Sagot o Lagot

Ilarawan ang
Magsasakang
Pilipino
 Ilarawan ang
Manggagawang
Pilipino
Para sa iyo, ano ang
pinakamalalang
isyung panlipunan
ang hinaharap ng
Pilipinas ngayon?
 Paano mo
maipakikita ang
pagiging makabansa
bilang iskolar ng
bayan?
PANITIKAN HINGGIL
SA ISYUNG
MANGGAGAWA
Kahalagahan ng paggawa o manggagawa
1. Lumilikha ng produkto na kailangan ng ating bansa.

2. Pinoproseso ang mga hilaw na material ng agrikultura.

3. Nagpapaandar at gumagamit ng makinarya at ibang teknolohiya.

4. Lumilinang ng likas na yaman.

5. Nagbabayad ng buwis sa pamahalaan.

6. Konsyumer ng mga produkto.

Uri ng Manggagawa

1. Manggagawang mental — Higit na ginagamit ang isip sa produksiyon. Ito ay

tinatawag na White Collar Job na mas ginagamit ang kanilang mental na
kapasidad at kaisipan.

2. Manggagawang pisikal — Higit na kailangan ang lakas ng katawan sa

gawain. Ito ang tinatawag na Blue Collar Job tumutukoy sa mga gawaing mas
higit na ginagamit ang lakas pisikal at enerhiya sa paglikha ng produkto at
serbisyo.
MGA KATAWAGAN SA PAGGAWA

1. Kita- Ito ay kabayarang tinatanggap ng manggagawa kapalit ng kanilang

serbisyo at paggawa

2. Sahod- Kabayaran sa manggagawa sa oras ng pagtratrabaho -, piraso o

pakyawang produkto, kontrata, o linguhan.

3. Sweldo- Binabayad sa manggagawa sa bawat buwan.

MGA BATAS NA NANGANGALAGA SA
KARAPATAN NG MANGGAGAWA:
1. Commonwealth Act blg. 444 — Ang unang batas ukol sa walong oras na paggawa.

2. Batas Republika Blg. 1933 — Batas na nagtatadhana ng walong oras ng paggawa ng mga
manggagawa.

3. Republic Act No. 6727 (Wage Regulation Act) — Nagsasaad ng mga mandato para sa
pagsasaayos ng pinakamababang pasahod o minimum wage na naaangkop sa iba’t ibang
pang-industriyang sektor na kinabibilangan ng mga sumusunod:
- hindi pang-agrikultura
- plantasyong pang-agrikultura
- di-pangplantasyon
- cottage/sining sa pagyari sa kamay
4. Artikulo 94 Holiday pay — Tumutukoy sa bayad sa isang manggagawa na
katumbas ng isang araw na sweldo kahit ito ay hindi pumasok sa araw na iyon.

5. Artikulo 91-92 (Premium Pay) — Karagdagang bayad sa manggagawa sa loob

ng walong oras na trabaho sa araw ng pahinga at special days.

6. Artikulo 87 (Overtime Pay) — Karagdagang bayad sa pagtratrabaho na lampas

sa walong oras sa isang araw.

7. Artikulo 86 Night Shift Differential — Karagdagang bayad sa pagtratrabaho sa

gabi na hindi bababa sa sampung porsiyento (10%) ng kanyang regular na
sahod sa bawat oras na ipinagtrabaho sa pagitan ng ikasampu ng gabi at
ikaanim ng umaga.
8. Artikulo 96 (Service Charges) — Lahat ng manggagawa sa isang
establisyimento o kahalintulad nito na kumokolekta ng service charge ay may
karapatan sa isang pantay o tamang bahagi sa kabuuang koleksiyon. Ito ay
kadalang kinokolekta ng halos lahat ng hotel, kainan, o restaurant, night club,
cocktail lounges at iba pa
SAMPUNG
KASALUKUYANG ISYU
NA KINAHAHARAP NG
MGA MANGGAGAWA
1. Mababang sahod. Mababa pa rin ang minimum wage lalong-lalo na sa
mga probinsya.

2. Pagiging kontraktwal (contractual) – ito ay ang mga manggagawang

nakasalalay lamang sa kontrata ang itinatagal sa trabaho.

3. Humihina ang suporta sa mga manggagawang nasa agrikultura

napapasawalang bahala na ang kahalagahan ng mga magsasaka.

4. Ang mga kapitalismo ay hindi nagbibigay ng tamang sweldo sa

mahirap na gawaing pinagagawa nila – tamang sahod na dapat ay para
sa mga manggagawa.
5. Hindi maayos ang pamamahala ng mga ahensya ng pamahalaan para
maipagtanggol ang mga karapatan ng mga manggagawa laban sa maling palakad ng
mga kumpanya - isang halimbawa ang isyu sa pang-aabuso sa mga OFW kung saan
napapabayaan ng kanilang ahensya.

6. Hindi maayos ang pakikitungo ng mga kapitalista, mga may-ari ng kumpanya sa

kanyang mga manggagawa – karapatan ng mga manggagawa na makatanggap ng
tamang sahod at makapagpahinga sa trabaho.

7. Nasasakripisyo ang kalusugan at seguridad ng mga manggagawang may

kakaibang iskedyul ng pagpasok – tamang benipisyo o ang nararapat insurance sa
mga manggagawa.
8. Malaking kaltas ng buwis sa sahod kahit sa bulsa lang naman ng
mga korap napupunta ang mga ito.

9. Hindi pagpansin ng pamahalaan sa agrikultura at sa mga

manggagawang ginagawa lamang na kontraktwal.

10. Hindi magandang sistema ng naging edukasyon kaya't hindi

makuha ang gustong trabaho.
 ILANG MGA KARAPATANG
KAILANGANG MALAMAN NG MGA
MANGGAGAWA SA KAHIT ANONG
INDUSTRIYA
1. Kaukulang Bayad sa Pagtatrabaho
2. Lingguhang Pahinga
3. Patas na Oportunidad
4. Seguridad ng panunungkulan
5. Karapatan ng mga Kababaihan
6. Ligtas na Lugar na Trabaho
7. Tamang Edad ng Paghahanapbuhay
8. Karapatan bumuo o makapag organisa ng isang lehitimong
unyon
MATERNITY LEAVE
Karapatang aplikable lamang sa mga kababaihan. Nakapaloob dito
ang mga sumusunod:
- 60 araw normal, 78 araw cessarian
- Hindi ang kumpanya ang nagbabayad kundi ang SSS.
- Ina-advance ng employer ang sahod at nire-reimbursesa SSS.
- Kapag walang SSS, wala rin mabibigay para sa maternity leave.
- Kapag walang asawa at nabuntis, entitled pa rin sa maternity leave.
- Limitado hanggang apat na maternity leave lamang.
- Hindi buong sahod ang matatanggap kundi averagesalary credit na base
sa komputasyon
 PATERNITY LEAVE
Ito ay karapatan ng isang manggagawa aplikaple lamang sa
mga kalalakihan
- Pitong (7) araw na leave na may bayad
- Limitado hanggang apat (4) na beses
- Pang-suporta sa anak at asawa
- Buong sahod ang makukuha mula sa employer
- Hindi aplikable kung hindi sariling anak, hindi kasal, at hindi nagsasama ng
asawa.
- Pareho lang ang matatanggap na sahod, normal man o cessarian ang
asawa
- Hindi commutable at cumulative
 BIRTHDAY LEAVE
Ito ay karapatan ng isang manggagawa na mamahinga at ipagdiwang ang
kaniyang kaarawan.

SOLO PARENT’S LEAVE

layon ng mga nagsusulong na pagkakaroon ng pitong araw na “parental leave
with pay” sa mga solo parent na nakapagtrabaho ng sobra sa anim na buwan
kahit ano pa man ang kanilang employment status; reduksyon ng paghihintay
0 para magkaroon ng “Solo Parent Identification Card” mula isang taon
tungo sa anim na buwan; at karagdagang 15 araw sa expanded maternity
leave.
 Aralin 2:
Panitikan Hinggil
sa Isyung
Pangmagsasaka
Mga Tiyak na Layunin
Sa pagtatapos ng aralin, ang mga mag-aaral
ay inaasahang:
Nailalahad ang mga batas na nauugnay sa mga
A magsasaka,

Nasusuri ang mga akdang pampanitikan na

B nauugnay sa mga magsasaka, at

Nakapagmumungkahi ng mga solusyon hinggil

C sa mga suliranin na kinakaharap ng mga
magsasaka.
Introduksiyon
 Ano ang magsasaka o
magbubukid?
ay isang taong nagtatanim at
nagpapatubo ng mga pananim at nag-aalaga
ng mga hayop at nabubuhay na mga
organismong gagamitin bilang pagkain at
bilang hila na mga materyales.
 Ano ang
agrikultura?
ang paglinang at pagpaparami ng
mga hayop, halamang-singaw para
gawing pagkain, hibla, panggatong,
gamot at iba pang mga prudukto para
gamitin sa pagpapanatili at mapabuti
ang buhay ng mga tao.
 Mga
Kahalagahan ng
Pagsasaka
A Pinagkukunan ng kabuhayan.

B Kontribusyon sa Pambansang kita.

C Tulong sa International Trade.

Mga Gawain ng
Isang Mabuting
Magsasaka
Ang mga magsasaka ang umaani at
nagtatanim ng mga palay at nag-aalaga
ng mga ito upang tayo ay makakain ng
kanin sa ating hapagkainan.

Sila rin ang nag-aalaga ng mga hayop

na siyang ating kinakatay upang lutuin
at iulam sa ating hapagkainan.

Nagtatanim din sila ng tubo na siyang

ginagawang asukal, at pangmatamis.
Sila rin ang nagtatanim ng mga
halaman na siyang sangkap sa midisina
upang ang mga sakit ay maalis

Malaki rin ang naiambag nila sa paglago

ng ating Agrikultura sa pamamagitan
ng pagpapalaganap ng ating mga
produktong pang Agrikultura sa iba’t
ibang bansa sa mundo.
Pwede rin silang pagtanungan kung
anung nararapat gamiting chemical sa
ating pananim kung ito ay nagkakasakit
o inuuod.
Sila rin ang nagtatanim ng mga
halaman at puno na siyang nagbibigay
ng malinis na hangin upang tayo ay
makahinga.

Sila rin ang bumubuhay ng mga

organismong gagamitin bilang hilaw
na mga materyales.

Sila rin ang nagtatanim ng mga gulay

upang ibenta sa pamilihan na siyang
nagbibigay sa atin ng nutrisyon at
enerhiya sa ating katawan.
Nagtuturo rin sila kung anong
mabuting binhi o butyl ng palay ang
mainam gamitin upang mas malaki ang
ani.
 Mga Batas
Ukol sa
Reporma ng
Lupa
Land Registration Act 1902 - ito ay sistemang
Torrens sa panahon ng Amerikano na kung saan
ang mga titulo sa lupa ay pinatalang lahat.

Land Act 1902 – nakapaloob dito ang

pamamahagi ng mga lupang pampubliko sa
pamilya na nagbubungkal ng lupa.
Batas Republika Blg. 1160 – nakapaloob ang
National Resettlement at Rehabilatation
Administration (NARRA) sa pamamahagi ng
mga lupain para sa mga rebelding nagbabalik
loob sa pamahalaan. Kasama na ang mga pamilyang
walang lupa.

Batas Republika Blg. 1190 ng 1954 – ito ay

batas laban sa pang-aabuso, pagsasamantala, at
pandaraya ng mga may-ari ng lupa sa mga
manggagawa.
5. Agricultura Land Reform Code - Ito ay simula ng
malawakang reporma sa lupa na nilagdaaan ng dating Pangulo
Diosdado Macapagal .

