TEMA 2: UN MUNDO DE

LINGUAS
AS LINGUAS DO MUNDO

• Existen no mundo entre 3.000 e 7.000

linguas.

• Por que esta diferencia á hora de contabilizar as

linguas do mundo?

• É difícil facer un censo completo. Por exemplo, na

Amazonía hai pobos sen contactar.
• Hai dificultades para distinguir o que é unha
lingua dun dialecto.
• Constantemente están a desaparecer linguas e a
nacer outras novas (como os crioulos ou pidgin).
Linguas pidgin e crioulas

Pidgin: Linguas xurdidas da fusión de

características das faladas por individuos que
manteñen contacto como consecuencia do
comercio ou de migracións.
Gramática simplificada e vocabulario reducido.
Por exemplo, o chabacano: español mesturado
con diversas linguas filipinas.

Crioulo: Linguas pidgin que se estenden e pasan

a ser lingua inicial de novas xeracións.
Gramática e vocabulario máis complexos.
Por exemplo, os crioulos de Cabo Verde, Haití,
Xamaica...
 A ORIXE DO MULTILINGUISMO E A ECOLOXÍA DAS
LINGUAS
• Algúns datos din que hai até 7.000 linguas pero só hai
ao redor de 200 estados. Non é posible identificar
comunidade lingüística con comunidade política.

• A convivencia de linguas e os contextos multilingües

están presentes en todo o mundo, sobre todo por
dous factores favorecidos pola globalización:

• Por procesos de dominación político-económico-

cultural
• Por fenómenos migratorios

• Os procesos de dominación e uniformización político

cultural nunca xeran situacións de equilibrio, senón de
CONFLITO LINGÜÍSTICO.
A ECOLOXÍA DAS LINGUAS

• Corrente que valora a linguodiversidade como un

ben que a Humanidade debe preservar, ao igual
que a diversidade biolóxica.
O MITO DE BABEL
A ECOLOXÍA DAS LINGUAS
• É importante preservar a diversidade
lingüística porque cada lingua é
expresión dunha identidade
colectiva, da forma en que esa
comunidade se relacionou e se
relaciona co mundo e como estrutura
e aprehender a realidade.

• Mesmo é importante preservar a

biodiversidade lingüística para
preservar a biodiversidade en xeral.

• Segundo a doutora Tove Skutnabb-

Kangas , cada lingua encerra un
coñecemento do mundo propio. Se
se perde esa lingua, pérdese ese
coñecemento. Moitas das linguas en
perigo son precisamente faladas nas
áreas máis diversas non só
lingüísticamente senón tamén
bioloxicamente.
O SUPREMACISMO LINGÜÍSTICO

• Postula que só deben sobrevivir as

linguas máis poderosas, é dicir, linguas
con gran número de falantes e
faladas de comunidades con moito
poder político e económico.
• É o equivalente, nas linguas, do
racismo.
• Considera que o multilingüismo é un
problema.
O galego, lingua minoritaria?
 BILINGÜISMO-DIGLOSIA
CONFLITO LINGÜISTICO: Tensión entre linguas
que conviven nunha comunidade. O idioma
convértese, mesa sociedade, en símbolo de
posición social.

LINGUA A: lingua de
poder, lingua de
prestixio

LINGUA B: lingua
minorizada,
desprestixiada, non
presente en todos os
ámbitos
Conflito lingüístico: bilingüismo e diglosia
BILINGÜISM
O
Fenómeno individual, non conflitivo. Capacidade
dun individuo para desenvolverse en dúas linguas,
a súa propia e outra. Esa capacidade nunca é
totalmente simétrica.
Esa capacidade adquírese con diversos fins:
utilitarista (para atopar un traballo, para viaxar, para
integrarse nunha comunidade...)
Inexistencia de conflito na comunidade
DIGLOSIA
Fenómeno colectivo, conflitivo. Dúas linguas
conviven con funcións distintas na sociedade: a
lingua dominante (A) e a lingua dominada (B).
A lingua dominante emprégase en todos os
ámbitos, e é exclusiva ou dominante no plano
formal (medios de comunicación, ensino,
administración, etc. )A lingua dominada emprégase
sobre todo no nivel oral, informal e no ámbito
privado.
A lingua A está codificada (regulada con normas). A
lingua B non está codificada normativamente ou
tardou moito en estalo.
Linguas maioritarias
Faladas por unha gran cantidade de falantes.

