1:18 PM 1

CHƯƠNG 1

ĐỐI TƯỢNG VÀ NHIỆM VỤ

CỦA VI SINH VẬT HỌC

1:18 PM 2
 1. VI SINH VẬT VÀ CÁC
ĐẶC TÍNH CƠ BẢN

1:18 PM 3
 1.1. Định nghĩa
• Vi sinh vật (microorganisms)
o Các sinh vật vô cùng nhỏ bé
o Mắt thường không thể nhìn thấy được

Loại vi sinh vật Kích thước

Vi khuẩn 0.2-2.0 x 2.0-8.0µm
Nấm men 2.5-10 x 4.5-21µm
Nấm sợi µm
Virus nm
1:18 PM 4
 Vi sinh vật: thế giới vô cùng đa
dạng và phong phú

• Vi khuẩn (Bacteria)
• Nấm men (Yeast)
• Nấm sợi (Molds)
• Một số tảo (Algae)
• Một số nguyên sinh động vật (Protozoa)
• Virut (Viruses)

1:18 PM 5
 1.2. Các đặc tính chính
• Kích thước nhỏ bé, cấu tạo đơn giản,
phần lớn được cấu tạo từ một tế bào
• Hấp thu nhiều, chuyển hóa nhanh

Sinh vật µl oxy/ h

Mô lá, mô rễ ở thực vật 0.5-4
Gan và thận động vật 10-20
Nấm men (vd Saccharomyces 110
cerevisiae)
Vi khuẩn thuộc chi Pseudomonas 1200
1:18 PM 6
• Sinh trưởng nhanh, phát triển mạnh
Đối tượng Thời gian nhân đôi của
tế bào
Vi khuẩn và nấm men 10-120 phút
Nấm sợi và tảo 2-6 giờ
 • Năng lực thích ứng mạnh, dễ phát sinh biến dị

Staphylococcus aureus Clostridium botulinum

8
Lactococcus lactis
• Có mặt hầu hết các nơi trên trái đất
• Mắt xích quan trọng trong mọi chu trình
chuyển hóa vật chất trong thiên nhiên
N2

Phản nitrate
hóa

Phân giải Đồng hóa

NO3–
Cố định nitrogen
ở rễ cây họ đậu

Amôn hóa Nitrite hóa

NH3 NH4+ NO2–

1:18 PM 9
 2. CÁC CHUYÊN KHOA
NGHIÊN CỨU VI SINH VẬT

1:18 PM 10
 Theo đối tượng nghiên cứu
Vi khuẩn học (bacteriology)
Nấm học (mycology)
Tảo học (algology)
…

Bacillus subtilis S. cerevisiae HIV 11

 Theo tính chất khoa học
Hình thái vi sinh vật
Di truyền học vi sinh vật
Sinh lý vi sinh vật
…

Theo định hướng ứng dụng

Y vi sinh vật học
Vi sinh vật học công nghiệp
Vi sinh vật học thực phẩm
Vi sinh vật học đất
–…
1:18 PM 12
 CHƯƠNG 2

PHÂN LOẠI CƠ BẢN CÁC

NHÓM VI SINH VẬT

1:18 PM 13
 Hai nhóm tế bào
Nhân thật Nhân sơ
Vùng nhân

1:18 PM 14
 1. VI KHUẨN (BACTERIA)

1:18 PM 15
Sinh vật nhân sơ

Vỏ nhầy
Thành tế bào

Tế bào
amidan

200 nm

1:18 PM 16
 1 m
1 m

3 m
(a) Cầu khuẩn (b) Trực khuẩn (c) Xoắn khuẩn

1:18 PM 17
18
 Bào tử: chịu được điều kiện bất lợi bên ngoài

Nội bào tử

Vỏ

0.3 m

Bacillus anthracis, vi khuẩn gây bệnh than

1:18 PM 19
 2. VI NẤM

1:18 PM 20
 Nấm men
1:18 PM 21
 Nấm men (Yeast)
• Nhân thật
• Cơ thể đơn bào
• Hình dạng: hình cầu, ellip, bầu dục, dài,…
• Kích thước: thường lớn gấp 5-10 lần tế bào vi
khuẩn
10 m

Chồi

Candida albicans S. cerevisiae

1:18 PM 22
 Nấm mốc (Nấm sợi)
1:18 PM 23
 Nấm mốc (molds)
• Nhân thật
• Các sinh vật không phải nấm men cũng không
phải nấm mũ lớn
• Hiếu khí
• Dạng sợi phân nhánh → hệ sợi nấm

