای دلخواه در فرابورس (خصوصی‪ )7‬نیست‪ ،‬بلکه قراردادی استاندارد است که در‬
‫بورس قرارداد آتی (عمومی‪ )8‬معامله می شود‪ .‬بورس قرارداد آتی‪ ،‬مشابه بورس سهام‪ ،‬سازمانی است که سازوکار الزم را‬ ‫ِ‬
‫برای مبادله قراردادهای آتی فراهم می کند‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬بورس قرارداد آتی‪ ،‬مشخصات قرارداد آتی را نظیر اندازه قرارداد‪،‬‬
‫ویژگی های دارایی پایه‪ ،‬سررسید و مکان تحویل‪ ،‬تعیین می کند‪.‬‬
‫مهم ترین وجه تمای ِز قراردادهای آتی و پیمان های آتی‪ ،‬ریسک نکول آنها می باشد‪ .‬همان طور که در باال بیان شد‪ ،‬یکی از‬
‫نکول طرف دیگر است‪ .‬احتمال نکول‪ ،‬در طرفی از پیمان آتی که متحمل ضرر‬ ‫ِ‬ ‫نگرانی های طرف های پیمان آتی‪ ،‬ریسک‬
‫شده است‪ ،‬بیش تر می باشد‪.‬‬
‫در قرارداد آتی‪ ،‬بورس به طرف های آن تضمین پرداخت دارایی پایه و دریافت قیمت توافقی را می دهد‪ .‬در واقع‪ ،‬بورس به‬
‫عنوان واسطه ای عمل می کند که طرف های قرارداد آتی با آن وارد معامله می شوند این نهاد‪ ،‬پرداخت ها را از یک طرفِ‬
‫قرارداد آتی جمع آوری می کند (طرفی از قرارداد آتی که زیان کرده) و به طرف دیگر (طرفی از قرارداد آتی که سود کرده)‬

‫‪1. Commitment‬‬
‫‪2. Collateral‬‬
‫‪ .3‬الزم به ذکر است که شرکت های بیمه معموالً برخی از دارایی های مالی را در ازای دریافت حق بیمه ای در مقابل ریسک نکول ناشر دارایی مالی‪ ،‬بیمه می کنند‪.‬‬
‫‪4. Collateralization‬‬
‫توانایی عمل به تعهدات می باشد‪.‬‬
‫ِ‬ ‫‪ .5‬منظور از درجه اعتبار (‪،)Creditworthiness‬‬
‫‪6. Futures contracts‬‬
‫‪7. Private‬‬
‫‪8. Public‬‬

‫‪22‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هقتشم رازاب‬

‫تحویل می دهد‪ .1‬این عمل‪ ،‬به صورت روزانه و از طریق اتاق تسویه و پایاپای‪ 2‬در بورس انجام می گیرد‪ .‬به دریافت ِ‬
‫زیان‬
‫روزانه از یک طرفِ قرارداد آتی و پرداخت آن به طرف دیگر‪ ،‬تسویه روزانه‪ 3‬یا به روزرسانی حساب ها‪ 4‬گفته می شود‪ .‬بدین‬
‫ترتیب‪ ،‬با تسویه روزانه‪ ،‬احتمال نکول طرف‌های قرارداد آتی کاهش می یابد‪.‬‬
‫تفاوت عمده دیگر قراردادهای آتی با پیمان آتی در نقدشوندگی آنهاست‪ .‬استانداردسازی قراردادهای آتی موجب می شود‬
‫که افراد فعال در این بازار‪ ،‬مجبور به تمرکز بر روی تعداد محدودی از قراردادها باشند و این امر‪ ،‬خرید و فروش در بازار‬
‫قرارداد آتی را سریع تر و در پی آن‪ ،‬نقدشوندگی قراردادهای آتی را بیش تر می کند‪.‬‬
‫البته‪ ،‬این بدین معنی نیست که همه قراردادهای آتی نقدشونده هستند‪ .‬در برخی اوقات‪ ،‬بورس‌ه‌ا بعضی از قراردادهای‬
‫آتی را به بازار ارایه کرده که مورد استقبال عموم قرار نگرفته است‪.‬‬
‫بدین ترتیب‪ ،‬بورس با معرفی قراردادهای آتی‪:‬‬
‫© ©ريسك نکول (اعتباری) را با تسویه روزانه كاهش مي دهد؛‬
‫© ©نقدشوندگی را با استانداردسازی قراردادهای آتی افزایش می دهد؛‬
‫© ©دسترسي به اطالعات و شفافيت بازار را افزايش مي دهد‪ ،‬چرا که اطالعات قراردادهای آتی را افشا می کند و در اختیار‬
‫عموم قرار می دهد‪.‬‬
‫در شکل ‪ 3-1‬نحوه ارتباط طرف‌های خرید و فروش در پیمان آتی و قرارداد آتی نشان داده شده است‪.‬‬

‫شکل‏‪ :3-1‬نحوه ارتباط طرفهای خرید و فروش در پیمان آتی و قرارداد آتی‬

‫(‬

‫ﺏ( ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻃﺮﻑﻫﺎﻯ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩﺁﺗﻰ ﻭ ﻭﺍﺳﻄﻪﮔﺮﻯ ﺑﻮﺭﺱ‬

‫‪ .1‬به منظور درک کلی از نحوه تسویه (دریافت و پرداخت) روزانه‪ ،‬به این مثال توجه کنید‪ :‬فرض کنید امروز ‪ 15‬ژانویه (ماه اول میالدی) است و شما موقعیت خرید در‬
‫توافقی ‪ 1800‬دالر به ازای هر انس با سررسید ‪ 15‬مارس (ماه سوم میالدی) اتخاذ می‌کنید‪ .‬حال فرض کنید در ‪ 16‬ژانویه (یک روز‬‫ِ‬ ‫یک قرارداد آتی طال به قیمت‬
‫بعد)‪ ،‬قیمت توافقی همان قرارداد آتی ‪ 1802‬دالر به ازای هر انس شده است و بنابراین‪ ،‬شما ‪ 2‬دالر (‪ )1802 – 1800‬به ازای هر انس طال سود کرده‌اید‪ .‬در نتیجه‪،‬‬
‫تفصیلی تسویه روزانه را در فصل ‪ 4‬بیان می‌کنیم‪.‬‬
‫ِ‬ ‫اتاق تسویه و پایاپای ‪ 2‬دالر به ازای هر انس از طرف فروش قرارداد آتی دریافت و به شما پرداخت می‌کند‪ .‬فرایند‬
‫‪2. Clearinghouse‬‬
‫‪3. Daily settlement‬‬
‫‪4. Marking to market‬‬

‫‪23‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪1‬‬
‫قرارداد سواپ‬
‫قرارداد سواپ‪ ،‬سبدی از پیمان های آتی با سررسیدهایِ متوالی است‪ .‬به طور دقیق تر‪ ،‬قرارد اد سواپ‪ ،‬معاوضه (جابه‌جایی)‬
‫دو جریان نقدیِ آتی بین طرف های آن می باشد‪ .‬در این قرارداد‪ ،‬در روز مذاکره‪ ،‬حداقل یکی از دو جریان نقدی نامعلوم‬
‫(متغیر‪ /‬شناور) است و به وسیله عواملی مشخص‪ ،‬تعیین می گردد‪ .‬به بیان دیگر‪ ،‬یک طرف موافقت می کند‪ ،‬طی مدتی‬
‫مشخص‪ ،‬جریان نقدی متغیری (نامعلوم‪ /‬شناور) را به طرف دیگر بپردازد‪ ،‬که مقدار آنها بر پایه عواملی مشخص نظیر نرخ‬
‫بهره‪ ،‬نرخ ارز‪ ،‬قیمت سهام یا قیمت کاالی اساسی تعیین می‌شوند‪ .‬در عوض‪ ،‬طرف دیگر نیز جریان نقدی را که می پردازد‬
‫می تواند متغیر یا ثابت (از پیش تعیین شده) باشد‪ .‬در واقع‪ ،‬در قرارداد سواپ‪ ،‬یک طرف با پرداخت های متغیر و طرف دیگر‬
‫با پرداخت های ثابت یا متغیر موافقت می کند‪.‬‬
‫برای مثال‪ ،‬فرض کنیدکه در دسامبر ‪ ،2012‬دو شرکت "الف" و "ب"‪ ،‬یک قرارداد سواپ پنج ساله را با شرایط زیر با یکدیگر‬
‫منعقد می کنند‪:‬‬
‫‚‬ ‫‚‬
‫•شرکت "الف" بهره ساالنه ای معادل با ‪ 6‬درصد را روی مبلغ اسمی ‪ 20 000 000‬دالر به مدت ‪ 5‬سال‬
‫‪2‬‬

‫به شرکت "ب"بپردازد‪ .‬مبلغ اسمی با توافق طرف های قرارداد سواپ مشخص می شود و فقط مبنایی برای‬
‫محاسبه پرداخت بهره است؛‬
‫•و شرکت "ب" نیز بهره ساالنه ای معادل با نرخ الیبور ِ یک ساله روی مبلغ اسمی ‪ 20‚000 ‚000‬دالر به شرکت‬
‫‪3‬‬

‫"الف" پرداخت کند‪.‬‬

‫بدیهی است که در روز مذاکره‪ ،‬دسامبر ‪ ،2012‬نرخ الیبو ِر یک ساله برای سال های پیش رو (‪ 2014‬تا ‪ )2017‬معلوم نیست‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬پرداخت های ساالنه شرکت "الف"ثابت و پرداخت‌های شرکت "ب" شناور می باشند‪.‬‬

‫شکل‏‪ :4-1‬جریان نقدی طرف خرید قرارداد سواپ از منظر طرف خرید‬

‫‪:‬‬

‫‪:‬‬

‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2017‬‬

‫در پیمان آتی‪ ،‬طرفین موافقت می کنند که معامله بر سر یک دارایی پایه را بنا بر قیمتی توافقی و در سررسیدی مشخص‬
‫انجام دهند‪ .‬در واقع‪ ،‬پیمان آتی‪ ،‬یک قرارداد سواپ است که طرف خرید‪ ،‬به تک پرداختی ثابت (قیمت توافقی) و طرف‬

‫‪1. Swap contracts‬‬

‫‪2. Notional principal‬‬
‫‪ .3‬نرخ الیبور (‪ ،)LIBOR‬نرخ بهره ای است که بانک های بزرگ برای اعطای سپرده به یک دیگر طلب می کنند‪ .‬این نرخ‪ ،‬روزانه به وسیله جامعه بانکی بریتانیا‬
‫سواپ نرخ بهره اغلب‬
‫ِ‬ ‫‌بانکی بانک‌های معتبر دنیا تعیین می‌شود‪ .‬فعاالن بازار‬
‫(‪ )British Banker's Association‬از طریق محاسبه میانگین نرخ بهره روی سپرده‌های بین ِ‬
‫نرخ الیبور را به عنوان نرخ مرجع برای محاسبه نرخ شناور در نظر می گیرند‪ .‬واژه ‪ LIBOR‬مخفف عبارت ‪ London Inter-Bank Offered Rate‬است‪.‬‬

‫‪24‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هقتشم رازاب‬

‫فروش‪ ،‬به تک پرداختی متغیر را (قیمت نقدیِ دارایی پایه در سررسید) متعهد می شود‪ .‬معموالً در سواپ یک مجموعه‬
‫متوالی ازتک پرداخت های ثابت در ازای مجموعه ای متوالی از تک پرداخت های متغیر انجام می گیرد (در مثال باال‪ ،‬پنج‬
‫پرداخت ثابت سالیان ِه یک طرف در ازای پنج پرداخت متغیر سالیان ِه طرف دیگر)‪ .‬به همین دلیل قرارداد سواپ را یک سری‬
‫متوالی از پیمان های آتی می دانند‪.‬‬
‫قرارداد سواپ نیز مشابه پیمان آتی در فرابورس معامله می شوند و هیچ یک از طرف هایِ پیمان آتی‪،‬کارمزدی را از طرف‬
‫دیگر برای عقد قرارداد درخواست نمی کند‪ .‬همچنین‪ ،‬طرف های قرارداد سواپ‪ ،‬موظف به اجرای تعهدات خود می باشند‪.‬‬
‫از این رو‪ ،‬قراردادهای سواپ نیز جزو تعهدات آتی محسوب می شوند‪.‬‬
‫قراردادهای مشتقه ای را که تاکنون تشریح کردیم‪ ،‬همگی الزم االجرا‪ 1‬بودند‪ .‬نوعی از قراردادهای مشتقه وجود داردکه به‬
‫یکی از طرف های آن‪ ،‬این امکان را می دهد بسته به شرایط بازار‪ ،‬قرارداد را اجرا‪ 2‬نکند‪ .‬این قراردادها‪ ،‬اختیار معامله نامیده‬
‫می شوند و در دسته تعهدات احتمالی‪ 3‬جای می گیرند‪ ،‬بدین معنی که اختیار معامله لزوماً در سررسیدش اجرا نمی گردد‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫قرارداد اختیار معامله‬
‫قرارداد اختیار معامله به یک طرف قرارداد اختیار می دهد‪ ،‬ولی او را موظف نمی کند‪ ،‬که یک دارایی پایه را به قیمتی‬
‫مشخص در مدتی معین از طرف دیگر بخرد یا به وی بفروشد‪ .‬به طور کلی‪ ،‬دو نوع قرارداد اختیار معامله داریم‪ :‬قرارداد‬
‫اختیار خرید‪ 5‬و قرارداد اختیار فروش‪ .6‬آن گاه که قرارداد به طرف خرید این اختیار (حق) را می‌دهد که از طرف دیگر‪،‬‬
‫دارایی پایه را بخرد‪ ،‬قرارداد را اختیار خرید گویند‪ .‬اگر قرارداد به طرف خرید این اختیار را بدهد که دارایی پایه را به طرف‬
‫دیگر بفروشد‪ ،‬این قرارداد را اختیار فروش خوانند‪.‬‬
‫در هر قرارداد اختیار‪ ،‬طرفی از قرارداد که اختیار خرید یا فروش دارایی پایه را واگذار می‌کند (می‌فروشد)‪ ،‬فروشنده‬
‫اختیار‪(7‬طرف فروش) و طرفی از قرارداد که اختیار خرید یا فروش دارایی پایه را می‌خرد‪ ،‬دارنده اختیار‪(8‬طرف خرید)‬
‫می‌نامند‪.‬‬
‫برای روشن شدن به این مثال توجه کنید‪ ،‬فردی را در نظر بگیرید که در اوقات فراغتش به معامله سهام و اختیار معامله‬
‫می پردازد‪ .‬وی معتقد است که قیمت فعلی سهام شرکت فورد‪ ،9‬که با قیمت ‪ 60‬دالر معامله می شود‪ ،‬کم تر از ارزش ذاتی‬
‫آن می باشد (زیر قیمت است) و انتظار دارد که در شش ماه آینده افزایش یابد‪ .‬او به جای خرید سهام فورد و نگه‏داری‬
‫توافقی ‪ 61‬دالر می خرد‪ .‬فرض کنید شش ماه دیگر‪ ،‬قیمت سهام ‪ 65‬دالر می شود‬ ‫ِ‬ ‫آن‪ ،‬اختیار خرید سهام فورد را با قیمت‬
‫بنابراین‪ ،‬او اختیار خریدش را اجرا (اعمال) می کند و هر سهم را به قیمت ‪ 61‬دالر می خرد و ‪ 4‬دالر به ازای هر سهم‬
‫(‪ )65 – 61‬سود کسب می کند‪ .‬حال‪ ،‬فرض کنید که پیش بینی خریدار اختیار‪ ،‬درست از آب درنیاید و قیمت سهام فورد‬
‫در شش ماه دیگر‪ ،‬به جای ‪ 65‬دالر‪ 55 ،‬دالر شود‪ .‬در این وضعیت‪ ،‬دارنده اختیار‪ ،‬بنا به اختیاری که دارد‪ ،‬سهام فورد را از‬
‫طرف دیگر (فروشنده اختیار) نمی خرد‪.‬‬
‫سوالی که پیش می آید این است که چرا فروشنده باید چنین اختیاری را به طرف دیگر اعطا کند؟ در واقع‪ ،‬فروشند ِه اختیار‬
‫با اعطای اختیار خرید به دنبال چیست؟ فروشنده اختیار در ازای اعطای اختیار خرید‪،‬کارمزدی را (مث ً‬
‫ال ‪ 2‬دالر به ازای هر‬

‫)‪1. Binding contract (Forward commitment‬‬

‫‪2. Exercise‬‬
‫‪3. Contingent claims‬‬
‫‪4. Option contracts‬‬
‫‪5. Call option‬‬
‫‪6. Put option‬‬
‫‪7. Option-writer = Option-seller‬‬
‫‪8. Option-holder = Option-buyer‬‬
‫‪9. Ford corporation‬‬

‫‪25‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫سهم) از طرف دیگر دریافت می کند که به آن‪ ،‬قیمت (صرفه) اختیار‪ 1‬می گویند‪ .‬در واقع‪ ،‬فروشنده اختیار خرید انتظار‬
‫دارد که قیمت سهام فورد کاهش یابد و طرف دیگر‪ ،‬اختیار خریدش را اجرا نکند‪ 2‬و سودی برابر با ‪ 2‬دالر به ازای هر سهم‬
‫(قیمت اختیار هر سهم) به دست آورد‪ .‬در صورتی که دارنده اختیار بخواهد که اختیا ِر خرید را اجرا کند و سهام مورد توافق‬
‫توافقی ‪ 61‬دالر به وی بفروشد‪.‬‬
‫ِ‬ ‫را بخرد‪ ،‬فروشنده اختیار خرید موظف است که سهام را به قیمت‬
‫آن چه می‌توان نتیجه گرفت‪:‬‬
‫اختیار معامله‪ ،‬ضمانت نامه (بیمه) قیمت دارایی پایه می باشد که ممکن است در آینده اجرا بشود یا نشود‪ .‬قراردادهای‬
‫اختیار(قرارداد اختیار خرید و قرارداد اختیار فروش) مشابه تمامی قراردادهای مشتقه‪ ،‬یک طرف خرید و یک طرف فروش‬
‫دارد‪ .‬در قرارداد اختیار خرید‪ ،‬در صورتی که قیمت دارایی پایه بیش تر از قیمت توافقی باشد‪ ،‬طرف خرید (دارنده اختیار)‬
‫اختیار خرید را اجرا می کند و دارایی پایه را از طرف دیگر (فروشنده اختیار) می خرد‪ .‬در قرارداد اختیار فروش‪ ،‬طرف خرید‬
‫(دارنده اختیار)‪ ،‬در صورتی که قیمت دارایی پایه کم‏تر از قیمت توافقی باشد‪ ،‬اختیار فروش را اجرا می‌کند و دارایی پایه را‬
‫به طرف دیگر (فروشنده اختیار) می فروشد‪.‬‬
‫قراردادهای اختیار معامله در هر دو بازار بورس و فرابورس مورد معامله قرار می گیرند‪ .‬از این رو‪ ،‬قراردادهای اختیار معامله‬
‫هم به صورت استاندارد و هم به صورت دلخواه وجود دارند‪ .‬همانطور که می دانیم دارنده اختیار موظف به اجرای آن در‬
‫سررسید نیست در حالی که فروشنده اختیار‪ ،‬در صورتی که دارنده اختیار مایل به اجرای اختیار باشد‪ ،‬موظف به اجرای‬
‫نکول طرف‬‫ِ‬ ‫آن می باشد‪ .‬از این رو‪ ،‬در قراردادهای اختیار عرضه شده در فرابورس‪ ،‬فقط دارنده اختیار در معرض ریسک‬
‫دیگر قرار دارد‪ .‬این ریسک برای دارنده اختیار معامله در بازار فرابورس بیش‏تر و در بازار بورس‪ ،‬با توجه به سازوکار تسویه‬
‫روزانه آن‪ ،‬بسیار کم می باشد‪.‬‬

‫‪1. Option premium‬‬

‫‪ .2‬بدیهی است هنگامی که در سررسید‪ ،‬قیمت دارایی پایه در بازار کم‏تر از قیمت توافقی آن باشد‪ ،‬دارنده اختیار خرید ترجیح می‌دهد حق خود را اجرا نکند و دارایی‬
‫موردنیازش را از بازار خریداری کند‪ ،‬چرا که برای وی هزینه کم تری دارد‪ .‬در مورد اختیار فروش نیز می‌توان گفت‪ :‬در صورتی که در سررسید‪ ،‬قیمت دارایی پایه در‬
‫بازار بیش‏تر از قیمت توافقی آن باشد‪ ،‬دارنده اختیار فروش ترجیح می‌دهد حق خود را اجرا نکند و به جای فروش دارایی به طرف دیگر‪ ،‬آن را به بازار بفروشد‪ ،‬چرا که‬
‫برای وی سود بیش‏تری به همراه دارد‪ .‬عدم اجرای اختیار همواره منجر به سودی برابر با قیمت اختیار برای فروشنده اختیار می‌شود‪.‬‬

‫‪26‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هقتشم رازاب‬

‫شکل ‪ :5-1‬اختیار خرید و اختیار فروش‬

‫(‬

‫ِ‬ ‫‪،‬‬ ‫‪:‬‬

‫(‬ ‫)‬

‫‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮﻑ ﺩﻳﮕﺮ‬

‫(‬

‫‪،‬‬ ‫‪:‬‬
‫(‬ ‫)‬

‫‪:‬‬

‫گذاری ابزارهای مشتقه‬

‫ِ‬ ‫اصل اساسی در قیمت‬
‫آربیتراژ‪ 1‬اساسی ترین مفهوم در مهندسی مالی و قیمت گذاریِ ابزارهای مشتقه است‪ .‬آربيتراژ نوعی فعاليت است که طی‬
‫آن‪ ،‬یک دارایی در يک بازار خريداری می شود و بالفاصله در بازار ديگر به فروش می رسد‪ .‬انگيزه آربيتراژگران از اين اقدام‪،‬‬
‫استفاده از اختالف قيمت یک دارایی مشابه در دو یا چند بازار است‪.‬‬
‫برای اين که درک روشنی از سازوکار آربيتراژ داشته باشيم‪ ،‬می توانيم آن را با مفهوم قانون ظروف مرتبط در فيزيک مقايسه‬
‫کنيم‪ .‬براساس قانون مذکور‪ ،‬هرگاه دو ظرف مجزا‪ ،‬که ارتفاع مايع درون آن ها با يک ديگر متفاوت است با شرايط خاصی‬
‫به يک ديگر مرتبط شوند‪ ،‬ارتفاع مايع درون آنها با يکديگر مساوی خواهد شد‪ .‬آربيتراژ در بازارهای مالی نیز دقيقاً به همين‬
‫ريالی دالر در بازار ارز تهران و بازار ارز کيش متفاوت باشد (در تهران‪35,600،‬‬ ‫ِ‬ ‫شکل عمل می کند‪ .‬فرض کنيد قيمت‬
‫ريال و در کيش‪ 35,500 ،‬ريال)‪ .‬در چنين شرايطی‪ ،‬آربيتراژگران وارد ميدان می شوند و با خريد دالر در بازار ارز کيش و‬
‫فروش آن در بازار ارز تهران‪ ،‬مابه التفاوت قيمت دالر در دو بازار (در اين جا‪ 100 ،‬ريال) را به عنوان سود‪ ،‬کسب می‌کنند‪.‬‬
‫پس می توان گفت که آربیتراژ عبارت است از دستیابی به سود بدون ریسک از طریق معامله هم‌زمان در دو یا چند بازار‪.‬‬

‫‪1. Arbitrage‬‬

‫‪27‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫تاثير فعال شدن آربيتراژگرها در اين دو بازار بدین ترتیب است‪ :‬در بازار ارز کيش‪ ،‬حضور آربيتراژگرها به افزايش سطح‬
‫تقاضا منجر می شود و افزايش تقاضا‪ ،‬باعث باالرفتن قيمت دالر در کیش می گردد‪ .‬برعکس‪ ،‬در بازار ارز تهران‪ ،‬حضور‬
‫آربيتراژگرها که با افزايش عرضه دالر همراه است به کاهش قيمت دالر در تهران منتهی خواهد شد‪ .‬اين فرايند‪ ،‬تا زمانی‬
‫ال به هم نزديک شود‪ ،‬ادامه خواهد يافت‪ .‬بدين ترتيب‪ ،‬آربيتراژ سریعاً باعث يکی شدن قيمت‬ ‫که قيمت دالر در دو بازار کام ً‬
‫ارز در بازارهای مختلف می شود‪ ،‬همچنان که برقرار شدن ارتباط ميان ظروف مجزا‪ ،‬به يکسان شدن ارتفاع مايع درون آنها‬
‫منتهی می گردد‪.‬‬
‫الزم به ذکر است که فرصت آربيتراژ در بازارهای مالی مختلف نظیر بازار سهام‪ ،‬بازار کاالهای اساسی وغیره نیز به وجود‬
‫می آید که با ورود آربيتراژگران‪ ،‬بعد از مدت کوتاهی‪ ،‬به وضعیت تعادلی برمی گردد‪ .‬به همین دلیل‪ ،‬به آربیتراژ‪ ،‬قانون‬
‫قیمت واحد‪ 1‬نیز گفته می شود‪ .‬از این رو‪ ،‬مهندسان مالی در قیمت گذاری ابزار مشتقه‪ ،‬همواره فرض می کنند که فرصت‬
‫آربیتراژ در بازار وجود ندارد‪ .‬وجود چنین فرضی به آنها اجازه می دهد که بتوانند قیمت اوراق مشتقه را از نظر تئوری‬
‫تعیین کنند‪.‬‬

‫‪1. Law of one price‬‬

‫‪28‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هقتشم رازاب‬

‫اصطالحات فصل اول‬

‫فروش بالفاصل ِه (‪ )Spot transaction‬یک دارایی صورت‬
‫ِ‬ ‫© ©بازار نقدی (‪ :)Spot market‬بازاری است که در آن خرید یا‬
‫می­ گیرد‪.‬‬
‫© ©قیمت نقدی (‪ :)Spot price‬قیمت دارایی در بازار نقدی است‪.‬‬
‫© ©ابزارهای مشتقه (‪ :)Derivatives‬دارایی­ های مالی هستند که ارزش آن­ها از ارزش دارایی یا مجموعه ­ای از دارایی­ های‬
‫دیگر مشتق می­ گردد‪.‬‬
‫© ©قراردادهای مشتقه در بورس (‪ :)Exchange-traded derivatives‬قراردادهای استانداردی می­ باشند که در بورس‬
‫مورد معامله قرار می­ گیرند‪.‬‬
‫© ©قراردادهای مشتقه در فرابورس (‪ :)Over-The-Counter derivatives =OTC derivatives‬قراردادهای دلخواهی‬
‫هستند که در هر مکانی غیر از بورس معامله می­ شوند‪.‬‬
‫© ©دارایی پایه (‪ :)Underlying asset‬دارایی مورد معامله در قراردادهای مشتقه می­ باشد‪.‬‬
‫© ©قیمت توافقی (‪ :)Exercise price = Strike price = Striking price = Strike = Delivery price‬قیمتی است که‬
‫یک طرف قرارداد مشتقه به طرف دیگر بابت دریافت دارایی پایه می­ پردازد‪.‬‬
‫© ©سررسید (‪ :)Maturity date = delivery date=Expiration date‬روزی است که در آن‪ ،‬تحویل دارایی پایه در ازای‬
‫پرداخت قیمت توافقی صورت می­ گیرد‪.‬‬
‫© ©تعهدات آتی (‪ :)Forward commitments‬دسته­ ای از قراردادهای مشتقه هستند که در سررسیدشان به اجرا‬
‫(‪ )Exercise‬در می‌آیند‪ .‬این تعهدات را‪ ،‬قراردادهای الزم ­االجرا (‪ )Binding contracts‬نیز می­ خوانند‪.‬‬
‫© ©تعهدات احتمالی(‪ :)Contingent claims‬دسته­ ای از قراردادهای مشتقه هستند که در سررسیدشان لزوماً به اجرا‬
‫در نمی­ آیند‪.‬‬
‫© ©پوشش­ گران یا تأمین طلبان (‪ :)Hedgers‬دسته ای از بازیگران بازار مشتقه اند که در ِ‬
‫پی پرداخت یا دریافت معین در‬
‫ازای دارایی پایه‪ ،‬صرف­ نظر از تالطم (نوسان) بازار می باشند‪.‬‬
‫© ©سفته­ بازان (‪ :)Speculators‬دسته ­ای از بازی­گران بازار مشتقه­ اند که از طریق پیش­ بینی قیمت‪ ،‬سود کسب می‌کنند‪.‬‬
‫© ©پیمان آتی (‪ :)Forward contract‬قرارداد معامله بر سر یک دارایی پایه بنا بر قیمتی توافقی و در سررسیدی‬
‫مشخص در آینده می­ باشد‪.‬‬
‫شدن سریع یک دارایی با هزینه کم است‪.‬‬
‫ِ‬ ‫© ©نقد شوندگی (‪ :)Liquidity‬قابلیت نقد‬
‫© ©موقعیت خرید (‪ :)Long position = Buy position‬طرفی از قرارداد مشتقه می­ باشد که خرید دارایی پایه را تعهد‬
‫کرده است‪.‬‬
‫© ©موقعیت فروش (‪ :)Short position = Sell position‬طرفی از قرارداد مشتقه می­ باشد که فروش دارایی پایه را تعهد‬
‫کرده است‪.‬‬
‫© ©ریسک ن ُکول یا اعتباری (‪ :)Credit risk=Default risk‬احتمال عدم توانایی یکی از طرف های قرارداد در انجام‬
‫تعهداتش می‌باشد‪.‬‬
‫© ©قرارداد آتی (‪ :)Futures contract‬مشابه پیمان آتی است با این تفاوت که در بورس معامله می­ شود‪.‬‬

‫‪29‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫© ©تسویه روزانه یا به روز رسانی حساب (‪ :)Marking to market = Daily settlement‬به دریافت روزانه زیان از یک‬
‫فِ قرارداد آتی و پرداخت آن به طرف دیگر قرارداد گفته می­ شود‪.‬‬
‫طر ­‬
‫© ©اتاق تسویه و پایاپای (‪ :)Clearinghouse‬واحدی است که تحت نظارت سازمان بورس‪ ،‬عملیات به‏روز‏رسانی‬
‫حساب­ های طرفین قرارداد آتی را انجام می­ دهد‪.‬‬
‫© ©قرارداد سواپ (‪ :)Swap contract‬یک سری از پیمان­ های آتی است‪.‬‬
‫© ©قرارداد اختیار معامله (‪ :)Option contract‬قراردادی است که به یک طرف قرارداد‪ ،‬اختیار می­ دهد‪ ،‬اما او را موظف‬
‫نمی­ کند‪ ،‬که یک دارایی پایه را به قیمتی مشخص در مدتی معین از طرف دیگر بخرد یا به او بفروشد‪.‬‬
‫© ©دارنده اختیار (‪ :)Option buyer = Option holder‬طرفی از قرارداد اختیار است که اختیار خرید یا فروش دارایی‬
‫پایه را می­ خرد‪.‬‬
‫© ©فروشنده اختیار (‪ :)Option seller = Option writer‬طرفی از قرارداد اختیار است که اختیار خرید یا فروش دارایی‬
‫پایه را به طرف دیگر می­ فروشد‪.‬‬
‫© ©اختیار خرید (‪ :)Call option‬قراردادی است که به دارنده آن این اختیار را می­ دهد که از طرف دیگر‪ ،‬دارایی پایه را‬
‫بخرد‪.‬‬
‫© ©اختیار فروش (‪ :)Put option‬قراردادی است که به دارنده آن این اختیار را می­ دهد که به طرف دیگر‪ ،‬دارایی پایه‬
‫را بفروشد‪.‬‬
‫© ©قیمت (صرفه) اختیار (‪ :)Option premium‬کارمزدی است که دارنده اختیار بابت دریافت اختیار به فروشنده آن‬
‫می‌پردازد‪.‬‬
‫© ©آربیتراژگران (‪ :)Arbitragear‬دسته‏ای از بازیگران بازار مشتقه‏اند که به کسب سود بدون ریسک از طریق معامله‬
‫هم­‏زمان در دو یا چند بازار می‏پردازند‪ .‬به این عمل آربیتراژ (‪ )Arbitrage‬می‏گویند‪.‬‬
‫© ©قانون قیمت واحد (‪ :)Law of one price‬یک­سان شدن قیمت یک دارایی را از طریق عملیات آربیتراژ ( خرید دارایی‬
‫از بازار ارزان­ تر و فروش آن در بازار گران­ تر) گویند‪.‬‬

‫‪30‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هقتشم رازاب‬

‫پرسش های چهارگزینه ای فصل اول‬

‫‪ 1 .1‬کدام یک از گزینه‏های زیر‪ ،‬جزو قراردادهای مشتقه نیست؟‬
‫ب) اختیار معامله‬ ‫ ‬ ‫الف) سهام‬
‫د) پیمان آتی‬ ‫ ‬
‫ج) قرارداد آتی‬
‫‪ 2 .2‬قراردادهای مشتقه به منظورکاهش کدام یک از ریسک‌های مالی به کار می‌رود؟‬
‫ب) ریسک عملیاتی‬ ‫ ‬
‫الف) ریسک اعتباری‬
‫د) ریسک نقدینگی‬ ‫ ‬ ‫ج) ریسک بازار‬
‫‪3 .3‬کدام یک از قراردادهای مشتقه زیر‪ ،‬جزو تعهدات آتی به شمار نمی رود؟‬
‫ب) اختیار معامله خرید‬ ‫الف) سواپ ‬
‫د) پیمان آتی‬ ‫ ‬
‫ج) قرارداد آتی‬
‫‪4 .4‬طرف خرید در تعهدات آتی‪:‬‬
‫الف) موظف می باشد که دارایی پایه را در سررسید بفروشد‬
‫ب) موظف می باشد که دارایی پایه را در سررسید بخرد‬
‫ج) ریسک خود را پوشش می دهند‬
‫د) موضع خود را در آینده می بندد‬
‫‪5 .5‬كدام يك از معامالت زير فقط در خارج از بورس‌ها (فرابورس) انجام مي‌شوند؟ (آزمون‌های سازمان بورس)‬
‫‪ – 4‬اختيار معامله‬ ‫ ‬
‫‪ – 3‬سواپ‬ ‫ ‬
‫‪ – 2‬قرارداد آتي‬ ‫ ‬
‫‪ – 1‬پيمان آتي‬
‫ب) ‪1‬‬ ‫ ‬ ‫الف) ‪1‬و‪2‬‬
‫د) ‪4‬‬ ‫ ‬ ‫ج) ‪1‬و‪3‬‬
‫‪6 .6‬طرف‌های پیمان آتی با کدام یک از مشکالت زیر مواجه نیستند؟‬
‫ب) انعطاف پذیری کم در شرایط پیمان‬ ‫الف) نقدشوندگی کم ‬
‫د) یافتن شخص ثالث برای بستن موقعیت خود‬ ‫ ‬ ‫ج) ریسک نکول‬
‫آتی شاخص اس‪.‬اند‪.‬پی ‪ )S&P500( 500‬چیست؟‬ ‫ِ‬
‫ریسک اتخاذ موقعیت خرید در قرارداد ِ‬ ‫‪7 .7‬مهم ترین‬
‫الف) ممکن است بازار سهام تنزل یابد‬
‫ب) ممکن است بازار سهام ترقی کند (افزایش یابد)‬
‫ج) ممکن است تالطم (نوسانات) بازار سهام کاهش یابد‬
‫د) ممکن است تالطم بازار سهام افزایش یابد‬
‫‪8 .8‬کدام یک از گزینه های زیر صحیح است؟‬
‫الف) قراردادهای آتی‪ ،‬معامالت خصوصی اند‬
‫ب) پیمان های آتی به صورت روزانه تسویه می شوند‬
‫نکول بیش تری نسبت به پیمان های آتی برخوردارند‬
‫ِ‬ ‫ج) قراردادهای آتی از ریسک‬
‫د) طرف های پیمان آتی دارای اعتبار باالیی هستند‬

‫‪31‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪9 .9‬کدام یک از گزینه های زیر غلط می‏باشد؟‬

‫الف) طرف‏های قرارداد آتی راحت تر از پیمان آتی می توانند موقعیت خود را ببندند‬
‫ب) پیمان آتی از نقدشوندگی بیش تری نسبت به قرارداد آتی برخوردارند‬
‫ج) پیمان آتی بهتر از قرارداد آتی می تواند با نیازهای خاص تطبیق یابند‬
‫د) ویژگی اصلی قرارداد آتی داشتن اتاق تسویه است‬
‫‪1010‬کدام یک از گزینه های زیر از تفاوت های قرارداد آتی با پیمان آتی به شمار نمی رود؟‬
‫الف) در قرارداد آتی واسطه‏ای به نام اتاق تسویه و پایاپای وجود دارد‬
‫ب) قرارداد آتی‪ ،‬قراردادی استاندارد ولی پیمان آتی قراردادی دلخواه هستند‬
‫ج) قرارداد آتی به صورت روزانه و پیمان آتی در سررسید تسویه می شوند‬
‫د) اندازه بازار قرارداد آتی بزرگ تر از پیمان آتی است‬
‫‪1111‬ریسک‏های پیمان آتی کدامند؟‬
‫الف) ریسک های عملیاتی و بازار‬
‫ب) ریسک های نقدشوندگی و بازار‬
‫ج) ریسک های نکول (اعتباری) و نقدشوندگی‬
‫د) ریسک های نکول و عملیاتی‬
‫‪1212‬در مورد تفاوت قرارداد اختیار معامله و قرارداد آتی کدام مورد غلط است؟ (آزمون‌های سازمان بورس)‬
‫الف) معامله قرارداد اختیار معامله نیاز به وجه تضمین (ودیعه) ندارد‬
‫ب) قرارداد آتی برای هر دو طرف الزام‏آور هستند ولی قرارداد اختیار معامله چنین نیست‬
‫ج) خریدار قرارداد اختیار معامله باید کارمزد (هزینه) بپردازد‬
‫د) وارد شدن به قرارداد آتی نیاز به پرداخت هزینه ندارد‬
‫‪1313‬كدام يك از موارد زير در مورد قرارداد آتي صادق نمي باشد؟ (آزمون‌های سازمان بورس)‬
‫الف) انعطاف‌پذير هستند‬
‫ب) بورس آنها را تنظيم كرده و در اختيار مشتريان قرار مي‌دهد‬
‫ج) استاندارد مي‌باشند‬
‫د) شرايط و مفاد آن از قبل تعيين مي‌شود‬
‫‪1414‬کدام یک از موارد زیر در مورد قرارداد سواپ غلط است؟‬
‫الف) دنباله ای (یک سری) از پیمان های آتی می باشد‬
‫ب) قرارداد مشتقه ای است که محبوبیت باالیی در بازارهای مالی دارد‬
‫ج) مبادله پرداختی ثابت در ازای پرداختی متغیر (شناور) بین طرف های آن است‬
‫د) قراردادی است که تنها یکی از طرف های آن موظف به انجام تعهداتش می باشد‬
‫‪1515‬کدام یک از گزینه های زیر‪ ،‬بیان‏گر ویژگی تعهدات آتی و تعهدات احتمالی در روز مذاکره می باشد؟‬
‫الف) در تعهدات آتی و تعهدات احتمالی کارمزد پرداخت می شود‬
‫ب) در تعهدات آتی و تعهدات احتمالی کارمزدی پرداخت نمی شود‬
‫ج) در تعهدات آتی کارمزدی پرداخت نمی شود ولی در تعهدات احتمالی کارمزد پرداخت می شود‬

‫‪32‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هقتشم رازاب‬

‫د) در تعهدات آتی کارمزد پرداخت می‏شود ولی در تعهدات احتمالی کارمزدی پرداخت نمی‏شود‬
‫ِ‬
‫مزیت تعهدات احتمالی نسبت به تعهدات آتی در هنگام اتخاذ موقعیت خرید چیست؟‬ ‫‪1616‬‬
‫الف) واگذاری تعهدات (بستن موقعیت) در آنها راحت تر می‏باشد‬
‫ب) ریسک نکول کم‏تری دارند‬
‫ج) اجازه کسب سود را به طرف خرید می‏دهد در حالی که‪ ،‬میزان زیان وی را محدود می کند‬
‫د) به پول کم‏تری در روز مذکره نیاز دارد (در روز مذاکره‪ ،‬به کارمزد نیاز ندارند)‬
‫‪1717‬مبلغ اسمی در قراردادهای سواپ‪ ،‬در کدام یک از گزینه‏های زیر توصیف شده است؟‬
‫الف) مبلغ دارایی پایه در قرارداد می باشد که مبنایی برای محاسبه میزان بهره پرداختی یا دریافتی است‬
‫ب) مبلغی است که واقعاً پرداخت و دریافت می شود‬
‫ج) مبلغ دریافتی و پرداختی در قرارداد سواپ را کم‏تر از مقدار واقعی تخمین می زند‬
‫د) شاخصی مناسب برای بیان اندازه بازار مشتقه است‬
‫‪1818‬آربیتراژ هنگامی رخ می دهد که‪:‬‬
‫الف) یک فرد دارایی را بخرد و در آینده آن را با قیمت بیش تری بفروشد‬
‫ب) یک فرد حاضر باشد ریسک باالیی را بپذیرد‬
‫ج) قیمت یک دارایی بیش‏تر یا کم‏تر از مقدار واقعی (ذاتی) آن باشد‬
‫د) فردی موضع خرید در قرارداد مشتقه اتخاذ کرده باشد و قیمت دارایی پایه کاهش یابد‬
‫‪1919‬همه موارد زير در مورد سفته‌بازان درست است‪ ،‬به جز‪( :‬آزمون‌های سازمان بورس)‬
‫الف) تعداد معامله‌گران بالقوه را افزايش مي‌دهد‬
‫ب) فرآيند كشف قيمت را تسهيل مي‌كند‬
‫ج) امر پوشش ريسك را تسهيل مي‌كنند‬
‫د) امكان كسب بازده نا متعارف (غيرعادي) در بازار را حذف مي‌كند‬
‫‪2020‬تفاوت (ناهمگوني) قيمت آتي‌ها در دو بازار لندن و شیکاگو در چه زماني از بين رفته و بازار متعادل مي‌گردد؟‬
‫(آزمون‌های سازمان بورس)‬
‫الف) زماني كه سفته‌بازان (بورس‌بازان) سودآوري خود را از دست بدهند‬
‫ت آربيتراژ را حداقل کنند‬
‫ب) زماني که آربيتراژگران عدم توازن قيمت‌ها را از بين برده و فرص ‌‬
‫ج) زماني كه پوشش‌گران در اين دو بازار همزمان يك تصميم را اتخاذ کنند‬
‫د) همه موارد باال‬
‫‪2121‬بر خالف اختیار معامله‌های خارج از بورس‪ ،‬قراردادهای آتی‪( :‬آزمون‌های سازمان بورس)‬
‫الف) سررسید نامشخص دارند‪.‬‬
‫ب) قراردادهای خصوصی بر اساس توافق دو طرف هستند‪.‬‬
‫ج) نشان‌دهنده یک حق و نه یک تعهد هستند‪.‬‬
‫د) در معرض ریسک نکول نیستند‪.‬‬
‫‪2222‬یک ابزار مشتقه‪ ،‬ابزاری است که ‪( .......‬آزمون‌های سازمان بورس)‬
‫الف) ریسک تالطم (نوسانات) قیمت را برای طرفین معامله از بین می‌برد‪.‬‬
‫‪33‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫ب) به صورت یک توافق بین دوطرفه معامله تعریف شده و همیشه برای هر دو طرف معامله سودآور است‪.‬‬
‫ج) بازده آن به ارزش یک دارایی دیگر وابسته است‪.‬‬
‫د) به صورت یک قرارداد آتی بین دو طرف و در مورد سهام شرکت‌های بورسی تنظیم می‌شود‪.‬‬
‫‪2323‬کدام‏یک از عبارات زیر در مورد آربیتراژ درست نیست؟ (آزمون‌های سازمان بورس)‬
‫الف) سازوکار آربیتراژ می‌تواند منجر به کاهش کارایی بازارها شود‪.‬‬
‫ب) اگر یک موقعیت آربیتراژ وجود داشته باشد‪ ،‬به دست آوردن سود بدون ریسک امکان‌پذیر است‪.‬‬
‫ج) جهت استفاده از یک موقعیت آربیتراژ نیازی به سرمایه‌گذاری نیست‪.‬‬
‫د) آربیتراژکنندگان به تصحیح سریع قیمت دارایی‌ها کمک می‌کنند‪.‬‬
‫‪2424‬معامله‌ای را در نظر بگیرید که طی آن طرفین متعهد می‌شوند یک دارایی مشخص را در زمان مشخص و به قیمتی‬
‫که امروز تعیین شده است‪ ،‬مبادله کنند‪ .‬می‌دانیم که این معامله طبق استانداردها و تحت نظارت یک نهاد قانونی و‬
‫متمرکز انجام شده است‪ .‬کدام‌یک ازابزارهای زیر می‌تواند شامل توصیفات مذکور باشد؟ (آزمون‌های سازمان بورس)‬
‫الف) اختیار معامله نرخ سود‬
‫ب) پیمان آتی‬
‫ج) توافق‌نامه نرخ آتی‬
‫د) قرارداد آتی‬

‫‪34‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هقتشم رازاب‬

‫پاسخ‌نامه تشریحی فصل اول‬

‫‪1 .1‬گزینه الف‪:‬‬
‫قراردادهای مشتقه اساسی عبارتند از‪ :‬پیمان آتی‪ ،‬قرارداد آتی‪ ،‬اختیار معامله و سواپ‪ .‬در نتیجه‪ ،‬سهام جزو‬
‫قراردادهای مشتقه نمی‌باشد‪.‬‬
‫‪2 .2‬گزینه ج‪:‬‬
‫به طور کلی‪ ،‬شرکت‌های مالی و غیرمالی با ریسک‌های مالی نظیر ریسک بازار‪ ،‬اعتباری‪ ،‬عملیاتی و نقدینگی مواجه‬
‫می‌باشند‪ .‬ریسک بازار یعنی تغییر (کاهش یا افزایش) قیمت خرید یا فروش دارایی پایه در آینده و پوشش‌گران با‬
‫انعقاد قرارداد مشتقه‪ ،‬قیمت خرید یا فروش دارایی خود را تثبیت (بیمه) می‌کنند‪.‬‬
‫‪3 .3‬گزینه ب‪:‬‬
‫قراردادهای مشتقه از منظر تعهد (الزام) به اجرا‪ ،‬به تعهدات آتی و تعهدات احتمالی (مشروط) تقسیم می‌شوند‪.‬‬
‫قراردادهای مشتقه با تعهدات احتمالی به طرف خرید این امکان (حق) را می‌دهد با توجه به شرایط بازار‪ ،‬قرارداد‬
‫را اجرا نکند‪ .‬قرارداد اختیار (اختیار خرید و اختیار فروش) در دسته تعهدات احتمالی قرار دارند‪.‬‬
‫‪4 .4‬گزینه ب‪:‬‬
‫طرف خری ِد تعهدات آتی‪ ،‬همان‌طور که از نامش پیداست‪ ،‬موظف است دارایی پایه را با پرداخت قیمت توافقی به‬
‫طرف فروش‪ ،‬از وی خریداری‌کند‪.‬‬
‫علت غلط بودن سایر گزینه‌ها‪ :‬قرارداد مشتقه لزوماً به منظور پوشش ریسک به کار نمی‌رود‪ .‬سفته‌بازان نیز دسته‌ای‬
‫از کاربران قرارداد مشتقه می‌باشند که قرارداد مشتقه را به منظور کسب سود استفاده می‌کنند (گزینه ج)‪.‬‬
‫‪5 .5‬گزینه ج‪:‬‬
‫پیمان آتی و سواپ فقط در فرابورس و قرارداد آتی فقط در بورس معامله می‌شود‪ .‬اختیار معامله هم در بورس و‬
‫هم در فرابورس موردمعامله قرار می‌گیرد‪.‬‬
‫‪6 .6‬گزینه ب‪:‬‬
‫مشخصات پیمان آتی نظیر اندازه قرارداد‪ ،‬ویژگی های دارایی پایه‪ ،‬سررسید و مکان تحویل از طریق مذاکره بین‬
‫خاص طرف‌های آن طراحی می‌شود‪.‬‬‫ِ‬ ‫طرف‌های آن تعیین می‌گردد‪ .‬از این رو‪ ،‬پیمان آتی با توجه به نیازهای‬
‫علت غلط بودن سایر گزینه‌ها‪ :‬ریسک نکول و نقدینگی کم از جمله معایب مهم پیمان آتی به شمار می‌رود‪ .‬یافتن‬
‫شخص ثالث برای واگذاری پیمان آتی قبل از سررسید دشوار است‪ ،‬چرا که پیمان آتی مذکور ممکن است مطابق با‬
‫نیازهای شخص ثالث نباشد (گزینه‌های الف و د)‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬زیان در پیمان آتی تا سررسید آن انباشت می‌گردد‬
‫و در نتیجه‪ ،‬طرفی از پیمان که زیان کرده انگیزه دارد به تعهدات خود عمل نکند (گزینه ج)‪.‬‬
‫‪7 .7‬گزینه الف‪:‬‬
‫طرف خری ِد قرارداد آتی شاخص سهام انتظار دارد که میزان (قیمت نقدی) شاخص سهام تا سررسید افزایش یابد‬
‫(بازار سهام ترقی کند) و از قیمت توافقی بیش‏تر شود‪ .‬بنابراین‪ ،‬وی از افزایش شاخص سهام سود می‌جوید‪ .‬از این‬
‫رو‪ ،‬تنزل بازار سهام برای وی ریسک جدی محسوب می‌شود‪.‬‬

‫‪35‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪8 .8‬گزینه د‪:‬‬

‫هر یک از طرف‌های پیمان آتی همواره در معرض ریسک نکول طرف دیگر قرار دارد‪ .‬از این رو‪ ،‬یکی از سیاست‌هایی‬
‫که طرف‌های پیمان آتی برای کاهش ریسک نکول اتخاذ می‌کنند‪ ،‬معامله با افرادی است که از درجه اعتباری‬
‫باالیی برخوردارند‪.‬‬
‫علت غلط بودن سایر گزینه‌ها‪ :‬قرارداد آتی بر خالف پیمان آتی‪ ،‬قرادادی عمومی است که در بورس معامله می‌شود‬
‫(گزینه الف)‪ .‬اتاق تسویه و پایاپای در بورس با سازوکار تسویه روزانه‪ ،‬ریسک نکول قرارداد آتی را نسبت به پیمان‌‬
‫آتی به شدت کاهش می‌دهد (گزینه‌های ب و ج)‪.‬‬
‫‪9 .9‬گزینه ب‪:‬‬
‫قرارداد آتی‪ ،‬قراردادی با مشخصات استاندارد و پیمان آتی‪ ،‬قراردادی با مشخصات دلخواه می‌باشد‪ .‬این تفاوت‪،‬‬
‫موجب می‌شود پیمان آتی از نقدشوندگی کم‏تری نسبت به قرارداد آتی برخوردار باشد (بستن موقعیت در پیمان‬
‫آتی معموالً نسبت به قرارداد آتی دشوار است)‪.‬‬
‫‪ 1010‬گزینه د‪:‬‬
‫با توجه به پاسخ سوال‌های ‪ 9‬و ‪ 10‬فقط گزینه د می‌تواند پاسخ صحیح باشد‪ .‬برخالف تصور‪ ،‬اندازه بازار پیمان آتی‬
‫بزرگ‌تر از اندازه بازار قرارداد آتی است‪.‬‬
‫‪1111‬گزینه ج‪:‬‬
‫پیمان آتی به دلیل عدم برخورداری از تسویه روزانه با ریسک نکول و به دلیل خصوصی بودن (استاندارد نبودن‬
‫مشخصات آن) با ریسک نقدشوندگی همراه است‪.‬‬
‫‪1212‬گزینه الف‬
‫‪ 1313‬گزینه الف‪:‬‬
‫بودن قرارداد آتی‬
‫ِ‬ ‫قرارداد آتی‪ ،‬قراردادی با مشخصات استاندارد است که به وسیله بورس تنظیم می‌شود‪ .‬استاندارد‬
‫بدین معنی است که مشخصات آن نمی‌تواند با توجه به نیازهای خاص طرف‌های آن تعیین شود و این ویژگی‪،‬‬
‫منجر به کاهش انعطاف‌پذیریِ قرارداد آتی می‌گردد‪.‬‬
‫‪1414‬گزینه د‪:‬‬
‫قرارداد سواپ‪ ،‬دنباله‌ای از پیمان‌های آتی است‪ .‬این قرارداد از محبوبیت زیادی در بازارهای مالی پیشرفته برخوردار‬
‫است‪ .‬این قرارداد که در دسته تعهدات آتی قرار دارد به جابه‌جایی دو جریان نقدی بین طرف‌های آن می‌پردازد‪.‬‬
‫‪1515‬گزینه ج‪:‬‬
‫منظور از تعهدات آتی‪ ،‬پیمان آتی‪ ،‬قرارداد آتی و سواپ است که کارمزدی بابت انعقاد آنها پرداخت نمی‌شود‪ .‬در‬
‫مقابل‪ ،‬منظور از تعهدات احتمالی‪ ،‬قرارداد اختیار معامله می‌باشد که طرف خرید قرارداد اختیار به طرف فروش آن‪،‬‬
‫کارمزد پرداخت می‌کند‪.‬‬
‫‪1616‬گزینه ج‪:‬‬
‫تعهدات احتمالی نظیر قرارداد اختیار معامله به طرف خرید‪ ،‬اختیار می دهد ولی او را موظف نمی کند که دارایی‬
‫پایه را از طرف دیگر بخرد یا به وی بفروشد‪ .‬بنابراین‪ ،‬در حالتی که شرایط بازار مطابق میل طرف خرید نباشد‪ ،‬وی‬

‫‪36‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هقتشم رازاب‬

‫این اختیار را دارد که قرارداد را اجرا نکرده و زیان خود را محدود کند‪ .‬ولی اگر طرف خرید تصمیم به اجرای اختیار‬
‫بگیرد‪ ،‬طرف فروش موظف است به تعهداتش (تحویل دارایی پایه) عمل کند‪.‬‬
‫‪ 1717‬گزینه الف‪:‬‬
‫مبلغ اسمی در قرارداد سواپ فقط مبنایی برای محاسبه میزان بهره است و بین طرف‌های قرارداد جا به‌ جا‬
‫نمی‌شود‪.‬‬
‫‪ 1818‬گزینه ج‪:‬‬
‫آربیتراژ نوعی فعاليت است که طی آن‪ ،‬یک دارایی در يک بازار خريداری می شود و بالفاصله در بازار ديگر به فروش‬
‫می رسد‪ .‬این تعریف به اختالف قیمت یک دارایی مشابه در دو یا چند بازار اشاره دارد‪ .‬ولی فرصت آربیتراژ به همین‬
‫جا ختم نمی‌شود‪ .‬در صورتی که ارزش ذاتی یک دارایی با ارزش بازار تفاوت داشته باشد نیز فرصت آربیتراژ وجود‬
‫دارد (ارزش ذاتی‪ ،‬مقداری تئوری است که از تنزیل جریان نقدی موردانتظار به دست می‌آید در حالی که ارزش‬
‫بازار دارایی حاصل عرضه و تقاضا برای دارایی است)‪ .‬ولی چگونه؟ برای مثال‪ ،‬فرض کنید که ارزش ذاتی سهام‬
‫شرکت ایران‌خودرو بیش‏تر از قیمتی (ارزشی) است که در بازار معامله می‌شود‪ .‬در این وضعیت‪ ،‬آربیتراژگران وارد‬
‫میدان می‌شوند و با خرید سهام ایران‌خودرو موجب افزایش تقاضا و در پی آن افزایش ارزش بازار سهام ایران خودرو‬
‫می‌شوند‪ .‬این فرایند تا جایی که ارزش بازار و ارزش ذاتی سهام ایران خودرو برابر شوند‪ ،‬ادامه می‌یابد‪.‬‬
‫‪ 1919‬گزینه د‪:‬‬
‫سفته‌بازان دسته‌ای از بازیگران بازار مشتقه می‌باشند که با انگیزه کسب سود در این بازار فعالیت می‌کنند‪ .‬بدیهی‬
‫است حضور آنها تعداد فعاالن بازار مشتقه را بیش‏تر‪ ،‬عمل پوشش ریسک را راحت‌تر و فرایند کشف قیمت را‬
‫سریع‌تر می‌کند‪ .‬ولی حذف بازده غیرعادی (نامتعارف)‪ ،‬کارکردی است که از آربیتراژگران انتظار می‌رود‪.‬‬
‫‪ 2020‬گزینه ب‪:‬‬
‫با توجه به پاسخ سوال ‪ ،18‬گزینه ب صحیح می‌باشد‪.‬‬
‫‪2121‬گزینه د‪:‬‬
‫قرارداد آتی‪ ،‬قراردادی الزم‏االجرا می‌باشد (هر دو طرف ملزم – متعهد – به اجرای آن می‌باشند) که در بورس‬
‫معامله می‌شود‪ .‬استاندارد بودن مشخصات قرارداد و نبود ریسک نکول از ویژگی‌های قراردادهای بورسی است‪ .‬الزم‬
‫به ذکر است تمامی قراردادهای مشتقه دارای سررسید مشخص می‌باشند و قرارداد آتی نیز از این قاعده مستثنی‬
‫نیست‪.‬‬
‫‪2222‬گزینه ج‪:‬‬
‫قرارداد مشتقه‪ ،‬یک دارایی مالی است که ارزش آن به ارزش یک دارایی یا مجموعه ای از دارایی های دیگر که دارایی‬
‫پایه گفته می شود‪ ،‬بستگی دارد‪.‬‬
‫علت غلط بودن سایر گزینه ها‪ :‬به قراردادهای مشتقه‪ ،‬بازی با جمع صفر نیز گفته می شود‪ ،‬چرا که هر طرفی از‬
‫قرارداد مشتقه که سودی کسب می کند‪ ،‬طرف دیگری برای همان قرارداد وجود دارد که به همان میزان‪ ،‬ضرر‬
‫کرده است (گزینه ب)‪ .‬دارایی پایه قراردادهای آتی انواع متنوعی نظیر سهام‪ ،‬اوراق قرضه‪ ،‬شاخص سهام و غیره‬
‫می‌باشد (گزینه د)‬

‫‪37‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪2323‬گزینه الف‪:‬‬
‫آربيتراژ نوعی فعاليت است که طی آن‪ ،‬یک دارایی در يک بازار خريداری می شود و بالفاصله در بازار ديگر به فروش‬
‫می رسد‪ .‬انگيزه آربيتراژگران از اين اقدام‪ ،‬کسب سود با استفاده از اختالف قيمت یک دارایی مشابه در دو یا چند بازار است‪.‬‬
‫در نتیجه‪ ،‬فعالیت آنها سریعاً باعث يکسان شدن قيمت ارز در بازارهای مختلف و افزایش کارایی بازار می شود‪.‬‬
‫‪2424‬گزینه د‬

‫‪38‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و )هدنیآ لیوحت دادرارق( یتآ نامیپ رازاب‬

‫فصل دوم‬
‫‪1‬‬
‫بازار پیمان آتی (قرارداد تحویل آینده)‬
‫و ابزارهای آن‬

‫اهداف اصلی فصل‬

‫شما پس از مطالعه این فصل می‌توانید‪:‬‬
‫‪Ý Ý‬تعریف پیمان آتی و مفهوم موقعیت خرید و فروش را دریابید‪.‬‬
‫‪Ý Ý‬روشهای تسویهِ پیمان آتی و تاثیر آنها بر ریسک اعتباری طرفهای پیمان آتی را تشریح کنید‪.‬‬
‫‪Ý Ý‬تابع و منحنی عایدی طرف های پیمان آتی را درک کنید‪.‬‬
‫‪Ý Ý‬انواع دارایی های پایه مورداستفاده در پیمان آتی را بیان کنید‪.‬‬
‫‌گذاری پیمان آتی را توصیف کنید‪.‬‬
‫ِ‬ ‫‪Ý Ý‬اصول قیمت‬
‫توافقی پیمان آتی را تحلیل کنید‪.‬‬
‫ِ‬ ‫‪Ý Ý‬عوامل موثر بر قیمت‬

‫‪1‬‬
‫مقدمه‬
‫از فصل قبل به یاد داریم که پیمان آتی‪ ،‬موافقت نامه ای است که به موجب آن‪ ،‬طرفین موافقت می کنند معامله بر سر یک‬
‫دارایی پایه را بنا بر قیمتی مشخص در روزی مشخص در آینده انجام دهند‪ .‬یک طرف با خرید دارایی پایه و طرف دیگر ‬
‫با فروش آن موافقت می کند‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬طرف فروش‪ ،‬موقعیت فروش و طرف خرید‪ ،‬موقعیت خرید اتخاذ می کند‪.‬‬
‫در روز انعقاد پیمان آتی‪ ،‬طرفین بر سر نوع و میزان دارایی پایه‪ ،‬قیمت توافقی‪ ،‬سررسید و محل تحویل آن توافق می‌کنند ‪.‬‬
‫‪2‬‬

‫در این روز‪ ،‬نه طرف خرید قیمت توافقی را پرداخت می کند و نه طرف فروش دارایی پایه را تحویل می‌دهد‪ .‬پرداخت قیمت‬
‫توافقی و تحویل دارایی پایه در سررسیدِ پیمان آتی انجام می گیرد‪.‬‬

‫‪ .1‬در ایران پیمان آتی معادل فارسی ‪ Forward contract‬ترجمه شده‏است که در حال حاضر بین فعاالن بازار سرمایه کشور مرسوم شده است‪ .‬الزم به ذکر است‬
‫که عبارت " قرارداد تحویل آینده"‪ ،‬که در فرهنگ اصطالحات مالی و سرمایه‏گذاری آمده برابری بهتری است که باید دید در آینده کدام‏یک ترجیح داده می‏شود‪.‬‬
‫‪ .2‬در پیمان آتی‪ ،‬به جای واژه سررسید‪ ،‬عبارت روز تحویل (‪ )delivery date‬نیز به کار گرفته می شود‪ .‬هم‌چنین‪ ،‬به جای عبارت قیمت توافقی‪ ،‬عبارت قیمت تحویل ‬
‫نیز (‪ )delivery price‬استفاده می شود‪.‬‬

‫‪39‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫تسویه و تحویل در پیمان آتی‬

‫‪1‬‬
‫تسویه‪ ،‬خاتمه دادن به پیمان آتی است‪ .‬دو روش برای تسویه پیمان آتی در روز سررسید وجود دارد‪ :‬تسویه فیزیکی‬
‫و تسویه نقدی‪.2‬‬
‫در تسویه فیزیکی‪ ،‬طرف خرید‪ ،‬قیمت توافقی را به طرف فروش می‌پردازد و در عوض‪ ،‬طرف فروش‪ ،‬دارایی پایه را به او ‬
‫تحویل می دهد‪ .‬این فرایند را‪ ،‬که تسلیم دارایی پایه در سررسید می باشد‪ ،‬تحویل‪3‬می گویند‪ .‬برای مثال‪ ،‬پیمان آتی ‪100‬‬
‫توافقی‪ 1‚700‬دالر به ازای هر اونس در نظر بگیرید‪ .‬در سررسید‪ ،‬طرف خرید قیمت توافقی را‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫اونس طال را به قیمت‬
‫‪ 170,000‬هزار دالر ( دالر‪ ×1‚700‬اونس ‪ ،)100‬به طرف فروش می پردازد و در عوض‪ ،‬طرف فروش دارایی پایه (‪100‬‬
‫اونس طال) را به طرف خرید تحویل می دهد‪.‬‬
‫می ‌شوند‪ .‬برای مثال‪ ،‬پیمان آتی‬
‫ِ‬ ‫تسویه فیزیکی برخی از پیمان های آتی دشوار می باشد‪ .‬از این‏رو به صورت نقدی تسویه‬
‫شاخص اس‪.‬اند‪.‬پی ‪ 4 500‬را در نظر بگیرید‪ .‬این شاخص‪ ،‬پرتفویی‪ 5‬از ‪ 500‬سهام شرکت‌های برتر امریکا می باشد و برای ‬
‫تسویه پیمان آتی شاخص سهام به‬
‫ِ‬ ‫فروش پیمان آتی‪ ،‬تحویل فیزیکی سهام ‪ 500‬شرکت دشوار است‪ .‬از این رو‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫طرف‬
‫صورت نقدی صورت می گیرد‪ .‬ولی‪ ،‬سازوکار این تسویه چگونه است؟‬
‫فردی را تصور کنید که شش ماه پیش‪ ،‬در حالی که مقدار شاخص‪ 5‚000‬بوده‪ ،‬موضع خرید را در پیمان آتی شاخص‬
‫اس‪.‬اند‪.‬پی به مبلغ اسمی (قیمت توافقی) ‪ 4,000,000‬دالر اتخاذ کرده است‪ .‬بنابراین‪ ،‬وی در سررسید‪ 4,000,000 ،‬به‬
‫طرف فروش پرداخت و در عوض‪ ،‬دارایی پایهِ پیمان آتی شاخص را‪ ،‬یعنی مبلغ ‪( × 4,000,000‬درصد تغییر شاخص‪ )1±‬‬
‫دریافت می کند‪ .‬بدیهی است که میزان تغییر شاخص تا سررسید نامشخص و در نتیجه‪ ،‬در روز انعقاد پیمان‪ ،‬میزان دریافت‬
‫طرف خرید نامعلوم است‪ .‬از این رو‪ ،‬طرف خرید در صورت افزایش شاخص‪ ،‬سود و در صورت کاهش آن‪ ،‬زیان می کند‪.‬‬
‫فرض کنید شاخص سهام در سررسید ‪ 6‚000‬باشد که معادل افزایش ‪ 20‬درصدی است‪.‬‬
‫در نتیجه‪ ،‬وی ‪ 4,000,000‬به طرف فروش پرداخت و در عوض‪ ،‬دارایی پایه پیمان را معادل ‪ )1/2 × 4,000,000( 4,800,000‬‬
‫دریافت می کند‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬وی عایدی مثبتی (سود) به اندازه ما‌به‌التفاوت‪ ،‬که ‪ 800,000‬دالر(‪ )4,800,000- 4,000,000‬‬
‫می‌باشد‪ ،‬کسب می کند‪.‬‬

‫بستن موقعیت‪ 6‬و ریسک نکول در پیمان آتی‬

‫پیمان آتی با این ایده طراحی شده است که طرف های آن‪ ،‬موقعیت  خرید یا فروش خود را تا سررسید حفظ کنند و در ‬
‫سررسید‪ ،‬از طریق تسویه نقدی یا تسویه فیزیکی به آن خاتمه  دهند‪ .‬با این وجود‪ ،‬طرف های پیمان آتی می توانند قبل ‬
‫‪7‬‬
‫از سررسید نیز به پیمان آتی خاتمه دهند‪ ،‬که به این عمل‪ ،‬اصطالحاً بستن موقعیت از طریق معامله معکوس (جبرانی)‬
‫موقعیت ایجاد شده در پیمان آتی فعلی است‪ .‬معامله‬
‫ِ‬ ‫موقعیت در پیمان آتی جدید‪ ،‬خالف‬
‫ِ‬ ‫می‌گویند‪ .‬معامله معکوس‪ ،‬اتخاذ‬
‫معکوس برای فردی که موقعیت خرید را در یک پیمان آتی اتخاذ کرده‪ ،‬اتخاذ موقعیت فروش است و برای فردی که‬
‫موقعیت فروش را در یک پیمان آتی اتخاذ کرده‪ ،‬اتخاذ موقعیت خرید می‌باشد‪.‬‬
‫برای مثال‪ ،‬فرض کنید شما در اول ژانویه (ماه اول میالدی) موقعیت خرید در پیمان آتی سها ِم شرکت فورد اتخاذ می کنید‪.‬‬
‫بدین معنی که شما توافق می‌کنید ‪ 1‚000‬سهم فورد را به قیمت توافقی ‪ 42‬دالر در اول مِی (ماه پنجم میالدی) بخرید‪.‬‬

‫‪1. Physical settlement‬‬

‫‪2. Cash settlement‬‬
‫‪3. Delivery‬‬
‫)‪4. S&P500 (Standard & Poors 500‬‬
‫‪5. Portfolio‬‬
‫‪6. Closing position‬‬
‫‪7. Offsetting position‬‬
‫‪40‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و )هدنیآ لیوحت دادرارق( یتآ نامیپ رازاب‬

‫ال در ‪ 15‬مارس (ماه سوم میالدی) ببندید و به‬ ‫حال‪ ،‬فرض کنید شما می‌خواهید موقعیت خود را قبل از سررسید‪ ،‬مث ً‬
‫میالدی)‪ ،‬پیمان آتی جدیدی با ‬
‫ِ‬ ‫تعهدات خود در پیمان آتی خاتمه دهید‪ .‬برای این منظور‪ ،‬شما در ‪ 15‬مارس (ماه سوم‬
‫مشخصات پیمان آتی اول‪ ،‬منعقد و در آن‪ ،‬موقعیت فروش اتخاذ می‌کنید‪ .‬منظور از مشخصات پیمان آتی‪ ،‬دارایی پایه‬
‫ِ‬
‫توافقی برای پیمان آتی جدید‪ ،‬که شما متعهد به فروش‬
‫ِ‬ ‫(‪ 1‚000‬سهم فورد) و سررسید (اول می) می باشد ‪ .‬قیمت‬
‫‪1‬‬

‫ پیمان آتی قبلی متفاوت باشد‪ .‬فرض کنید در پیمان آتی جدید‪ ،‬قیمت توافقی‪40‬‬
‫ِ‬ ‫توافقی‬
‫ِ‬ ‫می شوید و ممکن است با قیمت‬
‫دالر به ازای هر سهم باشد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬شما متعهد می شوید در سررسید‪ ،‬سهام را در پیمان آتی اول به قیمت توافقی ‪42‬‬
‫توافقی‪ 40‬دالر بفروشید و در نتیجه‪ ،‬در روز ‪ 15‬مارس (روز انعقاد ‬
‫ِ‬ ‫دالر بخرید و آن را در پبمان آتی دوم (جدید)‪ ،‬به قیمت‬
‫ِ‬
‫پیمان دوم)با زیان ‪ 2‬دالر به ازای هر سهم‪ ،‬موقعیت خود را در پیمان اول می‌بندید‪.‬‬
‫ِ‬
‫همان طور که در فصل قبل بیان شد‪ ،‬یکی از معایب پیمان آتی این است که هر یک از طرف های آن‪ ،‬همواره در معرض‬
‫ریسک نکول (اعتباری) طرف دیگر می باشد‪ .‬نکته قابل توجه این است که شما‪ ،‬با وجود بستن موقعیت در روز ‪ 15‬مارس‪،‬‬
‫هم چنان در معرض ریسک نکول طرف های دیگر در پیمان‌های اول و دوم (جدید) باقی خواهید ماند‪ .‬فرض کنید که طرف‬
‫فروش در پیمان اول‪ ،‬سهام را در سررسید تحویل ندهد‪ .‬با این وجود‪ ،‬شما هنوز متعهد هستید که سهام را به قیمت ‪40‬‬
‫دالر به ازای هر سهم به طرف دیگر در پیمان دوم بفروشید‪ .‬همچنین‪ ،‬ریسک اعتباری برای طرف خرید در پیمان دوم نیز ‬
‫وجود دارد و احتمال دارد طرف خرید در سررسید سهام را از شما نخرد‪ .‬با این وجود‪ ،‬شما متعهد هستید که سهام را در ‬
‫پیمان اول از طرف دیگر بخرید‪ .‬به طور خالصه‪ ،‬بستن موقعیت در پیمان آتی بدین معنی است که شما دیگر در معرض‬
‫تالطم قیمت پیمان آتی نمی‏باشید‪ ،‬ولی شما در هر دو پیمان آتی هم‌چنان موظف به انجام تعهدات خود هستید و این امر‪،‬‬
‫یکی از معایب بستن موقعیت در پیمان آتی است‪.‬‬

‫منحنی عایدی‪2‬پیمان  آتی‬
‫یکی از روش های درک سازوکار هر ابزار مشتقه ای‪ ،‬توجه به منحنی عایدی آن می باشد‪ .‬عایدی‪ ،‬ارزش قرارداد مشتقه در ‬
‫خاطر دارید که در آن‪ ،‬ارزش پیمان آتی سها ِم آی‪.‬بی‪.‬ام را با تعیین اختالف بین قیمت‬
‫ِ‬ ‫سررسید است‪ .3‬مثال فصل قبل را به‬
‫توافقی و قیمت نقدی در سررسید آن به دست آوردیم‪ .‬در واقع‪ ،‬در آنجا ما عایدیِ پیمان آتی را تعیین کردیم‪ .‬هم‌چنین‪ ،‬در ‬
‫مثال یاد شده دیدیم که ارزش قرارداد مشتقه می تواند مثبت یا منفی باشد‪ .‬حال‪ ،‬اگر ارزش پیمان آتی را برای مجموعه ای ‬
‫از قیمت های نقدیِ ممکن در سررسید محاسبه کنیم‪ ،‬منحنی عایدی به دست می‌آید‪.‬‬
‫منحنی عایدی را می توان با رویکرد تابع عایدی‪ 4‬نیز توصیف کرد‪ .‬منحنی عایدی‪ ،‬چیزی نیست جز نمایش تصویری تابع‬
‫عایدی‪ .‬در ریاضی‪ ،‬تابع عبارت است از ارایه خروجی به ازای دریافت ورودی‪ .‬در هر قرارداد مشتقه‪ ،‬دو تابع عایدی وجود ‬
‫دارد‪ ،‬یکی برای طرف خریدِ قراداد مشتقه و دیگری برای طرف فروش آن‪ .‬تابع عایدی برای طرف‌های خرید و فروش در ‬
‫پیمان آتی بدین ترتیب است‪:‬‬
‫‪( PFwd , Long = S − K‬عایدی طرف خرید)‬

‫‪( PFwd , Short = K − S‬عایدی طرف فروش)‬

‫که در آن‪ ، S ،‬قیمت نقدی دارایی پایه در سررسید و ‪ ، K‬قیمت توافقی می باشد‪ .‬رابطه اول‪ ،‬تابع عایدی برای طرفی از ‬
‫پیمان آتی می باشد که موقعیت خرید و رابطه دوم‪ ،‬تابع عایدی برای طرفی از پیمان آتی است که موقعیت فروش اتخاذ‬

‫‪ .1‬در این مثال‪ ،‬فرض بر این است که پیمان آتی موردنظر به صورت فیزیکی تسویه می شود‪.‬‬
‫‪2. Payoff diagram‬‬
‫‪ .3‬در این کتاب‪ ،‬ما از واژه‌های عایدی و ارزش به عنوان ترجمه واژه ‪ Payoff‬استفاده می‌کنیم‪.‬‬
‫‪4. Payoff function‬‬
‫‪41‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫توافقی ‪ 1‚400‬دالر به ازای هر اونس در نظر ‬

‫ِ‬ ‫کرده است‪ .‬برای روشن شدن این روابط‪ ،‬یک پیمان آتی طال را با قیمت‬
‫بگیرید‪ .‬حال‪ ،‬فرض کنید که در سررسید‪ ،‬یکی از پنج قیمت ‪ 1‚500 ،1‚400 ،1‚300 ،1‚200‬و ‪ 1‚600‬دالر برای قیمت‬
‫نقدی طال رخ می دهد‪ .‬اگر هر یک از این مقادیر را در تابع عایدی برای طرف خرید قرار دهیم‪ ،‬به جدول ‪ 1-2‬می رسیم‪.‬‬

‫جدول‏‪ :1‑2‬عایدی طرف خرید در پیمان آتی (ارقام به دالر)‬

‫ قیمت‏های نقدی ممکن در سررسید ( ‪) S‬‬ ‫قیمت توافقی ( ‪) K‬‬ ‫عایدی ( ‪) S − K‬‬
‫‪1‚200‬‬ ‫‪1‚400‬‬ ‫‪-200‬‬
‫‪1‚300‬‬ ‫‪1‚400‬‬ ‫‪-100‬‬
‫‪1‚400‬‬ ‫‪1‚400‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‚500‬‬ ‫‪1‚400‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪1‚600‬‬ ‫‪1‚400‬‬ ‫‪200‬‬

‫جدول ‪ 1-2‬به روشنی نشان می دهد که چرا عایدی ممکن است منفی یا مثبت گردد‪ .‬البته‪ ،‬در سررسید‪ ،‬طرف خرید ‬
‫موظف به پرداخت قیمت توافقی ( ‪ ) K‬می باشد‪ .‬اگر در سررسید‪ ،‬قیمت نقدی ( ‪ ) S‬بیش‌تر از قیمت توافقی باشد‪ ،‬طرف‬
‫خرید‪ ،‬دارایی پایه را کم تر از قیمت نقدی می خرد و در نتیجه‪ ،‬عایدی مثبت کسب می کند‪ .‬در صورتی که قیمت نقدی ‬
‫کم تر از قیمت توافقی باشد‪ ،‬طرف خرید دارایی پایه را بیش تر از قیمت نقدی می خرد و در نتیجه‪ ،‬متحمل عایدی منفی ‬
‫می شود‪ .‬از این رو‪ ،‬عایدی برای طرف خرید عبارت است از‪ :‬تفاضل بین قیمت نقدیِ سررسید و قیمت توافقی (‪.)S-K‬‬
‫اکنون‪ ،‬می توانیم منحنی عایدی را برای طرف خریدِ پیمان آتی رسم کنیم‪ .‬همان طور که مالحظه می کنید منحنی عایدی ‬
‫طرف خرید خطی راست می باشد که محور ‪ S‬را در نقطه ‪ K‬قطع می کند‪ .‬طرف خرید به ازای قیمت‌ نقدی بیش تر از ‬
‫قیمت توافقی ( ‪ ،) K‬از عایدی حاصل از پیمان آتی خشنود و به ازای قیمت  نقدی کم تر از قیمت توافقی‪ ،‬از عایدی به‬
‫دست آمده از پیمان آتی ناخرسند است‪.‬‬

‫شکل‏‪ :1‑2‬منحنی عایدی طرف خرید در پیمان آتی‬

‫ﻋﺎﻳﺪﻯ )ﺩﻻﺭ(‬

‫‪400‬‬
‫‪300‬‬

‫‪200‬‬

‫‪100‬‬
‫‪k‬‬
‫‪ -S‬ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻘﺪﻯ )ﺩﻻﺭ(‬
‫‪1,100‬‬ ‫‪1,200 1,300 1,400‬‬ ‫‪1,500‬‬ ‫‪1,600 1,700 1,800‬‬
‫‪-100‬‬
‫‪-200‬‬

‫‪-300‬‬

‫‪-400‬‬

‫‪42‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و )هدنیآ لیوحت دادرارق( یتآ نامیپ رازاب‬

‫حال‪ ،‬منحنی عایدیِ طرف فروش در پیمان آتی چگونه است؟ همان طور که در فصل قبل بیان شد‪ ،‬قراردادهای مشتقه‪،‬‬
‫بازی با جمع صفر می باشند‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬هر طرفی از قرارداد مشتقه که عایدی مثبت (سود) کسب می کند‪ ،‬طرف‬
‫دیگری برای همان قرارداد وجود دارد که به همان میزان‪ ،‬عایدی منفی (زیان) داشته است‪ .‬بنابراین‪ ،‬منحنی عایدیِ طرف‬
‫فروش باید خطی راست و با شیب منفی باشد (دقیقاً برعکس منحنی عایدی طرف خرید)‪ .‬در نتیجه‪ ،‬عایدی برای طرف‬
‫فروش عبارت است از‪ :‬تفاضل بین قیمت توافقی و قیمت نقدیِ سررسید (‪ .)K-S‬عایدی طرف  فروش پیمان آتی در جدول‬
‫‪ 2-2‬درج شده است‪.‬‬

‫جدول‏‪ :2‑2‬عایدی طرف فروش در پیمان آتی (ارقام به دالر)‬

‫قیمت‏های نقدی ممکن در سررسید‬ ‫قیمت توافقی‬ ‫عایدی طرف فروش‬

‫ ( ‪) S‬‬ ‫(‪)K‬‬ ‫ ( ‪) K − S‬‬
‫‪1,200‬‬ ‫‪1,400‬‬ ‫‪200‬‬
‫‪1,300‬‬ ‫‪1,400‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪1,400‬‬ ‫‪1,400‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1,500‬‬ ‫‪1,400‬‬ ‫‪-100‬‬
‫‪1,600‬‬ ‫‪1,400‬‬ ‫‪-200‬‬

‫بدین ترتیب‪ ،‬منحنی عایدی طرف فروش در پیمان آتی به صورت شکل ‪ 2-2‬می باشد‪.‬‬

‫شکل‏‪ :2‑2‬منحنی عایدی طرف فروش در پیمان آتی‬

‫ﻋﺎﻳﺪﻯ )ﺩﻻﺭ(‬

‫‪400‬‬
‫‪300‬‬

‫‪200‬‬

‫‪100‬‬
‫‪k‬‬
‫‪ -S‬ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻘﺪﻯ )ﺩﻻﺭ(‬
‫‪1,100‬‬ ‫‪1,200 1,300 1,400‬‬ ‫‪1,500‬‬ ‫‪1,600 1,700 1,800‬‬
‫‪-100‬‬
‫‪-200‬‬

‫‪-300‬‬

‫‪-400‬‬

‫‪43‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫از دو شکل قبل می توان دریافت‪ ،‬هر طرفی از قرارداد مشتقه که سودی کسب می کند‪ ،‬طرف دیگری برای همان قرارداد ‬
‫وجود دارد که به همان میزان‪ ،‬ضرر کرده است‪ .‬نشان دادن شکل‌های قبل در قالب یک شکل این موضوع را بهتر نمایان ‬
‫می کند‪.‬‬
‫ال ‪ 1,300‬دالر)‪ ،‬طرف خرید پیمان آتی ناخشنود است‪ ،‬چرا که دارایی پایه‬ ‫در بازه قیمت نقدیِ کم‌تر از ‪ 1,400‬دالر (مث َ‬
‫توافقی ‪ 1,400‬دالر از طرف فروش پیمان آتی بخرد‪ ،‬در حالی که ‪ 1,300‬دالر در بازار نقدی ارزش دارد‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫را باید به قیمت‬
‫بدیهی است در قیمت نقدیِ ‪ 1,300‬دالر‪ ،‬طرف فروش پیمان آتی خرسند می باشد‪ ،‬چرا که پیمان آتی موجب شده دارایی ‬
‫توافقی ‪ 1,400‬دالر به طرف خرید پیمان آتی بفروشد‪.‬‬
‫ِ‬ ‫پایه ای که در سررسید‪ 1,300 ،‬دالر در بازار نقدی می‌ارزد‪ ،‬به قیمت‬
‫مشابه این تحلیل را می‌توان برای بازه قیمت نقدی بیش تر از ‪ 1,400‬نیز انجام داد‪.‬‬

‫شکل‏‪ :3‑2‬منحنی عایدی خالص در پیمان آتی‬

‫ﻋﺎﻳﺪﻯ )ﺩﻻﺭ(‬

‫‪400‬‬
‫‪300‬‬ ‫ﻋﺎﻳﺪﻯ ﻃﺮﻑ ﺧﺮﻳﺪ‬

‫‪200‬‬

‫‪100‬‬
‫‪k‬‬ ‫ﻋﺎﻳﺪﻯ ﺧﺎﻟﺺ‬
‫‪1‬‬

‫‪ -S‬ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻘﺪﻯ )ﺩﻻﺭ(‬

‫‪1,100‬‬ ‫‪1,200 1,300 1,400‬‬ ‫‪1,500‬‬ ‫‪1,600 1,700 1,800‬‬
‫‪-100‬‬
‫‪-200‬‬

‫‪-300‬‬ ‫ﻋﺎﻳﺪﻯ ﻃﺮﻑ ﻓﺮﻭﺵ‬

‫‪-400‬‬

‫‪1‬‬
‫انواع پیمان آتی‬
‫در این بخش‪ ،‬برخی از انواع پیمان  آتی را بیان می کنیم‪ .‬منظور از واژه "نوع"‪ ،‬دارایی  پایه ای است که در پیمان آتی به‬
‫کار می رود‪.‬‬

‫‪ .1‬منظور از عایدی خالص‪ ،‬حاصل جمع عایدی طرف‏های خرید و فروش در قرارداد مشتقه (در این‏جا‪ ،‬پیمان آتی است‪ ).‬همانطور که مالحظه می‏کنید مقدار این عایدی ‬
‫صفر است‪.‬‬

‫‪44‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و )هدنیآ لیوحت دادرارق( یتآ نامیپ رازاب‬

‫‪1‬‬
‫پیمان آتی سهام‬
‫پیمان آتی سهام‪ ،‬توافقی است که به موجب آن‪ ،‬طرف ها موافقت می کنند معامله بر سر سهام یک شرکت ‪ ،‬سبد سهام‌ یا ‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬

‫شاخص  سهام‪ 4‬را بنا بر قیمتی توافقی در آینده انجام دهند‪.‬‬

‫پیمان آتی سهام یک شرکت به افراد اجازه می‌دهد تا خرید یا فروش سهام شرکتی را به قیمتی مشخص در آینده ‬
‫تضمین کنند‪ .‬در صورتی که در سررسید قیمت توافقی کم تر از قیمت نقدی باشد‪ ،‬طرف فروش‪ ،‬قیمت توافقی را دریافت‬
‫خواهد کرد‪ .‬اگر قیمت توافقی باالتر از قیمت نقدی در سررسید باشد‪ ،‬طرف فروش باز هم قیمت توافقی را دریافت می‌کند ‬
‫و نمی تواند سهام را به قیمت نقدی آن به طرف دیگر بفروشد‪.‬‬
‫برای مثال‪ ،‬فرض کنید که فردی مالک سهام شرکت جنرال‌الکتریک به قیمت نقدی ‪ 120‬دالر به ازای هر سهم است و قصد ‬
‫فروش آن را در شش ماه دیگر دارد‪ .‬وی می‪‎‬تواند یک پیمان آتی سهام با قیمت توافقی مث ً‬
‫ال ‪ 125‬دالر به ازای هر سهم با ‬
‫سررسید شش ماه دیگر منعقد کند‪ .‬در صورتی که قیمت نقدی سهام این شرکت در سررسید‪:‬‬
‫© ©کم تر از ‪ 125‬دالر باشد‪ ،‬وی قیمت توافقی ‪ 125‬دالر را دریافت می کند و زیانی بابت کاهش قیمت سهام جنرال‌الکتریک‬
‫متحمل نمی شود؛‬
‫© ©بیش تر از ‪ 125‬دالر باشد‪ ،‬وی هم چنان قیمت توافقی ‪ 125‬دالر را دریافت می کند و سودی بابت افزایش قیمت‬
‫سهام جنرال‌الکتریک نمی‌برد‪.‬‬
‫ در عمل‪ ،‬افراد‪ ،5‬سهام بیش از یک شرکت را در سبد اوراق بهادارشان (پرتفویشان) نگه می دارند و مایل به حفظ ارزش‬
‫‪6‬‬

‫ ها‪ ،‬پیمان آتی جداگانه ای را منعقد کنند که این عمل ‬

‫ِ‬ ‫آنها می‌باشند‪ .‬بدین منظور‪ ،‬افراد می‌توانند برای هر یک از سهام‬
‫  ها‪ ،‬یک پیمان آتی سبد ‬
‫ِ‬ ‫جای انعقاد پیمان آتی جداگانه برای هر یک از سهام‬
‫ِ‬ ‫هزینه معامله‪ 7‬باالیی دارد‪ .‬از این رو‪ ،‬آنها به‬
‫سهام ‪ ،‬که شامل سهام  هایی است که در اختیار دارند‪ ،‬منعقد می کنند‪.‬‬
‫برای مثال‪ ،‬فردی را در نظر بگیرید که مالک سهام چهار شرکت می باشد‪ .‬وی به جای انعقاد چهار پیمان آتی‪ ،‬تنها یک‬
‫ال ‪ 150‚000‬دالر برای تحویل در شش ماه دیگر منعقد می‌کند‪.‬‬ ‫توافقی مث ً‬
‫ِ‬ ‫پیمان آتی بر روی سبد سهام هایش با قیمت‬
‫بدین ترتیب‪ ،‬در سررسید (شش ماه دیگر)‪ ،‬وی تعداد معینی از سهام چهار شرکت مشخص را به ازای دریافت ‪150‚000‬‬
‫دالر تحویل می دهد‪.‬‬
‫پیمان آتی شاخص سهام‪ ،‬راهکاری برای پوشش ریسک سبد اوراق بهاداری است که ترکیبی مشاب ِه ترکیب شاخص سهام‬
‫دارند‪ .‬در واقع‪ ،‬مدیر سبد اوراق بهادار به جای انعقاد یک پیمان آتی برای هر یک از دارایی هایش‪ ،‬یک پیمان آتی بر روی ‬
‫شاخص سهام منعقد می کند‪.‬‬
‫فرض کنید که یک شرکت سرمایه گذاری صاحب سبد اوراق بهاداری است که ترکیبی مشابه ترکیب شاخص سهام‬
‫اس‪.‬اند‪.‬پی دارد و نگران کاهش ارزش آن در آینده است‪ .‬این شرکت‪ ،‬یک پیمان آتی شاخص سهام به مبلغ اسمی ‬
‫(قیمت توافقی) ‪ 50,000,000‬دالر منعقد و در آن‪ ،‬موقعیت فروش اختیار می کند‪ .‬مفهوم این پیمان بدین صورت است‪:‬‬
‫در سررسید‪ ،‬طرف فروش مبلغ ‪ 50,000,000‬دالر دریافت و در عوض‪ ،‬دارایی پایهِ پیمان آتی شاخص را به قیمت‬
‫‪ 50,000,000‬دالر × (درصد تغییر شاخص‪ ،)1±‬پرداخت می کند‪ .‬بدیهی است که میزان تغییر شاخص تا سررسید ‬

‫‪1. Equity forward contract‬‬

‫‪2. Individual stock‬‬
‫‪3. Stock portfolio‬‬
‫‪4. Stock index‬‬
‫‪ .5‬منظور از افراد‪ ،‬سرمایه  گذاران خُ رده  پا (‪ )retail investors‬یا سرمایه  گذاران نهادی (‪ )institutional investors‬نظیر صندوق های سرمایه  گذاری مشترک‪،‬‬
‫صندوق های بازنشستگی و مواردی از این دست می باشد‪.‬‬
‫‪6. Portfolio‬‬
‫‪ .7‬منظور از هزینه معامله (‪ ،)transaction cost‬زمان و هزینه صرف شده برای انعقاد پیمان و اجرای آن می باشد‪.‬‬

‫‪45‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫نامشخص می باشد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬در روز انعقاد پیمان‪ ،‬میزان پرداخت شرکت سرمایه‌گذاری (طرف فروش) نامعلوم می باشد‪ .‬از ‬
‫این رو‪ ،‬طرف فروش در صورت افزایش شاخص‪ ،‬زیان و در صورت کاهش آن‪ ،‬سود می کند‪ .‬فرض کنید که شاخص سهام‬
‫تا سررسید ‪ 4‬درصد کاهش یابد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬شرکت سرمایه گذاری سود ‪ 2,000,000‬دالری (‪ 50,000,000‬دالر× ‪ )0/04‬‬
‫در این پیمان آتی به دست می آورد‪ .‬تاثير پیمان آتی شاخص سهام برای شرکت سرمایه  گذاری بدین ترتیب است‪ :‬در ‬
‫سررسید‪ ،‬شرکت سرمایه‌گذاری ‪ 48,000,000‬دالر (‪ 50,000,000‬دالر × ‪ )0/96‬به طرف خرید پرداخت و در ازای آن‪،‬‬
‫‪ 50,000,000‬دالر دریافت می  کند‪ .1‬بنابراین‪ ،‬شرکت سرمایه  گذاری از یک طرف‪ ،‬عایدی مثبتی معادل با ‪2,000,000‬‬
‫دالر (‪ )50,000,000- 48,000,000‬از پیمان آتی کسب می‌کند و از طرف دیگر‪ ،‬به همان میزان‪ ،‬سبد اوراق بهادارش‬
‫با عایدی منفی روبرو ‌شده است‪ .2‬در نتیجه‪ ،‬در مجموع‪ ،‬ارزش سبد اوراق بهادار شرکت سرمایه‌گذاری در سررسید بدون ‬
‫تغییر باقی می  ماند‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬شرکت سرمایه‏گذاری با اتخاذ موقعیت فروش در پیمان آتی شاخص سهام‪ ،‬ریسک‬
‫کاهش ارزش سبد اوراق بهادارش را پوشش داده‏است‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫پیمان آتی اوراق قرضه‬
‫پیمان آتی اوراق قرضه‪ ،4‬موافقت نامه ای است که به موجب آن‪ ،‬طرف فروش موظف می شود اوراق قرضه را به قیمتی ‬
‫مشخص در روزی مشخص به طرف خرید تحویل دهد‪ .‬اوراق قرضه شرکت‪ ،‬سبد اوراق قرضه و شاخص  اوراق قرضه‪،‬‬
‫مورد استفاده قرار می‌گیرند‪ .‬پیمان های  آتی اوراق قرضه برای ‬
‫ِ‬ ‫دارایی های پایه ای هستند که در پیمان آتی اوراق قرضه‬
‫پوشش ریسک نرخ بهره مورد استفاده قرار می گیرند‪.‬‬
‫ ای را در نظر بگیرید که ارزش اسمی ‪ 10,000‬دالر و کوپن های سالیانه ‪ 10‬درصدی دارد‪ .‬بدین معنی ‬
‫ِ‬ ‫ورقه قرضه ده ساله‬
‫که ناشر اوراق قرضه‪ ،‬هر سال‪ 1000 ،‬دالر (‪ )0/10 × 10,000‬و در سررسید (پایان سال دهم) ‪( 10,000‬ارزش اسمی ‬
‫ورقه) به مالک آن پرداخت می کند‪ .‬فرض کنید که مالک اوراق قرضه‪ 10,000 ،‬دالر برای خرید آن در روز انتشار اوراق‬
‫می‌پردازد‪ .‬هم چنین‪ ،‬فرض کنید که مالک اوراق قرضه قصد دارد آن را در سال بعد بفروشد‪ ،‬ولی نگران است که افزایش‬
‫نرخ بهره‪ ،‬موجب کاهش ارزش آن در سال بعد گردد‪ .‬در پایان سال اول‪ ،‬قیمت نقدی اوراق قرضه با سررسید بیش از یک‬
‫سال لزوماً با ارزش اسمی آن برابر نیست‪ .‬بنابراین‪ ،‬وی برای حفظ ارزش اورق قرضه‪ ،‬یک پیمان آتی اوراق قرضه منعقد ‬
‫می کند تا دریافتی مشخص را برای سال بعد تضمین کند‪.5‬‬
‫نظیر پیمان‌های  آتی سبد اوراق قرضه و شاخص اوراق قرضه به وسیله شرکت هایی منعقد می‌شوندکه‬
‫ِ‬ ‫پیمان های آتی دیگر‪،‬‬
‫ِ‬
‫سبدی از اوراق قرضه دارند‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫پیمان آتی نرخ بهره‬
‫قبل از تشریح پیمان آتی نرخ بهره‪ ،‬الزم است نرخ بهره و ساختار زمانی نرخ بهره (منحنی ثَ َمر)‪ 7‬را تشریح کنیم‪ .‬تعریف‌های ‬
‫مختلفی از نرخ بهره شده است‪ .‬در نظام اقتصادی جدید‪ ،‬دو نرخ بهره را می توان از یک دیگر متمایزکرد‪ :‬نرخ بهره واقعی و ‬

‫‪ .1‬در عمل‪ ،‬شرکت سرمایه  گذاری ما به‌التفات را به صورت نقدی‪ ،‬که ‪ 2,000,000‬دالر می‌باشد‪ ،‬از طرف دیگر دریافت می کند‪.‬‬
‫‪ .2‬فرض این است که ترکیب سبد اوراق بهادار شرکت سرمایه گذاری دقیقاً مشابه ترکیب شاخص سهام می باشد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬تغییر ارزش شاخص سهام برابر با تغییر ارزش‬
‫سبد اوراق بهادار شرکت سرمایه  گذاری است‪.‬‬
‫‪3. Bond forward contracts‬‬
‫‪ .4‬اوراق قرضه را می توان از مناظر مختلف تقسیم کرد‪ .‬اوراق قرضه (‪ )1‬از منظر ارایه کوپن‪ ،‬به اوراق قرضه بدون کوپن (‪ )zero-coupon bonds‬و اوراق قرضه دارای ‬
‫کوپن (‪ )2( ،)coupon-bearing bonds‬از منظر ناشر‪ ،‬به اوراق قرضه دولتی‪ ،‬شهرداری و شرکتی و (‪ )3‬از منظر سررسید‪ ،‬به اوراق قرضه کوتاه‌مدت (یک ساله)‪،‬‬
‫میان مدت (دو تا ده ساله) و بلندمدت (بیش‌تر از ده سال) تقسیم می شوند‪.‬‬
‫فروش یک ورقه قرضه به ارزش اسمی ‪ 100‚000‬دالر به قیمت توافقی ‪ 115‬دالر‪،‬‬
‫ِ‬ ‫‪ .5‬در بازار مشتقه اوراق قرضه‪ ،‬قیمت ها را بر مبنای ‪ 100‬اعالم می کنند‪ .‬برای مثال‪،‬‬
‫ِ پیمان آتی اوراق قرضه است‪.‬‬
‫ِ‬ ‫به معنی پرداخت ‪ 115‚000‬دالری (‪ )1/15 × 100‚000‬طرف خرید به طرف فروش در سررسید‬
‫)‪6. Forward rate agreement (FRA‬‬
‫‪7. Term structure=Yield curve‬‬

‫‪46‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و )هدنیآ لیوحت دادرارق( یتآ نامیپ رازاب‬

‫نرخ بهره اسمی‪ .‬نرخ بهره واقعی‪ ،‬هزینه خودداری از مصرف حال و انتقال آن به آینده می‌باشد‪ .‬این نرخ‪ ،‬به طور معمول ‪3‬‬
‫درصد تعریف شده و در جوامع مصرفی به ‪ 5‬درصد نیز می رسد‪ .‬نرخ بهره اسمی عبارت است از نرخ بهره واقعی به عالوه ‬
‫نرخ تورم‪.1‬‬
‫درصورتی‌که در یک مقطع زمانی (مث ً‬
‫ال اول خرداد) به بازار بنگریم و نرخ‌های بازده را برای اوراق قرضه (معموالً خزانه‌داری) ‬
‫با سررسیدهای مختلف‪ 2‬به دست آوریم و آنها را به هم وصل کنیم‪ ،‬منحنی‌ای به دست می آید که آن را ساختار زمانی نرخ‬
‫ِ‬
‫منحنی ثمر در چهار حالت صعودی‪ ،‬نزولی‪ ،‬مسطح و کوهانی ظاهر می‌شود که‬ ‫بهره یا منحنی ثمر می نامند‪ .‬به طور کلی‪،‬‬
‫منحنی ثمر صعودی (نرمال) در بیشتر اوقات دیده می‌شود‪ .‬منحنی ثمر بیان گر این مطلب است که یکی از عوامل موثر ‬
‫بر میزان نرخ بهره‪ ،‬مدتِ تا سررسید اوراق قرضه می باشد‪ .‬برای مثال‪ ،‬بانک مرکزی‪ ،‬در شرایط عادی‪ ،‬حاضر است که بهره ‬
‫موضوع‪ ،‬در بهره پرداختی بانک‌ها به‬
‫ِ‬ ‫بیش تری را به اوراق قرضه سه  ساله نسبت به اوراق قرضه یک‌ساله پرداخت کند‪ .‬این‬
‫سپرده  ها با سررسیدهای طوالنی‌تر نیز صدق می‌کند‪.‬‬

‫شکل‏‪ :4‑2‬انواع منحنی ثمر (بازده)‬ ‫ ‬

‫ﺛﻤﺮ‬
‫)ﻧﺮﺥ ﺑﻬﺮﻩ(‬

‫(‬ ‫)‬

‫ﻣﺪﺕ ﺗﺎ ﺳﺮﺭﺳﻴﺪ‬

‫منحنی‌‌های درج شده در شکل ‪ ،4-2‬نشان‌دهنده ثمر‌های نقدی‪ 3‬است‪ .‬در واقع‪ ،‬این منحنی‪ ،‬رابطه بین مدت تا سررس ِ‬
‫ید‬
‫اوراق قرضه و نرخ بهره اسمی را در زمان حاضر نشان می‌دهد‪ .‬در بسیاری از اوقات‪ ،‬نهادهای مالی نظیر بانک‪ ،‬نگران ‬
‫تغییرات منحنی ثمر در آینده هستند‪ .‬از این رو‪ ،‬آنها به پیش بینی نرخ بهره بر پایه اطالعاتِ منحنی ثمر نقدی می‌پردازند ‬

