გამყრელიძე 59-116-(ფონეტიკა) -141 (ფონოლოგია)

ახვლედიანი

ნიშნები იყოფა ორად:

*ნიშნები დროში(ბუნებრივი ი ენის მგერითი ნიშნები,მუსიკა და ა.შ>)

*ნიშნები სივრცეში(წერილობითი ნიშნები,ნახატები და ა.შ.)

რა ფუნქციას ასრულებენ? რა ღირებულება აქვთ?

ენათმეცნიერების იმ დარგს,რომელიც სამეტყველო ბგერებს, ე.ი. ენის ნიშანთა

ფიზიკურ სუბსტანციას შეისწავლის ეწოდება ფონეტიკა.

ფონეტიკის ამოცანაა ამ სამეტყველო ბგერების მაქსიმალურად ზუსტი,დეტალური

აღწერა.

წარმოიქმნება-> სამეტყველო ორგანოებით.

ორგანოებს უამრავი ბგერის წარმოთქმა შეუძლიათ და მათი ფიქსირება ჩამწერზეა

დამოკიდებული. მეტყველების უწყვეტ ნაკადში ბგერის ერთეულებს გამოვყოფთ და
ამას ეწყოდება მეტყველების სეგმენტაცია.(სინამდვილესთან მოახლოება)

არც იმ ბგერებით უნდა შემოვიფაარგლოთ,რომელიც არ გვხვდება ყველა ენაში და

არც უგულებელვყოთ ეს ენები.

ენის მეცნიერული ანალიზის ეტაპი;

1. მეტყველების უწყვეტი ნაკადის დანაწევრება

ბგერას შევისწავლით 1.ფიზიოლოგიურად, 2.აკუსტიკურად 3. პერცეფხიის
მიხედვით

სამეტყველო ორგანოები:
არტიკულატირები (აქტიური ,მოძრავი ორგანოები)ენის წვერი
არტიკულაციის წერილევი (უძრავები ->წინა და ზედა კბილები)

ჰომორგანული ბგერები( ერთი და იმავე ორგანოთი რაც წარმოითქმის)

ჰეტერორგანული (სხვადასხვა ორგანოთი რაც წარმოითქმის)

ქვედა ბაგე (არტიკულატორი)-> შეიძლება სეეხოს ზედა ბაგეს დ გამოიწვიოს სრული

ხშვა ან შეიძლება მიუახლოვდეს ზედა ბაგეს და შექმნას ნაპრალი.
ან კბილებს თუ მიუახლოვდება შწქმნის ვიწრო ნაპრალს veryძალიან

ბაგისმიერი (ლაბიალური)ბგერები
არტ.წერტილი=ზედა ბაგეს=წყვილბაგისმიერი,ბილაბიალური
 არტ.წერტილი კბილები თუა =ლაბიოდენტალურს/კბილბაგისმიერს.

ენა( წინა ენა უფრო მოძრავია,ვიდრე უკანა)

ენის წვერი (აპექსი ) -> აპიკალური ბგერები
არტ.წერტილების მიხედვით“ ან დენტალურია ან ინტერდენტალური
(კბილთაშორისი)
პოსტდენტალური(ზედაკბილებთან წარმოქმნილი_

ნუნისმიერი (ალვეოლარული)

პრეპალატალური -- მეიდოპალარალური- პოსტპალატალური( იმის მიხედვით თუ

მაგარი სასის რომელ ნაწილში იწარმოება ბგერა)

დანიშნ: ხმოვანთა წამოთქმისას პირის ღრუს ფორმის ცვლა

უკანა ენა (ნაკლებ მოძრავი ნაწილი) უკანაესნისმიერი,დორსალური ,გუტურალური

ბგერები

ველარული ( პრეველარული,მედიოველარული,პოსრველარული ბგერები )

როდესაც სასის ფარდა ააწეულია და ცხვირის ღრუ არის დახშული წარმოიქმნება

პირისმიერი/ორალური ბგერები-> თუ სასის ფარდა დაშვებულია კი წარმოიქმენაბა
ცხვირისმიერი(ნაზალური)ბგერები.

როცა ენის ძირი მოქმედებს (ხახის-ფრიგნსის) კედლის მიმართ ) წარმოიქმნება

ხახისმიერი,ფარინგალური ბგერები.