Chồi

RhizopusCandida
stoloniferalbicans S. cerevisiae 24
Penicillium
 3. TẢO

1:18 PM 25
• Nhân thật
• Có diệp lục tố → có khả năng tổng hợp
các chất hữu cơ từ ánh sáng mặt trời

1:18 PM 26
 4. VIRUS

1:18 PM 27
 0.5 mm
1:18 PM 28
 1 2 3 Chà xát dịch chiết
Dịch nhựa được Lọc qua màng lên cây khỏe mạnh
chiết từ cây thuốc lá lọc bắt giữ
mắc bệnh khảm vi khuẩn

4 Cây khỏe mạnh bị nhiễm bệnh

1:18 PM 29
 • Kích thước vô cùng nhỏ bé (nm)
• Không có cấu tạo tế bào
• Cấu tạo:
✓ vỏ protein (capsid)
✓ lõi nucleic acid (DNA hoặc RNA)
• Ký sinh nội bào
• Sử dụng bộ máy sinh tổng hợp của tế bào chủ
để nhân lên
• Không “tăng trưởng” theo nghĩa tăng khối lượng
• Không mẫn cảm với các chất kháng sinh 30
1:18 PM
 Lớp áo
RNA Capsomere RNA
màng
DNA Capsid DNA
Đầu
Bao đuôi
Capsomere
của vỏ capsid
Sợi đuôi

Glycoprotein Glycoproteins

18  250 nm 70–90 nm (đường kính) 80–200 nm (đường kính) 80  225 nm

20 nm 50 nm 50 nm 50 nm
(a) Virus (b) Adenoviruses (c) Virus cúm (d) Thực khuẩn thể T4
Khảm thuốc lá
1:18 PM 31
 1 Xâm nhập DNA VIRUS
3 Phiên mã và sản xuất
Capsid
protein vỏ capsid

2 Sao chép
gen virus

mRNA

DNA Capsid
virus protein

TẾ BÀO
CHỦ 4 Lắp ráp các hạt
virus mới,
Virus chỉ nhân lên rời khỏi tế bào chủ
trong tế bào chủ
1:18 PM 32
 CHƯƠNG 3
VI VINH VẬT ỨNG DỤNG

1:18 PM 33
 Vi sinh vật - ứng dụng đa dạng

Thực phẩm Môi trường

Chăn nuôi VSV Y học

Trồng trọt Khác

1:18 PM 34
 1. TRONG THỰC PHẨM

1:18 PM 35
Sản phẩm lên men lactic

Tác nhân vi sinh vật: vi khuẩn lactic

Hạt kefir
1:18 PM 36
 Sữa chua hỗ trợ sức khỏe

Lactobacillus casei
Shirota
- Phục hồi
hệ vsv đường ruột
1:18 PM 37
 Xúc xích lên men

1:18 PM
Nem chua Tôm chua 38
 Dưa hành muối chua

1:18 PM Kim chi 39

 Sản phẩm lên men rượu

Tác nhân vi sinh vật: nấm men rượu

40
1:18 PM
1:18 PM Rượu truyền thống 41
Nấm men bánh mì: Saccharomyces cerevisiae
1:18 PM 42
 Sản phẩm thủy phân

Nước nắm
cá cơm Phú Quốc
43
1:18 PM
 Vi khuẩn
Protein đơn bào Spirulina platensis

Spirulina Vĩnh Hảo 44

2. TRONG NÔNG NGHIỆP
 Trồng trọt
- Phân hữu cơ sinh học: cải tạo, duy trì và nâng cao độ
phì nhiêu cho đất.

2.5 m
Rhizobium (mũi tên) bên trong tế bào
rễ cây họ Đậu (TEM)

Phân vi khuẩn nốt sần cố định nitrogen

- Chế phẩm sinh học:

- Phân hủy cellulose

Nấm đối kháng - Kháng sinh
Trichoderma Cạnh tranh các loài nấm
Ký sinh gây bệnh
 Chăn nuôi
• sản xuất thức ăn chăn nuôi: giảm thiểu tỷ lệ
vật nuôi mắc bệnh, hạ giá thành sản xuất,
thuốc chữa bệnh và mang lại nhiều lợi ích
khác.