• No mundo, existen 9 linguas (menos do 0,3%) que, en conxunto son As linguas que
empregadas por case a metade da poboación mundial. teñen máis falantes
como linguas
• A maioría das linguas non chegan aos 100.000 habitantes maternas:

• Debemos diferenciar entre falantes que teñen un idioma como -Chinés

primeira lingua e os que o teñen como segunda. Por exemplo, o -Español
español é falado en boa parte de América Latina, mais hai países, -Inglés
como Paraguai, nos que non é a primeira lingua máis falada. -Árabe
-Hindi
• Ser lingua maioritaria non é un estado inmutable. -Bengalí
-Portugués
• O galego está entre as 160 linguas máis faladas no mundo -Ruso
-Xaponés
Linguas minoritarias
Contan cun número reducido de falantes.

Unha lingua pode non ser minoritaria, mais si

minorizada. O catalán ten un número de falantes
superior ao de moitas lingaus oficiais europeas mais O 52% das
non está por completo normalizado. linguas teñen
menos de 10.000
habitantes.
Unha lingua pode ser minoritaria, mais non (Cee ten case
minorizada. O islandés é falado por só 200.000 8.000 habitantes)
falantes pero é lingua oficial.
Linguas minorizadas

Néganselle as condicións para poder desenvolverse con normalidade.

Atopan restricións para o seu desenvolvemento nos usos públicos

(medios de comunicación, xustiza, vida comercial, ensino, burocracia,
liturxia...) e privados.

Diferentes niveis de vitalidade das linguas minorizadas

• Linguas en proceso de normalización: están a recuperar espazos de

uso. O catalán no estado español ou o francés en Quebec.
• Linguas en proceso de substitución: Perden ámbitos de uso e
falantes: o aragonés, o bretón...
• Linguas que viven simultaneamente procesos de normalización é
substitución. O galego.
 FASES NO PROCESO DE SUBSTITUCIÓN
LINGÜISTICA

Implantación Diglosia: A Abandono

da lingua lingua foránea paulatino da
foránea ocupa os lingua propia
espazos máis en dous
prestixiosos ámbitos:
-Xeográfico
-Xeracional
CANDO DÚAS LINGUAS CONVIVEN, CO TEMPO
UNHA ACABA DESPRAZANDO Á OUTRA…

SUBSTITUCIÓN
• A lingua A (foránea) fai
desaparecer a lingua B.

NORMALIZACIÓN
• Recuperación da lingua B en
todos os usos. Despraza a lingua
A.
 Lingua oficial, lingua nacional e internacional

• A lingua é o idioma • É a lingua creada por • É aprendida amplamente • É a que empregan

Oficial

Nacional

Franca
Internacional
de relación entre o un pobo ao longo da por individuos que non a persoas que
estado e a súa historia, sexa ou teñen como a súa lingua coinciden nunha
cidadanía non oficial. nativa. área xeográfica
• A lingua oficial pode • As linguas auxiliares para comunicarse
non ser a nacional: internacionais poden ser_ entre si. Por
francés no Líbano • Naturais: nativas exemplo, o persa
• A existencia de dalgunha comunidade era o idioma das e
distintos idiomas (o inglés) dos comerciantes
nacionais dentro dun • Inventadas (o antiguamente na
estado obriga ao uso esperanto) ruta da seda.
dunha lingua franca,
unha lingua coñecida
pola ampla maioría
das diferentes
comunidades
lingüísticas.
 A realidade das linguas en Europa

 Entre 120 e 140 linguas diferentes.