6. Batas ng Pangulo Blg. 2 ng 1972 - Pinapatupad ng batas na

ito na pinaplaya ang mga magsasaka sa tanikala ng kahirapan at
paglilipat sa kanila ang kanilang lupang sinaka.

7. Batas ng Pangulo Blg. 27 - ang magsasaka ay binibigyan ng

pagkakataong magmay-ari ng limang ektarya ng lupaing walang
patubig at tatlo naman kung may patubig.
 Mga Dahilan
ng mga
Problemang
Nararanasan
ng Sektor ng
Agrikultura
1. Kakulangan sa makabagong kagamitan at teknolohiya.

2. Kakulangan ng sapat na imprastraktura at puhunan.

3. Pagbibigay ng prayoridad sa sektor ng industriya.

4. Pagdagsa ng dayuhang produkto sa Pilipinas.

5. Pagliit ng lupang sakahan.

 Isyu sa
Pagsasaka
1. Pagliit ng lupang pansakahan.
2. Paggamit ng teknolohiya.
3. Kakulangan ng mga pasilidad at imprastraktura sa
kabukiran.
4. Kakulangan sa suporta mula sa iba pang sektor
5. Pagbibigay prayoridad sa sektor ng industriya.
6. Pagdagsa ng mga dayuhang kalakal.
7. Climate change
Mga Solusyon na
mga Suliranin ng
Agrikultura
1. Pagtakda ng tamang presyo sa produktong pang-
agrikultura.
2. Pagbibigay ng subsidy sa mga maliliit na magsasaka.
3. Pagpapatayo ng mga imbakan, irigasyon, tulay at
kalsada,
4. Pagbibigay ng impormasyon at pagtuturo sa mga
magsasaka ukol sa paggamit ng makabagong
teknolohiya.
5. Paghihigpit sa mga dayuhang produktong agrikultura
na pumapasok sa bansa.
Panitikan Hinggil sa
ISYUNG PAMBANSA
nina Bb. Hernandez at Bb. Mindoro
Mga Tiyak na Layunin:
Sa pagtatapos ng aralin, ang mga mag-aaral ay
inaasahang:
Nailalahad ang mga sari-saring isyu na
binigyang-solusyon ng gobyerno nagdulot ng
pagbabago sa bansa; at
Napahahalagahan ang mga pagbabagong
naganap sa bansa
 Isyung Pambansa
Ang isyung pambansa ay mga mahahalagang
pangyayari o kaganapan sa loob ng bansa na may
malawakang epekto sa iba't ibang sektor ng lipunan
na kinabibilangan ng pamilya, simbahan, pamahalaan,
paaralan, at ekonomiya.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago
1) Kontraktuwalisasyon
Ang “Kontraktwal” ay isang katayuan sa trabaho kung saan ipinagkakait ang ugnayang
employer-employee sa pagitan ng isang manggagawa at ng kapitalista o kumpanyang
tunay na nakikinabang sa kaniyang lakas-paggawa. Ipinagkakait sa kanya ang
katayuang “regular employee” ng naturang kumpanya o kapitalista. Tinutukoy naman
ng ng “kontraktwalisasyon” ang kalagayan kung saan umiiral ang mga kontraktwal at
katunaya’y pinaparami.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago

Nagpanukala naman ang Department of Labor and Employment (DOLE) ng ‘win-win’

solution. Laman ng sinasabing ‘win-win’ solution na bigyan ng mga benepisyo na
mayroon ang mga regular na manggagawa gaya ng leave credits, 13th month pay, SSS,
Philhealth, at iba pa.

Magkakaroon din ng mga mahigpit na patakaran sa mga kumpanya gaya ng hindi

pagpayag na magkaroon ng subcontractor ang mga contractor sa construction,
pagkakaroon ng sapat na kapital ng mga kumpanya na kayang pasahurin at bigyan ng
mga benepisyo ang mga manggagawa nito.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago
2) Trapink sa Metro Manila
Mayroong mahigit 520,000 na sasakyan ang bumabyahe sa EDSA sa parehong
direksyon araw-araw. Oras at bilyong pera ang nasasayang araw araw sa paghihintay
na makarating sa kani-kanilang mga destinasyon ang mga mamamayang naiipit sa
trapik.

Sa ginawang pag-aaral ng Japan International Cooperation Agency (JICA), P3.5 bilyon

ang nasasayang araw-araw dahil sa trapik sa Metro Manila. Sa pagtaya ng JICA,
mawawalan ng P5.4 billion araw-araw ang Pilipinas sa pagsapit ng 2035 kung hindi
gagawa ng karampatang solusyon sa trapik.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago
3) Mass Transportation System
Ang Pilipinas ay nakakaranas ng krisis sa transportasyon magpahanggang ngayon.
Kung saan ang mga komyuter ay nakakaramdam ng dismaya sa palpak na sistema ng
transportasyon ang mayroon ang Pilipinas, kung saan madalas sila makaranas ng
malalang trapiko, pangit na serbisyo ng tren, at iba pa. Ayon sa Land Transportation
Franchising and Regulatory Board o LTFRB Board Member Ariel Inton, tila mas
malaking isyu na ngayon ang pagkakaroon ng mass transportation kaysa sa usapin ng
korapsyon at kahirapan.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago

Ilan sa mga naunang solusyon ng Department of Transportation and Communication

na point-to-point bus at express connect. Nariyandin ang bus rapid transit project at
modernisasyon ng mga jeep. Ngunit wala pa ring ginagawa sa pagpapabuti ng LRT-1,
LRT-2 at MRT-3 na tinatangkilik ng mahigit 1.3 milyong pasahero kada araw.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago
4) De-Kalidad at Makamasang Edukasyon
Ang makamasang uri ng edukasyon ay lapat sa komunidad, kultura, kabuhayan, at
pagpapahalaga ng mga estudyanteng pinagtutuunan nito. Ang pagsusulong ng isang
tunay na makatao at makamasang edukasyon ang siyang magsisilbing pundasyon para
sa paghubog ng responsableng pagtuturo sa mga kaguruan at pang-akademikong
kahusayan sa mga mag-aaral.

Magpahanggang ngayon, ang edukasyon sa Pilipinas ay nakakaranas ng krisis, katulad

na lamang ng kakulangan sa guro at kagamitang pang-edukasyon, sobrang bigat na
mga gawain, at kakulangan sa oportunidad sa de-kalidad na edukasyon.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago
5) Pagpapalaya sa Bilanggong Pulitikal
Sila ay mga taong ikinulong dahil sa kanilang mga pampulitikang paniniwala at mga
gawain. Sinampahan sila ng mga gawa-gawang kasong kriminal para pasinungalingan
ang pulitikal na katangian ng kanilang pagkaaresto at pagkadetine. Iginagaya sila sa
mga ordinaryong kriminal. Sinadyang walang piyansa ang kanilang mga kaso upang sila
ay bulukin sa loob ng piitan.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago

Napagkasunduan ng gobyerno at ng National Democratic Front of the Philippines

(NDFP) ang pagpapalaya sa mga bilanggong pulitikal bilang confidence building
measures sa pagsisimula ng usapan, lalo pa’t ang pag-aresto at pagkapiit sa mga ito ay
paglabag sa mga nalagdaang kasunduan sa peace talks gaya ng Comprehensive
Agreement for the Respect of Human Rights and International Humanitarian Law
(CARHRIHL) at Joint Agreement on Safety and Immunity Guarantees (JASIG).
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago

6) Tunay na reporma sa lupa

7) Biktima ng mg kalamidad
8) Pagresolba sa problema sa droga
9} Korapsyon
10) Pagresolba sa kahirapan
 Iba pang mga isyung Pambansa

Polusyon
Kakulangan ng mga pasilidad sa iba't ibang
sektor o kagawaran (halimbawa ay sa
edukasyon).
Pagtatanggal ng asignaturang Filipino sa
kolehiyo.
 Iba pang mga isyung Pambansa

Judicial Killing
Anti-Hazing Law
Oplan Tokhang
Pag-aagawan ng Pilipinas at China sa West
Philippine Sea.
Occupy Pabahay
PANITIKAN HINGGIL
SA ISYUNG
MANGGAGAWA
 MGA BATAS NA NANGANGALAGA SA
KARAPATAN NG MANGGAGAWA:

1. Lumilikha ng produkto na kailangan ng ating bansa.

2. Pinoproseso ang mga hilaw na material ng agrikultura.
3. Nagpapaandar at gumagamit ng makinarya at ibang teknolohiya.
4. Lumilinang ng likas na yaman.
5. Nagbabawad ng buwis sa pamahalaan.
6. Konsyumer ng mga produkto.
Uri ng Manggagawa

1. Manggagawang mental — Higit na ginagamit ang isip sa produksiyon. Ito ay

tinatawag na na mas ginagamit ang kanilang mental na White Collar Job
kapasidad at kaisipan.

2. Manggagawang pisikal — Higit na kailangan ang lakas ng katawan sa

gawain. Ito ang tinatawag na tumutukoy sa mga gawain Blue Collar Job g mas
higit na ginagamit ang lakas pisikal at enerhiya sa paglikha ng produkto at
serbisyo.
MGA KATAWAGAN SA PAGGAWA

1. Kita- Ito ay kabayarang tinatanggap ng manggagawa kapalit ng kanilang

serbisyo at paggawa

2. Sahod- Kabayaran sa manggagawa sa oras ng pagtratrabaho -, piraso o

pakyawang produkto, kontrata, o linguhan.

3. Sweldo- Binabayad sa manggagawa sa bawat buwan.

MGA BATAS NA NANGANGALAGA SA
KARAPATAN NG MANGGAGAWA:
1. Commonwealth Act blg. 444 — Ang unang batas ukol sa walong oras na paggawa.

2. Batas Republika Blg. 1933 — Batas na nagtatadhana ng walong oras ng paggawa ng mga
manggagawa.

3. Republic Act No. 6727 (Wage Regulation Act) — Nagsasaad ng mga mandato para sa
pagsasaayos ng pinakamababang pasahod o minimum wage na naaangkop sa iba’t ibang
pang-industriyang sektor na kinabibilangan ng mga sumusunod:
- hindi pang-agrikultura
- plantasyong pang-agrikultura
- di-pangplantasyon
- cottage/sining sa pagyari sa kamay
4. Artikulo 94 Holiday pay — Tumutukoy sa bayad sa isang manggagawa na
katumbas ng isang araw na sweldo kahit ito ay hindi pumasok sa araw na iyon.

5. Artikulo 91-92 (Premium Pay) — Karagdagang bayad sa manggagawa sa loob

ng walong oras na trabaho sa araw ng pahinga at special days.

6. Artikulo 87 (Overtime Pay) — Karagdagang bayad sa pagtratrabaho na lampas

sa walong oras sa isang araw.

7. Artikulo 86 Night Shift Differential — Karagdagang bayad sa pagtratrabaho sa

gabi na hindi bababa sa sampung porsiyento (10%) ng kanyang regular na
sahod sa bawat oras na ipinagtrabaho sa pagitan ng ikasampu ng gabi at
ikaanim ng umaga.
8. Artikulo 96 (Service Charges) — Lahat ng manggagawa sa isang
establisyimento o kahalintulad nito na kumokolekta ng service charge ay may
karapatan sa isang pantay o tamang bahagi sa kabuuang koleksiyon. Ito ay
kadalang kinokolekta ng halos lahat ng hotel, kainan, o restaurant, night club,
cocktail lounges at iba pa
SAMPUNG
KASALUKUYANG ISYU
NA KINAHAHARAP NG
MGA MANGGAGAWA
1. Mababang sahod. Mababa pa rin ang minimum wage lalong-lalo na sa
mga probinsya.

