Professional Documents
Culture Documents
1 India
1 India
4. Rrymat filozofiko – fetare – Hinduizmi – teresia e ideve fetare e filozofike qe linden ne lashtesi dhe u perpunuan ne Indi,
te cilat ishin:
a) Brahmanizmi – Kjo fe i sherbente vetem kastes se brahmaneve, qe e mbanin veten pasues te Brahma-s (perendia e
cilesuar krijuesi i gjithesise);
b) Budizmi
E mori kete emer nga themeluesi i saj Buda;
Idete e budizmit kundershtonin brahmanizmin;
Budizmi shprehej se njerezit lindin te barabarte nga natyra, por ato ndryshojne gjate jetes se tyre, duke
kundershtuar keshtu brahmanizmin qe shprehej se njerezit nuk ndryshojne per se gjalli, por vetem pas
vdekjes;
Ne thelb te teorise budiste ishte se ndryshimi eshte gjithnje i pranishem;
Buda mendoi se zbuloi 4 te vertetat e shenjta:
– dhembja dhe vuajtja jane universale, ato mund t’i ndodhin cdo njeriu;
– vuajtja dhe mundimi shkaktohen nga deshirat dhe lakmite e medha qe kane njerezit ne vetvete;
– e vetmja rruge per te larguar vuajtjen eshte heqja dore nga lakmite dhe deshirat e
parealizueshme
– njeriu mund ta ndjeje veten te qete ne rast se iluminohet dhe meshiron qeniet e gjalla
5. Ligji dhe qeverisja
a) Nga v. 1000 – 400 pr.K. India qeverisej nga brahmanet, qe zbatonin ligjet dhe rregullat e shkruara ne “Ligjet e
Manuse”, rregulla qe kishin per qellim te nenshtronin kastat e tjera;
b) Pas shek. IV pr.K. qeverisja e Indise u mbeshtet ne parimet budiste;
c) Asoka:
e shpalli budizmin fe zyrtare dhe ne veprimtarine e tij ai u udhehoq nga mesimet e Budes;
ngriti mjaft tempuj kushtuar Budes, si dhe caktoi misionare per perhapjen e budizmit dhe jashte Indise;
ngriti nje keshill budist per te perhapur normat dhe rregullat morale tek indianet;
6. Feja dhe letersia
a) Ne Indine e lashte, besimi i arianeve ishte primitiv dhe dallohej per rite dhe kulte (nderime ndaj perendive), ku me
i rendesishmi ishte berja fli e kafsheve dhe njerezve;
b) Me pas u kalua nga ritet dhe kultet ne fe te organizuar, ku e para ishte Brahmanizmi;
prifterinjte qe perhapnin mesimet e Brahmes u quajten brahmane;
ideologjia u quajt brahmanizem;
ishte besim pagan;
idete e brahmanizmit u shprehen tek “Veda-t”;
c) Nder perendite e arianeve ne Indi permendim:
Varuna – perendia e qiellit
Rudra – perendia e semundjeve dhe e sherimit
Sirja – perendia e diellit
Vaju – perendia e eres
Anji – perendia e zjarrit
d) Brahmanizmi:
besonte ne ndarjen e shpirtit nga trupi dhe ne trasferimin e shpirtit nga nje trup ne tjetrin, por pas vdekjes;
predikonte persosjen e shpirtit nepermjet bindjes pa fjale;
permbante rregulla te rrepta ne te ecur, qendrim, veshje, ne te folur; zbatimi i tyre te conte ne nje jete
askete;
e) Brahmanizmi nuk arriti te behej feja e te gjithe shteresave te popullsise indiane;
f) Feja qe kundershtonte brahmanizmin ishte Budizmi, e cila:
predikonte se njerezit per nga natyra lindin te babrabarte dhe vetem gjate jetes mund te ndryshojne;
kishte ne qender te mesimeve gjetjen e qetesise shpirterore ne njeriu;
kishte si rit kryesor “Nirvanen” – shkeputja nga realiteti dhe kalimi ne gjendjen enderrimtare;
g) Gjuha e letersise indiane ishte sanskritishtja me 51 shkronja;
h) Vepra me e rendesishme eshte Veda, e shkruar ne disa vellime, ku shkrihen rrefenjat mitologjike me parimet
fetaro – filozofike;
i) “Veda” dhe ”Ligjet e Manuse” u bene baza e Brahmanizmit;
7. Shkenca dhe arti
