Chương 4

BỘ BIẾN ĐỔI ĐIỆN ÁP MỘT CHIỀU

DC - DC

1
Tổng quan
• Boä bieán ñoåi ñieän aùp moät chieàu duøng ñeå ñieàu khieån giaù trò trung bình ñieän aùp moät chieàu
ôû ngoõ ra töø moät nguoàn ñieän aùp moät chieàu khoâng ñoåi ôû ngoõ vaøo.
• Ñieän aùp treân taûi coù daïng xung hình thaønh töø quaù trình ñoùng ngaét lieân tuïc nguoàn ñieän aùp
moät chieàu khoâng thay ñoåi ngoõ vaøo.
• Boä bieán ñoåi coøn ñöôïc goïi laø boä bieán ñoåi ñieän aùp moät chieàu DC – DC daïng xung hay
coøn goïi laø boä baêm (chopper) ñieän aùp moät chieàu.

2
Tổng quan
• Sô ñoà nguyeân taéc maïch ñieàu chænh ñieän aùp DC – DC.

• Giaù trò trung bình cuûa ñieän aùp caáp cho taûi tính cho moät chu kyø laø:

D: Heä soá chu kyø hay tyû soá thôøi gian daãn (duty cycle) 3
Tổng quan
Đeå ñieàu chænh ñieän aùp caáp cho taûi coù theå duøn g 3 phöông phaùp :
- Phöông phaùp ñieàu chænh ñoä roäng xung: Thay ñoåi tON trong khi giöõ nguyeân T.
- Phöông phaùp ñieàu chænh taàn soá xuaát hieän xung aùp: Thay ñoåi T trong khi giöõ nguyeân tON
hoaëc thay ñoåi toff trong khi giöõ nguyeân tON.
- Phöông phaùp ñieàu chænh thôøi gian xung: Thay ñoåi caû tON vaø T, khi tON vaø T thay ñoåi thì D
thay ñoåi vaø U0 thay ñoåi.
-> Khi thay ñoåi ñöôïc ñieän aùp trung bình caáp cho taûi seõ ñieàu chænh coâng suaát trung bình cuûa
taûi. Neáu taûi laø ñoäng cô DC thì seõ ñieàu chænh ñöôïc toác ñoä cuûa ñoäng cô.

4
 BOÄ GIAÛM AÙP (STEP DOWN - BUCK)
• Maïch boä giaûm aùp goàm nguoàn ñieän aùp moät chieàu khoâng ñoåi U maéc noái tieáp vôùi taûi qua
coâng taéc S.
• Taûi moät chieàu toång quaùt goàm R, L vaø söùc ñieän ñoäng E (ví duï ñoäng cô moät chieàu).
• Diode ñeäm Do

5
 BOÄ GIAÛM AÙP (STEP DOWN - BUCK)
Hoaït ñoän g Tr aïn g thaùi ñoùn g S
• Vieäc phaân tích thöïc hieän vôùi giaû thieát • Thôøi gian ñoùng T1, doøng ñieän daãn töø nguoàn
doøng ñieän qua taûi lieân tuïc. U kheùp kín
qua maïch goàm (U, S, R, L, E).
• Coâng taéc S vôùi hai traïng thaùi hoaït ñoäng
laø ñoùng vaø ngaét. • Phöông trình bieåu dieãn traïng thaùi hoaït ñoäng
cuûa taûi:

Choïn thôøi ñieån ban ñaàu t0 = 0,

Ta coù nghieäm doøng ñieän

Vôùi: � = L/ R - laø haèng soá thôøi gian maïch taûi.

- Taïi cuoái khoaûng daãn T1, ta coù: it1 = it(T1) = i1
- Quaù trình doøng ñieän taûi coù daï ng taêng theo haøm
6
muõ.
BOÄ GIAÛM AÙP (STEP DOWN - BUCK)
Tr aïn g thaùi ngaét S:
Hoaït ñoän g khoaû n g thôø i gian (T 1 < t < T): khoaû n g thôø i
• Vieäc phaân tích thöïc hieän vôùi giaû thieát gian ngaét laø T2
doøng ñieän qua taûi lieân tuïc.
• Doøng qua S trieät tieâu.
• Coâng taéc S vôùi hai traïng thaùi hoaït ñoäng • Do tính lieân tuïc cuûa doøng ñieän qua taûi chöùa
laø ñoùng vaø ngaét. L, doø n g taûi i t tieá p tuïc ñi theo chieàu cuõ vaø
kheù p kín qua diode ñeä m Do thuaä n chieà u
ñang daãn cuûa noù.
• Phöông trình moâ taû traïng thaùi (D0, R, L, E):

Doøng ñieän taûi it ñaït giaù trò taïi thôøi ñieåm t =

T1:

Giaûi phöông trình tren: Doøng ñieän coù quaù trình giaûm theo haøm muõ.7
BOÄ GIAÛM AÙP (STEP DOWN - BUCK)
Hoaït ñoän g
Cheá ñoä doøn g taûi giaùn ñoaïn :
• Khi E = 0, doøng ñieän taûi luoân lieân tuïc.
• Khi E > 0, doøng ñieän taûi coù theå lieân tuïc hoaëc
giaùn ñoaïn.
• Khoaû n g thôø i gian doø n g taû i giaùn ñoaïn phuï
thuoäc vaøo caùc giaù trò cuûa tham soá ñieàu khieån
(T1, T2) vaø tham soá taûi (R, L, E).
• ÔÛ cheá ñoä doøng giaùn ñoaïn it = 0, doøng ñieän
baét ñaàu töø giaù trò it(0) = i0 = 0.

8
BOÄ GIAÛM AÙP (STEP DOWN - BUCK)
Hoaït ñoän g
Tr ong giai ñoaïn ñaàu cuûa thôøi gian ngaét coân g
taéc S (T1 < t < t2):

Giaûi phöông trình, ta xaùc ñònh ñöôïc giaù trò t2:

Giai ñoaïn doøng taûi giaùn ñoaïn (t2 < t < T): ñieän aùp treân
taûi baèng E.
Trò trung bình ñieän aùp treân taûi:

9
BOÄ GIAÛM AÙP (STEP DOWN - BUCK)
Hoaït ñoän g
Vay cheá ñoä doøn g ñieän qua taûi lieân tuïc:
- Ñieän aùp treân taûi coù daïng xung thay ñoåi giöõa hai
giaù trò 0 vaø + U
- Thay ñoåi tæ soá D = T1 / T giöõa T1: thôøi gian
ñoùng S vaø T: chu kyø ñoùng ngaét (T = T1 + T2), ta
ñieàu khieån trò trung bình aùp taûi vaø doøng taûi theo
caùc heä thöùc:

10
BOÄ GIAÛM AÙP (STEP DOWN - BUCK)
Hoaït ñoäng
Neáu t aûi chæ laø R (khoân g coù t haøn h phaàn E)
vaø maéc theâm tuï C song song vôùi taûi ñeå loïc ,
thì thoân g soá ñeå löïa choïn caùc linh kieän tr ong
maïch ñöôïc xaùc ñònh theo:

11
BOÄ TAÊNG AÙP (STEP UP - BOOST)
• Ñieàu kieän ñeå maïch hoaït ñoäng laø E< U vaø
nguoà n U coù khaû naê n g tieá p nhaä n naê n g
löôïng do taûi traû ve.
• Taû i moä t chieà u phaû i chöù a nguoà n döï tröõ
naê n g löôï n g (söù c ñieä n ñoä n g E) vaø caû m
khaùng.
• Coâ n g taé c S töï chuyeå n maï c h ñöôï c nhö
tröôøng hôïp boä giaûm aùp.
• Diode Do cho pheùp doøng ñieän daãn theo
chieàu töø taûi veà nguoàn vaø ngaên doøng ñieän
ñi theo chieàu ngöôïc laïi

12
BOÄ TAÊNG AÙP (STEP UP - BOOST) • Hoaït ñoäng: Phaân tích hoaït ñoäng maïch boä
taêng aùp ôû cheá ñoä doøng ñieän taûi lieân tuïc vaø
maïch ôû tình traïng xaùc laäp.
• Traï n g thaù i ñoù n g S: (0 < t < T 1 ): doø n g
ñieän kheùp kín qua maïch (R, L, E, S).

it (t0 ) = it (0) = i o – giaû thieá t thôø i ñieå m ñaà u

chu kyø khaûo saùt t0 = 0.
- Doøng ñieän qua taûi it taêng theo haøm muõ.

Taïi thôøi ñieåm cuoái khoaûng ñang xeùt, ta coù

Naêng löôïng do söùc ñieän ñoäng E phaùt ra moät phaàn tieâu hao treân ñieän trôû, phaàn coøn laïi döï
13
tröõ trong cuoän khaùng L.
BOÄ TAÊNG AÙP (STEP UP - BOOST) • Tr aïn g thaùi D 0: khoaûng thôøi gian (T1 < t <
T):
• Coâng taéc S bò kích ngaét trong khoaûng thôøi
gian T2.
• Doøng qua coâng taéc S trieät tieâu.
• Do tính lieân tuïc cuûa doøng qua taûi chöùa L
neân doøng taûi tieáp tuïc daãn ñieän theo chieàu
cuõ vaø kheùp kín qua diode D0 vaø nguoàn U
• Phöông trình moâ taû traïng thaùi maïch (U, Do,
R, L, E) :