‫‪ .1‬عالقه‌مندان می‌توانند برای کسب اطالعات بیش‌تر به کتاب اصول بازار سرمایه‪ ،‬بخش سوم‪ ،‬فصل ارزش زمانی پول‪ ،‬انتشارات آریاناقلم مراجعه نمایند‪.‬‬
‫‪ .2‬این اوراق باید دارای ریسک مشابه باشند‪ .‬برای مثال‪ ،‬اوراق قرضه وزارت دارایی یک کشور یا یک بنگاه بزرگ اقتصادی که انواع اوراق قرضه با سررسیدهای مختلف‬
‫را در بازار دارند‪.‬‬
‫‪3. Spot yield curve‬‬

‫‪47‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫و بر اساس این پیش بینی‪ ،‬قیمت توافقی را در قرادادهایی مانند پیمان آتی نرخ بهره و سواپ تعیین می‌کنند‪ .‬حال که‬
‫منحنی ثمر و اهمیت آن را درک کردیم‪ ،‬می‌توانیم به معرفی پیمان آتی نرخ بهره بپردازیم‪.‬‬
‫پیمان آتی نرخ بهره (‪ ،)FRA‬موافقت  نامه  ای است که به موجب آن‪ ،‬موافقت می شود نرخ بهره مشخصی (نرخ بهره ‬
‫توافقی) به مبلغی مشخص طی دوره‌ای مشخص در آینده تعلق گیرد‪ .‬مبلغ اسمی در روز انعقاد پیمان بین طرف های آن ‬
‫جابه‌جا نمی‌شود و فقط معیاری برای محاسبه بهره در آینده است‪ .‬مشابه همه قراردادهای مشتقه‪ ،‬پیمان آتی نرخ بهره نیز ‬
‫یک طرف خرید و یک طرف فروش دارد‪:1‬‬
‫طرف خرید‪ :‬طرفی از پیمان می‌باشد که موظف به پرداخت نرخ بهره توافقی روی مبلغ اسمی است‪ .‬در صورتی که نرخ بهره ‬
‫توافقی کم‌تر از نرخ بهره مرجع باشد‪ ،‬طرف خرید از پیمان آتی بهره‪ ،‬عایدی مثبت به دست آورده و مابه‌التفاوت بهره روی ‬
‫مبلغ اسمی را به صورت نقدی از طرف فروش دریافت می کند‪.‬‬
‫طرف فروش‪ :‬طرفی از پیمان آتی بهره می‌باشد که موظف به پرداخت نرخ بهره مرجع روی مبلغ اسمی است‪ .‬در صورتی ‬
‫که نرخ بهره توافقی بیش‌تر از نرخ بهره مرجع باشد‪ ،‬طرف فروش از پیمان آتی بهره‪ ،‬عایدی منفی کسب و مابه‌التفاوت بهره ‬
‫روی مبلغ اسمی را به صورت نقدی از طرف خرید دریافت می کند‪.‬‬
‫از آن چه گفته شد‪ ،‬نتیجه می‌شود که طرف فروش از کاهش نرخ بهره مرجع در سررسید سود می برد در حالی که‪ ،‬طرف‬
‫خرید از افزایش نرخ بهره مرجع سود می برد‪.‬‬
‫در پایان‪ ،‬الزم به ذکر است که نحوه نمایش پیمان آتی نرخ بهره‪ ،‬دوستونی است‪ .‬برای مثال‪ ،‬پیمان آتی نرخ بهره ‪،3 × 15‬‬
‫نرخ بهره مرجع آن در سه‌ماههِ آتی معلوم می‌شود و به یک دوره یک‌ساله (‪ )15 – 3 = 12‬تعلق می‌گیرد ‬
‫ِ‬ ‫پیمانی است که‬
‫(شروع آن‪ ،‬سه ماه دیگر از زمان فعلی است و به مدت یک سال ادامه می‌یابد)‪.‬‬
‫برای روشن شدن مفهوم پیمان آتی نرخ بهره به این مثال توجه کنید‪ .‬فرض کنید شرکت "الف"‪ ،‬طرف فروش و شرکت‬
‫"ب"‪ ،‬طرف خرید یک پیمان آتی نرخ بهره ‪ 3 × 15‬با شرایط زیر می باشند‪.‬‬
‫© ©مبلغ اسمی ‪ 5,000,000‬دالر می‌باشد؛‬
‫© ©نرخ بهره توافقی  ‪ 4‬درصد و نرخ بهره مرجع‪ ،‬الیبور ‪ 360‬روزه (یک‌ساله) است که مقدار آن‪ 90 ،‬روز دیگر (سه‌ماه ‬
‫دیگر) مشخص می‌شود‪.‬‬
‫فرض کنید ‪ 90‬روز دیگر مشخص می شود که نرخ الیبور ‪ 360‬روزه‪ 5 ،‬درصد است که بیش‌تر از نرخ بهره توافقی می‌باشد‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬طرف فروش باید مابه  التفاوت بهره‌های‌ توافقی و مرجع را‪ ،‬که معادل یک درصد (‪ )0/05 -0/04‬روی مبلغ‬
‫‪ 5,000,000‬دالر است‪ ،‬به طرف خرید در یک سال دیگر بپردازد‪ .‬البته‪ ،‬طرف های پیمان آتی نرخ بهره معموالً پس از ‬
‫مشخص شدن نرخ بهره مرجع‪ ،‬مابه التفاوت نرخ‌های بهره مرجع و توافقی را تنزیل (در مثال ما‪ ،‬به ماه سوم) و پیمان آتی ‬
‫نرخ بهره را تسویه می کنند‪.‬‬

‫‪ .1‬به عنوان یک قاعده کلی‪ ،‬در هر قرارداد مشتقه‪ ،‬هر آن چه در زمان انعقاد قرارداد مشتقه نامعلوم است و احتمال افزایش یا کاهش ارزش آن در آینده وجود دارد و ما ‬
‫قصد پوشش ریسک آن را داریم‪ ،‬دارایی پایه قرارداد مشتقه است‪ .‬حال‪ ،‬در برخی از قراردادهای مشتقه نظیر پیمان آتی سهام‪ ،‬دارایی پایه ملموس (دارایی پایه = سهام) ‬
‫و در برخی موارد نظیر پیمان آتی بهره‪ ،‬انتزاعی است (دارایی پایه = نرخ بهره مرجع)‪ .‬با این توصیف‪ ،‬حال می‌توان طرف خرید و طرف فروش در پیمان آتی را شناسایی ‬
‫کرد‪ .‬طرفی از پیمان که موظف به پرداخت نرخ بهره مرجع (دارایی پایه) روی مبلغ اسمی است (نرخی که احتمال تغییر آن در آینده وجود دارد) طرف فروش است‬
‫و طرفی که موظف به پرداخت نرخ بهره توافقی روی مبلغ اسمی است‪ ،‬طرف خرید در پیمان آتی نرخ بهره می‌باشد‪.‬‬

‫‪48‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و )هدنیآ لیوحت دادرارق( یتآ نامیپ رازاب‬

‫شکل‏‪ :5‑2‬فرایند مذاکره و تسویه در مثال پیمان آتی نرخ بهره‬

‫‪0‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪360‬‬

‫)ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺭﻭﺯ(‬

‫ﺩﺭ ﺭﻭﺯ ﻣﺬﺍﻛﺮﻩ ﺑﺎ ﻣﻮﺍﺭﺩ ﺯﻳﺮ ﻣﻮﺍﻓﻘﺖ ﻣﻰﺷﻮﺩ‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫ﭘﺎﻧﺰﺩﻩ ﻣﺎﻩ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺭﻭﺯ ﻣﺬﺍﻛﺮﻩ‪:‬‬

‫‪ -‬ﻣﺒﻠﻎ ﺍﺳﻤﻰ‬ ‫ِ ﻳﻚﺳﺎﻟﻪ‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ -‬ﻣﺎﺑﻪﺍﻟﺘﻔﺎﻭﺕ ِﻧﺮﺥ ﺑﻬﺮﻩ ﺗﻮﺍﻓﻘﻰ ﻭ‬

‫‪-‬‬ ‫ﻧﺮﺥ ﺑﻬﺮﻩ ﻣﺮﺟﻊ ﭘﺮﺩﺍﺧﺖ ﻣﻰﺷﻮﺩ‪.‬‬
‫‪-‬‬

‫پیمان آتی نرخ ارز (پیمان آتی ارزی)‬

‫پیمان آتی نرخ ارز‪ ،1‬موافقت  نامه  ای است که به موجب آن‪ ،‬خرید و فروش پول رایج کشوری دیگر (ارز) بنا بر قیمتی ‬
‫مشخص در آینده صورت می گیرد‪ .‬این پیمان معموالً به منظور پوشش ریسک نرخ ارز (نرخ تسعیر) به وسیله شرکت های ‬
‫وارداتی‪ ،‬صادراتی و شرکت‌هایی که از کشورهای دیگر تامین مالی کرده‌اند‪ ،‬استفاده می شود‪ .2‬شرکت واردکننده نگران ‬
‫تقویت (گران شدن) ارز موردنیازش و شرکت صادرکننده نگران تضعیف (ارزان شدن) ارزی است که در آینده به دست‬
‫می‌آورد‪ .3‬از این رو‪ ،‬شرکت واردکننده به دنبال خرید ارز موردنیازش و شرکت صادرکننده به دنبال فروش ارز خود به‬
‫قیمتی (نرخی) مشخص در آینده می باشند‪.‬‬
‫برای مثال‪ ،‬یک شرکت ایرانی را در نظر بگیرید که قصد خرید ماشین آالت از یک شرکت آلمانی دارد‪ .‬در حال حاضر‪ ،‬قیمت‌ ‬
‫(نرخ) نقدی یورو و پیمان آتی یورو با سررسیدهای مختلف که در بازار وجود دارد‪ ،‬به صورت زیر است‪:‬‬

‫جدول‏‪ :3‑2‬پیمان‌های آتی یورو‬

‫‪( 40,000‬ریال)‬ ‫قیمت (نرخ) نقدی (یورو)‬
‫‪40,100‬‬ ‫توافقی پیمان آتی ‪ 30‬روزه‬
‫ِ‬ ‫قیمت‬
‫‪40,150‬‬ ‫قیمت توافقی پیمان آتی ‪ 60‬روزه‬
‫‪40,200‬‬ ‫قیمت توافقی پیمان آتی ‪ 90‬روزه‬

‫خرید ماشین  آالت برای شرکت ایرانی هزینه  ای برابر با ‪ 1,000,000‬یورو دارد که باید یک ماه دیگر آن را بپردازد‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬شرکت ایرانی یک پیمان آتی برای خرید ‪ 1,000,000‬یورو با نرخ ‪ 40‚100‬ریال به یورو با سررسید ‪ 30‬روزه ‬
‫منعقد می  کند‪ .‬طرف فروش پیمان آتی‪ ،‬یک بانک بین  المللی است که حاضر به فروش یورو به شرکت ایرانی به قیمتی ‬
‫مشخص در آینده است‪ .‬در نتیجه‪ ،‬شرکت ایرانی امروز می داند که هزینه خرید ماشین  آالت در ماه بعد ‪ 40/1‬میلیارد ریال‬

‫‪1. Exchange rate forward contract‬‬

‫‪ .2‬پیمان آتی نرخ ارز و سایر قراردادهای مشتقه به وسیله سفته بازان و آربیتراژگران نیز مورداستفاده قرار می گیرد‪.‬‬
‫‪ .3‬شرکتی که تامین مالی خود را از طریق انتشار اورراق قرضه با واحد پولی کشور دیگر انجام می‌دهد‪ ،‬مشابه شرکت واردکننده تحلیل می‌شود‪.‬‬

‫‪49‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫(‪ 40‚100‬ریال به یورو × ‪ 1,000,000‬یورو) خواهد بود‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬شرکت ایرانی با انعقاد پیمان آتی یورو‪ ،‬از ریسک‬
‫نرخ تسعیر ارز ریال به یورو در ماه آینده خالص می  شود‪.‬‬

‫سایر پیمان های آتی‬

‫عالوه بر پیمان های آتی یاد شده‪ ،‬موارد دیگری نظیر پیمان آتی طال‪ ،‬نفت‪ ،‬گندم و غیره وجود دارد که خارج از سرفصل های ‬
‫آزمون می باشد‪.‬‬

‫قیمت‌گذاری پیمان‌ آتی و اصل آربیتراژ‬

‫قیمت‌گذاریِ ابزارهای مالی نظیر پیمان‌ آتی‪ ،‬یکی از موضوعات اصلی در مهندسی مالی است‪ .‬در قیمت‌گذاری پیمان‌ آتی ‬
‫همواره فرض می‌کنیم که فرصت آربیتراژ در بازار وجود ندارد‪ .‬از فصل ‪ 1‬به یاد داریم که آربيتراژ فعاليتی است که طی آن‪،‬‬
‫یک دارایی در یک بازار خريداری می شود و بالفاصله در بازار ديگر به فروش می‌رسد‪ .1‬برای مثال‪ ،‬فرض کنید یک نوع ورق‬
‫فوالد در بورس فلزات‌ تهران و آنکارا عرضه می‌شود‪ ،‬به طوری که در بورس فلزات تهران با قیمت کم‌تری نسبت به بورس‬
‫فلزات آنکارا معامله می‌شود‪ .‬در این حالت‪ ،‬آربيتراژگران دست به کار شده و با خريد ورق فوالد در بورس تهران و فروش آن ‬
‫در بورس آنکارا‪ ،‬مابه‌التفاوت قيمت ورق فوالد را به چنگ می‌آورند‪ .‬تاثیر فعالیت آربیتراژگران در بورس‌های تهران و آنکارا ‬
‫بدین‌ترتیب است‪ :‬آربيتراژگرها با حضور در بورس تهران به افزايش تقاضا منجر می شوند و افزايش تقاضا‪ ،‬باعث افزایش‬
‫قيمت ورق فوالد در آن می‌گردد ‪ .‬برعکس‪ ،‬در بورس آنکارا‪ ،‬حضور آربيتراژگران با افزايش عرضه ورق فوالد همراه است که‬
‫به کاهش قيمت آن منتهی می‌شود‪ .‬اين فرايند‪ ،‬تا زمانی که قيمت ورق فوالد در دو بورس کام ً‬
‫ال به هم نزديک شود‪ ،‬ادامه‬
‫می‌یابد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬آربيتراژگرها سریعاً دو بازار را متعادل و قيمت ورق فوالد را در آنها برابر می‌کنند‪ .‬به همین علت‪ ،‬در ‬
‫قیمت‌گذاری ابزارهای مالی همواره فرض می‌شود که فرصت آربیتراژ وجود ندارد‪ .‬مثال یادشده‪ ،‬اختالف قیمت نقدی یک‬
‫دارایی و فرایند تعادل در دو بازار نقدی را نشان می‌دهد‪.‬‬
‫اکنون‪ ،‬می‌خواهیم با استفاده از اصل آربیتراژ‪ ،‬نحوه قیمت‌گذاری پیمان آتی را بیان کنیم‪ .‬برای مثال‪ ،‬شرکت خودروسازی ‬
‫آینده را در نظر بگیرید که به ‪ 100‬تُن ورق فوالد (دارایی پایه) در یک سال دیگر نیاز دارد و نگران است که قیمت آن تا ‬
‫یک سال دیگر افزایش یابد‪ .‬فرض کنید قیمت نقدی هر تن ورق فوالد (در امروز‪ ،‬اول ژانویه) ‪ 1‚200‬دالر و قیمت توافقی ‬
‫آن با سررسید یک سال دیگر‪ 1‚248 ،‬دالر است‪ .‬این شرکت برای خرید ورق فوالد می‌تواند دو راهکار در پیش گیرد‪:‬‬
‫© ©راهکار اول‪ :‬ورق فوالد را امروز در بازار نقدی به قیمت ‪1,200‬خریداری کند و آن را تا یک سال دیگر انبار کند‪.‬‬
‫© ©راهکار دوم‪ :‬موقعیت خرید در بازار آتی (بازار پیمان آتی) اتخاذ کند تا بتواند ورق فوالد را در یک سال دیگر به ازای ‬
‫پرداخت مبلغ ‪ 1,248‬تحویل گیرد‪.‬‬
‫نکته قابل توجه این است که هزینه حاصل از دو راهکار (خرید از بازار نقدی و خرید از بازار آتی) باید پس از یک سال برابر ‬
‫تعادل دو ‬
‫ِ‬ ‫گردند‪ .‬در غیر این صورت‪ ،‬آربیتراژگران با اتخاذ موقعیت‌ در بازار نقدی و بازار پیمان آتی سعی می‌کند از عدم‬
‫بازار سود جویند‪ .‬در ادامه‪ ،‬پیامد‌های حاصل از دو راهکار یاد شده را با جزییات بیش‌تری بررسی می‌کنیم‪.‬‬
‫ابتدا به تشریح پیامد‌های راهکار اول (خرید از بازار نقدی) می‌پردازیم‪ :‬اگر شرکت خودروسازی ‪ 100‬تن ورق فوالد ‬
‫موردنیازش را از بازار نقدی خریداری کند‪ ،‬باید ‪ 120,000‬دالر (‪ 1200‬دالر به ازای هر تن × ‪ 100‬تن) نقداً بپردازد‪ .‬شرکت‬
‫خودروسازی با خرید نقدیِ ورق فوالد‪ ،‬در حالی که یک سال دیگر به آن نیاز دارد‪ ،‬عالوه بر هزینه نقدی‪ ،‬متحمل هزینه‬

‫‪ .1‬همان طور که از فصل قبل می‌دانیم این عمل به منظور استفاده از اختالف قیمت دارایی در دو یا چند بازار صورت می‌گیرد‪.‬‬

‫‪50‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و )هدنیآ لیوحت دادرارق( یتآ نامیپ رازاب‬

‫فرصت نیز می‌‌شود‪ .1‬هزینه فرصت را می‌توان بدین صورت تفسیر کرد‪ :‬شرکت خودروسازی در صورت عدم خرید نقدی‪ ،‬می‌توانست‬
‫مبلغ ‪ 120,000‬دالر را در بانک معتبری با نرخ بهره‪ 2‬مث ً‬
‫ال ‪ 4‬درصد سپرده‌گذاری و مبلغ ‪ )120‚000 × 0/04 ( 48‚00‬به عنوان ‬
‫بهره دریافت کند‪ .‬از این رو‪ ،‬هزینه فرصت را باید به هزینه خرید نقدی اضافه کرد‪ .‬در صورتی که از هزینه‌ها‌ی دیگری نظیر ‬
‫‌چنین درآمدهای ممکن حاصل از خرید نقدی چشم‌پوشی کنیم‪ ،‬می‌توان هزینه کل هر ‬
‫ِ‬ ‫هزینه‌های حمل ونقل و انبار و هم‬
‫تن ورق فوالدیِ حاصل از خرید نقدی را در یک سال دیگر به صورت زیر خالصه کرد‪:‬‬
‫درآمدهای حاصل از خرید هر تن ـ سایر هزینه‌های هر تن ‪ +‬هزینه نقدی هر تن = هزینه کل هر تن‬
‫صفر ـ سررسید (نرخ بهره بدون ریسک) × قیمت نقدی هر تن ‪ +‬قیمت نقدی هر تن =‬
‫سررسید (نرخ بهره بدون ریسک ‪ × ) 1 +‬قیمت نقدی هر تن =‬
‫‪= 1200 × ) 1 + 0/04( = 1200 + 48 = 1‚248‬‬
‫در نتیجه‪ ،‬شرکت آینده در صورت خرید ورق فوالد در بازار نقدی‪ ،‬هزینه‌ ِ ‪ 1‚248‬دالر به ازای هر تن‪ ،‬یا ‪ 124‚800‬دالر ‬
‫(‪ 1‚248‬دالر به ازای هر تن × ‪ 100‬تن) به ازای ‪ 100‬تن ورق فوالد متحمل می‌شود‪.‬‬
‫شرکت آینده می‌تواند به جای خرید نقدی‪ ،‬راهکار دوم را اجرا و موقعیت خرید در یک پیمان آتی ورق فوالد با سررسید ‬
‫یک ‌سال دیگر اتخاذ کند‪ .‬بنا به اصل آربیتراژ‪ ،‬بین دو بازار پیمان آتی و بازار نقدی باید تعادل برقرار باشد‪ ،‬به طوری که‬
‫هزینه‌های حاصل از دو راهکار‪ ،‬پس از یک سال (در سررسید قرارداد آتی) برابر گردد‪ .3‬در نتیجه‪ ،‬قیمت توافقی هر تن ورق‬
‫فوالدی باید برابر با هزینه کل هر تن ورق فوالد در راهکار اول گردد‪.‬‬
‫سررسید (نرخ بهره بدون ریسک ‪ × ) 1 +‬قیمت نقدی هر تن = قیمت توافقی (آتی) هر تن‬
‫‪4‬‬

‫ ‪= 1‚248‬‬
‫اگر قیمت نقدی دارایی پایه در زمان انعقاد پیمان را با ‪ ، S0‬نرخ بهره بدون ریسک در زمان انعقاد پیمان را با ‪ R0‬و سررسید ‬
‫پیمان آتی را با ‪ T‬نمایش دهیم و از هزینه‌های حمل و نقل و انبار و هم‌چنین درآمدهای ممکن چشم‌پوشی کنیم‪ ،‬قیمت‬
‫توافقی ‪ ، F0‬عبارت است از‪:‬‬‫ِ‬

‫‪= 0 × (1 +‬‬ ‫)‬ ‫رابطه ‪1-2‬‬

‫‪T‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫رابطه ‪ 1-2‬برای زمانی است که بانک نرخ بهره را به صورت مرکب سالیانه محاسبه می‌کند‪ .‬آن چه در عمل‪ ،‬بانک برای ‬
‫ در رابطه ‪ 1-2‬جای خود را ‬ ‫محاسبه نرخ بهره استفاده می‌کند‪ ،‬نرخ مرکب پیوسته است‪ .‬در این حالت‪ ،‬عبارت‬
‫به عبارت × ‪ e‬می‌دهد و قیمت توافقی از طریق رابطه زیر به دست می‌آید‪:‬‬

‫‪ .1‬از آنجایی که شرکت خودروسازی آینده به ورق فوالد تا یک سال دیگر نیاز ندارد ولی آن را امروز خریداری می‌کند‪ ،‬باید هزینه‌های آن را برای دوره یک‌‌ساله در نظر ‬
‫گرفت‪ .‬از این رو‪ ،‬هزینه‌های خرید شامل هزینه‌های آشکار (قیمت نقدی) و پنهان (هزینه فرصت) می‌شود‪ .‬عالوه‌براین‪ ،‬در صورتی که به واسطه خرید نقدیِ ورق فوالد‪،‬‬
‫شرکت آینده درآمدی طی این یک سال کسب می‌کند‪ ،‬باید آن را از هزینه‌های خرید کسر کرد‪ .‬در این مثال‪ ،‬ما فرض می‌کنیم شرکت خودروسازی سودی در اثر ‬
‫خرید نقدی کسب نمی‌کند‪ .‬این موضوع برای سهام یک شرکت که سود تقسیمی طی سال پرداخت می‌کند‪ ،‬مصداق ندارد و باید سود سهام آن را جزو منابع درآمدی ‬
‫حاصل از خرید نقدی در نظر گرفت و از هزینه‌های خرید کسر کرد‪.‬‬
‫‪ .2‬در بازار آتی‌ها‪ ،‬معموالً از نرخ الیبور برای نرخ بهره بدون ریسک استفاده می‌شود‪.‬‬
‫‪ .3‬در غیر این صورت‪ ،‬آربیتراژگران با فعالیت هم‌زمان در بازارهای نقدی و پیمان آتی سعی می‌کنند از فرصت آربیتراژ سود جویند‪ .‬این اقدام باعث می‌شود تا پس از مدت‬
‫کوتاهی‪ ،‬تعادل بین دو بازار نقدی و پیمان آتی برقرار شود‪ .‬در ادامه همین فصل‪ ،‬درباره فرصت آربیتراژ توضیح بیش‌تری می‌دهیم‪.‬‬
‫‪ .4‬قیمت توافقی‪ ،‬مبلغی است که در آینده (سررسید) پرداخت می‌شود‪ .‬در واقع‪ ،‬قیمت توافقی می‌تواند بیان‌گر انتظار ما از قیمت نقدی دارایی پایه (در مثال ما‪ ،‬ورق‬
‫فوالدی) در سررسید باشد‪ ،‬از این رو به قیمت توافقی‪ ،‬قیمت آتی (‪ )Future price‬نیز گفته می‌شود‪ .‬بدیهی است قیمت نقدی در سررسید باید برابر با قیمت‬
‫توافقی پیمان آتی باشد‪ .‬در غیر این صورت‪ ،‬فرصت آربیتراژ به وجود می‌آید و آربیتراژگران پس از مدتی قیمت نقدی سررسید و قیمت توافقی را با هم برابر می‏کنند‪.‬‬

‫‪51‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫رابطه ‪2-2‬‬
‫×‬
‫‪F0 = S0× e‬‬ ‫‪0‬‬

‫عدد به دست آمده (‪ 1,248‬دالر) برای قیمت توافقی‪ ،‬قیمت (ارزش) ذاتی پیمان آتی می‌باشد که حاصل یک رابطه ریاضی‬
‫(تئوری) است‪ .‬آن چه در عمل (بازار آتی) برای قیمت توافقی به دست می‌آید‪ ،‬حاصل عرضه و تقاضای بازار است که ممکن‬
‫است بیش‌تر یا کم‌تر از قیمت ذاتی (‪ 1,248‬دالر) باشد‪ .‬ولی بر اساس اصل آربیتراژ‪ ،‬حتی در صورت وجود تفاوت‪ ،‬قیمت‬
‫توافقی حاصل از بازار پیمان آتی (قیمت بازار) با قیمت توافقی حاصل از رابطه ریاضی (قیمت ذاتی) پس از مدت کوتاهی ‬
‫با یک ‌دیگر برابر می‌گردند‪.‬‬
‫برای تشریح این موضوع‪ ،‬همان مثال پیمان آتی ورق فوالد را در نظر بگیرید‪ .‬فرض کنید که قیمت بازار هر تن ورق فوالد ‬
‫ال ‪ 1,260‬دالر باشد‪ .‬در این صورت‪ ،‬آربیتراژگران این استراتژی را به منظور کسب سود در ‬ ‫بیش‌تر از قیمت ذاتی آن‪ ،‬مث ً‬
‫پیش می‌گیرند‪:‬‬
‫در روز انعقاد پیمان‪:‬‬
‫گام ‪ :1‬از بانک ‪ 120,000‬دالر با نرخ بهره ‪ 4‬درصد وام می‌گیرند؛‬
‫گام ‪ :2‬با وام دریافتی از بانک‪ 100 ،‬تن ورق فوالدی (‪ 120,000‬دالر = ‪ 12,00‬دالر به ازای هر تن × ‪ 100‬تن) ‬
‫از بازار نقدی می‌خرند‪ 1‬و‬
‫گام‪ :3‬هم‌زمان موقعیت فروش در پیمان آتی ورق فوالد با قیمت ‪ 1,260‬دالر (قیمت بازار) با سررسید یک سال‬
‫دیگر اتخاذ می‌کنند‪.‬‬
‫یک سال دیگر (در سررسید)‪:‬‬
‫گام ‪ :1‬آربیتراژگران اصل و فرع وام را به مبلغ ‪ )120,000 × 1/04( 124,800‬به بانک می‌پردازند و‬
‫گام ‪ :2‬دارایی پایه را به طرف خرید پیمان آتی در ازای دریافت ‪ 126,000‬دالر (‪ 1,260‬دالر به ازای هر تن × ‪ 100‬تن) ‬
‫معادل ‪ 1,200‬دالر (‪ )126,000 - 124،800‬در هر قرارداد کسب‬ ‫ِ‬ ‫تحویل می‌دهند‪ .‬در نتیجه‪ ،‬آربیتراژگران سودی‬
‫می‌کنند‪.‬‬
‫تاثير آربيتراژگران در ایجاد تعادل در بازارهای نقدی و پیمان آتی بدین ترتیب است‪ :‬حضور آربيتراژگران در بازار نقدی به‬
‫افزايش تقاضا (خرید نقدی) منجر می‌شود‪ .‬افزایش تقاضا موجب باال رفتن قيمت نقدی و در پی آن‪ ،‬افزایش قیمت ذاتی‬
‫هر تن ورق فوالد می‌گردد‪ .‬برعکس‪ ،‬در بازار پیمان آتی‪ ،‬حضور آربيتراژگرها به افزايش عرضه (فروش پیمان آتی) و در پی‬
‫آن‪ ،‬کاهش قیمت بازار هر تن ورق فوالد در پیمان آتی منتهی می‌شود‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬از یک طرف‪ ،‬قیمت ذاتی هر تن ورق‬
‫فوالد (‪ 1248‬دالر) پیمان آتی افزایش و از طرف دیگر‪ ،‬قیمت بازار هر تن ورق فوالد (‪1260‬دالر) در پیمان آتی کاهش‬
‫می‌یابد تا سرانجام‪ ،‬قیمت‌های بازار و ذاتی در پیمان آتی با یک‌دیگر برابر می‌شوند‪.‬‬
‫ً‬
‫حال‪ ،‬فرض کنید که قیمت بازار هر تن ورق فوالد در پیمان آتی کم‌تر از قیمت ذاتی آن‪ ،‬مثال ‪ 1,230‬دالر باشد‪ .‬در این‬
‫صورت‪ ،‬استراتژی آربیتراژگران بدین صورت تغییر می‌کند‪:‬‬
‫در روز انعقاد پیمان‪:‬‬
‫گام ‪ :1‬ورق فوالدی را در بازار نقدی به قیمت ‪ 12,00‬دالر می‌فروشند؛‬
‫گام ‪ :2‬وجوه حاصل از آن را در بانک معتبری با نرخ بهره مذکور (‪ 4‬درصد) سپرده‌گذاری می‌کنند و‬
‫گام ‪ :3‬هم‌زمان‪ ،‬موقعیت خرید در پیمان آتی ورق فوالد با قیمت توافقی‪ 1,230‬دالر اتخاذ می‌کنند‪.‬‬

‫‪ .1‬در صورت مثال آمده است که قیمت نقدی ورق فوالد ‪ 1‚200‬دالر به ازای هر تن است‪.‬‬

‫‪52‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و )هدنیآ لیوحت دادرارق( یتآ نامیپ رازاب‬

‫یک سال دیگر‪:‬‬

‫گام ‪ :1‬اصل و فرع سپرده‌شان را از بانک به مبلغ ‪ )120‚000 × 1/04( 124,800‬بعد از یک سال برداشت می‌کنند؛‬
‫گام ‪ :2‬هم‌چنین‪ ،‬دارایی پایه را به ازای پرداخت ‪ 123,000‬دالر (‪ 1,230‬دالر به ازای هر تن × ‪ 100‬تن) تحویل ‬
‫می‌گیرند‪ .‬در نتیجه‪ ،‬آربیتراژگران سودی معادل ‪ 1,800‬دالر (‪ )124,800 - 123,000‬کسب می‌کنند‪.‬‬
‫ِ‬
‫تاثير آربيتراژگران در این وضعیت بدین ترتیب است‪ :‬حضور آنها در بازار نقدی موجب افزايش عرضه (فروش نقدی) و در‬
‫پی آن‪ ،‬کاهش قيمت نقدی ورق فوالد می گردد ‪ .‬کاهش قیمت نقدی منجر به کاهش قیمت ذاتی در پیمان آتی می‌شود‪.‬‬
‫برعکس‪ ،‬در بازار پیمان آتی‪ ،‬حضور آربيتراژگرها که با افزايش تقاضا (خرید آتی) همراه است‪ ،‬به افزایش قيمت بازار هر تن‬
‫ورق فوالد در بازار پیمان آتی منجر می‌شود تا سرانجام قیمت‌های ذاتی و بازار پیمان آتی آن با هم برابر گردند‪ .‬به همین‬
‫علت‪ ،‬ما نیز در ادامه‪ ،‬قیمت بازار پیمان آتی را با قیمت ذاتی آن معادل فرض می‌کنیم و آنها را قیمت توافقی می‌نامیم‪.‬‬

‫شکل‏‪ :4‑2‬اصل آربیتراژ و برابری قیمت ذاتی پیمان آتی با قیمت بازار آن‬

‫ﺩﺭ ﭘﻴﻤﺎﻥ ﺁﺗﻰ‬

‫ِ‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻥ ﺁﺗﻰ‬

‫ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﺯﺍﺭ ﭘﻴﻤﺎﻥ ﺁﺗﻰ‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻥ ﺁﺗﻰ‬

‫ﭘﻴﻤﺎﻥ ﺁﺗﻰ‬ ‫(‬

‫ﺩﺭ ﭘﻴﻤﺎﻥ ﺁﺗﻰ‬

‫ﭘﻴﻤﺎﻥ ﺁﺗﻰ‬

‫ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺩﺭ ﺑﺎﺯﺍﺭ ﭘﻴﻤﺎﻥ ﺁﺗﻰ‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻥ ﺁﺗﻰ‬

‫ﭘﻴﻤﺎﻥ ﺁﺗﻰ‬ ‫(‬

‫‪53‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫تحلیل عوامل موثر بر قیمت توافقی‬

‫همان‌طور که از قبل می‌دانیم قیمت توافقی‪ ،‬مبلغی است که طرف خرید در ازای دریافت دارایی پایه‪ ،‬در سررسید پیمان ‬
‫آتی می‌پردازد‪ .‬اکنون‪ ،‬با توجه با اصل آربیتراژ می‌توان قیمت توافقی را به صورت دیگری نیز تفسیر کرد‪ .‬قیمت توافقی ‬
‫مقداری است که بازار انتظار دارد قیمت نقدی ورق فوالد در یک سال دیگر باشد‪ .‬این انتظار معموالً با تغییر عوامل موثر ‬
‫بر آن (قیمت نقدی‪ ،‬نرخ بهره و سررسید) در طی زمان دست‌خوش تغییر می‌گردد (رابطه ‪ 1-2‬را در بخش قبل ببینید)‪.1‬‬
‫از این رو‪ ،‬قیمت توافقی یک پیمان آتی معموالً هر روز با تغییر عوامل موثر بر آن تغییر می‌کند‪ .‬در این بخش‪ ،‬به بررسی ‬
‫تاثیر هر یک از این عوامل بر قیمت توافقی می‌پردازیم‪.‬‬
‫© ©سررسید‪ :‬مثال پیمان آتی ورق فوالد در بخش قبل را درنظر بگیرید که شرکت آینده‪ ،‬پیمان آتی یک‌ساله‌ای (پیمان ‬
‫آتی ژانویه ‪ )2013‬را به قیمت توافقی ‪ 1,248‬دالر در اول ژانویه (ماه اول میالدی) ‪ 2012‬منعقد کرد‪ .‬در صورتی ‬
‫ال شرکت امید) پیمان آتی ورق فوالد را در ماه بعد فوریه ‪ 2012‬ولی با همان سررسید (اول‬ ‫که شرکت دیگری (مث ً‬
‫ژانویه ‪ )2013‬منعقد کند‪ ،‬ماه‌های تا سررسید به ‪ 11‬ماه تقلیل می‌یابد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬با فرض ثابت ماندن سایر عوامل‪،‬‬
‫قیمت توافقی نسبت به ماه قبل کم‌تر می‌شود‪ .‬اگر این روند را ادامه داده تا به سررسید نزدیک شویم قیمت توافقی ‬
‫پیمان آتی ژانویه ‪ 2013‬نسبت به ماه‌های قبل کاهش می‌یابد تا این که با قیمت نقدیِ روز سررسید برابر می‌شود‪.2‬‬
‫ولی چرا باید قیمت توافقی پیمان آتی با قیمت نقدیِ روز سررسید برابر شود؟ جواب تا حدودی مشخص است‪ :‬به‬
‫علت اصل آربیتراژ‪ .‬در صورت وجود تفاوت (بیش‌تر یا کم‪‎‬تر) بین قیمت نقدیِ روز سررسید (قیمت نقدی اول ژانویه‬
‫توافقی پیمان آتی سررسید شده (پیمان آتی ژانویه ‪ ،)2013‬آربیتراژگران به منظور کسب سود وارد ‬
‫ِ‬ ‫‪ )2013‬با قیمت‬
‫میدان می‌شوند‪:‬‬

‫نقدی زمان سررسید باشد‬

‫ِ‬ ‫اگر قیمت توافقی کم‌تر از قیمت‬ ‫نقدی زمان سررسید باشد‬
‫ِ‬ ‫اگر قیمت توافقی بیش‌تر از قیمت‬

‫گام ‪ -1‬اتخاذ موقعیت خرید در پیمان آتی‬ ‫گام ‪ -1‬اتخاذ موقعیت فروش در پیمان آتی‬
‫گام ‪ -2‬فروش دارایی پایه در بازار نقدی‬ ‫گام ‪ -2‬خرید دارایی پایه از بازار نقدی‬
‫گام ‪ -3‬پرداخت قیمت توافقی در ازای تحویل دارایی پایه‬ ‫گام ‪ -3‬تحویل دارایی پایه در ازای دریافت قیمت توافقی‬

‫بنابرابن‪ ،‬هر چه به سررسید نزدیک شویم‪ ،‬قیمت توافقی و قیمت نقدی روز سررسید به یک‌دیگر نزدیک و در سررسید‪ ،‬با ‬
‫هم برابر می‌گردند (رابطه ‪ 2-2‬را ببینید)‪ .‬از این رو رابطه ‪ 1-2‬به صورت زیر تغییر می‌کند‪:‬‬

‫)ﺍﻭﻝ ژﺍﻧﻮﻳﻪ ‪(2012‬‬ ‫)ﺍﻭﻝ ژﺍﻧﻮﻳﻪ ‪(2013‬‬ ‫رابطه ‪3-2‬‬

‫سپری شده از زمان انعقاد پیمان آتی شرکت آینده و ‪ ، Ft‬قیمت توافقی است که در زمان ‪ t‬ام برای ‬
‫ِ‬ ‫که در آن ‪ ، t‬مدت‬
‫تحویل دارایی پایه در ژانویه سال بعد (‪ )2013‬مورد توافق قرار می‌گیرد‪.‬‬

‫‪ .1‬به خاطر داشته باشید که در این بخش‪ ،‬تحلیل ما مبتنی بر مفروضات رابطه ‪( 1-2‬یعنی نبود هزینه‌های حمل و نقل و انبار و درآمدهای حاصل از خرید نقدی) است‪.‬‬
‫‪ .2‬این موضوع نشان میدهد که قیمت توافقی قرارداد آتی ورق فوالد طی دوره اول ژانویه ‪ 2012‬تا اول ژانویه ‪ 2013‬تغییر می‌کند‪.‬‬

‫‪54‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و )هدنیآ لیوحت دادرارق( یتآ نامیپ رازاب‬

‫© ©قیمت نقدی‪ :‬قیمت نقدی یکی دیگر از عوامل موثر بر قیمت توافقی است‪ .‬مثال پیمان آتی ورق فوالد را دوباره در ‬
‫نظر بگیرید‪ .‬قیمت نقدی هر تن ورق فوالد در اول ژانویه ‪ 2012‬برابر با ‪ 1‚200‬دالر است که متناظر با آن‪ ،‬قیمت‬
‫توافقی سال بعد ‪ 1‚248‬دالر به دست آمد‪ .‬قیمت نقدی ورق فوالد که بر اساس عرضه و تقاضا در بازار نقدی حاصل ‬‫ِ‬
‫توافقی پیمان آتی ژانویه ‪ 2013‬می‌گردد‪.‬‬
‫ِ‬ ‫می‌شود‪ ،‬طی دوره ژانویه ‪ 2012‬تا ژانویه ‪ ،2013‬موجب تغییر در قیمت‬
‫برای مثال‪ ،‬فرض کنید تقاضا برای خرید نقدی فوالد در ماه بعد (فوریه) افزایش می‌یابد و قیمت نقدی ورق فوالد ‬
‫ید ژانویه ‪( 2013‬همان سررسید قبلی) به‬ ‫به ‪ 1‚350‬دالر به ازای هر تن می‌رسد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬قیمت توافقی با سررس ِ‬
‫‪ 1‚287‬دالر می‌رسد‪ .1‬البته شرکت خودروسازی که در ژانویه پیمان آتی را منعقد کرده‪ ،‬همان مبلغ ‪ 1‚248‬دالر را ‬
‫به ازای هر تن ورق فوالد در سررسید می‌پردازد ولی شرکت‌هایی که به تازگی (در فوریه) موقعیت خرید در پیمان ‬
‫آتی با سررسید ژانویه ‪ 2013‬منعقد می‌کنند‪ ،‬باید مبلغ ‪ 1‚287‬دالر به ازای هر تن ورق فوالد در سررسید پرداخت‬
‫‌کنند‪ .‬در نتیجه‪ ،‬پیمان آتی شرکت خودرروسازی که در زمان انعقاد آن ارزشی نداشت‪ ،‬در ماه بعد (فوریه)‪ ،‬ارزشی ‬
‫ِ‬
‫برابر ‪ 39‬دالر به ازای هر تن ورق فوالد دارد‪ .‬در واقع‪ ،‬شرکت خودروسازی می‌تواند با بستن موقعیتش در فوریه‬
‫‪ 2012‬سودی معادل ‪ 39‬دالر به ازای هر تن کسب کند‪ .2‬حال که از تاثیر تالطم قیمت نقدی بر قیمت توافقی آگاه ‬
‫شدیم‪ ،‬رابطه ‪ 3-2‬به صورت زیر تغییر می‌دهیم‪:‬‬

‫) ‪Ft = St × (1 + R‬‬
‫) ‪(T −t‬‬
‫‪0≤t ≤T‬‬ ‫رابطه ‪4-2‬‬

‫که در آن‪ ، St ،‬قیمت نقدی‪ ،‬متناظر با روز ‪ t‬ام می‌باشد‪.‬‬

‫© ©نرخ بهره بدون ریسک‪ :‬نرخ بهره بدون ریسک که حاصل عرضه و تقاضا در بازار بدهی (معموالً بازار الیبور) تحلیلی ‬
‫مشابه قیمت نقدی دارد‪ .‬بنابراین‪ ،‬از بررسی آن خودداری و فقط رابطه ‪ 4-2‬را اصالح می‌کنیم و به رابطه نهایی زیر ‬
‫می‌رسیم‪:3‬‬

‫) ‪Ft = St × (1 + Rt‬‬
‫) ‪(T −t‬‬
‫‪0≤t ≤T‬‬ ‫رابطه ‪5-2‬‬

‫که در آن‪ ، Rt ،‬نرخ بهره بدون ریسک‪ ،‬متناظر با زمان ‪ t‬ام می‌باشد‪.‬‬

‫) ‪11/12‬‬
‫‪1.‬‬ ‫(‬ ‫()‬
‫‪ .2‬همان‌طور که می‌دانیم دریافت مبلغ توافقی در سررسید پیمان آتی صورت می‌گیرد ولی ما در این جا برای سادگی در محاسبه ارزش پیمان آتی از ارزش زمانی پول‬
‫چشم‌پوشی می‌کنیم‪.‬‬
‫) ‪R ×(T −t‬‬
‫=‪ F‬به‬
‫‪t‬‬ ‫‪ e t‬می‌دهد و قیمت توافقی از طریق رابطه ) ‪St × e Rt ×(T −t‬‬ ‫‪ .3‬در صورتی که نرخ بهره به صورت پیوسته مرکب شود‪ (1 + Rt )T −t ،‬جای خود را به‬
‫دست می‌آید‪.‬‬

‫‪55‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫شکل‏‪ :5‑2‬عوامل موثر بر قیمت توافقی پیمان آتی‬

‫ﺳﺮﺭﺳﻴﺪ ﭘﻴﻤﺎﻥ ﺁﺗﻰ ﻛﻪ‬

‫ﺑﻴﻦ ﻃﺮﻓﻴﻦ‬
‫ﺗﻮﺍﻓﻖ ﻣﻰﺷﻮﺩ‪.‬‬
‫ِ‬

‫‪56‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و )هدنیآ لیوحت دادرارق( یتآ نامیپ رازاب‬

‫اصطالحات فصل دوم‬

‫© ©تسویه (‪ :)Settlement‬خاتمه دادن به پیمان آتی در سررسید است‪.‬‬
‫© ©تحویل (‪ :)Delivery‬فرایند تسلیم دارایی پایه در سررسید می باشد‪.‬‬
‫© ©قیمت تحویل‪ /‬قیمت توافقی (‪ :)Delivery price‬قیمتی است که طرف خرید پیمان آتی بابت دریافت دارایی پایه‬
‫به طرف فروش می‌پردازد‪.‬‬
‫© ©تسویه فیزیکی (‪ :)Physical settlement‬تحویل دارایی پایه در ازای پرداخت قیمت توافقی را گویند‪.‬‬
‫© ©تسویه نقدی (‪ :)Cash settlement‬پرداخت مابه التفاوت قیمت توافقی با قیمت نقدی در سررسید است‪.‬‬
‫© ©بستن موقعیت (‪ :)Closing position‬خاتمه دادن به پیمان آتی از طریق اتخاذ موقعیت معکوس (‪Offsetting‬‬
‫‪ )position‬قبل از سررسید می باشد‪.‬‬
‫ِ‬
‫مخالف موقعیت جاری به منظور خاتمه دادن ‬ ‫© ©موقعیت معکوس‪ /‬جبرانی (‪ :)Offsetting position‬اتخاذ موقعیت‬
‫به قرارداد مشتقه است‪.‬‬
‫© ©سررسید‪ /‬روز تحویل (‪ :)Delivery date‬روزی است که در آن‪ ،‬تسویه فیزیکی یا نقدی صورت می گیرد‪.‬‬
‫© ©عایدی (‪ :)Payoff‬سود یا زیان کسب شده در زمان تسویه قرارداد مشتقه است‪.‬‬
‫© ©پیمان آتی نرخ بهره (‪ :)FRA / Forwad Rate Agreement‬موافقت نامه ای است که به موجب آن‪ ،‬موافقت‬
‫می شود بهره ثابتی در قبال بهره شناور (متغیری) روی یک مبلغ مشخص طی دوره‌ای مشخص در آینده تعلق گیرد‪.‬‬
‫© ©مبلغ اسمی (‪ :)Notional principal‬مبنایی برای محاسبه بهره پرداختی در پیمان آتی نرخ بهره (‪ )FRA‬است‪.‬‬

‫‪57‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫پرسش های چهارگزینه ای فصل دوم‬

‫‪1 .1‬کدام یک از گزینه‌های زیر در روز انعقاد پیمان آتی صحیح می‌باشد؟‬
‫الف) طرف فروش در پیمان آتی انتظار دارد که قیمت دارایی پایه در آینده تنزل یابد‬
‫ب) طرف خرید در پیمان آتی انتظار دارد که قیمت دارایی پایه در آینده تنزل یابد‬
‫ج) طرف فروش در پیمان آتی انتظار دارد که قیمت دارایی پایه در آینده ترقی کند‬
‫د) هیچ‌کدام‬
‫‪2 .2‬کدام یک از پیمان های آتی زیر لزوم ًا به صورت نقدی تسویه می‌شوند؟‬
‫ب) پیمان آتی طال‬ ‫الف) پیمان آتی شاخص سهام ‬
‫ج) پیمان آتی گندم د) پیمان آتی نفت‬
‫‪3 .3‬قابلیت نقدشوندگی کم در پیمان‌های آتی‪ ،‬یعنی‪:‬‬
‫ب) پیمان آتی هرگز قابلیت نقد شدن را ندارد‬ ‫الف) پیمان آتی معموالً زیان می‌دهد ‬
‫ج) احتمال دارد که بستن موقعیت در آن دشوار باشد د) هیچ کدام‬
‫‪4 .4‬يكي از مزاياي پيمان آتي اين است كه‪( :‬آزمون‌های سازمان بورس)‬
‫الف) سود و زيان روزانه از طريق حساب وجه تضمين به صورت روزانه تسويه مي‏شود‪.‬‬
‫ب) حسن عملكرد معامله‏گران از طريق حساب وجه تضمين‪ ،‬ضمانت مي‏شود‪.‬‬
‫ج) مي‏توان آن را مطابق ساليق فردي طراحي كرد‪.‬‬
‫د) هزینه معامالت اندك است و وجود قوانين محدود كننده‪ ،‬ريسك نكول را حذف مي‏كند‪.‬‬
‫‪5 .5‬کدام یک از گزینه‌های زیر در سررسیدِ پیمان آتی صحیح است؟‬
‫الف) طرف فروش به ازای قیمت نقدی بیش تر از قیمت توافقی خشنود است‬
‫ب) طرف خرید به ازای قیمت نقدی کم تر از قیمت توافقی خشنود است‬
‫ج) طرف فروش به ازای قیمت نقدی کم تر از قیمت توافقی خشنود است‬
‫د) بستگی به تالطم قیمت نقدی دارایی پایه تا سررسید دارد‬
‫‪6 .6‬شما با اتخاذ موقعیت خرید در یک پیمان آتی اوراق قرضهِ ‪ 100,000‬دالری به قیمت توافقی ‪ 115‬دالر‪ ،‬موظف به پرداخت‪:‬‬
‫الف) ‪ 115,000‬دالر به ازای دریافت ورقه قرضه به ارزش اسمی ‪ 100,000‬دالر می شوید‬
‫ِ‬
‫ب) ‪ 115,000‬دالر به ازای دریافت ورقه قرضه به ارزش اسمی ‪ 110,000‬دالر می شوید‬
‫ِ‬
‫ج) ‪ 100,000‬دالر به ازای دریافت ورقه قرضه به ارزش اسمی ‪ 100,000‬دالر می شوید‬
‫ِ‬
‫‪ 115,000‬دالر به ازای دریافت ورقه قرضه به ارزش اسمی ‪ 115,000‬دالر می شوید‬
‫ِ‬ ‫د) موظف به پرداخت‬
‫‪7 .7‬شما با اتخاذ موقعیت فروش در یک پیمان آتی اوراق قرضهِ ‪ 100‚000‬دالری به قیمت توافقی ‪ 96‬دالر‪ ،‬موظف به‬
‫اسمی‪:‬‬
‫ِ‬ ‫تحویل ورقه قرضه به ارزش‬
‫الف) ‪ 100,000‬دالر به ازای دریافت ‪ 104,607‬دالر می شوید‬
‫ب) ‪ 96,000‬دالر به ازای دریافت ‪ 100,000‬دالر می شوید‬
‫ج) ‪ 100,000‬دالر به ازای دریافت‪ 96,000‬دالر می شوید‬
‫د) ‪ 96,000‬دالر به ازای دریافت ‪ 96,000‬دالر می شوید‬

‫‪58‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و )هدنیآ لیوحت دادرارق( یتآ نامیپ رازاب‬

‫‪8 .8‬شما با اتخاذ موقعیت خرید در یک پیمان آتی اوراق قرضهِ ‪ 100‚000‬دالری به قیمت توافقی ‪ 100‬دالر‪ ،‬موظف به‬
‫خرید اوراق قرضه به ارزش‪:‬‬
‫الف) ‪ 100,000‬دالری به ازای پرداخت‪ 115,000‬دالر می شوید‬
‫ب) ‪ 115,000‬دالری به ازای پرداخت ‪ 110,000‬دالر می شوید‬
‫ج) ‪ 100,000‬دالری به ازای پرداخت ‪ 100,000‬دالر می شوید‬
‫د) ‪ 115,000‬دالری به ازای پرداخت ‪ 115,000‬دالر می شوید‬
‫‪9 .9‬در صورتی که‪ ،‬شما موقعیت خرید در پیمان آتی ورقه قرضه شرکتی را اتخاذ کرده اید‪ ،‬امیدوارید قیمت ورقه‬
‫قرضه شرکت مذکور‪:‬‬
‫ب) کاهش یابد‬ ‫الف) افزایش یابد ‬
‫ج) از ثبات برخوردار باشد د) تالطم داشته باشد‬
‫‪1010‬در صورتی که‪ ،‬شما موقعیت فروش را در پیمان آتی نرخ بهره اتخاذ کرده اید‪ ،‬امیدوارید نرخ بهره‪:‬‬
‫ب) کاهش یابد‬ ‫ ‬ ‫الف) افزایش یابد‬
‫ج) از ثبات برخوردار باشد د) تالطم داشته باشد‬
‫‪1111‬در پیمان آتی نرخ بهره‪ ،‬مبلغ اسمی در روز انعقاد پیمان‪:‬‬
‫الف) بین طرف‌های آن جابه‌جا نمی‌شود‬
‫ج) با افزایش نرخ بهره برای جلوگیری از ریسک نکول بین طرف‌های آن جابه‌جا می‌شود‬
‫د) با کاهش نرخ بهره برای جلوگیری از ریسک نکول بین طرف‌های آن جابه‌جا می‌شود‬
‫ب) تحت هر شرایطی بین طرف‌های آن جابه‌جا می‌شود‬
‫آتي خريد ‪ 10,000,000‬يورو و با نرخ تسعیر ‪ 0/98‬دالر به ازاي هر يورو منعقد کرده است‪ .‬اگر‬
‫‪1212‬معامله‌گر الف پيمان ِ‬
‫در روز تسويه‪ ،‬نرخ تسعیر به ‪ 0/97‬برسد‪ ،‬در صورت تسويه نقدي معامله گر الف بايد‪( :‬آزمون‌های سازمان بورس)‬
‫ب) ‪ 100,000‬دالر دريافت كند‬ ‫الف) ‪ 100,000‬دالر پرداخت كند ‬
‫ج) ‪ 103,090‬دالر پرداخت كند د) ‪ 103,090‬دالر دريافت كند‬
‫فروش ‪ 1,000,000‬یورو با نرخ تسعیر ‪ 1/05‬دالر به ازای هر یورو منعقد کرده است‪ .‬اگر نرخ‬
‫ِ‬ ‫‪1313‬سفته‌بازی پیمان آتی‬
‫تسعیر در سررسید ‪ 1/10‬باشد‪ ،‬وی در صورت تسویه نقدی‪( :‬آزمون‌های سازمان بورس)‬
‫ب) ‪ 50,000‬عایدی منفی (زیان) کسب می‌کند‬ ‫الف) ‪ 50,000‬عایدی مثبت (سود) کسب می‌کند ‬
‫ج) ‪ 100,000‬عایدی مثبت (سود) کسب می‌کند د) ‪ 100,000‬عایدی منفی (زیان) کسب می‌کند‬
‫‪1414‬يك شركت چینی برای تامین مالی یکی از پروژه‌هایش‪ ،‬اوراق قرضه‌ای بدون کوپنی را در ایاالت متحده منتشر‬
‫کرده است‪ .‬شرایط قرارداد بدین ترتیب است که شرکت چینی باید ارزش اسمی اوراق قرضه را به دالر بپردازد‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬این شرکت برای پوشش ریسک نرخ ارز‪:‬‬
‫الف) باید موقعیت خرید در پیمان آتی دالر اتخاذ کند‬
‫ب) باید موقعیت فروش در پیمان آتی دالر اتخاذ کند‬
‫ج) باید در دو پیمان آتي یوان چین‪ ،‬موقعيت فروش اتخاذ كند‬
‫د) نیازی به اتخاذ موقعیت در پیمان‌ آتی ارز ندارد‬

‫‪59‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪1515‬يك شركت چینی كه محصوالت خود را به ایاالت متحده صادر مي‌كند‪ ،‬براي پوشش ريسك نرخ ارز بايد‪:‬‬
‫الف) در دو پیمان آتي مجزا‪ ،‬دالر ایاالت متحده و یوان چین موقعيت فروش اتخاذ كند‬
‫ب) در پیمان آتي دالر ایاالت متحده‪ ،‬موقعيت فروش اتخاذ كند‬
‫ج) در دو پیمان آتي یوان چین‪ ،‬موقعيت فروش اتخاذ كند‬
‫د) در پیمان آتي دالر ایاالت متحده‪ ،‬موقعيت خريد اتخاذ كند‬
‫‪1616‬كدام يك از موارد زير در قيمت‌گذاري قرارداد آتي دارايي سرمايه‌اي نقشي ندارد؟ (آزمون سازمان بورس)‬
‫ب) قيمت نقدی دارايي پايه‬ ‫الف) تالطم (نوسان‌پذيري) قيمت دارايي پايه ‬
‫ج) مدت تا سررسيد د) نرخ بهره‬
‫‪1717‬اگر قرارداد آتي شاخص سهام بيش از حد قيمت‌گذاري شده باشد‪ ،‬استراتژي مناسب عبارت است از‪( :‬آزمون‌های ‬
‫سازمان بورس)‬
‫الف) فروش هم‌زمان قرارداد آتي شاخص سهام و سهام موجود در شاخص‬
‫ب) خريد قرارداد آتي شاخص سهام و هم‌زمان فروش استقراضي سهام موجود در شاخص‬
‫ج) فروش قرارداد آتي شاخص سهام و هم‌زمان خريد سهام موجود در شاخص‬
‫‌زمان قرارداد آتي شاخص سهام و سهام موجود در شاخص‬
‫ِ‬ ‫د) خريد هم‬
‫‪1818‬با استفاده از قيمت نقدی كدام يك از دارايي‌هاي زير‪ ،‬نمي‌توان به آساني قيمت قرارداد آتي آن را تعيين كرد؟‬
‫(آزمون‌های سازمان بورس)‬
‫ب) مس‬ ‫الف) طال ‬
‫ج) نقره د) شاخص سهام‬
‫‪1919‬تفاوت بين قيمت آتي و قيمت نقدی یک دارايي‪ ..........‬نام دارد و به ‪...............‬بستگی دارد‪( :‬آزمون‌های سازمان بورس)‬
‫الف) وجه تضمین متغير ‪ -‬هزينه نگه‌داري دارايي تا زمان تحويل‬
‫ب) قيمت پايه ‪ -‬هزينه نگه‌داري دارايي تا زمان تحويل‬
‫ج) قيمت پايه ‪ -‬تالطم (نوسانات) قيمت دارايي‬
‫د) وجه تضمین جبرانی (متغیر) ‪ -‬هزينه نگه‌داري دارايي تا زمان تحويل‬
‫‪2020‬ارتباط بين قيمت آتي و قيمت نقدی یک كاال‪ ........... ،‬است‪( .‬آزمون‌های سازمان بورس)‬
‫ب) واگرا‬ ‫الف) همگرا ‬
‫ج) تناظر یک به یک د) استاندارد‬
‫‪2121‬سرمایه‌گذاری را در نظر بگیرید که قصد دارد وارد یک پیمان آتی(‪ )Forward contract‬شود‪ .‬به این منظور او‬
‫سبد شاخص بورس را خریداری می‌کند‪ .‬مهم‌ترین ریسکی که این سرمایه‌گذار با آن مواجه است‪ ،‬چیست؟ (آزمون‌های ‬
‫سازمان بورس)‬
‫ب) احتمال افزایش شاخص بورس‬ ‫الف) احتمال افزایش تالطم (نوسانات) شاخص بورس ‬
‫ج) احتمال کاهش شاخص بورس د) احتمال کاهش تالطم (نوسانات) شاخص بورس‬
‫‪2222‬معامله‌گری یک پیمان آتی نرخ بهره(‪)FRA‬را با سررسید ‪ 30‬روز دیگر بر پایه نرخ الیبور ‪ 90‬روزه که در آن‬
‫تاریخ ‪ 4/5‬درصد است‪ ،‬معرفی می‌کند‪ .‬سرمایه‌گذاری وارد موقعیت فروش این قرارداد می‌شود و معامله‌گری وارد‬

‫‪60‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و )هدنیآ لیوحت دادرارق( یتآ نامیپ رازاب‬

‫موقعیت خرید می‌شود‪ .‬اصل مبلغ فرضی‪ /‬اسمی(‪ )Notional principal‬این قرارداد نیز ‪ 15,000,000‬دالر است‪ .‬در‬
‫سررسید نرخ الیبور ‪ 90‬روزه‪ ،‬به ‪ 4‬درصد می‌رسد‪ .‬سرمایه‌گذار باید‪( :‬آزمون‌های سازمان بورس)‬
‫ب) مبلغ ‪ 18,564‬دالر از معامله‌گر دریافت کند‪.‬‬ ‫الف) مبلغ ‪ 18,564‬دالر به معامله‌گر پرداخت کند‪ .‬‬
‫ج) مبلغ ‪ 6,229‬دالر از معامله‌گر دریافت کند‪ .‬د) مبلغ ‪ 6,229‬دالر به معامله‌گر پرداخت کند‪.‬‬

‫‪61‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫پاسخ‌نامه تشریحی فصل دوم‬

‫‪1 .1‬گزینه الف‪:‬‬
‫طرف خرید انتظار دارد که قیمت نقدیِ دارایی پایه در سررسید افزایش یابد در حالی که طرف فروش انتظار دارد ‬
‫که قیمت نقدیِ دارایی پایه در سررسید کاهش یابد‪.‬‬
‫‪2 .2‬گزینه الف‪:‬‬
‫تسویه قرارداد مشتقه‌ای نظیر شاخص سهام اس‪.‬اند‪.‬پی ‪ 500‬به صورت نقدی صورت می گیرد‪ .‬دلیل این است که‬
‫شاخص سهام اس‪.‬اند‪.‬پی‪ ،‬سبدی از ‪ 500‬سهام شرکت‌های امریکا می باشد که برای طرف فروش‪ ،‬تحویل فیزیکی ‬
‫سهام ‪ 500‬شرکت دشوار یا بهتر بگوییم ناممکن است‪.‬‬
‫‪3 .3‬گزینه ج‪:‬‬
‫با توجه به پاسخ‌ سواالت فصل یک‪ ،‬گزینه ج صحیح می‌باشد‪.‬‬
‫‪4 .4‬گزینه ج‪:‬‬
‫پیمان آتی‪ ،‬موافقت نامه‏ای با مشخصات دلخواه است که مطابق با نیازهای موردنظ ِر طرف‌های آن طراحی می‌گردد‪.‬‬
‫ار وجه تضمین و به تبع آن‪ ،‬کاهش ریسک نکول از ‬ ‫علت غلط بودن سایر گزینه‌ها‪ :‬تسویه روزانه از طریق سازوک ِ‬
‫زو ویژگی‌های پیمان آتی به شمار نمی‌رود‪.‬‬
‫ویژگی‌های قرارداد آتی است و ج ِ‬
‫‪ 5 .‬گزینه ج‪:‬‬
‫ در صورتی که قیمت نقدی دارایی پایه در سررسید کم‌تر از قیمت توافقی باشد‪ :‬طرف فروش دارایی پایه را از ‬
‫بازار با قیمت بازار (قیمت نقدی در سررسید) می‌خرد و به قیمت توافقی به طرف دیگر می‌فروشد و از این طریق‪،‬‬
‫سودی عایدش می‌شود‪ .‬همچنین‪ ،‬در صورتی که قیمت نقدی دارایی پایه در سررسید (قیمت بازار) بیش‌تر از قیمت‬
‫توافقی باشد‪ :‬طرف خرید دارایی پایه را از طرف دیگر در ازای پرداخت قیمت توافقی خریده و آن را به قیمت بازار ‬
‫می‌فروشد و از این طریق‪ ،‬سودی کسب می‌کند‪ .‬به طور خالصه‪ ،‬در پیمان آتی‪ ،‬طرف خرید به ازای قیمت نقدی ‬
‫بیش‌تر از قیمت توافقی و طرف فروش به ازای قیمت نقدی کم‌تر از قیمت توافقی خشنود است‪.‬‬
‫‪6 .6‬گزینه الف‪:‬‬
‫مبلغ اسمی ورقه قرضه) را در ازای پرداخت‬
‫ِ‬ ‫طرف خرید در قرارداد مشتقه‪ ،‬فردی است که دارایی پایه (در این جا‪،‬‬
‫ ورقه قرضه به ارزش اسمی ‪ 100‚000‬دالر به‬
‫ِ‬ ‫توافقی از طرف دیگر تحویل می‌گیرد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬پیمان آتی‬
‫ِ‬ ‫قیمت‬
‫قیمت توافقی ‪ 115‬دالر‪ ،‬بدین معنی است که طرف خرید با پرداخت ‪ 115‚000‬دالری (‪ )1/15 × 100‚000‬ورقه‬
‫قرضه به ارزش اسمی ‪ 100‚000‬دالر را دریافت می‌کند‪ .‬توجه داشته باشید که ممکن است ارزش بازار ورقه اسمی ‬
‫‪ 100‚000‬دالری‪ ،‬به دلیل کاهش نرخ بهره‪ ،‬به مراتب بیش‌تر از ‪ 115‚000‬دالر باشد و بدین ترتیب‪ ،‬طرف خرید ‬
‫منتفع گردد‪.‬‬
‫‪ 7 .‬گزینه ج‪:‬‬
‫مبلغ اسمی ورقه قرضه) را در ازای دریافت‬
‫ِ‬ ‫طرف فروش در قرارداد مشتقه‪ ،‬فردی است که دارایی پایه (در این جا‪،‬‬
‫ ورقه قرضه به ارزش اسمی ‪ 100،000‬دالر به‬
‫ِ‬ ‫طرف دیگر تحویل می‌دهد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬پیمان آتی‬
‫ِ‬ ‫قیمت توافقی به‬
‫قیمت توافقی ‪ 96‬دالر‪ ،‬بدین معنی است که طرف فروش در ازای دریافت ‪ 96,000‬دالری (‪ )0/96 × 100,000‬‬
‫ورقه قرضه به ارزش اسمی ‪ 100,000‬دالر را به طرف دیگر تحویل می‌دهد‪ .‬توجه داشته باشید که ممکن است‬

‫‪62‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و )هدنیآ لیوحت دادرارق( یتآ نامیپ رازاب‬

‫ارزش بازار ورقه اسمی ‪ 100,000‬دالری‪ ،‬به دلیل افزایش نرخ بهره‪ ،‬به مراتب کم‌تر از ‪ 96,000‬دالر باشد و بدین‬
‫ترتیب‪ ،‬طرف فروش منتفع گردد‪.‬‬
‫‪ 8 .‬گزینه ج‪:‬‬
‫طرف فروش با دریافت ‪ 100,000‬دالر (‪ ،)1 × 100,000‬ورقه قرضه به ارزش اسمی ‪ 100,000‬دالر را به طرف‬
‫خرید تحویل می‌دهد‪.‬‬
‫‪9 .9‬گزینه الف‪:‬‬
‫در سررسید پیمان آتی‪ ،‬طرف خرید ورقه قرضه (دارایی پایه پیمان) را در ازای پرداخت قیمت توافقی از طرف دیگر ‬
‫تحویل می‌گیرد‪ .‬از این رو‪ ،‬وی امیدوار است که قیمت (ارزش) بازار ورقه قرضه موردنظر افزایش یافته باشد‪ .‬توجه‬
‫دارید که بین قیمت بازار ورقه قرضه و نرخ بهره رابطه عکس برقرار است‪ .‬در نتیجه‪ ،‬به طور معادل می‌توان گفت‬
‫که‪ :‬طرف خرید امیدوار است که نرخ بهره تا سررسید پیمان کاهش یابد‪.‬‬
‫‪1010‬گزینه ب‪:‬‬
‫با توجه به پاسخ سوال ‪ ،9‬می‌توان گفت‪ :‬طرف خرید امیدوار است که نرخ بهره تا سررسید پیمان کاهش یابد‪.‬‬
‫ ‪ 11.‬گزینه الف‪:‬‬
‫مبلغ اسمی (مبلغ فرضی) در پیمان آتی فقط معیاری برای محاسبه مقدار دریافت و پرداخت بهره است‪.‬‬
‫‪1212‬گزینه الف‪:‬‬
‫معامله‌گر الف‪ ،‬موقعیت خرید در پیمان آتی نرخ ارز اتخاذ کرده است‪ .‬در نتیجه‪ ،‬وی با کاهش نرخ تسعیر ارز دالر ‬
‫به یورو (کاهش ارزش دارایی پایه در سررسید) از ‪ 0/98‬به ‪ ،0/97‬متضرر می‌گردد و باید مابه‌التفاوت را یعنی ‬
‫‪ 100‚000‬دالر (یورو ‪ × 10‚000‚000‬دالر به یورو (‪ ))0/98 - 0/97‬را به طرف فروش پرداخت کند‪.‬‬
‫‪1313‬گزینه ب‪:‬‬
‫سفته‌باز مذکور‪ ،‬موقعیت فروش در پیمان آتی نرخ ارز اتخاذ کرده است‪ .‬در نتیجه‪ ،‬وی با افزایش نرخ تسعیر یورو ‬
‫به دالر (افزایش ارزش دارایی پایه در سررسید) از ‪ 1/05‬به ‪ ،1/10‬متحمل زیان شده و باید مابه‌التفاوت را یعنی ‬
‫‪ 50‚000‬دالر (یورو ‪ × 1‚000‚000‬دالر به یورو ‪ )0/05‬را به طرف خرید پرداخت ‌کند‪.‬‬
‫‪1414‬گزینه الف‪:‬‬
‫شرکت مذکور برای پرداخت بدهی خود‪ ،‬به دالر نیاز دارد در حالی که واحد پولی‌اش یوان است‪ .‬از این رو‪ ،‬این‬
‫شرکت با ریسک تضعیف یوان در برابر دالر روبروست‪ .‬بنابراین‪ ،‬برای پوشش ریسک نرخ تسعیر باید موقعیت خرید ‬
‫در پیمان آتی دالر اتخاذ کند‪ .‬در نتیجه‪ ،‬خرید دالر را برای شش ماه آینده به نرخی مشخص تثبیت می‌کند‪.‬‬
‫‪1515‬گزینه ب‪:‬‬
‫درآمد صادراتی شرکت مذکور به واحد پول ایاالت متحده امریکا می‌باشد و این شرکت نگران است مبادا نرخ تسعیر ‬
‫ِ‬
‫دالر به یوان در آینده کاهش یابد (دالر در برابر یوان تضعیف شود)‪ .‬بنابراین‪ ،‬این شرکت باید موقعیت فروش در ‬
‫یک پیمان آتی دالر (دالر به یوان) اتخاذ کند‪ .‬در نتیجه‪ ،‬فروش دالر را به نرخی مشخص در آینده تثبیت می‌کند‪.‬‬
‫‪1616‬گزینه الف‪:‬‬
‫قیمت نقدی دارایی پایه‪ ،‬مدت تا سررسید و نرخ بهره سه متغیر اصلی در تعیین قیمت توافقی می‌باشند‪.‬‬

‫‪63‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪ 1717‬گزینه ج‪:‬‬
‫هنگامی که قرارداد آتی بیش از حد‪ ،‬قیمت‌گذاری شده باشد (قیمت بازار بیش‌تر از قیمت توافقی باشد)‪-1 :‬‬
‫موقعیت فروش در قراداد آتی اتخاذ می‌کنیم و ‪ -2‬دارایی پایه قرارداد آتی را از بازار نقدی می‌خریم‪ .‬بنابراین‪ :‬قرارداد ‬
‫آتی شاخص سهام را می‌فروشیم و هم‌زمان سهام‌های موجود در شاخص سهام را خریداری می‌کنیم‪.‬‬
‫‪1818‬گزینه د‬
‫‪1919‬گزینه ب‪:‬‬
‫تفاوت قیمت آتی و قیمت نقدی‪ ،‬قیمت پایه نامیده می شود‪ .‬در نتیجه‪ ،‬قیمت آتی برابر است با قیمت نقدی به‬
‫عالوه هزینه نگه‌داری دارایی تا زمان تحویل آن‪.‬‬
‫‪2020‬گزینه الف‪:‬‬
‫قیمت آتی با گذشت زمان و نزدیک شدن به سررسید‪ ،‬به قیمت نقدی می‌رسد‪ .‬پس‪ ،‬این دو متغیر همگرا می‌باشد‪.‬‬
‫‪2121‬گزینه ج‪:‬‬
‫طرف خرید در پیمان آتی (مثل شاخص بورس یا هر پیمان آتی دیگر) همواره در معرض کاهش قیمت دارایی پایه‬
‫(در این جا‪ ،‬شاخص بورس) می‌باشد‪.‬‬
‫‪2222‬گزینه ب‪:‬‬
‫در هر قرارداد آتی‪ ،‬شما در صورت پیش‏بینی کاهش قیمت‪ ،‬موقعیت فروش و با پیش‏بینی افزایش قیمت‪ ،‬موقعیت‬
‫خرید اتخاذ می نمایید‪ .‬در این سوال‪ ،‬سرمایه‏گذار موقعیت فروش اتخاذ‏کرده که با کاهش نرخ الیبور سود می‏کند و به اندازه ‬
‫سود او‪ ،‬معامله‏گری که موقعیت خرید اتخاذ کرده زیان می‏کند‪.‬‬
‫محاسبات مربوط به سود سرمایه‏گذار و یا زیان معامله‏گر به صورت زیر می‏باشد‪:‬‬
‫‪)0/045 -0/04( ×15,000,000× 90 = 18,750‬‬
‫‪360‬‬
‫با توجه به این که تاریخ انقضای سر رسید این قرارداد ‪ 90‬روز (سه ماه) دیگر است‪ ،‬بنابر‏این ارزش فعلی مبلغ فوق‬
‫برابر است با‪:‬‬
‫ﺍﺭﺯﺵ ﺁﺗﻰ‬ ‫‪18,750‬‬
‫= ﺍﺭﺯﺵ ﻓﻌﻠﻰ‬ ‫⇒‬ ‫‪= 18,564‬‬
‫‪90‬‬
‫) ‪(1 + i‬‬
‫‪t‬‬
‫( ‪1 + 0/04‬‬ ‫)‬
‫‪360‬‬

‫‪64‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و یتآ دادرارق رازاب‬

‫فصلسوم‬
‫بازار قرارداد آتی‪ 1‬و ابزارهای آن‬

‫اهداف اصلی فصل‬

‫شما پس از مطالعه این فصل می توانید‪:‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪Ý Ý‬ویژگی های قرارداد آتی و تفاوت های آن با پیمان آتی را بیان کنید‪.‬‬
‫های قرارداد آتی را تشریح کنید‪.‬‬
‫های طرف ِ‬ ‫‪Ý Ý‬فرایند تسویه روزانه و به‏روزرسانی حساب ِ‬
‫‪Ý Ý‬وجود اهرم مالی در قرارداد آتی و تاثیر آن بر ریسک و بازده را درک کنید‪.‬‬
‫‪Ý Ý‬قطب های اصلی بازار آتی را تشریح کنید‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫مطالب این فصل را با یک مثال شروع می کنیم‪ .‬شرکت تولید رویال به منظور تولید آرد‪ ،‬به گندم به عنوان اصلی ترین‬
‫ماده اولیه اش نیاز دارد‪ .‬این شرکت‪ ،‬قصد خرید ‪ 50‚000‬پیمان ِه‪ 2‬گندم را در شش ماه دیگر دارد و می خواهد امروز‪،‬‬
‫قیمت خرید آن را تثبیت کند‪ .‬از این رو‪ ،‬شرکت رویال قراردادهای آتی یکی از بورس ها را که در آن‪ ،‬دو نوع قراردادهای ‬
‫یکی‪ ،‬قرارداد آتی شش ماهه‪ 3‬با اندازه ‪ 5‚000‬پیمانه در هر قرارداد و قیمت‬
‫ِ‬ ‫آتی گندم وجود دارد‪ ،‬بررسی می کند‪:‬‬
‫توافقی ‪ 3‬دالر به ازای هر پیمانه و دیگری‪ ،‬قرارداد آتی نه ماهه با اندازه ‪ 10‚000‬پیمانه در هر قرارداد و قیمت توافقی ‬
‫(قرارداد آتی شش ماهه)‬
‫ِ‬ ‫‪ 4/5‬دالر به ازای هر پیمانه‪ .‬خوشبختانه‪ ،‬قرارداد آتی گندم با سررسید موردنظ ِر شرکت رویال‬
‫در بورس وجود دارد‪ .‬بنابراین‪ ،‬این شرکت برای تامین ‪ 50‚000‬پیمانه‪ 10 ،‬قرارداد آتی (‪ 5‚000‬پیمانه در هر قرارداد ‬
‫× ‪ 10‬قرارداد)‪ ،‬با قیمت توافقی ‪ 3‬دالر منعقد کند‪ .‬اکنون‪ ،‬این شرکت می داند که شش ماه دیگر باید مبلغ ‪150‚000‬‬
‫دالر (‪ 3‬دالر به ازای هر پیمانه × ‪ 50‚000‬پیمانه) را در ازای دریافت ‪ 50‚000‬پیمانه گندم بپردازد‪.‬‬
‫با توجه به مثال باال می توان گفت‪ :‬قرارداد آتی‪ ،‬نسخه جدیدی از پیمان آتی است که در بورس معامله می شود و دارای ‬
‫مشخصاتی‪ 4‬استاندارد است‪ .‬قراردادهای آتی که فعاالن بازار آنها را به طور خالصه آتی ها‪ 5‬می نامند‪ ،‬بسیار شبیه پیمان های ‬

‫‪1. Futures market‬‬

‫‪ .2‬پیمانه (‪ ،)Bushel‬واحد اندازه گیری غالت در قراردادهای مشتقه است و بر اساس نوع غله متفاوت می باشد‪.‬‬
‫‪ .3‬قرارداد آتی شش ماهه‪ ،‬قراردادی آتی است که سررسید آن‪ ،‬شش ماه دیگر است‪.‬‬
‫ های تحویل دارایی پایه می باشد‪.‬‬
‫ِ‬ ‫‪ .4‬منظور از مشخصات‪ ،‬اندازه قرارداد‪ ،‬ویژگی های دارایی پایه‪ ،‬سررسید و محل‬
‫‪5. Futures‬‬

‫‪65‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫آتی است‪ .‬یک طرف‪ ،‬دارایی پایه را از طرف دیگر به قیمتی معین‪( 1‬قیمت توافقی) در سررسیدی مشخص خریداری ‬
‫می کند‪ .‬با وجود شباهت هایی که قرارداد آتی و پیمان آتی با یک دیگر دارند ولی در برخی موارد‪ ،‬دارای تفاوت های اساسی ‬
‫می باشند‪ .‬این تفاوت ها که ناشی از معامله قراردادهای آتی در بورس است‪ ،‬آنها را در سه ویژگی از پیمان های آتی متمایز می کند‪:‬‬
‫‪1 .1‬طرف معامله بی نام‪ :2‬طرف های قرارداد آتی برخالف پیمان آتی‪ ،‬یک دیگر را نمی شناسند‪ .‬در واقع‪ ،‬واحدی به نام اتاق‬
‫تسویه و پایاپای‪ 3‬در بورس آتی ها‪ ،‬وظیفه واسطه گری بین طرف خرید و فروشِ قرادادهای آتی­ را برعهده می گیرد‪.‬‬

‫شکل‪ :1‑3‬واسطه گری اتاق تسویه و پایاپای در قراردادهای آتی‬

‫ِ‬

‫‪2 .2‬قراردادهای استاندارد‪ :‬مشخصات قرادادهای آتی به وسیله بورس تعیین می شوند‪ .‬بورس با تعیین اندازه های قرارداد‪،‬‬
‫ دارایی پایه‪ ،‬قراردادهای آتی معدودی را تعریف می کند‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ های تحویل‬
‫ِ‬ ‫ویژگی های دارایی پایه‪ ،‬سررسیدها و حتی محل‬
‫افرادی که قصد معامله در بازار آتی ها را دارند‪ ،‬تنها مجاز به انتخاب از میان قراردادهای تعریف شده هستند که این‬
‫عمل‪ ،‬نقدشوندگی باالت ِر قراداد های آتی را در مقایسه با پیمان های آتی‪ 4‬در پی دارد‪.‬‬
‫‪3 .3‬تسویه روزانه‪ :‬این ویژگی از اهمیت بسیاری برخوردار است‪ .‬عایدی طرف های قرارداد آتی به وسیله اتاق تسویه و ‬
‫پایاپای در پایان هر روز معامالتی تعیین و پرداخت می شود در حالی که‪ ،‬عایدی طرف های پیمان آتی در سررسید یا ‬
‫نکول طرف های قرارداد آتی را به شدت کاهش‬ ‫ِ‬ ‫در زمان بستن موقعیت شان مشخص می شود‪ .‬این ساز وکار‪ ،‬ریسک‬‫ِ‬
‫ قراردادهای آتی را در مقایسه با پیمان آتی مشابه تحت تاثیر قرار می دهد‪.‬‬
‫ِ‬ ‫توافقی‬
‫ِ‬ ‫می دهد‪ .5‬کاهش احتمال نکول‪ ،‬قیمت‬
‫ های مهم قرادادهای آتی با پیمان آتی در جدول ‪ 1-3‬درج شده است‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫خالصه تفاوت‬

‫جدول‏‪ :1‑3‬مقایسه ویژگی های قرارداد آتی با پیمان آتی‬

‫پیمان آتی‬ ‫قرارداد آتی‬
‫طرف های آن در فرابورس (به صورت دوجانبه‪/‬مستقیم) معامله می کنند؛‬ ‫طرف های آن با واسطه گریِ بورس معامله می کنند؛‬
‫مشخصات دلخواه (غیراستاندارد) دارد؛‬ ‫مشخصات استاندارد دارد؛‬
‫عایدی آن در سررسید یا زمان بستن موقعیت مشخص می شود‪.‬‬ ‫عایدی آن به صورت روزانه مشخص می شود‪.‬‬

‫‪ .1‬این قیمت از طریق عرضه و تقاضای بازار برای آتی شش ماه ِه گندم به دست می آید‪ .‬قیمت توافقی در بازار قرارداد آتی معموالً بیش تر از پیمان آتی با مشخصات مشابه‬
‫است‪ .‬علت این امر‪ ،‬تسویه روزانه و فرایند به‏روز رسانی حساب ها می باشد‪.‬‬
‫‪2. Anonymous counterparties‬‬
‫‪3. Clearinghouse‬‬
‫‪ .4‬از فصل قبل به یاد داریم که مشخصات پیمان آتی با مذاکره بین طرف های آن تعیین می گردد‪.‬‬
‫‪ .5‬فرایند تسویه روزانه را در بخش فرایند به‏روزرسانی حساب‏ها بیان می کنیم‪.‬‬

‫‪66‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و یتآ دادرارق رازاب‬

‫نکته جالبی در مورد قراردادهای آتی وجود دارد که بیان آن خالی از لطف نیست‪ 99 :‬درص ِد موقعیت های خرید و فروش‬
‫در قراردادهای آتی قبل از سررسید بسته می شوند و به تحویل دارایی پایه نمی اَنجامند‪ .‬اما چرا؟ شرکت رویال را به خاطر ‬
‫بیاورید‪ .‬چرا شرکت رویال به انعقاد قراداد آتی گندم اقدام کرد؟ دلیل اصلی‪ ،‬تحویل گندم در سررسید نبود‪ ،‬بلکه ایجاد ‬
‫ِ‬
‫پری در برابر ریسک افزایش قیمت گندم در شش ماه دیگر برای این شرکت بود‪ .‬علت تسویه نقدی‪ ،‬حق انتخابِ محل‬ ‫سِ‬
‫تحویل دارایی پایه (در مثال ما‪ ،‬گندم) به وسیله طرف فروش است ‪ .‬طرف فروش ممکن است محلی را برای تحویل در نظر ‬
‫‪1‬‬

‫گیرد که برای طرف خرید مشکالت حمل و نقل را در پی داشته باشد‪ .‬از این رو‪ ،‬طرف خرید ترجیح می دهد که با تسویه‬
‫نقدیِ قرارداد آتی‪ ،‬شخصاً به خرید دارایی پایه در محل موردنظرش اقدام کند‪ .‬با این وجود‪ ،‬در صورت درخواست وی برای ‬
‫تحویل دارایی پایه (در مثال ما گندم)‪ ،‬بورس با اتخاذ رویه ای مشخص‪ ،2‬یکی از طرف های فروش را به منظور تحویل دارایی ‬
‫پایه انتخاب می کند‪ .‬در این صورت‪ ،‬فرد منتخب موظف به تحویل دارایی پایه به طرف خرید می شود‪.‬‬

‫فرایند به‏روزرسانی حساب ها در قرارداد آتی‬

‫در فصل یک‪ ،‬به روزرسانی حساب های قراردادهای آتی و نقش اتاق تسویه و پایاپای را به صورت کلی تشریح کردیم‪ .‬در ‬
‫این بخش‪ ،‬قصد داریم آن را با جزییات بیش تری بررسی کنیم‪ .‬اتاق تسویه و پایاپای واحدی در بورس است که با هدف‬
‫تسهیل‪ ،‬تسویه و ثبات در معامالت آتی ایجاد شده است‪ .‬این واحد‪ ،‬طرف های قرارداد آتی را ملزم می کند که در زمان ‬
‫ وجهی را به عنوان وجه تضمین‪ 3‬در حسابی به نام حساب عملیاتی یا حساب وجه تضمین‪ 4‬نزد یکی از ‬ ‫انعقاد قرارداد آتی‪َ ،‬‬
‫بانک های موردنظر بورس به صورت سپرده قرار دهند‪ .‬دریافت وجه تضمین‪ ،‬سازوکاری است که به هر یک از طرف های ‬
‫قرارداد آتی اطمینان می دهد که طرف دیگر به تعهداتش عمل کرده و نکول نمی کند‪ .‬در واقع‪ ،‬اتاق تسویه و پایاپای‪ ،‬زیان ‬
‫روزانه ای را که یکی از طرف های قرارداد آتی کرده‪ ،‬به صورت روزانه از وی مطالبه و از حسابش برداشت می کند‪ 5‬که به‬
‫این عمل‪ ،‬تسویه روزانه‪ 6‬یا به‏روز‏رسانی حساب ها‪ 7‬می گویند‪.‬‬
‫برای تشریح فرایند تسویه روزانه‪ ،‬فردی را در نظر بگیرید که ‪ 1‚000‚000‬سهام شرکت مایکروسافت را در اختیار دارد‪.‬‬
‫وی نگران کاهش ارزش این سهام در آینده می باشد و می خواهد ارزش آن را در امروز تثبیت کند‪ .‬از این‏رو‪ ،‬وی تصمیم‬
‫می گیرد که موقعیت فروش را در یکی از قراردادهای آتی زیر اتخاذ کند‪:‬‬

‫جدول‏‪ :2‑3‬مشخصات قرارداد آتی سهام مایکروسافت‬

‫ سهام مایکروسافت‬ ‫دارایی پایه‪:‬‬
‫ ‪ 100‚000‬سهم‬ ‫اندازه هر قرارداد‪:‬‬
‫مارس (ماه سوم میالدی)‪ ،‬سپتامبر (ماه نهم میالدی)‬ ‫ماه های سررسید‪:‬‬

‫ال باز نمی گذارد و محل های تحویل را برای وی محدود می کند‪.‬‬ ‫‪ .1‬البته بورس دست طرف فروش را کام ً‬
‫‪ .2‬هر قرارداد مشتقه ای‪ ،‬دوره ای به نام دوره تحویل دارد که پس از سررسید قرارداد آتی آغاز می گردد‪ .‬در طی این دوره‪ ،‬بورس بر اساس فرایندی مشخص طرف های ‬
‫خرید و فروشی را که موقعیت خود را هنوز باز نگه داشته اند (دارای موقعیت باز)‪ ،‬با یک دیگر انطباق می دهد‪ .‬مقررات معامله گری اوراق مشتقه را در بخش دوم همین‬
‫کتاب ببینید‪.‬‬
‫‪3. Margin‬‬
‫‪4. Margin account‬‬
‫‪ .5‬به یاد داریم که قراردادهای مشتقه‪ ،‬بازی با جمع صفراست‪ ،‬چرا که هر طرفی از قرارداد مشتقه که زیانی کرده‪ ،‬طرف دیگری برای همان قرارداد وجود دارد که به همان ‬
‫میزان‪ ،‬سود کرده است‪ .‬در قرارداد آتی نیز در روزی که یکی از طرف ها زیان کرده‪ ،‬طرف دیگر به همان میزان سود کسب می کند‪.‬‬
‫‪6. Daily settlement‬‬
‫‪7. Marking to market‬‬

‫‪67‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫وی (طرف فروش) ‪ 10‬قرارداد آتی سهام مایکروسافت (‪ 100‚000‬سهم در هر قرارداد × ‪ 10‬قرارداد) به قیمت توافقی ‬
‫‪ 30‬دالر به ازای هر سهم را با سررسید سپتامبر منعقد می کند‪ .‬اتاق تسویه و پایاپای هر یک از طرف های قرارداد آتی را ‬
‫ملزم می کند تا در زمان انعقاد قرارداد‪ ،‬درصدی از مبلغ قرارداد را (معموالً ‪ 10‬درصد) به عنوان وجه تضمین اولیه‪ 1‬در ‬
‫حساب‏شان سپرده گذاری کنند‪ .‬بنابراین‪ ،‬در روز انعقاد قرارداد آتی‪ ،‬طرف فروش ‪ 300‚000‬دالر (‪ 10‬درصد × ‪ 30‬دالر به‬
‫ازای هر سهم × ‪ 100‚000‬سهم در هر قرارداد) به ازای هر قراداد و در مجموع ‪ 3‚000‚000‬دالر (‪ 300‚000‬وجه تضمین‬
‫به ازای هر قرارداد × ‪ 10‬قرارداد) به عنوان وجه تضمین اولیه در بانک موردنظر اتاق تسویه و پایاپای سپرده گذاری می کند‪.2‬‬
‫اتاق تسویه و پایاپای از وجه تضمین اولیه برای تسویه روزانه قرارداد آتی در پایان هر روز معامالتی استفاده می کند‪ .‬اما ‬
‫منظور از تسویه روزانه چیست و فرایند آن چگونه است؟ فرض کنید که در روزهای بعد از انعقاد قرارداد آتی‪ ،‬شرایط بازار ‬
‫آتی به صورت زیر است‪:‬‬
‫© ©پایان روز اول‪ :‬قیمت توافقی سهام مایکروسافت در پایان روز اول کاهش یافته و به ‪ 29‬دالر به ازای هر سهم می رسد‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬طرف فروش به اندازه مابه التفاوت قیمت های توافقی که یک دالر (‪ )30-29‬به ازای هر سهم است و در ‬
‫مجموع ‪ 1‚000‚000‬دالر (یک دالر کاهش قیمت در هر سهم × ‪ 1‚000‚000‬سهم) عایدی مثبت (سود) کسب‬
‫می کند‪ .‬در واقع‪ ،‬اتاق تسویه و پایاپای مبلغ ‪ 1‚000‚000‬دالر از حساب طرف خرید (سرمایه‏گذار) برداشت کرده و ‬
‫به حساب طرف فروش واریز می کند‪ .‬در نتیجه‪ ،‬موجودی حساب طرف فروش ‪ 4‚000‚000‬دالر و موجودی حساب‬
‫طرف خرید به ‪ 2‚000‚000‬دالر می رسد‪.‬‬
‫© ©پایان روز دوم‪ :‬گویا پیش بینی طرف فروش درست از آب درمی آید و قیمت توافقی سهام مایکروسافت در پایان روز ‬
‫دوم نیز به ‪ 28/5‬کاهش می یاید‪ .‬بنابراین‪ ،‬اتاق تسویه و پایاپای مابه التفاوت قیمت توافقی امروز و روز قبل یعنی ‪0/5‬‬
‫دالر به ازای هر سهم (‪ )29 -28/5‬و در مجموع‪ ،‬مبلغ ‪ 500‚000‬دالر (‪ 0/5‬دالر در هر سهم × ‪ 1‚000‚000‬سهم)‬
‫را از حساب طرف خرید برداشت کرده و به حساب طرف فروش واریز می کند‪ .‬در نتیجه‪ ،‬موجودی حساب طرف‬
‫فروش ‪ 4‚500‚000‬دالر و موجودی حساب طرف خرید به ‪ 1‚500‚000‬دالر می رسد‪.‬‬
‫کفایت وجه تضمین اولی ِه طرف خرید (خالی ‬
‫ِ‬ ‫متوالی قیمت توافقی ممکن است موجب عدم‬ ‫ِ‬ ‫همان‏طور که می بینیم کاهش‬
‫ِ‬
‫نکول وی می شود‪ .‬برای اطمینان از کفایت وجه تضمین‪ ،‬اتاق تسویه‬ ‫شدن موجودی حسابش) و در پی آن‪ ،‬افزایش ریسک‬
‫حداقل وجه تضمین‪ 3‬به فرایند تسویه روزانه اضافه می کند‪ .‬حداقل وجه تضمین‪ ،‬کارکردی مشابه‬ ‫ِ‬ ‫و پایاپای‪ ،‬عاملی به عنوان ‬
‫چراغ قرمز دارد‪ ،‬بدین معنی که کاهش موجودی حساب‪ ،‬تا اندازه ای مجاز است‪ .‬در صورتی که موجودی حساب هر یک‬
‫از طرف های قرارداد آتی کم تر از آن (یعنی حداقل وجه تضمین) شود‪ ،‬اتاق پایاپای‪ ،‬اخطاریه ای به نام اخطاریه افزایش‬
‫وجه تضمین‪ 4‬برای طرفی که موجوی حسابش کاهش یافته‪ ،‬ارسال می کند‪ .‬در نتیجه‪ ،‬طرفی از قراداد آتی که موجودی ‬
‫حسابش کاهش یافته‪ ،‬موظف است که موجودی‏اش را با واریز مبلغی به وجه تضمین اولیه برساند که به این مبلغ‪ ،‬وجه‬
‫تضمین جبرانی‪ 5‬می گویند‪ .‬در مثال ما‪ ،‬اتاق تسویه و پایاپای حداقل وجه تضمین را ‪ 170‚000‬دالر به ازای هر قرارداد ‬
‫تعیین کرده است‪ .‬در نتیجه‪ ،‬طرف خرید باید مابه التفاوت موجودی حسابش و وجه تضمین اولیه را یعنی ‪150‚000‬‬
‫(‪ )300‚000 -150‚000‬به ازای هر قراداد و در مجموع‪ 1‚500‚000 ،‬دالر (‪ 150‚000‬دالر × ‪ 10‬قرارداد) به عنوان وجه‬
‫تضمین جبرانی به حسابش واریز کند‪ .‬در نتیجه‪ ،‬موجودی طرف خرید به ‪ 3‚000‚000‬دالر می رسد‪.6‬‬

‫‪1. Initial margin‬‬

‫‪ .2‬برخالف پیمان آتی که هیچ یک از طرف های پیمان‪ ،‬وجهی را در روز انعقاد پیمان پرداخت نمی کنند‪.‬‬
‫‪3. Maintenance margin‬‬
‫‪4. Margin call‬‬
‫‪5. Variation margin‬‬
‫‪ .6‬طبق مقررات‪ ،‬طرف های قرارداد آتی (در مثال ما طرف فروش) معموالً می تواند اضافه موجودی حسابش از وجه تضمین اولیه یعنی ‪ 1‚500‚000‬دالر ‬
‫(‪ )4‚500‚000 - 3‚000‚000‬را از حسابش برداشت کند‪.‬‬

‫‪68‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و یتآ دادرارق رازاب‬

‫© ©پایان روز سوم‪ :‬ورق در روز سوم به نفع طرف خرید برمی گردد و قیمت توافقی با افزایش ‪ 1/5‬دالری روبرو می شود‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬اتاق تسویه و پایاپای مابه التفاوت قیمت توافقی امروز و روز دوم ‪ 1/5‬دالر به ازای هر سهم (‪ )30-28/5‬و در ‬
‫مجموع‪ ،‬مبلغ ‪ 1‚500‚000‬دالر (‪ 1/5‬دالر در هر سهم × ‪ 1‚000‚000‬سهم) از حساب طرف فروش برداشت کرده و ‬
‫به حساب طرف دیگر واریز می کند‪ .‬در نتیجه‪ ،‬موجودی حساب عملیاتی طرف فروش ‪ 3‚000‚000‬دالر و موجودی ‬
‫حساب عملیاتی طرف خرید به ‪ 4‚500‚000‬دالر می رسد‪.‬‬
‫© ©پایان روز چهارم‪ :‬قیمت توافقی در روز چهارم مشابه روز قبل افزایش یافته و به ‪ 32‬دالر می رسد‪ .‬بنابراین‪ ،‬اتاق‬
‫تسویه و پایاپای مابه التفاوت قیمت توافقی امروز و روز سوم که ‪ 2‬دالر به ازای هر سهم (‪ )32-30‬و در مجموع‪ ،‬مبلغ‬
‫‪ 2‚000‚000‬دالر (‪ 2‬دالر در هر سهم × ‪ 1‚000‚000‬سهم) را از حساب طرف فروش برداشت کرده و به حساب‬
‫طرف خرید واریز می کند‪ .‬این افزایش قیمت موجب می شود که موجودی حساب طرف فروش به ‪ 1‚000‚000‬دالر ‬
‫رسیده که کم تر از حداقل وجه تضمین (‪ 170‚000‬دالر به ازای هر قرارداد) است (طرف فروش ‪ 10‬قرارداد آتی دارد‪.‬‬
‫از این رو‪ ،‬باید حداقل ‪ 1‚700‚000‬دالر در حسابش باشد در حالی که ‪ 1‚000‚000‬دالر در حسابش وجود دارد)‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬وی با اخطاریه افزایش وجه تضمین مواجه می شود و باید با واریز وجه تضمین جبرانی‪ ،‬موجودی حسابش را ‬
‫به وجه تضمین اولیه برساند‪ .‬این فرایند‪ ،‬تا سررسید قرارداد آتی یا تا زمان بستن موقعیت به وسیله طرف های قرارداد ‬
‫آتی ادامه می یابد‪ .‬فرایند به روز رسانی مثالی که در باال شرح دادیم‪ ،‬در جدول ‪ 3-3‬درج شده است‪.‬‬

‫جدول‏‪ :3‑3‬تسویه روزانه قرارداد آتی سهام مایکروسافت (ارقام به دالر)‬

‫ قیمت توافقی‬ ‫ روز‬
‫‪30‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪29‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪28/5‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪32‬‬ ‫‪4‬‬

‫حساب عملیاتی طرف فروش (ارقام به دالر)‬

‫وجه تضمین جبرانی‬ ‫سود و زیان کل‬ ‫سود و زیان روزانه‬ ‫موجودی حساب‬ ‫قیمت توافقی‬ ‫روز‬
‫‪3‚000‚000‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‚000‚000‬‬ ‫‪1‚000‚000‬‬ ‫‪4‚000‚000‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‚500‚000‬‬ ‫‪500‚000‬‬ ‫‪4‚500‚000‬‬ ‫‪28/5‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪0‬‬ ‫(‪)1‚500‚000‬‬ ‫‪3‚000‚000‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪2‚000‚000‬‬ ‫(‪)2‚000‚000‬‬ ‫(‪)2‚000‚000‬‬ ‫‪1‚000‚000‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪69‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫(ادامه جدول ‪)3-3‬‬

‫حساب عملیاتی طرف خرید (ارقام به دالر)‬
‫وجه تضمین جبرانی‬ ‫سود و زیان ُکل‬ ‫سود و زیان روزانه‬ ‫موجودی حساب‬ ‫قیمت توافقی‬ ‫روز‬
‫‪3‚000‚000‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪0‬‬
‫(‪)1‚000‚000‬‬ ‫(‪)1‚000‚000‬‬ ‫‪2‚000‚000‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‚500‚000‬‬ ‫(‪)1‚500‚000‬‬ ‫(‪)500‚000‬‬ ‫‪1‚500‚000‬‬ ‫‪28/5‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‚500‚000‬‬ ‫‪4‚500‚000‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪2‚000‚000‬‬ ‫‪2‚000‚000‬‬ ‫‪6‚500‚000‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪4‬‬

‫همان طور که جدول ‪ 3-3‬نشان می دهد قراردادهای آتی بازی با جمع صفر است‪ ،‬چرا که هر روز که یک طرف از قرارداد ‬
‫آتی زیانی کرده‪ ،‬طرف دیگر به همان میزان‪ ،‬سود کرده است‪.‬‬

‫اهرم مالی‪ 1‬در قرارداد آتی‬

‫همان طور که از بخش قبل به یاد داریم در زمان انعقاد قرارداد آتی‪ ،‬لزومی به پرداخت کل مبلغ نیست و اتاق تسویه و ‬
‫پایاپای فقط درصد کمی از مبلغ قرارداد آتی را به عنوان وجه تضمین اولیه از طرف های آن اخذ می کند‪ .‬این مشخصه‬
‫جذاب‪ ،‬یعنی پرداخت درصد کمی از ارزش قراداد منجر به ایجاد اهرم مالی در قرارداد آتی می گردد‪ .2‬اهرم مالی‪ ،‬ریسک‬
‫تبع آن‪ ،‬کسب بازده بیش‪‎‬تری را ممکن می سازد‪ .‬برای درک این موضوع‪ ،‬مثال خرید‬ ‫بازار آتی را از بازار نقدی بیش تر و به ِ‬
‫سهام در دو بازار نقدی و آتی را در نظر بگیرید‪.‬‬
‫سرمایه گذاری را در نظر بگیرید که با تحقیقاتش به این نتیجه رسیده که قیمت سهام شرکت جنرال موتورز به علت افزایش‬
‫درآمدش‪ ،‬قابلیت افزایش قیمت ‪ 50‬درصدی ( از ‪ 200‬به ‪ 300‬دالر ) را دارد‪ .‬در حال حاضر‪ ،‬قیمت نقدی سهام این شرکت‬
‫‪ 200‬دالر و قیمت توافقی آن با سررسید یک سال دیگر ‪ 215‬دالر است‪ .‬اندازه هر قرارداد آتی ‪ 10‚000‬سهم می باشد‪ .‬وی ‬
‫برای مالکیت سهام شرکت جنرال موتورز و فروش آن در یک سال دیگر می تواند دو استراتژی در پیش گیرد‪ :‬خرید سهام‬
‫از بازار نقدی یا اتخاذ موقعیت خرید در بازار آتی‪.‬‬
‫سرمایه گذار برای خرید ‪ 10‚000‬سهم از بازار نقدی باید ‪ 2‚000‚000‬دالر بپردازد و آنرا تا پایان سال نگه دارد‪ .‬همچنین‪،‬‬
‫وی می تواند موقعیت خرید در قرارداد آتی با پرداخت ‪ 20‬درصد مبلغ قرارداد (‪ 10‚000 = 430‚000‬سهم × ‪ 215‬دالر ‬
‫به ازای هر سهم × ‪ ) % 20‬اتخاذ کند‪.‬‬
‫چنان چه قیمت سهام شرکت جنرال موتورز تا یک سال دیگر باال رود‪ ،‬هر دو استراتژی سودمند خواهند بود ولی ‬
‫سرمایه گذار از استراتژی دوم سود بیش تری کسب می کند‪ .‬فرض کنید پیش بینی سرمایه گذاری درست از آب درآید و ‬
‫قیمت سهام او از ‪ 200‬به ‪ 300‬دالر افزایش یابد‪.‬‬

