AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG?

Hoàng Phủ Ngọc Tường

I. TÌM HIỂU CHUNG

1. Tác giả
- Sinh năm 1937 tại Huế, quê gốc ở Quảng Trị.
- Là một trí thức yêu nước, hiểu biết sâu rộng trên nhiều lĩnh vực; chuyên viết về bút kí.
- Nét đặc sắc trong sáng tác: Kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và trữ tình, nghị
luận và tư duy đa chiều với một lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm và tài hoa.
2. Tác phẩm
a. Hoàn cảnh sáng tác: “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” viết tại Huế năm 1981, in trong
tập sách cùng tên của Hoàng Phủ Ngọc Tường.
b. Thể loại: Bút kí (văn xuôi tự sự trữ tình) là thể loại ghi chép các sự kiện, ghi lại
những cảm xúc, suy nghĩ của tác giả.
c. Ý nghĩa nhan đề
- Hình thức câu hỏi, giàu chất thơ, gợi sự tò mò ở người đọc, khơi gợi sự kiếm tìm cái
đẹp tiềm ẩn của sông Hương và con người xứ Huế.
- Bày tỏ tình yêu say đắm, ngưỡng mộ của tác giả với sông Hương và xứ Huế,....
II. ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN
1. Vẻ đẹp ở cảnh sắc thiên nhiên/ Thủy trình của sông Hương
a. Sông Hương ơ thượng nguồn
- Sông Hương là "bản trường ca của rừng già” với nhiều cung bậc:
+ Mạnh mẽ, hùng tráng: “khi rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, lúc mãnh liệt vượt qua
ghềnh thác, khi cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn”
. Câu văn dài được chia làm nhiều vế như gợi dậy cái dư vang của trường ca.
. Thủ pháp điệp cấu trúc, với nhiều tính từ, động từ mạnh.
 Con sông toát lên vẻ đẹp hùng vĩ, mạnh mẽ.
+ Nên thơ, tình tứ:“dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa
đỗ quyên rừng”
-> Con sông toát lên vẻ đẹp dịu dàng, duyên dáng và đầy mê đắm.
=> Sông Hương như một bản trường ca với nhiều cung bậc vừa hung vĩ, mạnh mẽ vừa
dịu dàng, mềm mại.
- Sông Hương là “cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”
+ Nghệ thuật so sánh như một cô gái Digan phóng khoáng và man dại tạo ấn tượng về
vẻ đẹp hoang dại nhưng cũng rất tình tứ của con sông.
+ Nghệ thuật nhân hóa Rừng già đã hun đúc cho nó một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn
tự do và trong sang khiến con sông hiện lên như một con người có cá tính, tâm hồn.
=> So sánh, liên tưởng thú vị và độc đáo.
- Sông Hương là “người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”
+ Sông Hương đã góp phần tạo nên, gìn giữ và bảo tồn văn hóa Huế.
+ Nhưng “dòng sông hình như không muốn bộc lộ” cái công lao to lớn ấy. Nó âm thầm
chảy và lặng lẽ cống hiến nhiều thế kỉ qua.
=> Ở nơi khởi nguồn sông Hương mang vẻ đẹp của một sức sống vừa mãnh liệt, hoang
dại; vừa dịu dàng, say đắm, trí tuệ.
b. SH ở ngoại vi thành phố Huế
- Sông Hương- người gái đẹp:
+ Bừng tỉnh sau một giấc ngủ dài
+ Đến với thành phố Huế như “một cuộc tìm kiếm có ý thức” người tình nhân đích thực.
-> Gợi lại câu chuyện tình yêu lãng mạn nhuốm màu cổ tích.
-> Hành trình đến với Huế là một hành trình gian truân, vượt qua rất nhiều thử thách.
 - Sông Hương phô khoe tất cả vẻ đẹp của mình:
+ Dòng chảy:
. Chuyển dòng lên tục, vòng, uốn mình, chuyển hướng, vẽ, ôm, xuôi dần,...
. Mềm như một tấm lụa kết nối những địa danh của xứ Huế
-> Lời văn giàu chất họa, sử dụng một loạt động từ, gợi lên vẻ đẹp trẻ trung, sống động
với những đường cong tuyệt mĩ của người gái.
+ Màu nước: Sớm xanh, trưa vàng, chiều tím
-> Vẻ đẹp độc đáo vơi sắc màu biến ảo, đó là niềm tự hào của người dân xứ sở.
+ Cảnh vật đôi bờ
. Hai dãy đồi sừng sững như thành quách.
. Rừng thông u tịch
. Lăng tẩm đồ sộ
. Chuông chùa ngân nga
-> Vẻ đẹp trầm mặc “như triết lý, như cổ thi”.
=> Quan sát tinh tế, kiến thức sâu rộng, kết hợp tả - kể, Sông Hương hiện lên mềm mại,
hữu tình, êm ả, trầm mặc, hài hòa với cảnh quan Huế.
c. Sông Hương chảy vào thành phố Huế
* Khi gặp được Huế:
- Sông Hương quyến rũ đầy nữ tính, đậm nét Á Đông:
+ Sông Hương vui tươi hẳn lên … kéo một nét thẳng thực yên tâm…
-> Nghệ thuật nhân hóa, sông Hương như mang tâm trạng của người đi xa tìm về, náo
nức, bồi hồi giữa bờ bãi thân thuộc.
+ Sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến; đường cong ấy làm
cho dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu.
-> So sánh lạ, dùng tiếng vâng vốn trừu tượng, e ấp, ngập ngừng để tả hình dáng mềm
mại của sông Hương.
+ Sông Hương nằm ngay giữa lòng thành phố yêu quý của mình: Huế ... Vẫn giữ
nguyên dạng một đô thị cổ,...cây đa cây cừa cổ thụ tỏa vầng lá u sầm xuống những xóm
thuyền thuyền xúm xít... Lập lòe trong đêm sương những ánh lửa thuyền chài,...
-> Sông Hương đẹp nguyên sơ, cổ kính.
- Sông Hương – điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế:
+ Lưu tốc sông Hương “Những chi lưu ấy, cùng với hai hòn đảo nhỏ trên sông đã làm
giảm hẳn lưu tốc của dòng nước, khiến cho sông Hương khi qua thành phố đã trôi đi chậm,
thực chậm, cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh”.
+ So sánh với sông Nê – va “Sông Nê-va chảy nhanh quá”
+ Mượn hình ảnh Hê-ra-clít “đã khóc suốt đời vì những dòng sông trôi đi quá nhanh”
=> Điệu chảy lặng lờ cũng chính là tình cảm của sông Hương với Huế hay đó cũng
chính là tình cảm của nhà văn với sông Hương.
- Sông Hương – người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya:
“ Toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã sinh thành trên mặt nước của dòng sông này,
trong một khoang thuyền nào đó, giữa tiếng nước rơi bán âm của những mái chèo khuya”.
-> Cái thú vị trong cách trình diễn âm nhạc của người Huế trên không gian sông nước,
cho thấy sự gắn bó giữa sông Hương và văn hóa Huế
=> Sông Hương nhẹ nhàng, cổ kính, êm ả, dịu dàng giữa long thành phố Huế.
* Khi rời thành phố:
- Sông Hương chếch về hướng chính bắc.
- “Đột ngột đổi dòng rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối ở
góc thị trán Bao Vinh xưa cổ”. Tác giả gọi đó là:
+ Nỗi vấn vương
+ Một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu.
 + Con sông “như nàng Kiều trong đêm tình tự”, “trở lại tìm Kim Trọng của nó để
nói một lời thề trước khi về biển cả”.
-> Liên tưởng bất ngờ, độc đáo và thú vị.
=> Sông Hương - người tình dịu dàng chung thủy, lưu luyến từ biệt thành phố Huế -
người yêu của nó.
=> Thể hiện vốn tri thức văn hóa sâu rộng, ngôn ngữ chọn lọc, hình ảnh so sánh độc
đáo.
2. Vẻ đẹp nhìn từ góc độ lịch sử, cuộc đời và thi ca
* Vẻ đẹp từ góc nhìn lịch sử
- Sông Hương là “dòng sông của thời gian ngân vang, của sử thi viết giữa màu cỏ lá
xanh biếc”.
+ Là bản hùng ca ghi dấu những thế kỉ vinh quang từ thuở còn là một dòng sông biên
thùy xa xôi của đất nước các vua Hùng; mang tên là Linh Giang trong sách Dư địa chí của
Nguyễn Trãi.
+ Nó còn là “dòng sông viễn châu đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới... qua những
thế kỉ trung đại”, “vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn
Huệ” vào thế kỉ mười tám; “sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ mười chín với máu của
những cuộc khởi nghĩa”.
+ Sông Hương chứng kiến thời đại mới với cuộc Cách mạng tháng Tám năm 1945 và
bao chiến công rung chuyển qua hai cuộc chiến tranh vệ quốc sau này.
→ Sông Hương mang vẻ đẹp của một bản hùng ca ghi dấu bao chiến công oanh liệt
dân tộc.
* Trong đời thường: Sông Hương mang vẻ đẹp giản dị của “một người con gái dịu
dàng của đất nước”
* Trong thi ca: Là dòng sông thi ca, nguồn cảm hứng bất tận cho nghệ sĩ: Đó là “dòng
sông trắng - lá cây xanh” trong thơ Tản Đà, là vẻ đẹp hùng tráng “như kiếm dựng trời
xanh” trong thơ Cao Bá Quát, là nỗi quan hoài vạn cổ trong thơ Bà Huyện Thanh Quan, là
sức mạnh phục sinh trong tâm hồn thơ Tố Hữu,...
→ Sông Hương hội tụ đủ vẻ đẹp của thiên nhiên, văn hóa, lịch sử và tâm hồn con
người xứ Huế.
III. TỔNG KẾT: GHI NHỚ SGK.