Nghieäm doøng ñieän taûi

Cuoän khaùng giaûi phoùng moät phaàn naêng löôïng döï tröõ. Söùc ñieän ñoäng E ôû cheá ñoä phaùt naêng löôïng. Caû hai naêng
14
löôïng naøy ñöôïc ñöa veà nguoàn U moät phaàn, phaàn coøn laïi tieâu hao treân ñieän trôû taûi.
BOÄ TAÊNG AÙP (STEP UP - BOOST)
Keät quaû:
• Ñieän aùp taûi thay ñoåi theo daïng xung giöõa
hai giaù trò + U vaø 0.
• Thay ñoåi tæ soá D giöõa T1: thôøi gian ñoùng S
vaø T = T1 + T2: chu kyø ñoù n g ngaé t S, ta
ñieàu khieån coâng suaát phaùt töø nguoàn E cuõng
nhö coâng suaát traû veà nguoàn U.
• Coù theå xaùc ñònh ñoä lôùn cuûa chuùn g thoân g
qua trò trung bình ñieän aùp vaø doøng ñieän taûi.

15
BOÄ TAÊNG AÙP (STEP UP - BOOST)

Keät quaû:
• Neáu thay ñoåi vai troø giöõa U vaø taûi: goïi taûi
Ut laø nguoà n caá p naê n g löôï n g vaø U laø taû i
nhaän naêng löôïng, ta coù :

- Ñieän aùp taûi lôùn hôn aùp nguoàn neân ta

goïi ñaây laø boä taêng aùp.

16
BOÄ TAÊNG AÙP (STEP UP - BOOST)
Tr ong maïch ôû hình ben thì ñieän aùp r a seõ ñöôïc xaùc ñònh theo coân g thöùc sau:

Thoân g soá ñeå löïa choïn caùc linh kieän tr ong sô

ñoà naøy:

17
SÔ ÑOÀ BUCK- BOOST Hoaït ñoän g: phaân tích maïch theo chu kyø laøm vieäc cuûa
maïch, moãi chu kyø laøm vieäc goàm 2 giai ñoaïn :
Sô ñoà nguyeân lyù
• 0 < t < DT: Khi transistor S daãn, diode D0 phaân
cöïc nghòch neân khoâng daãn, ta coù UL = U

Naêng löôïng töø nguoàn tích luyõ vaøo cuoän caûm L; tuï
ñieän C vaãn cung caáp doøng ñieän cho phuï taûi vôùi trò soá
baèng

18
SÔ ÑOÀ BUCK- BOOST Hoaït ñoän g: phaân tích maïc h theo chu kyø laøm vieäc
cuûa maïch, moãi chu kyø laøm vieäc goàm 2 giai ñoaïn :
Sô ñoà nguyeân lyù
• 0 < t < DT: Transistor S ngöng daãn, diode D0
daãn giuùp cho doøng iL lieân tuïc, ta coù:

ø (1)

(2)

Töø (1) vaø (2) ta coù:

19
SÔ ÑOÀ BUCK- BOOST Hoaï t ñoän g: phaâ n t ích maï c h t heo chu kyø laø m vieä c cuû a
maïch, moãi chu kyø laøm vieäc goàm 2 giai ñoaïn :
Sô ñoà nguyeân lyù
• 0 < t < DT: Transistor S ngöng daãn, diode D0
daãn giuùp cho doøng iL lieân tuïc, ta coù:
Doøng trung bình qua transistor S:

Coâng suaát vaøo:

Coâng suaát ra
Hieäu suaát baèng 1 ta co

20
SÔ ÑOÀ BUCK- BOOST Hoaït ñoän g: phaân tích maïch theo chu kyø laøm vieäc cuûa
maïch, moãi chu kyø laøm vieäc goàm 2 giai ñoaïn :
Sô ñoà nguyeân lyù • Keát hôïp pt tren ta tính ñöôïc:

Ñeå coù doøng iL lieân tuïc :

Vaäy ñeå coù doøng lieân tuïc thì

21
SÔ ÑOÀ BUCK- BOOST Hoaït ñoän g: phaân tích maïch theo chu kyø laøm
vieäc cuûa maïch, moãi chu kyø laøm vieäc goàm 2 giai
ñoaïn :
Ñeå tính ñieän aùp dôïn soùng, ñaët giaû thieát:

Sô ñoà nguyeân lyù

Ñieän löôïng ∆Q naïp theâm vaøo tuï ñieän C baèng ñieän löôïng
phoùng ra;
∆Q = S ( S: Ñieän tích phaàn döôùi ñöôøng bieåu dieãn
doøng qua tuï ñieän ic )

22
SÔ ÑOÀ BUCK- BOOST Thoân g soá ñeå löïa choïn caùc linh kieän :

Ø Sô ñoà Buck – Boost vöøa ñoåi ra ñieän 1 chieàu coù ñieän aùp
thaáp hôn laãn cao hôn.
Ø Sô ñoà coøn ñaûo ñöôïc cöïc tính ñieän aùp.

23