Ý thức xã hội có thể vượt trước tồn tại xã hội

Triết học Mác – Lênin đã thừa nhận rằng, trong những điều kiện nhất định tư
tưởng của con người, đặc biệt những tư tưởng khoa học tiên tiến sẽ có thể
vượt trước sự phát triển của tồn tại xã hội, các tư tưởng này xuất hiện sẽ dự
báo được tương lai và có tác dụng tổ chức, chỉ đạo hoạt động thực tiễn của
con người.

Lý do mà ý thức xã hội có thể vượt trước tồn tại xã hội là do đặc điểm của tư
tưởng khoa học quy định. Tư tưởng khoa học thường khái quát tồn tại xã hội
đã có và hiện có để rút ra những quy luật phát triển chung của xã hội, quy luật
đó không những phản ánh đúng quá khứ, hiện tại mà còn dự báo đúng tồn tại
xã hội trong tương lai.

Khi chúng ta nói rằng, tư tưởng tiên tiến có thể vượt trước tồn tại xã hội thì
không có nghĩa ý thức xã hội không còn bị tồn tại xã hội quyết định. Mà là cho
đến cùng nó luôn bị tồn tại xã hội quy định.

Ví dụ : Ngay từ khi quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa vẫn còn đang ở trong
thời kỳ phát triển tự do cạnh tranh thì Các Mác đã đưa ra dự báo rằng quan
hệ sản xuất đó nhất định sẽ bị một quan hệ sản xuất tiến bộ hơn thay thế
trong thời gian tới.
Biểu hiện:
+) Những tư tưởng, lí luận khoa học có thể vượt trước tồn tại
xã hội và nó dự báo xu hướng hoạt động phát triển của xã hội trong tương lai
nhưng tư tưởng khoa học đấy phải xuất phát từ hiện thực, từ tồn tại xã hội. Bên
cạnh đó cũng có những tư tưởng vượt trước là phản khoa học nếu nó xuất phát
từ ý muốn chủ quan của con người.

+) Khi nói tư tưởng tiên tiến có thể đi trước tồn tại xã hội, dự
kiến được quá trình khách quan của sự phát triển xã hội thì
không có nghĩa nói rằng trong trường hợp này ý thức xã hội
không còn bị tồn tại xã hội quyết định nữa. Suy đến cùng, khả năng phản ánh vượt
trước ý thức xã hội vẫn phụ thuộc vào tồn tại xã hội.

 Vì vậy,trong thời đại chúng ta, chủ nghĩa Mác - Lênin vẫn đang là thế
giới quan và phương pháp luận chung nhất cho sự nhận thức và
cho công cuộc cải tạo hiện thực.
Ý nghĩa:
+) Tư tưởng khoa học vượt trước có vai trò định hướng, chỉ đạo, dẫn dắt con
người trong hoạt động thực tiễn giúp con người đi đến thành công (con người ở
đây có thể là góc độ cá nhân, cộng động, quốc gia,...). Ngược lại, nếu chúng ta
không tuân theo học thuyết, tư tưởng khoa học thì chắc chắn hành động của
chúng ta sẽ dẫn tới sai lầm, thất bại trong tương lai. Tư tưởng khoa học này là rất
quan trọng nên chúng ta phải tạo điều kiện để áp dụng, đưa khoa học vào thực tiễn
đời sống để phát huy được năng lực của nó.
+) Phát huy tính năng động, sáng tạo, tích cực của yếu tố xã
hội, phát huy nhân tố con người. Tính vượt trước của yếu tố xã
hội đòi hỏi khắc phục triệt để bệnh bảo thủ, trí tuệ, thái độ tiêu
cực thụ động, thiếu sáng tạo trong cuộc sống.