Trường THPT Nguyễn Hữu Huân GV: Trần Thị Ngọc Lập

AI ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG ?

HOÀNG PHỦ NGỌC TƯỜNG
I. TÌM HIỂU CHUNG :
1.Tác giả:
-Hoàng Phủ Ngọc Tường sinh năm 1937 tại Huế, quê gốc Quảng Trị, tốt nghiệp đại học lên chiến
khu tham gia kháng chiến bằng hoạt động văn nghệ….
- Là người có vốn hiểu biết nhiều lĩnh vực, gắn bó sâu sắc với văn hóa - lịch sử - địa lý của
sông Hương và thành phố Huế => các tác phẩm đều thấm đậm chất Huế.
- Phong cách : HPNT chuyên viết bút kí, sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và trữ
tình giữa nghị luận sắc bén và suy tư đa chiều của vốn kiến thức sâu rộng => tất cả thể hiện
lối viết hướng vào nội tâm, say đắm tài hoa.
-Tác phẩm phẩm: Ngôi sao trên đỉnh Phù Văn Lâu, rất nhiều ánh lửa, Ai đặt tện cho dòng sông?
-Năm 2007, được tặng giải thưởng nhà nước về văn học nghệ thuật.
2. Tác phẩm:
a. Hoàn cảnh sáng tác
- Viết tại Huế tháng 1- 1981, rút từ tập kí cùng tên.
=> Với HPNT, lòng yêu nước, tinh thần dân tộc gắn với tình yêu thiên nhiên và truyền
thống văn hóa sâu sắc.
b. Bố cục:
c. Chủ đề :
- Ca ngợi vẻ đẹp thiên nhiên : sông Hương và xứ Huế.
- Có những phát hiện mới về nhiều mặt .
=> In đậm dấu ấn ngòi bút của Hoàng Phủ Ngọc Tường.
3.Thể loại Bút Kí:
-Ghi lại người thật việc thật mà nhà văn tìm hiểu , nghiên cứu cùng những cảm nghĩ của
mình nhằm thể hiện một tư tưởng nào đó.
- Sức hấp dẫn , thuyết phục: tùy thuộc vào tài năng trình độ nghiên cứu, khám phá, diễn đạt
của tác giả đối với các sự kiện được đề cập đến.
4. Nhan đề:
- Giàu chất thơ với hình thức là câu hỏi tu từ.
- Gợi huyền thoại về tên dòng sông người đọc hiểu về cái tên đẹp của dòng sông: sông Hương –
sông Thơm.
- Ca ngợi vẻ đẹp của dòng sông, gợi lên niềm biết ơn đối với người đã khai phá miền đất này
II. ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN:
 Ấn tượng đầu tiên của tác giả về sông Hương: “ Trong những dòng sông đẹp ở các nước mà
tôi thường nghe nói đến, hình như chỉ có sông Hương là thuộc về một thành phố duy nhất”.
=> Tgiả khẳng định SH là một dòng sông đẹp và chỉ chảy qua một thành phố duy nhất – TP Huế.
 Cảm xúc: Tự hào về sự gắn bó thủy chung, sâu sắc với thành phố Huế, con người Huế.
 Hiểu biết sâu sắc của tác giả
1. Vẻ đẹp tự nhiên của sông Hương. ( Thủy trình của sông Hương)
a. Vẻ đẹp sông Hương ở thượng nguồn:
- Sông Hương nhìn từ cội nguồn là dòng chảy có mối quan hệ sâu sắc với dãy Trường Sơn. Trong
mối quan hệ đặc biệt này, sông Hương tựa như một bản trường ca của rừng già với nhiều tiết
tấu hùng tráng, dữ dội:
Trường THPT Nguyễn Hữu Huân GV: Trần Thị Ngọc Lập

+ khi “rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn”

+ lúc “mãmh liệt qua những ghềnh thác”,
+ khi “cuộc xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn”,
+ lúc “dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”.
- Sông Hương nơi thượng nguồn hiện ra tựa như một “cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”
với một “bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng”. Hình dáng cô gái Di-gan ấy đẹp kì
ảo trong những cuộc xoáy, những âm thanh những sắc màu rực rỡ. => