Cơ chế gây bệnh của A.

baumannii
A. baumannii có tính chất sinh học thay đổi tùy theo điều kiện và môi
trường sống, chính tính chất này giúp vi khuẩn có thể tồn tại lâu trong
môi trường, dụng cụ dùng chăm sóc và điều trị bệnh nhân của bệnh viện,
đặc biệt là khả năng kháng với hầu hết các loại kháng sinh thông thường
và cả với kháng sinh điều trị đặc hiệu cho vi khuẩn này như là nhóm
kháng sinh carbapenem là nhờ vào những đặc tính sinh học:

Khả năng tạo màng sinh học (Biofilm)

A.baumanii có khả năng tạo thành các biofilm trên bề mặt dụng cụ nhựa
và thuỷ tinh, giúp chúng tồn tại lâu và phát tán trong môi trường bệnh
viện. Biofilm bản chất là một chất sinh học có khả năng tạo thành các
màng sinh học bám dính trên những dụng cụ, vật dụng được đặt trong cơ
thể, mạch máu của bệnh nhân, những bề mặt cứng cũng như ẩm ướt của
môi trường, những màng sinh học có khả năng bao bọc các vi khuẩn lại,
làm cho chúng tránh khỏi sự tiêu diệt của các đại thực bào, kháng sinh,
chất sát khuẩn và do vậy, chúng sẽ trở thành nguồn nhiễm tiềm tàng trong
nhiều vụ dịch ở các bệnh viện.

Cấu tạo màng ngoài Lipopolysaccharid

Cũng giống như các vi khuẩn Gram âm gây bệnh khác, A. baumannii có
thành phần cấu tạo màng ngoài là lipopolysaccharide (LPS), bao gồm
kháng nguyên O, lõi carbohydrate và một gốc lipid A. Đây là yếu tố độc
lực chính của vi khuẩn Acinetobacter spp. nói chung và A. baumannii nói
riêng, với đặc tính polysaccharide của vỏ vi khuẩn được cấu tạo bởi L-
rhamnose, D Glucuronic, D-mannose giúp cho màng tế bào vi khuẩn này
trở nên ưa nước, và từ đó vi khuẩn dễ dàng bám vào tế bào biểu mô ở các
cơ quan người thông qua vỏ và receptor của vi khuẩn. Ngoài ra LPS của
A. baumannii còn giúp tế bào có nhân thật sự giải phóng các chất trung
gian hóa học như là các cytokine là một hóa chất trung gian gây ra rất
nhiều các biến đổi trong cơ chế sinh bệnh gây nhiễm khuẩn huyết của A.
baumannii.

Vai trò của Siderophores

Liên quan đến độc tính của Acinetobacter là sự tổng hợp siderophores,
một phân tử có trọng lượng phân tử thấp, có khả năng chuyển đổi trùng
hợp sắt từ sự oxy-hydroxit, thành sắt hòa tan giúp cho vi khuẩn phát triển
trong điều kiện thiếu sắt. Khả năng gây bệnh trong điều kiện thiếu sắt
được tìm thấy trong tất cả các chủng A. baumannii phân lập trên lâm
sàng.

Các porin trên bề mặt và ty thể của tế bào

Trên bề mặt thành tế bào và ty thể của A.baumannii, một protein được
tìm thấy gọi là porin. Các porin đóng vai trò quan trọng giúp bảo vệ sự
toàn vẹn cấu trúc tế bào của vi khuẩn, và có khả năng liên hợp với vi
khuẩn, gắn kết với kháng sinh, và sự hình thành các lỗ (kênh porin) trên
màng tế bào vi khuẩn cho phép sự xâm nhập của các phân tử nhỏ như
đường, axít amin, ion và kháng sinh đi qua. Khi phân tích nhóm protein
màng tế bào bên ngoài (Outer Membrand Protein) của A. baumannii
(OmpA) bằng phương pháp điện di gel SDS-polyacrylamide tìm thấy
porin 38kDa, giúp vi khuẩn thiết lập sự bám dính, đẩy thuốc kháng sinh
ra khỏi vi khuẩn và tiết ra những chất độc thấm sâu vào trong mô gây hủy
hoại tế bào và cơ thể ký chủ và từ đó gây nhiễm khuẩn toàn thân nặng và
đó cũng chính là cơ chế gây kháng thuốc nội tại. Trong những trường hợp
kháng thuốc được tìm thấy, khi quan sát trên màng tế bào của
A.baumannii kháng với carbapenem, cho thấy, có 3 porin bị mất.