2. Pagiging kontraktwal (contractual) – ito ay ang mga manggagawang

nakasalalay lamang sa kontrata ang itinatagal sa trabaho.

3. Humihina ang suporta sa mga manggagawang nasa agrikultura

napapasawalang bahala na ang kahalagahan ng mga magsasaka.

4. Ang mga kapitalismo ay hindi nagbibigay ng tamang sweldo sa

mahirap na gawaing pinagagawa nila – tamang sahod na dapat ay para
sa mga manggagawa.
5. Hindi maayos ang pamamahala ng mga ahensya ng pamahalaan para
maipagtanggol ang mga karapatan ng mga manggagawa laban sa maling palakad
ng mga kumpanya - isang halimbawa ang isyu sa pang-aabuso sa mga OFW kung
saan napapabayaan ng kanilang ahensya.

6. Hindi maayos ang pakikitungo ng mga kapitalista, mga may-ari ng kumpanya sa

kanyang mga manggagawa – karapatan ng mga manggagawa na makatanggap ng
tamang sahod at makapagpahinga sa trabaho.

7. Nasasakripisyo ang kalusugan at seguridad ng mga manggagawang may

kakaibang
iskedyul ng pagpasok – tamang benipisyo o ang nararapat insurance sa mga
manggagawa.
8. Malaking kaltas ng buwis sa sahod kahit sa bulsa lang naman ng
mga korap napupunta ang mga ito.

9. Hindi pagpansin ng pamahalaan sa agrikultura at sa mga

manggagawang ginagawa lamang na kontraktwal.

10. Hindi magandang sistema ng naging edukasyon kaya't hindi

makuha ang gustong
trabaho.
 ILANG MGA KARAPATANG
KAILANGANG MALAMAN NG MGA
MANGGAGAWA SA KAHIT ANONG
INDUSTRIYA
1. Kaukulang Bayad sa Pagtatrabaho
2. Lingguhang Pahinga
3. Patas na Oportunidad
4. Seguridad ng panunungkulan
5. Karapatan ng mga Kababaihan
6. Ligtas na Lugar na Trabaho
7. Tamang Edad ng Paghahanapbuhay
8. Karapatan bumuo o makapag organisa ng isang lehitimong
unyon
MATERNITY LEAVE
Karapatang aplikable lamang sa mga kababaihan. Nakapaloob dito
ang mga sumusunod:
- 60 araw normal, 78 araw cessarian
- Hindi ang kumpanya ang nagbabayad kundi ang SSS.
- Ina-advance ng employer ang sahod at nire-reimbursesa SSS.
- Kapag walang SSS, wala rin mabibigay para sa maternity leave.
- Kapag walang asawa at nabuntis, entitled pa rin sa maternity leave.
- Limitado hanggang apat na maternity leave lamang.
- Hindi buong sahod ang matatanggap kundi averagesalary credit na base
sa komputasyon
 PATERNITY LEAVE
Ito ay karapatan ng isang manggagawa aplikaple lamang sa
mga kalalakihan
- Pitong (7) araw na leave na may bayad
- Limitado hanggang apat (4) na beses
- Pang-suporta sa anak at asawa
- Buong sahod ang makukuha mula sa employer
- Hindi aplikable kung hindi sariling anak, hindi kasal, at hindi nagsasama ng
asawa.
- Pareho lang ang matatanggap na sahod, normal man o cessarian ang
asawa
- Hindi commutable at cumulative
 BIRTHDAY LEAVE
Ito ay karapatan ng isang manggagawa na mamahinga at ipagdiwang ang
kaniyang kaarawan.

SOLO PARENT’S LEAVE

layon ng mga nagsusulong na pagkakaroon ng pitong araw na “parental leave
with pay” sa mga solo parent na nakapagtrabaho ng sobra sa anim na buwan
kahit ano pa man ang kanilang employment status; reduksyon ng paghihintay
0 para magkaroon ng “Solo Parent Identification Card” mula isang taon
tungo sa anim na buwan; at karagdagang 15 araw sa expanded maternity
leave.
 Aralin 2:
Panitikan Hinggil
sa Isyung
Pangmagsasaka
Mga Tiyak na Layunin
Sa pagtatapos ng aralin, ang mga mag-aaral
ay inaasahang:
Nailalahad ang mga batas na nauugnay sa mga
A magsasaka,

Nasusuri ang mga akdang pampanitikan na

B nauugnay sa mga magsasaka, at

Nakapagmumungkahi ng mga solusyon hinggil

C sa mga suliranin na kinakaharap ng mga
magsasaka.
Introduksiyon
 Ano ang magsasaka o
magbubukid?
ay isang taong nagtatanim at
nagpapatubo ng mga pananim at nag-aalaga
ng mga hayop at nabubuhay na mga
organismong gagamitin bilang pagkain at
bilang hila na mga materyales.
 Ano ang
agrikultura?
ang paglinang at pagpaparami ng
mga hayop, halamang-singaw para
gawing pagkain, hibla, panggatong,
gamot at iba pang mga prudukto para
gamitin sa pagpapanatili at mapabuti
ang buhay ng mga tao.
 Mga
Kahalagahan ng
Pagsasaka
A Pinagkukunan ng kabuhayan.

B Kontribusyon sa Pambansang kita.

C Tulong sa International Trade.

Mga Gawain ng
Isang Mabuting
Magsasaka
Ang mga magsasaka ang umaani at
nagtatanim ng mga palay at nag-aalaga
ng mga ito upang tayo ay makakain ng
kanin sa ating hapagkainan.

Sila rin ang nag-aalaga ng mga hayop

na siyang ating kinakatay upang lutuin
at iulam sa ating hapagkainan.

Nagtatanim din sila ng tubo na siyang

ginagawang asukal, at pangmatamis.
Sila rin ang nagtatanim ng mga
halaman na siyang sangkap sa midisina
upang ang mga sakit ay maalis

Malaki rin ang naiambag nila sa paglago

ng ating Agrikultura sa pamamagitan
ng pagpapalaganap ng ating mga
produktong pang Agrikultura sa iba’t
ibang bansa sa mundo.
Pwede rin silang pagtanungan kung
anung nararapat gamiting chemical sa
ating pananim kung ito ay nagkakasakit
o inuuod.
Sila rin ang nagtatanim ng mga
halaman at puno na siyang nagbibigay
ng malinis na hangin upang tayo ay
makahinga.

Sila rin ang bumubuhay ng mga

organismong gagamitin bilang hilaw
na mga materyales.

Sila rin ang nagtatanim ng mga gulay

upang ibenta sa pamilihan na siyang
nagbibigay sa atin ng nutrisyon at
enerhiya sa ating katawan.
Nagtuturo rin sila kung anong
mabuting binhi o butyl ng palay ang
mainam gamitin upang mas malaki ang
ani.
 Mga Batas
Ukol sa
Reporma ng
Lupa
Land Registration Act 1902 - ito ay sistemang
Torrens sa panahon ng Amerikano na kung saan
ang mga titulo sa lupa ay pinatalang lahat.

Land Act 1902 – nakapaloob dito ang

pamamahagi ng mga lupang pampubliko sa
pamilya na nagbubungkal ng lupa.
Batas Republika Blg. 1160 – nakapaloob ang
National Resettlement at Rehabilatation
Administration (NARRA) sa pamamahagi ng
mga lupain para sa mga rebelding nagbabalik
loob sa pamahalaan. Kasama na ang mga pamilyang
walang lupa.

Batas Republika Blg. 1190 ng 1954 – ito ay

batas laban sa pang-aabuso, pagsasamantala, at
pandaraya ng mga may-ari ng lupa sa mga
manggagawa.
5. Agricultura Land Reform Code - Ito ay simula ng
malawakang reporma sa lupa na nilagdaaan ng dating Pangulo
Diosdado Macapagal .

6. Batas ng Pangulo Blg. 2 ng 1972 - Pinapatupad ng batas na

ito na pinaplaya ang mga magsasaka sa tanikala ng kahirapan at
paglilipat sa kanila ang kanilang lupang sinaka.

7. Batas ng Pangulo Blg. 27 - ang magsasaka ay binibigyan ng

pagkakataong magmay-ari ng limang ektarya ng lupaing walang
patubig at tatlo naman kung may patubig.
 Mga Dahilan
ng mga
Problemang
Nararanasan
ng Sektor ng
Agrikultura
1. Kakulangan sa makabagong kagamitan at teknolohiya.

2. Kakulangan ng sapat na imprastraktura at puhunan.

3. Pagbibigay ng prayoridad sa sektor ng industriya.

4. Pagdagsa ng dayuhang produkto sa Pilipinas.

5. Pagliit ng lupang sakahan.

 Isyu sa
Pagsasaka
1. Pagliit ng lupang pansakahan.
2. Paggamit ng teknolohiya.
3. Kakulangan ng mga pasilidad at imprastraktura sa
kabukiran.
4. Kakulangan sa suporta mula sa iba pang sektor
5. Pagbibigay prayoridad sa sektor ng industriya.
6. Pagdagsa ng mga dayuhang kalakal.
7. Climate change
Mga Solusyon na
mga Suliranin ng
Agrikultura
1. Pagtakda ng tamang presyo sa produktong pang-
agrikultura.
2. Pagbibigay ng subsidy sa mga maliliit na magsasaka.
3. Pagpapatayo ng mga imbakan, irigasyon, tulay at
kalsada,
4. Pagbibigay ng impormasyon at pagtuturo sa mga
magsasaka ukol sa paggamit ng makabagong
teknolohiya.
5. Paghihigpit sa mga dayuhang produktong agrikultura
na pumapasok sa bansa.
Panitikan Hinggil sa
ISYUNG PAMBANSA
nina Bb. Hernandez at Bb. Mindoro
Mga Tiyak na Layunin:
Sa pagtatapos ng aralin, ang mga mag-aaral ay
inaasahang:
Nailalahad ang mga sari-saring isyu na
binigyang-solusyon ng gobyerno nagdulot ng
pagbabago sa bansa; at
Napahahalagahan ang mga pagbabagong
naganap sa bansa
 Isyung Pambansa
Ang isyung pambansa ay mga mahahalagang
pangyayari o kaganapan sa loob ng bansa na may
malawakang epekto sa iba't ibang sektor ng lipunan
na kinabibilangan ng pamilya, simbahan, pamahalaan,
paaralan, at ekonomiya.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago
1) Kontraktuwalisasyon
Ang “Kontraktwal” ay isang katayuan sa trabaho kung saan ipinagkakait ang ugnayang
employer-employee sa pagitan ng isang manggagawa at ng kapitalista o kumpanyang
tunay na nakikinabang sa kaniyang lakas-paggawa. Ipinagkakait sa kanya ang
katayuang “regular employee” ng naturang kumpanya o kapitalista. Tinutukoy naman
ng ng “kontraktwalisasyon” ang kalagayan kung saan umiiral ang mga kontraktwal at
katunaya’y pinaparami.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago

Nagpanukala naman ang Department of Labor and Employment (DOLE) ng ‘win-win’

solution. Laman ng sinasabing ‘win-win’ solution na bigyan ng mga benepisyo na
mayroon ang mga regular na manggagawa gaya ng leave credits, 13th month pay, SSS,
Philhealth, at iba pa.

Magkakaroon din ng mga mahigpit na patakaran sa mga kumpanya gaya ng hindi

pagpayag na magkaroon ng subcontractor ang mga contractor sa construction,
pagkakaroon ng sapat na kapital ng mga kumpanya na kayang pasahurin at bigyan ng
mga benepisyo ang mga manggagawa nito.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago
2) Trapink sa Metro Manila
Mayroong mahigit 520,000 na sasakyan ang bumabyahe sa EDSA sa parehong
direksyon araw-araw. Oras at bilyong pera ang nasasayang araw araw sa paghihintay
na makarating sa kani-kanilang mga destinasyon ang mga mamamayang naiipit sa
trapik.