a) Ne matematike – indianet jane te paret qe kane perdorur sistemin e numerimit me dhjete, si dhe kane njohur te
paret shifren zero;
b) Ne gjeometri – njehsuan siperfaqet dhe vellimin e trupave;
c) Ne astronomi – pasi studiuan pozicionin e yjeve hartuan kalendarin e tyre vjetor, qe perbehej nga 12 muaj dhe per
cdo 5 vjet shtohej nje muaj i trembedhjete;
d) Ne mjekesi – behej kurimi me bime mjekesore, nderhyrje kirurgjikale me anestezi lokale;
T E M A 2: India ne mesjete
1. Shek. VI – XII
a) Pas renies se dinastise Gupta, ne Indi do te mbizoteroje percarja politike dhe coptimi i vendit ne shume mbreteri;
b) Kesaj situate do t’i bashkangjitet dhe rreziku i sulmeve te jashtme, arabe dhe turke, ku:
Arabet, qe vijne nga Kalfati Arab i Damaskut, do te vendosen ne veriperendim te Indise ose ne
Pakistanin e sotem;
Turqit do te pushtojne pjese veriore te gadishullit te Industanit, pjesen me te madhe te pllajes se Dekanit,
si dhe disa zona ne jug;
c) Pas pushtimit arab e turk:
India do te ndahet ne zoterime myslimane te quajtur sulltanate, me kryeqender Delhin;
Do te depertoje besimi islam, ndersa budistet dhe hindute, ose do te vriteshin, ose do te ktheheshin ne
skllever;
2. Shek. XII – XV
a) Shteti i ri i krijuar ne territorin indian pas ardhjes se turqve do te quhet Sulltanti i Delhit, qe do te kete nje jetegjatesi
prej 300 vjetesh;
b) Disa tipare ne zhvillimet e Sulltanatit te Delhit jane:
Ne zhvillimet politike:
Sundimtaret e Sulltanatit emeroheshin nga Kalifet e Bagdatit dhe vareshin drejtpersedrejti
prej tyre
vihet re nje paqendrueshmeri si rrjedhoje e luftes per pushtet ndermjet grupimeve te
ndryshme feudale
nderrimi i shpeshte i sulltaneve si rrjedhoje e komploteve dhe vrasjeve
pamundesia e sulltaneve per te administruar dhe kontrolluar te gjithe territorin e Sulltanatit,
ku here pas here feudalet e territoreve te largeta ngrinin krye.
Ne zhvillimet ekonomike:
Toka ishte e ndare ne ngastra te vogla ose te medha qe ishin nen pronesine e feudaleve
vendas (raxhate), te cilet i paguanin sulltanit nje takse te caktuar
c) Ne fund te shek. XIII – fillim shek. XIV, Sulltanati i Delhit u trondit se tepermi nga sulmet mongole
Ushtria mongole njihej me emrin “Hordhite e Arta” dhe kryesoheshin nga prijesi i tyre Cingis Han ose
Hani i Madh
Per aq kohe sa Sulltanati do te drejtohet nga Cingis Han do te kete kete emer, por do shnderrohet ne nje
principate te thjeshte si shume te tjera
Pas vdekjes se Cingis Han, pasardhesi i tij do te themeloje nje perandore te re mbi sulltanatin e Delhit (qe
pushon se ekzistuari ne fillim te shek. XVI), te quajtur Perandoria Mongul (vjen nga fjala mongol), i
drejtuar nga Akbar, i cili:
– kur erdhi ne pushtet, ishte vetem 13 vjec, drejtoi per 50 vjet, ku ne qender te politikes se tij ishte
kompromisi per te bashkuar ne nje perandori te vetme popuj me gjuhe, besime dhe kulture te
ndryshme;
– i kushtoi vemendje te vecante artit, kultures dhe arsimit;
– ne politiken e tij mbizoteronte toleranca fetare, duke shpallur lirine e besimit, si dhe anulloi
taksat per besimtaret jomysliman;
2. Fillimi i kolonizimit
a) Europianet e pare qe hyne ne kontakt me indianet ishin portugezet e me pas holandezet; kjo ndodhi ne fillim te
viteve 1500, qe shenon fillimin e tregtise me Indine;
b) Ne shek. XVII, perparesi ne marredheniet me Indine siguruan Shoqerite Tregtare Britanike e Franceze te Indise