1:18 PM 48
- tận dụng vi sinh để khử mùi hôi trong trang trại chăn nuôi
- sử dụng vi sinh để cải tạo ao nuôi thuỷ sản
 3. TRONG MÔI TRƯỜNG

1:18 PM 51
 Tiềm lực to lớn của vi sinh vật
trong phân hủy các chất ô nhiễm
• Vi sinh vật có thể tích nhỏ, bề mặt lớn, tốc
độ trao đổi chất nhanh
• Chủng loại nhiều, phân bố rộng, loại hình
trao đổi chất đa dạng
• Năng lực biến dị mạnh → phân hủy chất
hữu cơ cao phân tử tổng hợp nhân tạo

1:18 PM 52
 Vi sinh vật xử lý ô nhiễm dầu mỏ

1:18 PM 53
 Bể lọc sinh học
Xử lý
nước thải
sinh hoạt

1:18 PM 54
 4. ỨNG DỤNG TRONG KĨ
THUẬT DI TRUYỀN

1:18 PM 55
 1 Gene được cài vào
Vi khuẩn
plasmid
Tế bào chứa
gene mục tiêu
NST Plasmid
vi khuẩn Gene mục tiêu
DNA (plasmid)
2 Plasmid được biến nạp vào
tái tổ hợp
tế bào vi khuẩn

Vi khuẩn
tái tổ hợp
1:18 PM 56
 Nuôi cấy tb chủ để
3 tạo dòng tế bào mang
gene mục tiêu
Gene mục tiêu Tổng hợp protein
từ gene mục tiêu
Bản sao
của gene Thu nhận protein
4 Nghiên cứu/
Ứng dụng

Gene kháng sâu Vi khuẩn Protein chống Hormone

chuyển vào biến đổi gene vón cục máu sinh trưởng người
cây trồng phân hủy
1:18 PM chất thải độc 57
 5. MỘT SỐ ỨNG DỤNG KHÁC

1:18 PM 58
Các sản phẩm đặc hiệu của CN lên men

• Enzyme
• Kháng sinh
• Amino acid
• Acid hữu cơ
• Các vitamin
• Polysaccharide: xanthan, cellulose vi
khuẩn,…
• Vaccine các loại

1:18 PM 59
 Kháng sinh

Staphylococcus Penicillium
A. Fleming Vùng sinh
trưởng
bị ức chế

1:18 PM 60
 Cellulose vi khuẩn Vi khuẩn Acetobacter
xylinum

1:18 PM 61
 CHƯƠNG 4
VI VINH VẬT GÂY HẠI

1:18 PM 62
1. AN TOÀN VỆ SINH THỰC
PHẨM
1:18 PM 63
 Vibrio
Clostridium botulinum

Samonella Aspergillus
1:18 PM flavus 64
2. VI SINH VẬT GÂY BỆNH

1:18 PM 65
 Virus
• Virus gây bệnh AIDS (HIV)
• Virus gây bệnh viêm gan (HAV, HBV,
HCV, HDV,…)
• Virus gây cảm cúm, bại liệt,…
• Virus gây lở mồm long móng, virus dại,…

1:18 PM 66
 (a) Đại dịch cúm năm 1918

0.5 µm

(b) Virus cúm A (c) Tiêm phòng dịch cho vịt

1:18 PM H5N1 67
 Bệnh đậu mùa khỉ
• Triệu chứng được phát hiện
sau khi cơ thể nhiễm virus từ
5 đến 21 ngày.

• Lây khi tiếp xúc trực tiếp gần

Colorized transmission
electron micrograph of
monkeypox particles (teal)
found within an infected cell
(brown), cultured in the
laboratory.
1:18 PM
gũi, da kề da, vết thương hở,
dịch cơ thể, giọt bắn lớn của
đường hô hấp, tiếp xúc với
các vật dụng, đồ dùng bị
nhiễm mầm bệnh
68
 Virus và ung thư
• Một số virus có thể
gây ra ung thư
• 99,7% ca ung thư
cổ tử cung là do
HPV gây nên
• Virus viêm gan B →
ung thư gan

1:18 PM 69
 Virus thực vật
1:18 PM 70
 Vi khuẩn

2.5 m
2 m
Helicobacter pylori (TEM màu) Chlamydia (mũi tên) trong một
tế bào động vật (TEM màu)

Gây loét dạ dày Gây mù

1:18 PM 71
 Nấm

(b)Đốm đen
trên
lá thích

(a) Nấm gây bệnh ở bắp

1:18 PM (c) Nấm trên lúa mạch 72

đen
 Nấm bàn chân

1:18 PM 73