‫‪1. Leverage‬‬
‫‪ .2‬برای درک اهرم مالی در سرمایه گذاری مثال خرید یک آپارتمان را در نظر بگیرید‪ .‬فرض کنید که ما قصد خرید آپارتمانی به مبلغ ‪ 250‬میلیون تومان داریم‪ .‬بانک‬
‫موافقت کرده است که ما ‪ 50‬میلیون تومان پرداخت کنیم‪ ،‬مابقی را (‪ 200‬میلیون تومان) به ما وام دهد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬ما با پرداخت ‪ 20‬درصد (یک پنجم مبلغ کل)‪،‬‬
‫مالک آپارتمانی به قیمت ‪ 250‬میلیون تومان می شویم‪ .‬فرض کنید مدتی می گذرد و قیمت آپارتمان خریداری شده ‪ 20‬درصد (‪ 50‬میلیون تومان ) کاهش می یابد‬
‫و به ‪ 200‬میلیون تومان می رسد‪ .‬در این حالت‪ ،‬گرچه ارزش آپارتمان ‪ 20‬درصد کاهش یافته‪ ،‬ولی ما ‪ 100‬درصد سرمایه مان را از دست داده ایم و این زیان هنگفت‬
‫( ‪ 5‬برابر درصد کاهش ارزش آپارتمان) ناشی از اهرم مالی سرمایه گذاری ما می باشد‪ .‬برعکس‪ ،‬فرض کنید ارزش این آپارتمان ‪ 20‬درصد افزایش می یابد و به ‪300‬‬
‫میلیون تومان می رسد‪ .‬در این حالت‪ ،‬گرچه ارزش آپارتمان ‪ 20‬درصد افزایش یافته‪ ،‬ولی ما معادل ‪ 100‬درصد سرمایه مان (آورده) سود کسب می کنیم که این سود ‬
‫هنگفت ( ‪ 5‬برابر درصد افزایش ارزش آپارتمان) نیز از اهرم مالی سرمایه گذاری ما نشات می گیرد‪ .‬عالقه مندان می توانند برای کسب اطالعات بیش تر به کتاب اصول‬
‫بازار سرمایه‪ ،‬بخش چهارم‪ ،‬فصل اهرم­‏ها‪ ،‬انتشارات آریاناقلم مراجعه نمایند‪.‬‬

‫‪70‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و یتآ دادرارق رازاب‬

‫در صورتی که سرمایه گذار استراتژی اول را به کار گرفته باشد‪ ،‬سود‪ 1‚000‚000 ‬دالری (‪ 10‚000‬سهم × ‪ 100‬دالر سود ‬
‫به ازای هر سهم) بازده ‪ 50‬درصدی کسب می کند‪:‬‬
‫‪( × 100 = )1‚000‚000 / 2‚000‚000( × 100 = 50 %‬میزان سرمایه ‪ /‬میزان سود در پایان دوره) = بازده خرید نقدی‬
‫‪ ‬ولی چنان چه سرمایه گذار موقعیت خرید در بازار آتی اتخاذ کرده باشد‪ ،‬سودی معادل با ‪ 850‚000‬دالر (‪ 10‚000‬سهم‬
‫× ‪ 85‬دالر سود به ازای هر سهم) و بازده‪‎‬ای برابر با ‪ 198‬درصد به دست می آورد‪.‬‬
‫‪ = )850‚000 / 430‚000( × 100 = 198 %‬بازده خرید آتی‬
‫روشن است که اگر قیمت سهام به ‪ 300‬دالر برسد‪ ،‬بازده خرید آتی بیش از سه برابر بازده بازار نقدی است و این بازده‬
‫اضافی ناشی از اهرم مالی در قرارداد آتی می باشد‪.‬‬
‫حال‪ ،‬فرض کنید برخالف پیش بینی سرمایه گذار‪ ،‬قیمت سهام شرکت جنرال موتورز تنزل یابد و از ‪ 200‬به ‪ 150‬دالر برسد‪.‬‬
‫در این حالت‪ ،‬هر دو استراتژی زیان ده خواهند بود ولی زیان بیش تری در استراتژی دوم حاصل می گردد‪.‬‬
‫در صورتی که سرمایه گذار استراتژی اول را به کار گرفته باشد‪ ،‬زیان ‪ 500‚000‬دالری (‪ 10‚000‬سهم × ‪ 50‬دالر زیان به‬
‫ازای هر سهم) و بازده منفی ‪ 50‬درصدی می دهد‪:‬‬
‫‪ = ) - 500‚000 / 2‚000‚000( × 100 = - 25 %‬بازده‬
‫‪ ‬ولی چنان چه سرمایه گذار موقعیت خرید در بازار آتی (استراتژی دوم) اتخاذ کرده باشد‪ ،‬زیانی معادل با ‪ 650‚000‬دالر ‬
‫(‪ 10‚000‬سهم × ‪ 65‬دالر زیان به ازای هر سهم) و بازد ‪‎‬ه منفی ‪ 151‬درصد به دست می آورد‪.‬‬
‫‪ = ) - 650‚000 / 430‚000( × 100 = - 151 %‬بازده‬
‫مثال باال به روشنی نشان می دهد که اهرم مالی‪ ،‬قراردادهای آتی را تبدیل به تیغ دولبه ای می کند که سود یا زیان هنگفتی ‬
‫برای طرفین آن در پی دارد‪ .‬از این رو‪ ،‬سرمایه گذاران قبل از مشارکت در بازار آتی باید اقتصاد کالن‪ ،‬دارایی پایه قرارداد ‬
‫آتی و ابعاد سود و زیان آن را به دقت بررسی کنند‪.‬‬

‫قطب های اصلی بازار آتی ها‬

‫سفته بازان و پوشش گران دو قطب اصلی (مخالف) بازار آتی ها می باشند‪ .‬دسته اول‪ ،‬آتی ها را با هدف استفاده از تغییرات‬
‫قیمت آنها و دسته دوم به منظور پوشش ریسک بازار و تثبیت قیمت خرید یا فروش به کار می گیرند‪ .‬سفته بازی که‬
‫انتظار افزایش قیمت دارایی پایه در آینده را دارد‪ ،‬موقعیت خرید و در صورتی که انتظار کاهش قیمت آن را داشته باشند‪،‬‬
‫موقعیت فروش در بازار آتی اتخاذ می کنند‪ .‬برای مثال‪ ،‬فردی (سفته بازی) را در نظر بگیرید که انتظار دارد قیمت نفت خام‬
‫ های پیش رو افزایش یابد‪ ،‬در نتیجه‪ ،‬وی موقعیت خرید در آتی هایِ نفت خام اتخاذ می کند‪ .‬فرض کنید اندازه هر ‬
‫ِ‬ ‫در ماه‬
‫توافقی (آتی) اولیه (روز عقد قرارداد) هر بشکه نفت خام ‪ 97‬دالر برای سررسید‬
‫ِ‬ ‫قرارداد در این بازار ‪ 1‚000‬بشکه و قیمت‬
‫فوریه (ماه دوم میالدی) است‪ .‬وی به ازای هر دالر افزایش قیمت آتی نفت خام‪ 1‚000 ،‬دالر عایدی مثبت (سود) و به‬
‫ازای هر دالر کاهش‪ 1‚000 ،‬دالر در هر قرارداد عایدی منفی (ضرر) کسب می کند‪ .‬حال‪ ،‬فرض کنید در روز بعد‪ ،‬قیمت‬
‫آتی نفت خام با همان سررسید ‪ 99/5‬دالر شود که ‪ 2/5‬دالر بیش تر از قیمت اولیه است‪ .‬در نتیجه‪ ،‬وی ‪ 2‚500‬دالر (‪2/5‬‬
‫دالر افزایش قیمت آتی به ازای هر بشکه نفت خام × ‪ 1‚000‬بشکه در هر قرارداد) سود کسب می کند‪ .‬از طرف دیگر‪ ،‬اگر ‬
‫قیمت آتی نفت خام با همان سررسید به ‪ 95/5‬دالر تنزل یابد که ‪ 1/5‬دالر کم تر از قیمت آتی اولیه است‪ ،‬وی ‪ 1‚500‬دالر ‬
‫(‪ 1/5‬دالر کاهش قیمت آتی به ازای هر بشکه نفت خام × ‪ 1‚000‬بشکه در هر قرارداد) زیان می دهد‪ .‬سوالی که به ذهن‬
‫متبادر می شود این است که چرا سفته بازان‪ ،‬به جای اتخاذ موقعیت در بازار آتی‪ ،‬نفت خام را از بازار نقدی نمی خرند؟ یک‬
‫دلیل آن‪ ،‬هزینه معامالت (مواردی مانند هزینه های حمل و نقل‪ ،‬انبار و غیره) است که در بازار آتی بسیار ناچیز می باشد‬
‫ولی دلیل اصلی‪ ،‬وجود اهرم مالی در قراردادهای آتی است‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬سفته بازان کسب بازده باالتر را در گرو پذیرش‬
‫‪71‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫ریسک بیش تر می پذیرند که این مشخصه در بازار آتی به دلیل وجود اهرم مالی فراهم است‪ .‬در بخش قبل‪ ،‬اهرم مالی و ‬
‫تاثیر آن بر ریسک و بازده را تشریح کردیم‪.‬‬
‫قطب مخالف سفته بازان در بازار آتی‪ ،‬پوشش گران می باشند که خواهان پوشش (انتقال‪/‬کاهش) ریسک بازار از طریق اتخاذ‬
‫موقعیت در بازار آتی هستند‪ .‬منظور از ریسک بازار‪ ،‬تالطم در قیمت مواد اولیه‪ ،‬قیمت محصول‪ ،‬نرخ ارز و یا نرخ بهره است‪.‬‬
‫در واقع‪ ،‬پوشش گران معموالً صاحبان کسب وکار هستند که به دنبال حذف اثرات ریسک بازار بر فعالیت شان می باشند‪.‬‬
‫بیش تر شرکت هایی که در زمینه تولید محصول‪ ،‬ارایه خدمات‪ ،‬عمده فروشی و خرده فروشی فعالیت می کنند‪ ،‬از یک طرف‪،‬‬
‫دارای مهارت کافی در پیش بینی عواملی مانند قیمت کاال‪ ،‬نرخ بهره و نرخ ارزها نمی باشند ولی از طرف دیگر‪ ،‬این عوامل‬
‫بر کسب و کارشان اثر می گذارد‪ .‬از این رو‪ ،‬آنها با اتخاذ موقعیت (خرید یا فروش) در بازار آتی می توانند خود را در برابر ‬
‫وقایع نامطلوبی مانند تغییرات ناگهانی نرخ ارز و نرخ بهره بیمه کنند و بر فعالیت اصلی شان تمرکز کنند‪ .‬در این جا‪ ،‬شش‬
‫نمونه از مواقعی را که شرکت ها به دنبال پوشش ریسک بازار می باشند‪ ،‬یاد می کنیم‪:‬‬
‫‪1 .1‬پاالیشگاهی که به نفت خام برای تولید نیاز دارد و نگران افزایش قیمت مواد اولیه مورد‏نیازش در آینده است؛‬
‫‪2 .2‬یک شرکت خودروسازی که به تولید خودرو می پردازد و با ریسک کاهش قیمت محصولش در آینده روبروست؛‬
‫‪3 .3‬یک شرکت که وامی با نرخ بهره متغیر از یک بانک دریافت کرده و نگران است مبادا نرخ بهره در زمان پرداخت‬
‫اقساط افزایش یابد؛‬
‫‪4 .4‬یک شرکت تولید سیمان ایرانی که بدهی خارجی (به دالر) دارد و با ریسک تقویت دالر در آینده مواجه است؛‬
‫‪5 .5‬یک شرکت ایرانی که بخشی از درآمدش از طریق صادرات (به دالر) به دست می آید و با ریسک تضعیف دالر در ‬
‫آینده مواجه می باشد؛‬
‫‪6 .6‬یک صندوق بازنشستگی که قصد دارد بخشی از سبد اوراق بهادارش را در شش ماه دیگر بفروشد و نگران است‬
‫مبادا قیمت سبد اوراق بهادار در زمان فروش کاهش یابد‪.‬‬
‫مثال های باال نشان می دهد که برخی برای پوشش ریسک بازار‪ ،‬باید موقعیت خرید و برخی دیگر‪ ،‬موقعیت فروش در ‬
‫قرارداد آتی اتخاذ کنند‪ .‬در ادامه‪ ،‬دو مثال از اتخاذ موقعیت خرید و فروش در قراردادهای آتی به منظور پوشش ریسک‬
‫ارایه می دهیم‪.‬‬
‫شرکت امریکایی گلوبال را در نظر بگیرید که باید ‪ 5‚000‚000‬یورو بابت خرید مواد اولیه در سپتامبر (شش ماه دیگر)‬
‫ِ‬
‫گلوبال برای پوشش ریسک نرخ ارز موردنیازش‪،‬‬ ‫بپردازد و نگران تقویت نرخ تسعیر (یورو به دالر) است‪ .‬از این رو‪ ،‬شرکت‬
‫قراردادهای آتی ارز یکی از بورس های آتی را بررسی می کند‪:‬‬
‫ِ‬

‫جدول‏‪ :4‑3‬مشخصات قرارداد آتی یورو به سررسید سپتامبر‬

‫ﺩﻻﺭ‬ ‫ﺩﻻﺭ‬
‫قرارداد نوع ‪ 1‚000‚000 :2‬دالر به نرخ توافقی ‪ 1/5100‬ﻳﻮﺭﻭ‬
‫‪1‬‬ ‫قرارداد نوع ‪ 500‚000 :1‬دالر به نرخ توافقی ‪1/5000‬‬
‫ﻳﻮﺭﻭ‬
‫‪1‬‬

‫این شرکت تصمیم می گیرد برای تأمین ‪ 5‚000‚000‬یورو‪ ،‬موقعیت خرید در ‪ 10‬قرارداد آتی ‬
‫(‪ 5‚000‚000‬یورو= ‪ 500‚000‬یورو × ‪ 10‬قرارداد)‪ ،‬با نرخ توافقی ‪ 1/5000‬اتخاذ کند‪ .‬اکنون‪ ،‬این شرکت می داند که‬
‫ﺩﻻﺭ‬
‫× ‪ 5‚000‚000‬یورو) برای دریافت ‪ 5‚000‚000‬یورو بپردازد‪.‬‬ ‫شش ماه دیگر باید ‪ 7‚500‚000‬دالر (‪1/5000‬‬
‫ﻳﻮﺭﻭ‬

‫‪ .1‬در بازار ارز‪ ،‬نرخ برابری ارز با ‪ 4‬رقم اعشار نمایش داده می شود‪.‬‬

‫‪72‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و یتآ دادرارق رازاب‬

‫شرکت امریکایی دیگری مثل شرکت ا ِکسپورت را در نظر بگیرید که بخشی از محصوالت خود را به انگلیس صادر می کند‪.‬‬
‫شرکت اکسپورت ‪ 2‚000‚000‬پوند بابت فروش محصوالتش در سه ماه دیگر کسب می کند‪ .‬این شرکت نگران تضعیف‬
‫تسعیر (پوند در برابر دالر) در آینده است‪ .‬از این رو‪ ،‬قرارداد آتی پوند را بررسی می کند‪:‬‬
‫ِ‬ ‫نرخ‬

‫جدول‏‪ :5‑3‬مشخصات قرارداد آتی پوند به سررسید سه ماه دیگر‬

‫ﺩﻻﺭ‬ ‫قرارداد نوع ‪ 400‚000 :1‬پوند به نرخ توافقی ‪ 1/6000‬ﺩﻻﺭ‬

‫قرارداد نوع ‪ 600‚000 :2‬پوند به نرخ توافقی ‪1/6100‬‬
‫ﭘﻮﻧﺪ‬ ‫ﭘﻮﻧﺪ‬

‫شرکت اکسپورت برای پوشش ریسک نرخ ارز تصمیم می گیرد موقعیت فروش در ‪ 5‬قرارداد آتی پوند به دالر (‪2‚000‚000‬‬
‫پوند = ‪ 400‚000‬پوند × ‪ 5‬قرارداد)‪ ،‬با نرخ توافقی ‪ 1/6000‬اتخاذ کند‪ .‬اکنون‪ ،‬این شرکت می داند که سه ماه دیگر ‬
‫ﺩﻻﺭ‬
‫× ‪ 2‚000‚000‬پوند) در ازای پرداخت ‪ 2‚000‚000‬پوند دریافت می کند و بدین‬ ‫‪ 3‚200‚000‬دالر (‪1/6000‬‬
‫ﭘﻮﻧﺪ‬
‫ترتیب خود را از شر تالطم نرخ پوند به دالر خالص می کند‪.‬‬
‫توجه داشته باشید که پوشش ریسک برای کاهش ریسک بازار صورت می گیرد و نه به منظور کسب سود‪ .‬برای درک این‬
‫موضوع همان شرکت اکسپورت را دوباره در نظر بگیرید‪ .‬فرض کنید سه ماه دیگر فرا می رسد و نرخ تسعیر پوند در برابر ‬
‫دالر در بازار نقدی ‪ 1/7000‬تعیین می شود‪ .‬اگر شرکت گلوبال سه ماه پیش موقعیت فروش در قرارداد آتی پوند اتخاذ‬
‫نکرده بود‪ ،‬اکنون می توانست ‪ 2‚000‚000‬پوند حاصل از صادراتش را به نرخ ‪ 1/7000‬بفروشد و ‪ 3‚400‚000‬دالر (نرخ‬
‫نقدی هر پوند ‪ 1/7000‬دالر × ‪ 2‚000‚000‬پوند) به جای ‪ 3‚200‚000‬دالر به دست آورد‪ .‬در این وضعیت مدیر مالی ‬
‫شرکت گلوبال ممکن است به دلیل پوشش ریسک نرخ ارز مورد سرزنش قرار گیرد‪ .‬ولی توجه داشته باشید که اگر نرخ‬
‫پوند به دالر در بازار نقدی ‪ 1/5000‬می بود‪ ،‬تکلیف چه بود؟ این بار ممکن بود که مدیر مالی شرکت گلوبال به دلیل این‬
‫اقدام خردمندانه اش (پوشش ریسک از طریق اتخاذ موقعیت در بازار آتی) مورد تشویق و ترفیع قرار گیرد‪ ،‬چرا که وی با ‬
‫اتخاذ موقعیت در بازار آتی‪ 3‚200‚000 ،‬دالر به جای ‪ 3‚000‚000‬دالر (نرخ نقدی هر پوند ‪ 1/5000‬دالر × ‪2‚000‚000‬‬
‫پوند) به جیب شرکت زده است‪.‬‬
‫این مثال‪ ،‬نکته مهمی را درباره پوشش ریسک بیان می کند‪ :‬با پوشش ریسک‪ ،‬قیمت خرید یا فروش دارایی پایه در آینده‬
‫تثبیت می شود و شرکت خود را از شر تالطم قیمت دارایی پایه در آینده می رهاند‪ ،‬ولی هیچ تضمینی برای عملکردی بهتر ‬
‫از عدم پوشش ریسک در آینده وجود ندارد‪.1‬‬

‫نکته پایانی‬
‫دارایی های پایه مورد استفاده در قراردادهای آتی و منحنی های عایدی طرف‏های آن مشابه فصل بازار پیمان آتی و ‬
‫قراردادهای آن (فصل ‪ )2‬می باشد‪ .‬بنابراین‪ ،‬از تشریح دوباره آن خودداری می کنیم‪.‬‬

‫‪ .1‬در بعضی موارد‪ ،‬شرکت ها قصد پوشش ریسک دارایی های پایه موردنظرشان را دارند ولی قرارداد آتی آن در بورس آتی وجود ندارند‪ .‬از این رو‪ ،‬آن ها در آن دسته از ‬
‫قراردادهای آتی وارد می شوند که منحنی قیمت مشابه دارایی پایه موردنظرشان را دارد‪ .‬به این عمل‪ ،‬پوشش ریسک متقاطع (‪ )Cross-hedging‬می گویند‪.‬‬

‫‪73‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫اصطالحات فصل سوم‬

‫© ©قراردادهای آتی‪/‬آتی ها (‪ :)Futures‬نسخه جدیدی از پیمان آتی است که در بورس معامله می شود و دارای ‬
‫مشخصاتی استاندارد است‪.‬‬
‫© ©اتاق تسویه و پایاپای (‪ :)Clearinghouse‬واحدی است که تحت نظارت سازمان بورس‪ ،‬عملیات به‏روز‏رسانی ‬
‫حساب‏های طرفین قرارداد آتی را انجام می‏­دهد‪.‬‬
‫© ©تسویه روزانه‪ /‬به روز رسانی حساب­‏ها ( ‪ :)Marking to market/ Daily settlement‬به دریافت روزانه زیان از ‬
‫یک طرفِ­ قرارداد آتی و پرداخت آن به طرف دیگر گفته می­‏شود‪.‬‬
‫نکول طرف های قرارداد آتی از آنها اخذ می شود‪.‬‬
‫ِ‬ ‫© ©وجه تضمین (‪ :)Margin‬مبلغی است که برای جلوگیری از ریسک‬
‫© ©وجه تضمین اولیه (‪ :)Initial margin‬درصدی از مبلغ قرارداد آتی است که به وسیله اتاق تسویه و پایاپای در زمان ‬
‫انعقاد قرارداد آتی از طرف های آن اخذ می شود‪.‬‬
‫© ©حداقل وجه تضمین (‪ :)Maintenance margin‬حدی است که کاهش موجودی حساب تا آن مقدار مجاز می باشد‪.‬‬
‫© ©اخطاریه افزایش وجه تضمین (‪ :)Margin-call‬اخطاری است که اتاق تسویه و پایاپای پس از رسیدن موجودی ‬
‫حساب به حداقل وجه تضمین به طرف قرارداد آتی می دهد‪.‬‬
‫© ©وجه تضمین جبرانی (‪ :)Variation margin‬وجهی (مابه التفاوت وجه تضمین اولیه و موجودی حساب فعلی) است‬
‫که پس از دریافت اخطاریه افزایش وجه تضمین باید به حساب واریز شود‪.‬‬
‫© ©اهرم مالی(‪ :)Leverage‬کنترل معادل ارزش دارایی پایه (ارزش قرارداد آتی) را با یک سپرده اولیه (وجه تضمین‬
‫اولیه) گویند‪.‬‬
‫© ©پوشش ریسک متقاطع (‪ :)Cross-hedging‬به پوشش ریسک یک دارایی پایه (مث ً‬
‫ال گاز) از طریق اتخاذ موقعیت‬
‫در قرارداد آتی مشابه با دارایی پایه دیگر (مث ً‬
‫ال نفت خام) می گویند‪.‬‬

‫‪74‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و یتآ دادرارق رازاب‬

‫پرسش های چهارگزینه ای فصل سوم‬

‫‪1 .1‬تفاوت قرارداد آتی با پیمان آتی در کدام یک از موارد زیر است؟‬
‫ب) استاندارد بودن‬ ‫الف) تسویه روزانه ‬
‫ج) پوشش ریسک بازار د) گزینه های الف و ب‬
‫‪2 .2‬مقبولیت قرارداد آتی به این دلیل است که آنها‪:‬‬
‫ب) ریسک نکول کم تری دارند‬ ‫ ‬
‫الف) استاندارد نمی باشند‬
‫ د) گزینه های ب و ج‬ ‫ج) نقدشونده هستند‬
‫‪3 .3‬در كدام يك از قراردادهاي آتي زير‪ ،‬تسويه به صورت نقدي است؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫ب) قرارداد آتی سپرده یورو دالر (‪)Eurodallar‬‬ ‫ ‬‫الف) قرارداد آتی گندم‬
‫ج) قرارداد آتی ارز د) قرارداد آتی دکس (‪)DAX‬‬
‫‪4 .4‬كدام يك از گزينه هاي زير از الزامات قرارداد آتي كاالهاي اساسي است؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫الف) بايد تالطم‏پذيري قيمت دارايي پايه قرارداد آتي‪ ،‬كم باشد‬
‫ب) بايد مطابق با تغييرات قرارداد‪ ،‬اختيار خريد روي همان كاال‪ ،‬تغيير كند‬
‫ج) بايد قيمت دارايي پايه در بازار رقابتي تعيين شود‬
‫د) بايد دارايي پايه قرارداد آتي‪ ،‬در بورس معامله شود‬
‫‪5 .5‬از بين موارد زیر كدام يك در قرارداد آتي مشخص مي شود؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫ب) اندازه قرارداد‬ ‫الف) حداكثر قيمت قابل قبول در طول عمر قرارداد ‬
‫ د) كيفيت دارايي پايه‬ ‫ج) قيمت بازار در سررسيد‬
‫‪6 .6‬مشخصه اصلي قرارداد آتي روي شاخص سهام چيست؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫الف) با استفاده از آن مي توان ريسك غيرسيستماتيك را كنترل كرد‬
‫ب) تالطم آن اندك است‬
‫ج) با استفاده از آن مي توان ريسك نرخ بهره را پوشش داد ‬
‫د) تسويه به صورت نقدي انجام مي شود‬
‫‪7 .7‬هدف اصلي از سازوكار حساب وجه تضمین (وديعه) در معامالت آتي چيست؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫ب) کاهش ريسك عدم ايفاي تعهدات‬ ‫ ‬
‫الف) افزايش نقدشوندگي‬
‫ د) امکان تسويه حساب به صورت روزانه‬‫ج) شفاف سازي معامالت‬
‫‪8 .8‬الزامات وجه تضمین را چه نهادی براي مشتريان تعيين مي كند؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫ب) شركت هاي كارگزاري با رعايت الزامات بورس‬ ‫ ‬‫الف) اتاق تسویه و پاياپاي بورس‬
‫ج) هيات مديره بورس د) مطابق توافق خصوصي بين خريدار و فروشنده‬
‫‪9 .9‬شايع ترين روش خروج از بازار آتي كدام است؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫ب) اتخاذ موقعيت تعهدي معكوس‬ ‫ ‬‫الف) تحويل دارایی پایه‬
‫ د) مبادله با كاال‬ ‫ج) تسويه نقدي‬

‫‪75‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪1010‬وجهي كه در قبال دريافت اخطاریه افزايش وجه تضمين بايد پرداخت شود‪ ............،‬ناميده ميشود‪( .‬آزمون های سازمان ‬
‫بورس)‬
‫ب) وجه تضمين جبرانی‬ ‫ ‬‫الف) وجه تضمين اوليه‬
‫ د) وجه تضمين روزانه‬‫ج) حداقل وجه تضمين‬
‫‪1111‬در صورتی که سري زماني قيمت آتي صعودی باشد‪ ،‬كدام گزينه صحيح است؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫الف) احتمال ارسال اخطاریه افزايش وجه تضمین (وديعه) به موقعیت خرید وجود دارد‬
‫ب) احتمال ارسال اخطاریه افزايش وجه تضمین به موقعیت فروش وجود دارد‬
‫ج) احتمال ارسال اخطاریه افزايش وجه تضمین به سفته بازان وجود دارد‬
‫د) احتمال ارسال اخطاریه افزايش وجه تضمین به پوشش دهندگان ريسك وجود دارد‬
‫‪1212‬با فرض ثبات ساير شرايط‪ ،‬با افزايش نرخ بهره بازار‪ ،‬قيمت بازار يك قرارداد آتي نرخ بهره ‪..........‬‬
‫ب) كاهش مي يابد‬ ‫ ‬
‫الف) ثابت مي ماند‬
‫ د) تغيير مي كند‪ ،‬ولی جهت حركت آن مستقل از نرخ بهره است‬
‫ج) افزايش مي يابد‬
‫‪1313‬سرمایه گذاری‪ ،‬مالک اوراق خزانه داری به ارزش اسمی ‪ 4‚000‚000‬دالر است‪ .‬افزایش نرخ بهره منجر به‬
‫کاهش قیمت بازار اوراق خزانه داری می شود‪ .‬وی برای پوشش ریسک نرخ بهره باید موقعیت ‪ .........‬در ‪.........‬‬
‫قرارداد آتی به ارزش ‪ 1‚000‚000‬دالر اتخاذ کند؟‬
‫ب) خرید‪40 ،‬‬ ‫ ‬ ‫الف) فروش‪4 ،‬‬
‫ج) خرید‪ 4 ،‬د) فروش‪40 ،‬‬
‫‪1414‬سرمایه گذاری در ‪ 25‬قرارداد آتی اوراق خزانه داری به ارزش ‪ 100‚000‬دالر موقعیت خرید (فروش) اتخاذ کرده‬
‫است‪ .‬ارزش اوراق خزانه داری عبارت است از‪( :‬آزمون های سازمان بورس)‬
‫ب) ‪ 2‚500‚000‬دالر‬ ‫الف) ‪ 250‚000‬دالر ‬
‫ج) ‪ 25‚000‚000‬دالر د) ‪ 5‚000‚000‬دالر‬
‫‪1515‬شركتي بر روي ‪ 5‚000‬واحد از يك كاال به قيمت توافقی هر واحد ‪ 8‬دالر‪ ،‬موقعیت فروش اتخاذ كرده است‪ .‬وجه‬
‫تضمين اوليه ‪ 2‚025‬دالر و حداقل وجه تضمين ‪ 1‚500‬دالر مي باشد‪ .‬اولين قيمتي كه منجر به دريافت اخطار افزايش‬
‫وجه تضمین براي شركت خواهد شد‪ ،‬كدام است؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫ب) ‪ 7/89‬دالر‬ ‫الف) ‪ 5/92‬دالر ‬
‫ج) ‪ 8/11‬دالر د) ‪ 10/8‬دالر‬
‫‪1616‬شما اقدام به خريد يك قرارداد آتي نقره به قيمت هر اونس ‪ 3‬دالر مي کنید (اتخاذ موقعیت خرید در قرارداد‬
‫آتی)‪ .‬اگر قيمت نقره در سررسيد ‪ 4/1‬دالر باشد‪ ،‬مطلوب است محاسبه عایدی (سود يا زيان) حاصل از اين معامله؟‬
‫(اندازه هر قرارداد نقره‪ 5‚000 ،‬اونس است) (آزمون های سازمان بورس)‬
‫ب) سود‪5‚500 -‬‬ ‫ ‬ ‫الف) سود‪500 -‬‬
‫ د) زیان‪5‚500 -‬‬ ‫ج) زیان‪500 -‬‬
‫‪1717‬سرمايه گذاري اقدام به اتخاذ موقعیت خريد در ‪ 2‬قرارداد آتي مي کند‪ .‬وجه تضمين اوليه هر قرارداد ‪ 5‬درصد و‬
‫حداقل وجه تضمين ‪ 2/5‬درصد تعيين شده است‪ .‬اندازه هر قرارداد ‪ 100‬اونس و قيمت هر اونس طال در زمان ورود به‬

‫‪76‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و یتآ دادرارق رازاب‬

‫قرارداد (قیمت توافقی) ‪ 400‬دالر است‪ .‬اگر قيمت در روز معامالتي بعد به ‪ 387‬دالر برسد‪ ،‬ميزان وجه تضمين جبراني‬
‫كه نزد اتاق پاياپاي بايد توديع شود‪ ،‬برابر است با‪( :‬آزمون های سازمان بورس)‬
‫ب) ‪ 2‚600‬دالر‬ ‫الف) ‪ 1‚300‬دالر ‬
‫ج) ‪ 1‚500‬دالر د) ‪ 3‚000‬دالر‬
‫‪1818‬اندازه هر قرارداد آتي طال ‪ 100‬اونس است‪ .‬معامله گری در قيمت توافقی هر اونس ‪ 800‬دالر اقدام به خرید ‪5‬‬
‫قرارداد آتي طال مي كند‪ .‬وجه تضمين اوليه برای هر قرارداد ‪ 8‚000‬دالر و حداقل وجه تضمين برای هر قرارداد ‪6‚000‬‬
‫دالر است‪ .‬اولين قيمتي كه منجر به دريافت اخطاریه افزايش وجه تضمين مي شود‪ ،‬كدام است؟‬
‫ب) ‪ 760‬دالر به ازای هر اونس‬ ‫ ‬‫الف) ‪ 780‬دالر به ازای هر اونس‬
‫ د) ‪ 840‬دالر به ازای هر اونس‬ ‫ج) ‪ 820‬دالر به ازای هر اونس‬
‫‪1919‬قيمت نقدی هر اونس طال ‪ 800‬دالر و قيمت آتي آن به سررسيد يك سال ديگر ‪ 880‬دالر و نرخ بهره يك ساله‬
‫نيز ‪ 5‬درصد است‪ .‬در اين حالت استراتژي آربيتراژ عبارت است از‪( :‬آزمون های سازمان بورس)‬
‫الف) فروش استقراضي طال در بازار نقد و هم زمان اتخاذ موقعیت (موضع) فروش در قرارداد آتي‬
‫ب) اتخاذ موقعیت فروش در قرارداد آتي‬
‫ج) فروش استقراضي طال در بازار نقدی و هم زمان اتخاذ موقعیت خريد در قرارداد آتي‬
‫د) خريد طال در بازار نقدی و هم زمان اتخاذ موقعیت فروش در قرارداد آتي‬
‫‪2020‬با استفاده از پوشش ريسك نمي توان‪( :‬آزمون های سازمان بورس)‬
‫ب) ريسك قيمت را حذف كرد‪.‬‬ ‫ ‬
‫الف) جريانات نقدي را پايدار نمود‪.‬‬
‫ د) بركسب و كار اصلي شركت متمركز شد‪.‬‬ ‫ج) ريسك اعتباری را حذف كرد‪.‬‬
‫‪2121‬استراتژي مناسب براي يك بنگاه توليدي در بازار آتي‪ ،‬هنگامي كه گمان مي كند قيمت محصولش در آينده‬
‫كاهش مي يابد چيست؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫الف) خريد آتي‪ ،‬چون درصدي از ضرر بازار نقدی (فيزيكال) را مي تواند پوشش دهد‪.‬‬
‫ب) خريد آتي‪ ،‬چون درصدي از سود بازارا نقدی را مي تواند پوشش دهد‪.‬‬
‫ج) فروش آتي‪ ،‬چون درصدي از سود بازار نقدی را مي تواند پوشش دهد‪.‬‬
‫د) فروش آتي‪ ،‬چون درصدي از ضرر بازار نقدی را مي تواند پوشش دهد‪.‬‬
‫‪2222‬نتيجه حاصل از ورود به بازار آتي براي پوشش ريسك ‪( .............‬آزمون های سازمان بورس)‬
‫الف) برخي مواقع بهتر و برخي مواقع بدتر از حالت عدم پوشش ريسك است‪.‬‬
‫ب) هميشه بهتر از حالت عدم پوشش ريسك است‪.‬‬
‫ج) با فرض ثبات قيمت ها در آينده توجيه پذير است‪.‬‬
‫د) با فرض تالطم (نوسان پذيري) شديد قيمت ها هميشه بهتر از حالت عدم پوشش ريسك است‪.‬‬
‫‪2323‬معامله گري که معتقد است هزينه هاي پااليش نفت خام و تبديل آن به گازوييل ظرف يك سال آينده كاهش‬
‫مي يابد‪ ،‬كدام استراتژي را در بازار آتي انتخاب مي كند؟‬
‫الف) خرید هم‏زمان قرارداد آتی نفت خام و گازوئیل‬
‫ب) خريد قرارداد آتي گازوييل و هم زمان فروش قرارداد آتي نفت خام‬
‫ج) خريد قرارداد آتي نفت خام و هم زمان فروش قرارداد آتي گازوييل‬

‫‪77‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫د) فروش هم زمان قرارداد آتي نفت خام و گازوييل‬

‫‪2424‬يك شركت ژاپني كه محصوالت خود را به آلمان صادر مي‏كند‪ ،‬براي پوشش ريسك نرخ تسعیر ارز خود بايد‪:‬‬
‫(آزمون های سازمان بورس)‬
‫الف) در دو قرارداد آتي مجزا‪ ،‬روي يورو و ين ژاپني موقعيت فروش اتخاذ كند‬
‫ب) در قرارداد آتي نرخ ارز روي يورو‪ ،‬موقعيت فروش اتخاذ كند‬
‫ج) در دو قرارداد آتي نرخ ارز روي ين‪ ،‬موقعيت فروش اتخاذ كند‬
‫د) در قرارداد آتي نرخ ارز روي يورو‪ ،‬موقعيت خريد اتخاذ كند‬
‫‪2525‬سفته بازي كه پيش بيني مي كند نرخ بهره در آينده كاهش خواهد يافت‪ ،‬كدام استراتژي را انتخاب مي كند؟‬
‫(آزمون های سازمان بورس)‬
‫الف) اتخاذ موقعیت (موضع) خريد در قرارداد آتي اسناد خزانه‬
‫ب) اتخاذ موقعیت فروش در قرارداد آتي اسناد خزانه‬
‫ج) اتخاذ موقعیت خريد در قرارداد آتي طال‬
‫د) اتخاذ موقعیت فروش در قرارداد آتي طال‬
‫‪2626‬كدام يك از استراتژي هاي زير می‏تواند براي شركت صنايع ملي مس كه گمان مي كند قيمت مس ممكن است‬
‫در آينده كاهش يابد‪ ،‬مناسب باشد؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫ب) اتخاذ موقعیت فروش در بازار آتی‬ ‫الف) خرید دارایی پایه در بازار نقدی ‬
‫ج) اتخاذ موقعیت خرید در بازار آتی د) فروش دارایی پایه در بازار نقدی‬
‫‪2727‬كدام يك از موارد زير درباره استراتژي پوشش ريسك در بازار آتي صحيح مي باشد؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫الف) استراتژي پوشش ريسك زمانی موفق خواهد بود كه مسير تحول قيمت آتي و قيمت نقدی يك سو باشد‬
‫ب) در استراتژي پوشش ريسك‪ ،‬معامله گران موقعیتی در بازار آتي اتخاذ مي كنند كه مخالف موقعیت (موضع) آنان ‬
‫در بازار نقدی (فيزيكال) است‬
‫ج) تنها متغيرهايي كه بر موفقيت يا عدم موفقيت استراتژي پوشش ريسك موثر مي باشند هزينه هاي انبارداري‪،‬‬
‫حمل و نقل و هزينه بهره مي باشند‬
‫د) گزينه هاي ‪ 1‬و ‪ 2‬صحيح مي باشد‬
‫‪2828‬پوشش ريسك قيمت نفت با استفاده از قرارداد آتي گاز ‪ ........‬ناميده مي شود‪( .‬آزمون های سازمان بورس)‬
‫ب) پوشش ريسك جايگزين‬ ‫ ‬
‫الف) پوشش ريسك دوباره‬
‫ د) پوشش ريسك متقاطع‬‫ج) پوشش ريسك همبسته‬
‫‪2929‬قراردادهای آتی در کدام یک از موارد زیر با پیمان های آتی تفاوت دارند؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫‪ )1‬قراردادهای آتی استاندارد شده هستند‪.‬‬
‫‪ )2‬عملکرد هر یک از طرفین در معامله قرارداد آتی توسط اتاق پایاپای تضمین شده است‪.‬‬
‫‪ )3‬قرارداد آتی مستلزم واریز کردن وجه تضمین است‪.‬‬
‫ب)‪1‬و‪2‬و‪3‬‬ ‫ ‬
‫الف) ‪1‬و‪2‬‬
‫ د)‪1‬و‪3‬‬ ‫ج)‪2‬و‪3‬‬

‫‪78‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و یتآ دادرارق رازاب‬

‫قیمت های ‬
‫روز‬
‫آتی(تومان)‬ ‫‪3030‬قیمت های قرارداد آتی برای ‪ 5‬روز متوالی در جدول روبرو ارائه شده است‪ .‬وجه‬
‫‪0‬‬ ‫‪120‬‬ ‫تضمین اولیه(‪ )Initial Margin‬به میزان ‪ 6‬تومان برای هر قرارداد تعیین شده و‬
‫‪1‬‬ ‫‪118‬‬ ‫حداقل وجه تضمین (‪ )Maintenance Margin‬نیز ‪ 3/6‬تومان برای هر قرارداد‬
‫‪2‬‬ ‫‪117‬‬
‫تعیین شده است‪ .‬در زمان صفر معامله گر وارد موقعیت فروش ‪ 15‬قرارداد می شود‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪119‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪123‬‬ ‫مانده نهایی برای حساب تضمین در روز پنجم چند تومان خواهد بود؟ (آزمون های ‬
‫‪5‬‬ ‫‪125‬‬ ‫سازمان بورس)‬
‫ب) ‪15‬‬ ‫ ‬
‫الف) ‪60‬‬
‫ د) ‪54‬‬
‫ج) ‪210‬‬
‫قیمت اولیه قرارداد آتی ‪100‬‬ ‫‪3131‬اطالعات مقابل به یک قرارداد آتی مربوط است (اعداد به تومان)‬
‫در روز صفر‬ ‫اگر هیچ وجهی از حساب برداشت نشود و اخطاریه افزایش وجه تضمین در‬
‫‪5‬‬ ‫وجه تضمین اولیه‬ ‫ابتدای روز بعد دریافت شود‪ .‬حساب پایانی وجه تضمین برای سرمایه گذار در‬
‫‪3‬‬ ‫حداقل وجه تضمین‬ ‫موقعیت فروش ‪ 10‬قرارداد در انتهای روز ‪ 3‬به کدام گزینه نزدیک تر است؟‬
‫‪103‬‬ ‫قیمت تسویه در روز ‪1‬‬ ‫(آزمون های سازمان بورس)‬
‫‪96‬‬ ‫قیمت تسویه در روز ‪2‬‬ ‫ب) ‪100‬‬ ‫ ‬
‫الف) ‪70‬‬
‫‪98‬‬ ‫قیمت تسویه در روز ‪3‬‬ ‫ د) ‪120‬‬‫ج) ‪80‬‬

‫‪3232‬بیشتر قراردادهای آتی از طریق ‪...............‬بسته می شوند‪( .‬آزمون های سازمان بورس)‬

‫ب) تحویل‬ ‫الف) آربیتراژ ‬
‫ج) معاوضه فیزیکی د) معامله معکوس‬

‫‪79‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫پاسخ نامه تشریحی فصل سوم‬

‫‪1 .1‬گزینه د‪:‬‬
‫قرارداد آتی‪ ،‬قرارداد با مشخصات استانداردی است که در بورس معامله می شوند‪ .‬مشخصات استاندارد‪ ،‬نقدشوندگی ‬
‫باالتر و معامله در بورس‪ ،‬تسویه روزانه و کاهش شدید ریسک نکول را نسبت به پیمان های آتی در پی دارد‪.‬‬
‫علت غلط بودن سایر گزینه ها‪ :‬یکی از کاربردهای اصلی تمام قراردادهای مشتقه از جمله پیمان آتی و قرارداد آتی ‬
‫برای پوشش ریسک است (گزینه ج)‪.‬‬
‫‪2 .2‬گزینه د‪:‬‬
‫ ریسک نکول کم و نقدشوندگی باال از ویژگی های مناسب قرارداد آتی به شمار می رود‪.‬‬
‫علت غلط بودن سایر گزینه ها‪ :‬مشخصات استاندارد نمی تواند جزو ویژگی های مناسب محسوب گردد‪ ،‬چرا که‬
‫طرف های هر قراردادی تمایل دارند که قراردادی با مشخصات موردنظرشان (دلخواه شان) منعقد کنند (گزینه الف)‪.‬‬
‫‪3 .3‬گزینه د‪:‬‬
‫در قراردادهای آتی گندم‪ ،‬سپرده یورو دالر و نرخ ارز‪ ،‬دارایی پایه (گندم‪ ،‬دالر و ارز) به آسانی قابل تحویل است‪،‬‬
‫ولی در قرارداد آتی دکس (شاخص سهام)‪ ،‬تحویل فیزیکی دارایی پایه (سهام های موجود در شاخص) بسیار دشوار ‬
‫می باشد‪.‬‬
‫‪4 .4‬گزینه ج‪:‬‬
‫برای هر قرارداد آتی دو اصطالح قیمت تئوری (ذاتی) و قیمت بازاری وجود دارد که نباید آنها را با یک دیگر اشتباه‬
‫کرد‪ .‬قیمت تئوری حاصل یک رابطه ریاضی و قیمت بازاری حاصل عرضه و تقاضای بازار برای قرارداد آتی است‪ .‬و ‬
‫این دو قیمت باید با یک دیگر برابر باشند‪ ،‬در غیراین صورت‪ ،‬آربیتراژگران وارد عمل شده و با فعالیت خود موجب‬
‫برابر شدن آنها می گردند‪ .‬قرارداد آتی سکه مثال نقض گزینه د می باشد که قرارداد آتی آن وجود دارد ولی سکه‬
‫(دارایی پایه) الزاماً در بورس معامله نمی‏شود‪.‬‬
‫‪5 .5‬گزینه ؟ ‪:‬‬
‫تمامی مشخصات قرارداد آتی به جز قیمت توافقی به وسیله بورس تعیین می شوند‪ .‬قیمت توافقی قرارداد آتی به‬
‫وسیله عرضه و تقاضا برای قرارداد آتی تعیین می شود‪ .‬منظور از مشخصات قرارداد آتی‪ ،‬اندازه قرارداد‪ ،‬ویژگی دارایی ‬
‫پایه‪ ،‬سررسید قرارداد آتی می باشد‪ .‬بنابراین‪ ،‬گزینه های ب و د صحیح می باشند‪.‬‬
‫‪6 .6‬گزینه د‪:‬‬
‫به پاسخ سوال شماره ‪ 3‬مراجعه شود‪.‬‬
‫‪7 .7‬گزینه ب‪:‬‬
‫دلیل اصلی دریافت وجه تضمین در قرارداد آتی‪ ،‬جلوگیری از انباشت زیان و در نتیجه‪ ،‬کاهش ریسک عدم ایفای ‬
‫تعهدات (نکول) است‪.‬‬
‫‪8 .8‬گزینه الف‪:‬‬
‫مبلغ وجه تضمین به وسیله اتاق پایاپای بورس تعیین می گردد‪.‬‬

‫‪80‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و یتآ دادرارق رازاب‬

‫‪9 .9‬گزینه ج‪:‬‬

‫ بسیاری از موقعیت های خرید و فروش در قراردادهای آتی قبل از سررسید بسته می شوند و به تحویل دارایی پایه‬
‫نمی اَنجامند و به صورت نقدی تسویه می شوند‪.‬‬
‫‪1010‬گزینه ب‬
‫‪1111‬گزینه ب‪:‬‬
‫با روند صعودی قیمت آتی‪ ،‬اتاق تسویه و پاپای‪ ،‬هر روز از موجودی حساب طرف فروش برداشت و آن را به حساب‬
‫طرف خرید واریز می کند‪ .‬در نتیجه‪ ،‬اگر موجودی حساب طرف فروش از حداقل وجه تضمین کم تر شود‪ ،‬اتاق‬
‫تسویه و پایاپای برای وی اخطاریه افزایش وجه تضمین ارسال می کند‪.‬‬
‫علت غلط بودن سایر گزینه ها‪ :‬موقعیت اتخاذ شده به وسیله سفته بازان و پوشش گران مشخص نشده است‬
‫(گزینه های ج و د)‪.‬‬
‫‪1212‬گزینه ج‪:‬‬
‫قیمت توافقی هر قرارداد آتی (از جمله‪ ،‬قرارداد آتی نرخ بهره) رابطه مستقیم با قیمت نقدی دارایی پایه (نرخ بهره)‬
‫دارد‪.‬‬
‫‪1313‬گزینه الف‪:‬‬
‫مالک هر دارایی پایه‏ای همواره با ریسک کاهش ارزش آن در آینده روبروست‪ .‬از این رو‪ ،‬او به منظور تثبیت قیمت‬
‫فروش دارایی اش باید موقعیت فروش در قرارداد آتی با همان دارایی پایه (در صورت وجود در بورس) اتخاذ کند‬
‫و اوراق قرضه نیز از این امر مستثنی نیست‪ .‬اوراق خزانه داری وی ارزش اسمی معادل با ‪ 4‚000‚000‬دالر دارد و ‬
‫ارزش قرارداد آتی اوراق خزانه داری موجود در بورس ‪ 1‚000‚000‬دالر است‪ .‬از این رو‪ ،‬وی باید موقعیت فروش در ‬
‫‪ 4‬قرارداد آتی اوراق قرضه خزانه داری (‪ 1‚000‚000‬دالر ‪ 4‚000‚000 /‬دالر) اتخاذ کند‪.‬‬
‫‪1414‬گزینه ب‪:‬‬
‫با توجه به پاسخ سوال ‪ ،13‬وی اوراق خزانه ای به ارزش ‪ 2‚500‚000‬دالر (‪ 100‚000‬دالر × ‪ )25‬دارد‪.‬‬
‫‪ 1515‬گزینه ج‪:‬‬
‫از یک طرف‪ ،‬شرکت موردنظر‪ ،‬موقعیت فروش در قرارداد آتی اتخاذ کرده است‪ .‬در نتیجه‪ ،‬زمانی که قیمت آتی ‬
‫افزایش یابد‪ ،‬او متحمل زیان شده و از موجودی حسابش کاسته می شود‪ .‬از طرف دیگر‪ ،‬حداقل وجه تضمین‪ ،‬کرانی ‬
‫است که موجودی حساب طرف های قرارداد آتی نباید از آن کم تر شود‪ .‬در صورتی که موجودی حساب هر یک از ‬
‫طرف های قرارداد آتی کم تر از آن (یعنی‪ ،‬حداقل وجه تضمین) شود‪ ،‬اتاق پایاپای اخطاریه افزایش وجه تضمین‬
‫را برای طرفی که موجوی حسابش کاهش یافته‪ ،‬ارسال می کند‪ .‬بنابراین‪ ،‬در صورتی که موجودی حساب کاهشی ‬
‫بیش­تر از ‪( 2‚025 - 1‚500 = 525‬تفاوت وجه تضمین اولیه و حداقل وجه تضمین) داشته باشد‪ ،‬اخطاریه افزایش‬
‫وجه تضمین ارسال می گردد‪ .‬توجه داشته باشید موجودی حساب برای کل قرارداد یعنی قراردادی به اندازه ‪5‚000‬‬
‫واحد است و ما افزایش قیمت آتی را برای یک واحد کاال می خواهیم (مقادیری بیش از قیمت توافقی)‪ .‬با توجه به‬
‫توضیحات باال‪:‬‬
‫ اندازه قرارداد‪( /‬حداقل وجه تضمین – وجه تضمین اولیه) = کاهش موجودی حساب به ازای یک واحد کاال‬
‫‪= 525 / 5‚000 =0/105‬‬

‫‪81‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫در صورتی که قیمت آتی کاال (دارایی پایه) حداقل ‪ 0/105‬دالر افزایش یابد‪ ،‬طرف فروش‪ ،‬اخطاریه افزایش وجه‬
‫تضمین دریافت می کند‪ ،‬یعنی‪ ،‬حداقل به اندازه قیمت توافقی (‪ )8‬به عالوه ‪ .0/105‬بنابراین‪ ،‬گزینه ج (‪ )8/11‬یا ‬
‫گزینه د (‪ )10/8‬پاسخ صحیح است‪ .‬از آن جایی که ما به دنبال اولین (حداقل) قیمتی هستیم که منجر به اخطاریه‬
‫افزایش تضمین می شود‪ ،‬گزینه ج پاسخ سوال می باشد‪.‬‬
‫غلط بودن گزینه های الف و ب‪ ،‬بدون محاسبه نیز روشن است‪ ،‬چرا که مقادیری کم تر از ‬
‫ِ‬ ‫توجه داشته باشید علت‬
‫قیمت توافقی دارند (موجودی حساب طرف فروش در صورت افزایش قیمت آتی کاسته می شود و نه کاهش آن)‪.‬‬
‫به عبارت دیگر‪ ،‬این طرف خرید است که به ازای کاهش قیمت توافقی متحمل زیان و کاهش موجودی حسابش‬
‫می گردد و نه طرف فروش قرارداد آتی‪.‬‬
‫‪ 1616‬گزینه ب‪:‬‬
‫در سررسید‪ ،‬طرف خرید به ازای مقادیر بیش تر از قیمت توافقی عایدی مثبت (سود) کسب می کند‪ ،‬چراکه می تواند‬
‫دارایی پایه را با پرداخت قیمت توافقی از طرف فروش قرارداد آتی تحویل گیرد و آن را به قیمت نقدی (بازار)‪ ،‬که‬
‫مطابق صورت سوال‪ ،‬مقداری بیش تر از قیمت توافقی است‪ ،‬بفروشد‪.‬‬
‫اندازه هر قرارداد ‪ 5‚000‬و اختالف قیمت توافقی و قیمت نقدی ‪ 1/1‬دالر (‪ )4/1 – 3‬می باشد‪ .‬بنابراین‪ ،‬طرف خری ِد‬
‫قرارداد آتی‪ 5‚500 ،‬دالر (دالر ‪ )5‚000 × 1/1‬سود کسب می کند‪.‬‬
‫غلط بودن گزینه های ج و د‪ ،‬بدون محاسبه نیز روشن است‪ ،‬چرا که طرف خرید به ازای ‬‫ِ‬ ‫توجه داشته باشید علت‬
‫مقادیری بیش تر از قیمت توافقی‪ ،‬سود کسب می کند و نه زیان‪.‬‬
‫‪1717‬گزینه ب‪:‬‬
‫وجه تضمین اولیه و وجه تضمین جبرانی‪ ،‬درصدی از ارزش قرارداد یعنی ‪ 40‚000‬دالر (دالر ‪ = 100 × 400‬قیمت‬
‫توافقی × اندازه هر قرارداد) است که در این سوال‪ ،‬برای هر قرارداد به ترتیب ‪ 2‚000‬دالر (‪ 40‚000‬دالر × ‪)0/05‬‬
‫و ‪ 1‚000‬دالر (‪ 40‚000‬دالر × ‪ )0/025‬است‪.‬‬
‫سرمایه گذار در دو قرارداد آتی طال موقعیت خرید اتخاذ کرده است‪ .‬قیمت توافقی هر اونس طال در زمان انعقاد ‬
‫قرارداد ‪ 400‬دالر است که یک روز بعد‪ ،‬برای قرارداد آتی با همان سررسید‪ 13 ،‬دالر کاهش یافته و به ‪ 387‬دالر ‬
‫می رسد‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬موجودی حساب طرف خرید (سرمایه گذار) به میزان ‪ 13 × 100( 1‚300‬دالر) کاسته شده‬
‫و از ‪ 2‚000‬دالر (وجه تضمین اولیه) به ‪ 700‬دالر می رسد‪ .‬اکنون‪ ،‬موجودی حساب طرف خرید از حداقل وجه‬
‫تضمین (‪ 1‚000‬دالر) کم تر است‪ .‬در نتیجه‪ ،‬طرف خرید باید مابه التفاوت موجودی حسابش و وجه تضمین اولیه‬
‫را یعنی ‪ 1‚300‬دالر (‪ )2‚000 - 700‬به ازای هر قراداد و در مجموع‪ 2‚600‬دالر (‪ 1‚300‬دالر به ازای هر قرارداد ‬
‫× ‪ 2‬قرارداد) را به عنوان وجه تضمین جبرانی به حسابش واریز کند‪.‬‬
‫‪ 1818‬گزینه الف‪:‬‬
‫وجه تضمین اولیه و حداقل وجه تضمین به ازای هر قرارداد به ترتیب ‪ 8‚000‬و‪ 6‚000‬دالر می باشد (در صورتی ‬
‫که این مقادیر برای مجمو ِع ‪ 5‬قرارداد می‏باشد‪ ،‬ابتدا باید آنها را به ازای هر قرارداد به دست آورد)‪.‬‬
‫با توجه به پاسخ سوال ‪:15‬‬
‫ اندازه قرارداد ‪( /‬حداقل وجه تضمین – وجه تضمین اولیه) = کاهش موجودی حساب به ازای یک واحد کاال‬
‫‪= )8‚000 - 6‚000( /100 = )2‚000( / 100 = 20‬‬
‫طرف خرید به ازای کاهش قیمت توافقی متحمل زیان و کاهش موجودی حسابش می گردد‪ .‬از این رو‪ ،‬در صورتی ‬
‫که قیمت آتی کاال (دارایی پایه) حداقل ‪ 20‬کاهش یابد‪ ،‬طرف خرید‪ ،‬اولین اخطاریه افزایش وجه تضمین دریافت‬

‫‪82‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و یتآ دادرارق رازاب‬

‫می کند‪ ،‬یعنی‪ ،‬حداقل به اندازه قیمت توافقی (‪ 800‬دالر) منهای ‪ 20‬دالر‪ .‬بنابراین‪ ،‬گزینه الف (‪ 780‬دالر) یا گزینه‬
‫ب (‪ 760‬دالر) پاسخ صحیح است‪ .‬از آن جایی که ما به دنبال اولین (حداقل) قیمتی هستیم که منجر به اخطاریه‬
‫افزایش تضمین می شود‪ ،‬گزینه الف پاسخ سوال می باشد‪.‬‬
‫‪1919‬گزینه د‪:‬‬
‫با توجه به توضیحات فصل ‪ ،2‬ابتدا باید قیمت ذاتی قرارداد آتی را به دست آورد که برابر است با‪:‬‬

‫‪F = S × e R×T = 841 × e0/05 × 1 ≈ 800‬‬

‫که مقداری کم تر از قیمت توافقی در بازار (‪ 880‬دالر) است‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬قرارداد آتی در بازار بیش از حد‬
‫قیمت گذاری شده است‪ .‬در نتیجه‪ ،‬فرصت آربیتراژ در بازار وجود دارد و آربیتراژگران به صورت زیر عمل می کنند‪:‬‬
‫طال از بازار نقدی به قیمت ‪ 800‬دالر می خرند (موقعیت خرید در بازار نقدی) و هم زمان‪ ،‬موقعیت فروش در قرارداد ‬
‫آتی طال به قیمت ‪ 880‬دالر (قیمت توافقی در بازار آتی) با سررسید یک سال دیگر اتخاذ می کنند‪.‬‬
‫‪2020‬گزینه ج‪:‬‬
‫پوشش ریسک از طریق قرارداد مشتقه یعنی کاهش (انتقال‪/‬حذف) ریسک بازار (ریسک قیمت)‪ .‬در نتیجه‪ ،‬با ‬
‫پوشش ریسک‪ ،‬جریان نقدی از ثبات بیش تری برخوردار می گردد و هم چنین‪ ،‬شرکت فرصت بیش تری برای تمرکز ‬
‫بر کسب و کار اصلی اش دارد‪.‬‬
‫‪2121‬گزینه د‪:‬‬
‫کاهش قیمت محصولش در آینده روبروست‪ .‬از این رو‪ ،‬می تواند با اتخاذ موقعیت‬
‫ِ‬ ‫ هر بنگاه تولیدی همواره با ریسک‬
‫فروش در قراردادهای مشتقه ای نظیر قرارداد آتی‪ ،‬قیمت فروش محصوالتش را تثبیت کند (زیان ناشی از بازار ‬
‫نقدی را پوشش دهد)‬
‫‪2222‬گزینه الف‪:‬‬
‫پوشش ریسک از طریق اتخاذ موقعیت در بازار مشتقه‪ ،‬قیمت خرید یا فروش دارایی پایه در آینده را تثبیت می کند‪،‬‬
‫ولی هیچ تضمینی برای عملکرد بهتر از حالت عدم پوشش ریسک وجود ندارد‬
‫‪2323‬گزینه ج‪:‬‬
‫کاهش هزینه های تولید گازوییل منجر به کاهش قیمت آن در بازار می گردد‪ .‬از این رو‪ ،‬معامله گر یاد شده می تواند‬
‫از یک طرف‪ ،‬با اتخاذ موقعیت فروش در قرارداد آتی گازوییل‪ ،‬قیمت فروش را تثبیت کند و در سررسید‪ ،‬با خرید‬
‫گازوییل از بازار نقدی و فروش آن به قیمت توافقی‪ ،‬سودی عایدش شود‪ .‬عالوه براین‪ ،‬کاهش قیمت گازوییل‪ ،‬تقاضا ‬
‫برای گازوییل را افزایش داده و در نتیجه به مواد اولیه بیش تری یعنی نفت خام برای تولید گازوییل نیاز خواهد بود‪.‬‬
‫افزایش تقاضا برای نفت خام‪ ،‬منجر به افزایش قیمت آن خواهد شد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬معامله گر یادشده می تواند با اتخاذ‬
‫موقعیت خرید در قرارداد آتی نفت خام‪ ،‬قیمت خرید را تثبیت کند و در سررسید‪ ،‬با تحویل نفت خام و فروش آن ‬
‫به مقداری بیش تر از قیمت توافقی‪ ،‬سودی کسب کند‪.‬‬
‫‪2424‬گزینه ب‪:‬‬
‫صادراتی شرکت ژاپنی به یورو و واحد پول ملی ژاپن به ی ِن می باشد‪ .‬بنابراین‪ ،‬شرکت ژاپنی همواره در معرض‬
‫ِ‬ ‫درآمد‬
‫ریسک تقویت پول ملی و در نتیجه‪ ،‬کاهش درآمد حاصل از صادراتش است‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬ممکن است قیمت‬

‫‪83‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫فروش یورو کاهش یابد‪ .‬از این رو‪ ،‬این شرکت برای پوشش ریسک نرخ تسعیر یورو به ین باید موقعیت فروش در ‬
‫یک قرارداد آتی یورو به ین اتخاذ کند‪.‬‬
‫‪2525‬گزینه الف‪:‬‬
‫بین قیمت اوراق قرضه و نرخ بهره رابطه عکس وجود دارد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬با کاهش نرخ بهره‪ ،‬قیمت بازار اوراق بهره‬
‫افزایش خواهد یافت‪ .‬بنابراین‪ ،‬سفته باز یاد شده می تواند با اتخاذ موقعیت خرید در قرارداد آتی ورقه قرضه منتفع‬
‫گردد‪.‬‬
‫‪2626‬گزینه ب‪:‬‬
‫شرکت ملی مس‪ ،‬تولید‏کننده مس است و نگران است مبادا قیمت مس در آینده کاهش یابد‪ .‬از این رو‪ ،‬می تواند با ‬
‫کند و خود را از شر کاهش قیمت محصولش‬
‫ّ‬ ‫اتخاذ موقعیت فروش در قرارداد آتی مس‪ ،‬قیمت فروش مس را تثبیت‬
‫برهاند‪.‬‬
‫‪2727‬گزینه ب‪:‬‬
‫برای پوشش ریسک همیشه باید موقعیت اتخاذ شده در بازار آتی خالف موقعیت اتخاذ شده در بازار نقدی باشد‪.‬‬
‫‪2828‬گزینه د‬
‫‪2929‬گزینه ب‪:‬‬
‫قرارداد آتی‪ ،‬قراردادی با مشخصات استاندارد است که در بورس معامله می شود‪ .‬اتاق تسویه و پایاپای با دریافت‬
‫وجه تضمین از طرف های قرارداد آتی‪ ،‬آنها را از ریسک نکول طرف دیگر خالص می کند‪.‬‬
‫‪3030‬گزینه الف‪:‬‬
‫با توجه به اعداد جدول در سوال مورد نظر‪ ،‬داریم‪:‬‬

‫روز‬ ‫قیمت آتی‬ ‫عایدی‬ ‫واریزی به حساب‬ ‫مانده حساب‬

‫‪0‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+6‬‬ ‫‪+6‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪118‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪6+2=8‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪117‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪8+1=9‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪119‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪9-2=7‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪123‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪7-4=3‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3+3-2=4‬‬

‫با توجه به اینکه فرد ‪ 15‬قرارداد آتی دارد‪ ،‬پس داریم‪:‬‬

‫مانده حساب فرد در پایان روز پنجم ( تومان) ‪4×15 = 60‬‬
‫‪3131‬گزینه ب‪:‬‬
‫بر اساس جدول داده شده‪ ،‬برای هر قرارداد آتی محاسبات به صورت جدول زیر می باشد‪:‬‬

‫‪84‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و یتآ دادرارق رازاب‬

‫روز‬ ‫قیمت آتی‬ ‫عایدی‬ ‫واریزی به حساب‬ ‫مانده حساب‬

‫‪0‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+5‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪103‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪5-3 =2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪96‬‬ ‫‪+7‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3+2+7=12‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪98‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪12-2=10‬‬

‫با توجه به اینکه فرد در ‪ 10‬قرارداد موقعیت فروش دارد‪:‬‬

‫مانده حساب فرد در پایان روز سوم(تومان) ‪10×10 = 100‬‬
‫‪3232‬گزینه د‪:‬‬
‫ بیش تر قراردادهای آتی قبل از سررسید و از طریق معامله معکوس بسته می شوند‪.‬‬

‫‪85‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫فصلچهارم‬
‫بازار اختیار معامله‪ 1‬و ابزارهای آن‬

‫اهداف اصلی فصل‬

‫شما پس از مطالعه این فصل می توانید‪:‬‬
‫‪1‬‬

‫‪Ý Ý‬مفهوم قرارداد اختیار خرید و قرارداد اختیار فروش را در بازارهای مالی و غیرمالی دریابید‪.‬‬
‫‪Ý Ý‬تفاوت های قرارداد اختیاری را که در بازارهای بورس و فرابورس معامله می شوند‪ ،‬بیان کنید‪.‬‬
‫‪Ý Ý‬سبک های قرارداد اختیار را بیان کنید‪.‬‬
‫‪Ý Ý‬منحنی عایدی طرف های قرارداد اختیار خرید و طرف های قرارداد اختیار فروش را درک کنید‪.‬‬
‫‪Ý Ý‬قیمت اختیار و عوامل موثر بر آن را تحلیل کنید‪.‬‬
‫‪Ý Ý‬دارایی های پایهِ مورداستفاده در قرارداد اختیار را تشریح کنید‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫قرارداد اختیار معامله‪ 2‬به طرف خرید اختیار می‏­دهد‪( ،‬ولی او را موظف نمی‏­کند) که یک دارایی پایه را به قیمتی معین‬
‫در مدتی معین از طرف دیگر بخرد یا به وی بفروشد‪ .‬به طور کلی‪ ،‬دو نوع قرارداد اختیار داریم‪ :‬قرارداد اختیار خرید‪ 3‬و ‬
‫قرارداد اختیار فروش‪ .4‬قرارداد اختیار خرید و قرارداد اختیار فروش را با دو مثال از بازارهای غیرمالی آغاز می کنیم‪.‬‬
‫قرارداد اختیار خرید‪ ،‬آگهی فروش خودرو را در نظر بگیرید‪ .‬فرض کنید آقای خردمند قصد خرید خودرو ‬
‫ِ‬ ‫برای تشریح‬
‫دلخواه اش را دارد و برای این منظور‪ ،‬در حال جست و جو در روزنامه های کثیراالنتشار است‪ .‬در این بین‪ ،‬وی آگهی فروش‬
‫شرکت توزیع جهان را می بیند که خودروهایش را با تخفیف ‪ 20‬درصد به مدت یک هفته عرضه می کند‪ .‬خوشبختانه‪،‬‬
‫خودروی موردنظر آقای خردمند در لیست فروش وجود دارد‪ .‬از آن جایی که توزیع جهان‪ ،‬شرکتی شناخته شده است با ‬
‫انتشار آگهی فروش‪ ،‬خود را موظف به عرضه خودرو کرده است‪ .‬در غیر این صورت‪ ،‬اعتبارش زیر سوال می رود‪ .‬در واقع‪،‬‬
‫شرکت توزیع جهان با چاپ آگهی یادشده‪ ،‬اختیار خرید خودرو را به صورت رایگان به عموم از جمله آقای خردمند واگذار ‬

‫‪1. Option market‬‬

‫‪ .2‬در این کتاب‪ ،‬اختیار معامله را به اختصار اختیار می نامیم‪.‬‬
‫‪3. Call option contract‬‬
‫‪4. Put option contract‬‬

‫‪87‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫کرده است‪ .‬در صورتی که آنها خودروی موردنظرشان را با قیمتی ارزان تر از قیمت لیست فروش بیابند‪ ،‬از توزیع جهان ‬
‫خرید نمی کند (اختیار خریدشان را اجرا نمی کند)‪.‬‬
‫فرض کنید آقای خردمند نمی تواند خودروی موردنظرش را به قیمتی ارزان تر از قیمت لیست فروش جهان بیابد‪ .‬از این رو‪ ،‬‬
‫او به یکی از نمایندگی هایِ توزیع جهان مراجعه کرده و درخواست خرید خودرو می کند‪ ،‬ولی خودروی موردنظرش به فروش‬
‫رفته است‪ .‬متاسفانه‪ ،‬توزیع جهان برآوردی دقیق از تقاضایی که از انتشار آگهی ایجاد می شود‪ ،‬نداشته است‪ .‬این شرکت‬
‫برای حفظ اعتبارش حاضر است خودروها را حتی با قیمتی بیش تر (بیش تر از قیمت بازار) از شرکت های خودروسازی ‬
‫خریداری کند‪ .‬ولی متاسفانه شرکت های خودروسازی نیز خودرویی برای تحویل به توزیع جهان ندارند‪ .‬از این رو‪ ،‬شرکت‬
‫توزیع جهان تصمیم می گیرد برای حفظ اعتبارش به مراجعه کنندگان از جمله آقای خردمند‪ ،‬برگه خریدی ( ُوشری)‪ 1‬برای ‬
‫خرید خودرو به قیمت لیست فروش (قیمت توافقی) بدهد‪ .2‬زمانی که خودروهای جدید از راه برسد‪ ،‬مشتریان می تواند‬
‫خودروی موردنظرشان را با ارایه برگه خرید از توزیع جهان به قیمت لیست فروش تحویل گیرند‪ .‬مشتریان نیز این اختیار ‬
‫را دارند که خودروی موردنظرشان را از توزیع جهان بخرند یا نخرند‪ .‬بدیهی است در صورتی که قیمت خودرو در آینده‬
‫بیش تر از قیمت لیست فروش جهان شود‪ ،‬مشتریان اختیار خرید خود را اجرا می کنند و در صورتی که کم تر از آن باشد‬
‫از اختیار خود چشم پوشی می کنند‪.‬‬
‫فرض کنید پس از ارایه برگه های خرید‪ ،‬هزینه  های قطعات خودرو نیز باال رفته و منجر به افزایش قیمت خودروهای جدید‬
‫می شود‪ .‬با این وجود‪ ،‬توزیع جهان هم چنان مجبور (موظف) است خودروها را به قیمت توافقی (کم تر از قیمت جدید) به ‬
‫دارندگان برگه خرید بفروشد‪.‬‬
‫برگه خرید (اختیار خرید) به دارندگان آن‪ ،‬این امکان را داده که خودرو را به قیمتی کم تر از قیمت نقدی (بازار) خریده و آن ‬
‫را به قیمت جدید (قیمت نقدی) بفروشند و از این طریق‪ ،‬سودی کسب کنند‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬اختیار خرید به دلیل افزایش‬
‫قیمت خودرو ارزش مند شده است‪ .‬در مقابل‪ ،‬توزیع جهان به علت خرید خودرو به قیمت جدید (قیمت نقدی) و فروش‬
‫آن به قیمت توافقی به دارندگان اختیار خرید‪ ،‬متحمل زیان می گردد‪ .‬بدیهی است هر چه تفاوت قیمت جدید و قیمت‬
‫توافقی بیش تر باشد‪ ،‬از یک طرف‪ ،‬ارزش برگه خرید بیش تر می شود و از طرف دیگر‪ ،‬توزیع جهان را به ورطه ورشکستگی‬
‫می کشاند‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬میزان سود بالقوه برای مشتریان (دارندگان برگه خرید) می تواند نامحدود (بی نهایت) و زیان ‬
‫بالقوه برای توزیع جهان (فروشنده اختیار خرید) نامحدود است‪.‬‬
‫حال فرض کنید که شرایط برخالف آن چه گفته شد به وقوع می پیوندد‪ .‬این بار‪ ،‬انقالبی در فناوری تولید خودرو رخ‬
‫می دهد به طوری که هزینه و قیمت خودرو را بسیار کاهش می دهد (قیمت نقدی بسیار کم تر از قیمت توافقی می شود)‪.‬‬
‫روشن است دارندگان برگه خرید‪ ،‬دیگر اختیارشان را اجرا نمی کنند و از توریع جهان خریداری نمی کنند‪ ،‬چرا که آنها ‬
‫می توانند خودروی موردنظرشان را از بازار (بازار نقدی) به قیمتی به مراتب کم تر از قیمت توافقی به دست آورند‪ .‬به عبارت‬
‫دیگر‪ ،‬برگه خرید (اختیار خرید) به دلیل کاهش شدید قیمت خودرو‪ ،‬دیگر ارزشی ندارد‪ .‬در مقابل‪ ،‬توزیع جهان نیز نفس‬
‫راحتی می کشد‪ ،‬چرا که دیگر مجبور به تحویل خودرو به دارندگان برگه خرید نیست و اعتبارش نیز نزد مشتریان حفظ‬
‫شده‏است‪.‬‬
‫قرارداد اختیار خرید در بازارهای مالی نیز کارکردی مشابه با مثال برگه اختیار خرید خودرو دارد و به منظور پوشش‬
‫ریسک افزایش قیمت دارایی پایه و به طور هم زمان استفاده از کاهش قیمت آن به کار می رود‪ .‬قرارداد اختیار خرید یکی‬

‫‪1. Voucher‬‬
‫‪ .2‬توزیع جهان تعهد کرده (به طور شفاهی‪ ،‬با انتشار اگهی حراج) که دست به حراج خودرو به مدت یک هفته زده است ولی هنوز چند روزی نگذشته که همه خودروها ‬
‫به فروش می رود‪ .‬فرض کنید با وجود اتمام خودروها‪ ،‬توزیع جهان‪ ،‬خود را در قبال مراجعه مشتریان جدید متعهد می داند‪.‬‬

‫‪88‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫های اصلی بازار کاالهای اساسی (نفت‪ ،‬مواد غذایی و ‪ )...‬است‪ ،‬بازارهایی که معموالً به دلیل آب و هوای نامناسب‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫از مولفه‬
‫مشکالت توزیع یا اعتصابات کارگری با کمبود عرضه و افزایش ناگهانی قیمت‏ها روبرو می شوند‪.‬‬
‫ از این رو‪ ،‬واردکنندگان‪ ،‬شرکت های توزیع نفت و مواد غذایی معموالً با اتخاذ موقعیت خرید در قرادادهای اختیار خرید‬
‫سعی می کنند ریسک افزایش قیمت کاالهای (دارایی پایه) موردنیازشان را پوشش دهند‪ .‬تا به این جا‪ ،‬به بیان مفهوم اختیار ‬
‫خرید پرداختیم‪ .‬اکنون می خواهیم اختیار فروش را تشریح کنیم‪.‬‬
‫برای درک قرارداد اختیار فروش‪ ،‬صدور بیمه نامه به وسیله شرکت بیمه را در نظر بگیرید‪ .‬وقتی که شما بیمه‏­نامه منزل‪،‬‬
‫خودرو و خدمات درمانی از شرکت بیمه می خرید‪ ،‬دارایی های خود (منزل‪ ،‬خودرو و سالمت ) را در برابر هزینه خسارت‬
‫ارزش آنها حفظ می کنید‪ .‬شرکت بیمه موافقت می کند هزینه خسارت احتمالی را به دارایی شما بپردازد‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫احتمالی و کاهش‬
‫دارایی‬
‫ِ‬ ‫در مقابل‪ ،‬شما (بیمه گذار) نیز حق بیمه ای را به شرکت بیمه (بیمه گر) می پردازید که معموالً تابعی از ارزش‬
‫بیمه شده است‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬با دریافت بیمه نامه‪ ،‬ریسک کاهش ارزش دارایی به شرکت بیمه انتقال می یابد‪ .‬فرض کنید‬
‫که دارایی بیمه شده خسارت می بیند و ارزش آن از دست می رود‪ .‬بیمه نامه این اختیار (حق) را به بیمه گذار می دهد که ‬
‫کاهش ارزش دارایی را به شرکت بیمه گزارش و طلب پرداخت کند‪ .‬بیش تر اوقات این درخواست صورت می گیرد ولی در ‬
‫برخی موارد‪ ،‬به دلیل ناچیز بودن هزینه‪ ،‬بیمه گذار از گزارش آن به شرکت بیمه چشم پوشی می کند‪ .‬البته‪ ،‬هر گاه بیمه گذار ‬
‫هزینه کاهش ارزش دارایی را درخواست کند‪ ،‬شرکت بیمه باید (ملزم است) آن را بر اساس شرایط قرارداد بپردازد‪ .‬به ‬
‫عبارت دیگر‪ ،‬قرارداد بیمه به بیمه گذار این اختیار را می دهد که کاهش ارزش دارایی را از بیمه گر طلب کند (کاهش ارزش‬
‫دارایی بیمه شده را به بیمه گر بفروشد)‪ .‬در واقع‪ ،‬شرکت بیمه با صدور بیمه نامه ‪ ،‬قرارداد اختیار فروش به بیمه گذار واگذار ‬
‫کرده که وی حق اجرای (نه الزام) آن را دارد‪.‬‬
‫قرارداد اختیار فروش در بازارهای مالی نیز کارکردی مشابه با قرارداد بیمه در صنعت بیمه دارد (البته با کمی تغییر) و ‬
‫برای پوشش ریسک کاهش قیمت دارایی پایه و به طور هم زمان استفاده از افزایش قیمت آن به کار می رود‪ .‬صندوق های ‬
‫بازنشستگی‪ ،‬بانک ها و شرکت های تولیدی مالک دارایی واقعی نظیر محصول تولیدی یا دارایی مالی نظیر سهام و اوراق‬
‫قرضه می باشند که با ریسک کاهش ارزش آنها مواجه اند‪ .‬از این رو‪ ،‬آنها قراردادی به نام اختیار فروش با دارایی پایهِ اوراق‬
‫قرضه‪ ،‬سهام یا محصول موردنظر خریداری می کنند (موقعیت خرید در قرارداد اختیار فروش اتخاذ می کنند)‪.‬‬
‫آن چه از مثال های باال نتیجه می شود‪:‬‬
‫‪1 .1‬آن گاه که قرارداد به طرف خرید این اختیار را می دهد (ولی وی را ملزم نمی کند) که از طرف دیگر‪ ،‬دارایی پایه ‬
‫را بخرد‪ ،‬آن را اختیار خرید گویند‪ .‬اگر قرارداد به طرف خرید این اختیار را بدهد که دارایی پایه را به طرف‬
‫دیگر بفروشد‪ ،‬آن را اختیار فروش خوانند‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬دو قرارداد مختلف داریم‪ :‬یکی‪ ،‬قرارداد اختیار خرید‬
‫و دیگری قرارداد اختیار فروش؛‬
‫‪2 .2‬هر قرارداد اختیار (اختیار خرید یا اختیار فروش) دو طرف دارد‪ .‬طرفی از قرارداد که اختیار را می خرد‪ ،‬دارنده‬
‫اختیار‪( 1‬طرف خرید) و طرفی که اختیار را واگذار می کند (می فروشد)‪ ،‬فروشنده اختیار‪( 2‬طرف فروش)‬
‫می نامند؛‬
‫‪3 .3‬در زمان انعقاد قراردادهای اختیار (چه قرارداد اختیار خرید و چه قرارداد اختیار فروش)‪ ،‬طرف خرید معموالً بابت‬
‫کسب حق اجرای قرارداد‪ ،‬مبلغی به نام قیمت (صرفه) اختیار‪ 3‬به طرف فروش می پردازد؛‬

‫‪1. Option-holder = Option-buyer‬‬

‫‪2. Option-writer = Option-seller‬‬
‫‪3. Option premium‬‬

‫‪89‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪4 .4‬طرف خرید قراردادهای اختیار (چه قرارداد اختیار فروش و چه قرارداد اختیار خرید) همواره به طور بالقوه‬
‫می تواند سودی نامحدود‪ 1‬کسب کند در حالی که زیانش محدود‪ 2‬است‪ .‬به یاد داریم طرف خری ِد قراردادهای اختیار ‬
‫موظف به اجرای قرارداد نیست‪ .‬آن گاه که شرایط بازار دلخواهش باشد‪ ،‬قرارداد اختیار را اجرا می کند و در صورتی‬
‫که مطابق میلش نباشد‪ ،‬قرارداد اختیار را اجرا نمی کند و فقط به اندازه قیمت اختیار زیان می کند؛‬
‫‪5 .5‬طرف فروش قراردادهای اختیار (چه قرارداد اختیار فروش و چه قرارداد اختیار خرید) همواره به طور بالقوه با ‬
‫فروش قرارداد اختیار‪ ،‬در صورتی که ‬
‫ِ‬ ‫زیانی نامحدود روبروست‪ ،‬در حالی که سودی محدود دارد‪ .‬به یاد داریم طرف‬
‫طرف خرید بخواهد آن را اجرا کند‪ ،‬موظف به اجرای قرارداد اختیار است‪ .‬آن گاه که طرف خرید قرارداد اختیار ‬
‫از اجرای آن چشم پوشی کند‪ ،‬طرف فروش فقط به اندازه صرفه اختیار سود کسب می کند‪.‬‬
‫درک مطالب بندهای ‪ 4‬و ‪ 5‬با یادآوری این جمله ساده تر می شود‪ “ :‬قرارداد مشتقه‪ ،‬بازی با جمع صفر است‪ .‬هر طرفی از ‬
‫قرارداد مشتقه که سودی کسب می­‏کند‪ ،‬طرف دیگری برای همان قرارداد وجود دارد که به همان میزان‪ ،‬زیان کرده است و ‬
‫قراردادهای اختیار نیز از این امر مستثنی نمی باشند‪ ”.‬در ادامه فصل‪ ،‬نکات یاد شده را با تفصیل بیش تری بررسی می کنیم‪.‬‬

‫قراردادهای اختیار در بازارهای مالی‬

‫در بخش قبل‪ ،‬قراردادهای اختیار را در بازارهای غیرمالی تشریح کردیم‪ .‬در این بخش‪ ،‬قصد داریم قراردادهای اختیار را ‬
‫برای دارایی های پایه ای که در بازارهای مالی معامله می شوند‪ ،‬بیان کنیم‪ .‬برخی از این دارایی های پایه‪ ،‬دارایی مالی نظیر‬
‫سهام و اوراق قرضه و برخی دیگر‪ ،‬دارایی واقعی نظیر کاالهای اساسی می باشند‪.‬‬
‫قبل از این که مطالب فصل را ادامه دهیم‪ ،‬تشریح اصطالحاتی که ممکن است خوانندگان را با ابهام مواجه کند‪ ،‬الزم به ‬
‫نظر می رسد‪:‬‬
‫اختیار خرید ‪ ،‬یعنی اختیار (نه الزام) خرید دارایی پایه در سررسیدی (یا به مدتی) مشخص و اختیار فروش ‪ ،‬یعنی اختیار ‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬

‫فروش (نه الزام) دارایی پایه در سررسیدی (یا به مدتی) مشخص‪ .‬اختیار خرید و اختیار فروش به صورت دو قرارداد در ‬
‫بازارهای مالی معامله می شوند‪ ،‬یکی به صورت قرارداد اختیار خرید و دیگری به صورت قرارداد اختیار فروش‪.‬‬
‫قرارداد اختیار خرید و قرارداد اختیار فروش مشابه هر قرارداد دیگری دو طرف دارد‪ :‬طرف خرید و طرف فروش‪ .‬طرفی که ‬
‫اختیار خرید‪ /‬فروش را به طرف دیگر می فروشد‪ ،‬طرف فروش و طرفی که اختیار خرید‪ /‬فروش را از وی می خرد‪ ،5‬طرف‬
‫خرید نامیده می شود‪ .‬در واقع‪ ،‬خریدار قرارداد اختیار‪ ،‬موقعیت خرید‪ 6‬و فروشنده قرارداد اختیار‪ ،‬موقعیت فروش‪ 7‬اتخاذ‬
‫می کند‪.‬‬
‫به طرف خرید قراردادهای اختیار (اختیار خرید یا اختیار فروش)‪ ،‬خریدار اختیار‪ 8‬یا دارنده اختیار‪ 9‬نیز می گویند‪ .‬وجه ‬
‫تسمیه خریدار اختیار به این دلیل است که وی به ازای پرداخت مبلغی‪ ،‬اختیار اجرای قرارداد را از طرف دیگر خریداری ‬
‫کرده است‪ .‬وجه تسمیه دارنده اختیار به این دلیل است که طرف خرید این قراردادها همواره اختیار دارد که قرارداد را اجرا ‬
‫کند یا نکند (خرید دارایی پایه به طرف دیگر یا فروش آن به وی)‪ .‬به طرف فروش قرارداد‏های اختیار‪ ،‬فروشنده اختیار‪ 10‬یا ‬

‫‪1. Unlimitted gain‬‬

‫‪2. Limited loss‬‬
‫‪3. Call option‬‬
‫‪4. Put option‬‬
‫‪ .5‬اختیار (در مقابل اجبار) همواره دارای ارزش است‪.‬‬
‫‪6. Long = Call‬‬
‫‪7. Sell = Put‬‬
‫‪8. Option-buyer‬‬
‫‪9. Option-holder‬‬
‫‪10. Option-seller‬‬

‫‪90‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫ناشر اختیار‪ 1‬نیز می گویند‪ .‬وجه تسمیه فروشنده اختیار به این دلیل است که وی به ازای دریافت مبلغی (قیمت یا صرفه ‬
‫اختیار)‪ ،‬اختیار اجرای این قراردادها را به طرف دیگر فروخته است‪ .‬در نتیجه‪ ،‬به طور خالصه داریم‪:‬‬
‫خریدار (طرف خرید یا دارنده) اختیار خرید‪ ،‬حق (اختیار) دارد که دارایی پایه را از طرف دیگر بخرد و فروشند ِه (طرف‬
‫فروش یا ناشر) اختیار خرید‪ ،‬موظف است دارایی پایه را به طرف دیگر‪ ،‬در صورت درخواست او‪ ،‬تحویل دهد‪ .‬قراردادی را ‬
‫که بین آنها مبادله می شود‪ ،‬اختیار خرید است‪.‬‬

‫شکل‏‪ :1‑4‬قرارداد اختیار خرید‬

‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬

‫خریدار اختیار فروش‪ ،‬حق (اختیار) دارد که دارایی پایه را به طرف دیگر بفروشد و فروشنده اختیار فروش موظف است‬
‫دارایی پایه را از طرف دیگر‪ ،‬در صورت درخواست او‪ ،‬بخرد‪ .‬قراردادی را که بین آنها مبادله می شود‪ ،‬اختیار فروش می باشد‪.‬‬

‫شکل‏‪ :2‑4‬قرارداد اختیار فروش‬

‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬

‫در قراردادهاي اختیاری (اختیار خرید و اختیار فروش) که در باال بیان کردیم‪ ،‬چیزی از سررسید آنها نگفتیم‪ .‬هر قرارداد‬
‫مشتقه (سررسید) مهلتی برای اجرا دارد که در قراردادهای اختیار از انعطاف بیش تری نسبت به قراردادهای مشتقه دیگر‬
‫برخوردار است‪ .‬قرارداد‏های اختیار از نظر زمان اجرا‪ ،‬به دو دسته اروپایی و امریکایی تقسیم می شود‪ .‬در قرارداد اختیار ‬
‫اروپایی‪ ،‬طرف خرید (دارنده اختیار) حق اجرای (اعمال) اختیار خرید یا فروش را فقط در سررسید (تاریخ انقضای اختیار‪)2‬‬
‫دارد ولی در قرارداد اختیار امریکایی‪ ،‬طرف خرید می تواند در هر لحظه تا سررسید‪ ،‬دارایی پایه را از طرف دیگر بخرد یا به ‬
‫وی بفروشد‪ .‬در واقع‪ ،‬اختیار امریکایی همان اختیار اروپایی است با یک ویژگی اضافه‪ :‬فرصت اجرای اختیار از زمان انعقاد‬
‫قرارداد تا زمان انقضای (سررسید) آن‪ .‬حال‪ ،‬این سوال پیش می آید که آیا قیمت اختیار امریکایی به دلیل این ویژگی‬
‫جذاب بیش تر از قیمت اختیار اروپایی است؟ پاسخ مثبت است‪ ،‬از آنجایی که اختیار امریکایی انعطاف پذیری بیش تری ‬

‫‪1. Option-writer‬‬
‫‪ .2‬در قرارداد اختیار به سررسید‪ ،‬تاریخ انقضا (‪ )Expiration date‬نیز می گویند‪ .‬در واقع‪ ،‬تاریخ انقضا‪ ،‬زمانی است که مهلت طرف خرید برای اجرای اختیار پایان ‬
‫می پذیرد‪.‬‬

‫‪91‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫نسبت به اختیار اروپایی دارد‪ ،‬انتظار می رود که قیمت آن بیش تر یا حداقل برابر با قیمت اختیار اروپایی با مشخصات مشابه ‬
‫(دارایی پایه‪ ،‬قیمت توافقی و سررسید) باشد‪ .‬الزم به ذکر است که عناوین یاد شده (اختیار اروپایی و اختیار امریکایی)‬
‫جغرافیایی اروپا و ایاالت متحده امریکا ندارد‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ارتباطی با مناطق‬

‫شکل‏‪ :3‑4‬دسته بندی قراردادهای اختیار‬

‫در ادامه فصل‪ ،‬فرض می کنیم سبک اختیار به صورت امریکایی است مگر این که در متن به صراحت بیان کنیم‪ .‬با ‬
‫توضیحات باال‪ ،‬اکنون می توانیم به تشریح قراردادهای اختیار در بازارهای مالی بپردازیم‪.‬‬

‫قرارداد اختیار خرید‬

‫قرارداد اختیار خرید (یا ساده تر بگوییم‪ ،‬اختیار خرید) به طرف خرید حق (اختیار) می دهد که دارایی پایه را از طرف دیگر‬
‫بخرد‪ .‬به این مثال توجه کنید‪ .‬سهام شرکت جنرال الکتریک در حال حاضر به قیمت ‪ 25‬دالر در بازار سهام معامله می شود‪.‬‬
‫فرض کنید به صورت رایگان به شما اختیار خری ِد سهام جنرال الکتریک به قیمت (قیمت توافقی) ‪ 25‬دالر با سررسید دو ‬
‫ماه دیگر واگذار شده است‪.1‬‬
‫فرض کنید دو ماه دیگر فرا می رسد و قیمت سهام این شرکت افزایش یافته و به ‪ 30‬دالر رسیده است‪ .‬بدیهی است‪ ،‬شما ‬
‫توافقی ‪ 25‬دالر طلب می کنید‪ .‬در واقع‪ ،‬شما سهام‬
‫ِ‬ ‫اختیار خرید را اجرا کرده و سهام جنرال الکتریک را با پرداخت قیمت‬

‫‪ .1‬هر قرارداد مشتقه دارای سررسیدی مشخص است‪ .‬در این بخش‪ ،‬آگاهانه برای ساده شدن جمله واژه سررسید را حذف می کنیم‪ .‬از این رو‪ ،‬سررسید مثال های این‬
‫بخش را برای دو ماه اینده فرض و عایدی را در سررسید (تاریخ انقضا) بررسی می کنیم‪ .‬هم چنین‪ ،‬اندازه قرارداد را یک واحد در نظرمی گیریم‪ .‬این مفروضات را در ‬
‫بخش های بعد آزاد و قرارداد اختیار را به حالت واقعی نزدیک می کنیم‬

‫‪92‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫جنرال الکتریک را که در بازار ‪ 30‬دالر می ارزد‪ ،‬به قیمت ‪ 25‬دالر می خرید و مابه التفاوت را‪ ،‬یعنی ‪ 5‬دالر (‪ )30 - 25‬به ‬
‫عنوان عایدی مثبت (سود) کسب می کنید‪ .‬در واقع‪ ،‬شما به ازای قیمت های بیش تر از ‪ 25‬دالر‪ ،‬اختیار خرید را اجرا و سهام‬
‫توافقی ‪ 25‬دالر از طرف دیگر طلب می کنید‪ .‬هر چه قیمت سهام از قیمت توافقی بیش تر باشد‪ ،‬سود‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫را با پرداخت قیمت‬
‫حاصل از اختیار خرید بیش تر می شود‪ .‬از نظر تئوری‪ ،‬قیمت سهام می تواند تا بی نهایت افزایش یابد‪ .‬بنابراین‪ ،‬سود بالقوه‬
‫حاصل از خریدِ اختیار خرید نامحدود است‪.‬‬
‫ولی اگر قیمت سهام جنرال الکتریک‪ 1‬در سررسید در قیمت ‪ 25‬دالر باقی بماند یا کم تر از ‪ 25‬دالر شود‪ ،‬شما اختیار خرید‬
‫را اجرا نمی کنید و آن را نادیده می گیرید‪ ،‬چرا که شما می توانید سهام را به قیمتی کم تر از قیمت توافقی (‪ 25‬دالر) از ‬
‫بازار خریداری کنید‪ .‬از این رو‪ ،‬زیان شما حاصل از اختیار خرید صفر است (شما اختیار خرید را رایگان به دست آورید و ‬
‫الزامی نیز به خرید سهام جنرال الکتریک ندارید)‪ .‬منحنی عایدی (سود) طرف خرید در شکل ‪ 3-4‬نمایش داده شده است‪.‬‬

‫شکل ‪ :4‑4‬منحنی عایدی خریدار اختیار خرید‬

‫ﻋﺎﻳﺪﻯ )ﺩﻻﺭ(‬

‫‪5‬‬

‫ﻗﻴﻤﺖ ﺳﻬﺎﻡ ﺩﺭ ﺳﺮﺭﺳﻴﺪ )ﺩﻻﺭ(‬

‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪35‬‬

‫اکنون اجازه دهید وضعیت فردی را بررسی کنیم که اختیار خری ِد سهام جنرال الکتریک را به شما واگذار کرد‪ .‬این فرد‪ ،‬با ‬
‫اعطای اختیار خرید‪ ،‬خود را موظف به تحویل (فروش) سهام جنرال الکتریک می کند‪ .‬آن گاه که قیمت سهام افزایش یابد‬
‫و بیش تر از ‪ 25‬دالر شود‪ ،‬اختیار خرید اجرا می گردد و در نتیجه‪ ،‬وی باید سهام جنرال الکتریک را به شما تحویل دهد‪.‬‬
‫در واقع‪ ،‬او باید سهام جنرال الکتریک را به قیمت ‪ 25‬دالر به طرف خرید (شما) تحویل دهد در حالی که قیمت بازار آن ‬
‫بیش تر از ‪ 25‬دالر است‪ .‬از این رو‪ ،‬طرف فروش اختیار خرید همواره با ریسک افزایش قیمت سهام جنرال الکتریک روبرست‪.‬‬
‫اوضاع زمانی بدتر خواهد شد که طرف فروش‪ ،‬سهام جنرال الکتریک را نیز در اختیار نداشته باشد (شرکت توزیع جهان را ‬

‫‪1. General Electric‬‬

‫‪93‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫به یاد بیاورید که با کمبود خودرو مواجه شد)‪ .‬در این صورت‪ ،‬ممکن است طرف فروش به دلیل افزایش شدید قیمت قادر ‬
‫به خرید سهام جنرال الکتریک از بازار و تحویل آن به شما نباشد‪ .‬در صورتی که قیمت سهام جنرال الکتریک کم تر از ‪25‬‬
‫دالر باشد‪ ،‬اختیار خرید اجرا نمی گردد (در صورت اجرا‪ ،‬طرف خرید باید سهام را به قیمت توافقی ‪ 25‬دالر بخرد در حالی‬
‫که قیمت بازار آن کم تر از ‪ 25‬دالر می باشد و بدیهی است که چنین عمل نابخردانه ای نمی کند) و در نتیجه‪ ،‬طرف فروش‬
‫زیانی بابت واگذاری اختیار خرید متحمل نمی شود‪ .‬البته‪ ،‬طرف فروش‪ ،‬سودی نیز در اثر عدم اجرای اختیار خرید کسب‬
‫نمی کند‪ ،‬چرا که اختیار خرید را به صورت رایگان به شما واگذار کرده بود‪.‬‬
‫منحنی سود (عایدی) طرف فروش در شکل‪ 5-4‬نمایش داده شده است‪ .‬همان طور که می بینید زیان بالقوه طرف فروش‬
‫اختیار خرید دقیقاً خالف سود بالقوه طرف خرید است (قراردادهای مشتقه از جمله اختیار خرید‪ ،‬بازی با جمع صفر است)‪.‬‬

‫شکل‏‪ 5‑4‬منحنی عایدی (زیان) فروشنده اختیار خرید‬

‫ﻋﺎﻳﺪﻯ )ﺩﻻﺭ(‬

‫ﻗﻴﻤﺖ ﺳﻬﺎﻡ ﺩﺭ ﺳﺮﺭﺳﻴﺪ )ﺩﻻﺭ(‬

‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪35‬‬

‫‪-5‬‬

‫در مثال باال‪ ،‬اختیار خرید سهام جنرال الکتریک به صورت رایگان به شما واگذار شد‪ .‬طرف فروش معموالً بابت واگذاری ‬
‫اختیار خرید‪ ،‬مبلغی را از شما (طرف خرید) به نام قیمت اختیار درخواست می کند‪ .1‬با شرایط جدید‪ ،‬سود و زیان طرف های ‬
‫خرید و فروش اختیار خرید‪ ،‬کمی دست خوش تغییر می گردد‪ .‬برای درک این موضوع‪ ،‬همان مثال اختیار خرید سهام‬ ‫ِ‬
‫جنرال الکتریک را در نظر بگیرید‪ ،‬با این تفاوت که قیمت اختیار خرید سهام جنرال الکتریک در بازار برابر با ‪ 4‬دالر است‬
‫(اختیار خرید سهام جنرال الکتریک به قیمت ‪ 4‬دالر در بازار اختیار مورد معامله قرار می گیرد)‪ .‬با پرداخت ‪ 4‬دالر برای ‬
‫کسب اختیار‪ ،‬عایدی مثبت (سود) شما تا رسیدن قیمت سهام جنرال الکتریک به ‪ 29‬دالر (قیمت توافقی به عالوه قیمت‬
‫اختیار) به تعویق می افتد‪.‬‬

‫‪ .1‬قیمت اختیار مانند هر ابزار مالی دیگر‪ ،‬یک قیمت ذاتی (تئوری) و یک قیمت بازار دارد که در اثر عرضه و تقاضا تعیین می شود‪ .‬انتظار می رود که قیمت بازار اختیار ‬
‫با قیمت ذاتی آن برابر باشد‪ ،‬در غیر این صورت‪ ،‬فرصت آربیتراژ به دست می آید و آربیتراژگران وارد عمل می شوند‪ .‬در بخش ‪ ،3-4‬به عوامل موثر بر قیمت اختیار ‬
‫خواهیم پرداخت‪.‬‬

‫‪94‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫شکل ‪ 6‑4‬منحنی عایدی خریدار اختیار خرید‬