Một trong các cơ chế kháng thuốc ấn tượng khác của A. baumannii là
bơm đẩy kháng sinh ra khỏi màng vi khuẩn. Bơm đẩy này, giúp vi khuẩn
chủ động loại bỏ kháng sinh ngay từ khi chúng mới có tiếp xúc với màng
ngoài tế bào của vi khuẩn, ngăn ngừa sự tiếp xúc và xâm nhập của kháng
sinh vào trong vi khuẩn.

Tác động kháng thuốc của A. baumannii bởi cơ chế bơm đẩy kháng sinh
ra ngoài kết hợp với cơ chế kháng qua đột biến mất kênh porin làm cho
khả năng kháng thuốc của A. baumannii trở nên mạnh mẽ. Nếu đặt tất cả
cơ chế đề kháng chung với nhau trên A.baumannii, cộng với hiện tượng
đột biến điểm của hai gen gyrA và parC (gen kháng với kháng sinh nhóm
Fluoquinolon) thì A. baumannii trở thành một vi khuẩn có khả năng
kháng với tất cả các loại kháng sinh để điều trị nó, và khi ấy nó thực sự là
một cơn ác mộng, một thách thức đối với nhà lâm sàng.

Cơ quan cảm ứng (Quorum Sensing)

Sau cùng, khả năng cảm nhận các tín hiệu của vi khuẩn kế bên (giao tiếp
của vi khuẩn), các tín hiệu này có thể kích hoạt các gen kháng kháng sinh
của các vi khuẩn. Đây là một trong những cơ chế đề kháng được phổ biến
rộng rãi ở các vi khuẩn Gram âm, được tìm thấy trên A.baumannii, có 4
yếu tố cảm ứng tín hiệu mức độ phân tử có khả năng kích hoạt các hoạt
tính sinh học N-acylhomoserine-lacton. Quorum cảm ứng đóng vai trò
điều hòa việc tạo biofilm, giúp A. baumannii tồn tại trong nhiều loại môi
trường khác nhau, thu nhận và tích lũy yếu tố kháng thuốc, có thể nói đây
là một cơ quan có vai trò như một trung tâm tự động cảm ứng của nhiều
yếu tố độc lực được tìm thấy trong A. baumannii.

Hình: Các thành phần bề mặt tế bào và hệ thống bài tiết được xác định
trong Acinetobacter spp. Nguồn hình ảnh: DOI: 10.1128 / JB.00906-15.

Nguồn lây và đường lây

Với những tính chất sinh học rất đặc biệt của Acinetobacter nói chung và
A. baumannii nói riêng như trên, cho thấy, A. baumannii có thể sống
trong nhiều môi trường và điều kiện khác nhau của tự nhiên và môi
trường bệnh viện. Nhiều nghiên cứu của các nhà khoa học cho thấy,khả
năng sống sót của các chủng Acinetobacter khác nhau thì không giống
nhau, trong đó A. baumannii là một chủng có thể tồn tại nhiều năm trong
cả môi trường khô ráo lẫn môi trường ẩm ướt của bệnh viện, và đặc biệt
vi khuẩn này có thể cư trú trên da người khỏe mạnh làm cho họ trở thành
người lành mang trùng, những người này có thể là bệnh nhân, nhân viên
y tế, người khỏe mạnh và kể cả một số ký sinh trùng như chấy, rận cũng
có thể là nguồn chứa vi khuẩn này, do vậy nguy cơ lây nhiễm tiềm tàng là
rất cao.

