 Hasła w „Lalce” – jak je rozumiemy

o Praca u podstaw szerzenie edukacji i świadomości narodowej wśród

najbiedniejszych, aby spełnić wizję szczęśliwego społeczeństwa, trzeba pomóc
niższym warstwom; na przykładzie Prezesowej Zasławskiej – w Zasławku istnieje
ochronka dla dzieci, dom starców, chłopom żyje się dostatnio i wygodnie; Wokulski
daje radę pomagać nielicznym ubogim, wie, że sam za dużo nie zdziała; arystokraci
(np. Łęccy) nie interesują się pomocą lub uciekają do nieudolnej i doraźnej pomocy,
która jest fałszywą filantropią
o Organicyzm – działania mające na celu rozwój społeczno-gospodarczy całej ludności
zamieszkującej ziemie polskie; w „Lalce” nie występują polscy przedsiębiorcy, Polacy
nie starają się zdobywać konkretnej wiedzy na temat transakcji finansowych, dają
dowody rozrzutności i ignorancji w sprawach ekonomicznych, arystokraci nie potrafią
prowadzić interesów oraz nie starają się tego nauczyć, Wokulski w pojedynkę nie
zmieni sytuacji całego narodu; praca organiczna tylko w sferze postulatów
o Emancypacja kobiet – postulat walki o prawa kobiet; zmuszona do samodzielności
jest Helena Stawska, jej praca wynagradzana jest gorzej niż na przykład nauczyciela
języka angielskiego, z trudem zarabia na skromne życie; dowód na to, że pozycja
kobiety w społeczeństwie jest nadal znacznie niższa niż status mężczyzny
o Asymilacja Żydów – postulat integracji narodowej i kulturowej Żydów z ludnością
polską; społeczeństwo w „Lalce” zaczyna się do Żydów odnosić wrogo; Rzecki
wspomina o czasach, gdy cały naród jednoczył się w walce z uciskiem i tyranią; Polacy
dają dowody szowinizmu i nacjonalizmu, nie zdobywają się na obiektywizm; kilkoro
subiektów gnębi Szlangbauma, bo jest Żydem – tymczasem to pełnoprawny Polak,
który dał dowód swego patriotyzmu uczestnicząc w powstaniu styczniowym i idąc na
zesłanie
 „Lalka” jako powieść realistyczna
o W powieści realistycznej występuje wszechwiedzący narrator, wypowiadający się
w trzeciej osobie. Prus, wzbogacając utwór o Pamiętnik starego subiekta Ignacego
Rzeckiego, posłużył się dwugłosem narracyjnym, jednak główny tok wydarzeń przed-
stawia trzecioosobowy narrator wszechwiedzący
o W powieści realistycznej zwykle brak subiektywnej pierwszoosobowej
narracji. Prus złamał tę zasadę, wprowadzając Pamiętnik starego subiekta i drugiego
narratora, Ignacego Rzeckiego. Bohater ten, w przeciwieństwie do wszechwiedzące-
go opowiadacza, znajduje się wewnątrz przedstawionego świata, jest jednym z jego
bohaterów, co sprawia, że nie musi wypowiadać obiektywnych sądów
 Pamiętnik starego subiekta pełni następujące funkcje:

 - wprowadza drugie spojrzenie na powieściowe wydarzenia;

 - rozszerza czas akcji utworu;
 - ukazuje przeszłość Wokulskiego;
 - ożywia prowadzoną z dystansem narrację trzecioosobową.

o Narrację tworzy opis i opowiadanie z dialogami. W Lalce obecnych jest także wiele
opisów miejsc i postaci
o Powieściowa rzeczywistość ukazana jest zgodnie z zasadą mimesis, czyli
naśladownictwa, odbicia, „kopiowania” rzeczywistości. Powieść prezentuje
 wydarzenia fikcyjne o wysokim stopniu prawdopodobieństwa życiowego. Prus od-
tworzył w Lalce polskie realia końca lat 70. XIX w. Umieścił je w roku 1878 i 1879, a
retrospekcje sięgają lat 30. Wiele epizodów, jak występ Rossiego czy proces o kra-
dzież lalki, ma swoje źródło w prawdziwym życiu Warszawy końca XIX w. Akcja utwo-
ru (poza pobytem Wokulskiego w Paryżu, Zasławiu i epizodem w Skierniewicach) roz-
grywa się w Warszawie. Realia znanego miasta uwiarygodniają przedstawione wyda-
rzenia.
o Bohaterowie prezentują wiele cech typowych, jednak z drugiej strony obdarzeni zo-
stali także przymiotami indywidualnymi, co dodatkowo wzmacnia ich autentyzm
o Świat przedstawiony zyskuje walor autonomii wobec narratora. Narrator
w Lalce sytuuje się jako odtwórca rzeczywistości, nie mający żadnego wpływu na bieg
wydarzeń. Prowadząc narrację w trzeciej osobie, dąży do uniezależnienia obrazu
świata od subiektywnego punktu widzenia. Autor realizuje postulat „naukowości
literatury”. Objawia się on w przeprowadzonej przez Prusa wnikliwej analizie życia
społeczeństwa polskiego drugiej połowy XIX w. i głównych problemów epoki.
o Galerię postaci wypełnia wielu bohaterów, począwszy od głównych, poprzez
drugoplanowych, aż po epizodycznych. Bohaterowie, reprezentując różne warstwy
społeczne, tworzą panoramiczny obraz społeczeństwa. Bohaterowie łączą cechy
typowe z indywidualnymi. Charakterystyka bohaterów prowadzona jest
bezpośrednio i pośrednio. Bohaterowie są pogłębieni psychologicznie, mają
skomplikowane charaktery i nie zawsze można ich jednoznacznie zakwalifikować
do grupy „dobrych” lub „złych”.
o Fabuła oparta jest na zasadzie przyczynowo-skutkowej i chronologicznym układzie
wydarzeń. Zasada ta nie ma jednak bezwzględnego charakteru – w tok następujących
po sobie wypadków mogą być wprowadzone informacje o faktach sprzed akcji.
Fabuła jest wielowątkowa. Zakłada niepowtarzalność przedstawianych wydarzeń –
tzn. nie może być ona powtórzeniem znanej historii. Główny wątek powieści – mi-
łość Stanisława Wokulskiego do Izabeli Łęckiej i uparte starania tego bohatera o wej-
ście w środowisko panny – został urozmaicony o wiele wątków pobocznych. Rozwój
wydarzeń następuje do momentu zwrotnego, w którym akcja całkowicie zmienia
swój kierunek. Punkt kulminacyjny w Lalce ma miejsce wówczas, gdy Wokulski w cza-
sie jazdy pociągiem przysłuchuje się rozmowie Izabeli i Starskiego. Ci drwią z niego,
prowadząc konwersację w języku angielskim, nieświadomi, że specjalnie dla ukocha-
nej nauczył się tego języka i rozumie sens ich słów. Wywołuje to katastrofę – pod
wpływem tego incydentu Wokulski ostatecznie zrywa z Łęcką.
o Narracja jest „przezroczysta”, czytelnik nie odczuwa obecności narratora. Trzecio-
osobową narrację Lalki cechuje zwięzłość, jasność i obiektywność. W wypowiedziach
postaci pojawia się indywidualizacja języka. Dialogi bohaterów Lalki cechuje realizm
językowy (dostosowanie języka do pozycji społecznej i osobowości postaci), stąd
przypominają one naturalną mowę (proste zdania, potoczne słownictwo, wypowiedzi
nacechowane emocjonalnie).