‫ﻋﺎﻳﺪﻯ )ﺩﻻﺭ(‬

‫ﻧﻘﻄﻪ )ﻗﻴﻤﺖ( ﺳﺮﺑﻪﺳﺮ= ‪ 29‬ﺩﻻﺭ ﻗﻴﻤﺖﺗﻮﺍﻓﻘﻰ‬

‫ﻗﻴﻤﺖ ﺳﻬﺎﻡ ﺩﺭ ﺳﺮﺭﺳﻴﺪ )ﺩﻻﺭ(‬

‫‪-------------------‬‬

‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪35‬‬

‫‪-4‬‬

‫آن گاه که قیمت سهام جنرال الکتریک خالف انتظار شما را در پیش گیرد و کم تر از ‪ 25‬دالر (قیمت توافقی) شود‪ ،‬شما ‬
‫اختیار خرید را اجرا نمی کنید و زیانی معادل با هزینه خرید اختیار‪ ،‬یعنی ‪ 4‬دالر متحمل می شوید‪ .‬در این حالت‪ ،‬اختیار ‬
‫خرید برای شما بی ارزش‪ 1‬است‪ .‬زمانی که قیمت سهام جنرال الکتریک کم تر از ‪ 25‬دالر (مث ً‬
‫ال ‪ 23‬دالر) باشد و شما اختیار ‬
‫خرید را اجرا کنید‪ :‬سهام جنرال الکتریک را به قیمت توافقی ‪ 25‬دالر می خرید‪ ،‬سهامی را که در بازار ارزش کم تری دارد‪.‬‬
‫در نتیجه‪ ،‬زیان شما از ‪ 4‬دالر (هزینه خرید اختیار فروش) فراتر می رود و بدیهی است که چنین عملی را (اجرای اختیار ‬
‫خرید) انجام نمی دهید‪.‬‬
‫ولی در صورتی که قیمت سهام جنرال الکتریک مطابق انتظار شما پیش رود و بیش تر از قیمت توافقی یعنی ‪ 25‬دالر شود‬
‫ال ‪ 27‬دالر)‪ ،‬اختیار خرید شما ارزشمند (باارزش)‪ 2‬می شود و اختیار خرید را همواره اجرا می کنید‪ ،‬چرا که سهامی را ‬ ‫(مث ً‬
‫که بیش تر از قیمت توافقی می ارزد‪ ،‬به قیمت توافقی می خرید‪ .‬اگر قیمت سهام جنرال الکتریک بین قیمت توافقی و قیمت‬
‫سربه سر قرار گیرد‪ ،‬عایدی شما هم چنان منفی است‪ ،‬ولی به ازای هر یک دالر ترقی قیمت‪ ،‬یک دالر از زیان شما کاسته ‬
‫می شود‪ ،‬تا این که قیمت سهام جنرال الکتریک به نقطه سربه سر‪ 3‬برسد‪.‬‬

‫)‪1. Out-The-Money (OTM‬‬

‫)‪2. In-The-Money (ITM‬‬
‫)‪3. At-The-Money (ATM‬‬

‫‪95‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫در قیمت سربه سر‪ ،‬زیان شما متوقف و برابر صفر می شود‪ .‬قیمت سربه سر اختیار خرید برابر است با قیمت توافقی به عالوه‬
‫قیمت اختیار‪ ،1‬یعنی ‪ 29‬دالر (‪ .)25 + 4‬اقبال زمانی به شما روی می آورد که قیمت سهام جنرال الکتریک از قیمت سربه سر‬
‫نیز بیش تر شود‪ .‬در این وضعیت‪ ،‬شما به ازای هر دالر ترقی قیمت‪ ،‬یک دالر عایدی مثبت کسب می کنید‪.‬‬
‫سوالی که باید به آن پاسخ داد این است که حداکثر میزان عایدی مثبت (سود) شما (خریدار اختیار خرید) در اثر افزایش‬
‫قیمت سهام جنرال الکتریک چه قدر است؟ از نظر تئوری‪ ،‬حداکثر قیمت سهام جنرال الکتریک می‪ ‎‬تواند مقداری بسیار ‬
‫بزرگ باشد‪ .‬از این رو‪ ،‬عایدی شما از نظر تئوری‪ ،‬نامحدود است‪ .‬عایدی شما (خریدار اختیار خرید) به صورت جدول ‪1-4‬‬
‫نیز نشان داده شده است‪.‬‬

‫جدول‏‪ :1‑4‬عایدی طرف خرید اختیار خرید (ارقام به دالر)‬

‫قیمت توافقی‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬
‫قیمت‏های نقدی ممکن در سررسید‬ ‫‪23‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪35‬‬
‫‪2‬‬
‫هزینه خرید اختیار (قیمت اختیار)‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-4‬‬
‫ارزش اختیار در سررسید‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪3‬‬
‫عایدی (سود و زیان)‬ ‫‪4‬ـ‬ ‫‪4‬ـ‬ ‫‪4‬ـ‬ ‫‪3‬ـ‬ ‫‪2‬ـ‬ ‫‪1‬ـ‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬

‫همان طورکه‪2‬در‪3‬جدول ‪ 1-4‬درج شده‪ ،‬ارزش اختیار خرید با قیمت دارایی پایه (سهام جنرال الکتریک) در سررسید رابطه ‬
‫مستقیم دارد‪ .‬هر چه قیمت دارایی پایه بیش تر می شود‪ ،‬ارزش حاصل از اختیار خرید نیز بیش تر می شود‪ .‬دلیل این موضوع‬
‫روشن است‪ .‬خریدار اختیار خرید برای پوشش ریسک افزایش قیمت سهام جنرال الکتریک وارد بازار اختیار شد‪ .‬از این رو‪،‬‬
‫زمانی که قیمت سهام جنرال الکتریک بیش تر و بیش تر می شود‪ ،‬ارزش اختیار خریدِ وی نیز بیش تر و بیش تر می شود‪.‬‬
‫حال می خواهیم به بررسی عایدی فروشنده اختیار خرید بپردازیم‪ .‬طرف فروش با دریافت مبلغ ‪ 4‬دالر‪ ،‬اختیار خرید سهام‬
‫جنرال الکتریک را به قیمت توافقی ‪ 25‬دالر به شما واگذار می کند‪ .‬همان طور که می دانیم عایدی طرف فروش اختیار خرید‬
‫دقیقاً خالف عایدی طرف خرید آن است‪.‬‬

‫‪ .1‬نقطه سر‏به‏سر‪ ،‬قیمتی است که در آن درآمد برابر با هزینه می شود‪ .‬درآمد حاصل از اجرای اختیار خرید برابر است با مابه التفاوت قیمت بازار (نقدی) از قیمت توافقی‬
‫و هزینه برابر با هزینه خرید اختیار خرید است‪ .‬زمانی که قیمت نقدی سهام ‪ 29‬دالر است‪ ،‬خریدار‪ ،‬اختیار خرید را اجرا می کند‪ .‬با این عمل‪ ،‬درآمد طرف خرید برابر‬
‫با ‪ 4‬دالر (قیمت توافقی ـ قیمت نقدی) می شود و هزینه وی نیز که همان هزینه خرید اختیار‪ ،‬یعنی ‪ 4‬دالر است‪ .‬در نتیجه‪ ،‬زمانی که قیمت سهام جنرال الکتریک به ‬
‫‪ 29‬دالر ترقی می کند‪ ،‬عایدی خریدار اختیار خرید در نقطه سربه سر (درآمد = هزینه) قرارداد‪ .‬از این رو‪ ،‬قیمت سربه سر در اختیار خرید برابر است با‪:‬‬
‫ هزینه اختیار ‪ +‬قیمت توافقی = قیمت سربه سر → هزینه خرید اختیار فروش = قیمت توافقی ـ قیمت نقدی (نقطه سربه سر) → هزینه = درآمد‬
‫‪ .2‬دقت کنید که هزینه اختیار برای دارنده آن (شما) ثابت (در این مثال‪ 4 ،‬دالر) است‪ .‬فرض کنید بعد از این که شما اختیار خرید را به قیمت ‪ 4‬دالر می خرید‪ ،‬قیمت‬
‫دارایی پایه شروع به افزایش می کند‪ .‬در این وضعیت‪ ،‬احتمال این که اختیار خرید اجرا شود و ارزشی برای دارنده آن ایجاد کند‪ ،‬افزایش می یابد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬شما قطعاً‬
‫حاضر نیستید که اختیار خریدتان را به همان قیمت خرید آن‪ ،‬یعنی ‪ 4‬دالر به شخص دیگری بفروشید و مبلغ بیش تری بابت واگذاری آن درخواست می کنید‪ .‬عکس‬
‫این وضعیت را نیز درنظر بگیرید‪ .‬زمانی که قیمت دارایی پایه روند کاهشی را در پیش گیرد‪ .‬در این وضعیت‪ ،‬احتمال اجرا شدن اختیار خرید کاهش خواهد یافت و ‬
‫بنابراین‪ ،‬بعید است که کسی اختیار را به قیمت ‪ 4‬دالر از شما خریداری کند‪ .‬آن چه نتیجه می شود‪ :‬قیمت اختیار خرید در بازار از طریق عرضه و تقاضا حاصل می شود‬
‫و یکی از عوامل موثر بر آن‪ ،‬تالطم قیمت دارایی پایه است‪.‬‬
‫‪ .3‬هزینه اختیار در زمان انعقاد قرارداد پرداخت شده و عایدی در سررسید با زمان اجرای اختیار محاسبه می‏شود‪ .‬ما در این جا برای ساده شدن محاسبات از ارزش زمانی‬
‫پول چشم پوشی می کنیم‪.‬‬

‫‪96‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫شکل ‪ 7‑4‬منحنی عایدی فروشنده اختیار خرید‬

‫ﻋﺎﻳﺪﻯ )ﺩﻻﺭ(‬

‫‪+4‬‬
‫‪-------------------‬‬

‫ﻗﻴﻤﺖ ﺳﻬﺎﻡ ﺩﺭ ﺳﺮﺭﺳﻴﺪ )ﺩﻻﺭ(‬

‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪35‬‬
‫ﻧﻘﻄﻪ )ﻗﻴﻤﺖ( ﺳﺮﺑﻪﺳﺮ= ‪ 29‬ﺩﻻﺭ ﻗﻴﻤﺖﺗﻮﺍﻓﻘﻰ‬

‫ آن گاه که قیمت سهام جنرال الکتریک کم تر از ‪ 25‬دالر (قیمت توافقی) شود‪ ،‬فروشنده اختیار خرید سودی معادل با ‬
‫قیمت اختیار‪ ،‬یعنی ‪ 4‬دالر کسب می کند‪.‬‬
‫روند نزولی سود وی زمانی آغاز می شود که قیمت بیش تر از قیمت توافقی یعنی ‪ 25‬دالر شود (مث ً‬
‫ال ‪ 27‬دالر)‪ .‬اگر قیمت‬
‫سهام جنرال الکتریک بین قیمت توافقی و قیمت سربه سر قرار گیرد‪ ،‬عایدی فروشنده اختیار خرید هم چنان مثبت‬
‫است‪ ،‬ولی به ازای هر یک دالر ترقی قیمت‪ ،‬یک دالر از عایدی مثبت (سود) وی کاسته می شود‪ ،‬تا این که قیمت سهام‬
‫جنرال الکتریک به نقطه (قیمت) سربه سر برسد‪.‬‬
‫در قیمت سربه سر‪ ،‬فروشنده اختیار خرید‪ ،‬سودی کسب نمی کند و عایدی وی برابر صفر می شود‪ .‬قیمت سربه سر اختیار ‬
‫خرید برای طرف فروش نیز برابر با قیمت توافقی به عالوه قیمت اختیار‪ ،‬یعنی ‪ 29‬دالر (‪ )25 + 4‬است‪ .‬بخت بد وی زمانی‬
‫است که قیمت سهام جنرال الکتریک از قیمت سربه سر نیز بیش تر شود‪ .‬در این وضعیت‪ ،‬به ازای هر دالر ترقی قیمت‪،‬‬
‫فروشنده اختیار خرید یک دالر متحمل زیان می شود‪ .‬در این حالت است که اختیار فروش برای فروشنده موجب عایدی ‬
‫منفی می گردد‪ .‬در صورتی که قیمت سهام جنرال الکتریک به روند افزایشی خود ادامه دهد‪ ،‬می تواند طرف فروش را به ‬
‫ورطه ورشکستگی بکشاند‪ .‬متاسفانه‪ ،‬از نظر تئوری‪ ،‬حداکثر زیان فروشنده در اختیار خرید نامحدود است‪.‬‬

‫جدول ‪ :2‑4‬عایدی طرف فروش اختیار خرید (ارقام به دالر)‬

‫قیمت توافقی‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬
‫قیمت‏های نقدی ممکن در سررسید‬ ‫‪23‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪35‬‬
‫درآمد فروش اختیار (قیمت اختیار)‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫ارزش اختیار در سررسید‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬ـ‬ ‫‪2‬ـ‬ ‫‪3‬ـ‬ ‫‪4‬ـ‬ ‫‪5‬ـ‬ ‫‪6‬ـ‬ ‫‪7‬ـ‬ ‫‪8‬ـ‬ ‫‪9‬ـ‬ ‫‪10‬ـ‬
‫عایدی (سود و زیان)‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬ـ‬ ‫‪2‬ـ‬ ‫‪3‬ـ‬ ‫‪4‬ـ‬ ‫‪5‬ـ‬ ‫‪6‬ـ‬

‫‪97‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫آن چه از منحنی عایدی طرف های اختیار خرید نتیجه می شود‪:‬‬

‫به طور بالقوه‪ ،‬سود (عایدی مثبت) خرید ِار اختیار خرید نامحدود است در حالی که زیانش محدود (حداکثر به اندازه قیمت‬
‫اختیار یعنی ‪ 4‬دالر) می باشد‪ .‬هم چنین‪ ،‬به طور بالقوه‪ ،‬سود (عایدی مثبت) فروشندهِ اختیار خرید محدود (حداکثر به ‬
‫اندازه قیمت اختیار یعنی ‪ 4‬دالر) است در حالی که زیانش (عایدی منفی) نامحدود می باشد‪ .‬دلیل محدود بودن زیان بالقو ِه‬
‫خریدار و نامحدود بودن زیان بالقو ِه فروشنده در این است که فروشنده‪ ،‬ریسک افزایش قیمت دارایی پایه را در ازای دریافت‬
‫قیمت اختیار پذیرفته است (مثال حراج خودرو به وسیله شرکت توزیع جهان را به یاد بیاورید)‪.‬‬

‫عایدی طرف های اختیار خرید‬

‫ِ‬ ‫جدول ‪ :3‑4‬مشخصات‬
‫مشخصات عایدی‬ ‫طرف خرید‬ ‫طرف فروش‬
‫حداکثر سود‬ ‫نامحدود (بی نهایت)‬ ‫قیمت اختیار‬
‫حداکثر زیان‬ ‫قیمت اختیار‬ ‫نامحدود (بی نهایت)‬
‫قیمت سربه سر (عایدی صفر)‬ ‫قیمت توافقی ‪ +‬قیمت اختیار‬ ‫قیمت توافقی ‪ +‬قیمت اختیار‬

‫مطالبی را که درباره اختیار خرید بیان شد‪ ،‬می توان به صورت زیر جمع بندی کرد‪:‬‬
‫ِ‬
‫طرف خرید اختیار خرید برای پوشش ریسک افزایش قیمت دارایی پایه‪ ،‬وارد بازار اختیار می شود‪ .‬بنابراین‪ ،‬وی زمانی به ‬
‫خرید اختیار خرید اقدام می کند که انتظار دارد قیمت دارایی پایه در آینده افزایش یابد‪ .‬از این رو‪ ،‬زمانی که قیمت دارایی‬
‫پایه کاهش می یابد‪ ،‬وی از اختیار خود چشم پوشی می کند و دارایی پایه را در صورت نیاز از بازار نقدی خریداری می کند‪.1‬‬
‫طرف فروش اختیار خرید همواره با ریسک افزایش قیمت دارایی پایه و اجرای اختیار خرید روبروست‪ .‬بنابراین‪ ،‬وی برخالف‬
‫انتظار طرف خرید‪ ،‬زمانی به فروش این اختیار اقدام می کند که انتظار دارد قیمت دارایی پایه در آینده کاهش یابد و اختیار ‬
‫خرید اجرا نشود‪ .‬عایدی برای وی‪ ،‬مبلغی است که او بابت واگذاری اختیار خرید از طرف خرید دریافت کرده است‪.‬‬

‫قرارداد اختیار فروش‬

‫قرارداد اختیار فروش (یا ساده تر‪ ،‬اختیار فروش) به طرف خرید حق (اختیار) می دهد که دارایی پایه را به طرف دیگر‬
‫بفروشد‪ .‬بنابراین‪ ،‬اختیار فروش فلسفه ای مشابه با اختیار خرید دارد‪ .‬تفاوت اختیار فروش با اختیار خرید این است که ‬
‫ِ‬
‫قیمت دارایی پایه در آینده طراحی شده است‪ .‬برخی از ویژگی های مشترک این‬ ‫ِ‬
‫اختیار فروش برای پوشش ریسک کاهش‬
‫دو قرارداد به صورت زیر می باشد‪:‬‬
‫ اختیار اجرا را دارد در حالی که طرف فروش‪ ،‬در صورت درخواست طرف خرید‪ ،‬موظف به اجرا است؛‬
‫ِ‬ ‫© ©طرف خرید‪،‬‬
‫© ©طرف خرید بابت دریافت اختیار‪ ،‬مبلغی (قیمت اختیار) را به طرف دیگر می پردازد؛‬
‫© ©مدت اختیار فروش نیز محدود است؛‬
‫© ©عایدی خریدار دقیقاً خالف عایدی فروشنده آن می باشد؛‬
‫برای بررسی جزییات اختیار فروش‪ ،‬به مثال سهام شرکت وال مارت توجه کنید‪ .‬فرض کنید شما در حال حاضر مالک سهام‬
‫شرکت وال مارت هستید که به قیمت ‪ 75‬دالر در بازار سهام معامله می شود‪ .‬شما نگران هستید مبادا قیمت سهام وال مارت‬
‫در آینده کاهش یابد‪ .‬از این رو‪ ،‬می خواهید قیمت فروش سهام وال مارت را در قیمت فعلی برای دو ماه دیگر تثبیت کنید‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬شما اختیار فروش سهام وال مارت را به قیمت توافقی ‪ 75‬دالر می خرید (موقعیت خرید در قرارداد اختیار فروش‬

‫‪ .1‬الزم به ذکر است که سفته بازان نیز وارد این بازار می شوند‪.‬‬

‫‪98‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫اتخاذ می‏کنید)‪ .‬شما این اختیار را با پرداخت ‪ 5‬دالر (قیمت اختیار) به دست می آورید‪ .‬شما با خرید اختیار فروش‪ ،‬حق‬
‫(اختیار) دارید‪ ،‬اما موظف نیستید‪ ،‬که سهام وال مارت را به طرف دیگر بفروشید‪ .‬آن گاه که قیمت سهام وال مارت کاهش‬
‫یابد‪ ،‬شما اختیار فروش را اجرا می کنید‪ ،‬یعنی سهام وال مارت را به قیمت توافقی ‪ 75‬دالر به ازای هر سهم به طرف دیگر‬
‫می فروشید‪.‬‬
‫ابتدا اجازه دهید منحنی عایدی (سود و زیان بالقوه) شما (طرف خرید) را در سررسید بررسی کنیم‪.‬‬

‫شکل ‪ :8‑4‬منحنی عایدی خریدار اختیار فروش‬

‫ﻋﺎﻳﺪﻯ )ﺩﻻﺭ(‬

‫‪+ 70‬‬

‫ﻗﻴﻤﺖﺗﻮﺍﻓﻘﻰ ﻧﻘﻄﻪ )ﻗﻴﻤﺖ( ﺳﺮﺑﻪﺳﺮ= ‪ 70‬ﺩﻻﺭ‬

‫ﻗﻴﻤﺖ ﺳﻬﺎﻡ ﺩﺭ ﺳﺮﺭﺳﻴﺪ )ﺩﻻﺭ(‬

‫‪---------------------‬‬

‫‪70‬‬ ‫‪75‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪---------------------------------------------------------‬‬

‫منحنی باال دارای برخی ویژگی های مشابه با منحنی عایدی اختیار خرید است‪ .‬هر دو‪ ،‬ریسک موردنظر خریدار را پوشش‬
‫می دهند (در اختیار فروش‪ ،‬ریسک کاهش قیمت و در اختیار خرید‪ ،‬ریسک افزایش قیمت)‪ .‬هر دو امکان کسب سود‬
‫زیادی را با صرف هزینه کم (قیمت اختیار) ممکن می سازند‪ ،‬با این تفاوت که سود خرید ِار اختیار فروش‪ ،‬از کاهش قیمت‬
‫نشات می گیرد‪.‬‬
‫آن گاه که قیمت سهام وال مارت خالف انتظار شما را در پیش گیرد و بیش تر از ‪ 75‬دالر (قیمت توافقی) شود‪ ،‬شما اختیار ‬
‫فروش را اجرا نمی کنید و زیانی معادل با هزینه خرید اختیار‪ ،‬یعنی ‪ 5‬دالر متحمل می شوید‪ .‬در این حالت‪ ،‬اختیار خرید‬
‫برای شما بی ارزش است‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬اگر قیمت سهام وال مارت بیش تر از ‪ 75‬دالر (مث ً‬
‫ال ‪ 77‬دالر) باشد و اختیار فروش‬
‫را اجرا کنید‪ ،‬متحمل زیان می شوید‪ :‬سهام وال مارت را به قیمت توافقی ‪ 75‬دالر می فروشید‪ ،‬سهامی را که در بازار بیش تر‬
‫می ارزد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬زیان شما از ‪ 5‬دالر (هزینه خرید اختیار فروش) فراتر می رود و بدیهی است که چنین عملی را (اجرای ‬
‫اختیار فروش) انجام نمی دهید‪.‬‬

‫‪99‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫ولی در صورتی که قیمت سهام وال مارت مطابق انتظار شما پیش رود و کم تر از قیمت توافقی یعنی ‪ 75‬دالر‪ ،‬شود (مث ً‬
‫ال‬
‫‪ 73‬دالر)‪ ،‬اختیار فروش ارزشمند (باارزش) می شود و آن را همواره اجرا می کنید‪ ،‬چرا که سهامی را که کم تر از قیمت‬
‫توافقی می ارزد‪ ،‬به قیمت توافقی می فروشید‪ .‬در واقع‪ ،‬اگر قیمت سهام وال مارت بین قیمت توافقی و قیمت سربه سر قرار ‬
‫گیرد‪ ،‬عایدی شما هم چنان منفی است‪ ،‬ولی به ازای هر یک دالر تنزل قیمت‪ ،‬یک دالر از زیان شما کاسته می شود‪ ،‬تا این‬
‫که عایدی سهام وال مارت به نقطه سربه سر‪ 1‬برسد‪.‬‬
‫در قیمت سربه سر‪ ،‬زیان شما متوقف و برابر صفر می شود‪ .‬قیمت سربه سر اختیار فروش برابر است با قیمت توافقی منهای ‬
‫قیمت اختیار‪ ،2‬یعنی ‪ 70‬دالر (‪ .)75 - 5‬اقبال زمانی به شما روی می آورد که قیمت سهام وال مارت از قیمت سربه سر‬
‫نیزکم تر شود‪ .‬در این وضعیت‪ ،‬شما به ازای هر دالر تنزل قیمت‪ ،‬یک دالر عایدی مثبت کسب می کنید‪.‬‬
‫سوالی که باید به آن پاسخ داد این است که حداکثر میزان عایدی مثبت (سود) شما (خریدار اختیار فروش) در اثر کاهش‬
‫قیمت سهام وال مارت چه قدر است؟ از نظر تئوری‪ ،‬حداقل قیمت سهام وال مارت می‪ ‎‬تواند صفر باشد (قیمت مقداری ‬
‫مثبت است و نمی تواند منفی باشد!)‪ .‬از این رو‪ ،‬عایدی شما زمانی حداکثر می شود که قیمت سهام وال مارت صفر شود (که ‬
‫توافقی ‪ 75‬دالر بفروشید (اگر طرف فروش‬
‫ِ‬ ‫احتمال آن تقریباً صفر است) و شما سهامی را که در بازار ارزشی ندارد به قیمت‬
‫زیر بار رود و نکول نکند!)‪ .‬از آن جایی که شما‪ ،‬در زمان انعقاد قرارداد‪ ،‬بابت اختیار فروش ‪ 5‬دالر هزینه کردید‪ ،‬حداکثر‬
‫عایدی شما برابر با است با قیمت توافقی (درآمد حاصل از اجرای اختیار فروش) منهای هزینه خرید اختیار فروش‪ ،‬یعنی‬
‫‪ 70‬دالر (‪ .)75 - 5‬عایدی خریدار اختیار فروش به صورت جدول ‪ 4-4‬نیز نشان داده شده است‪.‬‬

‫جدول ‪ :4‑4‬عایدی طرف خرید اختیار فروش (ارقام به دالر)‬

‫قیمت توافقی‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬
‫قیمت‏های نقدی ممکن در سررسید‬ ‫‪66‬‬ ‫‪67‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪69‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪74‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪78‬‬
‫‪1‬‬
‫هزینه خرید اختیار (قیمت اختیار)‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-5‬‬
‫ارزش اختیار در سررسید‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫عایدی (سود و زیان)‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬ـ‬ ‫‪2‬ـ‬ ‫‪3‬ـ‬ ‫‪4‬ـ‬ ‫‪5‬ـ‬ ‫‪5‬ـ‬ ‫‪5‬ـ‬ ‫‪5‬ـ‬

‫همان طور که‪3‬در جدول ‪ 4-4‬درج شده‪ ،‬ارزش اختیار فروش با قیمت دارایی پایه در سررسید رابطه معکوس دارد‪ .‬هر چه ‬
‫قیمت دارایی پایه کم تر می شود‪ ،‬ارزش حاصل از اختیار خرید بیش تر می شود‪ .‬دلیل این موضوع روشن است‪ :‬خریدار اختیار ‬
‫ِ‬
‫فروش برای پوشش ریسک کاهش قیمت سهام وال مارت وارد بازار اختیار شد‪ .‬از این رو‪ ،‬زمانی که قیمت سهام وال مارت‬
‫شود‪ ،‬ارزش اختیار فروش وی بیش تر و بیش تر می شود‪.‬‬
‫ِ‬ ‫کم تر و کم تر می‬
‫خرید اختیار فروش می تواند حتی بدون مالکیت دارایی پایه (در مثال ما‪ ،‬سهام وال مارت) نیز به کسب سود بیانجامد (این‬
‫مثال‪ ،‬برای سفته‏بازان صدق می‏کند)‪ .‬فرض کنید که شما مالک سهام وال مارت نیستید ولی روند قیمت آن را مرتباً دنبال‬
‫می کنید و یقین دارید قیمت سهام وال مارت در آینده کاهش خواهد یافت‪ .‬همان طور که می توان با خرید اختیار خرید‬
‫از ترقی قیمت بهره بُرد‪ ،‬با خرید اختیار فروش نیز می توان از تنزل قیمت سهام سود به دست آورد‪ .‬شما با خرید اختیار ‬

‫)‪1. Break-Even Point (B.E.P‬‬

‫‪ .2‬نقطه سر به سر‪ ،‬قیمتی است که در آن درآمد برابر با هزینه می شود‪ .‬درآمد حاصل از اجرای اختیار فروش برابر با مابه التفاوت قیمت توافقی از قیمت بازار و هزینه برابر‬
‫با هزینه خرید اختیار فروش است‪ .‬قیمت سربه سر در اختیار فروش برابر است با‪:‬‬
‫هزینه اختیار ـ قیمت توافقی = نقطه سربه سر → هزینه خرید اختیار فروش = قیمت نقدی ( نقطه سربه سر) ـ قیمت توافقی → هزینه = درآمد‬
‫‪ .3‬هزینه اختیار فروش برای شما ‪ 5‬دالر است‪ .‬فرض کنید بعد از این که شما اختیار فروش را به قیمت ‪ 5‬دالر می خرید‪ ،‬قیمت دارایی پایه شروع به کاهش می کند‪ .‬در ‬
‫این وضعیت‪ ،‬احتمال این که اختیار فروش اجرا شود و ارزشی برای دارنده آن ایجاد کند‪ ،‬افزایش می یابد‪ .‬عکس این وضعیت را نیز درنظر بگبرید‪ .‬زمانی که قیمت‬
‫دارایی پایه روند افزایشی را در پیش گیرد‪ .‬در این وضعیت‪ ،‬احتمال اجرا شدن اختیار فروش کاهش خواهد یافت‪.‬‬

‫‪100‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫فروش همواره در معرض زیان محدود‪ ،‬حداکثر به اندازه هزینه خرید اختیار فروش (قیمت اختیار)‪ ،‬می باشید‪ .‬در صورتی‬
‫که قیمت سهام وال مارت افزایش یابد (برخالف انتظار شما)‪ ،‬اختیار فروش را اجرا نمی کنید و حداکثر زیانی برابر با هزینه ‬
‫سودی معادل مابه التفاوت‬
‫ِ‬ ‫خرید اختیار فروش متحمل می شوید‪ .‬ولی اگر قیمت رو به کاهش گذارد‪ ،‬شما از نظر تئوری‪،‬‬
‫درآمد فروش و هزینه خرید اختیار فروش کسب می کنید‪.‬‬
‫حال می خواهیم به بررسی عایدی فروشنده اختیار فروش بپردازیم‪ .‬طرف فروش با دریافت مبلغ ‪ 5‬دالر‪ ،‬اختیار فروش سهام‬
‫وال مارت را به قیمت توافقی ‪ 75‬دالر به شما واگذار می کند‪ .‬همان طور که می دانیم عایدی طرف فروش اختیار فروش دقیقاً‬
‫خالف عایدی طرف خریدِ آن است‪.‬‬

‫شکل ‪ :9‑4‬منحنی عایدی خریدار اختیار فروش‬

‫ﻋﺎﻳﺪﻯ )ﺩﻻﺭ(‬

‫‪+5‬‬ ‫‪-----------------------------------------------------------------‬‬

‫‪------------------------‬‬

‫ﻧﻘﻄﻪ )ﻗﻴﻤﺖ( ﺳﺮﺑﻪﺳﺮ= ‪ 70‬ﺩﻻﺭ‬ ‫ﻗﻴﻤﺖﺗﻮﺍﻓﻘﻰ‬

‫ﻗﻴﻤﺖ ﺳﻬﺎﻡ ﺩﺭ ﺳﺮﺭﺳﻴﺪ )ﺩﻻﺭ(‬

‫‪70‬‬ ‫‪75‬‬

‫‪-70‬‬

‫ آن گاه که قیمت سهام وال مارت بیش تر از ‪ 75‬دالر (قیمت توافقی) شود‪ ،‬وی سودی معادل با قیمت اختیار‪ ،‬یعنی ‪ 5‬دالر ‬
‫کسب می کند‪ .‬در صورتی که قیمت کم تر از قیمت توافقی یعنی ‪ 75‬دالر شود (مث ً‬
‫ال ‪ 73‬دالر)‪ ،‬سود فروشنده اختیار رو ‬
‫به نزول می گذارد‪ .‬اگر قیمت سهام وال مارت بین قیمت توافقی و قیمت سربه سر قرار گیرد‪ ،‬عایدی وی هم چنان مثبت‬
‫است‪ ،‬ولی به ازای هر یک دالر تنزل قیمت‪ ،‬یک دالر از سود وی کاسته می شود‪ ،‬تا این که قیمت سهام وال مارت به نقطه‬
‫(قیمت) سربه سر برسد‪.‬‬
‫در قیمت سربه سر‪ ،‬فروشنده اختیار فروش‪ ،‬سودی کسب نمی کند و عایدی وی برابر صفر می شود‪ .‬قیمت سربه سر اختیار ‬
‫فروش برای طرف فروش نیز برابر است با قیمت توافقی منهای قیمت اختیار‪ ،‬یعنی ‪ 70‬دالر (‪ .)75 - 5‬بخت بد وی زمانی‬
‫است که قیمت سهام وال مارت از قیمت سربه سر نیز کم تر شود‪ .‬در این وضعیت‪ ،‬فروشنده اختیار فروش به ازای هر دالر ‬
‫تنزل قیمت‪ ،‬یک دالر متحمل زیان می شود‪ .‬در این حالت است که اختیار فروش برای فروشنده موجب عایدی منفی‬
‫(زیان) می گردد‪.‬‬
‫‪101‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫ولی خوشبختانه در اختیار فروش‪ ،‬برخالف اختیار خرید‪ ،‬حداکثر زیان فروشنده محدود و برابر قیمت توافقی منهای قیمت‬
‫اختیار است‪.‬‬

‫جدول‏‪ :5-4‬عایدی طرف فروش اختیار فروش (ارقام به دالر)‬

‫‪ 75‬قیمت توافقی‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬
‫‪ 66‬قیمت‏های نقدی ممکن در سررسید‬ ‫‪67‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪69‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪74‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪78‬‬
‫‪ 5‬درآمد فروش اختیار (قیمت اختیار)‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪ 9‬ـ ارزش اختیار در سررسید‬ ‫‪8‬ـ‬ ‫‪7‬ـ‬ ‫‪6‬ـ‬ ‫‪5‬ـ‬ ‫‪4‬ـ‬ ‫‪3‬ـ‬ ‫‪2‬ـ‬ ‫‪1‬ـ‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪ 4‬ـ عایدی (سود و زیان)‬ ‫‪3‬ـ‬ ‫‪2‬ـ‬ ‫‪1‬ـ‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬

‫آن چه از منحنی عایدی طرف های اختیار فروش نتیجه می شود‪:‬‬

‫سود (عایدی مثبت) بالقوه خریدار اختیار فروش محدود و حداکثر به میزان ما­به­‏التفاوت قیمت توافقی و قیمت اختیار است‪،‬‬
‫از طرف دیگر زیانش نیز محدود و حداکثر به اندازه قیمت اختیار (‪ 5‬دالر) می باشد‪ .‬سود (عایدی مثبت) فروشنده اختیار ‬
‫فروش محدود و حداکثر به اندازه قیمت اختیار (‪ 5‬دالر) است‪ ،‬از طرف دیگر زیانش (عایدی منفی) نیز محدود و حداکثر‬
‫به میزان ما­به­‏التفاوت قیمت توافقی و قیمت اختیار می باشد‪.‬‬

‫عایدی طرف های قرارداد اختیار فروش‬

‫ِ‬ ‫جدول‏‪ :6‑4‬مشخصات‬
‫مشخصات عایدی‬ ‫طرف خرید‬ ‫طرف فروش‬
‫حداکثر سود‬ ‫مابه التفاوت قیمت توافقی و قیمت اختیار‬ ‫قیمت اختیار‬
‫حداکثر زیان‬ ‫مابه التفاوت قیمت توافقی و قیمت اختیار قیمت اختیار‬
‫قیمت سربه سر‬ ‫قیمت اختیار ـ قیمت توافقی‬ ‫قیمت اختیار ـ قیمت توافقی‬

‫مطالبی را که درباره اختیار فروش بیان شد‪ ،‬می توان به صورت زیر جمع بندی کرد‪:‬‬
‫ِ‬
‫خریدار اختیار فروش به منظور پوشش ریسک کاهش قیمت دارایی پایه‪ ،‬وارد بازار اختیار می شود‪ .‬بنابراین‪ ،‬وی زمانی به ‬
‫خرید اختیار فروش اقدام می کند که انتظار دارد قیمت دارایی پایه در آینده کاهش یابد‪ .‬از این رو‪ ،‬زمانی که قیمت دارایی‬
‫پایه افزایش می یابد‪ ،‬وی از اختیار خود چشم پوشی می کند و دارایی پایه را در صورت نیاز به بازار می فروشد‪.1‬‬
‫فروشنده اختیار فروش همواره با ریسک کاهش قیمت دارایی پایه و اجرای اختیار فروش روبروست‪ .‬بنابراین‪ ،‬وی زمانی به ‬
‫فروش این اختیار اقدام می کند که انتظار دارد قیمت دارایی پایه در آینده افزایش یابد و اختیار فروش اجرا نشود‪ .‬عایدی ‬
‫برای وی‪ ،‬مبلغی است که وی بابت واگذاری اختیار فروش از طرف خرید دریافت کرده است‪.‬‬

‫‪ .1‬الزم به یادآوری است که سفته بازان و آربیتراژگران نیز وارد این بازار می شوند‪.‬‬

‫‪102‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫قیمت اختیار و عوامل موثر بر آن‬

‫از فصل های قبل به یاد داریم که طرف های قرارداد آتی و پیمان آتی موظف به اجرای قرارداد می باشند در حالی که در ‬
‫قرارداد اختیار‪ ،‬طرف خرید حق دارد و طرف فروش‪ ،‬در صورت درخواست طرف خرید‪ ،‬موظف است قرارداد را اجرا کند‪.‬‬
‫اختیار‬
‫ِ‬ ‫از این رو‪ ،‬خریدار اختیار نسبت به فروشنده آن همواره از امتیازی برخوردار است‪ .‬در نتیجه‪ ،‬وی بهای این امتیاز (‬
‫اجرای قرارداد) را با پرداخت مبلغی به نام قیمت اختیار در زمان انعقاد قرارداد می پردازد‪ .‬برای روشن شدن موضوع‪،‬‬
‫اختیار خرید سهام جنرال الکتریک را به یاد آورید‪ .‬هنگامی که قیمت اختیار خرید (یا فروش) سهام به صورت ‪ 4‬دالر اعالم‬
‫می شود‪ ،‬بدین معنی است که باید بابت کسب اختیار خرید هر سهم جنرال الکتریک ‪ 4‬دالر پرداخت‪ .‬حال‪ ،‬اگر اندازه هر‬
‫قرارداد اختیار خرید (یا فروش) سهام جنرال الکتریک ‪ 1‚000‬باشد‪ ،‬برای کسب اختیار خرید سهام جنرال الکتریک باید‬
‫مبلغ ‪ 4‚000‬دالر در زمان انعقاد قرارداد پرداخت‪.1‬‬
‫قیمت اختیار (خرید یا فروش) را نباید با قیمت توافقی و قیمت نقدی اشتباه گرفت‪ .‬قیمت اختیار‪ ،‬مبلغی است که طرف‬
‫خرید بابت کسب اختیار (حق) اجرای قرارداد به طرف فروش در زمان انعقاد قرارداد پرداخت می کند در حالی که قیمت‬
‫توافقی‪ ،‬مبلغی است که طرف خرید در ازای دریافت دارایی پایه (در صورت اجرا) به طرف فروش در آینده پرداخت می کند‬
‫و قیمت نقدی‪ ،‬قیمت معام ِ‬
‫له فوریِ دارایی پایه می باشد‪.‬‬
‫قیمت یک قرارداد اختیار مشخص (برای مثال‪ ،‬اختیار خرید ‪ 1‚000‬سهم جنرال الکتریک‪ ،‬به قیمت توافقی ‪ 25‬دالر و به ‬
‫سررسید جوالی) به طور پیوسته در بازار اختیار در حال تغییر می‪ ‎‬باشد‪ .‬عوامل مختلفی بر این قیمت موثر می باشند‪ .‬قیمت‬
‫دارایی پایه‪ ،‬مدت تا سررسید‪ ،‬قیمت توافقی‪ ،‬تالطم قیمت دارایی پایه و تالطم نرخ بهره برخی از این عوامل می باشند‪.‬‬
‫قبل از این که عوامل موثر بر قیمت اختیار را بررسی کنیم‪ ،‬الزم است که مفاهیم باارزش‪ ،‬ارزش سربه‏سری و بی ارزش‬
‫قرادادهای اختیار را بار دیگر مرور کنیم‪.‬‬
‫مثال اختیار خرید سهام جنرال الکتریک را بار دیگر به یاد بیاورید‪ .‬آن گاه که قیمت سهام جنرال الکتریک بیش تر از قیمت‬
‫ال ‪ 27‬دالر)‪ ،‬اختیار خرید باارزش است‪ .‬در واقع‪ ،‬طرف خرید سهامی را که در بازار نقدی بیش تر‬ ‫توافقی ‪ 25‬دالر شود (مث ً‬
‫ِ‬
‫می ارزد (‪ 27‬دالر)‪ ،‬به قیمت توافقی (‪ 25‬دالر) می خرد‪ .‬ولی اگر قیمت سهام جنرال الکتریک کم تر از ‪ 25‬دالر شود‪ ،‬اختیار ‬
‫خرید بی ارزش است و طرف خرید اختیار را اجرا نمی کند‪ .‬چرا که در صورت اجرا‪ ،‬سهام جنرال الکتریک را به قیمت توافقی‬
‫‪ 25‬دالر می خرد‪ ،‬سهامی که در بازار نقدی قیمت کم تری دارد‪ .‬در صورتی که قیمت سهام جنرال الکتریک در بازار برابر‬
‫با قیمت توافقی باشد‪ ،‬اجرای اختیار خرید علی السویه است‪ .‬در این حالت‪ ،‬اختیار خرید اصطالحاً دارای ارزش سربه‏سری ‬
‫است‪ .‬مفاهیم باارزش‪ ،‬ارزش سربه‏سری و بی ارزش برای اختیار فروش دقیقاً خالف مفاهیم یادشده برای اختیار خرید است‪.‬‬

‫تر و به تبع آن‪ ،‬کسب بازده بیش‪‎‬تری ‬

‫ِ‬ ‫‪ .1‬مشابه قرارداد آتی‪ ،‬یکی از ویژگی های قرارداد اختیار‪ ،‬وجود اهرم مالی است‪ .‬اهرم مالی‪ ،‬ریسک بازار اختیار را از بازار نقدی بیش‬
‫را ممکن می سازد‪ .‬به همین دلیل‪ ،‬بسیاری از فعاالن بازار اختیار‪ ،‬قرارداد اختیار را برای پوشش ریسک خریداری نمی کنند‪ ،‬بلکه آن را صرفاً به منظور کسب سود از ‬
‫طریق تغییرات قیمت اختیار به کار می گیرند‪ .‬آنها در زمان اتخاذ موقعیت خرید در بازار اختیار از این قاعده ساده استفاده می کنند‪ :‬قرارداد اختیار را به قیمت کم‬
‫بخرید و پس از مدتی به قیمت باال بفروشید‪ .‬اگر شما اختیار سهام جنرال الکتریک را به قیمت ‪ 2/5‬دالر یا ‪ 2‚500‬دالر به ازای هر قرارداد خریداری کنید (فرض کنید‬
‫اندازه هر قرارداد اختیار سهام جنرال الکتریک ‪ 1000‬است) و بعد از مدتی قیمت آن را به قیمت ‪ 4‬دالر یا ‪ 4‚000‬دالر به ازای هر قرارداد بفروشید‪ ،‬سودی معادل‬
‫‪ 1‚500‬دالر در هر قرارداد اختیار کسب می کنید (بدون این که سهام جنرال الکتریک را مبادله کنید)‪ .‬عالوه براین‪ ،‬آنها در زمان اتخاذ موقعیت فروش بدین ترتیب عمل‬
‫می کنند‪ :‬قرارداد اختیار را به قیمت باال بفروشید و پس از مدتی به قیمت کم بخرید‪ .‬اگر شما اختیار سهام جنرال الکتریک را به قیمت ‪ 5‬دالر یا ‪ 5‚000‬دالر به ازای ‬
‫هر قرارداد بفروشید و بعد از مدتی در قیمت ‪ 2‬دالر یا ‪ 2‚000‬دالر به ازای هر قرارداد‪ ،‬آن را بخرید‪ ،‬سودی معادل ‪ 3‚000‬دالر در هر قرارداد اختیار به دست می آورید‪.‬‬

‫‪103‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫جدول ‪ :7‑4‬مفهوم ارزش در قراردادهای اختیار‬

‫ارزش‬ ‫قرارداد اختیار فروش‬ ‫قرارداد اختیار خرید‬
‫باارزش‬ ‫قیمت توافقی > قیمت نقدی‬ ‫قیمت توافقی > قیمت نقدی‬
‫ارزش سربه‏سری‬ ‫قیمت توافقی = قیمت نقدی‬ ‫قیمت توافقی = قیمت نقدی‬
‫بی ارزش‬ ‫قیمت توافقی > قیمت نقدی‬ ‫قیمت توافقی > قیمت نقدی‬

‫اکنون‪ ،‬می توانیم به بررسی عوامل موثر بر قیمت اختیار بپردازیم‪.‬‬

‫© ©مدت تا سررسید‪ :‬قیمت اختیار از انباشت مقدار دو مولفه اصلی حاصل می شود‪ :‬ارزش ذاتی اختیار به عالوه ارزش‬
‫زمانی آن‪ .‬برای درک موضوع‪ ،‬اختیار فروش سهام وال مارت‪ ،‬این بار به تعداد ‪ 1‚000‬سهم‪ ،‬را در نظر بگیرید‪ .‬به یاد‬
‫داریم اختیار فروش سهام وال مارت ‪ 5‬دالر به ازای هر سهم بود‪ .‬فرض کنید چند روزی پس از انعقاد اختیار فروش‪،‬‬
‫قیمت سهام وال مارت ‪ 72‬دالر می شود‪ .‬در صورتی که شما اختیار را اجرا کنید‪ ،‬سهام وال مارت را به قیمت توافقی‬
‫‪ 75‬دالر به طرف دیگر می فروشید‪ ،‬سهامی که اکنون در بازار نقدی ‪ 72‬دالر می ارزد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬اختیار فروش سهام‬
‫وال مارت ‪ 3‬دالر به ازای هر سهم ارزش دارد که به این مقدار‪ ،‬ارزش ذاتی (اجرا)‪ 1‬می گویند‪ .‬ولی چرا این اختیار ‬
‫در حال حاضر به قیمت ‪ 5‬دالر (‪ 2‬دالر بیش تر از ارزش ذاتی) در بازار اختیار معامله می شود؟ دلیل این پدیده این‬
‫اران اختیار سهام وال مارت انتظار دارند قیمت سهام وال مارت تا سررسید اختیار‪ ،‬روند رو به نزول‬
‫ِ‬ ‫است که خرید‬
‫خود را ادامه داده و در نتیجه‪ ،‬اختیار از ارزش بیش تری برخوردار شود‪ .‬به مازاد ارزش ذاتی اختیار‪ ،‬ارزش زمانی‬
‫(سفته بازی)‪ 2‬می گویند‪.‬‬

‫شکل ‪ :10‑4‬مؤلفه‏های قیمت اختیار‬

‫(‬ ‫)‬ ‫‪75‬‬ ‫‪1,000‬‬

‫= ‪72‬‬

‫=‪2‬‬

‫=‪5‬‬
‫=‪3‬‬

‫در واقع‪ ،‬ارزش زمانی اختیار به ارزش مدتی اشاره دارد که فروشنده اختیار به خریدار می دهد تا اختیار با تغییر‬
‫مطلوب در قیمت نقدی دارایی پایه (در مثال ما‪ ،‬سهام وال مارت) از ارزش بیش تری برخوردار شود‪ .‬از این رو‪ ،‬انتظار ‬

‫)‪1. Intrinsic value (Exercise value‬‬

‫)‪2. Time Value (Speculative value‬‬

‫‪104‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫ما‪ ،‬اختیار فروش سهام‬

‫ِ‬ ‫می رود با قیمت توافقی برابر‪ ،‬هرچه مدت تا سررسید بیش تر باشد‪ ،‬ارزش زمانی (در مثال‬
‫وال مارت) بخش بیش تری از قیمت اختیار را به خود اختصاص دهد‪.‬‬

‫جدول ‪ :8‑4‬سهم ارزش زمانی از قیمت اختیار فروش سهام وال مارت (ارقام فرضی به دالر)‬
‫اختیار فروش‬ ‫قیمت نقدی سهام وال مارت = ‪ 78‬دالر‬
‫ارزش زمانی‬ ‫ارزش ذاتی ‪+‬‬ ‫قیمت اختیار =‬ ‫اختیار خرید باارزش‬
‫‪ 2‬دالر‬ ‫‪ 3‬دالر‬ ‫‪ 5‬دالر‬ ‫اختیار فروش سهام وال مارت به سررسید ماه ‪ 4‬و قیمت توافقی ‪75‬‬
‫‪ 2/65‬دالر‬ ‫‪ 3‬دالر‬ ‫‪ 5/65‬دالر‬ ‫اختیار فروش سهام وال مارت به سررسید ماه ‪ 6‬و قیمت توافقی ‪75‬‬
‫‪ 5/25‬دالر‬ ‫‪ 3‬دالر‬ ‫‪ 8/25‬دالر‬ ‫اختیار فروش سهام وال مارت به سررسید ماه ‪ 8‬و قیمت توافقی ‪75‬‬

‫همان طور که می بینید تمامی اختیارهای خرید درج شده در جدول ‪ 8-4‬باارزش می باشند (قیمت نقدی از قیمت توافقی‬
‫بیش‏تر است) و ارزش ذاتی ثابت دارند (ارزش ذاتی مابه التفاوت قیمت نقدی و قیمت توافقی است و ارتباطی با مدت تا ‬
‫سررسید ندارد)‪ .‬هم چنین‪ ،‬ارزش زمانی و در پی آن‪ ،‬قیمت اختیار فروش با افزایش مدت تا سررسید زیاد شده‏است‪.‬‬
‫ال اختیار فروش سهام وال مارت به سررسید ماه ‪ 4‬و قیمت توافقی ‪ ،)65‬هر‬ ‫ اختیار مشخص (مث ً‬
‫ِ‬ ‫الزم به ذکر است برای یک‬
‫چه به سررسید آن نزدیک شویم‪ ،‬ارزش زمانی کم تر و قیمت اختیار به ارزش ذاتی آن نزدیک می شود‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬بازار ‬
‫ندارد‪ .‬به این ویژگی‬
‫ِ‬ ‫اختیار چنین ابراز می کند‪ :‬دیگر فرصتی برای تغییر مطلوب در قیمت دارایی پایه و ایجاد ارزش وجود‬
‫ارزش زمانی‪ ،‬زوال ارزش زمانی‪ 1‬می گویند‪.‬‬

‫شکل ‪ :11‑4‬رابطه ارزش زمانی اختیار با مدت تا سررسید‬

‫ﺍﺭﺯﺵ ﺯﻣﺎﻧﻰ ﺍﺧﺘﻴﺎﺭ‬

‫ﻣﺪﺕ ﺳﭙﺮﻯ ﺷﺪﻩ ﺍﺯ ﺍﻧﻌﻘﺎﺩ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩ‬

‫ﺭﻭﺯ ﺍﻧﻌﻘﺎﺩ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩ‬ ‫ﺳﺮ ﺭﺳﻴﺪ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩ‬

‫‪1. Time decay‬‬

‫‪105‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫آن‏چه تا به حال درباره ارزش ذاتی و ارزش زمانی بیان شد‪ ،‬به اختیارهای باارزش اختصاص داشت‪ .‬اکنون‪ ،‬می خواهیم این‬
‫موضوع را برای اختیارهای بی ارزش و دارای ارزش سربه‏سری بررسی کنیم‪ .‬به یاد داریم اختیار بی ارزش یا دارای ارزش‬
‫سربه‏سری‪ ،‬اختیاری است که از اجرای آن سودی به دست نمی آید‪ .‬از این رو‪ ،‬ارزش ذاتی آنها صفر می باشد‪ .‬با این وجود‪،‬‬
‫این اختیارها در بازار به دلیل ارزش زمانی دارای قیمت می باشند‪ .‬در واقع‪ ،‬خریداران آنها انتظار دارند با تغییر مطلوب‬
‫در قیمت دارایی پایه‪ ،‬اختیارهای بی ارزش یا دارای ارزش سربه‏سری به اختیار باارزش تبدیل شوند‪ .‬از این رو‪ ،‬اختیارهای ‬
‫بی ارزش یا دارای ارزش سربه‏سر‪ ،‬فقط شامل ارزش زمانی می باشند‪.‬‬
‫ارتباط ارزش زمانی و در پی آن‪ ،‬قیمت اختیار با مدت تا سررسید برای اختیارهای بی ارزش یا دارای ارزش سربه‏سر‪ ،‬نیز ‬
‫برقرار است‪ .‬هر چه مدت تا سررسید بیش تر باشد‪ ،‬فرصت بیش تری وجود دارد تا با حرکت مطلوب در قیمت دارایی پایه‪،‬‬
‫اختیار با ارزش برخوردار شود‪.‬‬
‫© ©قیمت دارایی پایه‪ :‬به طور کلی‪ ،‬آن گاه که قیمت نقدی دارایی پایه افزایش یابد‪ ،‬اختیار خرید و اختیار فروش آن به ‬
‫ترتیب‪ ،‬افزایش و کاهش می یابد‪.‬‬
‫برای تحلیل این موضوع‪ ،‬مثال های سهام جنرال الکتریک و سهام وال مارت را دوباره بررسی می کنیم‪ .‬برای تحلیل‬
‫ارتباط قیمت اختیار خرید با قیمت دارایی پایه مثال اختیار خرید سهام جنرال الکتریک را در نظر بگیرید‪ .‬ارزش‬
‫اختیار خرید سهام جنرال الکتریک زمانی افزایش می یافت که قیمت سهام جنرال الکتریک در بازار نقدی خیزان (رو‬
‫به ترقی)‪ 1‬بود و زمانی از ارزش اختیار خرید سهام جنرال الکتریک کاسته می شد که قیمت سهام جنرال الکتریک در ‬
‫بازار نقدی اُفتان (رو به تنزل)‪ 2‬بود‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬اختیار خرید در بازاری که قیمت دارایی پایه رو به افزایش است‪،‬‬
‫باارزش و در بازاری که قیمت دارایی پایه رو به کاهش است‪ ،‬بی ارزش می گردد‪.‬‬
‫اختیار فروش دقیقاً خالف اختیار خرید عمل می کند‪ .‬مثال اختیار فروش سهام وال مارت را درنظر بگیرید‪ .‬اختیار ‬
‫فروش سهام در بازاری که قیمت دارایی پایه رو به کاهش است‪ ،‬با ارزش و در بازاری که قیمت دارایی پایه رو به ‬
‫افزایش است‪ ،‬بی ارزش می گردد‪.‬‬
‫ِ‬
‫© ©قیمت توافقی‪ :‬به طور کلی‪ ،‬قیمت اختیار خرید با قیمت توافقی رابطه معکوس و قیمت اختیار فروش با قیمت توافقی‬
‫رابطه مستقیم دارد‪.‬‬
‫ابتدا رابطه قیمت توافقی با قیمت اختیار خرید را بررسی می کنیم‪ .‬به یاد داریم شما زمانی اختیار خرید را خریداری ‬
‫می کنید که انتظار دارید قیمت دارایی پایه در آینده از قیمت توافقی بیش تر و اختیار خرید باارزش گردد‪ .‬از این‬
‫رو‪ ،‬زمانی که قیمت توافقی در مقادیر باال تعیین می شود‪ ،‬احتمال این که اختیار خرید باارزش شود کاهش خواهد‬
‫یافت‪ .‬در نتیجه‪ ،‬با افزایش قیمت توافقی‪ ،‬تقاضا برای اختیار خرید کاهش می یابد و قیمت آن نیز کم می شود‪ .‬همین‬
‫تحلیل را می توان برای زمانی که قیمت توافقی در مقادیر کم تعیین می شود‪ ،‬انجام داد‪.‬‬
‫ارتباط قیمت اختیار فروش با قیمت توافقی دقیقاً خالف اختیار خرید است‪ .‬شما زمانی اختیار فروش را خریداری ‬
‫می کنید که انتظار دارید قیمت دارایی پایه در آینده از قیمت توافقی کم تر و اختیار فروش باارزش شود‪ .‬از این رو‪،‬‬
‫زمانی که قیمت توافقی در مقادیر کم تعیین می شود‪ ،‬احتمال این که اختیار فروش باارزش شود کاهش خواهد یافت‪.‬‬
‫در نتیجه‪ ،‬با کاهش قیمت توافقی‪ ،‬تقاضا برای اختیار فروش کاهش می یابد و قیمت آن نیز کم می شود‪ .‬همین تحلیل‬
‫را می توان برای زمانی که قیمت توافقی در مقادیر باال تعیین می شود‪ ،‬انجام داد‪.‬‬

‫‪1. Bullish market‬‬

‫‪2. Bearish market‬‬

‫‪106‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫در پایان‪ ،‬توجه داشته باشید که تالطم قیمت دارایی پایه و تالطم نرخ بهره از جمله عوامل دیگری هستند که قیمت اختیار ‬
‫را تحت تاثیر قرار می دهند که بررسی آنها جزو مطالب آزمون نمی باشد‪.‬‬

‫حدود قیمت اختیار‬

‫همان طور که می دانیم قیمت اختیار از دو مولفه ارزش ذاتی (ارزش اجرا) و ارزش زمانی (ارزش سفته بازی) تشکیل می شود‪.‬‬
‫شود و ارزش زمانی‪ ،‬افزایش ارزشی است که انتظار می رود اختیار ‬
‫ِ‬ ‫ارزش ذاتی‪ ،‬عایدی است که از اجرای اختیار حاصل می‬
‫تا سررسیدش به دست آورد‪ .‬در بخش های قبل‪ ،‬قیمت اختیار را در سررسید بررسی کردیم ‪ .‬در این بخش‪ ،‬می خواهیم به ‬
‫‪1‬‬

‫قیمت مرزیِ اختیار (بازه قیمتی) قبل از سررسید بپردازیم‪ .2‬از این رو‪ ،‬ابتدا قیمت کمینه و بیشینه (بیش ترین و کم ترین‬
‫مقدار ممکن) را برای اختیار تعیین می کنیم‪ .‬سپس‪ ،‬بازه قیمت اختیار را کمی دقیق تر (کوچک تر) می کنیم تا کران پایین‬
‫مختلف قیمت اختیار در شکل ‪ 12-4‬نمایش داده شده است‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫را برای آن به دست آوریم‪ .‬رابطه مفهومی بین حدود‬

‫شکل ‪ :12‑4‬بازه مفهومی قیمت اختیار‬

‫ﺳﺒﻚ‬ ‫ﺳﺒﻚ‬
‫ﺍﺭﻭﭘﺎﻳﻰ‬ ‫ﺍﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‬

‫ﺍﺧﺘﻴﺎﺭ ﺧﺮﻳﺪ‬ ‫ﺍﺧﺘﻴﺎﺭ ﺧﺮﻳﺪ‬

‫ﻣﻘﺪﺍﺭ ﻛﻤﻴﻨﻪ ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫ﺍﺧﺘﻴﺎﺭ ﻓﺮﻭﺵ‬ ‫ﺍﺧﺘﻴﺎﺭ ﻓﺮﻭﺵ‬

‫ﻣﻘﺪﺍﺭ ﺑﻴﺸﻴﻨﻪ ﻗﻴﻤﺖ‬

‫ﻛﺮﺍﻥ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻗﻴﻤﺖ‬

‫‪ .1‬هنگامی که اختیار (چه خرید چه فروش) در سررسید آن اجرا می شود‪ ،‬قیمت اختیار به سبک های اروپایی و امریکایی با یک دیگر برابرند‪ ،‬چرا که تنها تفاوت اختیار ‬
‫به سبک اروپایی با اختیار به سبک امریکایی در زمان اجرای آن است‪.‬‬
‫‪ .2‬همان طور که می دانیم اختیار امریکایی همان اختیار اروپایی است با یک ویژگی اضافه‪ :‬فرصت اجرای اختیار از زمان انعقاد قرارداد تا زمان انقضای (سررسید) آن است‪.‬‬
‫از آنجایی که اختیار امریکایی انعطاف بیش تری نسبت به اختیار اروپایی دارد‪ ،‬انتظار می رود که قیمت آن بیش تر یا حداقل برابر با قیمت اختیار اروپایی با مشخصات‬
‫مشابه باشد‪.‬‬

‫‪107‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫قیمت کمینه (مینیمم)‪ 1‬و بیشینه (ماکزیمم)‪ 2‬اختیار‬

‫از قبل به یاد داریم قیمت هر اختیار برابر است با ارزش ذاتی به عالوه ارزش زمانی آن‪ .‬ارزش زمانی و ارزش ذاتی مقادیری ‬
‫نامنفی می باشند‪ .‬در نتیجه‪ ،‬قیمت کمینهِ اختیار (چه خرید و چه فروش) نامنفی است‪ .‬این موضوع صرف نظر از سبک‬
‫اختیار (اروپایی یا امریکایی) برقرار می باشد‪.‬‬
‫‪Cam ≥ 0 ; Ceu ≥ 0‬‬

‫‪Pam ≥ 0 ; Peu ≥ 0‬‬

‫‪ : Ceu‬قیمت اختیار خرید به سبک اروپایی‬
‫‪ : Cam‬قیمت اختیار خرید به سبک امریکایی‬
‫‪ : Peu‬قیمت اختیار فروش به سبک اروپایی‬
‫‪ : Pam‬قیمت اختیار فروش به سبک امریکایی‬
‫‪ : S0‬قیمت دارایی پایه در بازار نقدی (قیمت نقدی)‬
‫‪ :F0‬قیمت توافقی‬
‫بدیهی است هیچ اختیاری به قیمتی کم تر از صفر فروخته نمی شود‪ ،‬چرا که در این حالت‪ ،‬فروشنده اختیار عالوه بر‬
‫واگذاری اختیار باید مبلغی را نیز به خریدار آن بپردازد‪.‬‬
‫اکنون‪ ،‬قیمت بیشینه اختیار را درنظر بگیرید‪ .‬قیمت بیشینه اختیار بسته به نوع اختیار (خرید یا فروش) و سبک آن ‬
‫(امریکایی یا اروپایی) متفاوت است‪ .‬قیمت بیشینه اختیار خرید برابر با قیمت نقدی دارایی پایه می باشد‪:‬‬

‫اختیار خرید روشی برای خرید دارایی پایه در آینده می باشد و منطقی نیست که مبلغی بیش از قیمت نقدی دارایی پایه ‬
‫بابت کسب حق خرید آن بپردازیم‪ .‬برای مثال‪ ،‬فرض کنید شما انتظار دارید قیمت سهام وال مارت در آینده افزایش یابد‪.‬‬
‫برای تملک سهام این شرکت می توانید دو استراتژی در پیش گیرید‪ :‬سهام وال مارت را از بازار نقدی به قیمت روز (نقدی)‬
‫خریداری یا اختیار خرید سهام وال مات را با پرداخت مبلغی (قیمت اختیار) از بازار اختیار کسب کنید‪ .‬فرض کنید به عنوان ‬
‫مثال‪ ،‬قیمت نقدی سهام وال مارت ‪ 75‬دالر و قیمت اختیار خرید آن ‪ 80‬دالر باشد‪ .‬تملک سهام وال مارت از طریق بازار ‬
‫‪3‬‬
‫نقدی‪ 75 ،‬دالر (پرداخت قیمت نقدی) و از طریق بازار اختیار‪ 80 ،‬دالر (پرداخت قیمت اختیار) به عالوه قیمت توافقی‬
‫هزینه دارد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬شما در این حالت‪ ،‬قطعاً سهام وال مارت را از بازار نقدی می خرید (البته‪ ،‬بدیهی است اختیار با قیمت‬
‫یاد شده هیچ‏گاه در بازار به وجود نمی‏آید)‪.‬‬
‫مقدار بیشینه برای اختیار فروش بسته به سبک آن متفاوت است‪ .‬اختیار فروش روشی برای فروش دارایی پایه در آینده‬
‫تعیین قیمت بیشینه اختیار فروش‪ ،‬در نظر گرفتن بهترین عایدیِ ممکن برای خریدار آن است‪ .‬بهترین‬ ‫ِ‬ ‫می باشد‪ .‬یک شیوه‬
‫عایدی ممکن رسیدن قیمت دارایی پایه به صفر است‪ .‬در این حالت‪ ،‬خریدار اختیار فروش‪ ،‬دارایی پایه را از بازار نقدی به ‬
‫صورت رایگان به دست می آورد و به طرف دیگر به قیمت توافقی (‪ ) F0‬می فروشد‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬در این حالت‪ ،‬خریدار ‬
‫توافقی ‪ F0‬به دست آورد‪.‬‬
‫ِ‬ ‫اختیار فروش به سبک امریکایی می تواند بالفاصله با فروش دارایی پایه سودی معادل با قیمت‬
‫زمانی که قیمت دارایی پایه به صفر برسد‪ ،‬خریدار اختیار فروش به سبک اروپایی باید تا سررسید منتظر بماند‪ .‬از این رو‪،‬‬

‫‪1. Minimum value‬‬

‫‪2. Maximum value‬‬
‫‪ .3‬در این جا‪ ،‬برای سادگی تحلیل‪ ،‬ارزش زمانی پول را در نظر نمی گیریم‪.‬‬

‫‪108‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫توافقی ‪ F0‬را از سررسید به زمان فعلی تنزیل کرد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬قیمت‬
‫ِ‬ ‫برای تعیین قیمت بیشینه در زمان فعلی باید قیمت‬
‫بیشینه اختیار فروش به سبک اروپایی برابر است با ارزش فعلی( ) قیمت توافقی و قیمت بیشینه اختیار فروش به سبک‬
‫امریکایی برابر است با قیمت توافقی‪.‬‬

‫جایی که ‪ ، r‬نرخ بهره بدون ریسک و ‪ ، T‬مدت تا سررسید اختیار می باشد‪ .‬نتایج به دست آمده با ذکر یک مثال در جدول‬
‫‪ 9-4‬درج شده است‪.‬‬

‫جدول‏‪ :9‑4‬قیمت کمینه و بیشینهِ اختیارهای خرید و فروش به سبک های امریکایی و اروپایی‬

‫مثال‪ :‬قیمت نقدی ( ‪ 52 = ) SO‬دالر و قیمت توافقی ( ‪ 50= ) FO‬دالر‪،‬‬

‫نرخ بهره بدون ریسک ( ‪ 5 = ) r‬درصد و مدت باقی‏مانده تا سررسید ( ‪ 0/5 = ) T‬سال‬

‫حدود کمینه و بیشینه مثال‬ ‫قیمت بیشینه‬ ‫قیمت کمینه‬ ‫اختیار‬

‫‪0 ≤ Ceu ≤ 52‬‬ ‫‪Ceu ≥ 0‬‬ ‫اختیار خرید اروپایی‬

‫‪0 ≤ Cam ≤ 52‬‬ ‫‪Cam ≥ 0‬‬ ‫اختیار خرید امریکایی‬

‫‪Peu ≥ 0‬‬ ‫اختیار فروش اروپایی‬

‫‪0 ≤ Pam ≤ 50‬‬ ‫‪Pam ≥ 0‬‬ ‫اختیار فروش امریکایی‬

‫کران پایین‪ 1‬قیمت اختیار‬

‫حدود قیمت به دست آمده در بخش قبل برای فعاالن بازار چندان کاربردی نیست‪ .‬این حدود‪ ،‬قیمت اختیار را بین صفر‬
‫و مقدار بیشینه که قیمت نقدی دارایی پایه یا قیمت توافقی یا ارزش فعلی قیمت توافقی است‪ ،‬نشان می دهد‪ .‬حدود یاد‬
‫شده بازه هایی نسبتاً بزرگ می باشند‪ .‬در این بخش‪ ،‬می خواهیم این بازه ها را با تعیین کران پایین برای قیمت اختیار‪ ،‬کمی‬
‫دقیق تر (کوچک تر) کنیم‪.‬‬
‫در اختیار امریکایی‪ ،‬طرف خرید می تواند در هر لحظه تا سررسید‪ ،‬دارایی پایه را از طرف دیگر بخرد یا به وی بفروشد‪.‬‬
‫بدیهی است زمانی که اختیار باارزش (ارزش ذاتی اش بزرگ تر از صفر) باشد‪ ،‬طرف خرید از اجرای آن سودی معادل‬
‫مابه التفاوت قیمت نقدی دارایی پایه و قیمت توافقی (ارزش ذاتی اختیار) کسب می کند و زمانی که اختیار بی ارزش (ارزش‬
‫ذاتی اش صفر) باشد‪ ،‬طرف خرید از اجرای آن چشم پوشی می کند‪.‬‬

‫) ‪Cam ≥ Max ( 0 ; S0 − F0‬‬

‫) ‪Pam ≥ Max ( 0 ; F0 − S0‬‬
‫برای درک راحت تر موضوع‪ ،‬فرض کنید شما اختیار خرید سهام وال مارت به سبک امریکایی را خریداری می کنید‪ .‬فرض‬
‫کنید قیمت نقدی سهام وال مارت ‪ 75‬دالر و قیمت توافقی آن ‪ 72‬دالر است‪.‬‬

‫‪1. Lower bound‬‬

‫‪109‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫آن چه از اجرای بالفاصله اختیار‪ ،‬دست خریدار اختیار را می گیرد بدین ترتیب است‪ :‬خریدار اختیار خرید‪ ،‬قیمت توافقی را ‬
‫می پردازد و سهامی را تحویل می گیرد که در بازار ‪ 75‬می ارزد و بدین ترتیب عایدی مثبتی معادل با ‪ 3‬دالر کسب می کند‪،‬‬
‫این مقدار برابر همان ارزش ذاتی است‪ .‬بنابراین‪ ،‬در صورتی که دارنده (خریدار) اختیار بخواهد اختیار خرید سهام وال مارت‬
‫را به شخص ثالثی بفروشد‪ ،‬حداقل معادل ارزش ذاتی آن را از وی طلب می کند‪ .‬ولی چرا واژه حداقل را برای اختیار فروش‬
‫سهام وال مارت به کار می بریم؟ علت آن‪ ،‬ارزش زمانی اختیار است‪ .‬در واقع‪ ،‬خریداران آنها انتظار دارند با تغییر مطلوب در ‬
‫قیمت دارایی پایه‪ ،‬اختیار (در مثال ما‪ ،‬اختیار خرید سهام وال مارت) از ارزش بیش تری برخوردار شود‪.1‬‬
‫تعیین کران پایین برای قیمت اختیار به سبک اروپایی به سادگی سبک امریکایی نیست و اثبات آن خارج از محدوده این‬
‫کتاب است‪ .‬از این رو‪ ،‬در این جا فقط به ارایه فرمول نهایی آن می پردازیم‪:‬‬

‫همان طور که می دانیم در اختیار به سبک اروپایی‪ ،‬طرف خرید (دارنده اختیار) حق اجرای اختیار خرید یا فروش را ‬
‫فقط در سررسید دارد ولی در اختیار به سبک امریکایی‪ ،‬طرف خرید می تواند در هر لحظه تا سررسید‪ ،‬دارایی پایه را از ‬
‫طرف دیگر بخرد یا به وی بفروشد‪ .‬در واقع‪ ،‬اختیار به سبک امریکایی همان اختیار به سبک اروپایی است با یک ویژگی‬
‫اضافه‪ :‬فرصت اجرای اختیار‪ ،‬از زمان انعقاد قرارداد تا زمان انقضای (سررسید) آن از آنجایی که اختیار به سبک امریکایی‬
‫انعطاف پذیری بیش تری نسبت به اختیار اروپایی دارد‪ ،‬انتظار می رود که قیمت آن بیش تر یا حداقل برابر با قیمت اختیار ‬
‫اروپایی با مشخصات مشابه (دارایی پایه‪ ،‬قیمت توافقی و سررسید) باشد‪ .‬بدیهی است این موضوع باید برای کران پایین‬
‫قیمت اختیارهای خرید و فروش نیز برقرار باشد‪ .‬در غیر این صورت‪ ،‬باید کران های به دست آمده در باال اصالح گردند‪.‬‬
‫ابتدا کران پایین اختیار خرید را بررسی می کنیم‪.‬‬
‫ِ‬
‫ و کران پایین اختیار خرید به سبک امریکایی ‬
‫ِ‬ ‫کران پایین اختیار خرید به سبک اروپایی‬
‫ِ‬
‫ به دست آمد‪ .‬بنابراین‪ ،‬قیمت اختیار به سبک اروپایی از قیمت اختیار به سبک امریکایی بیش تر‬
‫شده است! ولی همان طور که می دانیم اختیار امریکایی باید قیمتی بیش تر یا حداقل برابر با قیمت اختیار اروپایی با ‬
‫مشخصات مشابه داشته باشد‪ .‬از این رو باید کران پایین قیمت اختیار خرید به سبک امریکایی را اصالح کرد و آن را برابر‬
‫با کران اختیار خرید به سبک اروپایی قرار داد‪ .‬در نتیجه داریم‪:‬‬

‫به عبارت دیگر‪ ،‬کران پایین اختیار خرید به سبک های امریکایی و اروپایی برابر با صفر یا قیمت نقدی دارایی پایه منهای ‬
‫ارزش فعلی قیمت توافقی است‪ ،‬هر کدام که بزر گتر باشد‪.‬‬

‫‪ .1‬به همین دلیل است که قیمت اختیار معموالً بیش تر از ارزش ذاتی آن است‪.‬‬

‫‪110‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫ و کران پایین اختیار فروش به سبک امریکایی‬

‫ِ‬ ‫کران پایین اختیار فروش به سبک اروپایی‬
‫ِ‬
‫ به دست آمد‪ .‬بنابراین‪ ،‬قیمت اختیار به سبک اروپایی از قیمت اختیار به سبک امریکایی کم تر شده‬
‫است‪ .‬از آن جایی که اختیار فروش به سبک امریکایی قیمتی بیش تر نسبت به اختیار فروش به سبک اروپایی دارد‪ ،‬نیازی ‬
‫به اصالح کران اختیار فروش به سبک امریکایی نیست‪ .‬در نتیجه‪ ،‬کران اختیار فروش به صورت قبل باقی می ماند‪:‬‬

‫به عبارت دیگر‪ ،‬کران پایین اختیار فروش به سبک اروپایی برابر با صفر یا ارزش فعلی قیمت توافقی منهای قیمت نقدی‬
‫دارایی پایه است‪ ،‬هر کدام که بزر گتر باشد و کران پایین اختیار فروش به سبک امریکایی برابر با ارزش ذاتی آن است‪.‬‬
‫توجه داشته باشید قیمت بیشینه‪ ،‬قیمت کمینه و کران پایین به دست آمده در این بخش مربوط به قبل از سررسید بود‪.‬‬
‫هم چنین‪ ،‬به خاطر داشته باشید قیمت هر اختیار برابر با ارزش ذاتی به عالوه ارزش زمانی می باشد‪ .‬ارزش ذاتی‪ ،‬عایدی ‬
‫شود و ارزش زمانی‪ ،‬افزایش ارزشی است که انتظار می رود اختیار تا سررسیدش به ‬
‫ِ‬ ‫است که از اجرای اختیار حاصل می‬
‫دست آورد‪ .‬برای اختیار به سبک اروپایی که فقط در سررسید اجرا می شود‪ ،‬ارزش ذاتی معنایی ندارد و قیمت اختیار در ‬
‫قبل از سررسید تماماً از ارزش زمانی تشکیل شده است‪.‬‬

‫قرارداد اختیار قابل معامله در بورس و فرابورس‬

‫همان­‏طور که به یاد دارید‪ ،‬تفاوت اصلی قرارداد آتی با پیمان­ آتی در این است که قرارداد آتی‪ ،‬قراردادی با مشخصات‬
‫استاندارد هستند که در بورس و پیمان­ آتی‪ ،‬قراردادی با مشخصات دلخواه هستند که در فرابورس معامله می­‏شوند‪ .‬قرارداد‬
‫اختیار در بورس و فرابورس مورد معامله قرار می­گیرند و در نتیجه‪ ،‬قرارداد اختیار از دو منظر قابل توجه می باشند‪:‬‬
‫© ©استاندارد بودن‪ :‬قرارداد اختیار هم با مشخصات استاندارد هم با مشخصات دلخواه وجود دارد‪ .‬قرارداد اختیار ‬
‫قابل معامله در بورس از مشخصات استانداردی برخوردار است که همه مشخصات به جز قیمت اختیار به وسیله بورس‬
‫تعریف می شوند‪ ،‬در حالی که قرارداد اختیار فرابورسی دارای مشخصات دلخواه می باشند که تمامی آنها از طریق‬
‫مذاکره بین طرف های قرارداد اختیار تعیین می گردند‪.‬‬
‫© © ریسک نکول‪ :‬همان طور که می دانیم قرارداد اختیار به طرف خرید‪ ،‬اختیار می­‏دهد که یک دارایی پایه را از طرف‬
‫دیگر بخرد یا به وی بفروشد‪ .‬از این رو‪ ،‬خریدار اختیار موظف به اجرای آن نیست‪ ،‬در حالی که فروشنده‪ ،‬در صورتی‬
‫که طرف خرید بخواهد قرارداد را اجرا کند‪ ،‬موظف به انجام تعهداتش می باشد‪ .‬بنابراین‪ ،‬در قرارداد اختیار‪ ،‬فقط‬
‫نکول فروشنده در قرارداد اختیاری که در بورس معامله می شوند‪،‬‬
‫ِ‬ ‫نکول طرف دیگر بیم دارد‪ .‬ریسک‬
‫ِ‬ ‫خریدار از ریسک‬
‫ اختیار فرابورسی همواره‬
‫ِ‬ ‫به دلیل وجود اتاق پایاپاي بورس ناچیز (نزدیک به صفر) است‪ ،‬در حالی که در قرارداد‬
‫احتمال نکول فروشنده اختیار وجود دارد‪.1‬‬

‫‪ .1‬پیمان­ آتی نیز قراردادی فرا بورسی است ولی هم طرف خرید و هم طرف فروش پیمان آتی در معرض این ریسک قرار دارند‪ .‬علت این امر این است که هر دو طرف‬
‫پیمان آتی برخالف قراداد اختیار‪ ،‬موظف به ایفای تعهدات شان می باشند‪.‬‬

‫‪111‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫انواع داراییهای پایه در قرارداد اختیار‬

‫در این بخش‪ ،‬به بررسی انواع قرارداد اختیار می پردازیم‪ .‬منظور از واژه "نوع"‪ ،‬دارایی های پایه ای است که در بازار اختیار ‬
‫معامله می شوند‪ .‬در تمامی قراردادهایی که در این بخش تشریح می کنیم‪ ،‬دو نکته عمومی را همواره به یاد داشته باشید‪:‬‬
‫© ©خریدار اختیار خرید‪ ،‬حق (اختیار) دارد که دارایی پایه را از طرف دیگر بخرد و فروشند ِه (طرف فروش یا ناشر) اختیار ‬
‫خرید‪ ،‬موظف است دارایی پایه را به طرف دیگر‪ ،‬در صورت درخواست او‪ ،‬تحویل دهد‪ .‬آن گاه که قیمت نقدی دارایی‬
‫پایه کم تر از قیمت توافقی شود‪ ،‬خریدار اختیار خرید را اجرا نمی کند و زیانی محدود برابر با هزینه خرید اختیار ‬
‫خرید متحمل می شود‪ .‬در غیراین صورت‪ ،‬اختیار خرید اجرا می گردد‪ .‬دارایی پایه می تواند سهام شرکت‪ ،‬شاخص‬
‫سهام‪ ،‬اوراق قرضه‪ ،‬قرارداد آتی‪ ،‬نرخ بهره‪ ،‬نرخ ارز و ‪ ...‬باشد‪.‬‬
‫© ©خریدار اختیار فروش‪ ،‬حق (اختیار) دارد که دارایی پایه را به طرف دیگر بفروشد و فروشنده اختیار فروش موظف‬
‫است دارایی پایه را از طرف دیگر‪ ،‬در صورت درخواست او‪ ،‬بخرد‪ .‬آن گاه که قیمت نقدی دارایی پایه بیش تر از قیمت‬
‫توافقی شود‪ ،‬خریدار اختیار فروش را اجرا نمی کند و زیانی محدود برابر با هزینه خرید اختیار فروش متحمل می شود‪.‬‬
‫در غیراین صورت‪ ،‬اختیار فروش اجرا می گردد‪ .‬دارایی پایه می تواند سهام شرکت‪ ،‬شاخص سهام‪ ،‬اوراق قرضه‪ ،‬نرخ‬
‫بهره‪ ،‬نرخ ارز و ‪ ...‬باشد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫قرارداد اختیار سهام شرکت‬
‫قرارداد اختیار سهام شرکت ها در بازارهای مالی پیشرفته بسیار رایج است‪ .‬قرارداد اختیار سهام شرکت ها معموالً هم در بازار ‬
‫بورس و هم در بازار فرابورس مورد معامله قرار می گیرد‪ .‬برای مثال‪ ،‬قراردادهاي اختیار سهام شرکت سانو‪ 2‬را که در ‪13‬‬
‫جوالی (ماه هفتم میالدی) در بورس معامله می شود‪ ،‬در نظر بگیرید‪ .‬اطالعات چهار قرارداد اختیار سها ِم شرکت یادشده و ‬
‫قیمت نقدی آن در جدول ‪ 10-4‬درج شده است‪.‬‬

‫جدول ‪ :10‑4‬قرارداد اختیار سهام شرکت سانو در ‪ 13‬جوالی‬

‫ارقام به دالر‬ ‫قیمت نقدی سهام شرکت سانو در ‪13‬جوالی = ‪ 16/25‬دالر‬
‫اختیار فروش اکتبر‬ ‫اختیار فروش جوالی‬ ‫اختیار خرید اکتبر‬ ‫اختیار خرید جوالی‬ ‫قیمت توافقی‬
‫‪1/85‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪3/30‬‬ ‫‪2/35‬‬ ‫‪15/00‬‬
‫‪3/20‬‬ ‫‪2/15‬‬ ‫‪2/15‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪17/00‬‬
‫توضیحات‪:‬‬
‫جوالی‪ ،‬ماه هفتم میالدی و اکتبر‪ ،‬ماه دهم میالدی است؛‬
‫اختیار خرید جوالی یعنی اختیار خرید به سررسید جوالی‪ .‬منظور از سررسید جوالی‪ 15 ،‬جوالی و سررسید اکتبر‪ 15 ،‬اکتبر‬
‫است‪.‬‬

‫برای مثال‪ ،‬اختیار خرید جوالی به قیمت توافقی ‪ 15‬دالر را در نظر بگیرید‪ .‬خریدار این اختیار ‪ 2/35‬دالر در ‪ 13‬جوالی ‬
‫(زمان انعقاد قرارداد)‪ ،‬به فروشنده پرداخت می کند و در عوض‪ ،‬حق خرید سهام شرکت سانو را به قیمت توافقی ‪ 15‬دالر ‬

‫‪1. Individual firm options‬‬

‫‪2. Sunw‬‬

‫‪112‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫در هر زمانی تا ‪ 15‬جوالی سال آتی کسب می کند‪ .‬در مقابل‪ ،‬فروشنده اختیار ‪ 2/35‬دالر در زمان انعقاد قرارداد دریافت‬
‫می کند و در عوض‪ ،‬موظف می شود در صورت درخواست خریدار‪ ،‬سهام سانو را به قیمت توافقی ‪ 15‬دالر به وي تحویل دهد‪.‬‬
‫خریدار این اختیار به امیدِ افزایش قیمت سهام سانو وارد بازار اختیار شده است‪ .‬از طرف دیگر فروشنده انتظار دارد قیمت‬
‫دارایی پایه در آینده کاهش یابد و اختیار خری ِد یاد شده اجرا نشود‪.‬‬
‫توجه داشته باشید خریدار اختیار خرید می تواند به جاي اختیار خرید جوالی به قیمت توافقی ‪ 15‬دالر‪ ،‬اختیار خرید به ‬
‫سررسید مشابه را به قیمت توافقی ‪ 17‬دالر (بیش تر) خریداری کند‪ .‬قیمت اختیار خرید اخیر ‪ 1‬دالر است‪ .‬به عبارت دیگر‪،‬‬
‫خریدار‪ ،‬وجه کم تري بابت کسب اختیار خریدِ اخیر به فروشنده می پردازد‪ .‬البته‪ ،‬این ارزانی بی دلیل نیست‪ .‬همان طور که ‬
‫به یاد داریم با افزایش قیمت توافقی‪ ،‬احتمال این که اختیار خرید باارزش شود‪ ،‬کاهش خواهد یافت‪ .‬به همین دلیل‪ ،‬اختیار ‬
‫خرید جوالی به قیمت توافقی ‪ 17‬دالر نسبت به اختیار خرید با سررسید مشابه ولی به قیمت توافقی ‪ 15‬دالر کم تر است‪.‬‬
‫هم چنین‪ ،‬خریدار می تواند به جاي اختیار خرید جوالی به قیمت توافقی ‪ 15‬دالر‪ ،‬اختیار خرید اکتبر (سررسید طوالنی تر)‬
‫پایه و ترقی‬
‫ِ‬ ‫توافقی مشابه را خریداری کند‪ .‬با افزایش مدت سررسید‪ ،‬احتمال تغییر مطلوب در قیمت دارایی‬ ‫ِ‬ ‫به قیمت‬
‫ارزش اختیار افزایش می شود‪ .‬از این رو‪ ،‬قیمت اختیار خرید اکتبر نسبت به ماه جوالی بیش تر است‪.‬‬
‫اکنون تصور کنید خریدار انتظار دارد قیمت سهام سانو در آینده کاهش یابد‪ .‬بدیهی است وي اختیار فروش را برای کسب‬
‫سود برمی گزیند‪ .‬برای مثال‪ ،‬فرض کنید وی اختیار فروش جوالی به قیمت توافقی ‪ 15‬دالر را انتخاب می کند‪ .‬خریدار این‬
‫اختیار ‪ 0/90‬دالر در ‪ 13‬جوالی (زمان انعقاد قرارداد)‪ ،‬به فروشنده پرداخت می کند و در عوض‪ ،‬حق فروش سهام شرکت‬
‫سانو‪ 1‬را به قیمت توافقی ‪ 15‬دالر در هر زمانی تا ‪ 15‬جوالی کسب می کند‪ .‬در مقابل‪ ،‬فروشنده اختیار ‪ 0/90‬دالر در زمان ‬
‫انعقاد قرارداد دریافت می کند و در عوض‪ ،‬موظف می شود در صورت درخواست خریدار‪ ،‬سهام سانو را به قیمت توافقی ‪15‬‬
‫دالر از وي خریداری کند‪ .‬تاثیر قیمت توافقی بر اختیار فروش دقیقاً خالف اختیار خرید و تاثیر مدت تا سررسید‪ ،‬صرف‬
‫نظر از نوع اختیار‪ ،‬مشابه اختیار خرید است‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫قرارداد اختیار شاخص سهام‬
‫همان طور که از فصل بازار پیمان آتی و قراردادهای آن به یاد داریم‪ ،‬شاخص سهام‪ ،‬سبدی از تعدادی سهام شرکت ها ‬
‫می باشد‪ .‬شاخص سهام یکی از دارایی های پایه ای است که در قرارداد اختیار نیز به کار می رود‪.‬‬
‫برای مثال‪ ،‬قرارداد اختیار شاخص سهام اس ‪.‬اند‪.‬پی‪ 500‬را در نظر بگیرید که در بورس شیکاگو معامله می شود‪ .‬قرارداد‬
‫اختیار در این بورس با ضریب ‪ 250‬دالر طراحی شده است‪ ،‬بدین معنی که در صورت اجرای اختیار‪ ،‬تغییرات شاخص‬
‫در‪ 250‬دالر ضرب می‏شود‪ .‬فرض کنید در ‪ 15‬ژوئن (ماه پنجم میالدی)‪ ،‬مقدار شاخص‪ 1241/60‬باشد‪ .‬در این روز‪ ،‬اختیار ‬
‫خریدی به نرخ توافقی ‪( 1250‬مقدار شاخص ‪ )1250‬و به سررسید ‪ 15‬جوالی (ماه هفتم میالدی) منعقد می گردد خریدار ‬
‫اختیار بابت کسب اختیار‪ 28 ،‬دالر (قیمت اختیار) به فروشنده آن در زمان انعقاد قرارداد پرداخت می کند‪ .‬سبک اختیار یاد‬
‫شده‪ ،‬اروپایی است و به صورت نقدی تسویه می شود‪ .‬چنان چه در سررسید اختیار یاد شده باارزش گردد (مقدار شاخص‬
‫بیش از ‪ 1250‬شود)‪ ،‬خریدار‪ ،‬اختیار خرید را اجرا می کند و فروشنده موظف است مابه التفاوت شاخص سهام ضربدر ‪250‬‬
‫دالر را به وی پرداخت کند‪.‬‬

‫‪1. Suno‬‬
‫‪2. Index options‬‬

‫‪113‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪1‬‬
‫قرارداد اختیار اوراق قرضه‬
‫قرارداد اختیار اوراق قرضه بیش تر در بازار فرابورس و عمدتاً برای اوراق قرضه دولتی معامله می شود‪ .‬براي مثال ورقه ‬
‫اهه ‪ 5/5‬درصدی و به قیمت نقدی ‪ 0/9659‬دالر به ازای هر دال ِر‬ ‫قرضه خرانه داری ‪ 27‬ساله‏ایی را با کوپن‏­های شش­‏م ِ‬
‫ارزش اسمی ورقه در نظر بگیرید‪ .‬یک معامله گر اقدام به فروش اختیار خرید ورقه قرضه به قیمت توافقی ‪ 0/9800‬دالر به ‬
‫ِ‬
‫ازای هر دال ِر ارزش اسمی ورقه در بازار فرابورس می کند‪ .‬فرض کنید قرارداد اختیار یادشده به ارزش اسمی ‪5‚000‚000‬‬
‫دالر باشد‪ .‬چنان چه قیمت ورقه قرضه به ‪ 0/9950‬دالر تغییر یابد‪ .‬در این وضعیت‪ ،‬اختیار باارزش است و خریدار‪ ،‬اختیار ‬
‫خرید را اجرا می کند‪ .‬در صورت تسویه نقدي‪ ،‬فروشنده اختیار مابه التفاوت را به صورت زیر به خریدار آن پرداخت می کند‪:‬‬
‫‪ 75 ‚000‬دالر =‪ 5‚000‚000‬دالر × (‪ 0/9800‬ـ ‪)0/9950‬‬
‫و در صورت تسویه فیزیکی‪ ،‬فروشنده قرارداد باید اوراق قرضه موردنظر را به ارزش اسمی ‪ 5‚000‚000‬دالر به خریدار ‬
‫تحویل می دهد که ارزشی معادل ‪ 4‚975‚000‬دالر (‪ 5‚000‚000‬دالر ×‪ )0/9950‬در بازار دارد و در مقابل‪ ،‬خریدار مبلغ‬
‫‪ 4‚900‚000‬دالر را (‪ 5‚000‚000‬دالر ×‪ )0/9800‬به وی می پردازد‪ .‬اختیار اوراق قرضه به دلیل معامله در بازار فرابورس‬
‫همواره با ریسک نکول طرف فروش همراه است‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫قرارداد اختیار نرخ بهره‬
‫از فصل دوم به یاد داریم‪ ،‬پیمان آتی نرخ بهره (‪ )FRA‬موافقت­‏نامه­‏ای است که به موجب آن‪ ،‬موافقت می­‏شود نرخ بهره‬
‫مشخصی (نرخ بهره توافقی) روی مبلغی مشخص طی دوره ای مشخص تعلق گیرد‪ .‬مثال پیمان آتی فصل دوم را دوباره‬
‫در نظربگیرید که پیمان آتی نرخ بهره ‪ 3 × 15‬بین دو شرکت منعقد می گردد‪ .‬مبلغ اسمی پیمان ‪ 5‚000‚000‬دالر‪ ،‬نرخ‬
‫بهره توافقی ‪ 4‬درصد و نرخ بهره مرجع الیبور ‪ 360‬روزه (یک ساله) است‪ .‬سه ماه دیگر فرا می رسد و نرخ الیبور یک ساله به ‬
‫میزان ‪ 5‬درصد مشخص می شود که بیش تر از نرخ بهره توافقی می باشد‪ .‬بنابراین‪ ،‬طرف فروش باید مابه التفاوت بهره های‬
‫توافقی و مرجع را‪ ،‬که معادل یک درصد (‪ )0/05 - 0/04 =0/01‬روی مبلغ ‪ 5‚000‚000‬دالر است‪ ،‬به طرف خرید در یک‬
‫سال دیگر بپردازد‪.‬‬
‫در قرارداد اختیار نرخ بهره نیز‪ ،‬مشابه پیمان آتی نرخ بهره‪ ،‬دارایی پایه‪ ،‬نرخ بهره است و عایدی آن از طریق مابه التفاوت‬
‫نرخ بهره توافقی و نرخ مرجع تعیین می شود‪ .‬با این وجود‪ ،‬قرارداد اختیار نرخ بهره با پیمان آتی نرخ بهره در برخی از موارد‬
‫متفاوت است‪:‬‬
‫پیمان آتی نرخ بهره‪ ،‬الزام به پرداخت بر اساس یک نرخ بهره و دریافت بر اساس نرخ بهره دیگری است در حالی که قرارداد‬
‫اختیار نرخ بهره‪ ،‬حق پرداخت بر اساس یک نرخ بهره و دریافت بر اساس نرخ بهره دیگری می باشد؛‬
‫مشابه همه قراردادهای اختیار‪ ،‬دو قرارداد اختیار نرخ بهره وجود دارد‪ :‬اختیار خرید نرخ بهره‪ 3‬و اختیار فروش نرخ بهره ‪.‬‬
‫‪4‬‬

‫اختیار خرید نرخ بهره‪ ،‬قراردادی است که خریدار (طرف خرید) آن‪ ،‬حق پرداخت بر اساس نرخ بهره معلوم (نرخ بهره‬
‫توافقی) و دریافت بر اساس نرخ بهره نامعلوم (نرخ بهره مرجع‪ ،‬معموالً الیبور) دارد‪ .‬مشابه تمامی قراردادهای اختیار ‬
‫خرید‪ ،‬آن گاه که نرخ بهره مرجع بیش تر از نرخ بهره توافقی شود‪ ،‬اختیار خرید نرخ بهره باارزش است و اجرا می گردد‪ .‬در ‬
‫غیراین صورت‪ ،‬اختیار خرید نرخ بهره بی ارزش است و خریدار از اجرای آن چشم پوشی می کند‪.‬‬
‫اختیار فروش نرخ بهره‪ ،‬قراردادی است که خریدار (طرف خرید) آن‪ ،‬حق پرداخت بر اساس نرخ بهره نامعلوم (نرخ بهره‬
‫مرجع) و دریافت بر اساس نرخ بهره معلوم (نرخ بهره توافقی) دارد‪ .‬مشابه تمامی قراردادهای اختیار فروش‪ ،‬آن گاه که نرخ‬

‫‪1. Bond options‬‬

‫‪2. Interest rate option‬‬
‫‪3. Interest rate call option‬‬
‫‪4. Interest rate put option‬‬

‫‪114‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫بهره مرجع کم تر از نرخ بهره توافقی شود‪ ،‬اختیار فروش نرخ بهره باارزش است و اجرا می گردد‪ .‬در غیراین صورت‪ ،‬اختیار ‬
‫فروش نرخ بهره بی ارزش است و خریدار آن را نادیده می گیرد‪.‬‬
‫تمامی اختیارهای نرخ بهره روی مبلغی مشخص به نام مبلغ اسمی (مبلغ فرضی) تعلق می گیرد‪ .‬اختیار نرخ بهره می تواند‬
‫به سبک اروپایی یا امریکایی باشد ولی بیش تر به سبک اروپایی مورد معامله قرار می گیرد‪ .‬بدیهی است اختیار نرخ بهره‬
‫به صورت نقدی تسویه می شود‪.‬‬
‫اکنون‪ ،‬مثال پیمان آتی نرخ بهره در صفحه قبل را بدین صورت اصالح می کنیم‪ :‬فرض کنید اختیار خرید نرخ بهره روی ‬
‫مبلغ اسمی ‪ 5‚000‚000‬دالر‪ ،‬نرخ بهره توافقی ‪ 4‬درصد و نرخ بهره مرجع الیبور ‪ 360‬روزه (یک ساله) است‪ .‬قیمت اختیار ‬
‫خرید نرخ بهره برابر با ‪ 25‚000‬دالر است‪ .‬سه ماه می گذرد و نرخ الیبور یک ساله در بازار به میزان ‪ 5‬درصد مشخص‬
‫می شود که بیش تر از نرخ بهره توافقی می باشد‪ .‬از این رو‪ ،‬اختیار خرید باارزش است و اجرا می گردد‪ .‬عایدی خریدار اختیار ‬
‫برابر است با‪ 5‚000‚000 :‬دالر × (‪ .)0/05 - 0/04‬در صورتی که نرخ الیبور یک ساله در بازار کم تر از نرخ بهره توافقی مث ً‬
‫ال‬
‫به میزان ‪ 3/5‬درصد برسد‪ ،‬اختیار خرید بی ارزش است و خریدار آن را اجرا نمی کند‪ .‬در نتیجه‪ ،‬خریدار زیانی برابر با قیمت‬
‫اختیار یعنی ‪ 25‚000‬دالر متحمل می شود‪.‬‬
‫قرارداد اختیاری را که شامل یک سری متوالی از اختیارهای خرید نرخ بهره است‪ ،‬اختیار خرید نرخ بهره مادر (‪ )Cap‬و ‬
‫‪1‬‬

‫به هر یک از اختیارهای خرید عضو اختیار خرید مادر‪ ،‬اختیار خرید نرخ بهره تابعه (‪ )Caplet‬می گویند‪ .‬هر اختیار خری ِد‬
‫تابعه‪ ،‬مستقل از اختیارهای خرید نرخ بهره تابعه دیگر می باشد و زمان شروع هر یک‪ ،‬در سررسیدِ اختیار خری ِد نرخ بهره‬
‫تابعه قبلی است‪ .‬برای مثال‪ ،‬یک اختیار خرید نرخ بهره مادر را که شامل پنج اختیار خرید نرخ بهره تابعه است‪ ،‬در نظر‬
‫بگیرید‪ .‬اجرا یا عدم اجرایِ اختیار خرید نرخ بهره تابعهِ اول تاثیری بر اختیارهای خرید نرخ بهره تابعهِ بعدی ندارد و زمان ‬
‫شرو ِع اختیار خرید نرخ بهره ت ِ‬
‫ابعه دوم در سررسیدِ اختیار خرید نرخ بهره تابعهِ اول می باشد و الی آخر‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫هم چنین‪ ،‬قرارداد اختیاری را که شامل یک سری متوالی از اختیارهای فروش نرخ بهره است‪ ،‬اختیار فروش نرخ بهره مادر‬
‫(‪ )Floor‬و هر یک از اختیارهای فروش عضو اختیار فروش نرخ بهره مادر را‪ ،‬اختیار فروش نرخ بهره تابعه (‪)Floorlet‬‬
‫خوانند‪ .‬موضوعات استقالل اختیارهای فروش و چگونگی شروع آنها در اختیار فروش نرخ بهره مادر نیز صادق می باشد‪.‬‬
‫خریداران اختیار خرید نرخ بهره مادر و اختیار فروش نرخ بهره مادر باید مبلغی در زمان انعقاد قرارداد به طرف فروش‬
‫جمع قیمت اختیارهای خرید نرخ بهره تابعه و قیمت اختیار فروش نرخ‬ ‫ِ‬ ‫بپردازند‪ .‬قیمت اختیار خرید نرخ بهره مادر‪ ،‬حاصل‬
‫جمع قیمت اختیارهای فروش نرخ بهره تابعه می باشد‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫بهره مادر‪ ،‬حاصل‬
‫‪3‬‬
‫قرارداد اختیار نرخ ارز (قرارداد اختیار ارزی)‬
‫اختیار نرخ ارز‪ ،‬به خریدار‪ ،‬حق خرید یا فروش پول رایج (ارز) کشور دیگری را بنا بر قیمتی مشخص در آینده می دهد‪.‬‬
‫یک شرکت امریکایی باید ‪ 50‚000‚000‬یورو برای طرح توسعه اش در سه ماه آینده هزینه کند‪ .‬بنابراین‪ ،‬این شرکت در ‬
‫مند است از تضعیف احتمالی‬
‫ِ‬ ‫معرض ریسک تقویت نرخ تسعیر یورو به دالر قرار دارد‪ .‬از طرف دیگر‪ ،‬شرکت یادشده عالقه‬
‫نرخ تسعیر یورو به دالر نیز بی نصیب نماند‪ ،‬شرکت یادشده برای پوشش ریسک نرخ ارز تصمیم می گیرد موقعیت خرید‬
‫در اختیار خرید یورو با نرخ توافقی ‪ 0/9000‬دالر به یورو اتخاذ کند و مبلغی را برای کسب اختیار خرید در زمان انعقاد‬
‫قرارداد به فروشنده می پردازد‪.‬‬
‫در سه ماه دیگر‪ ،‬آن گاه که نرخ تسعیر یورو به دالر در بازار ارز تقویت و بیش تر از ‪( 0/9000‬نرخ توافقی) شود‪ ،‬شرکت‬
‫یادشده اختیار خرید را اجرا می کند‪ ،‬چرا که می تواند یوروی موردنیازش را به قیمتی کم تر (به نرخ توافقی) از فروشنده‬

‫‪1. Interest rate cap‬‬

‫‪2. Interest rate put‬‬
‫‪3. Currency options‬‬

‫‪115‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫تحویل گیرد‪ .‬ولی اگر‪ ،‬برعکس‪ ،‬نرخ تسعیر یورو به دالر تضعیف و کم تر از ‪( 0/9000‬نرخ توافقی) شود‪ ،‬خریدار‪ ،‬اختیار ‬
‫خرید را اجرا نمی کند‪ ،‬چرا که می تواند یوروی موردنیازش را به نرخی کم تر از نرخ توافقی از بازار ارز تهیه کند‪ .‬در این‬
‫وضعیت‪ ،‬خریدار اختیار خرید‪ ،‬زیانی محدود به اندازه قیمت اختیار می دهد‪ .‬قرارداد اختیار نرخ ارز بیش تر در بازار فرابورس‬
‫معامله می شوند‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫قرارداد اختیار آتی‏ها‬
‫ اختیار آتی‏ها است‪ .‬در واقع‪ ،‬قراردادهاي آتی به عنوان دارایی‬
‫ِ‬ ‫یکی از قراردادهای جدید در بازار آتی‪ ،‬قراردادی به نام قرارداد‬
‫پای ِه قرارداد اختیار مورداستفاده قرار می گیرد‪ .‬قرار گرفتن قرارداد آتی به عنوان دارایی پایه ممکن است تا حدودی عجیب‬
‫به نظر برسد و همراه با ابهام باشد‪ .‬دارایی پایه ای که خود‪ ،‬ابزار مشتقه است! برای رفع ابهام‪ ،‬به شکل ‪ 13-4‬توجه کنید‪.‬‬
‫دهد و‪.‬اختیار فروش‬
‫ِ‬ ‫اختیار خریدِ آتی‏ها به خریدار آن‪ ،‬حق اتخاذ موقعیت خرید در قرارداد آتی را با یک قیمت مشخص می‬
‫آتی‏ها به خریدار آن‪ ،‬حق اتخاذ موقعیت فروش در قرارداد آتی را با یک قیمت مشخص می دهد‪ .‬قیمت مشخص در واقع‬
‫همان قیمت توافقی ‏است‪.‬‬