A. baumannii khi xâm nhập và cư trú trên bệnh nhân hoặc môi trường
chúng tiết ra các biofilm (bản chất là một một chất sinh học có khả năng
bám dính và tiết ra những chất nhầy) giúp vi khuẩn bám dính vào bề mặt
môi trường, các dụng cụ mà các vi khuẩn khác không có hoặc có nhưng
không mãnh liệt bằng, giúp chúng có khả năng kháng lại với sức đề
kháng của cơ thể (là các đại thực bào) và các thuốc kháng sinh, thuốc sát
khuẩn. Từ những đặc tính trên, giúp chúng có thể sống, tồn tại lâu dài và
trở thành một vi khuẩn có nhiều khả năng gây bệnh khác nhau và đặc biệt
là phát tán khả năng kháng kháng sinh cho vi khuẩn trong cùng loài hoặc
khác loài qua Plasmid, làm khó khăn cho vấn đề kiểm soát và phòng ngừa
lây nhiễm chúng trong cộng đồng và bệnh viện.

Đường lây nhiễm của A. baumannii trong nhiễm khuẩn huyết

Lây qua đường tiếp xúc: đây là con đường lây nhiễm chính. Bệnh nhân
có thể tiếp xúc trực tiếp với các nguồn nhiễm như với bệnh nhân, nhân
viên y tế bị nhiễm, hoặc gián tiếp qua những dụng cụ chăm sóc, các bề
mặt môi trường bị nhiễm vi khuẩn này và đặc biệt là các dụng cụ xâm lấn
vào cơ thể bệnh nhân và từ đó đi vào trong dòng máu như các catheter
mạch máu, ống nội khí quản, dây máy thở, ống thông tiểu và các nguồn
nhiễm như với bệnh nhân, nhân viên y tế bị nhiễm hoặc gián tiếp qua
những dụng cụ chăm sóc, các bề mặt môi trường bị nhiễm vi khuẩn này
và đặc biệt là các dụng cụ xâm lấn vào cơ thể bệnh nhân và từ đó đi vào
trong dòng máu như các catheter mạch máu, ống nội khí quản, dây máy
thở, ống thông tiểu và các dụng cụ nhân tạo trong phẫu thuật cấy ghép.

Lây qua đường giọt bắn: trước đây người ta không cho rằng A. baumannii
có thể lây qua đường giọt bắn hoặc không khí, nhưng hiện nay nhiều tác
giả nghiên cứu về vi khuẩn này đã cho rằng vi khuẩn này có thể lây qua
con đường này, điều này giúp lý giải cho khả năng lan tràn của vi khuẩn
này trong môi trường bệnh viện. Cũng đã có những nghiên cứu khác cho
thấy, có một sự liên quan chặt chẽ giữa viêm phổi trên những bệnh nhân
có thông khí hỗ trợ do A. baumannii với các trường hợp nhiễm khuẩn
huyết do A. baumannii trên cùng một bệnh nhân hoặc trong các vụ dịch ở
các bệnh viện tại nhiều quốc gia trên thế giới.

Tài liệu tham khảo:

Nguyễn Thị Thanh Hà(2015), Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và vi sinh ở
bệnh nhân nhiễm khuẩn huyết do Acinetobacter Baumannii 2011-2012,
Luận án tiến sĩ y học. Viện nghiên cứu khoa học y dược lâm sàng 108.

https://www.slideshare.net/BuitriMD/ti-nkh-do-acinetobacter-
baumanniidoc

https://microbenotes.com/acinetobacter-baumannii/#pathogenesis-of-
acinetobacter-baumannii

Asif M, Alvi IA, Rehman SU. Insight into Acinetobacter baumannii:

pathogenesis, global resistance, mechanisms of resistance, treatment
options, and alternative modalities. Infect Drug Resist. 2018;11:1249-
1260
https://doi.org/10.2147/IDR.S166750