Sa ginawang pag-aaral ng Japan International Cooperation Agency (JICA), P3.5 bilyon

ang nasasayang araw-araw dahil sa trapik sa Metro Manila. Sa pagtaya ng JICA,
mawawalan ng P5.4 billion araw-araw ang Pilipinas sa pagsapit ng 2035 kung hindi
gagawa ng karampatang solusyon sa trapik.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago
3) Mass Transportation System
Ang Pilipinas ay nakakaranas ng krisis sa transportasyon magpahanggang ngayon.
Kung saan ang mga komyuter ay nakakaramdam ng dismaya sa palpak na sistema ng
transportasyon ang mayroon ang Pilipinas, kung saan madalas sila makaranas ng
malalang trapiko, pangit na serbisyo ng tren, at iba pa. Ayon sa Land Transportation
Franchising and Regulatory Board o LTFRB Board Member Ariel Inton, tila mas
malaking isyu na ngayon ang pagkakaroon ng mass transportation kaysa sa usapin ng
korapsyon at kahirapan.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago

Ilan sa mga naunang solusyon ng Department of Transportation and Communication

na point-to-point bus at express connect. Nariyandin ang bus rapid transit project at
modernisasyon ng mga jeep. Ngunit wala pa ring ginagawa sa pagpapabuti ng LRT-1,
LRT-2 at MRT-3 na tinatangkilik ng mahigit 1.3 milyong pasahero kada araw.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago
4) De-Kalidad at Makamasang Edukasyon
Ang makamasang uri ng edukasyon ay lapat sa komunidad, kultura, kabuhayan, at
pagpapahalaga ng mga estudyanteng pinagtutuunan nito. Ang pagsusulong ng isang
tunay na makatao at makamasang edukasyon ang siyang magsisilbing pundasyon para
sa paghubog ng responsableng pagtuturo sa mga kaguruan at pang-akademikong
kahusayan sa mga mag-aaral.

Magpahanggang ngayon, ang edukasyon sa Pilipinas ay nakakaranas ng krisis, katulad

na lamang ng kakulangan sa guro at kagamitang pang-edukasyon, sobrang bigat na
mga gawain, at kakulangan sa oportunidad sa de-kalidad na edukasyon.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago
5) Pagpapalaya sa Bilanggong Pulitikal
Sila ay mga taong ikinulong dahil sa kanilang mga pampulitikang paniniwala at mga
gawain. Sinampahan sila ng mga gawa-gawang kasong kriminal para pasinungalingan
ang pulitikal na katangian ng kanilang pagkaaresto at pagkadetine. Iginagaya sila sa
mga ordinaryong kriminal. Sinadyang walang piyansa ang kanilang mga kaso upang sila
ay bulukin sa loob ng piitan.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago

Napagkasunduan ng gobyerno at ng National Democratic Front of the Philippines

(NDFP) ang pagpapalaya sa mga bilanggong pulitikal bilang confidence building
measures sa pagsisimula ng usapan, lalo pa’t ang pag-aresto at pagkapiit sa mga ito ay
paglabag sa mga nalagdaang kasunduan sa peace talks gaya ng Comprehensive
Agreement for the Respect of Human Rights and International Humanitarian Law
(CARHRIHL) at Joint Agreement on Safety and Immunity Guarantees (JASIG).
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago

6) Tunay na Reporma sa Lupa

Paggawad ng "Certificate of Land Ownership" sa mga magsasaka.

Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago

7) Biktima ng mga kalamidad

Pagsusuri
 Ano ang
Sanaysay?
Ano ang
Saging?
 Ano ang
Sanaysaging?
Sanaysaging

ni Epifanio G. Matute
Hindi po. Ito’y hindi isang
makagimbal-daigdig na pag-talakay
tungkol sa saging. Wala kaming
maipagmamalaki sa naturang paksa
kundi ang ganap na kawalang-
kaalaman sa bagay na ito…
Katunayan, ang aming kawalang-muwang tungkol sa
saging ay minsan nang pinatibayan sa isang paraang
hindi mapag-aalinlanganan kamunti man, ng isang
karanasang nakapamumula ng tainga. Noo’y nasa
pinakamasidhing yugto ang laganap na pagsasalat sa
pagkain ng panahon ng digmaan at pananakop ng
Hapon. Ang sambayanan ay nadayukdok at naduling
sa gutom pagkat naubos ang bigas na sinamsam ng
hukbong nakasasakop…
Sa paglalakad, isang araw, ay nakatagpo kami ng isang
nakabulagtang punong saging, na sa malas ay itinapon ng
kung sino…nagunita naming bigla ang kuwento ng pagong at
ng unggoy at ang kanilang pakikipagsapalarang
kinasangkutan ng isa ring punong-saging. Kung ang
makupad na pagong ay nagtagumpay sa pagtatanim,
pagpapatubo at pagpapabunga ng prutas na ito, ay kami pa
kayang mabilis-bilis naman nang bahagya kaysa pagong?
Kaya noon di’y sinunggaban namin ang punong-saging
upang itanim sa aming likod-bahay.
Pasan ang punong-saging, nag-inut-inot kami sa pag-uwing medyo
nanginginig ang tuhod—hindi dahil sa bigat ng aming pasan, kundi
dahil sa daluhong ng gutom na maagang sumalakay sa aming sikmura,
palibhasa’y dahop na dahop na marahil sa mga bitamina A at D ang
aming naging agahan nang araw na iyon. Gaano na bang katigasan ng
tuhod ang maitutustos ng kalahating putol ng gahinlalaking kamoteng
may ulalo pa sa dulo, at isang tasang kapeng-mais-na sinangag-nang-
sunog; na bahagya nang napatamis ng tatlong uli na paglulubog at
pagsasagip sa kapirasong panutsa? Ang butil ng panutsa ay kailangang
mapaabot ng pitong araw, hanggang sa dumating na muli ang rasyon
para sa samahang pangmagkakapit-gutom, este,
pangmagkakapitbahay.
Sa madali’t salita, sumapit din kami sa
aming bahay. Matapos makahigop ng
kaunting mainit sa sabaw ng nilagang
kangkong na kasama pati mga ugat, ay
pinagsaulan kami ng sapat na lakas at sigla
upang maihukay at maitanim, saka madilig,
ang puno ng saging.
Pagkabangong-pagkabangon kinabukasan ng umaga,
hindi na namin nakuhang sumaglit muna sa kaukulang
pook upang tumugon sa tawag ng kalikasan, pagkat
buhat sa paglabas sa kulambo ay tuwiran na kaming
sumugod sa kinatatamnan ng punongsaging… Sa harap
ng aming humahangang mga mata ay naroon siya,
sariwang-sariwa na ang mga dahon at tila naghuhumindig
ang kanyang buong kaanyuang wari’y ipinoproklama sa
buong mundo ang kanyang muling pagkabuhay…
Sapul noon ay nagtining ang lahat ng aming panahon, lakas at sigla sa
minumutyang punong-saging. Hindi na maglalaon, ito’y magpupuso na
at mamumunga. Noon pa ma’y para na naming nakikita ang malusog na
buwig na nagsisikip sa siksikang piling ng mapipintog na saging. Sa
wakas, hindi na magtatagal at ang mula Lunes-hanggang-Linggong
pakikipagsimangutan sa kamote at kangkong ay masususugan na ng
matamis, malinamnam at naiiba naman sa panlasang prutas. Sa kabilang
dako, tila naman may isip ang punong-saging na masiglang tumutugon
sa aming pag-asa at pag-asam. Mabilis ang kanyang pagtaas at paglaki
habang lumalakad ang mga araw, samantalang padagdag naman nang
padagdag ang mga butas ng aming sinturon, na halos dalawang ikot na
ang pagkakabigkis sa aming paimpis nang paimpis na baywang.
Ngunit…
Sa aba ng aming kapalaran! Nagsimula nang sumalakay sa himpapawid
ang mga eroplanong Amerikano na sinundan ng paglunsad sa Leyte.
Nabigkas na ang bantog na pangungusap na “Nakabalik na ako!” ng
noo’y hindi pa nasisirang si MacArthur…dumating na ang sinasabing
liberasyon, kasabay ng pagdagsa ng mga GI Joe at katugong
pagkakatusak ng mga GI Girls, na ang pagtatalik ay hindi nakalampas
sa pantalan; bumaha na ang mala-malagkit na bigas-California;
nagparada na ang mga lata ng sardinas, salmon, chili con carne,
luncheon meat, k-rations, pinulbos na gatas at itlog, sigarilyong Virginia
at iba’t iba pang uri ng pagkain at kagamitang siyangnagsilbing
pangalawang hukbong bumihag at sumakop sa panlasa at isipan ng
mga dinatnan… ngunit anumang tanda ng pagpupuso at pagbubunga
ng punong-saging sa aming likod-bahay ay hindi pa rin mabakas….
Bakit kaya?... Baka kaya dahil sa nakaraang dagundungan
ng mga putok ng kanyon at pagsabog ng mga bomba ay
nasindak ang kaawa-awang punong-saging kaya lihim na
nakunan nang wala sa panahon ang pobre. Bakit nga
kaya?

Ngunit kinabukasan lamang ay natuklasan namin….

Dumating ang isa namin amaing lumikas sa timog sa
panahon ng digma. Naibalita namin sa kanya ang tungkol
sa nakapagtatakang pangyayari sa aming itinanim.
“Aba, nakuuuu!” ang bulalas niya, “kung hindi ka ba naman gago, e!
Paanomamumunga, e, hindi naman saging iyan?”

“Hoooooo?” ang buong panggigilalas naming tanong, na parang na-direct hit

ng mag-asawang nuclear bomb. “Hindi saging?”

“Hindi!” ang patotoo ni Tiyo Ompong.

“E, ano hong klaseng hayop iyan?”