‫سایر دارایی های پایه‬

‫ اختیار دارایی های مالی پرداختیم‪ .‬قرارداد اختیار برای دارایی های فیزیکی نظیر نفت‪،‬‬
‫ِ‬ ‫در این کتاب‪ ،‬ما بیش تر به قرارداد‬
‫طال‪ ،‬گندم و ‪ ...‬نیز وجود دارد‪ .‬با توسعه بازار مشتقه‪ ،‬قرارداد اختیار برای موارد دیگری نظیر برق‪ ،‬آب وهوا‪ ،‬آلودگی هوا ‬
‫و موارد مشابه نیز به کار رفته است‪ .‬برای مثال‪ ،‬برق را در نظر بگیرید‪ .‬ویژگی مهم برق این است که یک دارایی غیرقابل‬
‫ذخیره سازي است‪ .‬برق پس از تولید‪ ،‬بالفاصله مصرف می شود‪ ،‬ولی به هر حال یک دارایی است که قیمت آن در معرض‬
‫تالطم قرار دارد و پوشش ریسک آن از اهمیت بسیاری برخوردار است‪ .‬در مورد آب و هوا وضعیت به شکل دیگري است‪،‬‬
‫چرا که آب و هوا اصوالً دارایی محسوب نمی شود‪ .‬با این وجود‪ ،‬آب وهوا متغیری تصادفی است که تاثیر به سزایی بر بعضی‬
‫ِ‬
‫نیاز فعاالن اقتصادي به پوشش ریسک تغییرات آب و هوا موجب شده تا قرارداد اختیار برای ‬ ‫از فعالیت های اقتصادی دارد‪.‬‬
‫آب و هوا نیز تعریف گردد‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬فعاالن اقتصادی می توانند خود را در برابر زیان ناشی از سیل‪ ،‬طوفان یا افزایش‬
‫شدید دما بیمه کنند‪ .‬برای مثال‪ ،‬شرکتی را در نظر بگیرید که پوشاك تابستانی تولید می کند‪ .‬روشن است در صورت بارش‬
‫باران و سرد شدن هوا‪ ،‬فروش محصوالت شرکت کاهش خواهد یافت‪ .‬این شرکت می تواند با خرید اختیار خریدِ بارش باران ‬
‫به پوشش ریسک کاهش درآمدش بپردازد‪ .‬قیمت توافقی بر حسب میزان بارش تعیین می شود‪ .‬چنان چه بارش واقعی از ‬
‫بارش (نرخ) توافقی بیش تر شود‪ ،‬شرکت از حق خود استفاده می کند و مبلغی متناسب با مابه التفاوت بارش واقعی از نرخ‬
‫(بارش) توافقی را از طرف فروش دریافت می کند‪.‬‬
‫در پایان این بخش‪ ،‬توجه داشته باشید هر چه ابزار مشتقه از دارایی فاصله بگیرد‪ ،‬ارزیابی ریسک و بازده (دو معیار اصلی در ‬
‫ارزیابی سرمایه گذاری) برای آن دشوار می شود‪ .‬فاصله ابزار مشتقه از دارایی‏­هایی را که تاکنون موردبررسی قرار دادیم‪ ،‬در ‬
‫شکل ‪13-4‬با ارقام ‪ 2 ،1‬و ‪ 3‬نشان داده ایم‪ .‬برخی از سرمایه گذاران بزرگ نظیر وارن بافت‪ 2‬معتقدند که بازارهای مالی نیاز ‬
‫به طراحی چنین ابزارهای پیچیده ای ندارند‪ ،‬چرا که مشخص نیست چه کسی‪ ،‬چه میزان ریسکی را‪ ،‬برای کسب چه مقدار ‬

‫‪1. Futures options‬‬

‫‪2. Warren Buffett‬‬

‫‪116‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫بازده می پذیرد‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬با وجود مزایای ابزار مشتقه‪ ،‬اگر به درستی به کار گرفته نشود‪ ،‬می‏­تواند تبعات نامطلوبی‬
‫به دنبال داشته باشد و به افزایش ریسک در سطح بنگاه و در سطح کالن (سیستم مالی) منجر گردد‪.1‬‬

‫شکل ‪ :13‑4‬خاکریزهای (الیه های) مشتقه‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪:‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪:‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪-‬‬

‫‪-‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪ .1‬در نقد ابزار مشتقه‪ ،‬تعهدات با پشتوانه بدهی­‏ها (‪ )Collateralized Debt Obligation‬را در نظر بگیرید که منجر به بروز بحران مالی ‪ 2008‬شد‪ .‬این‬
‫ابزار مالی بر مفهومی پرارزش استوار بود که چون به افراط کشیده شد‪ ،‬بیش‏تر بازارهای مالی دنیا را به ورطه سقوط انداخت‪ .‬نیاز به تاکید است که ‬
‫هر دانشی مثل پزشکی‪ ،‬فیزیک و ‪ ...‬برای رفع نیازهای ضروری ایجاد شده­‏اند و در صورتی که به درستی به کار گرفته نشود‪ ،‬تبعات نامطلوبی به بار ‬
‫می‏­آورند و ابزارهای مشتقه نیز از این قاعده مستثنی نیستند‪.‬‬

‫‪117‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫اصطالحات فصل چهارم‬

‫© ©طرف خرید‪/‬خریدار‪/‬دارنده اختیار (‪ :)Option buyer/Option holder‬طرفی از قرارداد اختیار است که حق‬
‫(اختیار) دارد دارایی پایه را از طرف دیگر بخرد یا به وی بفروشد‪.‬‬
‫© ©طرف فروش‪/‬فروشنده‪/‬ناشر (‪ :)Option seller/Option writer‬طرفی از قرارداد اختیار است که موظف است‬
‫دارایی پایه را به طرف دیگر‪ ،‬در صورت درخواست او‪ ،‬بفروشد یا از وی بخرد‪.‬‬
‫© ©اختیار خرید (‪ :)Call/Call option‬اختیار (نه الزام) خرید دارایی پایه در سررسید (یا به مدتی) مشخص‪.‬‬
‫© ©اختیار فروش (‪ :)Put/Put option‬اختیار (نه الزام) فروش دارایی پایه در سررسید (یا به مدتی) مشخص‪.‬‬
‫© ©تاریخ انقضا (‪ :)Expiration date‬زمان پایان قرارداد اختیار است‪.‬‬
‫© ©اختیار اروپایی (‪ :)European option‬طرف خرید حق اجرای اختیار خرید یا فروش را فقط در سررسید اختیار ‬
‫دارد‪.‬‬
‫© ©اختیار امریکایی (‪ ، :)American option‬طرف خرید می تواند در هر لحظه تا سررسید می‪‎‬تواند اختیار را اجرا کند‪.‬‬
‫© ©اختیار ‏‏‏با ارزش (‪ :)In-The-Money/ITM‬اختیاری است که قیمت توافقی دارایی پایه بهتر از قیمت نقدی آن ‬
‫است‪.‬‬
‫© ©اختیار بی ارزش (‪ :)Out-The-Money/OTM‬اختیاری است که قیمت توافقی دارایی پایه بدتر از قیمت نقدی ‬
‫آن است‪.‬‬
‫© ©اختیار با ارزش سربه‏سری (‪ :)At-The-Money/ATM‬اختیاری است که قیمت توافقی دارایی پایه برابر با قیمت‬
‫نقدی آن است‪.‬‬
‫© ©نقطه سربه سر (‪ :)Break-Even Point/B.E.P‬نقطه ای (قیمت نقدی) است که در آن‪ ،‬عایدی طرف های قرارداد‬
‫اختیار صفر می شود‪.‬‬
‫© ©قیمت اختیار‪/‬صرفه اختیار (‪ :)Premium/Option premium‬مبلغی است که طرف خرید بابت کسب اختیار ‬
‫خرید یا فروش به طرف دیگر در زمان انعقاد قرارداد می پردازد‪.‬‬
‫© ©ارزش ذاتی (‪ :)Intrinsic value‬مابه التفاوت قیمت توافقی دارایی پایه و قیمت نقدی آن در هر لحظه از عمر قرارداد‬
‫اختیار است‪.‬‬
‫© ©ارزش زمانی (‪ :)Time value‬مازاد ارزش ذاتی اختیار تا ارزش اختیار را گویند‪.‬‬
‫© ©زوال ارزش زمانی (‪ :)Time decay‬کاهش ارزش زمانی اختیار را با نزدیک شدن به سررسید گویند‪.‬‬
‫© ©اختیار خرید نرخ بهره مادر (‪ :)Cap‬قرارداد اختیاری است که شامل یک سری متوالی از اختیارهای خرید نرخ بهره‬
‫است‪.‬‬
‫© ©اختیار خرید نرخ بهره تابعه (‪ :)Caplet‬هر یک از اختیارهای خرید عضو اختیار خرید نرخ بهره مادر را می گویند‪.‬‬
‫© ©اختیار فروش نرخ بهره مادر (‪ :)Floor‬قرارداد اختیاری است که شامل یک سری متوالی از اختیارهای فروش نرخ‬
‫بهره است‪.‬‬
‫© ©اختیار فروش نرخ بهره تابعه (‪ :)Floorlet‬هر یک از اختیارهای فروش عضو اختیار فروش نرخ بهره مادر را می گویند‪.‬‬
‫ ‬

‫‪118‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫پرسشهای چهارگزینهای فصل چهارم‬

‫‪1 .1‬خریدار اختیار‪:‬‬
‫الف) اختیار دارد دارایی پایه را از طرف دیگر بخرد یا به وی بفروشد‬
‫ب) موظف است که دارایی پایه را از طرف دیگر بخرد یا به وی بفروشد‬
‫ج) اختیار دارد دارایی پایه را نگه دارد‬
‫د) اختیار دارد جریان نقدی را جابه جا کند‬
‫‪2 .2‬فروشنده اختیار‪:‬‬
‫الف) اختیار دارد دارایی پایه را از طرف دیگر بخرد یا به وی بفروشد‬
‫ب) موظف است که دارایی پایه را از طرف دیگر‪ ،‬درصورت درخواست وی‪ ،‬بخرد یا به وی بفروشد‬
‫ج) اختیار دارد دارایی پایه را نگه دارد‬
‫د) اختیار دارد جریان نقدی را جابه جا کند‬
‫‪3‬موقعيت خرید در يك اختيار خريد به معني‪( :‬آزمون های سازمان بورس)‬ ‫‪.3‬‬
‫ب) فروش اختيار خريد است‬ ‫الف) فروش اختيار خريد به صورت فروش استقراضي است ‬
‫د) خريد اختيار خريد است‬ ‫ج) خريد اختيار خريد به صورت اعتباري است ‬
‫‪4 .4‬خریدار اختیار خرید‪:‬‬
‫الف) اختیار دارد دارایی پایه را از طرف دیگر بخرد یا به وی بفروشد‬
‫ب) موظف است که دارایی پایه را از طرف دیگر‪ ،‬درصورت درخواست وی‪ ،‬بخرد یا به وی بفروشد‬
‫ج) اختیار دارد دارایی پایه را از طرف دیگر بخرد‬
‫د) موظف است دارایی پایه را از طرف دیگر‪ ،‬درصورت درخواست وی‪ ،‬بخرد‬
‫‪5 .5‬فروشنده اختیار خرید‪:‬‬
‫الف) اختیار دارد دارایی پایه را از طرف دیگر بخرد یا به وی بفروشد‬
‫ب) موظف است که دارایی پایه را از طرف دیگر‪ ،‬درصورت درخواست وی‪ ،‬بخرد یا به وی بفروشد‬
‫ج) موظف دارد دارایی پایه را از طرف دیگر‪ ،‬درصورت درخواست وی‪ ،‬بخرد‬
‫د) موظف است دارایی پایه را به طرف دیگر‪ ،‬درصورت درخواست وی‪ ،‬بفروشد‬
‫‪6 .6‬اختیاری که به خریدار آن حق فروش دارایی پایه را در آینده می دهد‪ ،‬چیست؟‬
‫ب) اختیار فروش‬ ‫الف) اختیار خرید ‬
‫د) اختیار امریکایی‬ ‫ج) اختیار اروپایی ‬
‫‪ 7 .‬مبلغی را که خریدار اختیار بابت کسب اختیار اجرای قرارداد می پردازد‪ ..... ،‬نام دارد‪.‬‬
‫ب) قیمت نقدی‬ ‫الف) قیمت (صرفه) اختیار ‬
‫د) قیمت آتی‬ ‫ج) قیمت توافقی ‬
‫‪8 .8‬اختیاری را که می تواند در هر زمانی تا سررسید اجرا گردد‪ ........ ،‬گویند‪.‬‬
‫ب) اختیار فروش‬ ‫الف) اختیار خرید ‬
‫د) اختیار امریکایی‬ ‫ج) اختیار اروپایی ‬
‫‪119‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪9 .9‬سرمایه گذاری انتظار دارد سهام ایران خودرو افزایش یابد‪ ،‬استراتژی مناسب برای وی چیست؟‬
‫ب) فروش اختیار خرید و فروش اختیار فروش‬ ‫الف) خرید اختیار خرید و خرید اختیار فروش ‬
‫د) فروش اختیار خرید و خرید اختیار فروش‬ ‫ج) خرید اختیار خرید و فروش اختیار فروش ‬
‫‪1010‬سرمایه گذاری انتظار دارد سهام سایپا کاهش یابد‪ ،‬استراتژی مناسب برای وی چیست؟‬
‫ب) فروش اختیار خرید و فروش اختیار فروش‬ ‫الف) خرید اختیار خرید و خرید اختیار فروش ‬
‫د) فروش اختیار خرید و خرید اختیار فروش‬ ‫ج) خرید اختیار خرید و فروش اختیار فروش ‬
‫‪1111‬کدام یک از گزینه های زیر صحیح می باشد؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫الف) خريد اختيار فروش نشانگر دورنماي ركود و كاهش قيمت دارايي پايه است‪.‬‬
‫ب) خريد اختيار خريد بيانگر حق خريد دارايي پايه با قيمت معين است‪.‬‬
‫ج) فروش اختيار فروش اين حق را به فروشنده مي‏دهد كه در زمان سررسيد‪ ،‬دارايي را تحويل و قيمت آن را ‬
‫دريافت كند‪.‬‬
‫د) همه موارد‬
‫‪ 1212‬چنانچه انتظار داشته باشيم قيمت سهام با رشد قابل توجهي همراه باشد‪ .‬در اين صورت كدام يك از راهبردهاي‬
‫زير جذاب تر از بقيه خواهد بود؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫الف) خريد قرارداد آتي ‬
‫ب) فروش اختيار خريد بدون اينكه دارايي پايه در تملك ما باشند‬
‫ج) فروش اختيار فروش و هم زمان خريد دارايي پايه ‬
‫د) فروش اختيار فروش بدون اينكه دارايي پايه در تملك ما باشد‬
‫‪1313‬پوشش ریسک از طریق قرارداد اختیار‪:‬‬
‫ب) زیان را محدود می‏کند‬ ‫الف) سود را محدود می کند ‬
‫د) زیان را محدود نمی‏کند‬ ‫ج) صرفه اختیار را محدود نمی کند ‬
‫‪1414‬زمانی که قیمت دارایی پایه ‪ ....‬می شود‪ ،‬ارزش اختیار آن ‪ .....‬می شود‪.‬‬
‫ب) بیش تر‪ ،‬کم تر‬ ‫الف) بیش تر‪ ،‬بیش تر ‬
‫د) بستگی دارد اختیار خرید باشد یا اختیار فروش‬ ‫ج) کم تر‪ ،‬بیش تر ‬
‫‪1515‬زمانی که قیمت دارایی پایه ‪ ....‬می شود‪ ،‬ارزش اختیار خرید آن ‪ .....‬می شود‪.‬‬
‫ب) بیش تر‪ ،‬کم تر‬ ‫الف) بیش تر‪ ،‬بیش تر ‬
‫د) اطالعات مساله کافی نیست‬ ‫ج) کم تر‪ ،‬بیش تر ‬
‫‪1616‬کدام یک از گزینه های زیر صحیح است؟‬
‫الف) زمانی که قیمت دارایی پایه بیش تر از قیمت توافقی باشد‪ ،‬اختیار اجرا می شود‪.‬‬
‫ب) زمانی که قیمت دارایی پایه کم تر از قیمت توافقی باشد‪ ،‬اختیار اجرا می شود‬
‫ج) زمانی که قیمت دارایی پایه بیش تر از قیمت توافقی باشد‪ ،‬اختیار خرید اجرا می شود‪.‬‬
‫د) زمانی که قیمت دارایی پایه کم تر از قیمت توافقی باشد‪ ،‬اختیار خرید اجرا می شود‪.‬‬

‫‪120‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫‪1717‬قیمت اختیار شامل دو مولفه ‪ .......‬و ‪ .......‬می شود‪.‬‬

‫ب) ارزش ذاتی و ارزش تئوری‬ ‫الف) ارزش ذاتی و ارزش زمانی ‬
‫د) قیمت اختیار صرفاً در بازار اختیار تعیین می شود و ‬ ‫ج) ارزش زمانی و ارزش تئوری ‬
‫ارتباطی به ارزش های زمانی‪ ،‬تئوری یا ذاتی ندارد‪.‬‬
‫‪1818‬ارزش زمانی (‪ )time value‬اختیار به چه چیزی اشاره دارد؟‬
‫الف) ارزش زمانی تا تاریخ انقضای قرارداد اختیار ثابت می ماند‬
‫ب) ارزش زمانی تا تاریخ انقضای قرارداد اختیار کاهش می یابد‬
‫ج) ارزش زمانی تا تاریخ انقضای قرارداد اختیار افزایش می یابد‬
‫د) بسته به نوع اختیار می تواند کاهش یا افزایش یابد‬
‫‪1919‬اختیار خرید زمانی با‏ ارزش (‪ )in-the-money‬می شود که‬
‫ب) قیمت توافقی برابر از قیمت نقدی شود‬ ‫الف) قیمت توافقی بیش تر از قیمت نقدی شود ‬
‫د) چه اختیار خرید چه اختیار فروش‪ ،‬به دلیل اختیار ‬ ‫ج) قیمت توافقی کم تر از قیمت نقدی شود ‬
‫اجرا همواره دارای ارزش است‬
‫‪2020‬اختیار فروش زمانی با‏ ارزش (‪ )in-the-money‬می شود که‬
‫ب) قیمت توافقی برابر از قیمت نقدی شود‬ ‫الف) قیمت توافقی بیش تر از قیمت نقدی شود ‬
‫د) چه اختیار خرید چه اختیار فروش به دلیل اختیار ‬ ‫ج) قیمت توافقی کم تر از قیمت نقدی شود ‬
‫اجرا‪ ،‬همواره دارای ارزش است‬
‫‪2121‬اختیار خرید سهام شرکت سانو به قیمت توافقی ‪ 15‬دالر و سررسید جوالی به قیمت ‪ 2/35‬دالر معامله‬
‫می شود‪ .‬در صورتی که سهام شرکت سانو در بازار نقدی به قیمت ‪ 17‬دالر معامله شود‪ ،‬اختیار یادشده‪:‬‬
‫ب) بی ارزش (‪)out-the-money‬‬ ‫الف) باارزش (‪ )in-the-money‬‬
‫د) قرارداد اختیار همواره از ارزش برخوردار است‬ ‫ج) دارای ارزش سربه‏سری (‪ )at-the-money‬‬
‫‪2222‬اختیار فروش سهام شرکت سانو به قیمت توافقی ‪ 15‬دالر و سررسید جوالی ‪ 2/35‬دالر معامله می شود‪ .‬در‬
‫صورتی که سهام شرکت سانو در بازار نقدی به قیمت ‪ 17‬دالر معامله شود‪ ،‬اختیار یادشده‪:‬‬
‫ب) بی ارزش (‪)out-the-money‬‬ ‫الف) با ارزش (‪ )in-the-money‬‬
‫د) قرارداد اختیار همواره از ارزش برخوردار است‬ ‫ج) دارای ارزش سربه‏سری (‪ )at-the-money‬‬
‫‪2323‬اختیار فروش سهام شرکت سانو به قیمت توافقی ‪ 15‬دالر و سررسید جوالی ‪ 2/35‬دالر معامله می شود‪ .‬در‬
‫صورتی که سهام شرکت سانو در بازار نقدی به قیمت ‪ 17‬دالر معامله شود‪ ،‬اختیار یادشده‪:‬‬
‫الف) دارای ارزش ذاتی (‪ )intrinsic value‬معادل ‪ 2/35‬دالر است و ارزش زمانی (‪ )time value‬ندارد‬
‫ب) دارای ارزش زمانی معادل ‪ 2/35‬دالر است و ارزش ذاتی ندارد‬
‫ج) دارای ارزش زمانی معادل ‪ 2‬دالر است و ارزش ذاتی ندارد‬
‫د) دارای ارزش ذاتی معادل ‪ 2‬دالر است و ارزش زمانی ندارد‬
‫‪2424‬اختیار خرید سهام شرکت سانو به قیمت توافقی ‪ 15‬دالر و سررسید جوالی ‪ 2/35‬دالر معامله می شود‪ .‬در‬
‫صورتی که سهام شرکت سانو در بازار نقدی به قیمت ‪ 16‬دالر معامله شود‪ ،‬اختیار یادشده‪:‬‬
‫الف) دارای ارزش ذاتی معادل ‪ 1/35‬دالر و ارزش زمانی معادل ‪ 1‬دالر است‬
‫‪121‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫ب) دارای ارزش زمانی معادل ‪ 1/35‬دالر و ارزش ذاتی معادل ‪ 1‬دالر است‬
‫ج) دارای ارزش زمانی معادل ‪ 1‬دالر است و ارزش ذاتی ندارد‬
‫د) دارای ارزش ذاتی معادل ‪ 1‬دالر است و ارزش زمانی ندارد‬
‫‪2525‬در صورتی که سایر عوامل ثابت باشد‪ ،‬قیمت اختیار زمانی افزایش می یابد که‬
‫ب) تالطم قیمت دارایی پایه افزایش می یابد‬ ‫الف) قیمت توافقی افزایش می یابد ‬
‫د) ب و ج‬ ‫ج) سررسید افزایش می یابد ‬
‫‪2626‬در صورتی که سایر عوامل ثابت باشد‪ ،‬قیمت اختیار خرید زمانی افزایش می یابد که‬
‫ب) تالطم قیمت دارایی پایه کاهش یابد‬ ‫الف) قیمت توافقی کم باشد ‬
‫د) قیمت آتی افزایش یابد‬ ‫ج) سررسید کوتاه باشد ‬
‫‪2727‬افزایش تالطم قیمت دارایی پایه‪ ،‬با فرض ثابت بودن سایر عوامل‪ ،‬قیمت اختیار را ‪ .......‬می دهد‬
‫ب) کاهش‬ ‫الف) افزایش ‬
‫د) اطالعات کافی نیست‬ ‫ج) افزایش یا کاهش ‬
‫‪2828‬کدام یک از گزینه های زیر بر قیمت اختیار موثرند؟‬
‫ب) قیمت توافقی دارایی پایه‬ ‫الف) مدت تا سررسید قرارداد اختیار ‬
‫د) همه موارد‬ ‫ج) تالطم دارایی پایه ‬
‫‪2929‬خریدار اختیار خرید و فروشنده آن به ترتیب انتظار دارد قیمت دارایی پایه ‪ .......‬و ‪ .......‬یابد‬
‫ب) افزایش‪ ،‬افزایش‬ ‫الف) افزایش‪ ،‬کاهش ‬
‫د) کاهش‪ ،‬افزایش‬ ‫ج) کاهش‪ ،‬کاهش ‬
‫‪3030‬خریدار اختیار فروش و فروشنده آن به ترتیب انتظار دارد قیمت دارایی پایه ‪ .......‬و ‪ .......‬یابد‬
‫ب) افزایش‪ ،‬افزایش‬ ‫الف) افزایش‪ ،‬کاهش ‬
‫د) کاهش‪ ،‬افزایش‬ ‫ج) کاهش‪ ،‬کاهش ‬
‫‪3131‬زیان بالقوه طرف خرید اختیار خرید ‪ .......‬و زیان بالقوه طرف فروش آن ‪ .......‬است‬
‫ب) محدود‪ ،‬نامحدود‬ ‫الف) محدود‪ ،‬محدود ‬
‫د) نامحدود‪ ،‬نامحدود‬ ‫ج) نامحدود‪ ،‬محدود ‬
‫‪3232‬کدام یک از جمله های زیر صحیح است؟‬
‫الف) در قرارداد اختیاری که در بورس معامله میشوند همه مشخصات قرارداد به جز قیمت توافقی در بورس تعیین میشود‬
‫ب) در قرارداد اختیاری که در بورس معامله میشوند همه مشخصات قرارداد به جز قیمت اختیار و قیمت توافقی در بورس‬
‫تعیین میشود‬
‫ج) در قرارداد اختیاری که در بورس معامله میشوند همه مشخصات قرارداد به جز قیمت اختیار در بورس تعیین میشود‬
‫د) در قرارداد اختیاری که در بورس معامله می شوند هیچ یک از مشخصات قرارداد در بورس تعیین نمی شوند‬
‫‪3333‬كدام يك از رخدادهاي زير منجر به افزايش ارزش اختيار خريد مي شود؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫ب) افزايش قيمت اعمال (قيمت توافقي)‬ ‫الف) كاهش زمان تا سررسيد ‬
‫د) افزايش نرخ تنزيل‬ ‫ج) كاهش قيمت دارايي پايه ‬

‫‪122‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫‪3434‬با فرض ثابت بودن سایر عوامل‪ ،‬اگر مدت تا سررسید اختیار افزایش یابد‪ ،‬کدام سری از مقادیر بیان گر‬
‫قیمت اختیار است؟ (از راست به چپ)‬
‫ب) ‪18 ،20 ،22‬‬ ‫الف) ‪ 20 ،18‬و ‪ 22‬‬
‫د) اطالعات سوال کافی نیست‬ ‫ج) ‪ 18 ،18‬و ‪ 18‬‬
‫‪3535‬با فرض ثابت بودن سایر عوامل‪ ،‬اگر قیمت توافقی اختیار خرید افزایش یابد‪ ،‬کدام سری از مقادیر بیان گر‬
‫قیمت اختیار است؟ (از راست به چپ)‬
‫ب) ‪18 ،20 ،22‬‬ ‫ الف) ‪ 20 ،18‬و ‪ 22‬‬
‫د) اطالعات مساله کافی نیست‬ ‫ج) ‪ 18 ،18‬و ‪ 18‬‬
‫نقدی اوراق قرضه ‪ 115‬باشد‬
‫ِ‬ ‫‪3636‬اگر شما دارنده اختیار خرید اوراق قرضه به قیمت توافقی ‪ 110‬باشید و قیمت‬
‫ب) اختیار خرید را اجرا می کنید‬ ‫الف) اختیار فروش را اجرا می کنید ‬
‫د) اختیار خرید را اجرا نمی کنید‬ ‫ج) اختیار فروش را اجرا نمی کنید ‬
‫آتی اوراق قرضه ای به ارزش اسمی ‪ 100‚000‬دالر به قیمت توافقی ‪ 110‬را دارید و‬
‫فروش قرارداد ِ‬
‫ِ‬ ‫‪3737‬شما اختیار‬
‫بایت این اختیار مبلغ ‪ 1‚000‬دالر پرداخته اید‪ .‬در حال حاضر‪ ،‬قیمت نقدی ‪ 114‬است‬
‫ب) زیان شما ‪ 4‚000‬دالر است‬ ‫الف) سود شما ‪ 4‚000‬دالر است ‬
‫د) زیان شما ‪ 1‚000‬دالر است‬ ‫ج) سود شما ‪ 1‚000‬دالر است ‬
‫‪3838‬قرارداد اختیار خرید شاخص سهام با ضریب ‪ 500‬دالر در بورس شیکاگو طراحی شده است‪ .‬در صورتی که‬
‫مقدار شاخص در زمان انعقاد قرارداد (مقدار توافقی) ‪ ،5‚000‬مقدار جاری آن ‪ 5‚600‬و قیمت اختیار یادشده ‪250‬‬
‫دالر باشد‪:‬‬
‫الف) طرف خرید‪ ،‬اختیار خرید شاخص سهام را اجرا می کند‬
‫ب) طرف خرید‪ ،‬اختیار خرید شاخص سهام را اجرا نمی کند‬
‫ج) طرف فروش‪ ،‬اختیار خرید شاخص سهام را اجرا می کند‬
‫د) طرف فروش‪ ،‬اختیار خرید شاخص سهام را اجرا نمی کند‬
‫‪3939‬قرارداد اختیار فروش شاخص سهام با ضریب ‪ 500‬دالر در بورس شیکاگو طراحی شده است‪ .‬در صورتی‬
‫که مقدار شاخص در زمان انعقاد قرارداد ‪ ،6‚500‬مقدار جاری آن ‪ 6‚000‬و قیمت اختیار یادشده ‪ 1000‬دالر باشد‪:‬‬
‫ب) سود طرف خرید ‪ 249‚000‬دالر است‬ ‫الف) سود طرف فروش ‪ 250‚000‬دالر است ‬
‫د) طرف خرید اختیار را اجرا نمی کند و زیانی متحمل نمی شود‬ ‫ج) زیان طرف خرید ‪ 1000‚000‬دالر است ‬
‫‪4040‬قرارداد اختیار خرید نرخ بهره با نرخ توافقی ‪ 8‬درصد و مبلغ اسمی ‪ 50‚000‚000‬دالر و قیمت اختیار ‪ 500‚000‬را‬
‫درنظر بگیرید‪ .‬در صورتی که نرخ بهره نقدی ‪ 9‬درصد باشد‪:‬‬
‫ب) طرف خرید‪ ،‬اختیار خرید نرخ بهره را اجرا نمیکند‬ ‫الف) طرف خرید‪ ،‬اختیار خرید نرخ بهره را اجرا میکند ‬
‫د) طرف فروش‪ ،‬اختیار خرید نرخ بهره را اجرا نمیکند‬ ‫ج) طرف فروش‪ ،‬اختیار خرید نرخ بهره را اجرا میکند ‬
‫‪4141‬قرارداد اختیار فروش نرخ بهره با نرخ توافقی ‪ 9‬درصد و مبلغ اسمی ‪ 50‚000‚000‬دالر و قیمت اختیار ‪ 100‚000‬را‬
‫درنظر بگیرید‪ .‬در صورتی که در سررسید نرخ بهره ‪ 8‬درصد باشد‪:‬‬
‫ب) سود طرف خرید ‪ 400‚000‬دالر است‬ ‫الف) سود طرف فروش ‪ 500‚000‬دالر است ‬
‫د) طرف خرید اختیار را اجرا نمی کند و زیانی متحمل نمی شود‬ ‫ج) زیان طرف خرید ‪ 500‬دالر است ‬
‫‪123‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫اختیار خرید و اختیار فروشی را در نظر بگیرید که قیمت نقدی دارایی پایه آن ‪ 72‬دالر و تا سررسید آن ‪ 42‬روز باقی‬
‫است‪ .‬نرخ بهره بدون ریسک ‪ 4/5‬درصد است‪ .‬دارایی پایه سود نقدی (‪ )Dividend‬تا سررسید اختیارهای یاد شده‬
‫نمی پردازد‪ .‬کران پایین (‪ )Lower bound‬را برای سوال های ‪ 42‬تا ‪ 49‬به دست آورید‪ .‬سال را ‪ 365‬روز در نظر بگیرید‪.‬‬
‫‪4242‬اختیار خرید به سبک اروپایی و قیمت توافقی ‪ 70‬دالر است‪.‬‬
‫ب) صفر‬ ‫الف) ‪ 2/35‬دالر ‬
‫د) اطالعات مساله کافی نیست‬ ‫ج) ‪ 2/62‬دالر ‬
‫‪4343‬اختیار خرید به سبک اروپایی و قیمت توافقی ‪ 75‬دالر است‪.‬‬
‫ب) صفر‬ ‫الف) ‪ 2/35‬دالر ‬
‫د) اطالعات مساله کافی نیست‬ ‫ج) ‪ 2/62‬دالر ‬
‫‪4444‬اختیار فروش به سبک اروپایی و قیمت توافقی ‪ 70‬دالر است‪.‬‬
‫ب) صفر‬ ‫الف) ‪ 2/35‬دالر ‬
‫د) اطالعات مساله کافی نیست‬ ‫ج) ‪ 2/62‬دالر ‬
‫‪4545‬اختیار فروش به سبک اروپایی و قیمت توافقی ‪ 75‬دالر است‪.‬‬
‫ب) صفر‬ ‫الف) ‪ 2/35‬دالر ‬
‫د) اطالعات مساله کافی نیست‬ ‫ج) ‪ 2/62‬دالر ‬
‫‪4646‬اختیار خرید به سبک امریکایی و قیمت توافقی ‪ 70‬دالر است‪.‬‬
‫ب) صفر‬ ‫الف) ‪ 2/35‬دالر ‬
‫د) اطالعات مساله کافی نیست‬ ‫ج) ‪ 3‬دالر ‬
‫‪4747‬اختیار خرید به سبک امریکایی و قیمت توافقی ‪ 75‬دالر است‪.‬‬
‫ب) صفر‬ ‫الف) ‪ 2/35‬دالر ‬
‫د) اطالعات مساله کافی نیست‬ ‫ج) ‪ 3‬دالر ‬
‫‪4848‬اختیار فروش به سبک امریکایی و قیمت توافقی ‪ 70‬دالر است‪.‬‬
‫ب) صفر‬ ‫الف) ‪ 2/35‬دالر ‬
‫د) اطالعات مساله کافی نیست‬ ‫ج) ‪ 3‬دالر ‬
‫‪4949‬اختیار فروش به سبک امریکایی و قیمت توافقی ‪ 75‬دالر است‪.‬‬
‫ب) صفر‬ ‫الف) ‪ 2/35‬دالر ‬
‫د) اطالعات مساله کافی نیست‬ ‫ج) ‪ 3‬دالر ‬
‫‪5050‬حداقل قیمت (‪ )Lower bound‬اختیار خرید به سبک اروپایی‬
‫الف) برابر با صفر یا قیمت نقدی دارایی پایه منهای ارزش فعلی قیمت توافقی است‪ ،‬هر کدام که بزر گتر باشد‪.‬‬
‫ب) برابر با ارزش ذاتی آن است‪.‬‬
‫ج) برابر با صفر یا ارزش فعلی قیمت توافقی منهای قیمت نقدی دارایی پایه است‪ ،‬هر کدام که بزر گتر باشد‪.‬‬
‫د) برابر با ارزش زمانی آن است‪.‬‬

‫‪124‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫‪5151‬حداقل قیمت اختیار فروش به سبک امریکایی‬

‫الف) برابر با صفر یا قیمت توافقی منهای قیمت نقدی دارایی پایه است‪ ،‬هر کدام که بزر گتر باشد‪.‬‬
‫ب) برابر با ارزش ذاتی آن است‪.‬‬
‫ج) برابر با صفر یا ارزش فعلی قیمت توافقی منهای قیمت نقدی دارایی پایه است‪ ،‬هر کدام که بزر گتر باشد‪.‬‬
‫د) برابر با ارزش زمانی آن است‪.‬‬
‫‪5252‬مقدار بیشینه اختیارهای خرید و فروش به سبک امریکایی به ترتیب چیست؟‬
‫ب) قیمت نقدی و قیمت توافقی‬ ‫الف) قیمت توافقی و قیمت توافقی ‬
‫د) قیمت نقدی و قیمت نقدی ‬ ‫ج) قیمت توافقی و قیمت توافقی ‬
‫‪5353‬مقدار بیشینه اختیارهای خرید و فروش به سبک اروپایی به ترتیب چیست؟‬
‫ب) قیمت نقدی و ارزش فعلی قیمت توافقی‬ ‫ ‬ ‫الف) قیمت توافقی و قیمت توافقی‬
‫ج) ارزش فعلی قیمت توافقی و ارزش فعلی قیمت توافقی د) ارزش فعلی قیمت توافقی و قیمت نقدی ‬
‫‪5454‬کدام یک از عبارات زیر در‏بردارنده مقایسه دقیق تری بین اختیار معامله اروپایی و آمریکایی می باشد؟‬
‫ارزش اختیار معامله آمریکایی‪( ..... ،‬آزمون های سازمان بورس)‬
‫الف) همیشه باالتر یا مساوی با اختیار معامله اروپایی است‪.‬‬
‫ب) همیشه باالتر از اختیار معامله اروپایی است‪.‬‬
‫ج) همیشه پایین تر از اختیار معامله اروپایی است‪.‬‬
‫د) بستگی به زمان باقی مانده تا انقضای اختیار معامله باالتر یا پایین تر از اختیار معامله است‪.‬‬
‫‪5555‬یک اختیار فروش بر روی سهام ‪ ،A‬با قیمت توافقی ‪ 40‬تومان‪ 2 ،‬تومان قیمت گذاری شده است‪ .‬در حالی که‬
‫اختیار خرید با قیمت توافقی ‪ 40‬تومان‪ 3/5 ،‬تومان قیمت گذاری می شود‪ .‬بیش‏ترین زیان به ازای هر سهم برای‬
‫صادرکننده اختیار فروش بی‏پشتوانه(‪ )Uncovered‬و بیش‏ترین سود به ازای هر سهم برای صادرکننده اختیار‬
‫خرید چه‏قدر است؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫ب) ‪36/5-38‬‬ ‫الف) ‪ 3/5-40‬‬
‫د) ‪40-40‬‬ ‫ج) ‪ 3/5-38‬‬
‫‪5656‬سرمایهگذاری یک اختیار خرید سهم با قیمت اعمال (توافقی) ‪ 150‬تومان را به ‪ 140‬تومان خریداری میکند‪.‬‬
‫در روز معامله قیمت سهم ‪ 200‬تومان میباشد‪ .‬اگر قیمت سهم در روز انقضای اختیار معامله (سررسید) ‪ 240‬تومان‬
‫باشد‪ .‬سود (عایدی) و ارزش اختیار خرید در روز انقضا به ترتیب کدام گزینه میباشد؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫ب) ‪ 10‬و ‪ 90‬تومان‬ ‫الف) ‪ -50‬و ‪ 90‬تومان ‬
‫د) ‪ 10‬و ‪ 100‬تومان‬ ‫ج) ‪ -50‬و ‪ 40‬تومان ‬
‫‪5757‬کدام یک از عبارات زیر درباره اختیار معامله آمریکایی نادرست است؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫الف) این اختیار معامله عموما ارزش بیش‏تری نسبت به اختیار معامله اروپایی با شرایط کامال یکسان دارند‪.‬‬
‫ب) این اختیار معامله ها به دارنده اجازه اعمال قبل از تاریخ انقضا را می دهد‪.‬‬
‫ج) اختیار معاملههای آمریکایی بخش بیش‏تری از بازار را نسبت به اختیار معاملههای اروپایی به خود اختصاص‬
‫میدهد‪.‬‬
‫د) این اختیار معامله ها فقط در آمریکا مبادله می شوند‪.‬‬

‫‪125‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪5858‬یک سرمایه گذار یک اختیار خرید بر روی سهمی به قیمت ‪ 70‬تومان خریداری می کند‪ .‬هم زمان وی یک‬
‫عدد از این سهم را به قیمت ‪ 260‬تومان می خرد‪ .‬نقطه سر به سر قیمت سهم برای این موقعیت و حداکثر بازده‬
‫این موقعیت برابر است با‪( :‬آزمون های سازمان بورس)‬
‫ب) ‪ 210‬تومان‪ 110-‬تومان‬ ‫الف) ‪ 110‬تومان‪-‬بی نهایت ‬
‫د) ‪ 330‬تومان‪ -‬بی نهایت‬ ‫ج) ‪ 37‬تومان‪110-‬تومان ‬
‫‪5959‬در یک اختیار فروش فاقد ارزش پولی (بی‏ارزش) (‪ )Out of the money‬و یک اختیار خرید دارای ارزش‬
‫پولی (با‏ارزش) (‪ )In the money‬به ترتیب‪( ........‬آزمون های سازمان بورس)‬
‫الف) قیمت بازار>قیمت اعمال و قیمت اعمال>قیمت بازار‬
‫ب) قیمت بازار>قیمت اعمال و قیمت بازار>قیمت اعمال‬
‫ج) قیمت اعمال>قیمت بازار و قیمت بازار>قیمت اعمال‬
‫د) قیمت اعمال> قیمت بازار و قیمت اعمال>قیمت بازار‬
‫‪6060‬اگر تالطم بازدهی (نوسان‏پذیری بازدهی) دارایی پایه افزایش پیدا کند‪( ............،‬آزمون های سازمان بورس)‬
‫الف) قیمت اختیار خرید افزایش و قیمت اختیار فروش کاهش می یابد‪.‬‬
‫ب) هم قیمت اختیار خرید و هم قیمت اختیار فروش کاهش می یابد‪.‬‬
‫ج) هم قیمت اختیار خرید و هم قیمت اختیار فروش افزایش می یابد‪.‬‬
‫د) قیمت اختیار خرید کاهش و قیمت اختیار فروش افزایش می یابد‪.‬‬
‫‪6161‬کدام یک از موارد زیر یکی از انواع تعهدات آتی‪ ،‬برای تمامی طرفین درگیر در معامله محسوب نمی شود؟‬
‫(آزمون های سازمان بورس)‬
‫ب) اختیار خرید‬ ‫الف) قرارداد معاوضه ‬
‫د) پیمان آتی‬ ‫ج) قرارداد آتی ‬
‫‪6262‬در مورد اختیار معامله‪ ،‬کدام جمله صحیح است؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫الف) قیمت بازار آن برابر است با ارزش ذاتی منهای ارزش زمانی‬
‫ب) ارزش زمانی آن برابر است با ارزش ذاتی منهای ارزش بازار‬
‫ج) ارزش ذاتی آن برابر است با قیمت بازار منهای ارزش زمانی‬
‫د) ارزش ذاتی آن برابر است با قیمت بازار آن به عالوه ارزش زمانی‬
‫‪6363‬این اختیار معامله را بر روی یک سهم در نظر بگیرید‪:‬‬
‫اختیار معامله ‪ ،1‬خرید در شهریور‪ ،‬قیمت اعمال (توافقی)=‪ 550‬تومان‬
‫اختیار معامله ‪ ،2‬خرید در شهریور‪ ،‬قیمت اعمال (توافقی)=‪ 600‬تومان‬
‫اختیار معامله ‪ ،3‬فروش در آذر‪ ،‬قیمت اعمال (توافقی)=‪ 750‬تومان‬
‫اختیار معامله ‪ ،4‬فروش در آذر‪ ،‬قیمت اعمال (توافقی)=‪ 800‬تومان‬
‫کدام رابطه بین ارزش اختیار معامله های ‪ 1‬یا ‪ 2‬و ‪ 3‬یا ‪ 4‬برقرار است؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫الف) اختیار معامله ‪ > 1‬اختیار معامله ‪ ، 2‬اختیار معامله ‪ > 3‬اختیار معامله ‪4‬‬
‫ب) اختیار معامله ‪ > 2‬اختیار معامله ‪ ، 1‬اختیار معامله ‪ > 3‬اختیار معامله ‪4‬‬
‫ج) اختیار معامله ‪ > 1‬اختیار معامله ‪ ، 2‬اختیار معامله ‪ > 4‬اختیار معامله ‪3‬‬

‫‪126‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫د) اختیار معامله ‪ > 2‬اختیار معامله ‪ ، 1‬اختیار معامله ‪ > 4‬اختیار معامله ‪3‬‬
‫‪6464‬در مورد ارزش اختیار خرید در تاریخ انقضا (سررسید) همه موارد صحیح است به جز‪( ....‬آزمون های سازمان بورس)‬
‫الف) ارزش موقعیت خرید آن برابر است با صفر یا قیمت سهام منهای قیمت اعمال هر کدام که بزرگتر باشد‪.‬‬
‫ب) ارزش موقعیت خرید آن برابر است با صفر یا قیمت اعمال منهای قیمت اعمال هر کدام که بزرگتر باشد‪.‬‬
‫ج) موقعیت فروش اختیار خرید اگر قیمت سهام بیش از قیمت اعمال شود‪ ،‬با زیان مواجه خواهد شد‪.‬‬
‫د) ارزش موقعیت فروش آن در صورتی که قیمت سهام برابر یا کم‏تر از قیمت اعمال شده باشد‪ ،‬صفر است‪.‬‬

‫‪127‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫پاسخنامه تشریحی فصل چهارم‬

‫‪1 .1‬گزینه الف‪:‬‬
‫خریدار (دارنده) اختیار (چه اختیار خرید چه اختیار فروش) حق (نه الزام) دارد که دارایی پایه را از طرف دیگر‬
‫بخرد یا به وی بفروشد‪.‬‬
‫‪2 .2‬گزینه ب‪:‬‬
‫فروشنده (ناشر) اختیار (چه اختیار خرید چه اختیار فروش) موظف (ملزم) است‪ ،‬در صورت درخواست طرف دیگر‪،‬‬
‫دارایی پایه را از وی بخرد یا به او بفروشد‪.‬‬
‫‪3 .3‬گزینه د‪:‬‬
‫موقعیت خرید (دارنده یا خریدار) اختیار خرید به معنی حق خرید دارایی پایه و موقعیت خرید (دارنده یا خریدار)‬
‫اختیار فروش به معنی حق فروش دارایی پایه است‪ .‬در واقع‪ ،‬طرف خرید در قرارداد اختیار‪ ،‬حق انجام معامله را از ‬
‫طرف دیگر خریداری می کند‪.‬‬
‫‪4 .4‬گزینه ج‪:‬‬
‫به پاسخ سوال ‪ 1‬مراجعه کنید‪.‬‬
‫‪5 .5‬گزینه د‪:‬‬
‫فروشنده اختیار خرید موظف است‪ ،‬در صورت درخواست طرف دیگر‪ ،‬دارایی پایه را به قیمت توافقی به وی بفروشد‪.‬‬
‫‪6 .6‬گزینه ب‪:‬‬
‫اختیار فروش‪ ،‬قراردادی است که به خریدار آن‪ ،‬حق فروش دارایی پایه به طرف دیگر را به قیمت توافقی می دهد‪.‬‬
‫‪7 .7‬گزینه الف‪:‬‬
‫فروشنده اختیار در ازای اعطای حق خرید یا فروش دارایی پایه به طرف دیگر‪ ،‬مبلغی را به نام قیمت (صرفه) اختیار ‬
‫در زمان انعقاد قرارداد از وی دریافت می کند‪.‬‬
‫‪8 .8‬گزینه د‬
‫‪9 .9‬گزینه ج‪:‬‬
‫سرمایه گذاران برای کسب سود در بازار اختیار می توانند یک یا ترکیبی از موقعیت خرید در اختیار خرید‪ ،‬موقعیت‬
‫خرید در اختیار فروش‪ ،‬موقعیت فروش در اختیار خرید‪ ،‬موقعیت فروش در اختیار فروش را اتخاذ کنند‪ .‬زمانی که ‬
‫سرمایه گذار انتظار دارد قیمت سهام ایران خودرو در آینده افزایش یابد‪ ،‬به خرید اختیار خرید اقدام می کند تا بتواند‬
‫مابه التفاوت قیمت توافقی و قیمت نقدی را به چنگ آورد‪ .‬وی هم چنین می تواند به فروش اختیار فروش اقدام‬
‫ورزد به امید این که با افزایش قیمت سهام ایران خودرو‪ ،‬طرف خرید از اختیار خود چشم پوشی کرده و وی سودی ‬
‫معادل قیمت اختیار فروش کسب کند‪.‬‬
‫استدالل باال را می توان برای زمانی که انتظار می رود قیمت سهام ایران خودرو کاهش یابد‪ ،‬انجام داد‪ .‬در این صورت‪،‬‬
‫اتخاذ موقعیت خرید در اختیار فروش و اتخاذ موقعیت فروش در اختیار خرید سودمند خواهد بود ( البته در صورت‬
‫تحقق کاهش قیمت در آینده! )‪.‬‬

‫‪128‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫‪1010‬گزینه د‪:‬‬
‫با توجه به پاسخ سوال ‪ ،9‬گزینه د صحیح است‪.‬‬
‫‪ 1111‬گزینه ؟‬
‫خرید اختیار فروش نشان دهنده انتظار کاهش قیمت دارایی پایه در آینده می باشد و خرید اختیار خرید به معنی‬
‫حق خرید دارایی پایه به قیمت توافقی (معین) است (بنابراین‪ ،‬گزینه های الف و ب صحیح می باشند)‪ .‬از طرف‬
‫دیگر‪ ،‬فروشنده اختیار موظف است‪ ،‬در صورت درخواست طرف دیگر‪ ،‬معامله را انجام دهد (علت غلط بودن گزینه ‬
‫ج)‪ .‬بنابراین‪ ،‬گزینه د که همه موارد را صحیح می داند غلط می باشد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬هیچ یک از گزینه ها صحیح نیست‪.‬‬
‫‪ 1212‬گزینه د‪:‬‬
‫با توجه به توضیحات سوال های ‪ 8‬و ‪ ،9‬یا گزینه ج صحیح است یا گزینه د‪( .‬انتظار می رود که قیمت دارایی پایه ‬
‫در آینده افزایش یابد‪ .‬بنابراین‪ ،‬گزینه ب غلط است)‬
‫علت قرار دادن خرید هم زمان دارایی پایه در بعضی از گزینه ها‪ ،‬مفهومی به نام موقعیت با پشتوانه (‪Covered‬‬
‫‪ )position‬است‪ .‬فرض کنید که فردی موقعیت فروش در قرارداد اختیار خرید اتخاذ کرده است‪ .‬زمانی که قیمت‬
‫دارایی پایه افزایش یابد و از قیمت توافقی بیش تر شود‪ ،‬طرف دیگر (طرف خرید)‪ ،‬اختیار خرید را اجرا می کند و در ‬
‫نتیجه‪ ،‬وی موظف است دارایی پایه را به طرف خرید تحویل دهد‪ .‬حال‪ ،‬آن گاه که او دارایی پایه را در تملک دارد‪،‬‬
‫اصطالحاً با اختیار با پشتوانه (‪ )Covered position‬وارد بازار اختیار شده و اگر دارایی پایه را در تملک نداشته ‬
‫باشد‪ ،‬او اصطالحاً با اختیار بی پشتوانه (‪ )Naked position‬وارد بازار اختیار شده و باید دارایی پایه را به قیمت‬
‫نقدی بخرد و به طرف خرید تحویل دهد‪ .‬بدیهی است جذابیت معامله به صورت بی پشتوانه بیش تر از حالت با ‬
‫پشتوانه است‪ ،‬چرا که خرید هم زمان دارایی پایه برای او هزینه دارد (علت غلط بودن گزینه ج)‪.‬‬
‫توجه داشته باشید اختیار با پشتوانه و اختیار بی پشتوانه برای فروشنده اختیار خرید است نه برای خریدار آن‪.‬‬
‫الزم به ذکر است که مفاهیم یاد شده برای فروشنده اختیار خرید صادق است و برای فروشنده اختیار فروش برقرار ‬
‫نیست‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬اجرای اختیار فروش‪ ،‬فروشنده آن را موظف می کند دارایی پایه را از طرف دیگر بخرد‪ ،‬نه ‬
‫این که به او تحویل دهد‪ .‬از این رو‪ ،‬گزینه د صحیح است‪.‬‬
‫البته‪ ،‬اگر بخواهیم سخت گیرانه سوال را بررسی کنیم‪ ،‬گزینه الف نیز می تواند صحیح باشد‪ .‬با این وجود‪ ،‬فرض‬
‫می کنیم هدف از طرح سوال‪ ،‬بررسی مفهوم اختیارهای با پشتوانه و بی پشتوانه بوده است‪.‬‬
‫‪ 1313‬گزینه ب‪:‬‬
‫خریدار اختیار خرید به منظور پوشش ریسک افزایش قیمت دارایی پایه و خریدار اختیار فروش برای پوشش ریسک‬
‫کاهش قیمت دارایی پایه وارد بازار اختیار معامله می شوند‪.‬‬
‫‪ 1414‬گزینه د‪:‬‬
‫رابطه قیمت دارایی پایه و ارزش اختیار به نوع اختیار بستگی دارد‪ .‬زمانی که قیمت دارایی پایه بیش تر می شود‪،‬‬
‫ارزش اختیار خرید آن افزایش و ارزش اختیار فروش آن کاهش می یابد‪.‬‬
‫‪ 1515‬گزینه الف‪:‬‬
‫به پاسخ سوال ‪ 14‬مراجعه کنید‪.‬‬

‫‪129‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪ 1616‬گزینه ج‪:‬‬
‫آن گاه قیمت دارایی پایه بیش تر از قیمت توافقی گردد‪ ،‬خریدار‪ ،‬اختیار خرید را اجرا و دارایی پایه را از طرف دیگر‬
‫طلب می کند‪.‬‬
‫علت غلط بودن گزینه های دیگر‪ :‬گزینه های الف و ب‪ ،‬نوع قرارداد اختیار را مشخص نکرده اند‪.‬‬
‫‪ 1717‬گزینه الف‬
‫‪ 1818‬گزینه ب‪:‬‬
‫ارزش زمانی اختیار به ارزش مدتی اشاره دارد که فروشنده اختیار به خریدار می دهد تا اختیار با تغییر مطلوب‬
‫در قیمت نقدی دارایی پایه از ارزش بیش تری برخوردار شود‪ .‬از این رو‪ ،‬هر چه به سررسید اختیار نزدیک شویم‪،‬‬
‫ارزش زمانی کاهش می یابد‪.‬‬
‫‪ 1919‬گزینه ج‪:‬‬
‫اختیار خرید زمانی برای خریدار دارای ارزش است که قیمت توافقی از قیمت نقدی کم تر باشد‪ .‬در غیر این صورت‪،‬‬
‫خریدار از اجرای اختیار خرید چشم پوشی می کند و در صورت نیاز‪ ،‬دارایی پایه را به قیمت نقدی می خرد‪.‬‬
‫‪ 2020‬گزینه الف‪:‬‬
‫اختیار فروش زمانی برای خریدار دارای ارزش است که قیمت توافقی از قیمت نقدی بیش تر باشد‪ .‬در غیر این‬
‫صورت‪ ،‬خریدار از اجرای اختیار فروش چشم پوشی می کند و در صورت نیاز‪ ،‬دارایی پایه را به قیمت نقدی ‬
‫می فروشد‪.‬‬
‫‪ 2121‬گزینه الف‪:‬‬
‫توافقی ‪ 15‬دالر از طرف دیگر بخرد‪ ،‬سهامی‬
‫ِ‬ ‫خریدار اختیار خرید یاد شده می تواند سهام شرکت سانو را به قیمت‬
‫که در بازار نقدی ‪ 17‬دالر می ارزد‪ .‬از این رو‪ ،‬اختیار خرید یادشده باارزش است (ارزش ذاتی دارد)‪.‬‬
‫‪ 2222‬گزینه ب‪:‬‬
‫توافقی ‪ 15‬دالر ‬
‫ِ‬ ‫طرف خرید در صورتی که اختیار فروش یاد شده را اجرا کند‪ ،‬باید سهام شرکت سانو را به قیمت‬
‫به طرف دیگر بفروشد‪ ،‬سهامی که در بازار نقدی ‪ 17‬دالر می ارزد‪ .‬بدیهی است که چنین عملی را انجام نمی دهد‪.‬‬
‫از این رو‪ ،‬اختیار فروش یادشده بی ارزش است (ارزش ذاتی ندارد)‪.‬‬
‫‪ 2323‬گزینه ب‪:‬‬
‫از یک طرف‪ ،‬با توجه به سوال ‪ ،22‬اختیار فروش یادشده ارزش ذاتی ندارد‪ .‬از طرف دیگر‪ ،‬قیمت اختیار یعنی ‪2/35‬‬
‫دالر‪ ،‬از دو مولفه ارزش ذاتی و ارزش زمانی تشکیل شده است‪ .‬درنتیجه‪ ،‬ارزش زمانی اختیار فروش یادشده ‪2/35‬‬
‫دالر می باشد‪.‬‬
‫‪ 2424‬گزینه ب‪:‬‬
‫توافقی ‪ 15‬دالر از طرف دیگر‬
‫ِ‬ ‫از یک طرف‪ ،‬خریدار اختیار خرید یاد شده می تواند سهام شرکت سانو را به قیمت‬
‫بخرد‪ ،‬سهامی که در بازار نقدی ‪ 16‬دالر می ارزد‪ .‬از این رو‪ ،‬اختیار خرید دارای ارزش ذاتی ‪ 1‬دالری است‪ .‬از طرف‬
‫دیگر‪ ،‬قیمت اختیار یعنی ‪ 2/35‬دالر‪ ،‬از دو مولفه ارزش ذاتی و ارزش زمانی تشکیل شده است‪ .‬درنتیجه‪ ،‬ارزش‬
‫زمانی اختیار فروش یادشده ‪ 1/35‬دالر می باشد‪.‬‬

‫‪130‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫‪ 2525‬گزینه د‪:‬‬
‫قیمت اختیار‪ ،‬صرف نظر از نوع آن‪ ،‬با افزایش سررسید و افزایش تالطم قیمت دارایی پایه‪ ،‬زیاد می گردد‪ ،‬چراکه ‬
‫احتمال این که اختیار از ارزش بیش تری برخوردار شود‪ ،‬افزایش می یابد‪.‬‬
‫‪ 2626‬گزینه الف‪:‬‬
‫قیمت اختیار خرید با قیمت توافقی رابطه معکوس دارد‪ .‬برای درک علت غلط بودن گزینه های ب و ج‪ ،‬پاسخ سوال‬
‫‪ 25‬را نگاه کنید‪.‬‬
‫‪ 2727‬گزینه الف‪:‬‬
‫پاسخ سوال ‪ 25‬را نگاه کنید‪.‬‬
‫‪ 2828‬گزینه د‬
‫‪ 2929‬گزینه الف‪:‬‬
‫طرف های قرارداد اختیار خرید باید انتظارات متفاوت داشته باشند تا قرارداد منعقد شود‪ .‬از این رو یا گزینه الف‬
‫صحیح است یا گزینه د‪ .‬طرف خرید با امید افزایش قیمت دارایی پایه‪ ،‬قرارداد اختیار خرید را منعقد می کند تا ‬
‫بتواند مابه التفاوت قیمت توافقی و قیمت نقدی را به دست آورد و طرف فروش امیدوار است قیمت دارایی پایه ‬
‫کاهش یاید و اختیار خرید اجرا نشود و بتواند قیمت اختیار را به عنوان سود کسب کند‪.‬‬
‫‪ 3030‬گزینه د‪:‬‬
‫تحلیلی مشابه پاسخ سوال ‪ 29‬انجام دهید‪.‬‬
‫‪ 3131‬گزینه ب‪:‬‬
‫زیان بالقوهِ خرید ِار اختیار خرید محدود (حداکثر به اندازه قیمت اختیار) در حالی که زیان بالقو ِه فروشندهِ آن ‬
‫نامحدود می باشد‪ .‬دلیل این است که فروشنده ریسک افزایش قیمت دارایی پایه را در ازای دریافت قیمت اختیار ‬
‫پذیرفته است‪.‬‬
‫‪ 3232‬گزینه ج‪:‬‬
‫در قرارداد اختیاری که در بورس معامله می شوند همه مشخصات قرارداد به جز قیمت اختیار در بورس تعیین‬
‫می شود‬
‫‪ 3333‬گزینه د‬
‫‪ 3434‬گزینه الف‪:‬‬
‫با افزایش مدت تا سررسید‪ ،‬احتمال این که اختیار ( چه اختیار خرید چه اختیار فروش ) با تغییر قیمت دارایی پایه ‬
‫از ارزش بیش تری برخوردار شود‪ ،‬افزایش می یابد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬قیمت اختیار نیز افزایش می‪ ‎‬یابد‪.‬‬
‫‪ 3535‬گزینه ب‪:‬‬
‫با افزایش قیمت توافقی‪ ،‬احتمال این که اختیار خرید با تغییر قیمت دارایی پایه از ارزش بیش تری برخوردار شود‪،‬‬
‫کاهش می یابد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬قیمت اختیار نیز کم می‪‎‬شود‪.‬‬

‫‪131‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪ 3636‬گزینه ب‪:‬‬
‫اختیار خرید ورقه قرضه دارای قیمت توافقی ‪ 110‬است در حالی که به قیمت ‪ 115‬می ارزد‪ .‬بنابراین‪ ،‬شما اختیار ‬
‫خرید را اجرا می کنید‪.‬‬
‫‪ 3737‬گزینه د‪:‬‬
‫قرارداد آتی ورقه قرضه به ارزش اسمی ‪ 100‚000‬دالر به قیمت توافقی ‪ 110‬دالر‪ ،‬بدین معنی است‬
‫ِ‬ ‫اختیار فروش‬
‫که خریدار اختیار‪ ،‬ورقه قرضه را با دریافت ‪ 110‚000‬دالر (‪ )1/10 × 100‚000‬را به طرف دیگر تحویل می دهد‪،‬‬
‫ورقه قرضه‍­ای که در بازار ‪ 114‚000‬دالر (‪ )1/14 × 100‚000‬می ارزد‪ .‬بدیهی است‪ ،‬شما اختیار فروش را اجرا ‬
‫نمی کنید و فقط زیانی معادل با هزینه کسب اختیار فروش‪ ،‬یعنی ‪ 1‚000‬دالر متحمل می شوید‪.‬‬
‫‪ 3838‬گزینه الف‪:‬‬
‫خریدار زمانی اختیار خرید شاخص سهام را اجرا می کند که مقداری جاری (نقدی) از مقدار توافقی بیش تر باشد‬
‫(مشابه تمام اختیارهای خرید دیگر)‪ .‬از آن جایی که این شرط برقرار است‪ ،‬خریدار‪ ،‬اختیار را اجرا می کند‪.‬‬
‫‪ 3939‬گزینه ب‪:‬‬
‫اختیار فروش با کاهش شاخص سهام از ‪ 6‚500‬به ‪ 6‚000‬از ارزشی معادل با ‪ 250‚000‬دالر (‪ × 500‬تغییر‬
‫شاخص) برخوردار می شود‪ .‬خریدار بابت کسب اختیار فروش هزینه ای برابر با ‪ 1000‬دالر پرداخته است‪ .‬در نتیجه‪،‬‬
‫سود خریدار اختیار فروش ‪ 249‚000‬دالر (‪ 1‚000‬دالر ‪ 250‚000 -‬دالر) می گردد‪.‬‬
‫‪ 4040‬گزینه الف‪:‬‬
‫خریدار زمانی اختیار خرید نرخ بهره را اجرا می کند که نرخ بهره نقدی از نرخ بهره توافقی بیش تر باشد (مشابه تمام‬
‫اختیارهای خرید دیگر)‪ .‬از آن جایی که این شرط برقرار می باشد‪ ،‬خریدار‪ ،‬اختیار خرید را اجرا می کند‪.‬‬
‫‪ 4141‬گزینه ب‪:‬‬
‫اختیار فروش با کاهش نرخ بهره از ‪ 9‬درصد به ‪ 8‬درصد از ارزشی معادل با ‪ 500‚000‬دالر (‪)0/01 × 50‚000 ‚000‬‬
‫برخوردار می شود‪ .‬خریدار بابت کسب اختیار فروش هزینه ای برابر با ‪ 100‚000‬دالر پرداخته است‪ .‬در نتیجه‪ ،‬سود‬
‫خریدار اختیار فروش ‪ 400‚000‬دالر (‪ 100‚000‬دالر ‪ 500‚000 -‬دالر) می گردد‪.‬‬
‫‪ 4242‬گزینه الف‬

‫‪ 4343‬گزینه ب‬

‫‪ 4444‬گزینه ب‬

‫‪ 4545‬گزینه ج‬

‫‪ 4646‬گزینه الف‬

‫‪132‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و هلماعم رایتخا رازاب‬

‫‪ 4747‬گزینه ب‬

‫‪ 4848‬گزینه ب‬

‫‪ 4949‬گزینه ج‬

‫‪ 5050‬گزینه الف‬
‫‪ 5151‬گزینه الف‬
‫‪ 5252‬گزینه ب‬
‫‪ 5353‬گزینه ب‬
‫‪ 5454‬گزینه الف‬
‫‪ 5555‬گزینه ج‪:‬‬
‫اختیار فروش سهام‪ ،‬حق فروش سهام است‪ ،‬بدین معنی که اگر قیمت سهام ناچیز (صفر) هم گردد‪ ،‬طرف فروش‬
‫(صادرکننده) موظف است سهام را از طرف دیگر با پرداخت قیمت توافقی (‪ 40‬دالر) بخرد‪ .‬از آنجایی که وی در ‬
‫ازای اعطای حق فروش‪ 2 ،‬دالر در زمان عقد قرارداد دریافت می کند‪ ،‬حداکثر زیان وی ‪ 38‬دالر (‪ )40-2‬می باشد‪.‬‬
‫اختیار خرید سهام‪ ،‬حق خرید سهام است که طرف فروش با دریافت ‪ 3/5‬دالر به طرف دیگر اعطا می کند‪ .‬زمانی‬
‫که طرف خرید از اجرای اختیار خرید چشم پوشی می کند‪ ،‬حداکثر سودی که نصیب طرف فروش می شود همان ‬
‫قیمت اختیار یعنی ‪ 3/5‬دالر است‪.‬‬
‫‪ 5656‬گزینه الف‪:‬‬
‫ارزش اختیار در سررسید برابر است با قیمت نقدی منهای قیمت توافقی (اعمال) که برابر است با ‪ 90‬تومان ‬
‫(‪ )240-150‬و سود حاصل برای طرف خرید می شود‪ :‬ارزش اختیار منهای قیمت اختیار (هزینه پرداخت شده)‬
‫یعنی ‪ -50‬تومان (‪.)90-140‬‬
‫‪ 5757‬گزینه د‪:‬‬
‫اسم اختیار امریکایی هیچ ارتباطی با منطقه جغرافیایی امریکا ندارد‪.‬‬
‫‪ 5858‬گزینه د‪:‬‬
‫نقطه سر به سر جایی است که نه سود می کنیم نه زیان‪ ،‬به عبارت دیگر‪ ،‬درآمدها برابر می شود با هزینه ها‪.‬‬
‫سرمایه گذار اختیار خرید سهم را با صرف هزینه ‪ 70‬تومان و سهام را با صرف هزینه ‪ 260‬تومان خریداری می کند‪.‬‬
‫از این رو درآمد وی (قیمت نقدی) باید ‪ 330‬تومان (‪ )70 +260‬شود‪ .‬حداکثر بازده اختیار خرید نیز بی نهایت می‬
‫باشد زیرا قیمت سهم می تواند تا بی نهایت باال رود‪.‬‬

‫‪133‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪ 5959‬گزینه ب‬
‫‪ 6060‬گزینه ج‬
‫‪ 6161‬گزینه ب‬
‫‪ 6262‬گزینه ج‪:‬‬
‫رابطه "قیمت بازار اختیار= ارزش زمانی ‪ +‬ارزش ذاتی" را درنظر بگیرید‪.‬‬
‫‪ 6363‬گزینه ج‪:‬‬
‫هر چه قیمت توافقی (اعمال) برای قرارداد اختیار خرید بیش تر و برای اختیار فروش کم تر باشد‪ ،‬احتمال این که ‬
‫باارزش شود کم تر است‪ .‬از این رو‪ ،‬با قیمت کم تری نیز در بازار معامله می شود‪.‬‬
‫‪ 6464‬گزینه الف‬

‫‪134‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و پاوس رازاب‬

‫فصل پنجم‬
‫بازار سواپ‪ 1‬و ابزارهای آن‬

‫اهداف اصلی فصل‬

‫شما پس از مطالعه این فصل می توانید‪:‬‬
‫‪Ý Ý‬تعریف سواپ و مفهوم موقعیت خرید و فروش را دریابید‪.‬‬
‫‪Ý Ý‬روش های تسویهِ قرارداد سواپ را تشریح کنید‪.‬‬
‫‪Ý Ý‬انواع دارایی های پایه مورداستفاده در قرارداد سواپ را بیان کنید‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫عالوه بر پیمان آتی‪ ،‬قرارداد آتی و قرارداد اختیار‪ ،‬قرارداد مشتقه دیگری به نام سواپ نیز برای مدیریت ریسک بازار وجود‬
‫دارد‪ .‬سواپ‪ ،‬قراردادی برای جابه جایی (معاوضه) دو جریان نقدي است‪ .‬در سواپ‪ ،‬مجموعه ای از جریان های نقدی با نرخ‬
‫شناور با مجموعه ای از جریان های نقدی با نرخ ثابت یا شناور معاوضه می گردند‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬افرادی که به دنبال پرهیز از ‬
‫تالطم قیمت هستند‪ ،‬جریان نقد ثابت و سایر فعاالن بازار‪ ،‬به واسطه حرفه خویش‪ ،‬به منظور کسب سود‪ ،‬جریان نقد شناور ‬
‫را برمی گزینند‪ .‬سواپ حالت کلی تری از پیمان آتی است که در آن‪ ،‬به جای یک پرداخت‪ ،‬مجموعه ای از پرداخت های ‬
‫متوالی صورت می گیرد‪ .‬بنابراین‪ ،‬سواپ را می توان یک سری پیمان های آتی نامید‪.‬‬
‫قرارداد سواپ در بازار فرابورس معامله می شود‪ .‬بنابراین‪ ،‬هر یک از طرف های سواپ‪ ،‬همواره در معرض ریسک نکول طرف‬
‫دیگر قرار دارد‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬هر یک از طرف ها ممکن است قادر به انجام تعهدات خود در تاریخ های تسویه نباشند‪.‬‬
‫هیچ یک از طرف های قرارداد سواپ(برخالف قرارداد اختیار) مبلغی را از طرف دیگر در زمان انعقاد قرارداد مطالبه‬
‫نمی کنند‪ .‬از این رو‪ ،‬ارزش سواپ‪ ،‬مشابه تمامی تعهدات آتی دیگر (پیمان آتی و قرارداد آتی)‪ ،‬در زمان آغاز آن صفر است‪.‬‬
‫البته قرارداد سواپ ارزی‪ 2‬از این قاعده مستثنی می باشد که در بخش سواپ ارزی به آن می پردازیم‪.‬‬

‫‪1. Swap market‬‬

‫‪2. Exchange rate swap‬‬

‫‪135‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫ویژگی های قرارداد سواپ‬

‫نحوه تسویه قرارداد سواپ‬
‫همان طور که اشاره شد‪ ،‬سواپ قراردادی برای جابه جایی دو جریان نقدي است‪ .‬از این رو‪ ،‬مجموعه ای از پرداخت های ‬
‫متوالی بین طرف های قرارداد سواپ صورت می گیرد‪ .‬بنابراین‪ ،‬یک قرارداد سواپ تاریخ های تسویه‪ 1‬متعددی دارد‪ .‬به‬
‫مدت بین دو تاریخ تسویه‪ ،‬دوره تسویه‪ 2‬می گویند‪ .‬وجوهی که در تاریخ های تسویه بین طرف های قرارداد سواپ رد و ‬
‫بدل می شود‪ ،‬معموالً بر حسب واحد پولی مشابه است‪ .‬از این رو‪ ،‬مابه التفاوت (خالص) پرداخت ها بین طرف های سواپ ‬
‫رد و بدل می شود‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬تسویه به صورت تسویه خالص (پرداخت مابه التفاوت)‪ 3‬صورت می گیرد‪ .‬البته تسویه‬
‫خالص در سواپ ارزی ممکن نیست‪ ،‬چرا که وجوه پرداختی بر حسب واحدهای پولی متفاوت می باشد‪.4‬‬

‫بستن سواپ‬
‫‪5‬‬
‫قراداد سواپ نیز مدتی محدود و مشخص دارد که با آخرین پرداخت خاتمه می یابد‪ .‬تاریخ آخرین پرداخت را تاریخ پایان‬
‫(تاریخ انقضا) می نامند‪ .‬گاهی اوقات‪ ،‬هر یک از طرف های قرارداد سواپ ممکن است تمایل داشته باشد زودتر از تاریخ‬
‫انقضا‪ ،‬قرارداد سواپ را ببندد‪ .6‬بستن (خروج از) قرارداد سواپ به شیوه های مختلف صورت می گیرد‪:‬‬
‫© ©مبادله ارزش فعلی دو جریان نقدی‪ :‬قرارداد سواپ بر اساس ارزش فعلی دو جریان نقدی‪ ،‬ارزش بازار مشخصی دارد‬
‫که همواره در طول عمر قرارداد سواپ قابل محاسبه است‪ .‬یک قرارداد سواپ را درنظر بگیرید که ارزش آن برای یکی‬
‫از طرف ها ‪ 125‚000‬دالر باشد‪ ،‬وی می تواند در صورت جلب موافقت طرف دیگر‪ ،‬با دریافت ‪ 125‚000‬دالر از او ‬
‫به قرارداد سواپ خاتمه دهد‪ .7‬بدین ترتیب‪ ،‬با پرداخت ارزش فعلی قرارداد سواپ‪ ،‬قرارداد برای هر دو طرف خاتمه‬
‫می یابد‪ .‬بستن قرارداد سواپ به این روش نیازمند جلب رضایت طرف دیگر است‪ .‬از این رو‪ ،‬در صورتی که احتمال‬
‫بستن قرارداد سواپ وجود دارد‪ ،‬باید آن را در مفاد قرارداد پیش بینی کرد‪.‬‬
‫© ©انعقاد قرارداد سواپ جدید با موقعیت معکوس‪ :‬ورود به یک قرارداد سواپ جدید با موقعیت معکوس شیوه دیگر‬
‫بستن قرارداد فعلی است‪ .‬شرکت اطمینان را در نظر بگیرید که مدتی است قرارداد سواپ نرخ بهره به مدت ‪ 6‬سال‬
‫منعقد کرده است‪ .‬به موجب شرایط سواپ‪ ،‬شرکت اطمینان موظف شده در ازای دریافت وجوهی بر حسب نرخ‬
‫الیبور‪( 8‬نرخ بهره شناور)‪ ،‬وجوهی را بر حسب نرخ بهره ‪ 5‬درصد (نرخ بهره ثابت) به طرف دیگر پرداخت کند‪ .‬در ‬
‫حال حاضر‪ ،‬سه سال تا تاریخ انقضای این قرارداد سواپ باقی می باشد‪ ،‬ولی شرکت اطمینان عالقه مند است این‬
‫قرارداد را ببندد‪ .‬برای این منظور‪ ،‬این شرکت یک قرارداد سواپ جدید با موقعیت معکوس منعقد کند‪ ،‬با این شرایط‬
‫که طی مدتی سه ساله (سه سال تا انقضای قرارداد سواپ اول باقی است) بهره ثابت را از طرف دیگر دریافت و بهره‬
‫شناور را به وی پرداخت کند‪ .‬نرخ بهره ثابت در قرارداد سواپ جدید مطابق شرایط روز بازار تعیین می شود و ممکن‬
‫است با نرخ بهره ثابت در قرارداد اول (‪ 5‬درصد) متفاوت باشد‪ .‬به هر حال‪ ،‬وجوهی را که شرکت اطمینان در سواپ ‬

‫‪1. Settlement dates‬‬

‫‪2. Settlement period‬‬
‫‪3. Netting‬‬
‫‪ .4‬الزم به ذکر است تسویه خالص قراداد سواپ معموالً به صورت نقدی است و تسویه (تحویل) فیزیکی تقریباً نادر است‪.‬‬
‫‪5. Expiration date‬‬
‫‪ .6‬این موضوع مشابه فروش اوراق قرضه یا خروج (بستن) از پیمان آتی زودتر از سررسید آنها می باشد‪.‬‬
‫‪ .7‬به یاد داریم قرارداد مشتقه‪ ،‬از جمله سواپ‪ ،‬بازی با جمع صفر است و عایدی یک طرف قرارداد دقیقاً خالف عایدی طرف دیگر است‪.‬‬
‫‪ .8‬الزم به یادآوری است الیبور نرخ بهره بین بانکی پیشنهادی میان چند بانک پیشرو در لندن است که برای ‪ ۱۰‬ارز مختلف به تفکیک زمان سررسید‪ ،‬همه روزه ساعت‬
‫‪ ۱۱‬صبح به وقت گرینویچ توسط شرکت خدمات مالی و خبرگزاری رویترز اعالم و به عنوان یک نرخ مرجع به وسیله سرمایه گذاران مختلف در دنیا دنبال می شود و ‬
‫در قراردادهای سواپ‪ ،‬کاربرد بسیار دارد‪.‬‬

‫‪136‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و پاوس رازاب‬

‫اول بر حسب نرخ الیبور دریافت می کند با وجوهی که در قرارداد جدید بر حسب همان نرخ الیبور پرداخت می کند‪،‬‬
‫یک دیگر را خنثی می کنند‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬شرکت اطمینان باید وجوه ثابت مشخصی را بر حسب مابه التفاوت نرخ‬
‫بهره ثابت در هر دو سواپ دریافت یا پرداخت کند اما ریسک این شرکت در اثر تالطم نرخ الیبور به طور کامل از ‬
‫بین می رود‪ .‬البته‪ ،‬ریسک نکول طرف های دیگر در سواپ اول و سواپ جدید (دوم) هم چنان پابرجاست‪ ،‬چرا که‬
‫طرف های دیگر این دو قرارداد به قوت خود باقی می باشند‪.‬‬
‫© ©فروش قرارداد سواپ به شخص ثالث‪ :‬روش سوم بستن قرارداد‪ ،‬فروش تعهدات به شخص ثالث است‪ .‬شرکت‬
‫پیشگامان را در نظر بگیرید که سه سال پیش قرارداد سواپ به ارزش ‪ 75‚000‬دالر منعقد کرده است در حالی‬
‫که دو سال به پایان آن باقی است‪ .‬این شرکت عالقه مند است قرارداد مذکور را خاتمه دهد‪ .‬از این رو‪ ،‬به مذاکره‬
‫با طرف دیگر قرارداد برای جلب رضایت وی می پردازد‪ .‬ولی از آن جایی که طرف دیگر در زیان قرار دارد‪ ،1‬حاضر‬
‫به بستن موقعیت خود نیست‪ ،‬چرا که امیدوار است در آینده ورق به نفع وی برگردد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬شرکت پیشگامان ‬
‫راهکار دیگری را اتخاذ می کند‪ .‬این شرکت شخص ثالثی را می یابد که حاضر است به شرکت پیشگامان ‪60‚000‬‬
‫دالر بپردازد‪ 2‬و تعهدات این شرکت در قرارداد سواپ را برعهده گیرد‪.‬‬

‫دارایی های پایهِ سواپ‬

‫دو نوع از رایج ترین قراردادهای سواپ بر اساس دارایی پایه عبارتند از‪ :‬قرارداد سواپ ارزی و قرارداد سواپ نرخ بهره‪ .‬البته‬
‫قرارداد سواپ سهام و قرارداد سواپ کاال نیز در بازارهای مالی مورد معامله قرار می گیرند‪ .‬در این بخش‪ ،‬به تشریح دو ‬
‫قرارداد اول می پردازیم‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫قرارداد سواپ ارزی‬
‫سواپ ارزی‪ ،‬قراردادی است که يك طرف موافقت مي كند تا بهره اصل یک مبلغ را به صورت يك ارز خاص به طرف دیگر‬
‫پرداخت و در عوض‪ ،‬بهر هِ اصل همان مبلغ یا مبلغ دیگری را به صورت ارز ديگر از وی دريافت کند‪ .‬برای روشن شدن ‬
‫مطلب به این مثال توجه کنید‪ :‬شرکت امریکایی آینده نگر قصد دارد بازار خود را در اروپا گسترش دهد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬این‬
‫شرکت تصمیم می گیرد تعدادی شعبه جدید در آلمان راه اندازی کند‪ .‬برای تامین هزینه های ساخت و راه اندازی شعبه ها ‬
‫به ‪ 9‚000‚000‬یورو نیاز است‪ .‬از این رو‪ ،‬مدیر مالی شرکت می خواهد اوراق قرضه ای به ارزش اسمی ‪ 9‚000‚000‬به یورو ‬
‫(در آلمان) منتشر کند ولی شرکت آینده نگر در آلمان چندان شناخته شده نیست و ممکن است اوراق قرضه پس از انتشار ‬
‫به فروش نرسد‪ .‬مدیر مالی شرکت پس از مشاوره با شرکت های تامین سرمایه ُدیچه بانک‪ 4‬به این نتیجه می رسد که ابتدا ‬
‫اوراق قرضه را به دالر (در امریکا) منتشر و سپس از یک قرارداد سواپ برای تبدیل آن به یورو استفاده کند‪.5‬‬
‫بنابراین‪ ،‬شرکت آینده نگر ابتدا اوراق قرضه ی ‪ 5‬ساله ای به ارزش اسمی ‪ 10‚000‚000‬دالر منتشر می کند‪ .‬سپس‪ ،‬یک‬
‫قرارداد سواپ با شرکت تامین سرمایه ُدیچه بانک منعقد می کند که در آن‪ُ ،‬دیچه بانک به شرکت آینده نگر به صورت دالر و ‬

‫‪ .1‬در صورت بستن قرارداد وی باید به شرکت پیشگامان ‪ 75‚000‬دالر بپردازد‪.‬‬

‫‪ .2‬او ‪ 15‚000‬دالر بایت کارمزد از شرکت پیشگامان مطالبه می کند‪.‬‬
‫‪3. Exchange rate swap‬‬
‫‪4. Deutsche bank‬‬
‫‪ .5‬سوالی که ممکن است به ذهن خواننده خطور کند این است که چه لزومی دارد اوراق قرضه به یورو باشد یا اوراق قرضه با واحد پولی دالر از طریق سواپ ارزی به‬
‫واحد پولی یورو تبدیل شود؟ در پاسخ باید گفت با این استراتژی‪ ،‬آن میزان از درآمد شرکت که در معرض ریسک نرخ ارز قرار دارد‪ ،‬کاهش می یابد‪ .‬ولی چگونه؟ فرض‬
‫کنید شعبه های آینده نگر در آلمان از رونق مناسبی برخوردار می شوند و درآمدخوبی برای این شرکت ایجاد می کنند‪ .‬بدیهی است که درآمد شعبه آلمان به یورو است‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬مقداری از درآمد یورویی صرف پرداخت کوپن های اوراق قرضه می شود و مبلغ کم تری برای تبدیل به دالر باقی می ماند‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬درآمد کم تری از شرکت‬
‫در معرض ریسک نرخ ارز (تقویت دالر نسبت به یورو) قرار می گیرد‪.‬‬

‫‪137‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫با نرخ ‪ 5/5‬درصد پرداخت می کند و در عوض‪ ،‬آینده نگر نیز به صورت یورو در ‪ 15‬مارچ و ‪ 15‬سپتامبر به مدت ‪ 5‬سال و با ‬
‫نرخ ‪ 4/9‬می پردازد‪ .‬پرداخت های آینده نگر بر اساس مبلغ اسمی ‪ 10‚000‚000‬دالر و پرداخت های دویچه بانک بر اساس‬
‫‪ 9‚000‚000‬یورو می باشد‪ .‬فرض کنید که سواپ یادشده در ‪15‬سپتامبر سال جاری منعقد می گردد و بر اساس شرایط‬
‫قرارداد‪ ،‬مبالغ اسمی نیز بین شرکت آینده نگر و دویچه بانک در آغاز و خاتمه قرارداد سواپ ردوبدل می شوند‪ .‬بدیهی است‬
‫تسویه خالص به دلیل متفاوت بودن واحدهای پولی (دالر و یورو) در تاریخ های تسویه ممکن نیست‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬مبادالت زیر بین طرف های سواپ ارزی یادشده صورت می گیرد‪:‬‬
‫• •‪15‬سپتامبر سال جاری‪:‬‬
‫دویچه بانک به شرکت آینده ‪ 9‚000‚000‬یورو می پردازد؛‬
‫در عوض‪ ،‬شرکت آینده نگر به دویچه بانک ‪ 10‚000‚000‬دالر پرداخت می کند‪.‬‬
‫• •در ‪ 15‬مارچ و ‪ 15‬سپتامبر هر سال به مدت ‪ 5‬سال‪:‬‬
‫دویچه بانک به شرکت آینده نگر ‪275‚000‬دالر= ‪ 10‚000‚000‬دالر × (‪ 0/055 ×)180/360‬می پردازد؛‬
‫در عوض‪ ،‬شرکت آینده نگر به دویچه بانک ‪ 220‚500‬یورو = ‪ 9‚000‚000‬یورو × (‪ 0/049 ×)180/360‬پرداخت‬
‫می کند‪.‬‬
‫• •سپتامبر ‪ 5‬سال بعد از انعقاد سواپ یادشده (خاتمه قرارداد)‪:‬‬
‫دویچه بانک به شرکت آینده نگر ‪ 10‚000‚000‬دالر پرداخت می کند‪.‬‬
‫در عوض‪ ،‬شرکت آینده نگر به دویچه بانک ‪ 9‚000‚000‬یورو می پردازد؛‬
‫در واقع سواپ ارزی یاد شده را می توان به صورت دو وام مجزا تفسیر کرد‪ :‬دویچه بانک وام ‪ 5‬ساله ای را به مبلغ ‪9‚000‚000‬‬
‫یورو با نرخ بهره ‪ 5/5‬درصد به شرکت آینده نگر می دهد که بهره های آن باید در ‪ 15‬مارچ و ‪ 15‬سپتامبر هر سال پرداخت‬
‫شود‪ .‬در مقابل‪ ،‬شرکت آینده نگر نیز وامی به مبلغ ‪ 10‚000‚000‬دالر به سررسید مشابه و با نرخ بهره ‪ 4/9‬درصد به‬
‫دویچه بانک می دهد که بهره های آن باید در زمان های مشابه پرداخت شود‪.‬‬

‫شکل‏‪ :1‑5‬جریان نقدی سواپ ارزی از منظر آینده‏نگر‬

‫‪9,000,000‬‬ ‫‪275,000‬‬ ‫‪275,000‬‬ ‫‪275,000‬‬ ‫‪275,000‬‬ ‫‪10,275,000‬‬

‫‪15‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪15‬‬

‫‪10,000,000‬‬ ‫‪220,500‬‬ ‫‪220,500‬‬ ‫‪220,500‬‬ ‫‪220,500‬‬ ‫‪9,220,500‬‬

‫‪138‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و پاوس رازاب‬

‫‪1‬‬
‫قرارداد سواپ نرخ بهره‬
‫سواپ نرخ بهره‪ ،‬قراردادی است که يك طرف موافقت مي كند تا بهره را بر حسب نرخ بهره شناور به طرف دیگر پرداخت‬
‫کند و در عوض‪ ،‬بهره را بر حسب نرخ بهره ثابت یا نرخ بهره شناور دیگري از وی دریافت کند‪ .‬در سواپ نرخ بهره‪ ،‬نرخ‬
‫بهره بر روی مبلغ اسمی محاسبه می شود‪ .‬مبلغ اسمی قرارداد براي طرف های آن برابر است و در تاریخ های تسویه‪ ،‬تسویه‬
‫به صورت خالص انجام می‏گیرد‪.‬‬
‫در سواپ نرخ بهره‪ ،‬برخالف سواپ ارزي‪ ،‬پرداخت بر اساس نرخ ثابت بی معنی است‪ ،‬چرا که منجر به مبادله جریان نقدي‬
‫کام ً‬
‫ال برابری خواهد شد‪ .2‬هم چنین‪ ،‬در سواپ نرخ بهره نیازی به مبادله مبلغ اسمی در تاریخ انعقاد و تاریخ خاتمه قرارداد‬
‫سواپ نیست‪ ،‬زیرا با واحد پولی مشابه سروکار داریم‪ .‬برای روشن شدن مطلب به این مثال توجه کنید‪:‬‬
‫شرکت جنرال الکتریک‪ 3‬در‪ 30‬دسامبر (ماه دوازدهم میالدی) وام یک ساله ای را به مبلغ ‪ 25‚000‚000‬دالر از بانک‪.‬‬
‫آو‪.‬امریکا‪ 4‬دریافت می کند‪ .‬پرداخت بهره وام بر اساس نرخ الیبور به عالوه ‪( 0/25‬شناور) صورت می گیرد‪ .‬نرخ بهره الیبور ‬
‫در پایان هر فصل در ‪ 15‬مارچ‪ 15 ،5‬ژوئن‪ 15 ،6‬سپتامبر‪ 7‬و ‪ 15‬دسامبر‪ 8‬تعیین می شود و مبنای پرداخت وام برای فصل بعد‬
‫قرار می گیرد‪ .‬در پایان سال نیز اصل وام پرداخت می شود‪ .‬شرکت جنرال الکتریک با وجودی که اعتقاد دارد وام را با نرخ‬
‫مناسبی دریافت کرده‪ ،‬نگران است مبادا نرخ الیبور در آینده افزایش یابد‪ .‬از این رو‪ ،‬ترجیح می دهد که بهره های پرداختی‬
‫را با نرخ ثابت (معلوم) بپردازد‪ .‬بنابراین‪ ،‬شرکت جنرال الکتریک قرارداد سواپ نرخ بهره را برای تبدیل نرخ بهره شناور به‬
‫نرخ ثابت (معلوم) با شرکت های تامین سرمای ِه گلدمن ساکس‪ 9‬منعقد می کند‪ .‬گلدمن ساکس موافقت مي كند وجوهی به‬
‫نرخ بهره الیبور (شناور) روی مبلغ ‪ 25‚000‚000‬دالر به جنرال الکتریک پرداخت کند و در عوض‪ ،‬جنرال الکتریک وجوهی‬
‫با نرخ بهره ساالنه ‪ 6/2‬روی همان مبلغ به او بپردازد‪ .‬پرداخت یک طرف به طرف دیگر به صورت تسویه خالص در ‪15‬‬
‫مارچ‪ 15 ،‬ژوئن‪ 15 ،‬سپتامبر و ‪ 15‬دسامبر انجام می گیرد‪ .‬نرخ بهره الیبور جاری( نرخ بهره دوره تسویه اول) ‪ 5/9‬درصد‬
‫است‪ .‬البته نرخ های الیبور دوره های بعدی هنوز نامشخص است‪ .‬بنابراین‪ ،‬اولین پرداخت بین طرف های سواپ بدین صورت‬
‫انجام می گیرد‪:‬‬
‫جنرال الکتریک باید بر اساس نرخ بهره ثابت‪ 25‚000‚000( 387‚500 ،‬دالر × (‪360‬روز‪90/‬روز) × ‪ )0/062‬به‬
‫گلدمن ساکس بپردازد‪ .‬در عوض‪ ،‬گلدمن ساکس نیز باید ‪ 368‚750‬دالر (‪ 25‚000‚000‬دالر × (‪360‬روز‪ 90/‬روز)× ‪)0/059‬‬
‫به جنرال الکتریک پرداخت کند‪ .‬از آن‏جایی که‪ ،‬واحدهای پولی پرداخت ها مشابه است‪ ،‬در نتیجه‪ ،‬تسویه به صورت خالص‬
‫انجام می گیرد‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬جنرال الکتریک ما به التفاوت پرداخت ها یعنی ‪ 18‚750‬دالر (‪ 368‚750‬ـ ‪ )387‚500‬را در ‬
‫پایان دوره تسویه اول (سه ماه بعد) به گلدمن ساکس پرداخت می‏کند‪.‬‬

‫‪1. Interest rate swap‬‬

‫‪ .2‬برای مثال‪ ،‬فرض کنید فردی از شما درخواست می کند که نرخ بهره ‪ 20‬درصد روی مبلغ به وی پرداخت کنید و وی در عوض‪ ،‬نرخ بهره ‪ 15‬درصد روی همان مبلغ‬
‫به شما پرداخت می کند‪ .‬بدیهی است که شما چنین کاری نمی کنید‪.‬‬
‫‪3. General Electric‬‬
‫‪4. Bank of America‬‬
‫‪ .5‬ماه سوم میالدی‬
‫‪ .6‬ماه ششم میالدی‬
‫‪ .7‬ماه نهم میالدی‬
‫‪ .8‬ماه دوازدهم میالدی‬
‫‪9. Goldman Sachs‬‬

‫‪139‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫شکل‏‪ :2‑5‬جریان نقدی سواپ نرخ بهره از منظر جنرال الکتریک‬

‫‪368,750‬‬

‫(‬ ‫)‬

‫‪15‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪15‬‬

‫(‬ ‫)‬

‫‪378,750‬‬ ‫‪368,750‬‬ ‫‪368,750‬‬ ‫‪368,750‬‬

‫سواپ نرخ بهره مشابه سواپ ارزی است‪ ،‬با این تفاوت که‪:‬‬
‫© ©واحد پولی طرف های سواپ نرخ بهره‪ ،‬مشابه می باشد‪ ،‬در حالی که واحد پولی طرف های سواپ ارزی‪ ،‬متفاوت است؛‬
‫© ©مبالغ اسمی بین طرف های سواپ نرخ بهره مبادله نمی شود‪ ،‬در حالی در سواپ ارزی این امر صورت می گیرد‬
‫© ©در سواپ نرخ بهره حداقل یکی از نرخ ها متغیر است‪ ،‬در حالی که پرداخت های هر دو طرف سواپ ارزی می تواند بر‬
‫اساس نرخ ثابت نیز باشد؛‬
‫© ©در سواپ نرخ بهره‪ ،‬تسویه به صورت خالص انجام می گیرد‪ ،‬در حالی که در سواپ ارزی تسویه خالص امکان پذیر‬
‫نیست‪.‬‬

‫‪140‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و پاوس رازاب‬

‫اصطالحات فصل پنجم‬

‫سواپ (‪ :)Swap‬قراردادی است که یک طرف را موظف به پرداخت مجموعه ای از جریان های نقدی با نرخ ثابت (شناور)‬
‫در قبال دریافت مجموعه ای از جریان های نقدی با نرخ شناور می کند‪.‬‬
‫تسویه خالص (‪ :)netting‬پرداخت یک طرف قرارداد سواپ بر اساس مابه التفاوت دو جریان نقدی به طرف دیگر است‪.‬‬
‫تاریخ تسویه (‪ :)Settlemment date‬سررسیدهای متوالی قرارداد سواپ می باشد‪.‬‬
‫دوره تسویه (‪ :)Settlemment period‬مدت بین دو تاریخ تسویه را گویند‪.‬‬
‫تاریخ انقضا (‪ :)Expiration date‬تاریخ پایان قرارداد سواپ است‪.‬‬

‫‪141‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫پرسش های چهارگزینه ای فصل پنجم‬

‫‪1 .1‬قراردادی که یک طرف را موظف به پرداخت مجموعه ای از جریان های نقدی با نرخ ثابت (شناور) در قبال‬
‫دریافت مجموعه ای از جریان های نقدی با نرخ شناور می کند‪ ،‬چه نام دارد؟‬
‫ب) سواپ نرخ بهره‬ ‫الف) سواپ ارزی ‬
‫د) سواپ‬ ‫ج) سواپ سهام ‬
‫‪2 .2‬سوآپ‪( :‬آزمون های بورس)‬
‫ب) قراردادهاي استاندارد است‪.‬‬ ‫الف) مجموعه اي از پيمان هاي آتي است‪ .‬‬
‫د) صرفا براي مبادله يك دارايي با دارايي ديگر است‬ ‫ج) مجموعه اي از قراردادهاي اختيار است ‬
‫‪3 .3‬کدام یک از گزینه های زیر از معایب قرارداد سواپ به شمار می رود؟‬
‫ب) یافتن طرف دیگر قرارداد برای آن دشوار است‬ ‫الف) ریسک نقدشوندگی ‬
‫د) همه موارد باال‬ ‫ج) ریسک نکول ‬
‫‪4 .4‬ارزش قرارداد سواپ در زمان انعقاد آن‪ ....... ،‬و طی مدت قرارداد می تواند ‪ .......‬باشد‪.‬‬
‫ب) مثبت‪ ،‬مثبت یا منفی‬ ‫الف) صفر‪ ،‬مثبت یا منفی ‬
‫د) مثبت یا منفی‪ ،‬صفر‬ ‫ج) منفی‪ ،‬مثبت یا منفی ‬
‫‪5 .5‬شیوه بستن (خاتمه دادن به) قرارداد سواپ کدام یک از گزینه های زیر است؟‬
‫الف) ارزش فعلی قرارداد سواپ بین طرف های آن مبادله می شود‪.‬‬
‫ب) می توان قرارداد سواپ جدید با موقعیت معکوس منعقد کرد‬
‫ج) می توان قرارداد سواپ را به شخص ثالثی فروخت ‬
‫د) همه موارد باال‬
‫‪6 .6‬قرارداد سواپ در ‪ ..........‬معامله می شود و ‪ ...........‬در معرض ریسک نکول قرار می باشند (می باشد)؟‬
‫ب) بازار فرابورس‪ ،‬هر دو طرف سواپ‬ ‫الف) بازار بورس‪ ،‬هر دو طرف سواپ ‬
‫د) بازار بورس‪ ،‬طرف فروش سواپ‬ ‫ج) بازار فرابورس‪ ،‬طرف خرید سواپ ‬
‫‪7 .7‬قراردادی است که يك طرف را موظف به پرداخت یک‏سری وجوه بر اساس يك ارز خاص در قبال دریافت‬
‫وجوهی بر اساس ارز دیگر می کند‪ ،‬چه نام دارد؟‬
‫ب) اختیار خرید نرخ بهره مادر (‪)cap‬‬ ‫الف) اختیار فروش نرخ بهره مادر (‪ )floor‬‬
‫د) پیمان آتی‬ ‫ج) سواپ ارزی ‬
‫‪8 .8‬قراردادی است که يك طرف را موظف به پرداخت یک‏سری وجوه بر اساس يك نرخ بهره ثابت در قبال دریافت‬
‫وجوهی بر اساس یک نرخ بهره شناور می کند‪ ،‬چه نام دارد؟‬
‫ب) اختیار خرید نرخ بهره مادر (‪)cap‬‬ ‫الف) اختیار فروش نرخ بهره مادر (‪ )floor‬‬
‫ج) سواپ نرخ بهره د) پیمان آتی‬