Lindore;
c) Me pas keto Shoqeri ndryshuan karakterin e tyre tregtar, duke organizuar forca ushtarake, ku u rekrutuan edhe
indiane (te quajtur sipaje); si dhe organizuan dhe sistemin administrativ e gjyqesor;
d) Me keto organizime Shoqerite u shnderruan ne “shtet brenda shtetit”;
e) Por midis Shoqerise Britanike dhe asaj Franceze kishte rivalitet per te siguruar sa me shume pozita sunduese ne Indi,
prandaj u zhvillua Lufta 7-vjecare (1756 – 1763), qe perfundoi me fitoren e britanikeve;
f) Fundi i luftes 7-vjecare shenon periudhen e vendosjes se sundimit britanik ne Indi, i cili:
mori atributet qeverisese mbi baze territoriale mbi popullsine indiane;
fitoi te drejten e mbledhjes se taksave;
g) Por meqe nepunesit e Shoqerise Tregtare Britanike u perfshine ne korrupsion dhe lane mbas dore punet
administrative, parlamenti britanik, ne v. 1773, vendosi te kontrolloje veprimtarine e Shoqerise, si dhe emeroi
Guvernatorin e Pergjithshem te Indise;
h) Keshtu u vendos sistemi i dyfishte i qeverisjes ne Indi: nga Shoqeria Tregtare dhe Parlamenti Britanik;
4. Shnderrimet e kryqezuara
a) Sundimi britanik ne Indi ne Indi solli zhvillime qe kishin rrjedhoja te dyfishta: pozitive dhe negative;
Anet pozitive Anet negative
U bene investime ne infrastrukture, ku India u pajis me rrjetin Shume artizan indian falimentuan pasi produktet e tyre
rrugor me te persosur ne Azi; artizanale nuk konkuronin dot ne treg mallrat tekstile te
U ndertua sistemi postar; telegrafi mundesonte lidhjen e fabrikave britanike;
Indise me Britanine; Shkollat qe u hapen ishin shume te pakta, prandaj
U realizuan investime dhe ne dege te industrise, si ne ate analfabetizmi vazhdonte te ishte i larte;
mekanike, metalurgjike, etj.
1. Gandizmi
a) Aspiratat e indianeve per formimin e shtetit te pavarur kombetar u rriten pas Luftes se Pare Boterore, prandaj u rrit
dhe veprimtaria e Kongresit Kombetar Indian, ku figura kryesore ishte Mohandas Gandi;
b) Gandizem do te thote platforma politike per sigurimin e veteqeverisjes se Indise hartuar nga Gandi;
c) Idete e Gandit ishin:
Kunder dhunes dhe organizimit te luftes se armatosur per te siguruar veteqeverisjen e Indise;
Mbronte organizimin e quajtur “mosbindje civile” dhe ”qendrese pasive” te indianeve, qe britaniket te
detyroheshin te njihnin pavaresine e Indise;
“Mosbindje civile” dhe ”qendrese pasive” do te thote:
– Bojkotimi i institucioneve zyrtare dhe shkollave britanike;
– Mosblerje e mallrave britanike dhe mospagimi i taksave; indianet do te blinin vetem mallra te
prodhimit vendas, sidomos te atij artizanal;
– Organizimi i manifestimeve paqesore dhe faljeve publike;
Ne kuader te manifestimeve masive u organizua fushata e kripes, e drejtuar nga vete Gandi, qe
simbolizonte zhvillimin e te gjithe prodhimit vendas per mallrat e konsumit;
d) Pasojat e “mosbindje civile” dhe ”qendrese pasive” ishin:
Bojkotimi i mallrave britenike solli rritjen e prodhimit vendas;
Britaniket u detyruan te bejne leshime; parlamenti britanik miratoi Aktin e Qeverisjes se Indise, sipas se
ciles provincat fitonin autonomi me “qeverisje te pergjegjeshme e llogaridhenese perpara elektoratit”;
India fitoi te drejten per te mbrojtur prodhimin vendas nepermjet vendosjes se taksave doganore;
Ne v. 1947 u publikua deklarata e qeverise britanike “per dhenien e pushtetit indianeve”;