“Talaga! Abaka ‘yan. Hindi namumunga ng saging ang abaka!” ang tukso sa
amin ng aming amaing namimilipit sa pagtawa. “Lubid ang makukuha mo
riyan. Itali mo sa leeg mo saka ka magbigti, para mapagtakpan ang
kabobohan mo!”
At sa yugtong iyon ng buhay, lubusang naghiwalay ang landas
namin at ng saging. Sapul noon ay ayaw na naming makakita,
makarinig at makaamoy ng anumang bagay na may kinalaman sa
saging.
Datapwat kamakailan lamang ay nadiskubre naming hindi pala
maaaring ignorahin… at nasabi sa kanyang sarili ng saging, “Ngayon
ay ipakikilala ko sa iyong hindi mo ako maaaring balewalain.
Isinusumpa ko, ipapako mong muli sa akin ang iyong pansin; hindi
lamang ang iyong pansin, pati ang sa buong bansa!” At kamakailan
nga lamang ay nagbalik siyang taglay ang lahat ng nagpupuyos na
paghihiganti.
Tapat sa kanyang isinumpa, hindi nga naman pansin lamang namin, kundi
pansin ng buong bansa ang napako sa kanya. Lumikha siya ng
humaharurot na ipuipo ng mainit na balitaktakan sa mga pahayagan,
magasin, radyo, telebisyon, kapihan, bangketa at palengke. At sa alimpuyo
ng mga pangangatwirang pasang-ayon at pasalungat sa proyektong
kumutan ng saging ang Davao, ay lumahok ang mga utak sa lahat ng
sangay na nagpapakilos nang pasulong at maging paurong (nakalalamang
yata ang paurong) sa ating Republika. Mula sa mga mambabatas, hagurin
mo nang pakanan, ay nagpaligsahan ang mga argument ng mga senador,
kongresista, ekonomista, editoryalista, kolumnista, komentarista at ng
mga nalalabi pang ista, kabilang pati ang mga istambay. Opo, noon
narating ng saging ang kaituktukan ng kabantugan sa lahat marahil ng
panahon.
Ngunit katulad din ng kanyang bungang nalalarot
kapag labis na ang pagkahinog, ang saging na matagal
ding naging popular na paksa, ay hindi ringnaglaon at
lumabsa. Sa harap ng makapangyarihang daluyong ng
nagkakaisang damdaming kontra-saging ay
ipinahayag ng Pangulong hindi maaaring pagtibayin
ang kondisyones ng nakaungaong na sanang
kasunduan, dahil sa mahigpit na itinadhana ng
Saligang-Batas, kaya saging na, ay naging bato pa.
Ang pangyayaring yaon ay aming pinanghihinayangan
nang malabis…. Ang ipinaghihimutok ng aming
kalooba’y ang mga maaari sanang nangyari sa Perlas
daw na ito ng Silangan, kung hindi nabigo ang balak
na sagingisasyon ng bansa. Sa bagay na ito, ang
pamuhatan namin ng pananaw ay hindi na pansarili
lamang, manapa’y makalilibong higit na malawak,
pambuong kabansaan, sumasaklaw sa mga susunod
pang salinlahi sa mga darating pang dantaon!
Sino ang makahuhula, kung ang maunlad at dagsaang produksiyon ng
saging na gagawin sana, salamat sa dakilang layunin ng dayuhang
kompanya, ay siyang magiging kalutasan ng wala na yatang katapusang
paghihikahos natin sa bigas, sa paglalabas-masok ng mga taon?
Pagkaraan lamang marahil ng ilang taon ay daragsa na ang prutas na ito
sa lahat ng sulok ng Pilipinas. Uulan ng latundan, babaha ng lakatan at
matatabunan tayo ng bungulan! Ano ba naman ang hindi kanais-nais,
kung sa halip ng mailap na bigas ay maging saging na ang maging
pambansang pangunahing pagkain ng mga Pilipino? Makatitipid pa tayo
ng panahon at pagod. Sa halip ng magsaing pa, manggatong,
magpakulo’t magpainin ng kanin, ay wala tayong gagawin sa saging
kundi talupan at lantakan. Sa ganyan, ang ating taunang suliranin sa
pagkain ay mawawakasan na nang minsanan at panghabang-panahon.
At sapagkat saging ang sana’y nakahango sa atin at
nakapagpaunlad, ay ito na ang ating magiging sagisag na
pambansa. Halimbawa, ang tatlong bituin sa ating bandila ay
maaari nating palitan ng tatlong saging: Lakatan, Latundan at
Bungulan. Ang Malakanyang ay maaari nating taguriang
Masagingyan. Tayong mga Filipino’y maaari na sanang
tumindig nang buong pagmamalaki, at sa tila iisang tinig ay
may dahilan na sana tayong magpainlanlang sa apat na sulok
ng Kasilanganang Asya—hindi—sa buong sandaigdigan man,
ng ating sana’y magiging bagong pambansang awit:
Bayang massaging, Perlas ka ng Sagingan/Puso ng
saging, sa dibdib mo’y buhay,

Lupang sinaging, duyan ka ng latundan/Sa kontra-

saging, di ka padadagan.

Sa dagat at bundok/Sa simoy at sa langit mong

bughaw/ May dilag ang saging/At awit sa lakatang
minamahal….”
Sayang! Opo, saying na saying. Dahil sa
isang laos nang tadhana ng SaligangBatas,
na maaari namang susugan upang
makalikha ng Saligang-Batas, ay nawalan
ang ating bayan ng pambihirang
pagkakataong maging isang tunay, taal at
dalisay na Republikang Saging!#
Resource page
PANITIKAN HINGGIL
SA ISYUNG
MANGGAGAWA
 MGA BATAS NA NANGANGALAGA SA
KARAPATAN NG MANGGAGAWA:

1. Lumilikha ng produkto na kailangan ng ating bansa.

2. Pinoproseso ang mga hilaw na material ng agrikultura.
3. Nagpapaandar at gumagamit ng makinarya at ibang teknolohiya.
4. Lumilinang ng likas na yaman.
5. Nagbabawad ng buwis sa pamahalaan.
6. Konsyumer ng mga produkto.
Uri ng Manggagawa

1. Manggagawang mental — Higit na ginagamit ang isip sa produksiyon. Ito ay

tinatawag na na mas ginagamit ang kanilang mental na White Collar Job
kapasidad at kaisipan.

2. Manggagawang pisikal — Higit na kailangan ang lakas ng katawan sa

gawain. Ito ang tinatawag na tumutukoy sa mga gawain Blue Collar Job g mas
higit na ginagamit ang lakas pisikal at enerhiya sa paglikha ng produkto at
serbisyo.
MGA KATAWAGAN SA PAGGAWA

1. Kita- Ito ay kabayarang tinatanggap ng manggagawa kapalit ng kanilang

serbisyo at paggawa

2. Sahod- Kabayaran sa manggagawa sa oras ng pagtratrabaho -, piraso o

pakyawang produkto, kontrata, o linguhan.

3. Sweldo- Binabayad sa manggagawa sa bawat buwan.

MGA BATAS NA NANGANGALAGA SA
KARAPATAN NG MANGGAGAWA:
1. Commonwealth Act blg. 444 — Ang unang batas ukol sa walong oras na paggawa.

2. Batas Republika Blg. 1933 — Batas na nagtatadhana ng walong oras ng paggawa ng mga
manggagawa.

3. Republic Act No. 6727 (Wage Regulation Act) — Nagsasaad ng mga mandato para sa
pagsasaayos ng pinakamababang pasahod o minimum wage na naaangkop sa iba’t ibang
pang-industriyang sektor na kinabibilangan ng mga sumusunod:
- hindi pang-agrikultura
- plantasyong pang-agrikultura
- di-pangplantasyon
- cottage/sining sa pagyari sa kamay
4. Artikulo 94 Holiday pay — Tumutukoy sa bayad sa isang manggagawa na
katumbas ng isang araw na sweldo kahit ito ay hindi pumasok sa araw na iyon.

5. Artikulo 91-92 (Premium Pay) — Karagdagang bayad sa manggagawa sa loob

ng walong oras na trabaho sa araw ng pahinga at special days.

6. Artikulo 87 (Overtime Pay) — Karagdagang bayad sa pagtratrabaho na lampas

sa walong oras sa isang araw.

7. Artikulo 86 Night Shift Differential — Karagdagang bayad sa pagtratrabaho sa

gabi na hindi bababa sa sampung porsiyento (10%) ng kanyang regular na
sahod sa bawat oras na ipinagtrabaho sa pagitan ng ikasampu ng gabi at
ikaanim ng umaga.
8. Artikulo 96 (Service Charges) — Lahat ng manggagawa sa isang
establisyimento o kahalintulad nito na kumokolekta ng service charge ay may
karapatan sa isang pantay o tamang bahagi sa kabuuang koleksiyon. Ito ay
kadalang kinokolekta ng halos lahat ng hotel, kainan, o restaurant, night club,
cocktail lounges at iba pa
SAMPUNG
KASALUKUYANG ISYU
NA KINAHAHARAP NG
MGA MANGGAGAWA
1. Mababang sahod. Mababa pa rin ang minimum wage lalong-lalo na sa
mga probinsya.

2. Pagiging kontraktwal (contractual) – ito ay ang mga manggagawang

nakasalalay lamang sa kontrata ang itinatagal sa trabaho.

3. Humihina ang suporta sa mga manggagawang nasa agrikultura

napapasawalang bahala na ang kahalagahan ng mga magsasaka.

4. Ang mga kapitalismo ay hindi nagbibigay ng tamang sweldo sa

mahirap na gawaing pinagagawa nila – tamang sahod na dapat ay para
sa mga manggagawa.
5. Hindi maayos ang pamamahala ng mga ahensya ng pamahalaan para
maipagtanggol ang mga karapatan ng mga manggagawa laban sa maling palakad
ng mga kumpanya - isang halimbawa ang isyu sa pang-aabuso sa mga OFW kung
saan napapabayaan ng kanilang ahensya.

6. Hindi maayos ang pakikitungo ng mga kapitalista, mga may-ari ng kumpanya sa

kanyang mga manggagawa – karapatan ng mga manggagawa na makatanggap ng
tamang sahod at makapagpahinga sa trabaho.

7. Nasasakripisyo ang kalusugan at seguridad ng mga manggagawang may

kakaibang
iskedyul ng pagpasok – tamang benipisyo o ang nararapat insurance sa mga
manggagawa.
8. Malaking kaltas ng buwis sa sahod kahit sa bulsa lang naman ng
mga korap napupunta ang mga ito.

9. Hindi pagpansin ng pamahalaan sa agrikultura at sa mga

manggagawang ginagawa lamang na kontraktwal.

10. Hindi magandang sistema ng naging edukasyon kaya't hindi

makuha ang gustong
trabaho.
 ILANG MGA KARAPATANG
KAILANGANG MALAMAN NG MGA
MANGGAGAWA SA KAHIT ANONG
INDUSTRIYA
1. Kaukulang Bayad sa Pagtatrabaho
2. Lingguhang Pahinga
3. Patas na Oportunidad
4. Seguridad ng panunungkulan
5. Karapatan ng mga Kababaihan
6. Ligtas na Lugar na Trabaho
7. Tamang Edad ng Paghahanapbuhay
8. Karapatan bumuo o makapag organisa ng isang lehitimong
unyon
MATERNITY LEAVE
Karapatang aplikable lamang sa mga kababaihan. Nakapaloob dito
ang mga sumusunod:
- 60 araw normal, 78 araw cessarian
- Hindi ang kumpanya ang nagbabayad kundi ang SSS.
- Ina-advance ng employer ang sahod at nire-reimbursesa SSS.
- Kapag walang SSS, wala rin mabibigay para sa maternity leave.
- Kapag walang asawa at nabuntis, entitled pa rin sa maternity leave.
- Limitado hanggang apat na maternity leave lamang.
- Hindi buong sahod ang matatanggap kundi averagesalary credit na base
sa komputasyon
 PATERNITY LEAVE
Ito ay karapatan ng isang manggagawa aplikaple lamang sa
mga kalalakihan
- Pitong (7) araw na leave na may bayad
- Limitado hanggang apat (4) na beses
- Pang-suporta sa anak at asawa
- Buong sahod ang makukuha mula sa employer
- Hindi aplikable kung hindi sariling anak, hindi kasal, at hindi nagsasama ng
asawa.
- Pareho lang ang matatanggap na sahod, normal man o cessarian ang
asawa
- Hindi commutable at cumulative
 BIRTHDAY LEAVE
Ito ay karapatan ng isang manggagawa na mamahinga at ipagdiwang ang
kaniyang kaarawan.

SOLO PARENT’S LEAVE

layon ng mga nagsusulong na pagkakaroon ng pitong araw na “parental leave
with pay” sa mga solo parent na nakapagtrabaho ng sobra sa anim na buwan
kahit ano pa man ang kanilang employment status; reduksyon ng paghihintay
0 para magkaroon ng “Solo Parent Identification Card” mula isang taon
tungo sa anim na buwan; at karagdagang 15 araw sa expanded maternity
leave.
 Aralin 2:
Panitikan Hinggil
sa Isyung
Pangmagsasaka
Mga Tiyak na Layunin
Sa pagtatapos ng aralin, ang mga mag-aaral
ay inaasahang:
Nailalahad ang mga batas na nauugnay sa mga
A magsasaka,

Nasusuri ang mga akdang pampanitikan na

B nauugnay sa mga magsasaka, at

Nakapagmumungkahi ng mga solusyon hinggil

C sa mga suliranin na kinakaharap ng mga
magsasaka.
Introduksiyon
 Ano ang magsasaka o
magbubukid?
ay isang taong nagtatanim at
nagpapatubo ng mga pananim at nag-aalaga
ng mga hayop at nabubuhay na mga
organismong gagamitin bilang pagkain at
bilang hila na mga materyales.
 Ano ang
agrikultura?
ang paglinang at pagpaparami ng
mga hayop, halamang-singaw para
gawing pagkain, hibla, panggatong,
gamot at iba pang mga prudukto para
gamitin sa pagpapanatili at mapabuti
ang buhay ng mga tao.
 Mga
Kahalagahan ng
Pagsasaka
A Pinagkukunan ng kabuhayan.