 Só hai dous estados monolingües: Islandia e Liechtenstein.
 1 de cada dez habitantes de Europa pertenece a unha minoría lingüística.
 Malia a que en case todos os países do continente se fala máis dunha lingua, só cinco recoñecen a
existencia de varias linguas oficiais (Bélxica, Finlandia, Irlanda, Luxemburgo e Suíza).
 Familias lingüísticas: linguas románicas, xermánicas, bálticas, eslavas, célticas e urálicas.
 As e os migrantes introducen novas linguas. Por exemplo, turco e curdo en Alemaña.
 A Carta Europea das Linguas Rexionais e Minorizadas protexe os dereitos das e dos falantes destas
linguas.
 Cúmprese en Galicia? A Mesa pola Normalización Lingüística denunciou en reiteradas ocasión que non,
como podemos ver nesta nova e neste informe.
A diversidade linguística no Estado español

Mapa das linguas

faladas na
Península Ibérica.
Fonte: Loia.org
Onde se fala catalán?

o Cataluña
o Illes Balears
o Comunidade
Valenciana
o Franxa de
Ponent
Aragonesa
o El Carxe
(Murcia)
o O Roselló
francés
o Sardeña (na
cidade de
L´Algher)
 O catalán

Falantes: Ao redor de 10.000.000

Oficialidade:

-Oficial en Andorra
-Cooficial co castelán en Cataluña,
País Valenciano e Illes Balears.

Proceso de normalización:
• Moi avanzado en todos os ámbitos en
Cataluña
• Situación diglósica en Balears e
Comunidade Valenciana
• Sen protección en Francia, Aragón e
Sardeña
• Familia lingüística: linguas romances
 Onde se fala euskera?

o Nas tres
provincias
vascas
(Guipúscoa,
Biscaia e
Araba)
o En Burgos
(condado de
Treviño)
o En Nafarroa
o En Francia (en
Iparralde)
Fonte:
https://blogdoene
m.com.br/conflito
s-do-pais-basco/
 O euskera

Falantes: Ao redor de 700.000

Oficialidade:

-Cooficial co castelán en Euskadi e

nalgunhas zonas de Nafarroa.
-Sen protección no Iparralde francés.

Proceso de normalización:

• Tendencia positiva: increméntase o

número de falantes.
• Froito da reivindicación social e de
políticas lingüísticas eficaces.

• Familia lingüística: Indeterminada. É a

única lingua peninsular que sobreviviu ao
 Onde se fala astur-leonés?
o Asturias
o Zamora
(Senabria)
o Portugal (o
mirandés é
unha variante
do
asturleonés
falada no
nordeste de
Portugal,
arredor de
Miranda do
Douro.
o Ata fai pouco
Fonte: falábase en
http://www.furmie zonas de
ntu.org/LenguaLe León e
onesa.htm Cantabria.
 O asturleonés

Falantes: O 25% da poboación de Asturias

Oficialidade:

-Non é oficial

Proceso de normalización:

• Segundo a UNESCO, en perigo de

desaparición.
• Moi minorizado polo castelán xa dende a
Idade Media.
• Usado en contextos, sobre todo, orais e
informais
 Onde se fala o aragonés?

o No Alto
Aragón, nos
vales dos
Pirineos.

Fonte: Consello d'a

Fabla Aragonesa
 O aragonés

Falantes: Unhas 12.000 persoas

Oficialidade:

-Oficial en parte de aragón

Proceso de normalización:

• Segundo a UNESCO, en perigo de

desaparición.
• Practicamente ausente do ensino e dos
medios de comunicación.
• Usado en contextos, sobre todo, orais e
informais
 Onde se fala o aranés?
o No Val de
Arán, na zona
dos Pirineos
de Lleida.

http://www.proel.
org/index.php?pa
gina=lenguas/ara
nes
 O aranés

Falantes: 6.000 falantes, aproximadamente

Oficialidade:

-Cooficial en Cataluña.