‫‪142‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و پاوس رازاب‬

‫‪9 .9‬کدام یک از گزینه های زیر از تفاوت های سواپ ارزی با سواپ نرخ بهره به شمار می رود؟‬
‫الف) برخالف سواپ نرخ بهره‪ ،‬مبالغ اسمی (‪ )Notional principals‬بین طرف های آن مبادله می شود‬
‫ب) برخالف سواپ نرخ بهره‪ ،‬تسویه به صورت تسویه خالص صورت نمی گیرد‬
‫ج) برخالف سواپ نرخ بهره‪ ،‬پرداخت های هر دو می تواند بر اساس نرخ ثابت انجام شود‪.‬‬
‫د) همه موارد باال‬
‫‪1010‬شرکتی وام ‪ 5‬ساله ای با نرخ بهره شناور دریافت کرده است‪ .‬برای پوشش ریسک نرخ بهره‪ ،‬این شرکت می تواند‪:‬‬
‫ب) قرارداد سواپ نرخ بهره منعقد کند‬ ‫الف) قرارداد سواپ ارزی منعقد کند ‬
‫د) قرارداد سواپشن (‪ )swaption‬منعقد کند‬ ‫ج) قرارداد سواپ کاال منعقد کند ‬
‫‪1111‬یک شرکت ژاپنی‪ ،‬اوراق قرضه ی ‪ 5‬ساله ای را در کشور آلمان به یورو منتشر کرده است‪ .‬برای پوشش ریسک‬
‫نرخ ارز‪ ،‬این شرکت باید‪:‬‬
‫ب) قرارداد سواپ نرخ بهره منعقد کند‬ ‫الف) قرارداد سواپ ارزی منعقد کند ‬
‫د) قرارداد سواپشن (‪ )swaption‬منعقد کند‬ ‫ج) قرارداد سواپ کاال منعقد کند ‬
‫توضیحات زیر را در نظر بگیرید و به سوال های ‪ 12‬و ‪ 13‬پاسخ دهید‪.‬‬
‫شرکت اطمینان یک قرارداد سواپ ارزی ‪ 5‬ساله ای با شرکت تامین سرمایه آتیه منعقد می کند‪ .‬شرکت آتیه متعهد‬
‫می شود به شرکت اطمینان وجوهی را به صورت دالر و با نرخ ‪ 5‬درصد به صورت ساالنه پرداخت می کند‪ .‬در عوض‪،‬‬
‫اطمینان نیز متعهد می شود به آتیه وجوهی را به صورت یورو و با نرخ ‪ 4‬درصد به صورت ساالنه بپردازد‪ .‬پرداخت های‬
‫اطمینان بر اساس مبلغ اسمی ‪ 5‚000‚000‬دالر و پرداخت های آتیه بر اساس ‪ 4‚000‚000‬یورو می باشد‪.‬‬
‫‪1212‬در زمان انعقاد قرارداد سواپ‪:‬‬
‫الف) شرکت آتیه به شرکت اطمینان ‪ 4‚000‚000‬یورو پرداخت میکند و در عوض‪ 5‚000‚000 ،‬دالر دریافت میکند‬
‫ب) شرکت آتیه به شرکت اطمینان ‪ 5‚000‚000‬دالر پرداخت میکند و در عوض‪ 4‚000‚000 ،‬یورو دریافت میکند‬
‫ج) شرکت آتیه به شرکت اطمینان ‪ 5‚000‚000‬دالر پرداخت میکند و در عوض‪ 5‚000‚000 ،‬دالر دریافت میکند‬
‫د) پرداختی بین این دو شرکت صورت نمی گیرد‪.‬‬
‫‪1313‬طی مدت قرارداد سواپ‪:‬‬
‫الف) شرکت آتیه به شرکت اطمینان ‪ 100‚000‬یورو پرداخت می کند و در عوض‪ 250‚000 ،‬دالر دریافت می کند‬
‫ب) شرکت آتیه به شرکت اطمینان ‪ 250‚000‬دالر پرداخت می کند و در عوض‪ 100‚000 ،‬یورو دریافت می کند‬
‫ج) شرکت آتیه به شرکت اطمینان ‪ 400‚000‬دالر پرداخت می کند و در عوض‪ 200‚000 ،‬یورو دریافت می کند‬
‫د) شرکت آتیه به شرکت اطمینان ‪ 200‚000‬دالر پرداخت می کند و در عوض‪ 400‚000 ،‬یورو دریافت می کند‬
‫سوال زیر را در نظر بگیرید و به سوال های ‪ 14‬و ‪ 15‬پاسخ دهید‪.‬‬
‫شرکت پیشگامان و شرکت تامین سرمایه رهپویان قرارداد سواپ نرخ بهره ای را بدین صورت منعقد کرده اند‪ :‬شرکت‬
‫پیشگامان موافقت کرده است وجوه ساالنه ای را به نرخ بهره ‪ 5‬درصد به شرکت رهپویان بدهد و در عوض‪ ،‬رهپویان نیز‬
‫وجوه ساالنه ای به نرخ بهره الیبور (شناور) به پیشگامان پرداخت کند‪ .‬مبلغ اسمی سواپ ‪ 10‚000‚000‬دالر است‪ .‬نرخ‬
‫بهره الیبور جاری ‪ 4‬درصد است‪.‬‬

‫‪143‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪1414‬در زمان انعقاد قرارداد‪:‬‬

‫الف) شرکت رهپویان به شرکت پیشگامان ‪ 10‚000‚000‬دالر پرداخت می کند‬
‫ب) شرکت پیشگامان به شرکت رهپویان ‪ 10‚000‚000‬دالر پرداخت می کند‬
‫ج) شرکت رهپویان به شرکت پیشگامان ‪ 500‚000‬دالر پرداخت می کند‪.‬‬
‫د) پرداختی بین این دو شرکت صورت نمی گیرد‪.‬‬
‫‪1515‬در دوره تسویه اول‪:‬‬
‫الف) شرکت رهپویان به شرکت پیشگامان ‪ 10‚000‚000‬دالر پرداخت می کند‬
‫ب) شرکت رهپویان به شرکت پیشگامان ‪ 100‚000‬دالر پرداخت می کند‬
‫ج) شرکت پیشگامان به شرکت رهپویان ‪ 100‚000‬دالر پرداخت می کند‪.‬‬
‫د) پرداختی بین این دو شرکت صورت نمی گیرد‪.‬‬
‫‪1616‬یک شرکت در موقعیت خرید یک قرارداد معاوضه نرخ سود به ارزش ‪ 125‬میلیون دالر می باشد‪ .‬شرکت می خواهد‬
‫این قرارداد معاوضه را قبل از تاریخ سرسید خاتمه دهد‪ .‬از دیدگاه ریسک اعتباری‪ ،‬کدام روش کم‏ترین جذابیت را‬
‫برای این کار دارد؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫الف) توافق برای خاتمه قرارداد معاوضه و دریافت ارزش بازار آن از طرف مقابل‬
‫ب) فروش قرارداد معاوضه به شخص سوم‬
‫ج) ورود به موقعیت فروش یک قرارداد معاوضه خنثی کننده(یا معکوس) با شخص سوم‬
‫د) موارد ب و ج‬
‫‪1717‬دو طرف وارد یک قرارداد معاوضه نرخ سود سه ساله می شوند‪ .‬موضوع این قرارداد معاوضه نرخ الیبور در مقابل‬
‫نرخ ثابت ‪ 10‬درصد بر روی مبلغ ‪ 10‬میلیون تومان است‪ .‬نرخ الیبور در سال اول ‪ 11‬درصد‪ ،‬در سال دوم ‪ 12‬درصد و در‬
‫سال سوم ‪ 9‬درصد است‪ .‬در مورد جریان نقدی خالص دریافتی طرفی که پرداخت کننده نرخ ثابت بوده‪ ،‬کدام مورد‬
‫درست است؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫ب) ‪100‬هزار تومان در سال دوم‬ ‫الف) ‪ 200‬هزار تومان در سال دوم ‬
‫د) ‪100‬هزار تومان در سال سوم‬ ‫ج) ‪ 200‬هزار تومان در سال سوم ‬
‫‪1818‬یک بانک ایرانی را در نظر بگیرید که از یک بانک انگلیسی وامی را به پوند استقراض می کند‪ .‬در این شرایط چرا‬
‫بانک ایرانی تمایل دارد وارد یک قرارداد معاوضه شود؟ (آزمون های سازمان بورس)‬
‫الف) زیرا در صورتی که نرخ سود در ایران کاهش یابد‪ ،‬تعهدات بانک ایرانی کاهش پیدا می کند‪.‬‬
‫ب) زیرا در صورتی که نرخ برابری پوند انگلیس کاهش یابد‪ ،‬بانک ایرانی می بایست ریال بیش‏تری را جهت انجام‬
‫تعهدات بپردازد‪.‬‬
‫ج) زیرا در صورتی که نرخ سود در ایران افزایش یابد‪ ،‬تعهدات بانک ایرانی افزایش پیدا می کند‪.‬‬
‫د) زیرا در صورتی که نرخ برابری پوند انگلیس افزایش یابد‪ ،‬بانک ایرانی می بایست ريال بیش‏تری را جهت انجام‬
‫تعهدات بپردازد‪.‬‬

‫‪144‬‬
 ‫نآ یاهرازبا و پاوس رازاب‬

‫پاسخ نامه تشریحی فصل پنجم‬

‫‪1 .1‬گزینه د‪:‬‬
‫سواپ قراردادی است که طرف های آن موظف به جابه جایی مجموعه ای از جریان های نقدی با نرخ ثابت یا شناور ‬
‫در قبال دریافت مجموعه ای از جریان های نقدی با نرخ شناور می شوند‪.‬‬
‫‪2 .2‬گزینه الف‪:‬‬
‫سواپ مجموعه ای از پیمان های آتی متوالی است‪.‬‬
‫‪3 .3‬گزینه د‪:‬‬
‫قرارداد سواپ در بازار فرابورس معامله می شوند‪ .‬بنابراین‪ ،‬آنها در معرض ریسک های نقدشوندگی و نکول قرار دارند‪.‬‬
‫‪4 .4‬گزینه الف‪:‬‬
‫ارزش سواپ مشابه تمام تعهدات آتی در زمان انعقاد آن صفر است و طی مدت آن‪ ،‬بسته به شرایط بازار می تواند‬
‫مثبت یا منفی باشد‪.‬‬
‫‪5 .5‬گزینه د‪:‬‬
‫‪6 .6‬گزینه ب‪:‬‬
‫سواپ‪ ،‬قراردادی است در بازار فرابورس معامله می شود و طرف ها موظف به اجرای آن می باشند‪ .‬از این رو‪ ،‬هر دو ‬
‫طرف قرارداد سواپ در معرض ریسک نکول هستند‪.‬‬
‫‪ 7 .7‬گزینه ج‬
‫‪ 8 .8‬گزینه ج‬
‫‪9 .9‬گزینه د‬
‫‪1010‬گزینه ب‪:‬‬
‫شرکت به منظور پوشش ریسک نرخ بهره می تواند موقعیت خرید در قرارداد سواپ نرخ بهره منعقد کند‪ ،‬به طوری ‬
‫که نرخ بهره شناور را با نرخ بهره ثابت مبادله کند‪.‬‬
‫‪1111‬گزینه الف‪:‬‬
‫شرکت ژاپنی به منظور پوشش ریسک نرخ ارز می تواند قرارداد سواپ یورو منعقد کند‪ ،‬به طوری که قیمت یورو را ‬
‫با نرخی معین تثبیت کند‪ .‬تاریخ های تسویه سواپ باید با زمان پرداخت کوپن های اوراق قرضه برابر باشد‪.‬‬
‫‪1212‬گزینه الف‪:‬‬
‫در زمان انعقاد قرارداد سواپ‪ ،‬شرکت آتیه به شرکت اطمینان ‪ 4‚000‚000‬یورو می پردازد و در عوض‪ ،‬شرکت‬
‫اطمینان به شرکت آتیه ‪ 5‚000‚000‬دالر پرداخت می کند‪.‬‬
‫‪1313‬گزینه الف‪:‬‬
‫در پایان هر سال به مدت ‪ 5‬سال‪ ،‬شرکت اطمینان به شرکت آتیه ‪ 5‚000‚000 ( 250‚000‬دالر × ‪) 0/05‬‬
‫می پردازد و در عوض‪ ،‬شرکت آتیه به شرکت اطمینان ‪ 100‚000‬یورو ( ‪ 4‚000‚000‬یورو × ‪ ) 0/04‬پرداخت‬
‫می کند‪.‬‬

‫‪145‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪1414‬گزینه د‪:‬‬
‫در قرارداد سواپ نرخ بهره‪ ،‬برخالف سواپ ارزی‪ ،‬وجهی بین طرفین در زمان انعقاد آن مبادله نمی شود‪.‬‬
‫‪1515‬گزینه ج‪:‬‬
‫پیشگامان باید بر اساس نرخ بهره ثابت‪ 500‚000 ،‬دالر ( ‪ 10‚000‚000‬دالر × ‪ ) 0/05‬به رهپویان بپردازد‪ .‬در ‬
‫عوض‪ ،‬رهپویان نیز باید ‪ 400‚000‬دالر ( ‪ 10‚000‚000‬دالر × ‪ ) 0/04‬به پیشگامان پرداخت کند‪ .‬واحدهای پولی‬
‫پرداخت ها مشابه است‪ ،‬در نتیجه‪ ،‬تسویه به صورت خالص انجام می گیرد و پیشگامان باید ما به التفاوت پرداخت ها ‬
‫یعنی ‪ 100‚000‬دالر را در پایان دوره تسویه اول (یک سال بعد) به تامین سرمایه رهپویان پرداخت کند‪.‬‬
‫‪1616‬گزینه ج‪:‬‬
‫با ورود به موقعیت فروش یک قرارداد معاوضه دیگر‪ ،‬وی هم چنان در هر دو قرارداد متعهد است و هم چنین در ‬
‫معرض ریسک نکول (اعتباری) شخص سوم نیز قرار می گیرد‪.‬‬
‫‪1717‬گزینه الف‪:‬‬
‫وی در سال اول و دوم سود کسب می کند و در سال سوم متحمل زیان می شود‪ .‬خالص دریافتی وی در سال اول‬
‫‪ )11% - 10%( × 10‚000‚000‬و در سال دوم ‪ )12% - 10%( × 10‚000‚000‬است‪.‬‬
‫‪1818‬گزینه د‪:‬‬
‫شدن پوند انگلیس قرار دارد‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ بانک ایرانی در شرایط ذکر شده در معرض ریسک تقویت‬

‫‪146‬‬
‫ب��خ��ش دوم‬
‫مقررات معامله گری ابزار مشـتقه در ایران‬
 ‫اهداف اصلی بخش‬
‫شما پس از مطالعه این بخش می توانید با موارد زیر آشنا شوید‪:‬‬
‫‪Ý Ý‬دستورالعمل اجرایی معامالت قراردادهای آتی در شرکت بورس کاالی ایران‬
‫‪Ý Ý‬دستورالعمل معامالت قرارداد آتی سهام در بورس اوراق بهادار تهران‬
‫‪Ý Ý‬مصوبه ابزار مالی قراردادهای آتی و مقررات مربوط به معامالت قراردادآتی‬
‫‪Ý Ý‬ضوابط اجرایی بازار جبرانی‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬
‫‪1‬‬
‫دستورالعمل اجرایی معامالت قراردادهای آتی در شرکت بورس کاالی ایران‬
‫فصل اول‪ :‬تعاریف و کلیات‬

‫‪1‬‬
‫فصل اول‪ :‬تعاریف و كلیات‬
‫© ©ماده ‪ :1‬کلیه اصطالحات و واژه هایی که در ماده یک قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسالمی ایران مصوب آذرماه‬
‫‪ 1384‬مجلس شورای اسالمی تعریف شده اند‪ ،‬به همان مفاهیم در این دستورالعمل نیز کاربرد دارند‪ .‬واژه‏های دیگر‬
‫دارای معانی ذیل می‏باشند‪.‬‬
‫‪ .1‬آخرین روز معامالتی‪ :‬آخرین روزی که امکان معامله یک قرارداد آتی در بورس وجود دارد‪.‬‬
‫‪ .2‬اتاق پایاپای‪ :‬واحدی است که وظیفه تسویه و پایاپای قرارداد آتی را برعهده دارد‪.‬‬
‫‪ .3‬اخطاریه افزایش وجه تضمین‪ :‬اخطاری است که به منظور افزایش وجه تضمین مشتریان تا سطح وجه تضمین اولیه‬
‫داده می شود‪.‬‬
‫‪ .4‬ارزش قرارداد‪ :‬ارزش دارایی تعهد شده در قرارداد آتی در زمان اخذ موقعیت تعهدی است‪.‬‬
‫‪ .5‬اطالعیه معامالتی قرارداد آتی‪ :‬گزارشی است که برای اطالع سرمایهگذاران از وضعیت دارایی پایه و مشخصات قرارداد‬
‫آتی هر نماد معامالتی در قالب فرم هایی که به تصویب هیئت مدیرۀ بورس می رسد‪ ،‬برای عموم منتشر می شود‪.‬‬
‫‪ .6‬اعالمیه تحویل‪ :‬اعالمیه‏ای است که توسط اتاق پایاپای جهت اطالع خریداران از وضعیت تحویل کاال به آنها ارایه می‏گردد‪.‬‬
‫‪ .7‬بازار جبرانی‪ :‬بازاری اسـت که پس از پایان معامـالت روزانه تشکیل می‏گردد‪ .‬در این بازار محدودیت‏های قیمتی و مقـداری‬
‫معامالت تغییر مییابد و معامالت آن تاثیری در محاسبه قیمت تسویه روزانه ندارد‪.‬‬
‫‪ .8‬بستن موقعیت‪ :‬تبدیل تعهد از طریق اتخاذ یک موقعیت تعهدی جدید معکوس در مقابل موقعیت تعهدی باز مشتری‪.‬‬
‫‪ .9‬بورس‪ :‬شرکت بورس کاالی ایران (سهامی عام) می باشد‪.‬‬
‫‪ .10‬بهروز‏رسانی حسابها‪ :‬فرآینـدی است که پس از پایان جلســه معامــالت توسط اتاق پایاپای و به ترتیبی که در این‬
‫دستورالعمل ذکر گردیده است‪ ،‬با هدف کنترل وجوه تضمین مشتریان انجام می‏شود‪.‬‬
‫‪ .11‬بیانیه ریسک‪ :‬فرمی است که قبل از فعالیت در بازار معامالت آتی باید به امضا مشتری رسیده باشد و حاکی از اقــرار‬
‫شخص مذکور نسبت به آگاهی کامل وی از ریسک موجود در این معامالت می‏باشد‪.‬‬
‫‪ .12‬پیش‏پرداخت تحویل‪ :‬وجهی است که خریداران باید به عنوان پیش‏پرداخت جهت تحویل کاال نزد اتاق پایاپای تودیع‬
‫نمایند‪.‬‬
‫‪ .13‬تحویل‪ :‬تسلیم دارایی پایه قرارداد آتی سررسید شده توسط فروشنده به خریدار‪.‬‬
‫‪ .14‬تسویه نقدی‪ :‬توافق طرفین تعهد مبنی برسقوط تعهدات ایشان است که بر مبنای آن تسویه نهایی بر حسب آخریـن‬
‫قیمت تسویه روزانه صورت پذیرفته و مانده وجوه مسترد میگردد‪.‬‬
‫‪ .15‬دوره عادی معامالتی‪ :‬دوره زمانی است که در آن معامالت بر مبنای حراج پیوسته انجام میشود‪.‬‬
‫‪ .16‬جلسه معامالت‪ :‬دوره زمانی انجام معامالت یک قرارداد آتی است که شامل دوره گشایش‪ ،‬جلسـه عادی معامـالتی و‬
‫دوره پایانی معامالت میشود‪.‬‬

‫‪ .1‬این دستورالعمل مصوب مورخ ‪ ،1386/12/19‬اصالحی مورخ ‪ 1388/09/10‬هیات مدیره سازمان است که شامل ‪ 52‬ماده و ‪23‬تبصره است‪.‬‬

‫‪149‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪ .17‬حداقل وجه تضمین‪ :‬حداقلی از سطح وجه تضمین اولیه است که برای هر موقعیت تعهدی باز باید موجود باشد‪ .‬حداقل‬
‫مذکور در مشخصات هرقرارداد آتی تعیین میشود‪.‬‬
‫‪ .18‬حراج پیوسته‪ :‬حراجی است که پس از دوره گشایش آغاز و تا پایان جلسه معامالت ادامه می‏یابد‪.‬‬
‫‪ .19‬حراج تک‏قیمتی‪ :‬حراجی است که پس از دوره پیش‏گشایش جهت کشف یک نرخ برای اجرای سفارشات ثبت شده و‬
‫شروع حراج پیوسته انجام می‏شود‪.‬‬
‫‪ .20‬حساب عملیاتی مشتری‪ :‬حساب بانکی مشتری است که جهت تسویه وجوه توسط اتاق پایاپای مورد استفاده قرار می‬
‫گیرد‪.‬‬
‫‪ .21‬خریدار‪ :‬شخصی است که تعهد به خرید دارایی پایه در سر‏رسید مینماید و مطابق عرف بازار خریدار نامیده میشود‪.‬‬
‫‪ .22‬دارایی پایه‪ :‬دارایی موضوع قرارداد آتی پذیرش شده است‪.‬‬
‫‪ .23‬دوره پایانی معامالت‪ :‬دورهای است که بازار با آن پایان مییابد و طی آن ورود سفارش جدید و یا ابطال سفارشات‬
‫امکانپذیر نمیباشد و صرفاً سفارشاتی که با تغییر قیمت‪ ،‬شرایط برابری قیمت خرید و فروش را احراز میکنند‪،‬‬
‫در این دوره اجرا میشوند‪.‬‬
‫‪ .24‬دوره پیش‏گشایش‪ :‬دوره‏ای است که در آن امکــان ثبت تغییر و حذف سفارش وجود دارد ولیکن سفارشات اجرا‬
‫نمی‏شود‪.‬‬
‫‪ .25‬دوره تسویه روزانه‪ :‬مدت زمانی است که طی آن عملیات مربوط به تسویه قرارداد آتی صورت می‏گیرد‪.‬‬
‫‪ .26‬دوره گشایش‪ :‬این دوره شامل دوره پیش‏گشایش و حراج تک قیمتی است‪.‬‬
‫‪ .27‬دوره معامالت‪ :‬فاصله زمانی اولین لغایت آخرین روز معامالت هر قرارداد آتی که در مشخصات آن قرارداد تعریف‬
‫میشود‪.‬‬
‫‪ .28‬رسید انبار‪ :‬سندی است که توسط انبارهای مورد تایید بورس صادر شده و مالکیت شخص را بر مقدار مشخصی از‬
‫یک کاال گواهی میکند‪.‬‬
‫‪ .29‬روزکاری‪ :‬روزهای مجاز معامالتی که توسط هیات مدیره بورس جهت انجام معامالت آتی تعیین می‏شود‪.‬‬
‫‪ .30‬سفارش‪ :‬دستور مشتری جهت اتخاذ موقعیت تعهدی خرید یا فروش می باشد‪.‬‬
‫‪ .31‬فروشنده‪ :‬شخصی است که تعهد به فروش دارایی پایه در سر‏رسید مینماید و مطابق عرف بازار فروشنده نامیده‬
‫میشود‪.‬‬
‫‪ .32‬قراردادآتی‪ :‬قراردادی است که فروشنده براساس آن متعهد میشود در سررسید معین‪ ،‬مقدار معینی از کاالی‬
‫مشخص را به قیمتی که االن تعیین میکنند بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می‏شود آن کاال را‬
‫با آن مشخصات خریداری کند و برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد‪ ،‬طرفین به صورت شرط ضمن‬
‫عقد متعهد می‏شوند مبلغی را بهعنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بگذارند و متعهد می‏شوند متناسب با تغییرات‬
‫قیمت آتی‪ ،‬وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات‪ ،‬بخشی از وجه‬
‫تضمین هر یک از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد‬
‫داشت تا در سررسید با هم تسویه کنند‪.‬‬
‫‪ .33‬قرارداد آتی پذیرش شده‪ :‬اوراق بهادار مبتنی بر کاالیی است که توسط هیات پذیرش بورس به منظور معامالت آتی‬
‫در بورس پذیرش شده است‪.‬‬
‫‪ .34‬قیمت تسویه روزانه‪ :‬قیمتی است که روزانه جهت به‏روز‏رسانی حسابها توسط بورس محاسبه و اعالم می‏گردد‪.‬‬
‫‪ .35‬کمیته آتی ‪:‬کمیتهای است که توسط هیأت مدیره بورس جهت انجام وظایف مصرح در این دستورالعمل تشکیل‬
‫میگردد‪.‬‬

‫‪150‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫اعضای این کمیته باید بر اساس مقررات و با رعایت بی‏طرفی و انصاف عمل کننـد‪ .‬ضوابط اجرایی فعالیت کمیتــه توسط‬
‫هیات مدیره بورس تعیین می شود و مدیرعامل بورس مسئولیت نظارت بر حسن انجام وظایف این کمیتۀ را بر عهده دارد‪.‬‬
‫‪ .36‬گواهی آمادگی تحویل‪ :‬سندی است که توسط خریدار و فروشنده قرارداد آتی و به منظور آگاهی اتاق پایاپای از‬
‫آمادگی وی جهت تحویل کاال در قالب فرمهای بورس ارایه می‏گردد‪.‬‬
‫‪ .37‬ماه قرارداد‪ :‬ماهی است که درآن قرارداد آتی سررسید میشود‪.‬‬
‫‪ .38‬مشتری‪ :‬شخصی که به عنوان خریدار یا فروشنده در بازار فعالیت می‏کند‪.‬‬
‫‪ .39‬موقعیت تعهدی‪ :‬تعهد موضوع یک قرارداد آتی در بازار معامالت آتی است‪.‬‬
‫‪ .40‬موقعیت تعهدی باز‪ :‬موقعیت تعهدی که در بازار معامالت آتی تسویه نهایی نشده است‪.‬‬
‫‪ .41‬موقعیت تعهدی خرید‪ :‬موقعیت تعهدی است که مشتری با اتخاذ آن‪ ،‬متعهد به خرید دارایی پایه ذکر شده در قرارداد‬
‫آتی می‏گردد‪.‬‬
‫‪ .42‬موقعیت تعهدی فروش‪ :‬موقعیت تعهدی است که مشتری با اتخاذ آن‪ ،‬متعهد به فروش دارایی پایه ذکر شده در قرارداد‬
‫آتی می‏گردد‪.‬‬
‫‪ .43‬وجه تضمین‪ :‬وجهی است که در قالب شرط ضمن عقد از مشتریان دریافت میشود‪.‬‬
‫‪ .44‬وجه تضمین اضافی‪ :‬وجه تضمینی است که در صورت عدم کفایت وجه تضمین اولیه جهت پوشش ریسک نوسانات‬
‫قیمت‪ ،‬از کلیه مشتریان دارای موقعیت تعهدی باز اخذ میگردد‪ .‬این وجه با اعالم اتاق پایاپای و طی مهلت اعالم شده از‬
‫سوی این اتاق باید توسط مشتریان پرداخت گردد‪ .‬میزان این وجه توسط بورس تعیین میشود‪.‬‬
‫‪ .45‬وجه تضمین اولیه‪ :‬وجه تضمینی است که جهت تضمین ایفای تعهدات مشتریان برای ایجاد یک موقعیت تعهدی اخذ‬
‫می شود‪ .‬میزان این وجه در مشخصات هرقرارداد آتی تعیین میشود‪.‬‬
‫‪ .46‬وجه تضمین جبرانی‪ :‬وجه تضمینـی اســت که مشتریان بعد از دریافـت اخطاریه افزایش وجه تضمیـن‪ ،‬باید نزد اتاق‬
‫پایاپای تودیع نمایند‪.‬‬

‫فصل دوم‪ :‬مشخصات قرارداد آتی‬

‫© ©ماده ‪ :2‬دارایی پایه از بین محصوالت پذیرفتهشده در بورس یا کاالهای دارای بازار نقدی قوی به تشخیص هیات ‬
‫پذیرش ‪ ،‬انتخاب میگردد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :3‬قرارداد آتی قابل معامله در بورس بر اساس قرارداد آتی پذیرش شده تعیین میشود‪ .‬مشخصات قرارداد آتی‬
‫به پیشنهاد بورس به تصویب هیات پذیرش خواهد رسید‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :4‬مشخصات قرارداد آتی باید شامل موارد ذیل باشد‪:‬‬

‫‪ :7‬وجه تضمین اولیه‬ ‫‪ :1‬دارایی پایه‬

‫‪ :8‬حداقل وجه تضمین‬ ‫‪ :2‬قرارداد آتی پذیرش شده‬
‫‪ :9‬حداکثر هر سفارش‬ ‫‪ :3‬اندازۀ قرارداد آتی‬
‫‪ :10‬واحد قیمت‬ ‫‪ :4‬استاندارد تحویل‬
‫‪ :11‬کارمزد معامالت‬ ‫‪ :5‬ماه قرارداد آتی‬
‫‪ :12‬نماد معامالتی‬ ‫‪ :6‬حد نوسان قیمت روزانه ‬

‫‪151‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪ :17‬ساعات معامله‬ ‫‪ :13‬دوره معامالت شامل‪:‬‬

‫‪ :18‬مهلت ارایه گواهی آمادگی تحویل‬ ‫• •اولین روز معامالتی‬
‫‪ :19‬پیش‏پرداخت تحویل‬ ‫• •آخرین روز معامالتی‬
‫‪ :20‬سقف مجاز موقعیت‏های معامالتی باز‬ ‫‪ :14‬تاریخ تحویل‬
‫‪ :21‬جریمهها‬ ‫‪ :15‬محل تحویل‬
‫‪ :16‬حداقل تغییر قیمت سفارش‬

‫© ©ماده ‪:5‬بورس موظف است اطالعیه معامالتی قرارداد آتی را حداقل ‪ 3‬روز کاری قبل از آغاز معامالت هر نماد ‬
‫معامالتی‪ ،‬از طریق سایت رسمی خود به اطالع عموم برساند‪.‬‬

‫فصل سوم‪ :‬ثبت سفارش مشتریان‬

‫© ©ماده ‪ :6‬آن دسته از شرکت های کارگزاری یا کارگزار‪ /‬معامله گران‪ ،‬مجاز به انجام معامله آتی خواهند بود که مجوز‬
‫انجام معامالت آتی را از سازمان اخذ نموده و بدین منظور در بورس پذیرش شده باشند‪ .‬فعالیت در این بازار به منزله ‬
‫پذیرش مفاد این دستورالعمل می باشد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :7‬آن دسته از نمایندگان شرکت های کارگزاری امکان دسترسی به سامانه معامالت برای انجام معامالت آتی را ‬
‫خواهند داشت که صالحیت های الزم را از نظر سازمان و بورس احراز نموده باشند‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :8‬کد مشتری باید قبل از معامالت به درخواست مشتری‪ ،‬توسط کارگزار اخذ شده باشد‪ .‬جهت اخذ کد مشتری‬
‫کارگزار باید مدارک زیر را از مشتری دریافت نماید‪.‬‬
‫‪1.1‬برای اشخاص حقیقی کپی شناسنامه و کارت ملی که توسط کارگزار برابر اصل شده باشد و برای اشخاص‬
‫حقوقی مدارک تأسیس و دارندگان امضای مجاز و کپی شناسنامه صاحبان امضای مجاز که توسط کارگزار ‬
‫برابر اصل شده باشد‪.‬‬
‫‪ 2.2‬فرم تکمیل شدۀ درخواست کد مشتری ‬
‫‪ 3.3‬فرم بیانیه ریسک به امضای مشتری‬
‫•تبصره‪ : 1‬فرم درخواست کد و بیانیه ریسک توسط بورس تهیه و ابالغ میگردد‪.‬‬
‫•تبصره‪ : 2‬فعالیت مشتریان دارای کد معامالتی منوط به تکمیل فرم بیانیه ریسک میباشد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :9‬فعالیت مشتری در بازار معامالت آتی منوط به افتتاح حساب بانکی توسط مشتری جهت معامالت آتی‬
‫خواهد بود‪ .‬بانک یا بانک های مورد نظر و نحوه افتتاح حساب توسط بورس اعالم خواهد شد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :10‬کارگزاران می توانند سفارش مشتریان را به صورت کتبی‪ ،‬تلفنی‪ ،‬از طریق اینترنت و یا سایر روش های ‬
‫تعیین شده توسط بورس دریافت نمایند‪ ،‬لیکن موظفند کلیه سفارش های مذکور را در فرم های ثبت سفارش که ‬
‫توسط بورس ابالغ می گردد‪ ،‬ثبت نمایند‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :11‬کارگزاران مکلفند فرمهای ثبت سفارش را برای هر مشتری به ترتیب شماره سریال بایگانی و حسب‬
‫درخواست به بورس و یا سازمان ارایه نمایند‪.‬‬

‫‪152‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫© ©ماده ‪ :12‬جهت رعایت نوبت مشتریان ثبت زمان دقیق و تاریخ ‪ ،‬هنگام تکمیل فرم سفارش الزامی است‪ .‬این قاعده‬
‫در مورد سفارش های الکترونیکی یا تلفنی نیز الزم‏االجرا است‪ .‬کارگزاران مکلفند بر اساس اولویت زمانی دریافت‬
‫سفارش مشتری‪ ،‬نسبت به اجرای سفارش اقدام نمایند‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :13‬کارگزار مکلف است قبل از ثبت سفارش هر مشتری‪ ،‬واریز وجه تضمین اولیه به حساب عملیاتی مشتری ‬
‫را احراز نماید‪ .‬در غیر اینصورت مسئولیت پرداخت وجه تضمین اولیه با کارگزار خواهد بود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :14‬انواع سفارشات قابل ارایه توسط مشتری به شرح ذیل میباشد‪:‬‬
‫الف) سفارش به قیمت معین‪ :‬سفارشی است که باید در قیمت تعیین شده یا بهتر معامله شود‪.‬‬
‫ب) سفارش به قیمت بازار‪ :‬سفارشی است که باید با قیمت بازار معامله شود‪.‬‬
‫ج) سفارش جلوگیری از زیان‪ :‬سفارشی است که در صورت رسیدن قیمت بازار به یک قیمت مشخص‪ ،‬اجرا ‬
‫می‏شود‪.‬‬
‫•تبصره ‪ :‬سایر انواع سفارشات به پیشنهاد بورس به تصویب سازمان میرسد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :15‬سفارشات به لحاظ اعتبار به انواع زیر دستهبندی میشود‪:‬‬
‫الف) اعتبار روزانه‪ :‬اعتبار تا پایان روز معامالتی ثبت سفارش؛‬
‫ب) اعتبار جلسه معامله‪ :‬اعتبار تا پایان جلسه معامالتی ثبت سفارش؛‬
‫ج) اعتبار همه یا هیچ‪ :‬اجرای سفارش به شرط انجام تمام آن و درغیر این صورت حذف سفارش؛‬
‫د) اعتبار تا زمان ابطال‪ :‬اعتبار تا زمان حذف سفارش؛‬
‫ﻫ) اعتبار تا زمان تعیینشده‪ :‬اعتبار تا زمان تعیین شده در سفارش؛‬
‫© ©ماده ‪ :16‬سقف اعتباری معامالت هرمشتری و هرکارگزار توسط هیات مدیره بورس تعیین میگردد‪.‬‬

‫فصل چهارم‪ :‬نحوه انجام معامالت‬

‫© ©ماده ‪ :17‬ساعات و روزهای انجام معامله در بورس و مدت هریک از مراحل جلسۀ معامالت توسط هیات مدیره بورس‬
‫تعیین و اعالم می شود‪.‬‬
‫• •تبصره ‪ : 1‬تغییرات ساعات و روزهای معامله حداقل ‪ 3‬روز کاری قبل از اعمال‪ ،‬باید به اطالع عموم برسد‪.‬‬
‫• •تبصره ‪ :2‬در صورت تغییر اضطراری ساعت شروع‪ ،‬خاتمه یا طول مدت جلسه رسمی معامالتی در اثر اشکاالت فنی‪،‬‬
‫بورس یابد تغییرات را قبل از اعمال‪ ،‬از طریق سایت رسمی خود اعالم و مستندات مربوط به دالیل بروز شرایط‬
‫اضطراری را در سوابق خود نگه‏داری نماید و حسب درخواست‪ ،‬مستندات را به سازمان ارایه نماید‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :18‬اجرای سفارشات براساس اولویت قیمت و در صورت تساوی قیمتها براساس اولویت زمانی ورود سفارش‬
‫به سامانه معامالتی خواهد بود‪.‬‬
‫تبصره‪ :‬هیات مدیره بورس می تواند عالوه بر اولویت های مذکور در این ماده‪ ،‬اولویت‏های دیگری را حسب مورد جهت‬
‫تصویب به سازمان پیشنهاد نماید‪ .‬این تغییرات حداقل ‪ 3‬روز کاری قبل از اعمال‪ ،‬باید به اطالع عموم برسد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :19‬معامالت قرارداد آتی با یک حراج تک‏قیمتی آغاز و با حراج پیوسته ادامه می‏یابد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :20‬بورس حداکثر یک ساعت پس از پایان جلسه معامالت روزانه‪ ،‬قیمت تسویه را براساس مقررات این‬
‫دستورالعمل محاسبه و به عموم اعالم مینماید‪.‬‬

‫‪153‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫© ©ماده ‪ :21‬دامنه نوسان قیمت روزانه هر قرارداد آتی و سقف حجم هر سفارش در زمان پذیرش قرارداد آتی مشخص‬
‫میشود‪.‬‬
‫•تبصره‪ :‬تغییر دامنه نوسان قیمت و سقف حجم هر سفارش در طول دوره معامالتی قرارداد آتی با پیشنهاد ‬
‫بورس و پس از تصویب هیئت پذیرش امکان پذیر میباشد‪ .‬این تغییرات حداقل ‪ 3‬روز کاری قبل از اعمال‪،‬‬
‫باید به اطالع عموم برسد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :22‬در صورت وجود اطالعات یا وقوع شرایط اضطراری که تاثیر با اهمیتی بر قیمت قرارداد آتی و یا تصمیم‬
‫سرمایهگذاران دارد‪،‬کمیته آتی میتواند معامالت را حداکثر به مدت یک جلسۀ معامالتی متوقف نموده و موضوع را ‬
‫جهت رفع موارد توقف پیگیری نماید‪.‬‬
‫•تبصره ‪ :‬توقف معامالت بیش از یک جلسۀ معامالتی تا ‪ 3‬روزکاری با دستور مدیرعامل بورس و بیش از آن با ‬
‫موافقت سازمان امکان‏پذیر میباشد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :23‬در صورت وقوع موارد موضوع ماده ‪ 22‬این دستورالعمل‪،‬کمیته آتی معامالت مبتنی یا متاثر از این موارد را ‬
‫تشخیص داده و به مدیرعامل بورس ارایه میکند‪ .‬مدیرعامل بورس عدم ‏وقوع این گونه معامالت را اعالم مینماید‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :24‬در صورتی که کارگزار خریدار یا فروشنده نسبت به معامالت انجامشده معترض باشند باید اعتراض خود را ‬
‫با ذکر دالیل برای رسیدگی تا ‪ 2‬ساعت قبل از شروع جلسه معامالتی روز بعد به بورس اعالم نماید‪ .‬تصمیم بورس‬
‫در این خصوص الزماالجراست‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :25‬بورس گزارش آماری معامالت بازار را طبق ضوابط سازمان منتشر میکند‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :26‬موقعیت‏های تعهدی باز هر کارگزار یا مشتری نباید از سقف مجاز تعیین شده برای نامبرده بیش‏تر باشد‪.‬‬
‫•تبصره‪ :‬سقف مجاز موقعیت های تعهدی باز هر مشتری یا کارگزار طبق ضوابط بورس تعیین میشود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :27‬در صورتی‏که ظن استفاده از اطالعات نهانی یا دستکاری قیمت در معامالت وجود داشته باشد و یا تغییرات ‬
‫غیرعادی قیمت مشاهده گردد‪ ،‬سازمان میتواند دستور توقف نماد معامالتی قرارداد آتی را صادر نمایند‪ .‬در این‬
‫حالت بورس باید بالفاصله اقدام به توقف نماد معامالتی مربوطه نموده و تا رفع دالیل توقف نماد‪ ،‬موضوع را پیگیری ‬
‫نماید‪ .‬بازگشایی مجدد نماد با موافقت سازمان امکان پذیر خواهد بود‪.‬‬

‫فصل پنجم‪ :‬تسویه‬

‫© ©ماده ‪ :28‬هر مشتری باید جهت انجام معامالت آتی‪ ،‬حسابی تحت عنوان حساب عملیاتی مشتری نزد بانکی که ‬
‫بدین منظور توسط اتاق پایاپای معرفی می شود‪ ،‬افتتاح نماید‪ .‬در زمان افتتاح حساب‪ ،‬مشتری اذن تصرف در حساب‬
‫مذکور را جهت انجام عملیات به روز رسانی حسابها‪ ،‬مطابق مقررات این دستورالعمل به اتاق پایاپای خواهد داد‪.‬‬
‫•تبصره‪ :‬نقل وانتقاالت وجوه جهت تسویه حساب مشتریان توسط اتاق پایاپای انجام می‏گیرد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :29‬اتاق پایاپای متناسب با تعداد موقعیت تعهدی باز هر مشتری و میزان وجه تضمین اولیه هر قرارداد آتی‪،‬‬
‫اقدام به مسدود نمودن حساب نامبرده می‏نماید‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ : 30‬دوره تسویه روزانه بعد از پایان معامالت آغاز می‏گردد و تا یک ساعت قبل از پایان جلسه معامالت روز بعد‬
‫ادامه خواهد یافت‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ : 31‬اتاق پایاپای بر اساس قیمت تسویه روزانه‪ ،‬عملیات بهروز‏رسانی حسابها را به شرح زیر انجام میدهد‪:‬‬

‫‪154‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫‪ :1‬در مورد موقعیتهای تعهدی باز‪ ،‬تفاوت ارزش دارایی تعهد شده در قرارداد آتی را بر حسب تفاوت قیمت تسویه روزانه‬
‫روزمعامالتی جاری با روز معامالتی قبل محاسبه و به حساب مشتریان منظور می‏نماید‪.‬‬
‫‪ :2‬در صورتی‏که پس از انجام عملیات بند فوق وجه تضمین اولیه مشتری از سطح حداقل وجه تضمین کم‏تر شود‪ ،‬اتاق‬
‫پایاپای اخطاریه افزایش وجه تضمین را برای کارگزار مربوطه ارسال می نماید‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :32‬کارگزاران موظفند بالفاصله پس از دریافت اخطاریه افزایش وجه تضمین مراتب را به اطالع مشتری مربوطه ‬
‫برسانند تا وی نسبت به پرداخت وجه تضمین جبرانیخود ظرف مهلت زمانی مقرر اقدام نماید‪.‬‬
‫•تبصره ‪ :1‬وجه تضمین جبرانی حداکثر تا یک ساعت قبل از پایان جلسه معامالتی روز کاری بعد باید پرداخت‬
‫شود‪.‬‬
‫•تبصره ‪ :2‬ایجاد موقعیت تعهدی باز جدید برای مشتریانی که اخطاریه افزایش وجه تضمین دریافت کرده اند‪،‬‬
‫پس از پرداخت وجه تضمین جبرانی مقدور می‏باشد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :33‬در صورتی‏که مشتری تا پایان مهلت مقرر نسبت به واریز وجه تضمین جبرانی و اصالح موجودی حساب‬
‫خود تا سطح وجه تضمین اولیه اقدام ننماید‪ ،‬کارگزار مربوطه حسب دستور اتاق پایاپای اقدام به بستن تمام یا بخشی‬
‫از موقعیت‏های تعهدی باز مشتری جهت تامین وجه تضمین جبرانی مورد نیاز می‏نماید‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :34‬در صورتی‏که کارگزار نتواند از محل بستن موقعیت معامالتی مشتری در ساعات معامالت عادی‪ ،‬اقدام به ‬
‫تامین وجه تضمین جبرانی نماید‪ ،‬در بازار جبرانی نسبت به اجرای آن اقدام خواهد نمود‪.‬‬
‫•تبصره‪ : 1‬ضوابط اجرایی بازار جبرانی به تصویب هیئت مدیره بورس خواهد رسید‪.‬‬
‫•تبصره‪ :2‬درصورتی‏که بستن موقعیت های تعهدی مشتری در بازار جبرانی پوشش‏دهنده تعهدات وی ‬
‫نباشد‪،‬این تعهدات از محل موجودی کارگزار مربوطه و یا تضمینهای وی نزد اتاق پایاپای تامین می‏شود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :35‬در صورتی‏که مشتری اقدام به بستن موقعیت خود نماید تفاوت ارزش قرارداد معکوس با ارزش دارایی تعهد‬
‫شده در قرارداد آتی بر حسب آخرین قیمت تسویه روزانه به حساب مشتری منظور میشود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :36‬در پایان هر روز معامالتی‪ ،‬قیمت تسویه روزانه براساس رویه های ذیل محاسبه میگردد‪:‬‬
‫الف‪ :‬قیمت تسویه روزانه‪ ،‬میانگین وزنی قیمت معامالت انجام شده طی ‪ 30‬دقیقه پایانی آخرین جلسه ‬
‫معامالت آن روز معامالتی است؛‬
‫ب‪ :‬در صورتی‏که حجم معامالت در دوره زمانی بند الف کم‏تر از ‪20‬درصد کل معامالت همان روز باشد‪ ،‬قیمت‬
‫تسویه روزانه‪ ،‬میانگین وزنی قیمت معامالت انجام شده طی یک ساعت پایانی آخرین جلسه معامالت آن‬
‫  ‬
‫روز معامالتی است؛‬
‫ج‪ :‬در صورتی‏که حجم معامالت در دوره زمانی بند ب کم‏تر از ‪ 20‬درصد کل معامالت همان روز باشد‪ ،‬قیمت‬
‫تسویه روزانه میانگین وزنی قیمت کل معامالت روزانۀ قرارداد آتی میباشد؛‬
‫د‪ :‬در صورتی‏که در یک روز معامالتی‪ ،‬قرارداد آتی معامله انجام نشود‪ ،‬میانگین قیمت بهترین سفارش خرید‬
‫و فروش ثبت شده در سامانه معامالتی که در محدوده مجاز نوسان قیمت روزانه قرار داشته باشد‪ ،‬در لحظۀ‬
‫اتمام آخرین جلسه معامالت آنروز‪ ،‬محاسبه و به عنوان قیمت تسویه روزانه در نظر گرفته خواهد شد؛‬
‫ﻫ‪ :‬در صورتی که تعیین قیمت تسویه روزانه به هیچ یک از روشهای فوق ممکن نباشد‪ ،‬قیمت تسویه روزانه ‬
‫توسط کمیته آتی و بصورت تئوریک محاسبه میگردد‪ .‬روش محاسبه تئوریک قیمت تسویه روزانه به پیشنهاد ‬
‫کمیته آتی به تصویب هیات مدیره بورس خواهد رسید‪.‬‬

‫‪155‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫© ©ماده ‪ :37‬اتاق پایاپای پس از اعالم قیمت تسویه روزانه‪ ،‬باید تا پایان ساعات کاری همان روز گزارش تسویه را برای ‬
‫کارگزاران ارسال نماید‪ .‬این گزارش شامل حداقل اطالعات مربوط به هر کارگزار به تفکیک مشتریان وی به شرح‬
‫ذیل می باشد‪:‬‬
‫‪1.1‬تعداد موقعیت‏های تعهدی باز موجود؛‬
‫‪2.2‬تعداد موقعیت‏های تعهدی بسته شده طی روز؛‬
‫‪3.3‬تعداد موقعیت‏های تعهدی بازشده طی روز؛‬
‫‪4.4‬میزان وجه تضمین موجود؛‬
‫‪5.5‬میزان وجه تضمین اولیه مورد نیاز؛‬
‫‪6.6‬وجه تضمین جبرانی؛‬
‫‪7.7‬کارمزدها؛‬
‫© ©ماده ‪ :38‬کارگزاران باید پس از دریافت گزارش تسویه‪ ،‬آن را بررسی و در صورت هر گونه مغایرت موضوع را تا ‪30‬‬
‫دقیقه قبل از شروع بازار روز کاری بعد کتباً به بورس گزارش کنند‪ .‬عدم ارایه گزارش طی مهلت مقرر به بورس به ‬
‫منزله تایید گزارش تسویه و اسقاط حق اعتراض به آن از سوی کارگزاران میباشد‪.‬‬

‫فصل ششم‪ :‬تحویل کاال و تسویه نهایی‬

‫© ©ماده ‪ : 39‬قرارداد آتی پس از آخرین روز معامالتی‪ ،‬وارد دوره تحویل می شود و طرفین قرارداد آتی باید نسبت به ‬
‫طی فرایند تحویل اقدام نمایند‪.‬‬
‫•تبصره ‪ :‬چنانچه دارنده موقعیت تعهدی باز خرید یا فروش تصمیم به تحویل کاال بگیرد‪ ،‬طرف مقابل موظف‬
‫به تحویل طبق ضوابط این دستورالعمل خواهد بود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ : 40‬دوره تحویل از روز کاری بعد از آخرین روز معامالتی شروع و تا پایان ماه قرارداد ادامه می‏یابد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ : 41‬دارندگان موقعیت تعهدی فروش باز‪ ،‬باید طی مهلت اعالم آمادگی تحویل توسط کارگزار مربوطه گواهی‬
‫آمادگی تحویل را تحویل اتاق پایاپای دهند‪.‬‬
‫•تبصره‪ :‬چنان‏چه مدارک فوق در مهلت مذکور به بورس ارایه نگردد‪ ،‬قرارداد آتی بر اساس قیمت تسویه روزانه ‬
‫روز پایان مهلت ارایه گواهی آمادگی تحویل‪ ،‬تسویه نقدی شده و دارنده موقعیت تعهدی فروشی که طبق این‬
‫تبصره تسویه نقدی شده است‪ ،‬مشمول جریمه‏های مقرر در مشخصات قرارداد آتی میشود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ : 42‬دارندگان موقعیت تعهدی خرید باز‪ ،‬باید طی مهلت ارایه گواهی آمادگی تحویل توسط کارگزار مربوطه ‬
‫گواهی آمادگی تحویل را تحویل اتاق پایاپای دهند‪.‬‬
‫•تبصره ‪ :1‬درصورتی که هیات پذیرش در مشخصات قرارداد آتی پیش پرداخت تحویل تعیین نموده باشد‪،‬‬
‫دارندگان موقعیت تعهدی خرید باز مکلفند پیش‏پرداخت تعیین شده را به حساب اتاق پایاپای واریز نموده و‬
‫فیش واریز وجه را به همراه گواهی آمادگی تحویل به اتاق پایاپای ارایه نمایند‪.‬‬
‫•تبصره‪: 2‬چنان‏چه مدارک فوق در مهلت مذکور به بورس ارایه نگردد‪ ،‬قرارداد آتی بر اساس قیمت تسویه ‬
‫روزانه روز پایان مهلت ارایه گواهی آمادگی تحویل‪ ،‬تسویه نقدی شده و دارنده موقعیت تعهدی خریدی که ‬
‫طبق این تبصره تسویه نقدی شده است‪ ،‬مشمول جریمه‏های مقرر در مشخصات قرارداد آتی می شود‪.‬‬

‫‪156‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫© ©ماده ‪ : 43‬پس از پایان مهلت ارایه گواهی آمادگی تحویل‪ ،‬اتاق پایاپای بر اساس اولویت زمانی خریدارانی را که ‬
‫می‏توانند کاال را تحویل گیرند و فروشندگانی را که می‏توانند کاال را تحویل دهند‪ ،‬مشخص نموده و به کارگزاران ‬
‫مربوطه اعالم مینماید‪.‬‬
‫•تبصره‪ :‬قرارداد آتی آن دسته از خریداران و فروشندگانی که علی‏رغم اعالم آمادگی تحویل‪ ،‬به دلیل عدم اعالم‬
‫آمادگی تحویل از سوی طرف مقابل امکان تحویل ندارد‪ ،‬بر اساس قیمت تسویه روزانه روز پایان مهلت ارایه ‬
‫گواهی آمادگی تحویل‪ ،‬تسویه نقدی می‏شود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ : 44‬خریداران و فروشندگانی که در روزهای معامالتی پس از مهلت اعالم آمادگی تحویل اقدام به باز نمودن ‬
‫موقعیت تعهدی مینمایند باید گواهی آمادگی تحویل را نیز همزمان ارایه نمایند‪ .‬به هر ترتیب باز نمودن موقعیت‬
‫تعهدی جدید طی دوره مذکور به منزله اعالم آمادگی تحویل کاالی موضوع قرارداد از سوی مشتری نیز میباشد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :45‬دارندگان موقعیت تعهدی خرید در پایان آخرین روز معامالتی‪ ،‬حداکثر تا ساعت ‪ 12‬روز کاری بعد از‬
‫آخرین روز معامالتی باید کل وجه دارایی تعهد شده قرارداد آتی بر حسب قیمت تسویه روزانه آخرین روز معامالتی‬
‫را به حساب اتاق پایاپای واریز و فیش واریزی را توسط کارگزار مربوطه به اتاق پایاپای ارایه نمایند‪.‬‬
‫•تبصره‪:‬چنان‏چه وجه فوق در مهلت مقرر پرداخت نگردد‪ ،‬قرارداد آتی بر حسب قیمت تسویه روزانه آخرین روز‬
‫معامالتی تسویه نقدی شده و دارنده موقعیت تعهدی خریدی که طبق این تبصره تسویه نقدی شده است‪،‬‬
‫مشمول جریمه های مقرر در مشخصات قرارداد آتی می‏شود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :46‬دارندگان موقعیت تعهدی فروش در پایان آخرین روز معامالتی‪ ،‬حداکثر تا ساعت ‪ 12‬روز کاری بعد از‬
‫آخرین روز معامالتی باید رسید انبار یا اصل کاالی مورد تعهد را حسب تعیین و اعالم بورس‪ ،‬توسط کارگزار مربوطه ‬
‫به اتاق پایاپای ارایه نمایند‪.‬‬
‫•تبصره‪ :‬چنان‏چه تعهدات موضوع این ماده طی مهلت مقرر انجام نشود‪ ،‬قرارداد آتی بر حسب قیمت تسویه ‬
‫روزانه آخرین روز معامالتی تسویه نقدی شده و دارنده موقعیت تعهدی فروشی که طبق این تبصره تسویه ‬
‫نقدی شده است‪ ،‬مشمول جریمه‏های مقرر در قرارداد آتی میشود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :47‬اتاق پایاپای حداکثر تا پایان روز کاری پس از آخرین روز معامالتی قرارداد‪ ،‬بر اساس اولویت زمانی‪،‬‬
‫خریدارانی را که می‏توانند کاال را تحویل گیرند و فروشندگانی را که می‏توانند کاال را تحویل دهند‪ ،‬مشخص نموده و‬
‫ضمن واریز وجه معامله به حساب کارگزار فروشنده‪ ،‬اعالمیه تحویل را به کارگزار خریدار ارایه مینماید‪ .‬کارگزاران ‬
‫مربوطه باید اعالمیه تحویل را بالفاصله پس از دریافت از اتاق پایاپای به مشتریان ارایه نمایند‪ .‬این اعالمیه باید شامل‬
‫موارد ذیل باشد‪:‬‬
‫‪1.1‬مقدار و مشخصات کاالی تحویلی؛‬
‫‪2.2‬نام فروشنده کاال؛‬
‫‪3.3‬زمانبندی و نحوۀ تحویل؛‬
‫‪4.4‬آدرس انبارهای محل تحویل کاال و مقدار کاال در هر انبار؛‬
‫‪5.5‬نام و آدرس نماینده فروشنده که خریدار برای تحویل گرفتن باید با آن در تماس باشد؛‬
‫‪6.6‬گزارش معامالت خریدار بر روی قرارداد آتی شامل زمان خرید یا فروش و تعداد قراردادهای آتی خریداری ‬
‫شده یا فروخته شده طی دوره؛‬
‫‪7.7‬مشخصات رسید انبار؛‬
‫‪8.8‬هزینه‏های خدمات و کارمزد تحویل کاال؛‬

‫‪157‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪9.9‬سایر اطالعات مورد نیاز به تشخیص بورس؛‬

‫•تبصره‪ : 1‬قرارداد آتی آن دسته از خریدارانی که به دلیل عدم ارایه رسید انبار از سوی فروشنده یا فروشندگانی‬
‫که به دلیل عدم واریز وجه از سوی خریدار‪ ،‬امکان تحویل ندارد‪ ،‬بر اساس قیمت تسویه روزانه آخرین روز‬
‫معامالتی‪ ،‬تسویه نقدی می شود‪.‬‬
‫•تبصره‪ :2‬چنان‏چه خریدار در موعد مقرر نسبت به دریافت کاال از انبار معرفی شده از طرف فروشنده اقدام‬
‫ننماید‪ ،‬کلیه هزینه ها و خسارات مترتبه بعد از آن تاریخ به عهده خریدار می باشد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ : 48‬چنان‏چه خریدار پس از دریافت کاال هرگونه اختالفی در مورد مشخصات کاالی دریافتی با مشخصات ‬
‫قرارداد آتی مشاهده نماید‪ ،‬باید مراتب را حداکثر تا پانزده روز کاری بعد از پایان دوره تحویل کتباً به بورس و هیات ‬
‫داوری اعالم کند‪ .‬عدم اعالم مراتب طی مهلت مقرر به منزله تایید ایفای تعهدات فروشنده و اسقاط حق اعتراض به ‬
‫آن از سوی خریدار میباشد‪.‬‬

‫فصل هفتم‪ :‬سایر موارد‬

‫© ©ماده ‪ : 49‬جریمه‏های مقرر در قراردادها از محل موجودی حساب عملیاتی مشتری و در صورت عدم تکافو از محل‬
‫سپردهها و تضامین کارگزار مربوطه نزد اتاق پایاپای کسر و به حساب طرف مقابل منظورخواهد شد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :50‬چنان‏چه مواعد تعیین شده در این دستورالعمل مصادف با روز تعطیل باشد‪ ،‬آن روز به حساب نمیآید و‬
‫روز پس از تعطیل موعد محسوب میشود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :51‬مدیران و کارکنان شرکتهای کارگزاری‪ ،‬بورس و سازمان‪ ،‬همسر و فرزندان تحت تکفل ایشان حق خرید‬
‫و فروش قرارداد آتی را ندارند‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :52‬در صورت نقض هر یک از مفاد این دستورالعمل توسط اشخاص ذیربط‪ ،‬بورس موظف است براساس‬
‫مقررات مربوطه به تخلفات آنها رسیدگی یا حسب مورد مراتب را به مرجع ذیصالح گزارش نماید‪.‬‬

‫‪158‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬
‫‪1‬‬
‫دستورالعمل معامالت قرارداد آتی سهام در بورس اوراق بهادار تهران‬

‫‪1‬‬
‫فصل اول‪ :‬تعاریف و كلیات‬
‫© ©ماده ‪ :1‬همه اصطالحات و واژگانی كه در ماده ‪ 1‬قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسالمی ایران تعریف شدهاند‪ ،‬به ‬
‫همان معانی در این دستورالعمل كاربرد دارند‪ .‬واژگان دیگر‪ ،‬دارای معانی زیر هستند‪:‬‬
‫‪1 .1‬آخرین روز معامالتی‪ :‬آخرین روزی است كه امكان معامله یک قرارداد آتی در بازار آتی وجود دارد؛‬
‫‪2 .2‬اتاق پایاپای‪ :‬واحدی در شرکت سپردهگذاری است که بر اساس این دستورالعمل‪ ،‬وظیفه تسویه و پایاپای قراردادهای ‬
‫آتی را بر عهده دارد؛‬
‫‪3 .3‬اخطاریه افزایش وجه تضمین‪ :‬اخطاریهای است كه بهمنظور افزایش وجه تضمین كارگزار تا سطح وجه تضمین اولیه ‬
‫از طرف اتاق پایاپای به كارگزار ارسال میشود؛‬
‫‪4 .4‬ارزش بازار قرارداد آتی‪ :‬ارزش سهام تعهد شده در قرارداد آتی بر اساس آخرین قیمت تسویه روزانه است که ‬
‫بهصورت حاصلضرب اندازه قرارداد آتی در آخرین قیمت تسویه روزانه محاسبه میشود‪.‬‬
‫‪5 .5‬ارزش معامله‪ :‬ارزش سهام تعهد شده در قرارداد آتی بر اساس قیمت قرارداد آتی است که بهصورت حاصلضرب‬
‫اندازه قرارداد آتی در قیمت قرارداد آتی محاسبه میشود‪.‬‬
‫‪6 .6‬اطالعیه معامالتی قرارداد آتی‪ :‬اطالعیهای است كه قبل از شروع معامالت یک قرارداد آتی بهمنظور آگاهی‬
‫سرمایهگذاران از اطالعات مرتبط با هر نماد معامالتی در قالب فرمهایی که به تصویب هیأتمدیره بورس میرسد‪،‬‬
‫توسط بورس منتشر میشود؛‬
‫‪7 .7‬اقدام شركتی‪ :‬تغییرات سرمایه و تقسیم سود توسط ناشر است؛‬
‫‪8 .8‬اندازه قرارداد آتی‪ :‬تعداد سهامی است كه در هر قرارداد آتی‪ ،‬خرید یا فروش آن تعهد میشود؛‬
‫‪9 .9‬اولین روز معامالتی‪ :‬اولین روزی است كه امكان معامله یک قرارداد آتی در بازار آتی وجود دارد؛‬
‫‪ 1010‬بازار آتی‪ :‬بازار معامالت آتی در بورس اوراق بهادار تهران است؛‬
‫‪1111‬بازار جبرانی‪ :‬بازاری است كه پس از پایان جلسه معامالت بهمنظور بستن آن دسته از موقعیتهای تعهدی باز‬
‫مشتریان که تعهدات وجه تضمین آنها ایفا نشده است‪ ،‬بر اساس ضوابط این دستورالعمل تشكیل میشود؛‬
‫‪1212‬بازار نقدی‪ :‬در این دستورالعمل‪ ،‬بازار معامالت سهام در بورس اوراق بهادار تهران است؛‬
‫‪1313‬بانك عامل‪ :‬بانکی است كه عملیات بانکی مربوط به امور تسویه و پایاپای قراردادهای آتی را انجام میدهد و توسط‬
‫شرکت سپردهگذاری تعیین میشود؛‬
‫‪1414‬بستن موقعیت‪ :‬ساقط شدن تعهد با اتخاذ یك موقعیت تعهدی جدید معكوس در مقابل موقعیت تعهدی باز است؛‬
‫‪1515‬بورس‪ :‬شرکت بورس اوراق بهادار تهران است؛‬
‫‪1616‬بهروزرسانی حسابها‪ :‬فرآیندی است كه پس از پایان جلسه معامالت توسط اتاق پایاپای و بهترتیبی كه در این‬
‫دستورالعمل ذكر شده است‪ ،‬با هدف بهروزرسانی وجوه تضمین كارگزاران انجام میشود؛‬

‫‪ .1‬این دستورالعمل مصوبه هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار تهران مورخ ‪ 1389/04/12‬است که شامل ‪ 58‬ماده و ‪ 13‬تبصره است‪.‬‬

‫‪159‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪1717‬بیانیه ریسك‪ :‬فرمی است كه پیش از آغاز معامالت در بازار آتی به امضای مشتری میرسد و حاكی از آگاهی كامل‬
‫مشتری از ریسك معامالت آتی است؛‬
‫‪1818‬تسویه فیزیکی‪ :‬تسویه نهایی قرارداد آتی از طریق انتقال سهم پایه و پرداخت ارزش بازار قرارداد آتی است؛‬
‫‪1919‬تسویه نقدی‪ :‬تسویه نهایی قرارداد آتی بهطور نقدی بر اساس آخرین قیمت تسویه روزانه که منجر به سقوط تعهدات ‬
‫طرفین میشود؛‬
‫‪2020‬تعدیل قرارداد آتی‪ :‬تعدیل آخرین قیمت تسویه روزانه و یا اندازه قرارداد آتی پس از اقدام شركتی ناشر به ترتیبی‬
‫که در این دستورالعمل ذکر شده است؛‬
‫‪2121‬جلسه معامالت‪ :‬دوره زمانی انجام معامالت طی یک روز کاری است که توسط هیأتمدیره بورس تعیین میشود؛‬
‫‪2222‬حداقل تغییر قیمت‪ :‬کسری از قیمت قرارداد آتی است که تغییرات قیمت سفارش باید مضرب صحیحی از آن باشد‬
‫و مقدار آن حداقل یک ریال است؛‬
‫‪2323‬حداقل وجه تضمین‪ :‬نسبتی از وجه تضمین اولیه است که کاهش موجودی حساب عملیاتی کارگزار به کم‏تر از این‬
‫نسبت‪ ،‬منجر به صدور اخطاریه افزایش وجه تضمین میشود؛‬
‫‪2424‬حساب عملیاتی كارگزار‪ :‬حساب بانكی كارگزار است که بر اساس مشخصات اعالمی شرکت سپرده‏گذاری‪ ،‬بهمنظور ‬
‫پایاپای و تسویه وجوه معامالت قرارداد آتی افتتاح میشود؛‬
‫‪2525‬خریدار‪ :‬شخصی است كه با اتخاذ موقعیت تعهدی خرید‪ ،‬متعهد به خرید سهم پایه در سررسید قرارداد آتی میشود ‬
‫و بر اساس عرف بازار‪ ،‬خریدار نامیده میشود؛‬
‫‪2626‬خسارت‪ :‬مبلغ مقطوعی است كه بابت عدم ایفای تعهدات تسویه فیزیکی متناسب با موقعیتهای تعهدی مشتریان ‬
‫اخذ میشود؛‬
‫‪2727‬دامنة نوسان قیمت روزانه ‪ :‬دامنه نوسان قیمت قراداد آتی است که نسبت به قیمت تسویه روزانه روز قبل تعیین‬
‫میشود و ورود سفارشها در هر روز صرفاً در این دامنة قیمت‪ ،‬مجاز است‪.‬‬
‫‪2828‬دوره پایاپای روزانه‪ :‬دوره زمانی پس از جلسه معامالت است كه طی آن عملیات تسویه و پایاپای قرارداد آتی انجام‬
‫میشود؛‬
‫‪2929‬دوره تحویل‪ :‬دورهای است که پس از آخرین روز معامالتی آغاز و تا انتهای ماه قرارداد آتی ادامه دارد و طی آن ‬
‫تسویه فیزیکی و یا نقدی انجام میشود؛‬
‫‪3030‬دوره معامالتی‪ :‬فاصله زمانی اولین روز معامالتی تا آخرین روز معامالتی هر قرارداد آتی است؛‬
‫‪3131‬روز آمادگی تحویل‪ :‬روزی در دوره معامالتی قرارداد آتی است که سقف موقعیتهای تعهدی باز و سقف موقعیتهای ‬
‫تعهدی بازار‪ ،‬از آن روز تا پایان دوره معامالتی قرارداد آتی کاهش مییابد‪.‬‬
‫‪3232‬سفارش‪ :‬درخواست مشتری جهت اتخاذ موقعیت تعهدی خرید یا فروش است؛‬
‫‪3333‬سقف سفارش‪ :‬حداكثر تعداد مجاز قرارداد آتی به ازای هر سفارش است؛‬
‫‪3434‬سقف موقعیتهای تعهدی بازار‪ :‬حداکثر تعداد مجاز موقعیتهای تعهدی باز بازار به ازای هر نماد معامالتی قرارداد ‬
‫آتی است که در مشخصات قرارداد آتی تعیین میشود؛‬
‫‪3535‬سقف موقعیتهای تعهدی باز‪ :‬حداكثر تعداد مجاز موقعیتهای تعهدی باز هر کارگزار و مشتری به ازای هر نماد ‬
‫معامالتی قرارداد آتی است كه در مشخصات قرارداد آتی تعیین میشود؛‬
‫‪3636‬صورتحساب مشتری‪ :‬اطالعات و مستندات مربوط به تراکنشهای مالی بین مشتری و كارگزار است؛‬
‫‪3737‬سهم پایه‪ :‬سهمی که قرارداد آتی مبتنی بر آن است؛‬
‫‪3838‬شرکت سپرده‏گذاری ‪ :‬منظور شرکت سپردهگذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه است؛‬

‫‪160‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫‪3939‬فروشنده‪ :‬شخصی است كه با اتخاذ موقعیت تعهدی فروش‪ ،‬متعهد به فروش سهم پایه در سررسید قرارداد آتی‬
‫میشود و براساس عرف بازار‪ ،‬فروشنده نامیده میشود؛‬
‫‪4040‬قرارداد مشتری و كارگزار‪ :‬قراردادی است که بین مشتری و كارگزار منعقد و حقوق و تعهدات طرفین بر اساس آن ‬
‫مشخص میشود‪ .‬مفاد این قرارداد توسط بورس تعیین میشود؛‬
‫تعهد میکند در سررسید تعیین شده‪ ،‬تعداد معینی از سهم پایه ‬‫‏‬
‫‪4141‬قرارداد آتی‪ :‬قرارداد آتی سهام است كه فروشنده‬
‫را به قیمتی که در زمان انعقاد قرارداد تعیین میشود‪ ،‬بفروشد و در مقابل خریدار متعهد میشود آن سهام را در ‬
‫تاریخ سررسید خریداری کند‪ .‬برای جلوگیری از امتناع طرفین از عمل به تعهدات قرارداد‪ ،‬طرفین به صورت شرط‬
‫ضمن عقد متعهد میشوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین طبق ضوابط این دستورالعمل نزد کارگزار یا اتاق پایاپای ‬
‫بگذارند و متناسب با تغییرات قیمت آتی‪ ،‬وجه تضمین را تعدیل كنند و کارگزار یا اتاق پایاپای از طرف آنان وكالت‬
‫دارد متناسب با تغییرات‪ ،‬بخشی از وجه تضمین هر یك از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار ‬
‫دهد و وی حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در دوره تحویل با هم تسویه كنند‪ .‬متعهد فروش و متعهد خرید‬
‫میتوانند در مقابل مبلغی معین‪ ،‬تعهد خود را به شخص ثالث واگذار کنند که جایگزین او در انجام تعهد خواهد بود؛‬
‫‪4242‬قیمت تسویه روزانه‪ :‬قیمتی است كه پس از پایان جلسه معامالت بهمنظور بهروزرسانی حسابها توسط بورس‬
‫محاسبه و اعالم میشود؛‬
‫‪4343‬قیمت پایه‪ :‬قیمتی است که در اولین روز معامالتی قرارداد آتی توسط بورس تعیین میشود و این قیمت مبنای ‬
‫اعمال دامنه نوسان قیمت روزانه اولین روز معامالتی است‪ .‬محاسبه قیمت پایه بر اساس روش محاسبه قیمت تسویه ‬
‫روزانه تئوریک انجام میشود؛‬
‫‪4444‬قیمت قرارداد آتی‪ :‬قیمتی است که بر اساس آن‪ ،‬سفارش خرید یا فروش اجرا میشود؛‬
‫‪4545‬کارمزد تسویه و تحویل‪ :‬کارمزدی است که بهمنظور تسویه فیزیکی و یا نقدی توسط خریدار و فروشنده پرداخت‬
‫میشود؛‬
‫‪4646‬كارمزد معامله‪ :‬كارمزدی است كه در قبال انجام معامله در بازار آتی از مشتری اخذ میشود؛‬
‫‪4747‬کمیته آتی‪ :‬کمیتهای است که توسط هیأتمدیره بورس جهت انجام وظایف مصرح در این دستورالعمل تشکیل‬
‫میشود‪ .‬اعضای این کمیته باید بر اساس مقررات و با رعایت بیطرفی و انصاف عمل کنند‪ .‬ضوابط اجرایی فعالیت‬
‫کمیته به تصویب هیأتمدیره بورس میرسد و مدیرعامل بورس مسؤولیت نظارت بر حسن انجام وظایف این کمیته ‬
‫را بر عهده دارد‪.‬‬
‫‪4848‬ماه قرارداد آتی‪ :‬یکی از ماههای سال شمسی است كه در آن‪ ،‬قرارداد آتی سررسید میشود؛‬
‫‪4949‬مشتری‪ :‬شخصی است كه به عنوان خریدار یا فروشنده در بازار معامله میكند؛‬
‫‪5050‬مشخصات قرارداد آتی‪ :‬به همان شرحی است كه در ماده ‪ 2‬این دستورالعمل آورده شده است؛‬
‫‪5151‬موقعیت تعهدی‪ :‬تعهد موضوع قرارداد آتی در بازار آتی است؛‬
‫‪5252‬موقعیت تعهدی باز‪ :‬موقعیت تعهدی است كه مشتری نسبت به ایفای تعهدات موضوع آن همچنان ملتزم است؛‬
‫‪5353‬موقعیت تعهدی خرید‪ :‬موقعیت تعهدی است كه مشتری با اتخاذ آن‪ ،‬متعهد به خرید سهم پایه میشود؛‬
‫‪5454‬موقعیت تعهدی فروش‪ :‬موقعیت تعهدی است كه مشتری با اتخاذ آن‪ ،‬متعهد به فروش سهم پایه میشود؛‬
‫‪5555‬ناشر‪ :‬در این دستورالعمل‪ ،‬ناشر سهم پایه قرارداد آتی است؛‬
‫‪5656‬وثیقه كارگزار‪ :‬وجوه یا اسنادی است که هر کارگزار بهمنظور تضمین ایفای تعهداتش نزد اتاق پایاپای تودیع میکند؛‬
‫‪5757‬وجه تضمین‪ :‬وجهی است كه از طرفین قرارداد آتی برای جلوگیری از امتناع از انجام قرارداد آتی‪ ،‬در قالب شرط‬
‫ضمن عقد‪ ،‬دریافت میشود؛‬

‫‪161‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪5858‬وجه تضمین اضافی‪ :‬میزان افزایش در وجه تضمین اولیه با هدف پوشش ریسک ناشی از تغییرات سطح قیمت که ‬
‫متناسب با موقعیت تعهدی باز اخذ میشود؛‬
‫‪5959‬وجه تضمین اولیه‪ :‬وجه تضمینی است كه برای تضمین ایفای تعهدات متناسب با موقعیتهای تعهدی باز دریافت‬
‫میشود که میزان آن در مشخصات هر قرارداد آتی تعیین میشود؛‬
‫‪6060‬وجه تضمین جبرانی‪ :‬وجه تضمینی است كه بعد از دریافت اخطاریه افزایش وجه تضمین‪ ،‬باید نزد اتاق پایاپای ‬
‫تودیع شود؛‬
‫‪6161‬هیأت پذیرش‪ :‬هیأت پذیرش بورس است؛‬

‫فصل دوم‪ :‬مشخصات قرارداد آتی‬

‫© ©ماده ‪ :2‬مشخصات قرارداد آتی به پیشنهاد بورس به تصویب هیأت پذیرش میرسد و حداقل شامل موارد زیر است‪:‬‬

‫• •سقف موقعیت های تعهدی بازار‬ ‫• •وجه تضمین اولیه‬ ‫• •ناشر‬

‫• •روز آمادگی تحویل‬ ‫• •حداقل وجه تضمین‬ ‫• •نماد معامالتی‬
‫• •سقف موقعیت های تعهدی باز و بازار‬
‫• •سقف سفارش‬ ‫• •اندازه قرارداد آتی‬
‫ در روز آمادگی تحویل‬
‫• •خسارت ها‬ ‫• •واحد پولی قیمت‬ ‫• •ماه های قرارداد آتی‬
‫• •سقف وثیقه قابل دریافت از مشتری‬ ‫• •دوره تحویل‬ ‫• •دامنه نوسان قیمت روزانه‬
‫• •كارمزد معامله و تسویه و تحویل‬ ‫• •حداقل تغییر قیمت‬
‫• •سقف موقعیت های تعهدی باز‬ ‫• •دوره معامالتی‬

‫© ©ماده ‪ :3‬بورس اطالعیه معامالتی قرارداد آتی را حداقل سه روز كاری پیش از آغاز دوره معامالتی‪ ،‬از طریق سایت‬
‫رسمی خود به اطالع عموم میرساند‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ : 4‬منظور از روز کاری در این دستورالعمل‪ ،‬روزهایی است که بورس در آن طبق مقررات فعالیت میکند‪ .‬اگر‬
‫مواعد تعیین شده در این دستورالعمل با روز تعطیل مصادف باشد‪ ،‬اولین روز کاری پس از روز تعطیل‪ ،‬موعد مقرر ‬
‫محسوب میشود‪.‬‬

‫فصل سوم‪ :‬ثبت سفارش مشتریان‬

‫© ©ماده ‪ :5‬شرکتهای کارگزاری یا کارگزار‪/‬معاملهگرانی مجاز به انجام معامالت در بازار آتی هستند که مجوز الزم را از‬
‫سازمان اخذ کنند و در بورس پذیرفته شده باشند‪ .‬فعالیت در بازار آتی به منزله پذیرش مفاد این دستورالعمل است‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :6‬نمایندگان کارگزاران بهمنظور دسترسی به سامانه معامالت برای انجام معامالت در بازار آتی باید دارای ‬
‫گواهینامه حرفهای معاملهگر قراردادهای آتی باشند‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :7‬مدیران و کارمندان شرکتهای کارگزاری‪ ،‬بورس‪ ،‬شركت سپردهگذاري و سازمان و اشخاص تحتتکفل‬
‫ایشان حق خرید و فروش در بازار آتی را ندارند‪.‬‬

‫‪162‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫© ©ماده ‪ :8‬بورس میتواند در مورد تعداد کارگزارانی که یک مشتری میتواند از طریق آنها معامله کند‪ ،‬محدودیت‬
‫تعیین کند‪ .‬کارگزار و مشتری مکلف به کنترل و رعایت مفاد این ماده هستند‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :9‬كد مالکیت مشتری باید پیش از معامالت به درخواست وی در سامانه معامالت بازار آتی فعال شود‪ .‬در ‬
‫صورتی که مشتری فاقد کد مالکیت در بورس باشد‪ ،‬باید کد مذکور توسط کارگزار ایجاد و سپس فعال شود‪ .‬كارگزار ‬
‫بهمنظور فعال کردن کد مالکیت در سامانه معامالت بازار آتی‪ ،‬باید مدارك زیر را از مشتری دریافت كند‪:‬‬
‫‪1.1‬در مورد اشخاص حقیقی‪ ،‬كپی برابر اصل شناسنامه و كارت ملی و در مورد اشخاص حقوقی‪ ،‬آخرین تغییرات ‬
‫آگهی روزنامه رسمی حاوی مشخصات و كپی برابر اصل شناسنامه صاحبان امضای مجاز؛‬
‫‪2.2‬فرم تكمیل شده درخواست كد مالکیت مشتری و‬
‫‪3.3‬فرم بیانیه ریسك كه به امضای مشتری رسیده است‪.‬‬
‫•تبصره‪ :‬فرم درخواست كد مالکیت و بیانیه ریسك توسط بورس تهیه و ابالغ میشود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :10‬فعالیت كارگزار در بازار آتی منوط به افتتاح حساب عملیاتی كارگزار است‪ .‬بانك عامل و ضوابط حاکم بر‬
‫حساب عملیاتی کارگزار توسط هیأتمدیره شرکت سپرده گذاری تعیین میشود‪.‬‬
‫•تبصره‪ :‬شرکت سپرد ه گذاری می تواند حسب مورد از یک یا چند بانک عامل برای انجام وظایف خود طبق این‬
‫دستورالعمل استفاده نماید‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :11‬کارگزار باید پیش از دریافت سفارش مشتری‪ ،‬قرارداد مشتری و کارگزار را با وی منعقد کند‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :12‬کارگزار موظف است هنگام دریافت سفارش مشتری‪ ،‬وجه تضمین اولیه را در حساب مشتری منظور کند‪.‬‬
‫حساب مشتری از محل وجوه واریزی وی به حساب معامالتی کارگزار‪ ،‬بستانکاری وی در حساب کارگزاری و یا اعتبار ‬
‫اعطایی به مشتری از محل وجوه متعلق به کارگزار قابل‏تأمین است‪.‬‬
‫•تبصره‪ :‬کارگزار موظف است در دفاتر خود برای هر مشتری‪ ،‬سرفصل جداگانهای ایجاد کند و در زمان اجرای ‬
‫سفارشهای مشتری از کفایت وجه تضمین اولیه در حساب وی اطمینان یابد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :13‬در صورتیکه مشتری پس از ارائه سفارش و قبل از انجام معامله از اجرای سفارش منصرف شود و یا کارگزار ‬
‫به هر علت نتواند نسبت به اجرای سفارش مشتری اقدام کند‪ ،‬حسب درخواست مشتری وجوه وی باید توسط کارگزار ‬
‫مسترد شود‪.‬‬
‫•تبصره‪ :‬کارگزاران مجاز نیستند به هیچ وجه از وجوه مشتریان به نفع خود یا سایر اشخاص استفاده نمایند‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :14‬كارگزار باید سفارش مشتریان را در فرمهای تعیین شده توسط بورس‪ ،‬ثبت و نگه‏داری کند‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :15‬كارگزار باید فرمهای ثبت سفارش را برای هر مشتری به ترتیب شماره سریال‪ ،‬بایگانی و حسب درخواست‬
‫به بورس یا سازمان ارائه كند‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :16‬جهت رعایت نوبت مشتریان‪ ،‬ثبت تاریخ و زمان دقیق تكمیل فرم سفارش الزامی است‪ .‬كارگزار باید بر‬
‫اساس اولویت زمانی دریافت سفارش مشتری‪ ،‬نسبت به اجرای سفارش اقدام كند‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :17‬كارگزار میتواند عالوه بر وجه تضمین اولیه‪ ،‬بهمنظور اطمینان از ایفای تعهدات مشتری‪ ،‬وثایق یا تضامینی‬
‫تا سقف تعیین شده در مشخصات قرارداد آتی از مشتری دریافت كند‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :18‬انواع سفارش و اعتبار آن در بازار آتی به شرح دستورالعمل نحوه انجام معامالت اوراق بهادار در بورس اوراق‬
‫بهادار تهران است که بر اساس مالحظات فنی‪ ،‬توسط هیأتمدیره بورس انتخاب میشود‪.‬‬

‫‪163‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫© ©ماده ‪ :19‬كارگزار باید سوابق معامالت و صورتحساب مشتری را به نحوی نگهداری نماید که حسب مورد به سازمان‪،‬‬
‫بورس یا شرکت سپرده‏گذاری قابل‏ارایه باشد‪.‬‬

‫فصل چهارم‪ :‬نحوه انجام معامالت‬

‫© ©ماده ‪ :20‬ساعات و روزهای انجام معامله قرارداد آتی در بورس‪ ،‬توسط هیأتمدیره بورس تعیین میشود‪.‬‬
‫• تبصره ‪ :1‬تغییرات ساعات و روزهای معامله حداقل ‪ 3‬روز کاری قبل از اعمال‪ ،‬باید از طریق سایت رسمی‬
‫بورس به اطالع عموم برسد‪.‬‬
‫•تبصره ‪ :2‬مدیرعامل بورس میتواند ساعات شروع و خاتمه و طول جلسه معامالت را در صورت بروز اشکاالت ‬
‫فنی در سامانه معامالتی تغییر دهد‪ .‬این تغییرات باید بالفاصله از طریق سایت رسمی بورس و سامانه ‬
‫معامالتی به اطالع عموم برسد‪ .‬بورس باید مستندات مربوط به اشکاالت فنی سامانه معامالتی را در سوابق‬
‫خود نگهداری و حسب درخواست به سازمان ارایه کند‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :21‬مراحل انجام معامالت در بازار آتی بر اساس مقررات نحوه انجام معامالت اوراق بهادار در بورس اوراق بهادار ‬
‫تهران تعیین می شود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :22‬اجرای سفارش های وارد شده در سامانه معامالتی بر اساس اولویت قیمت و در صورت تساوی قیمت ها‪ ،‬بر‬
‫اساس اولویت زمانی ورود سفارش انجام می شود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :23‬بورس حداکثر یک ساعت پس از پایان جلسه معامالت‪ ،‬قیمت تسویه روزانه را بر اساس مقررات این‬
‫دستورالعمل محاسبه و از طریق سایت رسمی خود به اطالع عموم می رساند‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :24‬اگر كارگزار به دلیل خطای کاربری یا سامانه معامالت‪ ،‬نسبت به معامالت انجام شده معترض باشد‪ ،‬باید‬
‫مراتب اعتراض خود را با ذكر دالیل برای رسیدگی تا پایان وقت اداری همان روز به بورس اعالم كند‪ .‬تصمیم بورس‬
‫در این زمینه الزم االجرا است‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :25‬موقعیت های تعهدی باز مشتری و كارگزار نباید از سقف های تعیین شده تجاوز كند‪ .‬سقف موقعیت های ‬
‫تعهدی باز و سقف موقعیت های تعهدی بازار به ازای هر نماد معامالتی در مشخصات قرارداد آتی تعیین می شود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :26‬اگر ظن دست كاری قیمت در معامالت وجود داشته باشد یا تغییرات غیرعادی در قیمت مشاهده شود‪،‬‬
‫سازمان یا مدیرعامل بورس‪ ،‬می تواند دستور توقف نماد معامالتی قرارداد آتی را صادر كند‪ .‬توقف نماد معامالتی‬
‫توسط مدیرعامل بورس حداکثر به مدت سه جلسه معامالتی امکان پذیر است و توقف نماد برای مدتی بیش از سه ‬
‫جلسه معامالتی صرفاً با موافقت سازمان امکان پذیر است‪ .‬بازگشایی مجدد نماد‪ ،‬حسب مورد‪ ،‬براساس دستور متوقف‬
‫کننده نماد معامالتی امكان پذیر است‪ .‬معامالت متأثر از اقدامات فوق به تشخیص مقام دستوردهنده توسط بورس‬
‫قابل ابطال است‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :27‬در صورت درج در مشخصات قرارداد آتی‪ ،‬سقف موقعیت های تعهدی باز و سقف موقعیت های تعهدی بازار ‬
‫در روز آمادگی تحویل کاهش خواهد یافت‪ .‬موقعیت های تعهدی باز باید پیش از روز آمادگی تحویل‪ ،‬تا سقف تعیین‬
‫شده در مشخصات قرارداد آتی کاهش یابد‪ .‬اگر بستن موقعیت های تعهدی باز بر اساس ضوابط بورس در جلسه ‬
‫معامالت امکان پذیر نباشد‪ ،‬در بازار جبرانی نسبت به بستن موقعیت ها اقدام می شود‪.‬‬

‫‪164‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫فصل پنجم‪ :‬پایاپای‬

‫© ©ماده ‪ :28‬کارگزار مسئولیت ایفای تعهدات مشتریان در مقابل اتاق پایاپای را به شرحی که در این دستورالعمل ذکر‬
‫شده است‪ ،‬بر عهده دارد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :29‬كارگزار باید برای انجام معامالت در بازار آتی‪ ،‬حساب ویژه ای تحت عنوان حساب عملیاتی كارگزار نزد بانک‬
‫عامل افتتاح كند‪ .‬كارگزار در زمان افتتاح این حساب اجازه برداشت و انسداد آن و همچنین اجازه سایر امور الزم‬
‫جهت انجام عملیات به روزرسانی حساب ها را مطابق مقررات این دستورالعمل به اتاق پایاپای می دهد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :30‬به ازای هر موقعیت تعهدی باز جدید باید وجه تضمین اولیه در حساب عملیاتی کارگزار موجود باشد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :31‬اتاق پایاپای می تواند وجه تضمین اضافی از كارگزاران دارنده موقعیت تعهدی باز اخذ کند‪ .‬این وجه به ‬
‫تشخیص شرکت سپرده گذاری و طی مهلت اعالم شده از سوی اتاق پایاپای‪ ،‬باید توسط كارگزار پرداخت شود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :32‬اتاق پایاپای مازاد موجودی حساب عملیاتی کارگزار نسبت به وجه تضمین های اولیه را پس از جلسه ‬
‫معامالت‪ ،‬حسب درخواست کارگزار پرداخت می کند‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :33‬كارگزار باید به منظور پوشش تعهدات خود در قبال اتاق پایاپای‪ ،‬وثیقه ای را تودیع كند‪ .‬ارزش و انواع وثایق‬
‫مورد قبول و ضوابط تعیین و اخذ آن‪ ،‬توسط هیأت مدیره شرکت سپرده گذاری تعیین می شود‪ .‬اگر شرکت سپرده‬
‫گذاری تشخیص دهد پس از بازگشایی نماد معامالتی قرارداد آتی‪ ،‬احتمال افزایش ریسک نوسان قیمت وجود دارد‪،‬‬
‫می تواند از کارگزار درخواست افزایش وثیقه کند‪ .‬کارگزار باید وثیقه موردنیاز را طی مهلت تعیین شده نزد اتاق‬
‫پایاپای‪ ،‬تودیع کند‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :34‬دوره پایاپای روزانه‪ ،‬پس از پایان جلسه معامالت آغاز شده و در پایان جلسه معامالت روز بعد خاتمه ‬
‫می یابد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :35‬اتاق پایاپای عملیات به روزرسانی حساب ها را برای کلیه موقعیت های تعهدی باز در پایان جلسه معامالت ‬
‫هرروز‪ ،‬به شرح زیر انجام می دهد‪:‬‬
‫‪1.1‬در مورد موقعیتهای تعهدی باز منتقل شده از روز قبل‪ ،‬تفاوت ارزش بازار قرارداد آتی در روز معامالتی جاری ‬
‫با ارزش بازار قرارداد آتی در روز معامالتی قبل‪ ،‬محاسبه میشود؛‬
‫‪2.2‬در مورد موقعیتهای تعهدی باز ایجاد شده در روز جاری‪ ،‬تفاوت ارزش بازار قرارداد آتی در روز معامالتی‬
‫جاری با ارزش معامله محاسبه میشود؛‬
‫‪3.3‬به میزان جمع ارقام موضوع بندهای ‪ 1‬و ‪ 2‬فوق‪ ،‬حساب دارندگان موقعیتهای تعهدی باز فروش کاهش و‬
‫حساب دارندگان موقعیتهای تعهدی باز خرید افزایش مییابد‪.‬‬
‫‪4.4‬برداشت از حساب عملیاتی کارگزار یا واریز به آن بر اساس خالص حساب وی با احتساب کارمزدهای مربوطه ‬
‫و کسورات قانونی انجام میشود‪.‬‬
‫‪5.5‬اگر پس از انجام عملیات بند فوق‪ ،‬وجه تضمین اولیه کارگزار از حداقل وجه تضمین کم‏تر شود‪ ،‬اتاق پایاپای‪،‬‬
‫اخطاریه افزایش وجه تضمین را برای کارگزار ارسال میکند‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :36‬اتاق پایاپای پس از اعالم قیمت تسویه روزانه تا پایان ساعات کاری همان روز‪ ،‬گزارشی را که حداقل‬
‫مشتمل بر موارد زیر است‪ ،‬به اطالع كارگزار میرساند‪:‬‬
‫‪1.1‬موقعیت های تعهدی باز كارگزار به تفكیك مشتری و نماد معامالتی؛‬
‫‪2.2‬معامالت انجام شده توسط کارگزار به تفکیک مشتری و نماد معامالتی؛‬

‫‪165‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪3.3‬میزان وجه تضمین كارگزار در حساب عملیاتی؛‬

‫‪4.4‬میزان وجه تضمین اولیه مورد نیاز كارگزار به تفکیک مشتری و‬
‫‪5.5‬كارمزدهای معامالتی‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :37‬نقل و انتقاالت وجوه بین حسابهای عملیاتی کارگزاران‪ ،‬بر اساس اعالم اتاق پایاپای‪ ،‬توسط بانک عامل‬
‫انجام میشود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :38‬افزایش موقعیتهای تعهدی باز برای کارگزاری که اخطاریه افزایش وجه تضمین دریافت کرده است‪ ،‬پس‬
‫از پرداخت وجه تضمین جبرانی یا بستن آن دسته از موقعیتهای تعهدی باز مشتریانی که تعهدات وجه تضمین‬
‫آنها ایفا نشده است‪ ،‬متناسب با اخطاریه افزایش وجه تضمین امکانپذیر است‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :39‬کارگزار پس از دریافت اخطاریه افزایش وجه تضمین باید تا قبل از پایان جلسه معامالت روز کاری بعد‪،‬‬
‫وجه تضمین جبرانی را پرداخت کند یا آن دسته از موقعیتهای تعهدی باز مشتریان را که تعهدات وجه تضمین‬
‫آن ایفا نشده است ببندد‪ .‬اگر بستن موقعیتهای تعهدی باز مربوطه طی جلسه معامالت علی رغم ورود سفارش با ‬
‫قیمت بازار توسط کارگزار امکانپذیر نباشد‪ ،‬بورس پس از اعالم اتاق پایاپای‪ ،‬در بازار جبرانی نسبت به بستن آن اقدام‬
‫میکند‪ .‬در اینصورت کارگزار باید حداکثر تا نیم ساعت بعد از جلسه معامالت‪ ،‬فهرست آن دسته از موقعیتهای ‬
‫تعهدی باز مشتریان را که تعهدات وجه تضمین آن ایفا نشده است‪ ،‬به اتاق پایاپای و بورس اعالم کند‪ .‬بورس بر این‬
‫اساس در بازار جبرانی‪ ،‬اقدام به بستن موقعیتهای تعهدی باز مربوطه میکند‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :40‬عملیات بهروز رسانی حساب مشتری توسط کارگزار به شرح زیر انجام میشود‪:‬‬
‫‪1.1‬پس از دریافت گزارش پایاپای موضوع ماده ‪ 36‬این دستورالعمل‪ ،‬محاسبات بندهای (‪ )1‬و (‪ )2‬ماده ‪ 35‬این‬
‫دستورالعمل را در مورد حساب مشتری انجام میدهد و خالص وجوه پس از کسر کارمزد معامله به حساب‬
‫مشتری منظور میکند؛‬
‫‪2.2‬اگر پس از انجام عملیات فوق‪ ،‬وجه تضمین اولیه مشتری از حداقل وجه تضمین اولیه کم‏تر شود‪ ،‬کارگزار این‬
‫موضوع را تا پیش از آغاز جلسه معامالت روز بعد به اطالع مشتری میرساند؛‬
‫‪ )3‬اگر مشتری تا یک ساعت قبل از پایان جلسه معامالت روز بعد‪ ،‬از محل واریز وجوه یا بستن موقعیتهای ‬
‫تعهدی باز‪ ،‬وجه تضمین خود را تا وجه تضمین اولیه افزایش ندهد‪ ،‬کارگزار باید راساً اقدام به بستن آن دسته ‬
‫از موقعیتهای تعهدی باز مشتری که تعهدات وجه تضمین آن ایفا نشده است‪ ،‬نماید‪ .‬اگر بستن موقعیتهای ‬
‫تعهدی باز مربوطه طی یک ساعت پایانی جلسه معامالت علی‏رغم ورود سفارش با قیمت بازار توسط کارگزار ‬
‫امکانپذیر نباشد‪ ،‬بورس پس از اعالم اتاق پایاپای‪ ،‬در بازار جبرانی نسبت به بستن موقعیتها اقدام میکند‪.‬‬
‫کارگزار باید حداکثر تا نیم ساعت بعد از جلسه معامالت‪ ،‬فهرست آن دسته از موقعیتهای تعهدی باز‬
‫مشتریان را که تعهدات وجه تضمین آن ایفا نشده است‪ ،‬به اتاق پایاپای و بورس اعالم کند‪ .‬بورس بر این‬
‫اساس در بازار جبرانی‪ ،‬اقدام به بستن موقعیتهای تعهدی باز مربوطه میکند‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :41‬بازار جبرانی‪ ،‬یک ساعت پس از پایان جلسه معامالت همان روز گشایش مییابد و شامل ‪ 4‬دوره ‪ 5‬دقیقهای ‬
‫حراج پیوسته است‪ .‬دامنه نوسان قیمت روزانه در دوره اول حراج پیوسته دو برابر‪ ،‬در دوره دوم سه برابر و در دوره‬
‫سوم چهار برابر دامنه نوسان قیمت روزانه جلسه معامالت آن روز است‪ .‬دوره چهارم نیز بدون محدودیت دامنه نوسان ‬
‫قیمت است‪.‬‬
‫•تبصره‪ :‬بورس تشکیل بازار جبرانی را قبل از گشایش آن‪ ،‬از طریق سایت رسمی خود و سامانه معامالتی به ‬
‫اطالع عموم میرساند‪.‬‬

‫‪166‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫© ©ماده ‪ :42‬در بازار جبرانی اگر در هر دوره حراج پیوسته‪ ،‬بخشی از سفارشهای مشتریان بدهکار اجرا نشود‪ ،‬دوره‬
‫حراج پیوسته بعدی آغاز میشود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :43‬معامالت بازار جبرانی‪ ،‬تاثیری در محاسبه قیمت تسویه روزانه ندارد‪ .‬در بازار جبرانی‪ ،‬محدودیت سقف‬
‫سفارش اعمال نمیشود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :44‬اگر بستن موقعیتهای مشتریان كارگزار در بازار جبرانی‪ ،‬پوششدهنده تعهدات کارگزار نباشد یا بستن‬
‫موقعیتها مقدور نباشد‪ ،‬تعهدات کارگزار از محل وثایق وی نزد اتاق پایاپای ایفا میشود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :45‬قیمت تسویه روزانه تا پایان هر روز معامالتی بر اساس رویه زیر محاسبه میشود‪:‬‬
‫الف) قیمت تسویه روزانه‪ ،‬میانگین وزنی قیمت معامالت انجام شده طی ‪ 30‬دقیقه پایانی جلسه معامالت ‬
‫آنروز معامالتی است؛‬
‫ب) اگر حجم معامالت در دوره زمانی بند الف فوق‪ ،‬کم‏تر از ‪ 20‬درصد کل معامالت همان روز باشد‪ ،‬قیمت‬
‫تسویه روزانه‪ ،‬میانگین وزنی قیمت معامالت انجام شده طی یک ساعت پایانی جلسه معامالت آنروز معامالتی‬
‫است؛‬
‫ج) اگر حجم معامالت در دوره زمانی بند ب فوق‪ ،‬کمر از ‪ 20‬درصد کل معامالت همان روز باشد‪ ،‬قیمت تسویه ‬
‫روزانه میانگین وزنی قیمت کل معامالت آن جلسه معامالت است؛‬
‫د) اگر در یک روز معامالتی‪ ،‬قراردادی معامله نشود‪ ،‬میانگین قیمت بهترین سفارش خرید و فروش ثبت شده‬
‫در سامانه معامالتی که در محدوده مجاز نوسان قیمت روزانه قرار داشته باشد‪ ،‬در پایان جلسه معامالت آن ‬
‫روز‪ ،‬محاسبه و به عنوان قیمت تسویه روزانه در نظر گرفته میشود‪.‬‬
‫ﻫ) اگر تعیین قیمت تسویه روزانه به هیچکدام از روشهای فوق امکانپذیر نباشد‪ ،‬قیمت تسویه روزانه بر‬
‫اساس روش تئوریک توسط کمیته آتی محاسبه میشود‪ .‬روش محاسبه تئوریک قیمت تسویه روزانه توسط‬
‫هیئت مدیرۀ بورس تعیین میشود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :46‬در صورت بستن موقعیت توسط کارگزار‪ ،‬قرارداد آتی بر اساس قیمت معامله ای که منجر به بستن موقعیت‬
‫شدهاست‪ ،‬تسویه میگردد‪.‬‬

‫فصل ششم‪ :‬تعدیل قرارداد آتی بر اساس اقدام شركتی‬

‫© ©ماده ‪ :47‬توقف و بازگشایی نماد معامالتی همه قراردادهای آتی مبتنی بر سهم پایه بهطور همزمان با توقف و‬
‫بازگشایی سهم پایه در بازار نقدی و به یک روش انجام میشود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :48‬افزایش سرمایه ناشر سهم پایه منجر به تعدیل آخرین قیمت تسویه روزانه و اندازه قرارداد آتی میشود‪ .‬در ‬
‫اینصورت‪ ،‬بورس پیش از بازگشایی نماد معامالتی قراردادهای سهم پایه‪ ،‬تعدیالت الزم را به شرح زیر انجام میدهد‪:‬‬

‫آخرین قیمت تسویه روزانه تعدیلشده قرارداد آتی‬ ‫قیمت تئوریک سهم پایه بعد از اقدام شرکتی‬
‫=‬
‫آخرین قیمت تسویه روزانه قرارداد آتی‬ ‫قیمت پایانی سهم پایه در آخرین روز قبل از موثر شدن اقدام شرکتی‬

‫آخرین قیمت تسویه روزانه قرارداد آتی‬

‫× اندازه قرارداد آتی = اندازه تعدیلشده قرارداد آتی‬
‫آخرین قیمت تسویه روزانه تعدیلشده قرارداد آتی‬

‫‪167‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫•تبصره ‪ :1‬اگر اندازه تعدیلشده قرارداد آتی شامل جزء اعشاری باشد‪ ،‬عدد حاصل به نزدیکترین عدد صحیح‬
‫گرد میشود؛‬
‫•تبصره ‪ :2‬پس ار اقدام شرکتی و قبل از بازگشایی نماد معامالتی‪ ،‬اندازۀ تعدیلشدۀ قرارداد آتی در مشخصات ‬
‫قرارداد آتی اعمال و از طریق سایت رسمی بورس به اطالع عموم میرسد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :49‬تقسیم سود ناشر سهم پایه منجر به تعدیل آخرین قیمت تسویه روزانه میشود‪ .‬در اینصورت‪ ،‬بورس پیش‬
‫از بازگشایی نماد معامالتی قراردادهای آتی سهم پایه‪ ،‬تعدیالت الزم را به شرح زیر انجام میدهد‪.‬‬

‫آخرین قیمت تسویه روزانه = آخرین قیمت تسویه ‪ -‬سود تقسیمی مصوب مجمع بازای ‬
‫تعداد سهام موضوع قرارداد‬ ‫روزانه قرارداد آتی‬ ‫تعدیلشده قرارداد آتی‬