ფილტვებიდან ამომავალი ხაერი გაივლის ლარინქსს(ხორხს) რომლის შიგნითაც არის

ელასტიკური ბოჭკოვანი კუნთები (სახმო სიმები,მბგერი იოგები ) რესპირაციისაც ე .ი .
სუნთქვისას ეს სახმო სიმები მოდუნებულია და დაცილებულია ერთმანეთთნან (ჰაერი
შეუფერხებლად მიმოედინება) სახმო სიმების დაახლოებისას ერთმანეთთან
წარმოიქმნება ხორხისმიერი (ლარინგალური ) ბგერები და სახმო სიმების სრული
დახშვით იბადება ხშულ-მსკოდმი ბგერები

თუ ფილტვებიდან ამომავალი ჰაერნაკადი აათრთოლებს სახმო სიმებს, მიიღება

ტონი

სახმო სიმების ვიბრაციის მიხედვით განირჩება მჟღერი და ყრუ ბგერები

ბ,დ,გ,ზ,ჟ,ღ -> მჟღერი
ფ.თ.ქ.ს.,შ,ხ->ყრუ (ჰაერნაკადი ამოედინება ერთმანეთს დაშორებულ სახმო სიმებს
შორის )

„სუპრაგლოტალური“ ორგანოები (რომლებიც ხორხის ზემოთაა )

საფონაციო (ბგერათწარმომქმნელი ჰაერნაკადი) ამოედინება ფილტვებიდან

დიაფრაგმის მეშვეობით და გაივლის სასუნთქ მილს_> ხოხხს-> ხახას-> პირს_>
ცხვირის ღრუს,სადაც განიცდის ცვლილებებს და შეიძლება შეხვდეს დაბრკოლება

თუ ამოსუნთქვით (ექსპირაციით ) კი არა შესუნთქვით (ინსპირაციით ) ხდება :

ხახა-ცხვირ-პირის ღრუების ერთ წერტილში ჰაერნაკადი აწტდება სრულ

დაბრკოლებას,რასაც მოსდევს განხშვა /სკდომა.

(ხშულები,ხშულ-მსკდომები) ბ.დ.გ.პ.ტ.კ.ფ.თ.ქ

2. საართიკულაციო ორგანოები ერთმანეთს ძალიან უახლოვდებიან ,ჩნდება

ნაპრალი ,საიდანაც გამოედინება ჰაერი და ეწოდებათ
ნაპრალოვნები/სპირნატები ან ფრიკატივები (ხახუნი)
„გავლითი ბგერები“ (შეიძლება წარმოვთქვათ გაგრძელებით
ნ,ს,შ,ჟ.ხ.ღ

3. პირის ღრუ არის დახშული და ჰაერნაკადი ერთ მხარეს გამოედინება ან

ერთდროულად ორივე მხარეს ნაორალებში - გვერდითი
ბგერები/ლატერალები („ლ“)
4. ჰაერნაკადი „აათრთოლებს“ სამეტყველო ბგერას და ეწოდებათ ვიბრანტები
„რ“
5. რბილი სასა დაშვებულია , ჰაერნაჯადი ნაწილობრივ პირის ღრუში გაუვლის
და ნაწილობრივ ცხვირის ღრუში(ნაზალები)
6. დაუბრკოლებლად გამოედინება ფილტვებიდან და გაივლის პირის/ცხვირის
ღრუებს-> ვოკალები/ვოკოიდები

სამეტყველო ორგანოების ინდერფერენტული მდგომარეობა-> სამეტყველო

ბაზისი

+საწარმოთქმო ჩვევები (მაგ,

ხმოვნები

წინა რიგის (პალატალური, ფრონტალური) ბგერები წარმოიქმნება წინა ენის აწევით

მაგარი სასის მიმართ. (დაბალი,საშუალო,საშუალოზე მაღალი და მაღალი)

არტიკულატორი: წინა,შუა უკანა

ენის აწრულობი: დაბალი,საშუალო,საშუალოზე მაღალი,მაღალი

ბაგეთა აწრულობის მიხედვით

ლაბიალიზებული,არალაბიალიზებული

ნახევარხმოვნები „აპროქსიმანტები“

ორგანოთა თანამოქმედება_=დამატებითი არტიკულაცია

=თანაარტიკულაცია=კოარტიკულაცია

რეტროფლექსიური ხმოვნები (ენის წვერი რომ მოქმედებსავით )

ნაზალიზახია (ცხვირისმიერი ხმოვნები)

პირისმიერი(ორალური ხმოვნები)

ინტენსიური(დაძაბული)

არაინტენსიური (სუსტი)

სახმო სიმების მოქმედება (h)

თანხმოვნები

ხშულები,სპირანტები,ლატერალები,ნაზალები,ვიბრანტები
აქვე: ჰაერნაკამდა შეიძლება „შეატოკოს“ რომელიმე სუპრაგლოტალური ორგანო
და მივიღებთ ტყლაშუნა,დარტყმით ბგერებს.