B Kontribusyon sa Pambansang kita.

C Tulong sa International Trade.

Mga Gawain ng
Isang Mabuting
Magsasaka
Ang mga magsasaka ang umaani at
nagtatanim ng mga palay at nag-aalaga
ng mga ito upang tayo ay makakain ng
kanin sa ating hapagkainan.

Sila rin ang nag-aalaga ng mga hayop

na siyang ating kinakatay upang lutuin
at iulam sa ating hapagkainan.

Nagtatanim din sila ng tubo na siyang

ginagawang asukal, at pangmatamis.
Sila rin ang nagtatanim ng mga
halaman na siyang sangkap sa midisina
upang ang mga sakit ay maalis

Malaki rin ang naiambag nila sa paglago

ng ating Agrikultura sa pamamagitan
ng pagpapalaganap ng ating mga
produktong pang Agrikultura sa iba’t
ibang bansa sa mundo.
Pwede rin silang pagtanungan kung
anung nararapat gamiting chemical sa
ating pananim kung ito ay nagkakasakit
o inuuod.
Sila rin ang nagtatanim ng mga
halaman at puno na siyang nagbibigay
ng malinis na hangin upang tayo ay
makahinga.

Sila rin ang bumubuhay ng mga

organismong gagamitin bilang hilaw
na mga materyales.

Sila rin ang nagtatanim ng mga gulay

upang ibenta sa pamilihan na siyang
nagbibigay sa atin ng nutrisyon at
enerhiya sa ating katawan.
Nagtuturo rin sila kung anong
mabuting binhi o butyl ng palay ang
mainam gamitin upang mas malaki ang
ani.
 Mga Batas
Ukol sa
Reporma ng
Lupa
Land Registration Act 1902 - ito ay sistemang
Torrens sa panahon ng Amerikano na kung saan
ang mga titulo sa lupa ay pinatalang lahat.

Land Act 1902 – nakapaloob dito ang

pamamahagi ng mga lupang pampubliko sa
pamilya na nagbubungkal ng lupa.
Batas Republika Blg. 1160 – nakapaloob ang
National Resettlement at Rehabilatation
Administration (NARRA) sa pamamahagi ng
mga lupain para sa mga rebelding nagbabalik
loob sa pamahalaan. Kasama na ang mga pamilyang
walang lupa.

Batas Republika Blg. 1190 ng 1954 – ito ay

batas laban sa pang-aabuso, pagsasamantala, at
pandaraya ng mga may-ari ng lupa sa mga
manggagawa.
5. Agricultura Land Reform Code - Ito ay simula ng
malawakang reporma sa lupa na nilagdaaan ng dating Pangulo
Diosdado Macapagal .

6. Batas ng Pangulo Blg. 2 ng 1972 - Pinapatupad ng batas na

ito na pinaplaya ang mga magsasaka sa tanikala ng kahirapan at
paglilipat sa kanila ang kanilang lupang sinaka.

7. Batas ng Pangulo Blg. 27 - ang magsasaka ay binibigyan ng

pagkakataong magmay-ari ng limang ektarya ng lupaing walang
patubig at tatlo naman kung may patubig.
 Mga Dahilan
ng mga
Problemang
Nararanasan
ng Sektor ng
Agrikultura
1. Kakulangan sa makabagong kagamitan at teknolohiya.

2. Kakulangan ng sapat na imprastraktura at puhunan.

3. Pagbibigay ng prayoridad sa sektor ng industriya.

4. Pagdagsa ng dayuhang produkto sa Pilipinas.

5. Pagliit ng lupang sakahan.

 Isyu sa
Pagsasaka
1. Pagliit ng lupang pansakahan.
2. Paggamit ng teknolohiya.
3. Kakulangan ng mga pasilidad at imprastraktura sa
kabukiran.
4. Kakulangan sa suporta mula sa iba pang sektor
5. Pagbibigay prayoridad sa sektor ng industriya.
6. Pagdagsa ng mga dayuhang kalakal.
7. Climate change
Mga Solusyon na
mga Suliranin ng
Agrikultura
1. Pagtakda ng tamang presyo sa produktong pang-
agrikultura.
2. Pagbibigay ng subsidy sa mga maliliit na magsasaka.
3. Pagpapatayo ng mga imbakan, irigasyon, tulay at
kalsada,
4. Pagbibigay ng impormasyon at pagtuturo sa mga
magsasaka ukol sa paggamit ng makabagong
teknolohiya.
5. Paghihigpit sa mga dayuhang produktong agrikultura
na pumapasok sa bansa.
Panitikan Hinggil sa
ISYUNG PAMBANSA
nina Bb. Hernandez at Bb. Mindoro
Mga Tiyak na Layunin:
Sa pagtatapos ng aralin, ang mga mag-aaral ay
inaasahang:
Nailalahad ang mga sari-saring isyu na
binigyang-solusyon ng gobyerno nagdulot ng
pagbabago sa bansa; at
Napahahalagahan ang mga pagbabagong
naganap sa bansa
 Isyung Pambansa
Ang isyung pambansa ay mga mahahalagang
pangyayari o kaganapan sa loob ng bansa na may
malawakang epekto sa iba't ibang sektor ng lipunan
na kinabibilangan ng pamilya, simbahan, pamahalaan,
paaralan, at ekonomiya.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago
1) Kontraktuwalisasyon
Ang “Kontraktwal” ay isang katayuan sa trabaho kung saan ipinagkakait ang ugnayang
employer-employee sa pagitan ng isang manggagawa at ng kapitalista o kumpanyang
tunay na nakikinabang sa kaniyang lakas-paggawa. Ipinagkakait sa kanya ang
katayuang “regular employee” ng naturang kumpanya o kapitalista. Tinutukoy naman
ng ng “kontraktwalisasyon” ang kalagayan kung saan umiiral ang mga kontraktwal at
katunaya’y pinaparami.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago

Nagpanukala naman ang Department of Labor and Employment (DOLE) ng ‘win-win’

solution. Laman ng sinasabing ‘win-win’ solution na bigyan ng mga benepisyo na
mayroon ang mga regular na manggagawa gaya ng leave credits, 13th month pay, SSS,
Philhealth, at iba pa.

Magkakaroon din ng mga mahigpit na patakaran sa mga kumpanya gaya ng hindi

pagpayag na magkaroon ng subcontractor ang mga contractor sa construction,
pagkakaroon ng sapat na kapital ng mga kumpanya na kayang pasahurin at bigyan ng
mga benepisyo ang mga manggagawa nito.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago
2) Trapink sa Metro Manila
Mayroong mahigit 520,000 na sasakyan ang bumabyahe sa EDSA sa parehong
direksyon araw-araw. Oras at bilyong pera ang nasasayang araw araw sa paghihintay
na makarating sa kani-kanilang mga destinasyon ang mga mamamayang naiipit sa
trapik.

Sa ginawang pag-aaral ng Japan International Cooperation Agency (JICA), P3.5 bilyon

ang nasasayang araw-araw dahil sa trapik sa Metro Manila. Sa pagtaya ng JICA,
mawawalan ng P5.4 billion araw-araw ang Pilipinas sa pagsapit ng 2035 kung hindi
gagawa ng karampatang solusyon sa trapik.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago
3) Mass Transportation System
Ang Pilipinas ay nakakaranas ng krisis sa transportasyon magpahanggang ngayon.
Kung saan ang mga komyuter ay nakakaramdam ng dismaya sa palpak na sistema ng
transportasyon ang mayroon ang Pilipinas, kung saan madalas sila makaranas ng
malalang trapiko, pangit na serbisyo ng tren, at iba pa. Ayon sa Land Transportation
Franchising and Regulatory Board o LTFRB Board Member Ariel Inton, tila mas
malaking isyu na ngayon ang pagkakaroon ng mass transportation kaysa sa usapin ng
korapsyon at kahirapan.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago

Ilan sa mga naunang solusyon ng Department of Transportation and Communication

na point-to-point bus at express connect. Nariyandin ang bus rapid transit project at
modernisasyon ng mga jeep. Ngunit wala pa ring ginagawa sa pagpapabuti ng LRT-1,
LRT-2 at MRT-3 na tinatangkilik ng mahigit 1.3 milyong pasahero kada araw.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago
4) De-Kalidad at Makamasang Edukasyon
Ang makamasang uri ng edukasyon ay lapat sa komunidad, kultura, kabuhayan, at
pagpapahalaga ng mga estudyanteng pinagtutuunan nito. Ang pagsusulong ng isang
tunay na makatao at makamasang edukasyon ang siyang magsisilbing pundasyon para
sa paghubog ng responsableng pagtuturo sa mga kaguruan at pang-akademikong
kahusayan sa mga mag-aaral.

Magpahanggang ngayon, ang edukasyon sa Pilipinas ay nakakaranas ng krisis, katulad

na lamang ng kakulangan sa guro at kagamitang pang-edukasyon, sobrang bigat na
mga gawain, at kakulangan sa oportunidad sa de-kalidad na edukasyon.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago
5) Pagpapalaya sa Bilanggong Pulitikal
Sila ay mga taong ikinulong dahil sa kanilang mga pampulitikang paniniwala at mga
gawain. Sinampahan sila ng mga gawa-gawang kasong kriminal para pasinungalingan
ang pulitikal na katangian ng kanilang pagkaaresto at pagkadetine. Iginagaya sila sa
mga ordinaryong kriminal. Sinadyang walang piyansa ang kanilang mga kaso upang sila
ay bulukin sa loob ng piitan.
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago

Napagkasunduan ng gobyerno at ng National Democratic Front of the Philippines

(NDFP) ang pagpapalaya sa mga bilanggong pulitikal bilang confidence building
measures sa pagsisimula ng usapan, lalo pa’t ang pag-aresto at pagkapiit sa mga ito ay
paglabag sa mga nalagdaang kasunduan sa peace talks gaya ng Comprehensive
Agreement for the Respect of Human Rights and International Humanitarian Law
(CARHRIHL) at Joint Agreement on Safety and Immunity Guarantees (JASIG).
 Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago

6) Tunay na Reporma sa Lupa

Paggawad ng "Certificate of Land Ownership" sa mga magsasaka.