‫فصل هفتم‪ :‬تسویه نهایی‬

‫© ©ماده ‪ :50‬قرارداد آتی پس از آخرین روز معامالتی‪ ،‬وارد دوره تحویل میشود و کارگزاران طرفین قرارداد آتی باید‬
‫نسبت به انجام فرآیند تحویل اقدام کنند‪.‬‬
‫•تبصره‪ :‬چنان‏چه دارنده موقعیت تعهدی باز خرید یا فروش تصمیم به تسویه فیزیکی سهم بگیرد‪ ،‬طرف مقابل‬
‫موظف به انجام تعهدات تسویه فیزیکی بر اساس ضوابط این دستورالعمل است‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :51‬در مورد موقعیتهای تعهدی باز خرید در پایان آخرین روز معامالتی‪ ،‬حداکثر تا ساعت ‪ 12‬اولین روز دوره‬
‫تحویل‪ ،‬باید ارزش بازار قرارداد آتی در آخرین روز معامالتی توسط کارگزار به حساب اتاق پایاپای واریز شود‪.‬‬
‫•تبصره‪ :‬اگر وجه فوق در مهلت مقرر پرداخت نشود‪ ،‬قرارداد آتی بر حسب قیمت تسویه روزانه آخرین روز‬
‫معامالتی‪ ،‬تسویه نقدی می شود و کارگزار متناسب با موقعیت های تعهدی خریدی که طبق این تبصره تسویه ‬
‫نقدی شده است‪ ،‬مشمول خسارت های مقرر در مشخصات قرارداد آتی می شود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :52‬در مورد موقعیتهای تعهدی باز فروش در پایان آخرین روز معامالتی‪ ،‬باید تا پایان همان روز سهم پایه ‬
‫موضوع قرارداد آتی در کد مالکیت فروشنده در شرکت سپرده گذاری موجود باشد‪.‬‬
‫• تبصره ‪ :1‬سهم پایه موجود در کد مالکیت فروشنده به میزان تعهد وی در قرارداد آتی در پایان آخرین روز‬
‫معامالتی توسط شرکت سپردهگذاری مسدود میگردد‪.‬‬
‫•تبصره ‪ :2‬اگر تمام یا بخشی از سهم پایه تعهد شده در کد مالکیت فروشنده وجود نداشته باشد‪ ،‬آن بخش‬
‫از قرارداد آتی بر حسب قیمت تسویه روزانه آخرین روز معامالتی‪ ،‬تسویه نقدی میشود و کارگزار متناسب‬
‫با موقعیتهای تعهدی فروشی که طبق این تبصره تسویه نقدی شده است‪ ،‬مشمول خسارتهای مقرر در ‬
‫مشخصات قرارداد آتی میشود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :53‬اتاق پایاپای در پایان اولین روز دوره تحویل‪ ،‬فرآیند تسویه فیزیكی را بین موقعیتهای تعهدی خریدی ‬
‫كه ارزش بازار قرارداد آنها پرداخت شده است و موقعیتهای تعهدی فروشی كه سهم پایه موضوع قرارداد آتی را ‬
‫در کد مالکیت فروشنده در شرکت سپردهگذاری موجود دارد‪ ،‬بر اساس اولویت زمانی انجام می دهد‪ .‬بر این اساس‬
‫سهم پایه موضوع قرارداد آتی توسط شرکت سپردهگذاری به خریدار منتقل گردیده و وجه آن به حساب فروشنده‬
‫منظور میگردد‪.‬‬

‫‪168‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫•تبصره‪ :‬قرارداد آتی آن دسته از مشتریانی که علیرغم انجام تعهدات مربوط به تسویه فیزیکی موضوع مواد ‬
‫‪ 51‬و ‪ 52‬این دستورالعمل‪ ،‬به دلیل عدم ایفای تعهدات طرف مقابل‪ ،‬امکان تسویه فیزیکی ندارد‪ ،‬بر اساس‬
‫قیمت تسویه روزانه در آخرین روز معامالتی‪ ،‬تسویه نقدی میشود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :54‬اگر تا پایان جلسه معامالت آخرین روز معامالتی‪ ،‬نماد معامالتی قرارداد آتی متوقف باشد‪ ،‬همه موقعیتهای ‬
‫تعهدی باز بر اساس آخرین قیمت تسویه روزانه‪ ،‬تسویه نقدی میشود‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :55‬خسارتهای مقرر در این دستورالعمل از محل حساب عملیاتی كارگزار و در صورت عدم کفایت‪ ،‬از محل‬
‫وثایق كارگزار نزد اتاق پایاپای تأمین میشود‪ .‬كارگزار موظف است حسب دستور اتاق پایاپای‪ ،‬خسارتهای مربوطه ‬
‫را پرداخت كند‪.‬‬

‫فصل هشتم‪ :‬سایر موارد‬

‫© ©ماده ‪ :56‬كارمزدهای بازار آتی شامل کارمزد معامالت و کارمزد تسویه و تحویل است‪ .‬کارمزد تسویه و تحویل به همه ‬
‫موقعیتهای تعهدی باز که وارد دوره تحویل میشوند‪ ،‬تعلق میگیرد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :57‬دارندگان اطالعات نهانی سهم پایه کلیه تکالیفی را که طبق قانون و مقررات در خصوص سهم پایه دارند‪،‬‬
‫در مورد معامالت قرارداد آتی آن نیز خواهند داشت‪.‬‬
‫© ©ماده‪ :58‬در صورت نقض هر یک از مفاد این دستورالعمل توسط اشخاص ذیربط‪ ،‬بورس نیز موظف است بر اساس‬
‫مقررات مربوطه به تخلفات آنها رسیدگی یا حسب مورد مراتب را به مرجع ذیصالح گزارش کند‪.‬‬

‫‪169‬‬
 ‫‪1‬‬
‫مصوبه ابزار مالی قراردادهای آتی و مقررات مربوط به معامالت قراردادآتی‬

‫شورا براساس‪ 1‬بند ‪ 4‬ماده ‪ 4‬قانون بازار اوراق بهادار ابزار مالی قراردادهای آتی را در قالب مبادله تعهد در مقابل تعهد‬
‫تصویب نموده و در اجرای ماده ‪ 2‬آیین نامه اجرایی قانون بازار اوراق بهادار‪ ،‬مقررات مربوط به معامالت قرارداد آتی را بدین‬
‫شرح بیان نمود‪:‬‬
‫فروشنده براساس قرارداد آتی متعهد می‏شود در سررسید معین مقدار معینی از کاالی مشخص را به قیمتی که االن تعیین‬
‫می‏کنند بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می‏شود آن کاال را با آن مشخصات خریداری کند‪ .‬و برای جلوگیری ‬
‫از امتناع طرفین از انجام قرارداد‪ ،‬طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد می‏شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد ‬
‫کارگزار بورس یا اتاق پایاپای بگذارند و متعهد می‏شوند متناسب با تغییرات قیمت آتی وجه تضمین را تعدیل کنند و‬
‫کارگزار بورس یا اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات‪ ،‬بخشی از وجه تضمین هر یک از طرفین را به ‬
‫عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید با هم تسویه کنند‪.‬‬
‫هر یک از متعهد فروش یا متعهد خرید می‏توانند در مقابل مبلغی معین تعهد خود را به شخص ثالث واگذار کنند که وی ‬
‫جایگزین او در انجام تعهد خواهد بود‪ .‬هم‏چنین مقرر گردید سازمان بورس دستورالعمل مربوطه را تصویب و نسبت به ‬
‫راه اندازی معامالت قراردادهای آتی اقدام نماید‪ .‬كلیه مقررات مغایر با این مصوبه درخصوص قراردادهای آتی و معامالت ‬
‫آتی ملغی می گردد‪ .‬مرجع تشخیص مغایر بودن مقررات سابق با این مصوبه سازمان است‪.‬‬

‫‪ .1‬این مصوبه در تاریخ ‪ 1386/11/01‬به تصویب شورای عالی بورس رسیده‏ است‪.‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬
‫‪1‬‬
‫ضوابط اجرایی بازار جبرانی‬

‫© ©ماده ‪ :1‬بازار جبرانی طبق بند ‪ 7‬دستورالعمل اجرایی معامالت قراردادهای آتی در شرکت بورس کاالی ایران و جهت‬
‫تأمین وجه تضمین جبرانی موضوع ماده ‪ 34‬این دستورالعمل در دوره زمانی یک ساعت پس از پایان جلسه معامالت ‬
‫‪1‬‬
‫روزانه گشایش می یابد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :2‬بازار جبرانی جهت بستن موقعیت تعهدی بازخرید و موقعیت تعهدی بازفروش مشتریان بدهکار به صورت ‬
‫جداگانه گشایش مییابد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :3‬بازار جبرانی متشکل از ‪ 4‬دوره ‪ 5‬دقیقهای حراج تک قیمتی میباشد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :4‬دامنه نوسان قیمت در دوره اول حراج تک‏قیمتی دو برابر‪ ،‬در دوره دوم ‪ 3‬برابر و در دوره سوم چهار برابر‬
‫دامنه نوسان روزانه قیمت بازار میباشد‪ .‬دوره چهارم بدون محدودیت نوسان قیمت میباشد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :5‬دوره حراج تک‏قیمتی شامل یک دوره پیش‏گشایش و یک حراج تک‏قیمتی میباشد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :6‬در ابتدای هر دوره حراج تک‏قیمتی سامانه معامالتی سفارش مربوط به قراردادهای مشتریان بدهکار براساس‬
‫لیست اعالمی اتاق پایاپای و به ترتیب اولویت زمانی بازکردن موقعیت تعهدی‪ ،‬با قیمت حداقل مجاز دامنه نوسان ‬
‫قیمت آن دوره در سامانه معامالتی قرار میدهد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :7‬کارگزاران جهت معامله سفارشات موضوع ماده ‪ 6‬میتوانند طی مدت ‪ 5‬دقیقهای دوره پیش‏گشایش رقابت‬
‫نمایند‪ .‬در پایان ‪ 5‬دقیقه‪ ،‬سامانه معامالتی عملیات حراج تک‏قیمتی را انجام خواهد داد‪.‬‬
‫© ©ماده ‪ :8‬تنها در صورتی که در پایان هر دوره‪ ،‬تمام یا قسمتی از سفارشات مشتریان بدهکار معامله نگردد‪ ،‬دوره حراج‬
‫تک‏قیمتی بعدی آغاز میگردد‪.‬‬

‫‪ .1‬این ضوابط‪ ،‬در تاریخ ‪ 1387/02/23‬به تصویب هيأت مديره شرکت بورس کاالي ايران رسیده است‪.‬‬

‫‪171‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫پرسش های چهارگزینه ای بخش دوم‬

‫تمام سواالتی که در ادامه آمده است از آزمونهای گذشته سازمان بورس انتخاب شده‏اند‪.‬‬
‫‪1 .1‬بازار جبراني بازاري است كه‪:‬‬
‫الف) قبل از شروع معامالت روزانه تشكيل شده‪ ،‬محدوديت‏هاي قيمتي و مقداري معامالت تغيير يافته و معامالت ‬
‫آن در محاسبه قيمت تسويه روزانه موثر است‪.‬‬
‫ب) قبل از شروع معامالت روزانه تشكيل شده‪ ،‬محدوديت‏هاي قيمتي و مقداري معامالت تغيير يافته و معامالت ‬
‫آن در محاسبه قيمت تسويه روزانه موثر نيست‪.‬‬
‫ج) پس از پايان معامالت روزانه تشكيل شده‪ ،‬محدوديت‏هاي قيمتي و مقداري معامالت تغيير يافته و معامالت آن ‬
‫در محاسبه قيمت تسويه روزانه موثر نيست‪.‬‬
‫د) پس از پايان معامالت روزانه تشكيل شده‪ ،‬محدوديت‏هاي قيمتي و مقداري معامالت تغيير يافته و معامالت آن ‬
‫در محاسبه قيمت تسويه روزانه موثر است‪.‬‬
‫‪2 .2‬به روز رساني حساب ها به فرآيندي گفته مي‏شود كه‪:‬‬
‫الف) پس از بستن موقعيت معامالتي‪ ،‬توسط كارگزار و با هدف كنترل رعايت محدوديت‏هاي معامالتي انجام مي‏شود‪.‬‬
‫ب) پس از بستن موقعيت معامالتي‪ ،‬توسط كارگزار و با هدف كنترل وجوه تضمين مشتريان انجام مي‏شود‪.‬‬
‫ج) پس از اتمام جلسه معامالتي‪ ،‬توسط كارگزار و با هدف كنترل قيمت‏ها انجام مي‏شود‪.‬‬
‫د) پس از اتمام جلسه معامالتي‪ ،‬توسط اتاق پاياپاي و با هدف كنترل وجوه تضمين مشتريان انجام مي‏شود‪.‬‬
‫‪3 .3‬وجه تضمين اضافي‪:‬‬
‫الف) وجه تضميني است كه جهت تضمين ايفاي تعهدات مشتريان براي پوشش ريسك نوسانات قيمت ناشي از‬
‫موقعيت تعهدي‪ ،‬اخذ مي‏شود‪.‬‬
‫ب) وجه تضميني است كه در صورت عدم كفايت وجه تضمين اوليه‪ ،‬از كليه مشتريان داراي موقعيت تعهدي باز‪،‬‬
‫اخذ مي‏گردد‪.‬‬
‫ج) حداقلي از سطح وجه تضمين اوليه است كه براي هر موقعيت تعهدي باز بايد موجود باشد‪.‬‬
‫د) وجه تضميني است كه در صورت عدم كفايت وجه تضمين اوليه‪ ،‬از كليه مشتريان داراي موقعيت تعهدي خريد‪،‬‬
‫اخذ مي‏گردد‪.‬‬
‫‪ 4 .‬قرارداد آتي قابل معامله در بورس توسط ‪ ...................‬تعيين شده و مشخصات آن به تصويب ‪ ..................‬خواهد‬
‫رسيد‪.‬‬
‫الف) هيات مديره بورس – هيات مديره بورس‬
‫ب) سازمان بورس و اوراق بهادار – سازمان بورس و اوراق بهادار‬
‫ج) هيات مديره بورس – هيات مديره سازمان بورس و اوراق بهادار‬
‫د) شركت بورس – سازمان بورس و اوراق بهادار‬
‫‪5 .5‬مرجع تعيين سقف اعتباري معامالت هر مشتري و هر كارگزار به ترتيب ‪ ................‬و ‪ ...................‬است‪.‬‬
‫ب) هيات مديره بورس ‪ -‬سه روز كاري‬ ‫الف) هيات مديره بورس – هيات مديره بورس ‬
‫ د) كارگزار – شركت بورس‬
‫ج) كارگزاري – هيات مديره بورس‬

‫‪172‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫‪6 .6‬ساعات و روزهاي انجام معامله و مدت هريك از مراحل جلسه معامالت توسط ‪ .................‬تعيين شده و هرگونه‬
‫تغييري در ساعات و روزهاي معامله‪ ،‬بايد حداقل ‪ ................‬قبل از اعمال‪ ،‬بايد به اطالع عموم برسد‪.‬‬
‫ب) هيات مديره بورس – سه روز كاري‬ ‫ ‬
‫الف) هيات مديره بورس – دو روز كاري‬
‫ د) كارگزار – شركت بورسي‬ ‫ج) كارگزاري – هيات مديره بورس‬
‫‪7 .7‬اجراي سفارشات براساس اولويت ‪ ...............‬خواهد بود‪.‬‬
‫ب) زمان ورود سفارش‬ ‫ ‬
‫الف) قيمت سفارش‬
‫ د) به تشخيص كارگزار‬‫ج) حجم سفارش‬
‫‪8 .8‬كدام يك از موارد ذيل در مشخصات قرارداد آتي‪ ،‬ذكر نمي‏شود؟‬
‫ب) قيمت معامالتي‬ ‫ ‬‫الف) اندازه قرارداد آتي‬
‫ د) پيش پرداخت تحويل‬ ‫ج) كارمزد معامالتي‬
‫‪9 .9‬در صورتي كه كارگزار خريدار يا فروشنده نسبت به معامالت انجام شده معترض باشند‪ ،‬بايد اعتراض خود را با‬
‫ذكر داليل تا ‪ ................‬به ‪ ................‬اعالم نمايد‪.‬‬
‫الف) ‪ 3‬ساعت قبل از شروع جلسه معامالتي روز بعد – شركت بورس‬
‫ب) ‪ 3‬ساعت قبل از شروع جلسه معامالتي روز بعد – كميته آتي‬
‫ج) ‪2‬ساعت قبل از شروع جلسه معامالتي روز بعد – شركت بورس‬
‫د) ‪ 2‬ساعت قبل از شروع جلسه معامالتي روز بعد – كميته آتي‬
‫‪1010‬جريمه هاي مقرر در قراردادهاي آتي از محل موجودي ‪ ...............‬و در صورت عدم تكافو از محل ‪ ..................‬كسر‬
‫و به حساب طرف مقابل منظور خواهد شد‪.‬‬
‫الف) سپرده‏ها و تضامين كارگزار مربوطه نزد اتاق پاياپاي – حساب عملياتي مشتري‬
‫ب) حساب عملياتي مشتري – ذخاير بورس‬
‫ج) حساب عملياتي مشتري – سپرده‏ها و تضامين كارگزار مربوطه نزد اتاق پاياپاي‬
‫د) سپرده ها و تضامين كارگزار مربوطه نزد اتاق پاياپاي – ذخاير بورس‬
‫‪1111‬چنان‏چه خريدار پس از دريافت كاال هرگونه اختالفي در مورد مشخصات كاالي دريافتي با مشخصات قرارداد آتي‬
‫مشاهده نمايد‪ ،‬بايد مراتب را حداكثر تا ‪ ..............‬بعد از پايان دوره تحويل‪ ،‬كتبا به ‪ ...........‬و ‪ ...............‬اعالم كند‪.‬‬
‫الف) پانزده روز كاري – شركت بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار‬
‫ب) سه روز كاري – شركت بورس و سازمان و اوراق بهادار‬
‫ج) سه روز كاري – شركت بورس و هيات داوري‬
‫د) پانزده روز كاري – شركت بورس و هيات داوري‬
‫‪1212‬كدام قيمت مبناي محاسبه ارزش قرارداد در هنگام خروج از قرارداد خواهد بود؟‬
‫الف) ميانگين قيمت ‪ 30‬دقيقه پاياني جلسه معامالتي‬
‫ب) آخرين قيمت تسويه روزانه‬
‫ج) آخرين قيمت معامالتي‬
‫د) متوسط وزني قيمت هاي معامالتي در طي جلسه معامالتي‬

‫‪173‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪1313‬دوره تحويل از اولين روز كاري بعد از ‪ .............‬شروع و تا پايان ‪ ...........‬ادامه مي‏يابد‪.‬‬
‫ب) آخرين روز معامالتي – سه روز كاري‬ ‫الف) آخرين روز معامالتي – ماه قرارداد ‬
‫ د) ماه قرارداد – سه روز كاري‬ ‫ج) ماه قرارداد – همان ماه‬
‫‪1414‬الزام به سپرده گذاري وجه تضمين‪ ،‬نزد اتاق پاياپاي براساس ‪ ............‬انجام مي‏شود‪.‬‬
‫ب) شرط ضمن عقد وكالت‬ ‫ ‬ ‫الف) شرط ضمن عقد قرض‬
‫ج) شرط ضمن عقد كفالت د) شرط ضمن عقد عدم نكول‬
‫‪1515‬تصرف در وجه تضمين نزد اتاق پاياپاي‪ ،‬براساس ‪ .................‬توجيه‏پذير است‪.‬‬
‫ب) الضرر و الضرر في االسالم‬ ‫الف) اكل مال به باطل ‬
‫ د) توافق بر اباحه تصرف‬‫ج) اختيارات كميته آتي‬
‫‪1616‬توقف معامالت حداكثر تا يك جلسه معامالتي‪ ،‬بيش از يك جلسه معامالتی تا ‪ 3‬روز كاري و بيش از سه روز‬
‫کاری به ترتيب در صالحيت كدام مراجع است؟‬
‫الف) كميته آتي – هيات مديره بورس – سازمان بورس و اوراق بهادار‬
‫ب) مديرعامل بورس – هيات مديره بورس – سازمان بورس و اوراق بهادار‬
‫ج) مديرعامل بورس – هيات مديره بورس – هيات مديره بورس‬
‫د) كميته آتي – مديرعامل بورس – سازمان بورس و اوراق بهادار‬
‫‪1717‬سفارشي است كه در صورت رسيدن قيمت بازار به يك قيمت مشخص‪ ،‬اجرا مي‏شود‪.‬‬
‫ب) سفارش به قيمت بازار‬ ‫ ‬ ‫الف) سفارش به قيمت معين‬
‫ج) سفارش جلوگيري از زیان د) همه يا هيچ‬
‫‪1818‬در مورد انتخاب دارايي پايه موضوع قرارداد آتي‪ ،‬كدام گزينه نادرست است؟‬
‫الف) از بين محصوالت پذيرفته شده در بورس انتخاب مي شود‪.‬‬
‫ب) از بين كاالهاي داراي بازار نقدي قوي انتخاب مي شود‪.‬‬
‫ج) با تصويب هيات پذيرش انتخاب مي شود‪.‬‬
‫د) با تصويب هيات مديره بورس انتخاب مي شود‪.‬‬
‫‪1919‬دامنه نوسان قيمت در دوره اول حراج تك قيمتي و در دوره دوم به ترتيب چند برابر دامنه نوسان روزانه قيمت‬
‫بازار مي‏باشد؟‬
‫ب) ‪ 2‬برابر‪ 4 ،‬برابر‬ ‫الف) ‪ 3‬برابر‪ 2 ،‬برابر ‬
‫ د) ‪ 2‬برابر‪ 3 ،‬برابر‬ ‫ج) ‪ 3‬برابر‪ 4 ،‬برابر‬
‫‪2020‬توقف معامالت قراردادهاي آتي بيش از يك جلسه معامالتي تا سه روز كاري با دستور ‪ .................‬و بيش از آن‬
‫با موافقت ‪ ..............‬امكان پذير مي‏باشد‪.‬‬
‫ب) مدير عامل بورس‪ ،‬سازمان‬ ‫الف) مديرعامل بورس‪ ،‬هيات مديره سازمان ‬
‫ج) هيات مديره بورس‪ ،‬هيات مديره سازمان د) هيات مديره سازمان‪ ،‬شوراي بررسي‬

‫‪174‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫‪2121‬كدام يك از موارد زير جز دسته بندي سفارشات به لحاظ اعتباري نمي‏باشد؟‬

‫ب) اعتبار روزانه‬ ‫الف) اعتبار جلسه معامالت ‬
‫ج) قيمت بازار د) اعتبار تا زمان ابطال‬
‫‪2222‬قيمت تسويه حداكثر ‪ ..............‬پس از پايان ‪ ...........‬به عموم اعالم مي‏گردد‪.‬‬
‫ب) يك روز‪ ،‬جلسه معامالت روزانه‬ ‫الف) يك ساعت‪ ،‬جلسه معامالت روزانه ‬
‫ج) دو ساعت‪ ،‬دوره پاياني معامالت د) يك ساعت‪ ،‬جلسه عادي معامالتي‬
‫‪2323‬در زمان افتتاح حساب عملياتي‪ ،‬مشتري اذن تصرف در حساب را جهت ‪ .............‬به ‪ ...............‬مي‏دهد‪.‬‬
‫ب) به روزرساني حساب ها‪ ،‬مسئول اجرايي معامالت آتي‬ ‫الف) پرداخت وجه‪ ،‬اتاق پاياپاي ‬
‫ د) تسويه نقدي‪ ،‬مسئول اجرايي معامالت آتي‬ ‫ج) به روزرساني حساب ها‪ ،‬اتاق پاياپاي‬
‫‪2424‬در صورت ظن استفاده از اطالعات نهاني در معامالت قراردادهاي آتي‪ ،‬چه مرجعي دستور توقف نماد معامالتي‬
‫را صادر مي‏كند؟‬
‫ب) شركت بورس كاال‬ ‫ ‬
‫الف) شوراي بورس‬
‫ د) شركت بورس اوراق بهادار‬
‫ج) سازمان بورس‬
‫‪2525‬دوره زماني را كه در آن معامالت بر مبناي حراج پيوسته صورت مي گيرد ‪ .............‬مي‏نامند‪.‬‬
‫ب) دوره عالي معامالتي‬ ‫الف) دوره پاياني معامالت ‬
‫ د) دوره گشايش‬ ‫ج) دوره پيش گشايش‬
‫‪2626‬بازار جبراني جهت تامين ‪ .................‬گشايش مي‏يابد‪.‬‬
‫ب) فروش كاالي فروش نرفته‬ ‫ ‬
‫الف) فروش موقعيت هاي تعهدي باقي مانده‬
‫ د ) تامين وجه تضمين اضافه‬ ‫ج) تامين وجه تضمين جبراني‬
‫‪2727‬بازار جبراني در معامالت آتي در چه فاصله زماني از پايان جلسه معامالت روزانه گشايش مي‏يابد؟‬
‫ب) يك ساعت پس از پايان جلسه معامالت روزانه‬ ‫الف) بالفاصله ‬
‫ج) يك ساعت پس از دوره تسويه روزانه د) يك ساعت پس از دوره پيش گشايش‬
‫‪2828‬كدام يك از مكانيسم هاي زير با هدف كنترل وجوه تضمين مشتريان صورت مي‏گيرد؟‬
‫ب) به روزرساني حساب‏ها‬ ‫ ‬‫الف) اخذ حداقل وجه تضمين‬
‫ د) حساب عملياتي مشتري‬ ‫ج) اخطار به افزايش وجه تضمين‬
‫‪2929‬ماهيت حقوقي بيانيه ريسك چيست؟‬
‫ب) اقرار مشتري به آگاهي كامل از ريسك موجود‬ ‫ ‬ ‫الف) اسقاط حق‬
‫ د) الحاقيه به قرارداد آتي در خصوص ريسك موجود‬‫ج) ايجاب فعاليت در بازار آتي‬
‫‪3030‬آيا در دوره پايان معامالت اجرايي سفارشات ممكن است؟‬
‫الف) به شرط افزايش وجه تضمين‪ ،‬اجراي سفارشات امكان‏پذير است‪.‬‬
‫ب) به هيچ‏وجه امكان‏پذير نيست‪.‬‬
‫ج) صرفا سفارشاتي كه با تغيير قيمت‪ ،‬شرايط برابري قيمت خريد و فروش را احراز كنند‪ ،‬اجرا مي‏شوند‪.‬‬
‫د) در هر حال با اخذ مجوز از شركت بورس كاال امكان‏پذير است‪.‬‬

‫‪175‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪3131‬دريافت كدام يك از فرم هاي زير جهت اخذ كد مشتري توسط كارگزار در بورس كاال ضروري است؟‬
‫ب) فرم بيانيه ريسك‬ ‫الف) فرم بيانيه ريسك و فرم درخواست كد‬
‫ج) فرم درخواست كد د) فرم ثبت سفارش مشتري‬
‫‪3232‬اگر كارگزاري در بورس كاال قبل از ثبت سفارش‪ ،‬واريز وجه تضمين اوليه را احراز نكند‪ ،‬در اين صورت ‪................‬‬
‫الف) سفارش صحيح است ولي تا زمان احراز پرداخت وجه تضمين اجرا نمي‏شود‪.‬‬
‫ب) سفارش مربوطه ابطال مي‏شود‪.‬‬
‫ج) مسئول پرداخت وجه تضمين اوليه خواهد بود‪.‬‬
‫د) مي بايست فورا مراتب را به سازمان و مشتري اطالع دهد‪.‬‬
‫‪3333‬ماهيت حقوقي كدام يك از مكانيسم‏ها در معامالت اوراق آتي مبتني بر توافق طرفين مبني بر سقوط تعهدات‬
‫ايشان است؟‬
‫ب) تسويه نقدي‬ ‫ ‬
‫الف) گواهي آمادگي تحويل‬
‫ج) بيانيه ريسك د) رسيد انبار‬
‫‪3434‬در معامالت آتي‪ ،‬اتاق پاياپاي متناسب با چه عامل يا عواملي اقدام به مسدود كردن حساب عملياتي مشتري‬
‫مي‏نمايد؟‬
‫الف) موقعيت تعهدي باز مشتري تنها عامل تاثير گذار مي باشد‪.‬‬
‫ب) معيار خاصي ندارد و با صالحديد اتاق پاياپاي واگذار شده‬
‫ج) موقعيت تعهدي باز مشتري و ميزان وجه تضمين اوليه‬
‫د) ميزان وجه تضمين‬
‫‪3535‬در صورتي كه در قرارداد آتي خريدار در موعد مقرر نسبت به دريافت كاال از انبار معرفي شده توسط فروشنده‬
‫اقدام نكند‪.............. ،‬؟‬
‫ب) معامله باطل مي‏شود‬ ‫الف) كليه هزينه ها و خسارات مترتبه بر عهده خريدار مي‏باشد‪.‬‬
‫ج) معامله تا زمان دريافت كاال‪ ،‬معلق مي‏شود د) فروشنده حق فسخ پيدا مي‏كند‬
‫‪3636‬درج كدام يك از موارد زير در قرارداد آتي ضروري نمي باشد؟‬
‫ب) ماه قرارداد آتي‬ ‫ ‬ ‫الف) واحد قيمت‬
‫ د) وجه تضمين اضافي‬ ‫ج) اندازه قرارداد آتي‬
‫‪3737‬كدام يك از موارد زير‪ ،‬در خصوص اطالعيه معامالت قرارداد آتي صحيح است؟‬
‫الف) گزارشي از وضعيت دارايي قرارداد آتي است كه در قالب فرم هاي مصوب هيات مديره بورس كاال حداقل سه ‬
‫روز كاري قبل از آغاز معامالت براي عموم منتشر مي‏شود‪.‬‬
‫ب) گزارشي از وضعيت دارايي پايه و مشخصات قرارداد آتي در قالب فرم هاي مصوب سازمان بورس و اوراق بهادار ‬
‫است كه حداقل سه روز كاري قبل از آغاز معامالت براي عموم منتشر مي‏شود‪.‬‬
‫ج) گزارشي از وضعيت دارايي پايه و مشخصات قرارداد آتي در قالب فرم هاي مصوب سازمان بورس و اوراق بهادار ‬
‫است كه حداقل ‪ 2‬روز كاري قبل از آغاز معامالت براي عموم منتشر مي‏شود‪.‬‬
‫د) گزارشي از وضعيت دارايي پايه و مشخصات قرارداد آتي در قالب فرم هاي مصوب هيات مديره بورس كاال است‬
‫كه حداقل سه روز كاري قبل از آغاز معامالت براي عموم منتشر مي‏شود‪.‬‬

‫‪176‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫‪3838‬در صورت وقوع شرايط اضطراري‪ ،‬معامله قرارداد آتي ‪..............‬‬

‫الف) حداكثر به مدت سه جلسه معامالتي توسط هيات مديره بورس كاال متوقف مي‏شود‪.‬‬
‫ب) حداكثر به مدت سه جلسه معامالتي توسط كميته آتي متوقف مي‏شود‪.‬‬
‫ج) حداكثر به مدت يك جلسه معامالتي توسط كميته آتي متوقف مي‏شود‪.‬‬
‫د) حداكثر به مدت يك جلسه معامالتي توسط هيات مديره بورس كاال متوقف مي‏شود‪.‬‬
‫‪3939‬مرجع رسيدگي به اعتراضات كارگزاران خريدار يا فروشنده نسبت به معامالت قراردادهاي آتي‪ ،‬كدام يك از‬
‫مراجع زير است؟‬
‫ب) كميته آتي‬ ‫ ‬ ‫الف) بورس كاال‬
‫ج) كانون كارگزاران بورس و اوراق بهادار د) سازمان بورس و اوراق بهادار‬
‫‪4040‬كدام گزينه در مورد بازار جبراني صحيح نيست؟‬
‫الف) در صورتي كه كارگزار نتواند از محل بستن موقعيت هاي معامالتي مشتري در ساعات معامالت عادي اقدام‬
‫به تامين وجه تضمين جبراني كند‪ ،‬اين كار در بازار جبراني صورت مي گيرد‪.‬‬
‫ب) در بازار جبراني محدوديت نوسان قيمت اعمال نمي شود‪.‬‬
‫ج) بازار جبراني جهت بستن موقعيت تعهدي بازخريد و موقعيت تعهدي باز فروش مشتريان بدهكار به صورت ‬
‫جداگانه گشايش مي يابد‪.‬‬
‫د) بازار جبراني متشكل از ‪ 4‬دوره پنج دقيقه اي حراج تك قيمتي مي باشد‪.‬‬
‫‪4141‬اخطاريه افزايش وجه تضمين (‪ )Margin Call‬به چه منظوري صادر مي‏شود؟‬
‫ب) افزايش تعداد قراردادهاي باز مشتري‬ ‫الف) افزايش تعداد قراردادهاي باز مشتري و وجه تضمين اوليه ‬
‫ج) افزايش وجه تضمين اوليه د) افزايش وجه تضمين مشتريان تا سطح‬
‫ وجه تضمين اوليه‬
‫‪4242‬هدف از به روز رساني حساب ها (‪ .............. )Marketing to Market‬مي باشد‪.‬‬
‫ب) بستن موقعيت‏ها‬ ‫ ‬‫الف) اخذ موقعيت هاي تعهدي باز‬
‫ د) كنترل وجوه تضمين مشتري‬ ‫ج) تسويه نقدي‬
‫‪4343‬گواهي آمادگي تحويل‪ ،‬سندي است كه ‪............‬‬
‫الف) توسط كارگزار فروشنده قرارداد آتي و به منظور آگاهي كارگزار خريدار جهت تحويل كاال در قالب فرم‏هاي‬
‫بورس ارائه مي‏شود‪.‬‬
‫ب) توسط فروشنده قرارداد آتي و به منظور آگاهي اتاق پاياپاي از آمادگي وي جهت تحويل كاال در قالب فرم‏هاي‬
‫بورس ارایه مي‏شود‪.‬‬
‫ج) توسط فروشنده قرارداد آتي و به منظور آگاهي خريدار جهت تحويل كاال در قالب فرم هاي بورس ارایه مي‏شود‪.‬‬
‫د) توسط كارگزار فروشنده قرارداد آتي و به منظور آگاهي اتاق پاياپاي از آمادگي وي جهت تحويل كاال در قالب‬
‫فرم هاي بورس ارایه مي‏شود‪.‬‬
‫‪4444‬وجه تضمين جبراني حداكثر ‪.................‬‬
‫الف) تا يك ساعت بعد از پايان جلسه معامالتي روز كاري بعد بايد پرداخت شود‪.‬‬
‫ب) تا پايان همان روز كاري بايد پرداخت شود‪.‬‬

‫‪177‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫ج) تا يك ساعت قبل از پايان جلسه معامالتي روز كاري بعد بايد پرداخت شود‪.‬‬
‫د) با يك ساعت بعد از پايان جلسه معامالتي همان روز كاري بايد پرداخت شود‪.‬‬
‫‪4545‬كدام يك از تعاريف ذيل در مورد معامالت قراردادهاي آتي صحيح نمي‏باشد؟‬
‫الف) آخرين روز معامالتي‪ ،‬آخرين روزي كه امكان معامله يك قرارداد آتي در بورس وجود دارد‪.‬‬
‫ب) ارزش قرارداد‪ ،‬ارزش دارايي تعهد شده در قرارداد آتي در زمان تسويه قرارداد مي‏باشد‪.‬‬
‫ج) جلسه معامالت‪ ،‬دوره زماني انجام معامالت يك قرارداد آتي است كه شامل دوره گشايش‪ ،‬جلسه عادي معامالتي‬
‫و دوره پاياني معامالت مي‏شود‪.‬‬
‫د) حراج پيوسته‪ ،‬حراجي است كه پس از دوره گشايش‪ ،‬آغاز و تا پايان جلسه معامالت ادامه مي‏يابد‪.‬‬
‫‪4646‬كدام يك از موارد ذيل جز مشخصات قراردادهاي آتي نمي‏باشد؟‬
‫ب) وجه تضمين جبراني‬ ‫الف) وجه تضمين اوليه ‬
‫ د) حد نوسان قيمت روزانه‬ ‫ج) حداقل وجه تضمين‬
‫‪4747‬كدام يك از موارد ذيل صحيح نمي‏باشد؟‬
‫الف) يك روز كاري پس از پايان مهلت ارسال گواهي آمادگي تحويل‪ ،‬اتاق پاياپاي اعالميه تحويل را براساس اولويت‬
‫زماني براي مشتريان داراي موقعيت تعهدي خريد باز از طريق كارگزاران مربوطه ارسال مي‏نمايد‪.‬‬
‫ب) قرارداد آتي پس از آخرين روز معامالتي‪ ،‬وارد دوره تحويل مي شود و طرفين قرارداد بايد نسبت به طي فرآيند‬
‫تحويل اقدام نمايند‪.‬‬
‫ج) دوره تحويل از آخرين روز معامالتي شروع و تا پايان ماه قرارداد ادامه مي‏يابد‪.‬‬
‫د) خريداراني كه در سه روز پاياني دوره معامالتي اقدام به باز نمودن موقعيت تعهدي خريد مي‏نمايند‪ ،‬بايد درصدی ‬
‫از ارزش قرارداد آتي را نيز به عنوان پيش پرداخت تحويل بپردازند‪.‬‬
‫‪4848‬دوره تحويل معامالت آتي از ‪ .............‬شروع و تا پايان ماه قرارداد ادامه مي‏يابد‪.‬‬
‫ب) روز كاري بعد از آخرين روز معامالتي‬ ‫ ‬
‫الف) پنج روز كاري بعد از آخرين روز معامالتي‬
‫ د) يك روز تقويمي پس از آخرين روز معامالتي‬ ‫ج) بعد از آخرين روز معامالتي‬
‫‪4949‬در صورتي كه بستن موقعيت هاي تعهدي مشتري در بازار جبراني پوشش دهنده تعهدات وي نباشد‪ .‬اين‬
‫تعهدات از محل ‪ ...............‬تامين مي‏شود‪.‬‬
‫الف) سپرده‏ها و تضامين وي نزد كارگزار مربوطه ب) حساب عملياتي مشتري‬
‫ د) موجودي كارگزار مربوطه و يا تضمين هاي وي نزد اتاق پاياپاي‬ ‫ج) حساب تضمين اتاق پاياپاي‬
‫‪5050‬دارندگان موقعيت تعهدي فروش در پايان آخرين روز معامالتي‪ ،‬حداكثر تا ساعت ‪ 12‬روز كاري بعد از آخرين‬
‫روز معامالتي بايد ‪.............‬‬
‫الف) رسيد انبار يا اصل كاالي مورد تعهد را حسب تعيين و اعالم بورس به خريدار تحويل نمايد‪.‬‬
‫ب) موقعيت تعهدي باز خود را در بازار جبراني ببندد و اعالميه تحويل را به اتاق پاياپاي تحويل نمايد‪.‬‬
‫ج) رسيد انبار يا اصل كاالي مورد تعهد را حسب تعيين و اعالم بورس توسط كارگزار مربوطه به اتاق ارایه نمايند‪.‬‬
‫د) اعالميه تحويل كاال را به كارگزار خود تحويل تا وي به اتاق پاياپاي ارایه نمايد‪.‬‬

‫‪178‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫‪5151‬قرارداد آتي آن دسته از خريداران و فروشندگاني كه علي‏رغم آمادگي‪ ،‬به دليل عدم اعالم آمادگي تحويل از‬
‫سوي طرف مقابل امكان تحويل ندارد‪.‬‬
‫الف) براساس قيمت تسويه روز قبل از آخرين روز معامالتي تسويه نقدي مي‏شود‪.‬‬
‫ب) براساس قيمت تسويه روزانه آخرين روز معامالتي تسويه نقدي مي‏شود‪.‬‬
‫ج) براساس قيمت تسويه در بازار جبراني تسويه نقدي مي‏شود‪.‬‬
‫د) براساس قيمت تسويه روزانه در پايان مهلت ارائه گواهي آمادگي تحويل‪ ،‬تسويه نقدي مي‏شود‪.‬‬
‫‪5252‬انتخاب دارايي پايه در قراردادهاي آتي از بين چه كاالهايي صورت مي‏گيرد؟‬
‫الف) صرفا از بين كاالهاي پذيرفته شده در بورس‬
‫ب) از بين كاالهاي پذيرفته شده در بورس يا كاالهاي داراي بازار نقدي قوي‬
‫ج) صرفا كاالهاي داري بازار نقدي قوي‬
‫د) كاالهاي تحت حمايت دولت‬
‫‪5353‬تبديل تعهد از طريق اتخاذ يك موقعيت تعهدي جديد معكوس در مقابل موقعيت تعهدي باز مشتري‪.................‬‬
‫ناميده مي‏شود‪.‬‬
‫ب) بستن موقعيت‬ ‫ ‬
‫الف) تسويه نقدي‬
‫ د) به روزرساني حساب‏ها‬ ‫ج) تحويل‬
‫‪5454‬نحوه انجام معامالت قرارداد آتي چگونه است؟‬
‫ ب) حراج تك‏قيمتي‬
‫الف) حراج و چانه‏زني‬
‫ج) حراج پيوسته د) آغاز با حراج تك قيمتي و ادامه با حراج پيوسته‬
‫‪5555‬مدت زمان دوره تسويه روزانه ‪ ....................‬مي‏باشد‪.‬‬
‫الف) بعد از پايان معامالت تا يك ساعت قبل از پايان جلسه معامالت روز بعد‬
‫ب) يك ساعت بعد از پايان جلسه معامالت‬
‫ج) قبل از پايان جلسه معامالت ‬
‫د) پايان جلسه معامالت روز معامالتي بعد‬
‫‪5656‬آن دسته از شركت‏هاي كارگزاري مجاز به انجام معامله آتي خواهند بود كه مجوز انجام معامالت آتي را از‬
‫‪ ...............‬اخذ نموده و بدين‏منظور در ‪ ..............‬پذيرش شده باشند‪.‬‬
‫الف) سازمان بورس و اوراق بهادار – شركت بورس كاال ب) كانون كارگزاران – شركت بورس كاال‬
‫ج) مديرتي اعضاي شركت بورس كاال – شركت بورس كاال د) سازمان بورس و اوراق بهادار – كانون كارگزاران‬
‫‪5757‬توقف قراردادهاي آتي ‪..............‬‬
‫الف) به تشخيص بورس تا حداكثر يك روز كاري ممكن است‪.‬‬
‫ب) به تشخيص سازمان حداكثر به مدت سه روز كاري ممكن است‪.‬‬
‫ج) بيش از يك جلسه معامالتي تا ‪ 3‬روز كاري با دستور مديرعامل بورس ممكن است‪.‬‬
‫د) امكان پذير نمي‏باشد‪.‬‬

‫‪179‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪5858‬دارنده موقعيت تعهدي فروش باز بايد ‪ ...........‬را توسط كارگزار مربوطه طي ‪ .................‬به اتاق پاياپاي ارایه دهد‪.‬‬
‫الف) پيش پرداخت تحويل – ‪ 10‬روز پس از آخرين روز معامالتي‬
‫ب) گواهي آمادگي تحويل – ‪ 5‬روز كاري قبل از آخرين روز معامالتي‬
‫ج) گواهي آمادگي تحويل – مهلت اعالم آمادگي تحويل‬
‫د) رسيد انبار – ‪ 15‬روز كاري قبل از آخرين روز معامالتي‬
‫‪5959‬اجراي سفارشات براساس ‪ ..............‬صورت مي‏گيرد‪.‬‬
‫الف) اولويت قيمت و در صورت تساوي قيمت ها براساس اولويت زماني ورود سفارش به سامانه معامالتي‬
‫ب) اولويت قيمت ارائه شده به سامانه معامالتي‬
‫ج) اولويت زماني ورود سفارش به سامانه معامالتي‬
‫د) اولويت زماني و در صورت هم زماني ورود به سامانه‪ ،‬اولويت قيمت‬
‫‪6060‬كارگزاران مكلفند فرم هاي ثبت سفارش قراردادهاي آتي را براي هر مشتري به ترتيب ‪ ...........‬و حسب‬
‫درخواست به بورس يا سازمان ارایه نمايند‪.‬‬
‫ب) تاريخ دريافت سفارش‬ ‫الف) تاريخ انجام معامله ‬
‫ د) تاريخ و زمان ثبت در سامانه معامالتي‬ ‫ج) شماره سريال بايگاني‬
‫‪6161‬در صورتي كه در يك روز معامالتي‪ ،‬هيچ قرارداد آتي مورد معامله قرار نگيرد‪ ،‬قيمت تسويه آن روز چگونه‬
‫محاسبه مي‏شود؟‬
‫الف) به صورت تئوريك توسط كميته آتي تعيين مي‏شود‪.‬‬
‫ب) ميانگين قيمت بهترين سفارش خريد و فروش ثبت شده در سامانه معامالتي كه در محدوده مجاز نوسان قيمت‬
‫روزانه قرار داشته باشد‪.‬‬
‫ج) قيمت تسويه روز معامالتي مالك مي‏باشد‪.‬‬
‫د) براي آن روز قيمت تسويه محاسبه نمي‏شود‪.‬‬
‫‪6262‬دوره تحويل كاال از ‪ ...........‬شروع تا ‪ ..............‬ادامه مي‏يابد‪.‬‬
‫ب) آخرين روز معامالتي – پايان ماه قرارداد‬ ‫الف) بعد از ارائه گواهي آمادگي تحويل‪ :‬آخرين روز معامالتي‬
‫ج) بعد از ارائه گواهي آمادگي تحويل – پايان ماه قرارداد د) روز كاري بعد از آخرين روز معامالتي –‬
‫پايان ماه قرارداد‬
‫‪6363‬دوره پيش‏گشايش‪ ،‬دوره‏اي است كه ‪....................‬‬
‫الف) در آن معامالت بر مبناي حراج پيوسته انجام مي‏شود‪.‬‬
‫ب) امكان ثبت و تغيير سفارش وجود دارد‪ ،‬وليكن سفارشات حذف نمي‏شود‪.‬‬
‫ج) با يك حراج تك قيمتي شروع و با حراج پيوسته خاتمه مي‏يابد‪.‬‬
‫د) امكان ثبت‪ ،‬تغيير و حذف سفارش وجود دارد‪ ،‬وليكن سفارشات اجرا نمي‏شود‪.‬‬
‫‪6464‬كدام مورد از داليل گشايش بازار جبراني در معامالت آتي نمي‏باشد؟‬
‫ب) بستن موقعيت تعهدي بازخريد‬ ‫ ‬ ‫الف) افزايش دامنه نوسان قيمت‬
‫ د) تامين وجه تضمين جبراني‬
‫ج) بستن موقعيت تعهدي باز فروش‬

‫‪180‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫‪6565‬توافق طرفين تعهد مبني بر سقوط تعهدات كه بر مبناي آن تسويه نهايي برحسب آخرين قيمت تسويه روزانه‬
‫صورت پذيرفته و مانده وجوه مسترد مي گردد‪ ............ ،‬ناميده مي‏شود‪.‬‬
‫ب) تحويل‬ ‫ ‬ ‫الف) بستن موقعيت‬
‫ج) به روزرساني حساب ها د) تسويه نقدي‬
‫‪6666‬ارزش قرارداد ارزش دارايي تعهد شده در قرارداد آتي ‪ ...........‬است‪.‬‬
‫ب) براساس قيمت تسويه آخرين روز معامالتي‬ ‫الف) براساس قيمت تسويه روز كاري قبل ‬
‫ د) در زمان اخذ موقعيت تعهدي‬ ‫ج) براساس قيمت تسويه روز جاري‬
‫‪6767‬اخطاريه افزايش وجه تضمين؛ اخطاري است كه به منظور افزايش وجه تضمين مشتريان تا سطح ‪ ...............‬داده‬
‫مي‏شود‪.‬‬
‫ب) حداقل وجه تضمين‬ ‫الف) وجه تضمين اوليه ‬
‫ د) وجه تضمين جبراني‬ ‫ج) وجه تضمين اضافي‬
‫‪6868‬ميزان وجه مسدود شده از حساب عملياتي مشتري بر چه اساس تعيين مي گردد؟‬
‫الف) متناسب با تعداد موقعيت تعهدي باز مشتري و ميزان وجه تضمين اوليه قراردادهاي آتي‬
‫ب) متناسب با تعداد موقعيت تعهدي باز مشتري و ميزان حداقل وجه تضمين قراردادهاي آتي‬
‫ج) متناسب با تعداد موقعيت‏هاي تعهد شده در روز جاري مشتري و ميزان وجه تضمين اوليه‬
‫د) متناسب با تعداد موقعيت‏هاي تعهدي باز در ابتداي روز و ميزان حداقل وجه تضمين قراردادهاي آتي‬
‫‪6969‬در ابتداي هر دوره از بازار جبراني‪ ،‬سفارش مربوط به مشتريان بدهكار‪ ،‬به ترتيب كدام اولويت در سامانه‬
‫معامالتي قررا مي‏گيرد؟‬
‫الف) به ترتيب اولويت زماني دريافت اخطاريه افزايش وجه تضمين‬
‫ب) به ترتيب اولويت زماني باز كردن موقعيت تعهدي‬
‫ج) به ترتيب ميزان مبلغ بدهكاري‬
‫د) به ترتيب اولويت نقدشوندگي قرارداد آتي تعهد شده‬
‫‪7070‬کدام مورد از مصادیق و انواع سفارشهای قابل ارایه توسط مشتری در قراردادهای آتی کاال به شمار نمیرود؟‬
‫ب) سفارش به قیمت معین‬ ‫الف) سفارش به قیمت بازار ‬
‫ج) سفارش محدود د) سفارش جلوگیری از زیان‬
‫‪7171‬امکان دسترسی به سامانه معامالت قراردادهای آتی کاال برای چه اشخاصی مقدور است؟‬
‫الف) نمایندگان شرکتهای کارگزاری که صالحیت آنها مورد تایید بورس کاال و سازمان بورس و اوراق بهادار قرار ‬
‫گرفته باشد‪.‬‬
‫ب) نمایندگان شرکتهای کارگزاری که مجوز فعالیت خود را از سازمان بورس و اوراق بهادار اخذ کردهاند‪.‬‬
‫ج) نمایندگان شرکتهای کارگزاری که صالحیت آنها به تایید کانون کارگزاران‪ ،‬بورس و سازمان بورس و اوراق‬
‫بهادار قرار رسیده باشد‪.‬‬
‫د) نمایندگان شرکتهای کارگزاری که صالحیت آنها به تایید بورس رسیده است‪.‬‬
‫‪7272‬در معامالت قراردادهای آتی کاال‪ ،‬در صورتی که ظن دستکاری قیمت وجود داشته باشد‪................،‬‬
‫الف) بورس مکلف است نماد معامالتی را متوقف و موضوع را مستندسازی و حسب مورد اعالم شکایت کیفری نماید‪.‬‬
‫‪181‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫ب) بورس میتواند راسا نماد معامالتی را متوقف و موضوع را پیگیری نماید‪.‬‬
‫ج) بورس میتواند نماد معامالتی را متوقف و موضوع را به سازمان بورس و اوراق بهادار انعکاس دهد‪.‬‬
‫د) سازمان بورس و اوراق بهادار میتواند دستور توقف نماد معامالتی قراردادهای آتی را صادر نماید و بورس مکلف‬
‫به توقف نماد و پیگیری موضوع است‪.‬‬
‫‪7373‬در دوره عادی معامالت قراردادهای آتی کاال‪ ،‬معامالت بر چه مبنایی انجام میشود؟‬
‫ب) حراج پیوسته‬ ‫الف) حراج ناپیوسته ‬
‫ د) حراج حضوری‬ ‫ج) حراج تک قیمتی‬
‫‪7474‬تبدیل تعهد از طریق اتخاذ یک موقعیت تعهدی جدید معکوس در مقابل موقعیت تعهدی باز مشتری‪..........‬‬
‫نامیده میشود‪.‬‬
‫ب) بستن موقعیت‬ ‫الف) تسویه نقدی ‬
‫ د) بروز رسانی حسابها‬ ‫ج) تحویل‬
‫‪7575‬دورهای که طی آن ورود سفارش جدید و یا ابطال سفارشات امکان پذیر نمیباشد‪..........‬نامیده میشود‪.‬‬
‫ب) دوره پیش گشایش‬ ‫ ‬ ‫الف) دوره گشایش‬
‫ د) دوره عادی معامالتی‬‫ج) دوره پایانی معامالتی‬
‫‪7676‬کدام یک از اشخاص زیر حق خرید و فروش قرارداد آتی را دارند؟‬
‫الف) مدیران و کارکنان شرکت سپردهگذاری ‬
‫ب) مدیران و کارکنان شرکتهای کارگزاری‬
‫ج) همسر و فرزندان تحت تکفل مدیران و شرکتهای کارگزاری‬
‫د) همسر و فرزندان تحت تکفل مدیران و کارکنان سازمان و اوراق بهادار‬
‫‪7777‬کدام یک از تعاریف زیر در خصوص بازار جبرانی درست نیست؟‬
‫الف) در این بازار محدودیتهای مقداری معامالت تغییر مییابد‪.‬‬
‫ب) در این بازار محدودیتهای قیمتی معامالت تغییر مییابد‪.‬‬
‫ج) در این بازار محدودیتهای قیمتی معامالت تغییر مییابد ولی محدودیتهای مقداری تغییر نمییابد‪.‬‬
‫د) معامالت این بازار تاثیری در محاسبه قیمت تسویه روزانه ندارد‪.‬‬
‫‪7878‬کدام یک از موارد زیر در خصوص تعریف قرارداد آتی درست نیست؟‬
‫الف) برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد‪ ،‬طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد میشوند مبلغی را ‬
‫به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بگذارند‪.‬‬
‫ب) قراردادی است که فروشنده بر اساس آن متعهد میشود در سررسید معین مقدار معین از کاالی مشخصی را ‬
‫به قیمتی که االن تعیین میکند‪ ،‬بفروشد‪.‬‬
‫ج) قراردادی است که خریدار و فروشنده بر اساس آن توافق میکنند مقدار معینی از کاال را در سررسید معین در ‬
‫دامنه قیمت مشخص که االن تعیین میشود‪ ،‬معامله نمایند‪.‬‬
‫د) طرفین متعهد میشوند متناسب با تغییرات قیمت آتی‪ ،‬وجه تضمین را تعدیل کنند‪.‬‬
‫‪7979‬کدام یک از موارد زیر جزء مشخصات قرارداد آتی کاال است؟‬
‫ب) سقف مجاز موقعیت تعهدی خرید‬ ‫ ‬
‫الف) سقف مجاز موقعیت معامالتی باز‬
‫‪182‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫ د) سقف مجاز موقعیت تعهدی خرید و فروش‬

‫ج) سقف مجاز موقعیت تعهدی فروش‬
‫‪8080‬اتاق پایاپای متناسب با‪ ..............‬هر مشتری و میزان‪...............‬هر قرارداد آتی‪ ،‬اقدام به مسدود نمودن حساب‬
‫نامبرده مینماید‪.‬‬
‫الف) تعداد موقعیت تعهدی خرید و فروش – وجه تضمین اولیه‬
‫ب) تعداد موقعیت تعهدی باز – وجه تضمین اولیه‬
‫ج) حجم معامالت – سپردهها و تضامین‬
‫د) ارزش معامالت – سپردهها و تضامین‬
‫‪8181‬دوره تسویه روزانه قراردادهای آتی کاال چه مدت به طول میانجامد؟‬
‫الف) بعد از پایان معامالت آغاز میگردد و تا پایان همان روز کاری ادامه خواهد یافت‪.‬‬
‫ب) بعد از پایان معامالت آغاز میگردد و تا یک ساعت قبل از پایان جلسه معامالت روز بعد ادامه خواهد یافت‪.‬‬
‫ج) یک ساعت بعد از پایان معامالت شروع و تا یک ساعت قبل از پایان جلسه معامالت روز بعد ادامه خواهد یافت‪.‬‬
‫د) یک ساعت بعد از پایان معامالت شروع و تا پایان روز کاری بعد ادامه خواهد یافت‪.‬‬
‫‪8282‬کدام یک از گزینههای زیر از مشخصات بازار جبرانی نیست؟‬
‫الف) معامالت آن تأثیری در محاسبه قیمت تسویه روزانه ندارد‪.‬‬
‫ ‬ ‫ب) پس از پایان معامالت روزانه تشکیل میگردد‪.‬‬
‫ج) محدودیت قیمتی تغییر میکند‪.‬‬
‫د) دارای یک دوره حراج پیوسته است‪.‬‬
‫‪8383‬اگر فردی دارای موقعیت تعهدی فروش در آخرین روز معامالتی باشد ولی سهام پایه را در مالکیت خود نداشته‬
‫باشد‪ ،‬چه تصمیمی برای وی گرفته میشود؟‬
‫الف) انتقال موقعیت تعهدی باز فروشنده به بازار جبرانی‬
‫ب) تسویه نقدی قرارداد‬
‫ج) فروشنده باید سهام را از بازار نقدی خریداری و به دارنده موقعیت تعهدی خرید انتقال دهد‪.‬‬
‫د) تسویه نقدی قرارداد و جریمه فروشنده‬
‫‪8484‬وجوهی که جهت پوشش ریسک ناشی از تغییرات سطح قیمت و متناسب با موقعیت تعهدی باز از کارگزاران‬
‫اخذ میشود‪ ،‬چه نام دارد؟‬
‫ب) وجه تضمین اولیه‬ ‫ ‬
‫الف) وجه تضمین جبرانی‬
‫ د) وثیقه کارگزار‬ ‫ج) وجه تضمین اضافی‬
‫‪8585‬ارزش سهام تعهد شده در قرارداد آتی براساس قیمت قرارداد آتی که به صورت حاصلضرب اندازه قرارداد آتی‬
‫در قیمت قرارداد آتی محاسبه میشود‪.................،‬نامیده میشود‪.‬‬
‫ب) ارزش بازار قرارداد آتی‬ ‫الف) سپرده اولیه ‬
‫ج) ارزش معامله د) قیمت تسویه روزانه‬
‫‪8686‬تسویه نهایی قرارداد آتی از طریق انتقال‪...........‬و پرداخت‪...........‬قرارداد آتی را تسویه فیزیکی گویند‪.‬‬
‫ب) سهم پایه ‪ -‬ارزش بازار‬ ‫الف) سهم پای‪ -‬ارزش معامله ‬
‫ج) تعهد ‪ -‬ارزش معامله د) تعهد ‪ -‬ارزش بازار‬
‫‪183‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪ ................8787‬منجر به تعدیل آخرین قیمت تسویه روزانه و اندازه قرارداد آتی سهام می شود‪.‬‬
‫ب) افزایش سرمایه ناشر سهم پایه‬ ‫الف) تقسیم سود ناشر ‬
‫ج) اقدامات شرکتی ناشر سهم پایه د) افزایش سرمایه ناشر سهم پایه و تقسیم سود ناشر‬
‫‪8888‬نهاد تصویب کننده مشخصات قرارداد آتی کدام مورد است؟‬
‫ب) هیات مدیره بورس‬ ‫ ‬ ‫الف) کمیته آتی‬
‫ د) هیئت مدیره سازمان بورس‬‫ج) هیات مدیره پذیرش‬
‫‪8989‬در صورتی که اندازه قرارداد آتی سهم ‪ 1000 ،A‬سهم باشد و آخرین قیمت تسویه روزانه قرارداد آتی ‪ 3500‬ريال‬
‫باشد و آخرین قیمت تسویه روزانه تعدیل شده قرارداد آتی پس از اقدام شرکتی ‪ 2000‬ريال باشد‪ ،‬اندازه تعدیل‬
‫شده قرارداد آتی چه میزان است؟‬
‫ب) ‪ 1000‬سهم‬ ‫ ‬
‫الف) ‪ 1340‬سهم‬
‫ د) ‪ 1750‬سهم‬‫ج) ‪ 1571‬سهم‬
‫‪9090‬در صورتی که آخرین قیمت تسویه روزانه قرارداد آتی ‪ A‬ريال و آخرین قیمت تسویه روزانه تعدیل شده قرارداد‬
‫آتی ‪ B‬ريال باشد‪ ،‬اگر قیمت پایانی سهام پایه در آخرین روز قبل از موءثر شدن اقدام شرکتی ناشر ‪ C‬ريال‬
‫باشد‪ ،‬قیمت تئوریک یک سهم پایه بعد از اقدام شرکتی چه میزان در نظر گرفته شده است؟‬

‫ب) ‪A × B‬‬ ‫الف) ‪ A × B‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪C2‬‬
‫ د) ‪C × B‬‬ ‫ج) ‪C × A‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪9191‬در صورتی که پس از انجام عملیات به روز رسانی حسابها وجه تضمین اولیه مشتری از سطح حداقل وجه‬
‫تضمین کم‏تر شود‪...........‬‬
‫الف) اتاق پایاپای اخطاریه افزایش وجه تضمین را برای کارگزار مربوطه ارسال میکند‪.‬‬
‫ب) اتاق پایاپای اخطاریه افزایش وجه تضمین را برای مشتری مربوطه ارسال میکند‪.‬‬
‫ج) کارگزار نسبت به بستن قراردادهای باز مشتری اقدام میکند‪.‬‬
‫د) اتاق پایاپای نسبت به بستن تمام یا بخشی از قراردادهای مشتری در بازار جبرانی اقدام میکند‪.‬‬
‫‪9292‬اقدام شرکتی به چه معناست؟‬
‫ب) تعدیل مثبت پیشبینی سود هر سهم‬ ‫ ‬
‫الف) تغییرات سرمایه و تقسیم سود توسط ناشر‬
‫ د) برگزاری مجمع عمومی سالیانه به صورت عادی‬ ‫ج) تعدیل منفی پیشبینی سود هر سهم‬
‫‪9393‬صدور مجوز ابزار مالی قرارداد آتی در چه قالبی به عمل آمده است؟‬
‫ب) مبادله دین در مقابل دین‬ ‫ ‬ ‫الف) بیع سلف‬
‫ د) مبادله تعهد در مقابل تعهد‬
‫ج) بیع کالی به کالی‬
‫‪9494‬خريداراني كه در سه روز پاياني دوره معامالتي اقدام به باز نمودن موقعيت تعهدي خريد مي نمايند بايد ‪............‬‬
‫ارزش قرارداد آتي را نيز به عنوان پيش پرداخت تحويل بپردازند‪.‬‬
‫ب) ‪ 15‬درصد‬ ‫ ‬‫الف) ‪ 25‬درصد‬
‫ د) ‪ 5‬درصد‬ ‫ج) ‪ 35‬درصد‬

‫‪184‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫‪9595‬دارندگان موقعيت تعهدي ‪ ................‬پنج روز كاري قبل از آخرين روز معامالتي بايد توسط كارگزار مربوطه‪،‬‬
‫گواهي آمادگي تحويل را تحويل اتاق پاياپاي دهند‪ ،‬در غير اين صورت‪:‬‬
‫الف) خريد – دارايي پايه به خريدار ديگري واگذار مي شود‪.‬‬
‫ب) فروش – قرارداد به صورت نقدي تسويه مي شود‪.‬‬
‫ج) خريد – قرارداد به صورت نقدي تسويه مي شود‪.‬‬
‫د) فروش – قرارداد به ديگري واگذار خواهد شد‪.‬‬
‫‪9696‬در خصوص معامالت قراردادهاي آتي در شركت بورس كاالي ايران‪ ،‬كدام گزينه صحيح نمي‏باشد؟‬
‫الف) دوره تحويل از روز كاري بعد از آخرين روز معامالتي شروع و تا پايان ماه قرارداد ادامه مي‏يابد‪.‬‬
‫ب) قرارداد آتي پس از آخرين روز معامالتي وارد دوره تحويل مي‏شود‪.‬‬
‫ج) چنانچه خريدار پس از دريافت كاال‪ ،‬هرگونه اختالفي در مورد مشخصات كاالي دريافتي با مشخصات قرارداد ‬
‫آتي مشاهده نمايد‪ ،‬بايد مراتب را حداكثر تا ‪ 20‬روز پس از پايان دوره تحويل كتبا به فروشنده اعالم نمايد‪.‬‬
‫د) دارندگان موقعيت تعهدي فروش باز‪ ،‬پنج روزي كاري قبل از آخرين روز معامالتي بايد توسط كارگزار مربوطه‪،‬‬
‫گواهي آمادگي تحويل و رسيد انبار را تحويل اتاق پاياپاي دهند‪.‬‬
‫‪9797‬رابطه اتاق پاياپاي با طرفين قرارداد آتي در خصوص وجه تضمين رابطه ‪ ................‬است‪.‬‬
‫ب) پيمانكار با كارفرما‬ ‫ ‬‫الف) مامور و آمر‬
‫ج) خريدار و فروشنده د) وكيل با موكل‬

‫‪185‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫پاسخ نامه تشریحی بخش دوم‬

‫‪ .1‬گزينه ج‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 7‬ماده‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫بازار جبراني‪ :‬بازاري است که پس از پايان معامالت روزانه تشکيل ميگردد‪ .‬در اين بازار محدوديتهاي قيمتي و‬
‫مقداري معامالت تغيير مييابد و معامالت آن تأثيري در محاسبه قيمت تسويه روزانه ندارد‪.‬‬
‫‪ .2‬گزينه د‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 10‬ماده‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫بر اساس دستورالعمل اجرايي معامالت قراردادهاي آتي در شرکت بورس کاالي ايران (سهامي عام)‪:‬‬
‫به روزرساني حسابها‪ :‬فرآيندي است که پس از پايان جلسه معامالت توسط اتاق پاياپاي و به ترتيبي که در اين‬
‫دستورالعمل ذکر گرديده است با هدف کنترل وجوه تضمين مشتريان انجام ميشود‪.‬‬
‫‪ .3‬گزينه ب‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 44‬ماده‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫وجه تضمين اضافي‪ :‬وجه تضمینی است که در صورت عدم کفایت وجه تضمین اولیه جهت پوشش ریسک نوسانات ‬
‫قیمت‪ ،‬از کلیه مشتریان دارای موقعیت تعهدی باز اخذ میگردد‪ .‬این وجه با اعالم اتاق پایاپای و طی مهلت اعالم‬
‫شده از سوی این اتاق باید توسط مشتریان پرداخت گردد‪ .‬میزان این وجه توسط بورس تعیین میشود‪.‬‬
‫‪ .4‬گزينه الف‪:‬‬
‫مطابق با ماده‪ 3‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫قراردادهاي آتي قابل معامله در بورس بر اساس قرارداد آتي پذيرش شده‪ ،‬توسط هيئت مديره بورس تعيين ميشود‪.‬‬
‫مشخصات قرارداد آتي به تصويب هيئت مديره بورس خواهد رسيد‪.‬‬
‫‪ .5‬گزينه الف‪:‬‬
‫مطابق با ماده‪ 16‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫سقف اعتباري معامالت هر مشتري و هر کارگزار توسط هيئت مديره بورس تعيين ميگردد‪.‬‬
‫‪ .6‬گزينه ب‪:‬‬
‫مطابق با ماده‪ 17‬تبصره ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫ساعات و روزهاي انجام معامله در بورس و مدت هر يک از مراحل جلسة معامالت توسط هئيت مديره بورس تعيين‬
‫و اعالم ميشود‪.‬‬
‫تبصره‪ :‬تغييرات ساعات و روزهاي معامله حداقل ‪ 3‬روز کاري قبل از اعمال‪ ،‬بايد به اطالع عموم برسد‪.‬‬
‫‪ .7‬گزينه الف‪:‬‬
‫مطابق با ماده‪ 18‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫اجراي سفارشات بر اساس اولويت قيمت و در صورت تساوي قيمتها بر اساس اولويت زماني ورود سفارش به ‬
‫سامانه معامالتي خواهد بود‪.‬‬

‫‪186‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫•تبصره‪ :‬هيات مديره بورس ميتواند عالوه بر اولويتهاي مذکور در اين ماده‪ ،‬اولويتهاي ديگري را بر حسب‬
‫مورد جهت تصويب به سازمان پيشنهاد نمايد‪ .‬اين تغييرات حدقل ‪ 3‬روز کاري قبل از اعمال‪ ،‬بايد به اطالع‬
‫عموم برسد‪.‬‬
‫‪ .8‬گزينه ب‪:‬‬
‫مطابق با ماده‪ 4‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫مشخصات قرارداد آتي بايد شامل موارد ذيل باشد‪:‬‬

‫‪ :11‬وجه تضمین اولیه‬ ‫‪:1‬دارایی پایه‬

‫‪ :12‬حداقل وجه تضمین‬ ‫‪ :2‬قرارداد آتی پذیرش شده‬
‫‪ :13‬حداکثر هر سفارش‬ ‫‪ :3‬اندازۀ قرارداد آتی‬
‫‪ :14‬واحد قیمت‬ ‫‪ :4‬استاندارد تحویل‬
‫‪ :15‬کارمزد معامالت‬ ‫‪ :5‬ماه قرارداد آتی‬
‫‪ :16‬نماد معامالتی‬ ‫‪ :6‬حد نوسان قیمت روزانه ‬
‫‪ : 17‬ساعات معامله‬ ‫‪ :7‬دوره معامالت شامل‪:‬‬
‫‪ :18‬مهلت ارائه گواهی آمادگی تحویل‬ ‫• • اولین روز معامالتی‬
‫‪ : 19‬پیش پرداخت تحویل‬ ‫• • آخرین روز معامالتی‬
‫‪ : 20‬سقف مجاز موقعیت های معامالتی باز‬ ‫‪ :8‬تاریخ تحویل‬
‫‪:21‬جریمه ها‬ ‫‪ :9‬محل تحویل‬
‫‪ :10‬حداقل تغییر قیمت سفارش‬

‫‪ .9‬گزينه ج‪:‬‬
‫مطابق با ماده‪ 24‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫در صورتي که کارگزار خريدار يا فروشنده نسبت به معامالت انجام شده معترض باشند بايد اعتراض خود را با ذکر‬
‫داليل براي رسيدگي تا ‪ 2‬ساعت قبل از شروع جلسه معامالتي روز بعد به بورس اعالم نمايد‪ .‬تصميم بورس در اين‬
‫خصوص الزماالجرا است‪.‬‬
‫‪ .10‬گزينه ج‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 49‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫جريمههاي مقرر در قراردادها از محل موجودي حساب عملياتي مشتري و در صورت عدم تکافو از محل سپردهها ‬
‫و تضامين کارگزار مربوطه نزد اتاق پاياپاي کسر و به حساب طرف مقابل منظور خواهد شد‪.‬‬
‫‪ .11‬گزينه د‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 48‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫چنانچه خريدار پس از دريافت کاال هر گونه اختالفي در مورد مشخصات کاالي دريافتي با مشخصات قراداد آتي‬
‫مشاهده نمايد‪ ،‬بايد مراتب را حداکثر تا پانزده روز کاري بعد از پايان دوره تحويل کتباً به بورس و هيئت داوري‬
‫اعالم کند‪ .‬عدم اعالم مراتب طي مهلت مقرر به منزلة تاييد ايفاي تعهدات فروشنده و اسقاط حق اعتراض به آن ‬
‫از سوي خريدار ميباشد‪.‬‬

‫‪187‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪ .12‬گزينه ب‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 31‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫در صورتي که مشتري اقدام به بستن موقعيت خود نمايد تفاوت ارزش قرارداد معکوس با ارزش دارايي تعهد شده‬
‫در قرارداد آتي بر حسب آخرين قيمت تسويه روزانه به حساب مشتري منظور ميشود‪.‬‬
‫‪ .13‬گزينه الف‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 40‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫دوره تحويل از روز کاري بعد از آخرين روز معامالتي شروع و تا پايان ماه قرارداد ادامه مييابد‪.‬‬
‫‪ .14‬گزينه ب‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 32‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫قرارداد آتي‪ :‬قراردادي است که فروشنده بر اساس آن متعهد ميشود در سررسيد معين‪ ،‬مقدار معيني از کاالي‬
‫مشخص را به قيمتي که االن تعيين ميکنند بفروشد و در مقابل طرف ديگر قرارداد متعهد ميشود آن کاال را با ‬
‫آن مشخصات خريداري کند و براي جلوگيري از امتناع طرفين از انجام قرارداد‪ ،‬طرفين به صورت شرط ضمن عقد‬
‫متعهد ميشوند مبلغي را به عنوان وجه تضمين نزد اتاق پاياپاي بگذارند و متعهد ميشوند متناسب با تغييرات ‬
‫قيمت آتي‪ ،‬وجه تضمين را تعديل کنند و اتاق پاياپاي از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغييرات‪ ،‬بخشي از وجه ‬
‫تضمين هر يک از طرفين را به عنوان اباحه تصرف در اختيار ديگري قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد‬
‫داشت تا در سررسيد با هم تسويه کنند‪.‬‬
‫‪ .15‬گزينه د‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 32‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫قرارداد آتي‪ :‬قراردادي است که فروشنده بر اساس آن متعهد ميشود در سررسيد معين‪ ،‬مقدار معيني را کاالي‬
‫مشخص را به قيمتي که االن تعيين ميکند بفروشد و در مقابل طرف ديگر قرارداد متعهد ميشود آن کاال را با ‬
‫آن مشخصات خريداري کند و براي جلوگيري از امتناع طرفين از انجام قراداد‪ ،‬طرفين به صورت شرط ضمن عقد‬
‫متعهد ميشوند مبلغي را به عنوان وجه تضمين نزد اتاق پاياپاي بگذارند و متعهد ميشوند متناسب با تغييرات ‬
‫قيمتآتي‪ ،‬وجه تضمين را تعديل کنند و اتاق پاياپاي از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغييرات‪ ،‬بخشي از وجه ‬
‫تضمين هر يک از طرفين را به عنوان اباحه تصرف در اختيار ديگري قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد‬
‫داشت تا در سررسيد با هم تسويه کنند‪.‬‬
‫‪ .16‬گزينه د‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 22‬و تبصره ذیل آن دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫در صورت وجود اطالعات يا وقوع شرايط اضطراري که تاثير بااهميتي بر قيمت قرارداد آتي و يا تصميم سرمايهگذاران ‬
‫دارد کميته آتي ميتواند معامالت را حداکثر به مدت يک جلسة معامالتي متوقف نموده و موضوع را جهت رفع‬
‫موارد توقف پيگيري نمايد‪.‬‬
‫تبصره‪ :‬توقف معامالت بيش از يک جلسة معامالتي تا ‪ 3‬روز کاري با دستور مديرعامل بورس و بيش از آن با موافقت‬
‫سازمان امکانپذير ميباشد‪.‬‬
‫‪ .17‬گزينه ج‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 14‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬

‫‪188‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫انواع سفارشات قابل ارائه توسط مشتري به شرح ذيل ميباشد‪:‬‬

‫الف) سفارش به قيمت معين‪ :‬سفارشي است که بايد در قيمت تعيين شده يا بهتر معامله شود‪.‬‬
‫ب) سفارش به قيمت بازار‪ :‬سفارشي است که بايد با قيمت بازار معامله شود‪.‬‬
‫ج) سفارش جلوگيري از زيان‪ :‬سفارشي است که در صورت رسيدن قيمت بازار به يک قيمت مشخص‪ ،‬اجرا ميشود‪.‬‬
‫تبصره‪ :‬ساير انواع سفارشات به پيشنهاد بورس به تصويب سازمان ميرسد‪.‬‬
‫‪ .18‬گزينه د‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 2‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫دارايي پايه از بين محصوالت پذيرفته شده در بورس يا کاالهاي داراي بازار نقدي قوي به تشخيص هيئت پذيرش‪،‬‬
‫انتخاب ميگردد‪.‬‬
‫‪ .19‬گزينه د‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 4‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫دامنة وسان قيمت در دورة ا ّول حراج تک قيمتي دو برابر‪ ،‬در دورة د ّوم ‪ 3‬برابر و در دورة س ّوم چهار برابر دامنة ‬
‫نوسان روزانة قيمت بازار ميباشد‪ .‬دورة چهارم بدون محدوديت نوسان قيمت ميباشد‪.‬‬
‫‪ .20‬گزينه ب‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 22‬و تبصره ذیل آن در دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫در صورت وجود اطالعات يا وقوع شرايط اضطراري که تأثير با اهميتي بر قيمت قراردادآتي و يا تصميم سرمايهگذاران ‬
‫دارد کميته آتي ميتواند معامالت را حداکثر به مدت يک جلسة معامالتي متوقف نموده و موضوع را جهت رفع‬
‫موارد توقف پيگيري نمايد‪.‬‬
‫تبصره‪ :‬توقف معامالت بيش از يک جلسة معامالتي تا ‪ 3‬روز کاري با دستور مديرعامل بورس و بيش از آن با موافقت‬
‫سازمان امکانپذير ميباشد‪.‬‬
‫‪ .21‬گزينه ج‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 15‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫سفارشات به لحاظ اعتبار به انواع زير دستهبندي ميشود‪:‬‬
‫الف) اعتبار روزانه‪ :‬اعتبار تا پايان روز معامالتي ثبت سفارش‬
‫ب) اعتبار جلسه معامله‪ :‬اعتبار تا پايان جلسه معامالتي ثبت سفارش‬
‫ج) اعتبار همه يا هيچ‪ :‬اجراي سفارش به شرط انجام تمام آن و در غير اين صورت حذف سفارش‬
‫د) اعتبار تا زمان ابطال‪ :‬اعتبار تا زمان حذف سفارش‬
‫هـ) اعتبار تا زمان تعيين شده‪ :‬اعتبار تا زمان تعيين شده در سفارش‬
‫‪ .22‬گزينه الف‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 20‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫بورس حداکثر يک ساعت پس از پايان جلسه معامالت روزانه‪ ،‬قيمت تسويه را بر اساس مقررات اين دستورالعمل‬
‫محاسبه و به عموم اعالم مينمايد‪.‬‬

‫‪189‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪ .23‬گزينه ج‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 28‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫هر مشتري بايد جهت انجام معامالت آتي‪ ،‬حسابي تحت عنوان حساب عملياتي مشتري نزد بانکي که بدين منظور ‬
‫توسط اتاق پاياپاي معرفي ميشود‪ ،‬افتتاح نمايد‪ .‬در زمان افتتاح حساب‪ ،‬مشتري اذن تصرف در حساب مذکور را ‬
‫جهت انجام عمليات به روزرساني حسابها‪ ،‬مطابق مقررات اين دستورالعمل به اتاق پاياپاي خواهد داد‪.‬‬
‫تبصره‪ :‬نقل و انتقاالت وجوه جهت تسويه حساب مشتريان توسط اتاق پاياپاي انجام ميگيرد‪.‬‬
‫‪ .24‬گزينه ج‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 27‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫در صورتي که ظن استفاده از اطالعات نهاني يا دستکاري قيمت در معامالت وجود داشته باشد و يا تغييرات ‬
‫غيرعادي قيمت مشاهده گردد‪ ،‬سازمان ميتواند دستور توقف نماد معامالتي قرارداد آتي را صادر نمايند‪ .‬در اين‬
‫حالت بورس بايد بالفاصله اقدام به توقف نماد معامالتي مربوطه نموده و تا رفع داليل توقف نماد‪ ،‬موضوع را پيگيري‬
‫نمايد‪ .‬بازگشايي مجدد نماد با موافقت سازمان امکانپذير خواهد بود‪.‬‬
‫‪ .25‬گزينه د‪:‬‬
‫مطابق با بندهای ‪19‬و ‪ 24‬و ‪ 26‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫ دوره گشايش‪ :‬اين دوره شامل دوره پيش گشايش و حراج تک قيمتي است‪.‬‬
‫دوره پيش گشايش‪ :‬دورهاي است که در آن امکان ثبت‪ ،‬تغيير و حذف سفارش وجود دارد وليکن سفارشات اجرا ‬
‫نميشود‪.‬‬
‫حراج تکقيمتي‪ :‬حراجي است که پس از دوره پيش گشايش جهت کشف يک نرخ براي اجراي سفارشات ثبت‬
‫شده و شروع حراج پيوسته انجام ميشود‪.‬‬
‫‪ .26‬گزينه ج‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪1‬دستورالعمل اجرايي بازار جبراني‪:‬‬
‫بازار جبراني طبق بند ‪ 7‬دستورالعمل اجرايي معامالت قراردادهاي آتي در شرکت بورس کاالي ايران و جهت تأمين‬
‫وجه تضمين جبراني موضوع مادة ‪ 34‬اين دستورالعمل در دورة زماني يک ساعت پس از پايان جلسه معامالت ‬
‫روزانه گشايش مييابد‪.‬‬
‫‪ .27‬گزينه ب‪:‬‬
‫به پاسخ سوال ‪ 26‬مراجعه شود‪.‬‬
‫‪ .28‬گزينه ب‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 10‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫به روز رساني حسابها‪ :‬فرآيندي است که پس از پايان جلسه معامالت توسط اتاق پاياپاي و به ترتيبي که در اين‬
‫دستورالعمل ذکر گرديده است‪ ،‬با هدف کنترل وجوه تضمين مشتريان انجام ميشود‪.‬‬
‫‪ .29‬گزينه ب‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 11‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫بيانيه ريسک‪ :‬فرمي است که قبل از فعاليت در بازار معامالت آتي بايد به امضا مشتري رسيده باشد و حاکي از اقرار ‬
‫شخصي مذکور نسبت به آگاهي کامل وي از ريسک موجود در اين معامالت ميباشد‪.‬‬

‫‪190‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫‪ .30‬گزينه ج‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 23‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫دوره پاياني معامالت‪ :‬دورهاي است که بازار با آن پايان مييابد و طي آن ورود سفارش جديد و يا ابطال سفارشات ‬
‫امکانپذير نميباشد و صرفاً سفارشاتي که با تغيير قيمت‪ ،‬شرايط برابري قيمت خريد و فروش را احراز ميکنند‪،‬‬
‫در اين دوره اجرا ميشوند‪.‬‬
‫‪ .31‬گزينه الف‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 8‬و دو تبصره ذیل آن دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫کد مشتري بايد قبل از معامالت به درخواست مشتري‪ ،‬توسط کارگزار اخذ شده باشد‪ .‬جهت اخذ کد مشتري‬
‫کارگزار بايد مدارک زير را از مشتري دريافت نمايد‪:‬‬
‫‪ :1‬براي اشخاص حقيقي کپي شناسنامه و کارت ملي که توسط کارگزار برابر اصل شده باشد و براي اشخاص‬
‫حقوقي مدارک تأسيس و دارندگان امضاي مجاز و کپي شناسنامه صاحبان امضاي مجاز که توسط کارگزار برابر‬
‫اصل شده باشد‪.‬‬
‫‪ :2‬فرم تکميل شدة درخواست کد مشتري‬
‫‪ :3‬فرم بيانيه ريسک به امضاي مشتري‬
‫تبصره ‪ :1‬فرم درخواست کد و بيانيه ريسک توسط بورس تهيه و ابالغ ميگردد‪.‬‬
‫تبصره ‪ :2‬فعاليت مشتريان داراي کد معامالتي منوط به تکميل فرم بيانيه ريسک ميباشد‪.‬‬
‫‪ .32‬گزينه ج‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 13‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫کارگزار مکلف است قبل از ثبت سفارش هر مشتري‪ ،‬واريز وجه تضمين اوليه به حساب عملياتي مشتري را احراز‬
‫نمايد در غير اين صورت مسئوليت پرداخت وجه تضمين اوليه با کارگزار خواهد بود‪.‬‬
‫‪ .33‬گزينه ب‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 14‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫تسويه نقدي‪ :‬توافق طرفين تعهد مبني بر سقوط تعهدات ايشان است که بر مبناي آن تسويه نهايي بر حسب آخرين‬
‫قبض تسويه روزانه صورت پذيرفته و مانده وجوه مسترد ميگردد‪.‬‬
‫‪ .34‬گزينه ج‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 29‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫اتاق پاياپاي متناسب با تعداد موقعيت تعهد باز هر مشتري و ميزان وجه تضمين اوليه هر قرارداد آتي‪ ،‬اقدام به ‬
‫مسدود نمودن حساب نامبرده مينمايد‪.‬‬
‫‪ .35‬گزينه الف‪:‬‬
‫مطابق با تبصره ‪ 2‬ماده ‪ 47‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫اتاق پاياپاي مبلغ دريافتي از کارگزار خريدار را حداکثر تا پايان روز کاري بعد به حساب کارگزار فروشنده منظور ‬
‫مينمايد‪.‬‬
‫تبصره‪ :‬چنانچه خريدار در موعد مقرر نسبت به دريافت کاال از انبار معرفي شده از طرف فروشنده اقدام ننمايد‪ ،‬کليه ‬
‫هزينهها و خسارات مترتبه بعد از آن تاريخ به عهده خريدار ميباشد‪.‬‬

‫‪191‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪ .36‬گزينه د‪:‬‬
‫به جواب سوال ‪ 8‬مراجعه شود‪.‬‬
‫‪ . 37‬گزينه د‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 5‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫اطالعيه معامالتي قرارداد آتي‪ :‬گزارشي است که براي اطالع سرمايهگذاران از وضعيت دارايي پايه و مشخصات ‬
‫قرارداد آتي در قالب فرمهايي که به تصويب هيئت مديره بورس ميرسد‪ ،‬براي عموم منتشر ميشود‪.‬‬
‫‪ .38‬گزينه ج‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 22‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫در صورت وجود اطالعات يا وقوع شرايط اضطراري که تاثير با اهميتي بر قيمت قرارداد آتي و يا تصميم سرمايهگذاران ‬
‫دارد کميته آتي ميتواند معامالت را حداکثر به مدت يک جلسة معامالتي متوقف نموده و موضوع را جهت رفع‬
‫موارد توقف پيگيري نمايد‪.‬‬
‫تبصره‪ :‬توقف معامالت بيش از يک جلسة معامالتي تا ‪ 3‬روز کاري با دستور مديرعامل بورس و بيش از آن با موافقت‬
‫سازمان امکانپذير ميباشد‪.‬‬
‫‪ .39‬گزينه الف‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 24‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫در صورتي که کارگزار خريدار يا فروشنده نسبت به معامالت انجام شده معترض باشند بايد اعتراض خود را با ذکر‬
‫داليل براي رسيدگي تا ‪ 2‬ساعت قبل از شروع جلسه معامالتي روز بعد به بورس اعالم نمايد‪ .‬تصميم بورس در اين‬
‫خصوص الزماالجراست‪.‬‬
‫‪ .40‬گزينه ب‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 34‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران و ماده ‪ 4‬ضوابط اجرایی بازار جبرانی‪:‬‬
‫در صورتي که کارگزار نتواند از محل بستن موقعيت معامالتي مشتري در ساعات معامالت عادي‪ ،‬اقدام به تامين‬
‫وجه تضمين جبراني نمايد‪ ،‬در بازار جبراني نسبت به اجراي آن اقدام خواهد نمود‪.‬‬
‫بر اساس ضوابط اجرايي بازار جبراني؛‬
‫دامنة نوسان قيمت در دورة ا ّول حراج تک قيمتي دو برابر‪ ،‬در دورة د ّوم ‪ 3‬برابر و در دورة س ّوم چهار برابر دامنة ‬
‫نوسان روزانة قيمت بازار ميباشد‪ .‬دورة چهارم بدون محدوديت نوسان قيمت ميباشد‪.‬‬
‫‪ .41‬گزينه د‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 3‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫اخطاريه افزايش وجه تضمين‪ :‬اخطاري است که به منظور افزايش وجه تضمين مشتريان تا سطح وجه تضمين‬
‫اوليه داده ميشود‪.‬‬
‫‪ .42‬گزينه د‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 10‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫به روزرساني حسابها‪ :‬فرآيندي است که پس از پايان جلسه معامالت توسط اتاق پاياپاي و به ترتيبي که در اين‬
‫دستورالعمل ذکر گرديده است‪ ،‬با هدف کنترل وجوه تضمين مشتريان انجام ميشود‪.‬‬

‫‪192‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫‪ .43‬گزينه ب‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 36‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫گواهي آمادگي تحويل‪ :‬سندي است که توسط فروشنده قرارداد آتي و به منظور آگاهي اتاق پاياپاي از آمادگي وي‬
‫جهت تحويل کاال در قالب فرمهاي بورس ارائه ميگردد‪.‬‬
‫‪ .44‬گزينه ج‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 32‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫کارگزاران موظفند بالفاصله پس از دريافت اخطاريه افزايش وجه تضمين‪ ،‬مراتب را به اطالع مشتري مربوطه ‬
‫برسانند تا وي نسبت به پردات وجه تضمين جبراني خود ظرف مهلت زماني مقرر اقدام نمايد‪.‬‬
‫تبصره ‪ :1‬وجه تضمين جبراني حداکثر تا يک ساعت قبل از پايان جلسه معامالتي روز کاري بعد بايد پرداخت شود‪.‬‬
‫تبصره ‪ :2‬ايجاد موقعيت تعهدي باز جديد براي مشترياني که اخطاريه افزايش وجه تضمين دريافت کردهاند‪ ،‬پس‬
‫از پرداخت وجه تضمين جبراني مقدور ميباشد‪.‬‬
‫‪ .45‬گزينه ب‪:‬‬
‫مطابق با بندهای ‪ 1‬و ‪ 4‬و ‪ 16‬و ‪ 18‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫آخرين روز معامالتي‪ :‬آخرين روزي که امکان معامله يک قرارداد آتي در بورس وجود دارد‪.‬‬
‫ارزش قرارداد‪ :‬ارزش دارايي تعهد شده در قرارداد آتي در زمان اخذ موقعيت تعهدي است‪.‬‬
‫جلسة معامالت‪ :‬دوره زماني انجام معامالت يک قرارداد آتي است که شامل دوره گشايش‪ ،‬جلسه عادي معامالتي‬
‫و دوره پاياني معامالت ميشود‪.‬‬
‫حراج پيوسته‪ :‬حراجي است که پس از دوره گشايش آغاز و تا پايان جلسه معامالت ادامه مييابد‪.‬‬
‫‪ .46‬گزينه ب‪:‬‬
‫به جواب سوال ‪ 8‬مراجعه شود‪.‬‬
‫‪ .47‬گزينه ج‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 47‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫قرارداد آتي پس از آخرين روز معامالتي‪ ،‬وارد دوره تحويل ميشود و طرفين قرارداد آتي بايد نسبت به طي فرآيند‬
‫تحويل اقدام نمايند‪.‬‬
‫دوره تحويل از روز کاري بعد از آخرين روز معامالتي شروع و تا پايان ماه قرارداد ادامه مييابد‪.‬‬
‫يک روز کاري پس از پايان مهلت ارسال گواهي آمادگي تحويل‪ ،‬اتاق پاياپاي اعالميه تحويل را بر اساس اولويت‬
‫زماني براي مشتريان داراي موقعيت تعهدي خريد باز از طريق کارگزاران مربوطه ارسال مينمايد‪ .‬کارگزاران مربوطه ‬
‫بايد اعالميه تحويل را بالفاصله پس از دريافت از اتاق پاياپاي به اطالع مشتريان برسانند‪ ،‬اين اعالميه بايد شامل‬
‫موارد ذيل باشد‪:‬‬
‫‪1.1‬مقدار و مشخصات کاالي تحويلي‬
‫‪2.2‬نام فروشنده کاال‬
‫‪3.3‬زمانبندي و نحوة تحويل‬
‫‪4.4‬آدرس انبارهاي محل تحويل کاال و مقدار کاال در هر انبار ‬
‫‪5.5‬نام و آدرس نماينده فروشنده که خريدار براي تحويل گرفتن بايد با آن در تماس باشد‪.‬‬

‫‪193‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪6.6‬گزارش معامالت خريدار بر روي قرارداد آتي شامل زمان خريد يا فروش و تعداد قراردادهاي آتي خريداري‬
‫شده يا فروخته شده طي دوره‬
‫‪7.7‬مشخصات رسيد انبار ‬
‫‪8.8‬هزينههاي خدمات و کارمزد تحويل کاال‬
‫‪9.9‬ساير اطالعات مورد نياز به تشخيص بورس‬
‫‪ .48‬گزينه ب‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 49‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫دوره تحويل از روز کاري بعد از آخرين روز معامالتي شروع تا پايان ماه قرارداد ادامه مييابد‪.‬‬
‫‪ .49‬گزينه د‪:‬‬
‫ب مطابق با ماده ‪ 34‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫در صورتي که کارگزار نتواند از محل بستن موقعيت معامالتي مشتري در ساعات معامالت عادي‪ ،‬اقدام به تأمين‬
‫وجه تضمين جبراني نمايد‪ ،‬در بازار جبراني نسبت به اجراي آن اقدام خواهد نمود‪.‬‬
‫تبصره ‪ :1‬ضوابط اجرايي بازار جبراني به تصويب هيئت مديرة بورس خواهد رسيد‪.‬‬
‫تبصره ‪ :2‬در صورتي که بستن موقعيتهاي تعهدي مشتري در بازار جبراني پوشش دهنده تعهدات وي نباشد‪ ،‬اين‬
‫تعهدات از محل موجودي کارگزار مربوطه و يا تضمينهاي وي نزد اتاق پاياپاي تأمين ميشود‪.‬‬
‫‪ .50‬گزينه ج‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 46‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫دارندگان موقعيت تعهدي فروش در پايان آخرين روز معامالتي حداکثر تا ساعت ‪ 12‬روز کاري بعد از آخرين روز‬
‫معامالتي بايد رسيد انبار يا اصل کاالي مورد تعهد را حسب تعيين و اعالم بورس توسط کارگزار مربوطه به اتاق‬
‫ارائه نمايند‪.‬‬
‫‪ .51‬گزينه د‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 42‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫دارندگان موقعيت تعهدي فروش باز‪ ،‬پنج روز کاري قبل از آخرين روز معامالتي بايد توسط کارگزار مربوطه گواهي‬
‫آمادگي تحويل و رسيد انبار را تحويل اتاق پاياپاي دهند‪.‬‬
‫تبصره‪ :‬چنانچه مدارک فوق در جهت مذکور به بورس ارائه نگردد‪ ،‬قرارداد آتي بر اساس قيمت تسويه روزانه آن ‬
‫روز‪ ،‬تسويه نقدي شده و نامبرده مشمول جريمههاي مقرر در قرارداد آتي خواهد شد‪.‬‬
‫‪ .52‬گزينه ب‪:‬‬
‫مطابق با بند‪ 22‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫دارايي پايه از بين محصوالت پذيرفته شد در بورس يا کاالهاي داراي بازار نقدي قوي به تشخيص هيئت پذيرش‪،‬‬
‫انتخاب ميگردد‪.‬‬
‫‪ .53‬گزينه ب‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 8‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫بستن موقعيت‪ :‬تبديل تعهد از طريق اتخاذ يک موقعيت تعهدي جديد معکوس در مقابل موقعيت تعهدي باز‬
‫مشتري ميباشد‪.‬‬

‫‪194‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫‪ .54‬گزينه د‪:‬‬
‫مطابق با دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫معامالت قرارداد آتي با يک حراج تک قيمتي آغاز و با حراج پيوسته ادامه مييابد‪.‬‬
‫‪ .55‬گزينه الف‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 30‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫دوره تسويه روزانه بعد از پايان معامالت آغاز ميگردد و تا يک ساعت قبل از پايان جلسه معامالت روز بعد ادامه ‬
‫خواهد يافت‪.‬‬
‫‪ .56‬گزينه الف‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 6‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫آن دسته از شرکتهاي کارگزاري يا کارگزار‪ /‬معاملهگران‪ ،‬مجاز به انجام معامله آتي خواهند بود که مجوز انجام‬
‫معامالت آتي را از سازمان اخذ نموده و بدين منظور در بورس پذيرش شده باشند‪ .‬فعاليت در اين بازار به منزله ‬
‫پذيرش مفاد اين دستورالعمل ميباشد‪.‬‬
‫‪ .57‬گزينه ج‪:‬‬
‫مطابق با دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫در صورت وجود اطالعات يا وقوع شرايط اضطراري که تاثير با اهميتي بر قيمت قرارداد آتي و يا تصميم سرمايهگذاران ‬
‫دارد کميته آتي ميتواند معامالت را حداکثر به مدت يک جلسة معامالتي متوقف نموده و موضوع را جهت رفع‬
‫موارد توقف پيگيري نمايد‪.‬‬
‫تبصره‪ :‬توقف معامالت بيش از يک جلسة معامالتي تا ‪ 3‬روز کاري با دستورالعمل مديرعامل بورس و بيش از آن با ‬
‫موافقت سازمان امکانپذير ميباشد‪.‬‬
‫‪ .58‬گزينه ب‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 42‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫دارندگان موقعيت تعهدي فروش باز‪ ،‬پنج روز کاري قبل از آخرين روز معامالتي بايد توسط کارگزار مربوطه گواهي‬
‫آمادگي تحويل و رسيد انبار را تحويل اتاق پاياپاي دهند‪.‬‬
‫تبصره‪ :‬چنانچه مدارک فوق در جهت مذکور به بورس ارائه نگردد‪ ،‬قرارداد آتي بر اساس قيمت تسويه روزانه آن ‬
‫روز‪ ،‬تسويه نقدي شده و نامبرده مشمول جريمههاي مقرر در قرارداد آتي خواهد شد‪.‬‬
‫‪ .59‬گزينه الف‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 18‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫اجراي سفارشات بر اساس اولويت قيمت و در صورت تساوي قيمتها‪ ،‬بر اساس اولويت زماني ورود سفارش به ‬
‫سامانه معامالتي خواهد بود‪.‬‬
‫تبصره‪ :‬هيات مديره بورس ميتواند عالوه بر اولويتهاي مذکور در اين ماده‪ ،‬اولويتهاي ديگري را حسب مورد ‬
‫جهت تصويب به سازمان پيشنهاد نمايد‪ .‬اين تغييرات حداقل ‪ 3‬روز کاري قبل از اعمال‪ ،‬بايد به اطالع عموم برسد‪.‬‬

‫‪195‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪ .60‬گزينه ج‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 11‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫کارگزاران مکلفند فرمهاي ثبت سفارش را براي هر مشتري به ترتيب شماره سريال بايگاني و حسب درخواست به ‬
‫بورس و يا سازمان ارائه نمايند‪.‬‬
‫‪ .61‬گزينه ب‪:‬‬
‫به جواب سوال ‪ 8‬مراجعه شود‪.‬‬
‫‪ .62‬گزينه د‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 40‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫دوره تحويل از روز کاري بعد از آخرين روز معامالتي شروع و تا پايان ماه قرارداد ادامه مييابد‪.‬‬
‫‪ .63‬گزينه د‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 34‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫دوره پيش گشايش‪ :‬دورهاي است که در آن امکان ثبت‪ ،‬تغيير و حذف سفارش وجود دارد وليکن سفارشات اجرا ‬
‫نميشود‪.‬‬
‫‪ .64‬گزينه الف‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 1‬ضوابط اجرایی بازار جبرانی‪:‬‬
‫بازار جبراني طبق بند ‪ 7‬دستورالعمل اجرايي معامالت قراردادهاي آتي در شرکت بورس کاالي ايران و جهت تأمين‬
‫وجه تضمين جبراني موضوع ماده ‪ 34‬اين دستورالعمل در دورة زماني يک ساعت پس از پايان جلسه معامالت ‬
‫روزانه گشايش مييابد‪.‬‬
‫بازار جبراني جهت بستن موقعيت تعهدي باز خريد و موقعيت تعهدي باز فروش مشتريان بدهکار به صورت جداگانه ‬
‫گشايش مييابد‪.‬‬
‫‪ .65‬گزينه د‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 14‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫تسويه نقدي‪ :‬توافق طرفين تعهد مبني بر سقوط تعهدات ايشان است که بر مبناي آن تسويه نهايي بر حسب آخرين‬
‫قيمت تسويه روزانه صورت پذيرفته و مانده وجوه مسترد ميگردد‪.‬‬
‫‪ .66‬گزينه د‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 4‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫ارزش قرارداد‪ :‬ارزش دارايي تعهد شده در قرارداد آتي در زمان اخذ موقعيت تعهدي است‪.‬‬
‫‪ .67‬گزينه الف‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 3‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫اخطاريه افزايش وجه تضمين‪ :‬اخطاري است که به منظور افزايش وجه تضمين مشتريان تا سطح وجه تضمين‬
‫اوليه داده ميشود‪.‬‬
‫‪ .68‬گزينه الف‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 29‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬

‫‪196‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫اتاق پایاپای متناسب با تعداد موقعیت تعهدی باز هر مشتری و میزان وجه تضمین اولیه هر قرارداد آتی‪ ،‬افدام به ‬
‫مسدود نمودن حساب نامبرده مینماید‪.‬‬
‫‪ .69‬گزينه ب‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 6‬ضوابط اجرایی بازار جبرانی‪:‬‬
‫در ابتداي هر دورة حراج تک قيمتي سامانة معامالتي سفارش مربوط به قراردادهاي مشتريان بدهکار بر اساس‬
‫ليست اعالمي اتاق پاياپاي و به ترتيب اولويت زماني باز کردن موقعيت تعهدي‪ ،‬با قيمت حداقل مجاز دامنة نوسان ‬
‫قيمت آن دوره در سامانة معامالتي قرار ميدهد‪.‬‬
‫‪.70‬گزینه ج‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 14‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫انواع سفارشات قابل ارائه توسط مشتري به شرح ذيل ميباشد‪:‬‬
‫الف) سفارش به قيمت معين‪ :‬سفارشي است که بايد در قيمت تعيين شده يا بهتر معامله شود‪.‬‬
‫ب) سفارش به قيمت بازار‪ :‬سفارشي است که بايد با قيمت بازار معامله شود‪.‬‬
‫ج) سفارش جلوگيري از زيان‪ :‬سفارشي است که در صورت رسيدن قيمت بازار به يک قيمت مشخص‪ ،‬اجرا ‬
‫مي شود‪.‬‬
‫•تبصره‪ :‬ساير انواع سفارشات به پيشنهاد بورس به تصويب سازمان ميرسد‪.‬‬
‫‪ .71‬گزینه الف‪:‬‬
‫مطابق با دستوالعمل اجرایی معامالت قراردادهای آتی بورس کاالی ایران‪:‬‬
‫آن دسته از نمایندگان شرکت های کارگزاری امکان دسترسی به سامانه معامالت برای انجام معامالت آتی را ‬
‫خواهند داشت که صالحیت های الزم را از سازمان و بورس احراز نموده باشند‪.‬‬
‫‪.72‬گزینه د‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 27‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫در صورتي که ظن استفاده از اطالعات نهاني يا دستکاري قيمت در معامالت وجود داشته باشد و يا تغييرات ‬
‫غيرعادي قيمت مشاهده گردد‪ ،‬سازمان ميتواند دستور توقف نماد معامالتي قرارداد آتي را صادر نمايند‪ .‬در اين‬
‫حالت بورس بايد بالفاصله اقدام به توقف نماد معامالتي مربوطه نموده و تا رفع داليل توقف نماد‪ ،‬موضوع را پيگيري‬
‫نمايد‪ ،‬بازگشايي مجدد نماد با موافقت سازمان امکانپذير خواهد بود‪.‬‬
‫‪ .73‬گزینه ب‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 19‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫معامالت قرارداد آتي با يک حراج تک قيمتي آغاز و با حراج پيوسته ادامه مي يابد‪.‬‬
‫‪ .74‬گزینه ب‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 8‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫بستن موقعيت‪ :‬تبديل تعهد از طريق اتخاذ يک موقعيت تعهدي جديد معکوس در مقابل موقعيت تعهدي باز‬
‫مشتري‬
‫مطابق با بند ‪ 14‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قرارداد آتي سهام در بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫بستن موقعيت‪ :‬ساقط شدن تعهد با اتخاذ يک موقعيت تعهديجديد معکوس در مقابل موقعيت تعهدي باز است؛‬