Proceso de normalización:

• As capas máis novas úsano menos que as

maiores pero sábeno ler e escribir mellor.
 O galego

Fálase en:

-Galicia
-Zamora (Porto, Lubián e Hermisende)
-León (O Bierzo)
Asturias (franxa occidental, entre os ríos
Eo e Navia)
-Cáceres (Val do Xálima)
Galego e portugués: un pasado
común
O galego:
-O galego-portugués foi unha mesma
lingua até fins da Idade Media.
algo de historia

-Galego e portugués inician camiños

separados por circunstancias
políticas:

-Portugal convértese en reino

independente.
-Galicia, pola contra, pasa a
depender cada vez máis de Castela.
-Portugal esténdese cara ao
sur, a súa capital sitúase en Lisboa e o
portugués padrón pasa a ser o do https://www.youtube.com/watch?time_continue=228&v
centro sur do país. =RoKcwHqDmps&feature=emb_logo
 O galego:
algo de historia
Galego e portugués: un pasado
común

-Portugal convértese en reino

independente.
-Galicia, pola contra, pasa a
depender cada vez máis de Castela.
-Portugal esténdese cara ao
sur, a súa capital sitúase en Lisboa e o
portugués padrón pasa a ser o do
centro sur do país.
https://www.youtube.com/watch?v=EZ8xHruB
WuE
 O galego:
algo de historia
Os Séculos Escuros (s. XV-s. XVIII)

-Cando Isabel A Católica

chega a raíña de Castela iníciase a
“doma e castración” do reino de
Galicia.

-Na guerra sucesoria entre

Isabel e Xoana a Beltranexa, a
nobreza galega apoia a Xoana. Ao
vencer Isabel, inicia a represión ao
reino de Galicia. https://www.youtube.com/watch?v=2NkbLgvRft
k&t=90s
 O galego:
algo de historia
Os Séculos Escuros (s. XV-s. XVIII)

-Os Reis Católicos desterran a

nobreza galega e traen para Galicia
aristocracia foránea.

-Os cargos eclesiásticos tamén

son ocupados por foráneos.

-O mesmo ocorre coa xustiza.

https://www.youtube.com/watch?v=2NkbLgvRft
k&t=90s
 O galego:
algo de historia
O Rexurdimento (s. XIX)

-No século XIX iníciase un

movemento de revalorización e
recuperación da lingua, da literatura,
da historia e da cultura galega: é o
Rexurdimento.

-O galego, despois de tres

séculos, volve escribirse e a ser usada
de novo como lingua literaria.
 O galego:
algo de historia
O Rexurdimento (s. XIX)

-Co Rexurdimento aparecen os

primeiros diccionarios e gramáticas
galegas, como a de Marcial
Valladares e a de Saco y Arce.
 O galego:
algo de historia

O século XX (inicios)

-En 1906 fúndase a Real Academia

Galega, fundamental para a
normalización do galego.
 O galego:
algo de historia

O século XX (ditadura)

-Represión do galego.
-Practicamente desaparece o seu
uso escrito.
O galego na actualidade
O galego:
-Perda de falantes entre as
xeracións máis novas. algo de historia
-O galego está presente
na vida política e
administrativa.
-Temos radio e televisión
públicas en galego mais a
mayoría de medios usan o
castelán
-A xustiza usa
maioritariamente o
castelán.
-O galego está presente
na educación, mais
obrigatorio en galego só é
o 33%.
A lusofonía

-Os países lusófonos son

aqueles nos que se fala o
portugués:

-Portugal
-Brasil
-Cabo Verde
-Guine-Bissau
-São Tomé e Príncipe
Angola
Mozambique
-Timor Leste
-A cidade de Macau
(China)
-A cidade de Goa (India)-
-Galicia
A lusofonía

-Lei Paz Andrade (2014):

Froito dunha iniciativa
lexislativa popular,
aprobase que o portugués
se introduza no ensino
público.
A lusofonía

-Eurorrexión Galicia-Norte
de Portugal: A UE
recoñece a nivel
institucional que esta
rexión ten características
común e gran
potencialidade
económica.