Sampung Isyu na Bibigyang Pagbabago

7) Biktima ng mga kalamidad

Pagsusuri
 Ano ang
Sanaysay?
Ano ang
Saging?
 Ano ang
Sanaysaging?
Sanaysaging

ni Epifanio G. Matute
Hindi po. Ito’y hindi isang makagimbal-
daigdig na pag-talakay tungkol sa
saging. Wala kaming maipagmamalaki sa
naturang paksa kundi ang ganap na
kawalang-kaalaman sa bagay na ito…
Katunayan, ang aming kawalang-muwang tungkol sa
saging ay minsan nang pinatibayan sa isang paraang
hindi mapag-aalinlanganan kamunti man, ng isang
karanasang nakapamumula ng tainga. Noo’y nasa
pinakamasidhing yugto ang laganap na pagsasalat sa
pagkain ng panahon ng digmaan at pananakop ng
Hapon. Ang sambayanan ay nadayukdok at naduling
sa gutom pagkat naubos ang bigas na sinamsam ng
hukbong nakasasakop…
Sa paglalakad, isang araw, ay nakatagpo kami ng isang
nakabulagtang punong saging, na sa malas ay itinapon ng
kung sino…nagunita naming bigla ang kuwento ng pagong at
ng unggoy at ang kanilang pakikipagsapalarang
kinasangkutan ng isa ring punong-saging. Kung ang
makupad na pagong ay nagtagumpay sa pagtatanim,
pagpapatubo at pagpapabunga ng prutas na ito, ay kami pa
kayang mabilis-bilis naman nang bahagya kaysa pagong?
Kaya noon di’y sinunggaban namin ang punong-saging
upang itanim sa aming likod-bahay.
Pasan ang punong-saging, nag-inut-inot kami sa pag-uwing medyo
nanginginig ang tuhod—hindi dahil sa bigat ng aming pasan, kundi
dahil sa daluhong ng gutom na maagang sumalakay sa aming sikmura,
palibhasa’y dahop na dahop na marahil sa mga bitamina A at D ang
aming naging agahan nang araw na iyon. Gaano na bang katigasan ng
tuhod ang maitutustos ng kalahating putol ng gahinlalaking kamoteng
may ulalo pa sa dulo, at isang tasang kapeng-mais-na sinangag-nang-
sunog; na bahagya nang napatamis ng tatlong uli na paglulubog at
pagsasagip sa kapirasong panutsa? Ang butil ng panutsa ay kailangang
mapaabot ng pitong araw, hanggang sa dumating na muli ang rasyon
para sa samahang pangmagkakapit-gutom, este,
pangmagkakapitbahay.
Sa madali’t salita, sumapit din kami sa
aming bahay. Matapos makahigop ng
kaunting mainit sa sabaw ng nilagang
kangkong na kasama pati mga ugat, ay
pinagsaulan kami ng sapat na lakas at sigla
upang maihukay at maitanim, saka madilig,
ang puno ng saging.
Pagkabangong-pagkabangon kinabukasan ng umaga,
hindi na namin nakuhang sumaglit muna sa kaukulang
pook upang tumugon sa tawag ng kalikasan, pagkat
buhat sa paglabas sa kulambo ay tuwiran na kaming
sumugod sa kinatatamnan ng punongsaging… Sa harap
ng aming humahangang mga mata ay naroon siya,
sariwang-sariwa na ang mga dahon at tila naghuhumindig
ang kanyang buong kaanyuang wari’y ipinoproklama sa
buong mundo ang kanyang muling pagkabuhay…
Sapul noon ay nagtining ang lahat ng aming panahon, lakas at sigla sa
minumutyang punong-saging. Hindi na maglalaon, ito’y magpupuso na
at mamumunga. Noon pa ma’y para na naming nakikita ang malusog na
buwig na nagsisikip sa siksikang piling ng mapipintog na saging. Sa
wakas, hindi na magtatagal at ang mula Lunes-hanggang-Linggong
pakikipagsimangutan sa kamote at kangkong ay masususugan na ng
matamis, malinamnam at naiiba naman sa panlasang prutas. Sa kabilang
dako, tila naman may isip ang punong-saging na masiglang tumutugon
sa aming pag-asa at pag-asam. Mabilis ang kanyang pagtaas at paglaki
habang lumalakad ang mga araw, samantalang padagdag naman nang
padagdag ang mga butas ng aming sinturon, na halos dalawang ikot na
ang pagkakabigkis sa aming paimpis nang paimpis na baywang.
Ngunit…
Sa aba ng aming kapalaran! Nagsimula nang sumalakay sa himpapawid
ang mga eroplanong Amerikano na sinundan ng paglunsad sa Leyte.
Nabigkas na ang bantog na pangungusap na “Nakabalik na ako!” ng
noo’y hindi pa nasisirang si MacArthur…dumating na ang sinasabing
liberasyon, kasabay ng pagdagsa ng mga GI Joe at katugong
pagkakatusak ng mga GI Girls, na ang pagtatalik ay hindi nakalampas
sa pantalan; bumaha na ang mala-malagkit na bigas-California;
nagparada na ang mga lata ng sardinas, salmon, chili con carne,
luncheon meat, k-rations, pinulbos na gatas at itlog, sigarilyong Virginia
at iba’t iba pang uri ng pagkain at kagamitang siyangnagsilbing
pangalawang hukbong bumihag at sumakop sa panlasa at isipan ng
mga dinatnan… ngunit anumang tanda ng pagpupuso at pagbubunga
ng punong-saging sa aming likod-bahay ay hindi pa rin mabakas….
Bakit kaya?... Baka kaya dahil sa nakaraang dagundungan
ng mga putok ng kanyon at pagsabog ng mga bomba ay
nasindak ang kaawa-awang punong-saging kaya lihim na
nakunan nang wala sa panahon ang pobre. Bakit nga
kaya?

Ngunit kinabukasan lamang ay natuklasan namin….

Dumating ang isa namin amaing lumikas sa timog sa
panahon ng digma. Naibalita namin sa kanya ang tungkol
sa nakapagtatakang pangyayari sa aming itinanim.
“Aba, nakuuuu!” ang bulalas niya, “kung hindi ka ba naman gago, e!
Paanomamumunga, e, hindi naman saging iyan?”

“Hoooooo?” ang buong panggigilalas naming tanong, na parang na-direct hit

ng mag-asawang nuclear bomb. “Hindi saging?”

“Hindi!” ang patotoo ni Tiyo Ompong.

“E, ano hong klaseng hayop iyan?”

“Talaga! Abaka ‘yan. Hindi namumunga ng saging ang abaka!” ang tukso sa
amin ng aming amaing namimilipit sa pagtawa. “Lubid ang makukuha mo
riyan. Itali mo sa leeg mo saka ka magbigti, para mapagtakpan ang
kabobohan mo!”
At sa yugtong iyon ng buhay, lubusang naghiwalay ang landas
namin at ng saging. Sapul noon ay ayaw na naming makakita,
makarinig at makaamoy ng anumang bagay na may kinalaman sa
saging.
Datapwat kamakailan lamang ay nadiskubre naming hindi pala
maaaring ignorahin… at nasabi sa kanyang sarili ng saging, “Ngayon
ay ipakikilala ko sa iyong hindi mo ako maaaring balewalain.
Isinusumpa ko, ipapako mong muli sa akin ang iyong pansin; hindi
lamang ang iyong pansin, pati ang sa buong bansa!” At kamakailan
nga lamang ay nagbalik siyang taglay ang lahat ng nagpupuyos na
paghihiganti.
Tapat sa kanyang isinumpa, hindi nga naman pansin lamang namin, kundi
pansin ng buong bansa ang napako sa kanya. Lumikha siya ng
humaharurot na ipuipo ng mainit na balitaktakan sa mga pahayagan,
magasin, radyo, telebisyon, kapihan, bangketa at palengke. At sa alimpuyo
ng mga pangangatwirang pasang-ayon at pasalungat sa proyektong
kumutan ng saging ang Davao, ay lumahok ang mga utak sa lahat ng
sangay na nagpapakilos nang pasulong at maging paurong (nakalalamang
yata ang paurong) sa ating Republika. Mula sa mga mambabatas, hagurin
mo nang pakanan, ay nagpaligsahan ang mga argument ng mga senador,
kongresista, ekonomista, editoryalista, kolumnista, komentarista at ng
mga nalalabi pang ista, kabilang pati ang mga istambay. Opo, noon
narating ng saging ang kaituktukan ng kabantugan sa lahat marahil ng
panahon.
Ngunit katulad din ng kanyang bungang nalalarot
kapag labis na ang pagkahinog, ang saging na matagal
ding naging popular na paksa, ay hindi ringnaglaon at
lumabsa. Sa harap ng makapangyarihang daluyong ng
nagkakaisang damdaming kontra-saging ay
ipinahayag ng Pangulong hindi maaaring pagtibayin
ang kondisyones ng nakaungaong na sanang
kasunduan, dahil sa mahigpit na itinadhana ng
Saligang-Batas, kaya saging na, ay naging bato pa.
Ang pangyayaring yaon ay aming pinanghihinayangan
nang malabis…. Ang ipinaghihimutok ng aming
kalooba’y ang mga maaari sanang nangyari sa Perlas
daw na ito ng Silangan, kung hindi nabigo ang balak
na sagingisasyon ng bansa. Sa bagay na ito, ang
pamuhatan namin ng pananaw ay hindi na pansarili
lamang, manapa’y makalilibong higit na malawak,
pambuong kabansaan, sumasaklaw sa mga susunod
pang salinlahi sa mga darating pang dantaon!
Sino ang makahuhula, kung ang maunlad at dagsaang produksiyon ng
saging na gagawin sana, salamat sa dakilang layunin ng dayuhang
kompanya, ay siyang magiging kalutasan ng wala na yatang katapusang
paghihikahos natin sa bigas, sa paglalabas-masok ng mga taon?
Pagkaraan lamang marahil ng ilang taon ay daragsa na ang prutas na ito
sa lahat ng sulok ng Pilipinas. Uulan ng latundan, babaha ng lakatan at
matatabunan tayo ng bungulan! Ano ba naman ang hindi kanais-nais,
kung sa halip ng mailap na bigas ay maging saging na ang maging
pambansang pangunahing pagkain ng mga Pilipino? Makatitipid pa tayo
ng panahon at pagod. Sa halip ng magsaing pa, manggatong,
magpakulo’t magpainin ng kanin, ay wala tayong gagawin sa saging
kundi talupan at lantakan. Sa ganyan, ang ating taunang suliranin sa
pagkain ay mawawakasan na nang minsanan at panghabang-panahon.
At sapagkat saging ang sana’y nakahango sa atin at
nakapagpaunlad, ay ito na ang ating magiging sagisag na
pambansa. Halimbawa, ang tatlong bituin sa ating bandila ay
maaari nating palitan ng tatlong saging: Lakatan, Latundan at
Bungulan. Ang Malakanyang ay maaari nating taguriang
Masagingyan. Tayong mga Filipino’y maaari na sanang
tumindig nang buong pagmamalaki, at sa tila iisang tinig ay
may dahilan na sana tayong magpainlanlang sa apat na sulok
ng Kasilanganang Asya—hindi—sa buong sandaigdigan man,
ng ating sana’y magiging bagong pambansang awit:
Bayang massaging, Perlas ka ng Sagingan/Puso ng
saging, sa dibdib mo’y buhay,

Lupang sinaging, duyan ka ng latundan/Sa kontra-

saging, di ka padadagan.