‫‪197‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪ .75‬گزینه ج‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 23‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫دوره پاياني معامالت‪ :‬دورهاي است که بازار با آن پايان مييابد و طي آن ورود سفارش جديد و يا ابطال سفارشات ‬
‫امکانپذير نميباشد و صرفاً سفارشاتي که با تغيير قيمت‪ ،‬شرايط برابري قيمت خريد و فروش را احراز ميکنند‪،‬‬
‫در اين دوره اجرا ميشوند‪.‬‬
‫‪ .76‬گزینه الف‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 51‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫مديران و کارکنان شرکتهاي کارگزاري‪ ،‬بورس و سازمان‪ ،‬همسر و فرزندان تحت تکفل ايشان حق خريد و فروش‬
‫قرارداد آتي را ندارند‪.‬‬
‫‪ .77‬گزینه ج‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 7‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫بازار جبراني‪ :‬بازاري است که پس از پايان معامالت روزانه تشکيل ميگردد‪ .‬در اين بازار محدوديتهاي قيمتي و‬
‫مقداري معامالت تغيير مييابد و معامالت آن تاثيري در محاسبه قيمت تسويه روزانه ندارد‪.‬‬
‫‪ .78‬گزینه ج‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 32‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫قرارداد آتي‪ :‬قراردادي است که فروشنده بر اساس آن متعهد ميشود و در سررسيد معين‪ ،‬مقدار معيني از کاالي‬
‫مشخص را به قيمتي که االن تعيين ميکنند بفروشد و در مقابل طرف ديگر قرارداد متعهد ميشود آن کاال را با ‬
‫آن مشخصات خريداري کند و براي جلوگري از امتناع طرفين از انجام قرارداد‪ ،‬طرفين به صورت شرط ضمن عقد‬
‫متعهد ميشوند مبلغي را به عنوان وجه تضمين نزد اتاق پاياپاي بگذارند و متعهد ميشوند متناسب با تغييرات ‬
‫قيمت آتي‪ ،‬وجه تضمين را تعديل کنند و اتاق پاياپاي از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغييرات‪ ،‬بخشي از وجه ‬
‫تضمين هر يک از طرفين را به عنوان اباحه تصرف در اختيار ديگري قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد‬
‫داشت تا در سررسيد با هم تسويه کنند‪.‬‬
‫‪ .79‬گزینه الف‪:‬‬
‫به پاسخ سوال ‪ 8‬مراجعه شود‪.‬‬
‫‪ .80‬گزینه ب‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 29‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫اتاق پاياپاي متناسب با تعداد موقعيت تعهدي باز هر مشتري و ميزان وجه تضمين اوليه هر قرارداد آتي‪ ،‬اقدام به ‬
‫مسدود نمودن حساب نامبرده مينمايد‪.‬‬
‫‪ .81‬گزینه ب‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 30‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫دوره تسويه روزانه بعد از پايان معامالت آغاز ميگردد و تا يک ساعت قبل از پايان جلسه معامالت روز بعد ادامه ‬
‫خواهد يافت‪.‬‬
‫‪ .82‬گزینه د‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 3‬ضوابط اجرایی بازار جبرانی‪:‬‬
‫‪198‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫بازار جبرانی متشکل از ‪ 4‬دوره ‪ 5‬دقیقهایی حراج تک قیمتی میباشد‪.‬‬

‫‪ .83‬گزینه د‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 52‬تبصره ‪ 2‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫اگر تمام يا بخشي از سهم پايه تعهد شده در کد مالکيت فروشنده وجود نداشته باشد‪ ،‬آن بخش از قرارداد آتي بر‬
‫حسب قيمت تسويه روزانه آخرين روز معامالتي‪ ،‬تسويه نقدي ميشود و کارگزار متناسب با موقعيتهاي تعهدي‬
‫فروشي که طبق اين تبصره تسويه نقدي شده است‪ ،‬مشمول خسارتهاي مقرر در مشخصات قرارداد آتي ميشود‪.‬‬
‫‪ .84‬گزینه ج‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 44‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫وجه تضمين اضافي‪ :‬وجه تضميني است که در صورت عدم کفايت وجه تضمين اوليه جهت پوشش ريسک نوسانات ‬
‫قيمت‪ ،‬از کليه مشتريان داراي موقعيت تعهدي باز اخذ ميگردد‪ .‬اين وجه با اعالم اتاق پاياپاي و طي مهلت اعالم‬
‫شده از سوي اين اتاق بايد توسط مشتريان پرداخت گردد‪ .‬ميزان اين وجه توسط بورس تعيين ميشود‪.‬‬
‫مطابق با بند ‪ 14‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قرارداد آتي سهام در بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫وجه تضمين اضافي‪ :‬ميزان افزايش در وجه تضمين اوليه با هدف پوشش ريسک ناشي از تغييرات سطح قيمت که ‬
‫متناسب با موقعيت تعهدي باز اخذ ميشود‪.‬‬
‫‪ .85‬گزینه ج‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 4‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قرارداد آتي سهام در بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫ارزش بازارقرارداد آتي‪ :‬ارزش سهام تعهد شده در قرارداد آتي بر اساس آخرين قيمت تسويه روزانه است که به ‬
‫صورت حاصل ضرب اندازه قرارداد آتي در آخرين قيمت تسويه محاسبه ميشود‪.‬‬
‫‪ .86‬گزینه ب‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 18‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قرارداد آتي سهام در بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫تسويه فيزيکي‪ :‬تسويه نهايي قرارداد آتي از طريق انتقال سهم پايه و پرداخت ارزش بازار قرارداد آتي است‪.‬‬
‫‪ .87‬گزینه ب‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 48‬دستورالعمل معامالت قرارداد آتي سهام در بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫افزايش سرمايه ناشر سهم پايه منجر به تعديل آخرين قيمت تسويه روزانه و اندازه قرارداد آتي ميشود‪ .‬در اين‬
‫صورت‪ ،‬بورس پيش از بازگشايي نماد معامالتي قرارداد سهم پايه‪ ،‬تعديالت الزم را انجام ميدهد‪.‬‬
‫‪ .88‬گزینه ج‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 2‬دستورالعمل معامالت قرارداد آتي سهام در بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫مشخصات قرارداد آتي به پيشنهاد بورس به تصويب هيأت پذيرش ميرسد و حداقل شامل موارد زير است‪:‬‬

‫• •سقف موقعيتهاي تعهدي بازار‬ ‫• •وجه تضمين اوليه‬ ‫• •ناشر‬

‫• •روز آمادگي تحويل‬ ‫• •حداقل وجه تضمين‬ ‫• •نماد معامالتي‬
‫• •سقف موقعيتهاي تعهدي باز و بازار‬ ‫• •سقف سفارش‬ ‫• •اندازه قرارداد آتي‬
‫در روز آمادگي تحويل‬
‫• •خسارتها‬ ‫• •واحد پولي قيمت‬ ‫• •ماههاي قرارداد آتي‬

‫‪199‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫• •سقف وثيقه قابل دريافت از مشتري‬ ‫• •دوره تحويل‬ ‫• •دامنه نوسان قيمت روزانه‬
‫• •کارمزد معامله و تسويه تحويل‬ ‫• •حداقل تغيير قيمت‬
‫• •سقف موقعيتهاي تعهدي باز‬ ‫• •دوره معامالتي‬

‫‪ .89‬گزینه د‪:‬‬

‫آخرین قیمت تسویه روزانه قرارداد آتی‬

‫× اندازه قرارداد آتی = اندازه تعدیلشده قرارداد آتی‬
‫آخرین قیمت تسویه روزانه تعدیلشده قرارداد آتی‬
‫‪3500‬‬
‫× سهم ‪ = 1000‬اندازه تعديل شده قرارداد آتي‬ ‫سهم ‪= 1750‬‬
‫‪2000‬‬
‫‪.90‬گزینه د‪:‬‬

‫آخرين قيمت تسويه روزانه تعديل شده قرارداد آتي‬ ‫قيمت تئوريک سهم پايه بعد از اقدام شرکتي‬
‫=‬
‫آخرين قيمت تسويه روزانه قرارداد آتي‬ ‫قيمت پاياني سهم پايه در آخرين روز قبل از‬
‫مؤثر شدن اقدام شرکتي‬
‫‪B×C‬‬
‫= قيمت تئوريک سهم پايه بعد از اقدام شرکتي‬
‫‪A‬‬
‫‪ .91‬گزینه الف‪:‬‬
‫مطابق با دستورالعمل معامالت قرارداد آتي سهام در بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫اگر پس از انجام عملیات بند فوق‪ ،‬وجه تضمین اولیه کارگزار از حداقل وجه تضمین کم‏تر شود‪ ،‬اتاق پایاپای‪،‬‬
‫اختاریه افزایش وجه تضمین را برای کارگزار ارسال می کند‪.‬‬
‫‪.92‬گزینه ب‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 29‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قرارداد آتي سهام در بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫دوره تحويل‪ :‬دورهاي است که پس از آخرين روز معامالتي آغاز و تا انتهاي ماه قرارداد آتي ادامه دارد و طي آن ‬
‫تسويه فيزيکي و يا نقدي انجام ميشود‪.‬‬
‫‪.93‬گزینه الف‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 7‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قرارداد آتي سهام در بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫اقدام شرکتي‪ :‬تغييرات سرمايه و تقسيم سود توسط ناشر است‪.‬‬
‫‪ .94‬گزینه د‪:‬‬
‫مطابق با مصوبه ابزار مالی قراردادهای آتی و مقررات مربوط به معامالت قرارداد آتی‪:‬‬
‫شورا بر اساس بند ‪ 4‬ماده ‪ 4‬قانون بازار اوراق بهادار ابزار مالی قراردادهای آتی را در قالب مبادله تعهد در مقابل‬
‫تعهد تصویب نمود‪.‬‬
‫‪ .95‬گزینه ب‪:‬‬

‫‪200‬‬
 ‫ناریا رد هقتـشم رازبا یرگ هلماعم تاررقم‬

‫مطابق با ماده ‪ 42‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬

‫دارندگان موقعيت تعهدي فروش باز‪ ،‬پنج روز کاري قبل از آخرين روز معامالتي بايد توسط کارگزار مربوطه گواهي‬
‫آمادگي تحويل و رسيد انبار را تحويل اتاق پاياپاي دهند‪.‬‬
‫•تبصره‪ :‬چنانچه مدارک فوق در جهت مذکور به بورس ارائه نگردد‪ ،‬قرارداد آتي بر اساس قيمت تسويه روزانه ‬
‫آن روز‪ ،‬تسويه نقدي شده و نامبرده مشمول جريمههاي مقرر در قرارداد آتي خواهد شد‪.‬‬
‫‪ .96‬گزینه ج‪:‬‬
‫مطابق با ماده ‪ 48‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫چنانچه خريدار پس از دريافت کاال هر گونه اختالفي در مورد مشخصات کاالي دريافتي با مشخصات قراداد آتي‬
‫مشاهده نمايد‪ ،‬بايد مراتب را حداکثر تا پانزده روز کاري بعد از پايان دوره تحويل کتباً به بورس و هيئت داوري‬
‫اعالم کند‪ .‬عدم اعالم مراتب طي مهلت مقرر به منزلة تاييد ايفاي تعهدات فروشنده و اسقاط حق اعتراض به آن ‬
‫از سوي خريدار ميباشد‪.‬‬
‫‪ .97‬گزینه د‪:‬‬
‫مطابق با بند ‪ 32‬ماده ‪ 1‬دستورالعمل معامالت قراردادهاي آتي بورس کاالي ايران‪:‬‬
‫قرارداد آتي‪ :‬قراردادي است که فروشنده بر اساس آن متعهد ميشود در سررسيد معين‪ ،‬مقدار معيني از کاالي‬
‫مشخص را به قيمتي که االن تعيين ميکنند بفروشد و در مقابل طرف ديگر قرارداد متعهد ميشود آن کاال را با ‬
‫آن مشخصات خريداري کند و براي جلوگيري از امتناع طرفين از انجام قرارداد‪ ،‬طرفين به صورت شرط ضمن عقد‬
‫متعهد ميشوند مبلغي را به عنوان وجه تضمين نزد اتاق پاياپاي بگذارند و متعهد ميشوند متناسب با تغييرات ‬
‫قيمت آتي‪ ،‬وجه تضمين را تعديل کنند و اتاق پاياپاي از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغييرات‪ ،‬بخشي از وجه ‬
‫تضمين هر يک از طرفين را به عنوان اباحه تصرف در اختيار ديگري قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد‬
‫داشت تا در سررسيد با هم تسويه کنند‪.‬‬

‫‪201‬‬
‫بخش سوم‬
‫اصطالحات انگلیسی بازار مشتقه‬
 ‫اهداف اصلی بخش‬
‫شما پس از مطالعه این بخش می‏توانید با‪:‬‬
‫‪Ý Ý‬واژگان تخصصی که در آزمون مورد سؤال قرار می گیرند‪ ،‬آشنا شوید‬
 ‫هقتشم نومزآ یصصخت تاغل‬

‫فصل اول‬
‫لغات تخصصی آزمون مشتقه‬

‫مقدمه‬
‫در این بخش‪ ،‬فهرستی از واژگان تخصصی که در آزمون مورد سوال قرار می‏گیرد‪ ،‬ارایه می‏کنیم‪ .‬برای هر واژه‪ ،‬ابتدا‬
‫یک ترجمه لغوی و سپس توضیح مختصری داده شده‏است؛ برخی از واژه‏ها‪ ،‬به دلیل نبود معادل فارسی‪ ،‬ترجمه لغوی‬
‫نشده‏است و فقط توضیح فارسی آنها آمده‏است‪ .‬این واژگان شامل اصطالحات فصل‏های بخش مفاهیم و سایر اصطالحات ‬
‫دیگر می‏باشد‪ .‬الزم به ذکر است که دست طراحان سوال در این بخش از آزمون کمی باز است و ممکن است واژگان دیگری‬
‫را نیز مورد سوال قرار دهند‪.‬‬

‫لغات تخصصی آزمون مشتقه‬

‫‪Abnormal Market‬‬
‫بازار نامتعارف (غیرعادی)‪ :‬بازار آتی از نظر رابطه بین قیمت آتی و سررسید به دو دسته تقسیم می شود‪ .‬هر چه سررسید‬
‫طوالنی تر‪ ،‬معموالً قیمت آتی بیش تر می شود‪ .‬در صورتی که عکس این گزاره صادق باشد‪ ،‬بازار آتی را نامتعارف می‏خوانند‪.‬‬
‫‪Acquisition‬‬
‫تملک‪ :‬یکی از استراتژی های رشد‪ ،‬خرید شرکت های دیگر است که به آن تملک می گویند‪.‬‬
‫‪Additional (extra) Margin‬‬
‫وجه تضمین اضافی‪ :‬در هنگام افزایش تالطم قیمت آتی‪ ،‬بورس از طرف های قرارداد آتی می خواهد که مبلغی عالوه بر‬
‫وجه تضمین اولیه به موجودی حساب شان اضافه کنند‪ .‬وجه تضمین اضافی را نباید با وجه تضمین جبرانی اشتباه گرفت‪.‬‬
‫وجه تضمین اضافی به دلیل تالطم غیرعادی قیمت آتی و وجه تضمین جبرانی به دلیل کم تر شدن موجودی حساب از ‬
‫حداقل وجه تضمین(‪ )miantanance margin‬می باشد‪.‬‬

‫‪205‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪American style option contract‬‬

‫قرارداد اختیار به سبک امریکایی‪ :‬سبکی از قرارداد اختیار است که در آن‪ ،‬طرف خرید می تواند در هر لحظه تا ‬
‫سررسید‪ ،‬دارایی پایه را از طرف دیگر بخرد یا به وی بفروشد‪.‬‬
‫‪Arbitragers‬‬
‫آربیتراژگران‪ :‬آربیتراژگران یکی از بازیگران اصلی بازار مشتقه می باشند که از طریق استفاده همزمان از اختالف قيمت‬
‫یک دارایی مشابه در دو یا چند بازار‪ ،‬به کسب سود می پردازند‪.‬‬
‫‪Asked Price‬‬
‫قیمت درخواستی (قیمت فروش)‪ :‬قیمتی است که طرف فروش قرارداد مشتقه درخواست می کند‪.‬‬
‫‪Assignment‬‬
‫واگذاری‪ :‬هر قرارداد مشتقه بورسی‪ ،‬دوره ای به نام دوره تحویل دارد که پس از سررسید قرارداد آتی آغاز می گردد‪ .‬در طی ‬
‫این دوره‪ ،‬اتاق تسویه و پایاپای بر اساس فرایندی مشخص‪ ،‬طرف های خرید و فروش با موقعیت باز را‪ ،‬با یک دیگر انطباق‬
‫می دهد‪ .‬به این عمل واگذاری می گویند‪.‬‬
‫‪At-The-Money(ATM) Option‬‬
‫اختیار با ارزش سربه‏سری‪ :‬قرارداد اختیاری است که اجرای آن علی السویه است و اجرای آن هیچ گونه سود یا زیانی به ‬
‫دنبال نخواهد داشت‪.‬‬
‫‪Auction Order‬‬
‫سفارش مرحله حراج‪ :‬این سفارش در دوره پیش گشایش هر جلسه معامالتی وارد سامانه معامالتی می شود‪.‬‬
‫‪Back contract‬‬
‫قرارداد مشتقه ای که دیرترین سررسید را نسبت به سایر قراردادها با دارایی پایه مشابه دارد‪.‬‬
‫‪Backwardation‬‬
‫پیش سویی‪ :‬نظریه ای است که در بازار آتی به کار می رود‪ .‬منظور از پیش سویی‪ ،‬وضعیتی است که درآن با نزدیک شدن ‬
‫قرارداد آتی به سررسید‪ ،‬قیمت توافقی بیش تر از قبل می شود‪.‬‬
‫‪Barrier Option‬‬
‫اختیار با‏مانع‪ :‬خریدار این اختیار زمانی می‏تواند آن را اجرا کند که قیمت دارایی پایه از یک قیمت آستانه (مشخص شده)‬
‫تجاوز کند‪.‬‬
‫‪Basket Option‬‬
‫اختیار معامله سبدی‪ :‬نوعی قرارداد اختیار است که دارایی پایه آن دسته از کاالهای اساسی‪ ،‬اوراق بهادار یا ارزهای‬
‫مختلف است‪.‬‬
‫‪Bear Calendar Spread‬‬
‫یکی از استراتژی های فعاالن بازار اختیار است که در آن‪ ،‬قیمت توافقی کم تر از قیمت نقدی دارایی پایه است‪.‬‬
‫‪Bear Spread‬‬
‫دامنک اُفتان‪ :‬یکی از استراتژی‏های فعاالن بازار اختیار است که شامل فروش یک اختیار فروش به قیمت توافقی ‪ A‬و‬
‫خرید یک اختیار فروش به قیمت توافقی ‪ B‬می باشد ( ‪ B‬بزرگ تر از ‪ A‬است)‪.‬‬
‫‪Bermudan style option contract‬‬
‫قرارداد اختیار به سبک برمودایی‪ :‬قرارداد اختیاری است که فقط در تاریخ‏های مشخص تا تاریخ سررسید‪ ،‬قابل‏اجرا‬
‫(قابل اعمال) است‪.‬‬

‫‪206‬‬
 ‫هقتشم نومزآ یصصخت تاغل‬

‫‪Bid Price‬‬
‫قیمت پیشنهادی‪ :‬قیمتی است که طرف خرید در قراردادهای مشتقه پیشنهاد می‏کند‪.‬‬
‫‪Bid-offer spread‬‬
‫دامنک پیشنهادی‪ :‬تفاوت قیمت پیشنهادی طرف های خرید و فروش در قراردادهای مشتقه است‪.‬‬
‫‪Bilateral Cleared Derivatives‬‬
‫تسویه و پایاپای دوجانبه‪ :‬شیوه تسویه قراردادهای مشتقه در بازار فرابورس است‪.‬‬
‫‪Binomial Tree Model‬‬
‫مدل درخت دو جمله ای (دودویی)‪:‬یکی از روش‏های قیمت گذاری اختیار است‬
‫‪Bond Option‬‬
‫اختیار اوراق قرضه‪ :‬اختیاری است که دارایی پایه آن اوراق قرضه می باشد‪.‬‬
‫)‪Break-Even Point (B.E.P‬‬
‫نقطه سربه سر‪ :‬قیمتی است که در آن‪ ،‬عایدی طرف های قرارداد اختیار صفر می شود به عبارت دیگر نقطه ای که اختیار‬
‫سود یا زیان نمی کند‪.‬‬
‫‪Broker's Collateral‬‬
‫وثیقه کارگزار‪ :‬وثیقه‏ای است که کارگزار نزد اتاق تسویه و پایاپای قرار می دهد‪.‬‬
‫‪Broker's Operational Account‬‬
‫حساب عملیاتی کارگزار‪ :‬حسابی است که کارگزار باید به منظور عملیات تسویه و پایاپای قراردادهای مشتقه افتتاح کند‪.‬‬
‫‪Bull Calendar Spread‬‬
‫یکی از استراتژی های بازار اختیار است که در آن‪ ،‬قیمت اجرا بیش تر از قیمت نقدی دارایی پایه است‪.‬‬
‫‪Bull Spread‬‬
‫دامنک خیزان‪ :‬یکی از استراتژی‏های فعاالن بازار اختیار است که شامل خرید یک اختیار خرید به قیمت توافقی ‪ A‬و‬
‫فروش یک اختیار خرید به قیمت توافقی ‪ B‬می باشد( ‪ B‬بزرگتر از ‪ A‬است)‬
‫‪Bullish market‬‬
‫بازار خیزان(رو به رونق)‪ :‬بازاری است که در آن‪ ،‬قیمت‏ها رو به افزایش است‪.‬‬
‫)‪Buy & Write Call (Covered Call‬‬
‫اختیار با‏پشتوانه‪ :‬یکی از استراتژی‏های فعاالن بازار اختیار است که در آن‪ ،‬طرف فروش اختیار هم زمان با اتخاذ موقعیت‬
‫فروش‪ ،‬دارایی پایه را نیز از بازار نقدی خریداری می کند‪.‬‬
‫(‪Buyer (Long PositionTaker‬‬
‫خریدار (طرف خرید)‪ :‬طرفی است که موقعیت خرید در قرارداد مشتقه اتخاذ می کند‪.‬‬
‫‪Call Option‬‬
‫اختیار خرید‪ :‬اختیار (نه الزام) خرید دارایی پایه در سررسید (یا به مدتی) مشخص است‪ .‬به عبارت دیگر قراردادی است‬
‫که به دارنده آن این حق (اختیار) را می دهد که از طرف دیگر‪ ،‬دارایی پایه را بخرد‪.‬‬
‫‪Canary Option‬‬
‫یکی از سبک های قرارداد اختیار است که مشابه اختیار به سبک برمودایی است‪.‬‬
‫‪Cap‬‬
‫اختیار خرید نرخ بهره مادر‪ :‬قرارداد اختیاری است که شامل یک سری متوالی از اختیارهای خرید نرخ بهره است‪.‬‬

‫‪207‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪Caplet‬‬
‫اختیار خرید نرخ بهره تابعه‪ :‬هر یک از اختیارهای خرید عضو اختیار خرید نرخ بهره مادر را می گویند‪.‬‬
‫‪Capping‬‬
‫شیوه ای از دست کاری قیمت است که به منظور حفظ یا کاهش قیمت نقدی دارایی پایه و با هدف جلوگیری از اجرای‬
‫قرارداد اختیار خرید آن صورت می گیرد‪.‬‬
‫‪Cash Settlement‬‬
‫تسویه نقدی‪ :‬یکی از روش های تسویه قراردادهای مشتقه است که در آن‪ ،‬ما به التفاوت قیمت توافقی و قیمت نقدی در‬
‫سررسید مبادله می شود‪.‬‬
‫‪Chooser Option‬‬
‫اختیار ُگزینشی‪ :‬قرارداد اختیاری است که خریدار می‏تواند طی مدتی مشخص قبل از سررسید‪ ،‬نوع اختیارش را (اختیار‬
‫خرید یا اختیار فروش) تعیین کند‪.‬‬
‫‪Clearing and Settlement Fees‬‬
‫کارمزد تسویه و پایاپای‪ :‬کارمزدی است که اتاق تسویه و پایاپای بابت تسویه قراردادهای مشتقه دریافت می کند‪.‬‬
‫‪Clearing House‬‬
‫اتاق تسویه و پایاپای‪ :‬واحدی در بورس است که عملیات به روز رسانی حساب ها‪ ،‬تسویه و پایاپای قراردادهای مشتقه ‬
‫را انجام می دهد‪.‬‬
‫‪Clearing Period‬‬
‫دوره تسویه‪ :‬دوره ای است که در آن قراردادهای مشتقه به وسیله اتاق تسویه و پایاپای تسویه می شوند‪.‬‬
‫‪Cliquet Option‬‬
‫قرارداد اختیاری است که از یک سری قراردادهای اختیار متوالی‪ ،‬تشکیل شده است‪.‬‬
‫‪Closed-End Funds‬‬
‫صندوق سرمایه‏گذاری با سرمایه ثابت‪ :‬یکی از انواع صندوق های سرمایه گذاری مشترک است که مقدار سرمایه آن ‬
‫ثابت است‪.‬‬
‫‪Close-Out Position‬‬
‫بستن موقعیت‪ :‬خروج از بازار مشتقه با اتخاد موقعیت معکوس است‪.‬‬
‫‪Closing position‬‬
‫بستن موقعیت‪ :‬خاتمه دادن به پیمان آتی از طریق اتخاذ موقعیت معکوس (‪ )Offsetting position‬قبل ازسررسید‬
‫می باشد‪.‬‬
‫‪Commission Brokers‬‬
‫کارگزار کارمزدی‪:‬کارگزاری است که فقط سفارش های خرید و فروش را اجرا می کنند و در قبال آن کارمزدی دریافت‬
‫می کنند‪.‬‬
‫‪Commodity options‬‬
‫اختیار کاالی اساسی‪ :‬قرارداد اختیاری است که دارایی پایه آن‪ ،‬کاالهای اساسی نظیر نفت‪ ،‬گندم‪ ،‬طال و غیره است‪.‬‬
‫‪Compound Option‬‬
‫اختیار مرکب (دوالیه)‪ :‬قرارداد اختیاری است که دارایی پایه آن یک قرارداد اختیار دیگر است‪.‬‬

‫‪208‬‬
 ‫هقتشم نومزآ یصصخت تاغل‬

‫‪Contingency order‬‬
‫سفارش اقتضایی (شرطی)‪ :‬نوعی سفارش در بازار مشتقه است که اجرای آن بستگی به رسیدن قیمت دارایی پایه به ‬
‫قیمتی مشخص دارد‪.‬‬
‫‪Contingent claims‬‬
‫تعهدات احتمالی‪ :‬دسته ای از قراردادهای مشتقه هستند که در سررسید‏شان لزوماً به اجرا درنمی آیند‪.‬‬
‫‪Contract Size‬‬
‫اندازه قرارداد‪ :‬تعداد دارایی پایه در یک قرارداد مشتقه است‪.‬‬
‫‪Contract Specifications‬‬
‫مشخصات قرارداد‪ :‬منظور‪ ،‬اندازه قرارداد ویژگی های دارایی پایه‪ ،‬سررسید و محل تحویل دارایی پایه است‪.‬‬
‫‪Convertible Bonds‬‬
‫اوراق قرضه قابل‏تبدیل‪ :‬اورلق قرضه ای است که می توان آن را با سهام شرکت ناشر مبادله کرد‪.‬‬
‫‪CounterParty Risk‬‬
‫ریسک طرف معامله‪ :‬ریسک نکول طرف دیگر در قرارداد مشتقه را گویند‪.‬‬
‫(‪Credit risk (Default risk‬‬
‫ریسک ن ُکول (اعتباری)‪ :‬عدم توانایی یکی از طرف های قرارداد مشتقه در انجام تعهداتش می باشد‪.‬‬
‫‪Cross-Hedging‬‬
‫پوشش ریسک متقاطع‪ :‬به پوشش ریسک یک دارایی پایه (مث ً‬
‫ال گاز) از طریق اتخاذ موقعیت در قرارداد آتی با دارایی ‬
‫پایه دیگر (مث ً‬
‫ال نفت خام) می‏گویند‪.‬‬
‫‪Cross-Margining‬‬
‫تسویه و پایاپای متقاطع‪ :‬تسویه و پایاپای موقعیت ها را از طریق اتاق های تسویه و پایاپای متعدد گویند‪.‬‬
‫‪Currency rate option‬‬
‫اختیار نرخ ارز(اختیار ارزی)‪ :‬قرارداد اختیاری است که دارایی پایه آن ارز یک کشور است‪.‬‬
‫‪Daily Premium Settlement‬‬
‫تسویه روزانه قرارداد اختیار‬
‫‪Daily Price Limit‬‬
‫حد قیمت روزانه‪ :‬محدوده مجاز نوسان قیمت قرارداد مشتقه در هر روز معامالتی است‪.‬‬
‫)‪Marking to market(Daily settlement‬‬
‫به روز رسانی حساب ها (تسویه روزانه)‪ :‬به دریافت روزانه زیان از یک طرفِ قرارداد آتی و پرداخت آن به طرف دیگر‬
‫قرارداد‪ ،‬گفته می شود‪.‬‬
‫‪Daily Settlement Price‬‬
‫قیمت پایانی‪ :‬قیمت پایانی قرارداد مشتقه در هر روز معامالتی است‪.‬‬
‫‪Day Trade‬‬
‫معامله روز‪ :‬یکی از شیوه های معامله گری است که معامله گران موقعیت های خود را فقط در پایان روز می بندند‪.‬‬
‫‪Dealers Options‬‬
‫اختیار فرابورسی‪ :‬قرارداد اختیاری است که در فرابورس معامله می‏شود‪.‬‬

‫‪209‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪Declaration Day‬‬
‫روز آمادگی تحویل‪ :‬روزی است که طرف فروش آمادگی خود را برای تحویل دارایی پایه به منظور تسویه فیزیکی‪ ،‬با ‬
‫اتاق تسویه و پایاپای‪ ،‬اعالم می کند‪.‬‬
‫‪Deep in The Money‬‬
‫اختیار با ارزش ذاتی خیلی بیش‏تر از صفر‪ :‬اختیاری است که تفاوت بین قیمت نقدی و قیمت توافقی آن بسیار زیاد است‪.‬‬
‫‪Default risk‬‬
‫ریسک نکول‪ :‬ریسک عدم ایفای تعهدات است‪.‬‬
‫‪Delivery‬‬
‫تحویل‪ :‬فرایند تسلیم دارایی پایه در سررسید می باشد‪.‬‬
‫‪Delivery date‬‬
‫روز تحویل‪ :‬روزی است که در آن‪ ،‬تسویه فیزیکی یا نقدی صورت می گیرد‪.‬‬
‫‪Delivery notice‬‬
‫اعالمیه تحویل‪ :‬اعالمیه‏ای است که از طرف اتاق تسویه و پایاپای به منظور تسویه فیزیکی قرارداد مشتقه ارسال می شود‪.‬‬
‫‪Delivery Notice Day‬‬
‫روز آمادگی تحویل‬
‫(‪Delivery price (Exercise price = Strike price = Striking price = Strike‬‬
‫قیمت توافقی (تحویل)‪ :‬قیمتی است که طرف خرید بابت دریافت دارایی پایه به طرف فروش می پردازد‪.‬‬
‫‪Delta‬‬
‫ضریب دلتا‪ :‬شاخص اندازه گیری تغییرات قیمت اختیار به ازای یک واحد تغییر قیمت نقدی دارایی پایه است‪.‬‬
‫‪Delta Neutral‬‬
‫سبد خنثی به ضریب دلتا‪ :‬سبدی از اوراق بهادار است که نسبت به تغییر قیمت دارایی پایه حساس نمی باشد ‪.‬‬
‫‪Demerge‬‬
‫تجزیه شرکت‪ :‬تبدیل یک شرکت به دو یا چند شرکت جدید‪.‬‬
‫‪Derivatives‬‬
‫ابزارهای مشتقه‪ :‬دارایی های مالی هستند که ارزش آن ها از ارزش دارایی یا مجموعه ای از دارایی های دیگر مشتق‬
‫می گردد‪.‬‬
‫‪Diagonal Spread‬‬
‫دامنک قطری‪ :‬یکی از استراتژی‏های فعاالن بازار اختیار است که شامل خرید و فروش همزمان اختیار با دارایی پایه مشابه ‬
‫ولی با قیمت ها و سررسیدهای مختلف است‪.‬‬
‫‪Distribution in Specie‬‬
‫پرداخت غیرنقدی به سهام‏داران است‪.‬‬
‫‪Double Barrier Option‬‬
‫اختیار با قیمت های مانع دوگانه‪ :‬خریدار اختیار زمانی می تواند اختیارش را اجرا (اعمال) کند که قیمت دارایی پایه از ‬
‫محدوده دو قیمت آستانه تجاوز کند‪.‬‬
‫‪Double-Edged Sword‬‬
‫تیغ دولبه‪ :‬به ویژگی اهرمی قراردادهای آتی اشاره دارد‪.‬‬

‫‪210‬‬
 ‫هقتشم نومزآ یصصخت تاغل‬

‫‪Early Exercise‬‬
‫اجرای پیش رس (زودتر از موعد)‪ :‬درخواست اجرا (اعمال) قراداد به وسیله خریدار قبل از آخرین روز معامالتی است‪.‬‬
‫‪Employee Stock Options‬‬
‫قرارداد اختیار سهام کارکنان‬
‫‪Entitlement Actions‬‬
‫اقدامات وابسته به حقوق سهام داری است‪.‬‬
‫‪Equity Derivatives‬‬
‫قرارداد مشتقه سهام شرکت‪ :‬قرارداد مشتقه ای است که دارایی پایه آن سهام شرکت ها می باشد‪.‬‬
‫‪Equity Futures Contracts‬‬
‫قرارداد آتی سهام شرکت‪ :‬قرارداد اختیاری است که دارایی پایه آن‪ ،‬سهام یک شرکت می باشد‪.‬‬
‫)‪ٍEuropean style option contract (European option‬‬
‫قرارداد اختیار به سبک اروپایی‪ :‬سبکی از قرارداد اختیار است که در آن‪ ،‬طرف خرید می تواند فقط در سررسید‪ ،‬دارایی ‬
‫پایه را از طرف دیگر بخرد یا به وی بفروشد‪.‬‬
‫)‪Exchange Delivery Settlement Price (EDSP‬‬
‫قیمتی که در روز سررسید بر اساس آن‪ ،‬تحویل فیزیکی یا تسویه نقدی انجام می‏شود‪.‬‬
‫(‪Exchange for Physical (EFP‬‬
‫معاوضه فیزیکی‪ :‬مبادله یک دارایی پایه با دارایی پایه دیگر در سررسید قرارداد مشتقه می باشد‪.‬‬
‫‪Exchange Option‬‬
‫اختیار معاوضه‪ :‬قرارداد اختیاری است که در آن حق مبادله دو دارایی با یکدیگر (مث ً‬
‫ال قرارداد آتی شکر با اوراق قرضه ‬
‫شرکت) به خریدار اختیار واگذار می شود‪.‬‬
‫)‪Exchange Traded Options (ETOs‬‬
‫قرارداد اختیار بورسی‪ :‬قرارداد اختیاری است که در بورس معامله می شود‪.‬‬
‫‪Exchange-traded derivative‬‬
‫قرارداد مشتقه بورسی‪ :‬قراردادهای استانداردی می باشند که در بورس مورد معامله قرار می گیرند‪.‬‬
‫‪Executive Stock Options‬‬
‫قرارداد اختیار سهام مدیریتی‬
‫)‪Exercise Date(Expiration Date or Maturity Date‬‬
‫تاریخ انقضا‪ :‬تاریخ انقضا (سررسید) قرارداد اختیار است‪.‬‬
‫)‪Exercise price (Strike price = Striking price = Strike = Delivery price‬‬
‫قیمت توافقی (اعمال)‪ :‬قیمتی است که طرف خرید قرارداد مشتقه به طرف فروش بابت دریافت دارایی پایه می پردازد‪.‬‬
‫‪Exotic Options‬‬
‫قرارداد اختیار نامتعارف‪ :‬قرارداد اختیاری است که عایدیش از طریق روش‏های پیچیده محاسبه می‏شود‪.‬‬
‫‪Fair Value‬‬
‫ارزش عادالنه (منصفانه)‪ :‬این قیمت زمانی است که فرصت آربیتراژی بین بازار نقدی و آتی سهم وجود نداشته باشد یا ‬
‫بیان دیگر‪ ،‬قیمت بازار قرارداد آتی با قیمت ذاتی آن برابر باشد‪.‬‬

‫‪211‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪Market Order‬‬
‫سفارش به قیمت بازار‪ :‬سفارشی است که در بهترین قیمت ممکن اجرا می شود‪.‬‬
‫)‪Falling market (Bearish Market‬‬
‫بازار اُفتان (رو به تنزل)‬
‫‪Family Option‬‬
‫قراردادهای اختیار به سبک‏های مشابه را می گویند‪.‬‬
‫‪Fast Markets‬‬
‫شرایطی که قیمت بازار به شدت متالطم است به طوری که معامله‏گران مسئولیت اجرای سفارش‏ها را بر عهده نمی گیرند‪.‬‬
‫(‪Fifo (First In First Out‬‬
‫قاعده فایفو (اولین صادره از اولین وارده)‪ :‬اگر سفارش های متعددی با قیمت یکسان ثبت شده باشند‪ ،‬زمان ثبت‬
‫سفارش معیار اولویت دهی در انجام سفارش ها خواهد بود‪.‬‬
‫(‪Fill-And-Kill (FAK‬‬
‫سفارش اجرا و لغو‪ :‬سفارش هایی هستند که به محض ورود به سامانه معامالتی با بیش ترین حجم ممکن اجرا می شود‬
‫و بخش اجرا نشده سفارش بالفاصله توسط سامانه معامالتی لغو می گردد‪.‬‬
‫‪Fine-Tune Market Exposure‬‬
‫استراتژی سرمایه گذاری کوتاه‏مدت در سهام با پتانسیل رشد قیمت می باشد‪.‬‬
‫‪First notice day‬‬
‫اولین روزی که فروشنده آمادگی خود مبنی بر تحویل دارایی پایه را می تواند به اطالع اتاق پایاپای برساند‪.‬‬
‫‪First Trading Day‬‬
‫اولین روز معامالتی قرارداد مشتقه است‪.‬‬
‫‪Flex (Flexible) Option Contract‬‬
‫اختیار منعطف‪ :‬قرارداد اختیار بورسی می‏باشد که خارج از استانداردهای بورس نظیر قیمت توافقی و سررسید مورد‬
‫معامله قرار می‏گیرند‪.‬‬
‫‪Forward commitments‬‬
‫تعهدات آتی‪ :‬دسته ای از قراردادهای مشتقه هستند که در سررسیدشان به اجرا (‪ )Exercise‬درمی آیند‪ .‬این تعهدات را‪،‬‬
‫قراردادهای الزم االجرا (‪ )Binding contracts‬نیز می خوانند‪.‬‬
‫‪Forward Contract‬‬
‫پیمان آتی (قرارداد تحویل آینده)‪ :‬موافقت‏نامه‏ای است که به موجب آن‪ ،‬طرفین موافقت می‏کنند معامله بر سر یک‬
‫دارایی پایه را بنا بر قیمتی مشخص در روزی (سررسیدی) مشخص در آینده انجام دهند‪.‬‬
‫)‪Forwad Rate Agreement (FRA‬‬
‫پیمان آتی نرخ بهره‪ :‬موافقت‏نامه‏ای است که به موجب آن‪ ،‬موافقت می‏شود نرخ بهره مشخص و ثابتی (نرخ بهره توافقی)‬
‫در قبال بهره شناور (متغیری) روی یک مبلغ مشخص طی دوره ای مشخص در آینده تعلق گیرد‪.‬‬
‫‪Forward Start Option‬‬
‫قرارداد اختیاری است که قیمت توافقی آن در آینده تعیین می شود‪.‬‬

‫‪212‬‬
 ‫هقتشم نومزآ یصصخت تاغل‬

‫‪Forward Volatility Skew‬‬

‫بازاری که در آن‪ ،‬قرارداد اختیار با قیمت توافقی بیش‏تر‪ ،‬تالطم ضمنی بیش تری دارند و در نتیجه باال قیمت‏گذاری‬
‫می شوند و قراردادهای اختیار با قیمت توافقی کم تر‪ ،‬تالطم ضمنی کم تری دارند و در نتیجه پایین قیمت گذاری می شوند‪.‬‬
‫)‪Contango(Forwardation‬‬
‫پیش سویی‪ :‬متضاد پس سویی(‪ )Backwardation‬است‪ .‬وضعیتی است که در سررسید قرارداد آتی قرارداد به قیمتی ‬
‫باالتر از قیمت نقدیِ مورد‏انتظار معامله می شود‪.‬‬
‫‪Fungibility‬‬
‫جانشین‏پذیری‪ :‬امکان بستن موقعیت در یک بورس از طریق اتخاذ موقعیت در قرارداد یکسان پذیرفته شده در بورس‬
‫دیگر را می‏گویند‪.‬‬
‫‪Futures Contract Market Value‬‬
‫ارزش بازار قرارداد آتی‪ :‬قیمتی است که از طریق سازوکار عرضه و تقاضا برای قرارداد آتی تعیین می شود‪.‬‬
‫‪Futures Contract Specification‬‬
‫های تحویل دارایی ‬
‫ِ‬ ‫مشخصات قرارداد آتی‪ :‬منظور از مشخصات‪ ،‬اندازه قرارداد‪ ،‬ویژگی های دارایی پایه‪ ،‬سررسید و محل‬
‫پای ِه قرارداد آتی می باشد‪.‬‬
‫)‪Futures contract(Futures‬‬
‫قرارداد آتی‪ :‬مشابه پیمان آتی است با این تفاوت که در بورس معامله می شود و دارای مشخصاتی استاندارد است‪.‬‬
‫‪Futures Market‬‬
‫بازار آتی‪ :‬یکی از بازارهای مالی است که در آن قراردادهای آتی معامله می‏شود‪.‬‬
‫‪Futures Option‬‬
‫قرارداد اختیار آتی‏ها‪ :‬قرارداد اختیاری است که دارایی پایه آن‪ ،‬قرارداد آتی است‪.‬‬
‫‪Game Option‬‬
‫قرارداد اختیاری است که فروشنده حق دارد اختیار فروخته شده را فسخ کند ولی باید عایدی خریدار در روز فسخ و‬
‫هم چنین قیمت اختیار را به وی بپردازد‪.‬‬
‫)‪Gearing (Leverage‬‬
‫اهرم مالی‪ :‬کنترل معادل ارزش دارایی پایه (ارزش قرارداد آتی) را با یک سپرده اولیه (وجه تضمین اولیه) در قراردادهای ‬
‫آتی را گویند‪.‬‬
‫)‪Good-Till-Cancelled (GTC‬‬
‫سفارش بدون محدودیت زمانی‪ :‬منظور اعتبار زمانی سفارش در سامانه معامالتی است‪ .‬این سفارش تا زمانی که توسط‬
‫خریدار یا فروشنده حذف نشود در سامانه معامالتی باقی مانده و معتبر می باشد‪.‬‬
‫)‪Good-Till-Date (GTD‬‬
‫سفارش مدت دار‪ :‬منظور اعتبار زمانی سفارش در سامانه معامالتی است‪ .‬سفارشی است که اعتبار آن در پایان تاریخی ‬
‫که در زمان ورود سفارش مشخص شده به اتمام می رسد‪.‬‬
‫‪Gross Basis‬‬
‫روش پایه ناخالص‪ :‬روشی برای محاسبه حجم معامالت است که در آن‪ ،‬موقعیت های خرید و موقعیت های فروش با هم‬
‫جمع می شوند‪.‬‬

‫‪213‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪Hedging‬‬
‫پوشش گری‪ :‬عبارت است از پرداخت یا دریافت معین در ازای دارایی پایه‪ ،‬صرف‏نظر از تالطم (نوسان) بازار‪.‬‬
‫‪Horizontal Spread‬‬
‫دامنک افقی‪ :‬یکی از استراتژی‏های فعاالن بازار اختیار است که در آن‪ ،‬قیمت توافقی اختیارهای خریداری شده یکسان ‬
‫ولی سررسیدشان متفاوت است‪.‬‬
‫‪Hot Tips‬‬
‫شایعات‪ :‬منظور شایعات در بازارهای مالی است‪.‬‬
‫)‪Implied Volatility (IV‬‬
‫تالطم ضمنی‪ :‬تالطم قیمت اختیار است که از طریق مدل های قیمت گذاری اختیار به‏دست می‏آید‪.‬‬
‫‪Implied Volatility Skew‬‬
‫بازاری است که در آن‪ ،‬قرارداد اختیار با سررسید نزدیک تر‪ ،‬تالطم ضمنی بیش تری نسبت به قرارداد اختیار سررسید دیرتر‬
‫دارند‪.‬‬
‫‪Inactive Orders‬‬
‫به ورود سفارش به سامانه معامالتی اشاره دارد‪ .‬سرمایه‏گذاران می‏توانند طی دوره پیش‏گشایش بازار‪ ،‬سفارش‏های غیرفعال‬
‫صادر کنند و آنها را بعدا ً فعال کنند‪.‬‬
‫‪Index options‬‬
‫قرارداد اختیار شاخص‪ :‬قرارداد اختیاری است که دارایی پایه آن یک شاخص نظیر شاخص سهام است‪.‬‬
‫‪Individual Equity Options‬‬
‫قرارداد اختیار سهام‪ :‬قرارداد اختیاری است که دارایی پایه آن‪ ،‬سهام یک شرکت است‪.‬‬
‫‪Initial Margin‬‬
‫وجه تضمین اولیه‪ :‬درصدی از مبلغ قرارداد آتی است که به وسیله اتاق تسویه و پایاپای در زمان انعقاد قرارداد آتی از ‬
‫طرف های آن اخذ می شود‪.‬‬
‫‪Intrinsic value of option‬‬
‫ارزش ذاتی‪ :‬مابه التفاوت قیمت توافقی دارایی پایه و قیمت نقدی آن در هر لحظه از عمر قرارداد اختیار است‪.‬‬
‫‪Initial margin‬‬
‫وجه تضمین اولیه‪ :‬درصدی از مبلغ قرارداد آتی است که به وسیله اتاق تسویه و پایاپای در زمان انعقاد قرارداد آتی از ‬
‫طرف های آن اخذ می شود‪.‬‬
‫‪Inner Option‬‬
‫قرارداد اختیار مرکب (دوالیه)‪ :‬قرارداد اختیاری است که دارایی پایه آن‪ ،‬قرارداد اختیار دیگر می‏باشد‪.‬‬
‫‪Interdelivery Spread‬‬
‫یکی از استراتژی های فعاالن بازار اختیار است که در آن‪ ،‬فروش یک اختیار خرید به قیمت توافقی ‪ A‬با سررسید زودتر و‬
‫خرید اختیارخرید با همان قیمت توافقی و سررسید دیرتر می باشد‪.‬‬
‫‪Interest Rate Cap‬‬
‫اختیار خرید نرخ بهره مادر‪ :‬قرارداد اختیاری را که شامل یک سری متوالی از اختیارهای خرید نرخ بهره است‪ ،‬اختیار‬
‫خرید مادر (‪ )Cap‬گویند‪ .‬به هر یک از اختیارهای خرید عضو اختیار خرید نرخ بهره مادر‪ ،‬اختیار خرید نرخ بهره تابعه ‬
‫(‪ )Caplet‬می گویند‪.‬‬

‫‪214‬‬
 ‫هقتشم نومزآ یصصخت تاغل‬

‫‪Interest Rate Floor‬‬

‫اختیار فروش نرخ بهره مادر‪ :‬قرارداد اختیاری را که شامل یک سری متوالی از اختیارهای فروش نرخ بهره است‪ ،‬اختیار‬
‫فروش مادر (‪ )Floor‬گویند‪ .‬به هر یک از اختیارهای خرید عضو اختیار خرید نرخ بهره مادر‪ ،‬اختیار فروش نرخ بهره تابعه ‬
‫(‪ )Floorlet‬خوانند‪.‬‬
‫‪Interest rate options‬‬
‫اختیار نرخ بهره‪ :‬قراردادی است که خریدار (طرف خرید) آن‪ ،‬حق پرداخت بر اساس نرخ بهره معلوم (نرخ بهره توافقی)‬
‫و دریافت بر اساس نرخ بهره نامعلوم (نرخ بهره مرجع‪ ،‬معموالً الیبور) دارد‪.‬‬
‫‪In-The-Money(ITM) Option‬‬
‫اختیار باارزش‪ :‬اختیاری است که قیمت توافقی دارایی پایه بهتر از قیمت نقدی آن است‪.‬‬
‫‪Inverted Market‬‬
‫بازار نامتعارف (معکوس)‪ :‬بازاری که قیمت آتی قرارداد با سررسید دیرتر کم‏تر از قیمت آتی قرارداد با سررسید زودتر‬
‫است‪.‬‬
‫‪Law of One Price‬‬
‫اصل قیمت واحد‪ :‬یکسان شدن قیمت یک دارایی را از طریق عملیات آربیتراژ (خرید دارایی از بازار ارزان‏تر و فروش آن ‬
‫در بازار گران تر) گویند‪.‬‬
‫‪Limit Order‬‬
‫سفارش محدود‪ :‬یکی از انواع سفارش در سامانه معامالتی می‏باشد‪ .‬سفارش محدود‪ ،‬سفارش خرید یا فروشی است که ‬
‫در قیمت تعیین شده توسط مشتری‪ ،‬یا بهتر از آن انجام می‏شود‪.‬‬
‫‪Liquidating a short position‬‬
‫بازخرید اختیار‪ :‬بازخرید قرارداد اختیاری که قب ً‬
‫ال فروخته شده است‪.‬‬
‫‪Liquidity Risk‬‬
‫شدن سریع یک دارایی با هزینه کم است‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ریسک نقدشوندگی‪ :‬قابلیت نقد‬
‫‪Listed option‬‬
‫قرارداد اختیار پذیرفته شده در بورس‪ :‬اوراق بهادار مبتنی بر کاالیی است که توسط هیات پذیرش بورس به منظور‬
‫معامالت آتی در بورس پذیرش شده است‪.‬‬
‫‪Long Call‬‬
‫خرید اختیار خرید‪ :‬منظور حق (نه الزام) خرید دارایی پایه در سررسیدی (یا به مدتی) مشخص می‏باشد‪.‬‬
‫)‪Long position (Buy position‬‬
‫موقعیت خرید‪ :‬طرفی از قرارداد مشتقه می‏باشد که خرید دارایی پایه را تعهد کرده است‪.‬‬
‫‪Long Put‬‬
‫خرید اختیار فروش‪ :‬منظور حق (نه الزام) فروش دارایی پایه در سررسیدی (یا به مدتی) مشخص می‏باشد‪.‬‬
‫‪Long Straddle‬‬
‫یکی از استراتژی های فعاالن بازار اختیار است که شامل خرید یک اختیار خرید و خرید یک اختیار فروش به قیمت توافقی ‬
‫‪ A‬می شود‪.‬‬
‫‪Long-term stock or index options‬‬
‫قراردادهای اختیار با سررسید بیش از سه سال را گویند‪.‬‬

‫‪215‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪Lookback Option‬‬
‫قرارداد اختیاری است که وابسته به مسیر است‪ ،‬بدین معنی که خریدار حق دارد که دارایی پایه را به کم‏ترین (بیش‏ترین)‬
‫قیمت آن طی دوره زمانی مشخص بخرد (بفروشد)‪.‬‬
‫)‪Low Exercise Price Options (LEPOs‬‬
‫قرارداد اختیار به سبک اروپایی است که قیمت توافقی آن یک سنت است‪.‬‬
‫‪Maintenance margin‬‬
‫حداقل وجه تضمین‪ :‬حدی است که کاهش موجودی حساب تا آن مقدار مجاز می باشد‪.‬‬
‫‪Margin‬‬
‫نکول طرف های قرارداد آتی از آنها اخذ می شود‪.‬‬
‫ِ‬ ‫وجه تضمین‪ :‬مبلغی است که برای جلوگیری از ریسک‬
‫‪Margin Call‬‬
‫اخطاریه افزایش وجه تضمین‪ :‬اخطاری است که اتاق تسویه و پایاپای پس از رسیدن موجودی حساب به حداقل وجه ‬
‫تضمین به طرف قرارداد آتی می دهد‪.‬‬
‫)‪Market on opening (MOO Orders‬‬
‫سفارش به قیمت گشایش‪ :‬سفارشی است که فقط در مرحله پیش‏گشایش می تواند وارد سامانه معامالتی شود‪ .‬این‬
‫سفارش بدون تعیین قیمت وارد سامانه معامالتی شده و در مرحلۀ گشایش با قیمت گشایش معامله خواهد شد‪ .‬در صورت ‬
‫اجرا نشدن بخشی از سفارش‪ ،‬باقی مانده به صورت یک سفارش محدود با قیمت گشایش در سامانه معامالتی باقی می‏ماند‪.‬‬
‫)‪Market to Limit (MTL Orders‬‬
‫سفارش باز‪ -‬محدود‪ :‬سفارشی است که فقط در مرحله حراج پیوسته می تواند وارد سامانه معامالتی شود‪ .‬این سفارش‬
‫بدون تعیین قیمت وارد سامانه معامالتی شده و با قیمت بهترین سفارش طرف مقابل اجرا می شود‪ .‬در صورت اجرا نشدن بخشی از ‬
‫سفارش‪ ،‬باقیمانده به صورت یک سفارش محدود به قیمت آخرین معامله انجام شده در سامانه معامالتی باقی می‏ماند‪.‬‬
‫‪Market-Wide Position Limit‬‬
‫سقف موقعیت‏های بازار‪ :‬این محدودیت به وسیله سازمان بورس به بازار مشتقه تحمیل می‏شود‪.‬‬
‫)‪Mark-to-market (Daily settlement‬‬
‫به‏روز‏رسانی حساب ها (تسویه روزانه)‪ :‬به دریافت روزانه زیان از یک طرفِ قرارداد آتی و پرداخت آن به طرف دیگر‬
‫قرارداد‪ ،‬گفته می شود‪.‬‬
‫)‪Maturity (delivery date=Expiration date‬‬
‫سررسید‪ :‬تاریخ انقضا یا سررسید قرارداد مشتقه است و سررسید‪ ،‬روزی است که تحویل دارایی پایه در ازای پرداخت‬
‫قیمت توافقی (اعمال) صورت می گیرد‪.‬‬
‫‪Minimum-Quantity Order‬‬
‫سفارش با حداقل مقدار‪ :‬یکی از انواع سفارشی است که وارد سامانه معامالتی می شود‪ .‬این سفارش باید به محض ورود‬
‫به سیستم معامالتی در حداقل مقدار ذکر شده اجرا شده یا لغو شود‪.‬‬
‫‪Naked option‬‬
‫اختیار بی پشتوانه‪ :‬در این حالت‪ ،‬فروشنده اختیار خرید‪ ،‬دارایی پایه را در اختیار ندارد‪.‬‬
‫‪Near the money strike price‬‬
‫قرارداد اختیار با ارزش ذاتی نزدیک به صفر‪ :‬اختیاری است که قیمت توافقی دارایی پایه برابر با قیمت نقدی آن است‪.‬‬

‫‪216‬‬
 ‫هقتشم نومزآ یصصخت تاغل‬

‫‪Nearby Contract‬‬
‫قراردادی است که زودترین سررسید را نسبت به سایر قراردادها با دارایی پایه مشابه دارد‪.‬‬
‫‪Netting‬‬
‫تسویه خالص‪ :‬پرداخت یک طرف قرارداد سواپ بر اساس مابه التفاوت دو جریان نقدی به طرف دیگر است‪.‬‬
‫‪Normal market‬‬
‫بازار متعارف (عادی)‪ :‬بازاری است که قیمت آتی قراردادهای با سررسید دیرتر‪ ،‬بیش تر از قیمت آتی قراردادهای با ‬
‫سررسید زودتر است‪.‬‬
‫)‪Notational Value (Notational principal‬‬
‫مبلغ اسمی(فرضی)‪ :‬مبنایی برای محاسبه بهره پرداختی در پیمان آتی نرخ بهره (‪ )FRA‬است‪.‬‬
‫‪Notice of Intention to Deliver‬‬
‫گواهی آمادگی تحویل‪ :‬سندي است که توسط خریدار و فروشنده قرارداد آتی و به منظور آگاهی اتاق پایاپاي از آمادگی ‬
‫وي جهت تحویل کاال ارایه می‏گردد‪.‬‬
‫‪Offseting Position‬‬
‫ِ‬
‫اتخاذ موقعیت مخالف موقعیت جاری برای بستن موقعیت در قرارداد آتی است‪.‬‬ ‫موقعیت معکوس (جبرانی)‪:‬‬
‫‪Open Interests‬‬
‫قراردادهای باز‪ :‬کل قرارداد‏های تعیین تکلیف نشده است‪.‬‬
‫‪Open Position‬‬
‫موقعیت‏های باز سرمایه‏گذار‪ :‬منظور تعداد موقعیت هایی که یک فرد در بازار آتی تعهد کرده است‪.‬‬
‫‪Open Position Limit‬‬
‫محدودیت موقعیت‏های باز‪ :‬سقف موقعیت‏هایی است که یک فرد می‏تواند در بازار آتی داشته باشد‪.‬‬
‫)‪Option buyer (Option Taker,Option holder‬‬
‫طرف خرید (خریدار‪/‬دارنده) اختیار‪ :‬طرفی از قرارداد اختیار است که حق (اختیار) دارد دارایی پایه را از طرف دیگر‬
‫بخرد یا به وی بفروشد‪.‬‬
‫‪Option Class‬‬
‫طبقه قرارداد اختیار‪ :‬همه قراردادهای اختیار با دارایی پایه مشابه را گویند‪.‬‬
‫‪Option contract‬‬
‫قرارداد اختیار معامله‪ :‬قراردادی است که به یک طرف قرارداد‪ ،‬اختیار می دهد‪ ،‬اما او را موظف نمی کند‪ ،‬که یک دارایی ‬
‫پایه را به قیمتی مشخص در مدتی معین از طرف دیگر بخرد یا به او بفروشد‪.‬‬
‫)‪Option Grantor(option seller or option writer‬‬
‫فروشنده اختیار‪ :‬طرفی از قرارداد اختیار است که موظف است دارایی پایه را به طرف دیگر‪ ،‬در صورت درخواست او‪،‬‬
‫بفروشد یا از وی بخرد‪.‬‬
‫)‪Option holder(Option Taker,Option buyer‬‬
‫طرف خرید (خریدار‪،‬دارنده) اختیار‪ :‬طرفی از قرارداد اختیار است که حق (اختیار) دارد دارایی پایه را از طرف دیگر‬
‫بخرد یا به وی بفروشد‪.‬‬
‫)‪Option period(Life time‬‬
‫دوره قرارداد اختیار‪ :‬مدت زمان بین اولین روز معامالتی تا آخرین روز معامالتی یک قرارداد اختیار است‪.‬‬

‫‪217‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪Option premium‬‬
‫قیمت (صرفه) اختیار‪ :‬کارمزدی (مبلغی) است که دارنده اختیار بابت دریافت اختیار به فروشنده آن در زمان انعقاد‬
‫قرارداد می پردازد‪.‬‬
‫‪Option Pricing Curve‬‬
‫منحنی است که بیان گر رابطه بین قیمت تئوریِ قرارداد اختیار و قیمت دارایی پایه آن است‪.‬‬
‫)‪Option seller (Option writer‬‬
‫طرف فروش (فروشنده‪ ،‬ناشر) اختیار‪ :‬طرفی از قرارداد اختیار است که موظف است دارایی پایه را به طرف دیگر‪ ،‬در‬
‫صورت درخواست او‪ ،‬بفروشد یا از وی بخرد‪.‬‬
‫‪Option Style‬‬
‫سبک قرارداد اختیار‪ :‬تقسیم بندی اختیار از نظر زمان اجرا را گویند‪ .‬قرارداد اختیار (چه اختیار خرید چه اختیار فروش)‬
‫از نظر زمان اجرا معموالً به دو دسته متداول اروپایی و امریکایی تقسیم می شوند‪.‬‬
‫‪(Option buyer,Option holder) Option Taker‬‬
‫طرف خرید (خریدار‪/‬دارنده) اختیار‪ :‬طرفی از قرارداد اختیار است که حق (اختیار) دارد دارایی پایه را از طرف دیگر‬
‫بخرد یا به وی بفروشد‪.‬‬
‫)‪Option writer (Option seller‬‬
‫طرف فروش (فروشنده‪ ،‬ناشر) اختیار‪ :‬طرفی از قرارداد اختیار است که موظف است دارایی پایه را به طرف دیگر‪ ،‬در‬
‫صورت درخواست او‪ ،‬بفروشد یا از وی بخرد‪.‬‬
‫‪Option's Lifetime‬‬
‫دوره عمر قرارداد اختیار‪ :‬مدت زمان بین اولین روز معامالتی تا آخرین روز معامالتی قرارداد اختیار است‪.‬‬
‫‪Options on Futures Contract‬‬
‫قرارداد اختیا ِر آتی‏ها‪ :‬قرارداد اختیاری است که دارایی پایه آن قرارداد آتی است‪.‬‬
‫‪Options on Swaps‬‬
‫قرارداد اختیا ِر سواپ‪ :‬قرارداد اختیاری است که دارایی پایه آن قرارداد سواپ است‪.‬‬
‫‪Order‬‬
‫سفارش‪ :‬منظور اتخاذ موقعیت‏های خرید یا فروش می‏باشد‪.‬‬
‫‪Order Limit‬‬
‫سقف سفارش‪ :‬بیش‏ترین تعداد قراردادی است که می‏توان در هر سفارش وارد سامانه معامالتی کرد‪.‬‬
‫)‪Out-The-Money(OTM‬‬
‫اختیار بی ارزش‪ :‬اختیاری است که قیمت توافقی دارایی پایه بدتر از قیمت نقدی آن است‪.‬‬
‫‪Outperform‬‬
‫زمانی است که بازدهی یک سهم (یا یک نهاد مالی) طی یک دوره زمانی مشخص‪ ،‬بیش از سهام های دیگر (نهادهای مالی ‬
‫دیگر) باشد‪.‬‬
‫‪Outstanding Obligation‬‬
‫موقعیت‏های باز یک قرارداد مشتقه می‏باشد‪.‬‬
‫‪Over Price‬‬
‫حالتی است که ارزش بازار یک دارایی بیش از ارزش ذاتی آن باشد‪.‬‬

‫‪218‬‬
 ‫هقتشم نومزآ یصصخت تاغل‬

‫‪Over-The-Counter (OTC) derivatives‬‬

‫قراردادهای مشتقه در فرابورس‪ :‬قراردادهای دلخواهی هستند که در هر مکانی غیر از بورس معامله می شوند‪.‬‬
‫‪Parity‬‬
‫زمانی است که قیمت قرارداد اختیار معامله با ارزش ذاتی آن برابر می شود‪.‬‬
‫‪Pay-Off‬‬
‫عایدی‪ :‬سود یا زیانی است که طرف های قرارداد مشتقه کسب می کنند‪.‬‬
‫‪Pegging‬‬
‫یکی از روش های دست کاری قیمت است که با هدف حفظ یا افزایش قیمت دارایی پایه به منظور جلوگیری از اجرای‬
‫قرارداد اختیار فروش صورت می گیرد‪.‬‬
‫‪Penalty‬‬
‫جریمه‪ :‬وجوهی است که بورس در برخی از اوقات به منظور جلوگیری از خطاهای عمدی برای فعاالن بازار سرمایه در‬
‫نظر می گیرد‪.‬‬
‫‪Physical settlement‬‬
‫تسویه فیزیکی‪ :‬تحویل دارایی پایه در سررسید قرارداد مشتقه در ازای پرداخت قیمت توافقی را گویند‪.‬‬
‫‪Pin risk‬‬
‫ریسک سررسید قرارداد‪ :‬زمانی است که در آخرین روز معامالتی‪ ،‬قرارداد در محدوده قیمت سربه سر قرار دارد‪.‬‬
‫‪Portfolio Insurance‬‬
‫تضمین سبد اوراق بهادار‪ :‬به تخصیص دارایی به صورت پویا اشاره دارد‪.‬‬
‫‪Position Traders‬‬
‫گروهی از فعاالن بازار سرمایه هستند که موقعیت هایشان را برای مدت بیش تری نگه می دارند‪ .‬آن ها امیدوارند بتوانند از ‬
‫تغییرات مهم بازار بهره جویند‪.‬‬
‫‪Price Convergence‬‬
‫اصل همگرایی‪ :‬برابری قیمت آتی و قیمت نقدی در سررسید قرارداد آتی را گویند‪.‬‬
‫‪Price Discovery‬‬
‫کشف قیمت‪ :‬تعیین قیمت قرارداد در بازار می باشد‪.‬‬
‫‪Principal to Principal‬‬
‫رابطه بین اعضای اتاق پایاپای و مشتری‪ ،‬معموالً رابطه طرف معامله به طرف معامله در نظر گرفته می شود‪.‬‬
‫)‪Protected Strategy (covered put‬‬
‫استراتژی باپشتوانه‪ :‬استراتژی است که ریسک آن محدود است‪ ،‬نظیر فروش سهم در بازار نقدی و اتخاذ موقعیت خرید‬
‫در قرارداد اختیار خرید‪.‬‬
‫‪Pure hedging‬‬
‫به حالتی گفته می‏شود که پوشش گر موقعیت خود در بازار آتی را تا زمان اتخاذ موقعیت موردنظر در بازار نقدی در آینده‪،‬‬
‫نبندد یا باز نکند‪.‬‬
‫‪Put option‬‬
‫اختیار فروش‪ :‬قراردادی است که به دارنده آن اختیار (نه الزام) فروش دارایی پایه را در سررسید (یا به مدتی) مشخص‬
‫را به طرف دیگر می دهد‬

‫‪219‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪Put-Call Parity‬‬
‫رابطه برابری‪ :‬برابری قیمت قرارداد اختیار خرید و اختیار فروش در مدل قیمت گذاری بلک و شولز است‪.‬‬
‫‪Pyramiding‬‬
‫اتخاذ موقعیت جدید با سود کسب شده از موقعیت های باز در قرارداد آتی را گویند‪.‬‬
‫‪Ratio Call Backspread‬‬
‫یکی از استراتژی‏های فعاالن بازار اختیار است که شامل فروش یک اختیار خرید به قیمت توافقی ‪ A‬و خرید دو اختیار‬
‫خرید به قیمت توافقی ‪ B ) B‬بزرگ تر از ‪ )A‬است‪.‬‬
‫‪Ratio spread‬‬
‫یکی از استراتژی های فعاالن بازار اختیار است که درآن‪،‬خرید قرارداد اختیار خرید یا فروش و فروش تعداد بیش تری از ‬
‫قراردادهای اختیار با ارزش کم‏تر (بی‏ارزش‏تر) نسبت به قراردادهای خریداری شده با سررسید مشابه می‏باشد‪.‬‬
‫‪Reoption‬‬
‫قرارداد اختیار مجدد‪ :‬زمانی است که قرارداد اختیار بدون ارزش به پایان می رسد‪ ،‬مالک دارایی پایه مجددا ً قرارداد اختیار‬
‫را خریداری می کند‪.‬‬
‫‪Reverse Calendar Spread‬‬
‫یکی از استراتژی‏های فعاالن بازار اختیار است که شامل خرید اختیار با سررسید زودتر و فروش اختیار با سررسید دیرتر‬
‫است‪.‬‬
‫‪Reverse Volatility Skew‬‬
‫بازاری که در آن قراردادهای اختیار با قیمت توافقی بیش تر‪ ،‬تالطم ضمنی کم‏تری دارند و در نتیجه پایین قیمت‏گذاری‬
‫می شوند و قراردادهای اختیار با قیمت توافقی کم‏تر‪ ،‬تالطم ضمنی بیش‏تری دارند و در نتیجه باال قیمت گذاری می شوند‪.‬‬
‫‪Rho‬‬
‫ضریب رو‪ :‬شاخصی است که تغییر قیمت قرارداد اختیار به ازای تغییر یک واحد نرخ بهره بدون ریسک را اندازه گیری‬
‫می کند‪.‬‬
‫‪Right Issue‬‬
‫حق تقدم‪ :‬افزایش سرمایه از طریق انتشار حق تقدم را گویند‪.‬‬
‫‪Risk Averse‬‬
‫ریسک‏گریز‪ :‬یکی از ویژگی های بیش تر سرمایه گذاران می باشد‪ ،‬بدین معنی که بین سرمایه گذاری ها با بازده انتظاری‬
‫مشابه‪ ،‬سرمایه گذاری را انتخاب می کند که ریسک کم تری دارد‪.‬‬
‫‪Risk Bearer‬‬
‫ریسک‏پذیر‪ :‬یکی از ویژگی‏های برخی سرمایه گذاران می باشد‪ ،‬بدین معنی که بین سرمایه گذاری ها با بازده انتظاری‬
‫مشابه‪ ،‬سرمایه گذاری را انتخاب می کند که ریسک بیش تری دارد‪.‬‬
‫‪Risk Disclosure‬‬
‫بیانیه ریسک‪ :‬سندی است که در آن‪ ،‬فعاالن بازار آتی ابراز می دارند که از ریسک موجود در قراردادهای آتی اطالع دارند‪.‬‬
‫‪Risk Neutral Portfolio‬‬
‫سبد اوراق بهادار خنثی به ریسک‪ :‬تشکیل یک سبد اوراق بهادار خنثی به ریسکی است که بازده قرارداد اختیار معامله ‬
‫را منعکس می کند‪.‬‬

‫‪220‬‬
 ‫هقتشم نومزآ یصصخت تاغل‬

‫‪Risk Seeker‬‬
‫ریسک پذیر‬
‫‪Roll Down‬‬
‫بستن موقعیت‏های فعلی در قرارداد مشتقه و اتخاذ موقعیت جدید در قیمت‏های توافقی کم تر را گویند‪.‬‬
‫‪Roll Forward‬‬
‫تجدید موقعیت در قرارداد با سررسید دیرتر را گویند‪.‬‬
‫‪Roll Up‬‬
‫بستن موقعیت‏های فعلی در قرارداد مشتقه و اتخاذ موقعیت جدید در قیمت های توافقی بیش تر را گویند‪.‬‬
‫‪Rolling‬‬
‫بستن موقعیت‏های فعلی و اتخاذ موقعیت‏های جدید در قرارداد مشتقه با سررسید یا قیمت توافقی متفاوت یا هر دو را‬
‫گویند‪.‬‬
‫‪Rolling Out‬‬
‫تجدید موقعیت در قرارداد مشتقه با سررسید دیرتر را گویند‪.‬‬
‫‪Rollover‬‬
‫تجدید موقعیت در قراردادهای با ماه سررسید دیرتر را گویند‬
‫‪Scalpers‬‬
‫دالل‪ :‬معامله گری است که به دنبال بهره جویی از کوچک ترین تغییرات در قیمت قراردادها است‪ .‬آنها معموالً موقعیت شان ‬
‫را فقط برای چند دقیقه حفظ می کنند‪.‬‬
‫)‪Sell position(Short position‬‬
‫موقعیت فروش‪ :‬طرفی از قرارداد مشتقه می باشد که فروش دارایی پایه را تعهد کرده است‪.‬‬
‫فروشنده – )‪Seller (Short PositionTaker‬‬
‫طرفی از قرارداد مشتقه می باشد که فروش دارایی پایه را تعهد کرده است‪.‬‬
‫‪Selling (Writing) Options‬‬
‫موقعیت فروش قرارداد اختیار‬
‫‪Selling Hedge‬‬
‫پوشش ریسک از طریق اتخاذ موقعیت فروش در قراردادهای مشتقه را گویند‪.‬‬
‫‪Session Order‬‬
‫سفارش جلسه معامالتی‪ :‬سفارشی است که اعتبار آن در پایان جلسه رسمی معامالتی به اتمام می رسد و در صورت ‬
‫عدم اجرا‪ ،‬به صورت خودکار از سامانه معامالتی حذف می شود‪.‬‬
‫‪Settlement‬‬
‫تسویه‪ :‬خاتمه دادن به قرارداد مشتقه در سررسید است‪.‬‬
‫‪Settlement & Delivery Fee‬‬
‫کارمزد تسویه‪ :‬کارمزدی است که اتاق تسویه و پایای از طرفین قرارداد مشتقه بابت تسویه قراردادهای دریافت می کند‪.‬‬
‫‪Settlement Currency‬‬
‫واحد پولی تسویه‪ :‬واحد پولی است که با آن عملیات تسویه و پایاپای قراردادهای مشتقه صورت می گیرد‪.‬‬

‫‪221‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪Settlemment date‬‬
‫تاریخ تسویه‪ :‬سررسید(ها) و یا تاریخ(های) تسویه در قراردادهای مشتقه می باشد‪.‬‬
‫‪Settlemment period‬‬
‫دوره تسویه‪ :‬در قراردادهای سواپ مدت بین دو تاریخ تسویه را گویند‪.‬‬
‫‪Short Call‬‬
‫موقعیت فروش در اختیار خرید‪ :‬اتخاذ موقعیت فروش در قرارداد اختیار خرید است‪.‬‬
‫‪Short Hedge‬‬
‫پوشش ریسک از طریق اتخاذ موقعیت فروش در قراردادهای مشتقه را گویند‪.‬‬
‫‪Short Position‬‬
‫موقعیت فروش‬
‫‪Short Put‬‬
‫موقعیت فروش در اختیار فروش‪ :‬اتخاذ موقعیت فروش در قرارداد اختیار فروش را گویند‪.‬‬
‫‪Short sell‬‬
‫فروش استقراضی‪ :‬فروش دارایی است که در اختیار ما نمی‏باشد‪.‬‬
‫‪Short Strangle‬‬
‫یکی از استراتژی های فعاالن بازار اختیار است که شامل فروش یک اختیار خرید به قیمت توافقی ‪ B‬و فروش یک اختیار‬
‫فروش به قیمت توافقی ‪ A‬می باشد‪.‬‬
‫‪Shout Option‬‬
‫قرارداد اختیاری است که خریدار می تواند به فروشنده الزام کند که قییمت نقدی اختیار خود را در یکی از روزهای دوره‬
‫معامالتی تثبیت کند‪ .‬اگر عایدی اختیار در تاریخ بیش از عایدی آن در سررسید باشد‪ ،‬فروشنده موظف است بر اساس‬
‫عایدی بیش تر قرارداد اختیار را تسویه کند‪.‬‬
‫‪Single Stock Futures‬‬
‫قرارداد آتی سهام شرکت‬
‫‪Speculator‬‬
‫سفته بازان‪ :‬دسته ای از بازی‏گران بازار مشتقه‏اند که از طریق پیش‏بینی قیمت‪ ،‬سود کسب می‏کنند‪.‬‬
‫‪Spot market‬‬
‫یا فروش بالفاصل ِه (فوری) یک دارایی صورت می گیرد‪.‬‬
‫ِ‬ ‫بازار نقدی‪ :‬بازاری است که در آن خرید‬
‫‪Spot price‬‬
‫قیمت نقدی‪ :‬قیمت دارایی در بازار نقدی است‪.‬‬
‫‪Spread Order‬‬
‫سفارش دامنک‪ :‬سفارشی است که معموالً شامل فروش یک قرارداد اختیار و خرید قرارداد اختیار با دارایی پایه مشابه ‬
‫دیگر است‪.‬‬
‫‪Spread Strategy‬‬
‫هر استراتژی را که شامل خرید و فروش قرارداد اختیار با دارایی پایه مشابه باشد‪ ،‬گویند‪.‬‬

‫‪222‬‬
 ‫هقتشم نومزآ یصصخت تاغل‬

‫‪Standard Parisian Barrier Option‬‬

‫یکی از سبک های قرارداد اختیار است که خریدار زمانی می تواند آن را اجرا کند که تعداد روزهای متوالی که قیمت دارایی ‬
‫پایه بیش‏تر یا کم‏تر از قیمت آستانه شود‪ ،‬از تعداد مشخصی بیش‏تر گردد‪ .‬این تعداد‪ ،‬از قبل توافق می‏شود‪.‬‬
‫‪Stock Consolidation‬‬
‫ترکیب سهام‬
‫‪Stock Options‬‬
‫قرارداد اختیار سهام‪ :‬قرارداد اختیاری است که دارایی پایه آن‪ ،‬سهام یک شرکت است‪.‬‬
‫‪Stock Repair‬‬
‫ترمیم سهام‪ :‬یکی از استراتژی های فعاالن بازار اختیار است که شامل خرید نقدی دارایی پایه‪ ،‬خرید یک اختیار خرید به ‬
‫قیمت توافقی ‪ A‬و فروش دو اختیار خرید به قیمت توافقی ‪ B‬می باشد (‪ B‬بزرگ تر از ‪ A‬است)‪.‬‬
‫)‪Stock Split (Stock Subdivision‬‬
‫تجزیه سهم‬
‫‪Stop Limit Order‬‬
‫سفارش متوقف به محدود‪ :‬یکی از سفارشاتی است که وارد سامانه معامالتی می شود‪ .‬سفارش متوقفی است که پس از ‬
‫فعال شدن به سفارش محدود با قیمتی که از قبل در سفارش مشخص شده است‪ ،‬تبدیل می شود‪.‬‬
‫‪Stop Loss Order‬‬
‫سفارش متوقف به باز‪ :‬یکی از سفارشاتی است که وارد سامانه معامالتی می شود‪ .‬سفارش متوقفی است که پس از فعال‬
‫شدن‪ ،‬به سفارش با قیمت باز تبدیل می شود‪.‬‬
‫‪Strips & Straps‬‬
‫استرپ و استریپ‪ :‬یکی از استراتژی‏های فعاالن بازار اختیار است که آنها را اختیارهای سه‏گانه نیز می نامند‪ ،‬چرا که ‬
‫شامل اتخاذ موقعیت در سه قرارداد اختیار است‪ .‬استراتژی استریپ مبتنی بر خرید یک اختیار خرید و دو اختیار فروش‬
‫است‪ .‬قیمت توافقی و سررسید این سه اختیار باید مشابه باشند‪ .‬استراتژی استرپ مبتنی برخرید دو اختیار خرید و یک‬
‫اختیار فروش با قیمت های توافقی و سررسیدهای یکسان است‪.‬‬
‫‪Suitability‬‬
‫الزام همخوانی استراتژی معامالتی با توانایی مالی و اهداف سرمایه‏گذاری معامله گر را گویند‬
‫‪Swap contract‬‬
‫قرارداد سواپ‪ :‬قرادادی است که یک طرف را موظف به پرداخت مجموعه ای از جریان های نقدی با نرخ ثابت (شناور)‬
‫در قبال دریافت مجموعه ای ازجریان های نقدی با نرخ شناورمی کند‪ ،‬در واقع سواپ یک سری از پیمان های آتی است‪.‬‬
‫‪Synthetic Long Stock‬‬
‫یکی از استراتژی‏های فعاالن بازار اختیار است که شامل خرید یک اختیار خرید و فروش یک اختیار فروش به قیمت توافقی ‬
‫‪ A‬می باشد‪.‬‬
‫‪Synthetic Position‬‬
‫اتخاذ موقعیت‏های معادل خرید و فروش را خوانند‪.‬‬
‫‪Synthetic Sell‬‬
‫یکی از استراتژی فعاالن بازار اختیار است که شامل خرید یک اختیار فروش و فروش یک اختیار خرید به قیمت توافقی ‬
‫‪ A‬می باشد‪.‬‬

‫‪223‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪Target Company‬‬
‫شرکت موردنظر برای قبضه مالکیت‬
‫‪Theta‬‬
‫ضریب تتا‪ :‬شاخصی است که تغییرات قیمت قرارداد اختیار را با گذشت زمان و نزدیک شدن به زمان سررسید اندازه‏گیری‬
‫می‏کند‪.‬‬
‫‪Tick Size‬‬
‫حداقل تغییر قیمت‪ :‬حداقل تغییر قیمت در معامالت است که به وسیله بورس تعیین می‏شود‪.‬‬
‫‪Time Decay Value‬‬
‫زوال ارزش زمانی‪ :‬به کاهش ارزش زمانی اختیار با نزدیک شدن به سررسید گویند‪.‬‬
‫‪Time Value‬‬
‫ارزش زمانی اختیار‪ :‬بخشی از قیمت اختیار است که مازاد بر ارزش ذاتی اختیار می باشد‪ .‬به عبارت دیگر مازاد ارزش‬
‫ذاتی اختیار از ارزش اختیار را گویند‪.‬‬
‫‪Trading Fee‬‬
‫کارمزد معامله‬
‫‪Trading for parity‬‬
‫زمانی است که قیمت قرارداد اختیار معامله با ارزش ذاتی آن برابر می‏شود‪.‬‬
‫‪Trading Member‬‬
‫عضو معامالتی‪ :‬منظور کارگزاری است که در سازمان بورس ثبت گردیده است‪.‬‬
‫‪Trading Period‬‬
‫دوره معامالتی‪ :‬فاصله زمانی اولین روز از آخرین روز معامالتی هر قرارداد آتی است که در مشخصات قرارداد تعیین‬
‫می‏گردد‪.‬‬
‫‪Trading Session‬‬
‫جلسه معامالتی‪ :‬دوره زمانی انجام معامالت یک قرارداد آتی است که شامل دوره گشایش‪ ،‬جلسه عادی معامالت و دوره‬
‫پایانی معامالت می شود‪.‬‬
‫‪Transaction Fees‬‬
‫کارمزدهای معامالتی‪ :‬وجوهی است که از طرف های خرید و فروش قراردادهای مشتقه به وسیله کارگزار بابت حق‏الزحمه ‬
‫انجام معامالت اخذ می شود‪.‬‬
‫)‪Treasury Bill/Option Strategy (10/90 Strategy‬‬
‫یک استراتژی در بازارهای مالی است که معامله گر‪ 10 ،‬درصد وجه نقدش را به خرید اوراق خزانه‏داری و مابقی را به خرید‬
‫قراردادهای اختیار اختصاص می‏دهد‪.‬‬
‫‪Underlying asset‬‬
‫دارایی پایه‪ :‬دارایی مورد‏معامله در قراردادهای مشتقه می باشد‪.‬‬
‫‪Variation margin‬‬
‫وجه تضمین جبرانی‪ :‬وجهی (مابه التفاوت وجه تضمین اولیه و موجودی حساب فعلی) است که طرف قرارداد پس از ‬
‫دریافت اخطاریه افزایش وجه تضمین باید به حساب واریز شود‪.‬‬

‫‪224‬‬
 ‫هقتشم نومزآ یصصخت تاغل‬

‫پرسش های چهارگزینه ای بخش سوم‬

‫نمونه سواالتی که در ادامه آمده است از آزمون‏های گذشته سازمان بورس و اوراق بهادار انتخاب شده‏اند‪.‬‬
‫‪1 .1‬اصطالح "تاریخ سررسید قرارداد اختیار معامله" در همه گزینه ها به جز گزینه‪...........‬آورده شده است‪.‬‬
‫ب)‪Strike Date‬‬ ‫الف)‪ Expiration Date‬‬
‫د)‪Maturity‬‬ ‫ ‬ ‫ج)‪Exe-Date‬‬

‫‪2 .2‬اصطالح" فروشنده اختیار معامله" در همه گزینه ها به جز گزینه‪.........‬آورده شده است‪.‬‬
‫ب)‪Option Grantor‬‬ ‫ ‬ ‫الف)‪Option Writer‬‬
‫د) ‪Option Holdder‬‬ ‫ ‬ ‫ج) ‪Option Seller‬‬

‫‪ 3 .‬قراردادهای‪ ............‬قراردادهای اختیار معامله ای هستند که معامله گران تاالر بورس‪ ،‬به طور خصوصی و با‬
‫شرایطی غیر از استانداردهای بورس در مورد معامله آنها توافق می کنند‪.‬‬
‫ب)‪Standard Options‬‬ ‫ ‬ ‫الف)‪Dealers Options‬‬
‫د)‪Asian Options‬‬ ‫ ‬ ‫ج)‪Captions‬‬

‫‪"4 .‬قرارداد اختیار معامله مبتنی بر قرارداد معاوضه" چه نامیده می شود؟‬

‫ب)‪Swap‬‬ ‫ ‬ ‫الف)‪Exotic Option‬‬
‫د)‪Caption‬‬ ‫ ‬ ‫ج)‪Swaptions‬‬

‫‪5 .5‬اطالق اصطالح “‪”Wasting Asset‬به قرارداد اختیار معامله‪ ،‬به کدام ویژگی آن اشاره دارد؟‬
‫ب)‪Extrinsic Value‬‬ ‫ ‬ ‫الف)‪Intrinsic Value‬‬
‫د)‪Notational Value‬‬ ‫ ‬ ‫ج)‪Present Value‬‬

‫‪6 .6‬ریسک روز انقضای قرارداد زمانی به وجود می آید که ارزش سهم پایه در آخرین روز معامله قرارداد تا حد زیادی‬
‫به قیمت اعمال قرارداد اختیار معامله نزدیک باشد (قرارداد اختیار معامله کامال بی تفاوت باشد)‪.‬در کدام یک از‬
‫گزینه های زیر آمده است؟‬
‫ب)‪Pin Risk‬‬ ‫ ‬ ‫الف)‪Exercise Risk‬‬
‫د)‪Basis Risk‬‬ ‫ ‬ ‫ج)‪Near The Money Risk‬‬

‫‪ 7 .‬قیمتی که در آغاز معامالت یک قرارداد اختیار معامله به عنوان قیمت تئوریک توسط بورس اعالم می شود‪،‬چه‬
‫نامیده می شود؟‬
‫ب)‪Bid Price‬‬ ‫ ‬ ‫الف)‪Strike Price Intervat‬‬
‫د)‪Base Price‬‬ ‫ ‬ ‫ج)‪Ask Price‬‬

‫‪ Cross-Margining8 .8‬به چه معناست؟‬

‫الف) تسویه و پایاپای موقعیت ها از طریق اتاق های پایاپای متعدد‬
‫ب) پوشش ریسک موقعیت در بازار نقدی از طریق اتخاذ موقعیت در قرارداد هم‏بسته با سهم پایه‪ ،‬زمانی که سهم‬
‫پایه در بورس پذیرفته نشده است‪.‬‬
‫ج) تسویه و پایاپای سبد موقعیت ها‬
‫د) هیچ کدام‬
‫‪225‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫‪9 .9‬اصطالح مربوط به "زمانی که قیمت قرارداد اختیار معامله به ارزش ذاتی آن برابر می شود"‪ ،‬در کدامیک از‬
‫گزینه های زیر آمده است؟‬
‫ب) ‪Worth parity‬‬ ‫ ‬ ‫الف)‪Trading for parity‬‬
‫د) همه موارد‬ ‫ ‬ ‫ج) ‪Parity‬‬

‫‪1010‬اصطالح مربوط به” تجدید موقعیت در قراردادهای با ماه سررسید دورتر” ‪ ،‬در کدامیک از گزینه های زیر آمده‬
‫است؟‬
‫ب) ‪Roll Up‬‬ ‫ ‬ ‫الف) ‪Roll Backward‬‬
‫د) ‪Roll Over‬‬ ‫ ‬ ‫ج) ‪Roll Down‬‬

‫ ‪ 11.‬اصطالح مربوط به" تجدید قرارداد با ماه سررسید و قیمت متفاوت" ‪ ،‬در کدامیک از گزینه های زیر آمده است؟‬
‫ب) ‪Diagonal Rolling‬‬ ‫ ‬ ‫الف) ‪Roll Down‬‬
‫د) ‪Rlling Hedge‬‬ ‫ ‬ ‫ج) ‪Roll Up‬‬

‫‪ Diagonal Rolling1212‬با کدامیک از راهبردهای زیر انطباق بیش‏تری دارد؟‬

‫الف) راهبردهایی که در آن قیمت اعمال قرارداد اختیار معامله های خریداری شده‪،‬یکسان اما سررسید آنها متفاوت است‪.‬‬
‫ب) راهبردهایی که در آن سررسید قرارداد اختیار معامله های خریداری شده‪ ،‬یکسان اما قیمت اعمال آنها متفاوت است‪.‬‬
‫ج) راهبردهایی که شامل خرید و فروش همزمان قراردادهای اختیار خرید معامله با سهم پایه و نوع یکسان‪،‬‬
‫قیمت های اعمال و سررسیدهای مختلف است‪.‬‬
‫د) راهبردهایی که شامل خرید و فروش همزمان قراردادهای اختیار معامله با سهم پایه و نوع یکسان‪ ،‬قیمت های‬
‫اعمال و سررسیدهای مختلف یا یکسان است‪.‬‬
‫‪ Early Exercise1313‬به چه معناست؟‬
‫الف) درخواست اعمال توسط خریدار پیش از آخرین روز معامالتی‬
‫ب) عدم ارائه درخواست اعمال توسط خریدار طی دوره معامالتی‬
‫ج) درخواست اعمال توسط خریدار طی دوره معامالتی‬
‫د) درخواست اعمال توسط خریدار در اولین روز معامالتی‬
‫‪ Outstanding Obligation1414‬مربوط به هر روز معامالتی به چه معناست؟‬
‫الف) موقعیت هایی که از طریق معامله معکوس با تسویه ساقط نشده اند‪.‬‬
‫ب) موقعیت هایی که به اخطاریه افزایش وجه تضمین عمل نکرده اند‪.‬‬
‫ج) موقعیت های باقی مانده در آخرین روز معامالتی‪.‬‬
‫د) موقعیت هایی که در بازار جبرانی بسته نشده اند‪.‬‬
‫ ‪ 15.‬منظور از ‪ Futures Contract Market Value‬چیست؟‬
‫ب) ارزش قرارداد آتی بر اساس قیمت معامله‬ ‫الف) ارزش فرارداد آتی بر اساس قیمت بازار سهم پایه ‬
‫ج) ارزش قرارداد آتی بر اساس آخرین قیمت تسویه روزانه د) ارزش قرارداد آتی بر اساس قیمت مبنا‬
‫‪1616‬اصطالح "بستن موقعیت" در کدامیک از گزینه های زیر نیامده است؟‬
‫ب) ‪Close-Out Position‬‬ ‫ ‬ ‫الف)‪Offset Position‬‬
‫د) ‪Net Position‬‬ ‫ ‬ ‫ج) ‪Liquidate Position‬‬

‫‪226‬‬
 ‫هقتشم نومزآ یصصخت تاغل‬

‫‪1717‬روش خروج از بازار آتی در کدامیک از گزینه های زیر نیامده است؟‬
‫ب) ‪Physical Settlement‬‬ ‫ ‬ ‫الف) ‪Default‬‬
‫د) (‪Exchange For Physical(EFP‬‬ ‫ج) ‪Cash Settlement‬‬

‫‪1818‬کدامیک از گزینه های زیر بیانگر شرایطی است که قیمت های آتی بیش از قیمت های نقدی هستند؟‬
‫ب) ‪Contango‬‬ ‫ ‬ ‫الف) ‪Forwardation‬‬
‫د) الف و ب‬ ‫ج) ‪ Backwardation‬‬
‫‪1919‬اصطالح مربوط به اشخاص ریسک پذیر در همه گزینه ها به جز گزینه‪............‬آمده است‪.‬‬
‫ب) ‪Risk Neutral‬‬ ‫الف) ‪Risk Seeker‬‬
‫د) ‪Risk Bearer‬‬ ‫ ‬ ‫ج) ‪Risky‬‬

‫‪ Novation2020‬به چه معناست؟‬
‫ب) تبدیل تعهدات توسط اتاق پایاپای‬ ‫ ‬
‫الف) خالص کردن تعهدات توسط اتاق پایاپای‬
‫د) تحویل فیزیکی‬ ‫ ‬ ‫ج) تسویه نقدی‬

‫‪227‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫پاسخ نامه تشریحی بخش سوم‬

‫‪.1‬گزینه ج‪:‬‬
‫سررسید قرارداد اختیار(‪ ،)Maturity date = Strike date = Expiration date‬روزی است که در آن مهلت خریدار‬
‫برای اجرای قرارداد اختیار پایان می پذیرد‪.‬‬
‫‪ .2‬گزینه د‪:‬‬
‫فروشنده اختیار (‪ ،)Option granter = Option seller = Option writer‬طرفی از قرارداد اختیار است که موظف‬
‫است دارایی پایه را به طرف دیگر‪ ،‬در صورت درخواست او‪ ،‬بفروشد یا از وی بخرد‪.‬‬
‫‪ .3‬گزینه الف‬
‫‪ .4‬گزینه ج‪:‬‬
‫قرارداد اختیار مبتنی بر قرارداد معاوضه (‪ ،)Swaption = Swap option‬قراداد اختیاری است که دارایی پایه آن‪،‬‬
‫قراداد سواپ است‪.‬‬
‫‪ .5‬گزینه ب‪:‬‬
‫قیمت اختیار از انباشت مقدار دو مولفه اصلی حاصل می شود‪ :‬ارزش ذاتی (‪ )Intrinsic value‬اختیار به عالوه ارزش‬
‫زمانی (‪ )Extrinsic value = Time value‬آن‪ .‬ارزش زمانی اختیار با نزدیک شدن به سررسید کاهش می یابد و در‬
‫پی آن‪ ،‬قیمت اختیار به ارزش ذاتی نزدیک می شود‪ .‬عبارت ‪ Wasting asset‬به کاهش ارزش زمانی (‪Extrinsic‬‬
‫‪ )value‬اشاره می کند‪.‬‬
‫‪ .6‬گزینه ب‪:‬‬
‫زمانی که در سررسید‪ ،‬قیمت دارایی پایه به قیمت توافقی نزدیک است‪ ،‬احتمال اجرای قرارداد اختیار افزایش‬
‫می یابد که به آن ‪ Pin risk‬می گویند‪.‬‬
‫‪ .7‬گزینه د‬
‫‪ .8‬گزینه الف‪:‬‬
‫وجه تضمین (‪ )Margin‬به مبلغی اشاره دارد که اتاق پایاپای از طرف های قرارداد آتی به منظور تسویه روزانه اخذ‬
‫می کند‪ .‬اصطالح ‪ )Spread margin( Cross-margining‬به انتقال مبلغ اضافی (مبلغ بیش تر از وجه تضمین اولیه)‬
‫از یک حساب به حساب دیگر (حسابی که مبلغ آن کم تر از وجه تضمین اولیه شده است) گویند‪.‬‬
‫‪ .9‬گزینه د‬
‫‪ .10‬گزینه د‪:‬‬
‫‪ )Roll Over) Roll forward‬به منظور حفظ موقعیت فعلی برای مدتی بیش تر و در زمانی نزدیک به سررسید‬
‫قرارداد فعلی صورت می گیرد‪.‬‬
‫‪ .11‬گزینه ب‬
‫‪ .12‬گزینه ج‪:‬‬
‫‪ Diagonal Rolling‬راهبردی است که در بازار اختیار به کار می رود و شامل اتخاذ هم زمان یک موقعیت خرید‬
‫و یک موقعیت فروش با قیمت های توافقی (اعمال) و سررسیدهای متفاوت می باشد‪ .‬دارایی پایه هر دو موقعیت‬
‫مشابه است‪.‬‬
‫‪ .13‬گزینه الف‪:‬‬
‫ منظور از ‪ ،Early Exercis‬درخواست خریدار اختیار برای اجرای قرارداد‪ ،‬قبل از رسیدن به سررسید (آخرین روز ‬
‫معامالتی) است‪ .‬این حالت فقط برای قرارداد اختیار به سبک امریکایی امکان پذیر می باشد‪.‬‬
‫‪ .14‬گزینه الف‪:‬‬
‫‪ Outstanding Obligation‬به موقعیت هایی گویند که تاکنون از طریق معامله معکوس یا تسویه پایان نیافته اند‪.‬‬

‫‪228‬‬
 ‫هقتشم نومزآ یصصخت تاغل‬

‫‪ .15‬گزینه ج‬
‫‪ .16‬گزینه د‬
‫‪.17‬گزینه الف‪:‬‬
‫‪ Default‬به عدم توانایی طرف‏های قرارداد در انجام تعهدات اشاره دارد و جزو روش های خروج از بازار آتی به شمار‬
‫نمی رود‪.‬‬
‫‪ .18‬گزینه د‪:‬‬
‫‪ )Contango) Forwardation‬مربوط به زمانی است که قیمت های آتی بیش از قیمت های نقدی موردانتظار است‪.‬‬
‫‪ .19‬گزینه ب‪:‬‬
‫‪ Risk Neutral‬اشخاص بی‏تفاوت به ریسک هستند‪ ،‬هم‏چنین سرمایه گذاری که )‪Risk lover =Risk Bearer‬‬
‫‪ )Risk taker = Risk preferer‬می باشد تمایل به پذیرش ریسک دارد‪.‬‬
‫‪ .20‬گزینه ب‬

‫‪229‬‬
 ‫آمادگی آزمون معامله گری ابزار مشتقه‬

‫فهرست منـابع  و مراجـع‬

1. Frederic S. Mishkin and Stanely G. Eakins (2012); "financial markets and financial institution"‚
7th Edition; Prentice Hall
2. Zvi Bobie (2009); “investments”‚ 8th Edition; McGraw-Hill
3. Michael Durbin (2010); “All about derivatives”‚ 2nd edition; McGraw-Hill
4. Robert W. Kolb and James A. Overdahl (2003); “financial derivatives”‚ 3th edition;John Wiley &
Sons Ltd
5. Sunil N‚ Parameswaren (2011); “Fundemental of financial instrument: An introduction to stocks‚
bonds‚ foreign exchange and derivatives”; McGraw-Hill
6. Jhon C. Hull (2009); “ options‚ futures and other derivatives”‚ 7th edition; Pearson Prentice Hull
7. Russel R. Wasendorf (2001); “All about futures”‚ 2nd edition; McGraw-Hill
8. Thomas A. McCafferty (1998); “All about options”; McGraw-Hill
9. Joe Duarte‚MD (2008); “ Trading futures for dummies”; Wiley Publishing‚ Inc
10. Andrew M. Chisholm (2004); “ Derivatives demystified: A step-by-step guide to forwards‚ fu-
tures‚ swaps and options”; John Wiley & Sons Ltd
11. Philip McBride Johnson (1999); A Manager’s guide to the World’s Most Powerful financial instr-
umrnts”; McGraw-Hill
12. Demitris N‚ Chorafas (2008); “Introduction to financial instruments: options‚ futures‚ forwards‚
swaps and hedging”; McGraw-Hill
13. Don M. Chance (2003); “Analysis of derivatives for CFA program”; Association for investment
management and research
‫ فرهنگ اصطالحات مالی و سرمایه‏گذاری (الزم به ذکر است‬،‫حسین عبده تبریزی؛ غالمرضا نظر‏بلند و عبداهلل کوثری‬1414
‫این مرجع در حال بروزآوری است و عالقمندان می توانند فایل نرم افزاری آن‏را به صورت رایگان از پایگاه اینترنتی‬
)‫ دریافت کنند‬www.iranfinance.net
،‫ مبانی بازارها و نهادهای مالی‬،)1376( ‫ ترجمه حسین عبده تبریزی‬،‫ فرانکو مودیلیانی و مایکل فری‬،‫ فرانکو فبوزی‬1515
‫نشر آگاه‬
‫)؛ جزوه درسی مالی پیشرفته؛ دانشگاه صنعتی شریف‬1391( ‫پرویز عقیلی‬1616
‫)؛ جزوه درسی مباحث منتخب مالی؛ دانشگاه صنعتی شریف‬1391( ‫حسین عبده تبریزی‬1717
)www.seo.ir( ‫وب سایت سازمان بورس و اوراق بهادار تهران‬1818

230
‫یادداشت‪.............................................................................................. :‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................