Sa dagat at bundok/Sa simoy at sa langit mong

bughaw/ May dilag ang saging/At awit sa lakatang
minamahal….”
Sayang! Opo, saying na saying. Dahil sa
isang laos nang tadhana ng SaligangBatas,
na maaari namang susugan upang
makalikha ng Saligang-Batas, ay nawalan
ang ating bayan ng pambihirang
pagkakataong maging isang tunay, taal at
dalisay na Republikang Saging!#
Resource page
Pagsusuri
 Ano ang
Sanaysay?
Ano ang
Saging?
 Ano ang
Sanaysaging?
Sanaysaging

ni Epifanio G. Matute
Hindi po. Ito’y hindi isang makagimbal-
daigdig na pag-talakay tungkol sa
saging. Wala kaming maipagmamalaki sa
naturang paksa kundi ang ganap na
kawalang-kaalaman sa bagay na ito…
Katunayan, ang aming kawalang-muwang tungkol sa
saging ay minsan nang pinatibayan sa isang paraang
hindi mapag-aalinlanganan kamunti man, ng isang
karanasang nakapamumula ng tainga. Noo’y nasa
pinakamasidhing yugto ang laganap na pagsasalat sa
pagkain ng panahon ng digmaan at pananakop ng
Hapon. Ang sambayanan ay nadayukdok at naduling
sa gutom pagkat naubos ang bigas na sinamsam ng
hukbong nakasasakop…
Sa paglalakad, isang araw, ay nakatagpo kami ng isang
nakabulagtang punong saging, na sa malas ay itinapon ng
kung sino…nagunita naming bigla ang kuwento ng pagong at
ng unggoy at ang kanilang pakikipagsapalarang
kinasangkutan ng isa ring punong-saging. Kung ang
makupad na pagong ay nagtagumpay sa pagtatanim,
pagpapatubo at pagpapabunga ng prutas na ito, ay kami pa
kayang mabilis-bilis naman nang bahagya kaysa pagong?
Kaya noon di’y sinunggaban namin ang punong-saging
upang itanim sa aming likod-bahay.
Pasan ang punong-saging, nag-inut-inot kami sa pag-uwing medyo
nanginginig ang tuhod—hindi dahil sa bigat ng aming pasan, kundi
dahil sa daluhong ng gutom na maagang sumalakay sa aming sikmura,
palibhasa’y dahop na dahop na marahil sa mga bitamina A at D ang
aming naging agahan nang araw na iyon. Gaano na bang katigasan ng
tuhod ang maitutustos ng kalahating putol ng gahinlalaking kamoteng
may ulalo pa sa dulo, at isang tasang kapeng-mais-na sinangag-nang-
sunog; na bahagya nang napatamis ng tatlong uli na paglulubog at
pagsasagip sa kapirasong panutsa? Ang butil ng panutsa ay kailangang
mapaabot ng pitong araw, hanggang sa dumating na muli ang rasyon
para sa samahang pangmagkakapit-gutom, este,
pangmagkakapitbahay.
Sa madali’t salita, sumapit din kami sa
aming bahay. Matapos makahigop ng
kaunting mainit sa sabaw ng nilagang
kangkong na kasama pati mga ugat, ay
pinagsaulan kami ng sapat na lakas at sigla
upang maihukay at maitanim, saka madilig,
ang puno ng saging.
Pagkabangong-pagkabangon kinabukasan ng umaga,
hindi na namin nakuhang sumaglit muna sa kaukulang
pook upang tumugon sa tawag ng kalikasan, pagkat
buhat sa paglabas sa kulambo ay tuwiran na kaming
sumugod sa kinatatamnan ng punongsaging… Sa harap
ng aming humahangang mga mata ay naroon siya,
sariwang-sariwa na ang mga dahon at tila naghuhumindig
ang kanyang buong kaanyuang wari’y ipinoproklama sa
buong mundo ang kanyang muling pagkabuhay…
Sapul noon ay nagtining ang lahat ng aming panahon, lakas at sigla sa
minumutyang punong-saging. Hindi na maglalaon, ito’y magpupuso na
at mamumunga. Noon pa ma’y para na naming nakikita ang malusog na
buwig na nagsisikip sa siksikang piling ng mapipintog na saging. Sa
wakas, hindi na magtatagal at ang mula Lunes-hanggang-Linggong
pakikipagsimangutan sa kamote at kangkong ay masususugan na ng
matamis, malinamnam at naiiba naman sa panlasang prutas. Sa kabilang
dako, tila naman may isip ang punong-saging na masiglang tumutugon
sa aming pag-asa at pag-asam. Mabilis ang kanyang pagtaas at paglaki
habang lumalakad ang mga araw, samantalang padagdag naman nang
padagdag ang mga butas ng aming sinturon, na halos dalawang ikot na
ang pagkakabigkis sa aming paimpis nang paimpis na baywang.
Ngunit…
Sa aba ng aming kapalaran! Nagsimula nang sumalakay sa himpapawid
ang mga eroplanong Amerikano na sinundan ng paglunsad sa Leyte.
Nabigkas na ang bantog na pangungusap na “Nakabalik na ako!” ng
noo’y hindi pa nasisirang si MacArthur…dumating na ang sinasabing
liberasyon, kasabay ng pagdagsa ng mga GI Joe at katugong
pagkakatusak ng mga GI Girls, na ang pagtatalik ay hindi nakalampas
sa pantalan; bumaha na ang mala-malagkit na bigas-California;
nagparada na ang mga lata ng sardinas, salmon, chili con carne,
luncheon meat, k-rations, pinulbos na gatas at itlog, sigarilyong Virginia
at iba’t iba pang uri ng pagkain at kagamitang siyangnagsilbing
pangalawang hukbong bumihag at sumakop sa panlasa at isipan ng
mga dinatnan… ngunit anumang tanda ng pagpupuso at pagbubunga
ng punong-saging sa aming likod-bahay ay hindi pa rin mabakas….
Bakit kaya?... Baka kaya dahil sa nakaraang dagundungan
ng mga putok ng kanyon at pagsabog ng mga bomba ay
nasindak ang kaawa-awang punong-saging kaya lihim na
nakunan nang wala sa panahon ang pobre. Bakit nga
kaya?

Ngunit kinabukasan lamang ay natuklasan namin….

Dumating ang isa namin amaing lumikas sa timog sa
panahon ng digma. Naibalita namin sa kanya ang tungkol
sa nakapagtatakang pangyayari sa aming itinanim.
“Aba, nakuuuu!” ang bulalas niya, “kung hindi ka ba naman gago, e!
Paanomamumunga, e, hindi naman saging iyan?”

“Hoooooo?” ang buong panggigilalas naming tanong, na parang na-direct hit

ng mag-asawang nuclear bomb. “Hindi saging?”

“Hindi!” ang patotoo ni Tiyo Ompong.

“E, ano hong klaseng hayop iyan?”

“Talaga! Abaka ‘yan. Hindi namumunga ng saging ang abaka!” ang tukso sa
amin ng aming amaing namimilipit sa pagtawa. “Lubid ang makukuha mo
riyan. Itali mo sa leeg mo saka ka magbigti, para mapagtakpan ang
kabobohan mo!”
At sa yugtong iyon ng buhay, lubusang naghiwalay ang landas
namin at ng saging. Sapul noon ay ayaw na naming makakita,
makarinig at makaamoy ng anumang bagay na may kinalaman sa
saging.
Datapwat kamakailan lamang ay nadiskubre naming hindi pala
maaaring ignorahin… at nasabi sa kanyang sarili ng saging, “Ngayon
ay ipakikilala ko sa iyong hindi mo ako maaaring balewalain.
Isinusumpa ko, ipapako mong muli sa akin ang iyong pansin; hindi
lamang ang iyong pansin, pati ang sa buong bansa!” At kamakailan
nga lamang ay nagbalik siyang taglay ang lahat ng nagpupuyos na
paghihiganti.
Tapat sa kanyang isinumpa, hindi nga naman pansin lamang namin, kundi
pansin ng buong bansa ang napako sa kanya. Lumikha siya ng
humaharurot na ipuipo ng mainit na balitaktakan sa mga pahayagan,
magasin, radyo, telebisyon, kapihan, bangketa at palengke. At sa alimpuyo
ng mga pangangatwirang pasang-ayon at pasalungat sa proyektong
kumutan ng saging ang Davao, ay lumahok ang mga utak sa lahat ng
sangay na nagpapakilos nang pasulong at maging paurong (nakalalamang
yata ang paurong) sa ating Republika. Mula sa mga mambabatas, hagurin
mo nang pakanan, ay nagpaligsahan ang mga argument ng mga senador,
kongresista, ekonomista, editoryalista, kolumnista, komentarista at ng
mga nalalabi pang ista, kabilang pati ang mga istambay. Opo, noon
narating ng saging ang kaituktukan ng kabantugan sa lahat marahil ng
panahon.
Ngunit katulad din ng kanyang bungang nalalarot
kapag labis na ang pagkahinog, ang saging na matagal
ding naging popular na paksa, ay hindi ringnaglaon at
lumabsa. Sa harap ng makapangyarihang daluyong ng
nagkakaisang damdaming kontra-saging ay
ipinahayag ng Pangulong hindi maaaring pagtibayin
ang kondisyones ng nakaungaong na sanang
kasunduan, dahil sa mahigpit na itinadhana ng
Saligang-Batas, kaya saging na, ay naging bato pa.
Ang pangyayaring yaon ay aming pinanghihinayangan
nang malabis…. Ang ipinaghihimutok ng aming
kalooba’y ang mga maaari sanang nangyari sa Perlas
daw na ito ng Silangan, kung hindi nabigo ang balak
na sagingisasyon ng bansa. Sa bagay na ito, ang
pamuhatan namin ng pananaw ay hindi na pansarili
lamang, manapa’y makalilibong higit na malawak,
pambuong kabansaan, sumasaklaw sa mga susunod
pang salinlahi sa mga darating pang dantaon!
Sino ang makahuhula, kung ang maunlad at dagsaang produksiyon ng
saging na gagawin sana, salamat sa dakilang layunin ng dayuhang
kompanya, ay siyang magiging kalutasan ng wala na yatang katapusang
paghihikahos natin sa bigas, sa paglalabas-masok ng mga taon?
Pagkaraan lamang marahil ng ilang taon ay daragsa na ang prutas na ito
sa lahat ng sulok ng Pilipinas. Uulan ng latundan, babaha ng lakatan at
matatabunan tayo ng bungulan! Ano ba naman ang hindi kanais-nais,
kung sa halip ng mailap na bigas ay maging saging na ang maging
pambansang pangunahing pagkain ng mga Pilipino? Makatitipid pa tayo
ng panahon at pagod. Sa halip ng magsaing pa, manggatong,
magpakulo’t magpainin ng kanin, ay wala tayong gagawin sa saging
kundi talupan at lantakan. Sa ganyan, ang ating taunang suliranin sa
pagkain ay mawawakasan na nang minsanan at panghabang-panahon.
At sapagkat saging ang sana’y nakahango sa atin at
nakapagpaunlad, ay ito na ang ating magiging sagisag na
pambansa. Halimbawa, ang tatlong bituin sa ating bandila ay
maaari nating palitan ng tatlong saging: Lakatan, Latundan at
Bungulan. Ang Malakanyang ay maaari nating taguriang
Masagingyan. Tayong mga Filipino’y maaari na sanang
tumindig nang buong pagmamalaki, at sa tila iisang tinig ay
may dahilan na sana tayong magpainlanlang sa apat na sulok
ng Kasilanganang Asya—hindi—sa buong sandaigdigan man,
ng ating sana’y magiging bagong pambansang awit:
Bayang massaging, Perlas ka ng Sagingan/Puso ng
saging, sa dibdib mo’y buhay,

Lupang sinaging, duyan ka ng latundan/Sa kontra-

saging, di ka padadagan.

Sa dagat at bundok/Sa simoy at sa langit mong

bughaw/ May dilag ang saging/At awit sa lakatang
minamahal….”
Sayang! Opo, saying na saying. Dahil sa
isang laos nang tadhana ng SaligangBatas,
na maaari namang susugan upang
makalikha ng Saligang-Batas, ay nawalan
ang ating bayan ng pambihirang
pagkakataong maging isang tunay, taal at
dalisay na Republikang Saging!#
 Takdang Aralin
Gumawa ng pagsusuri ang "Sanaysaging"
ni Epifiano G. Matute. Gamitin ang
balangkas ng pagsusuri ng sanaysay.
 Takdang Aralin
Suriin ang nobela ni Jose Rey Munsayac na
"Ang Aso, Ang Pulgas, Ang Bonsai, at Ang
Kolorum". Gamitin ang balangkas ng
pagsusuri ng Nobela
Resource page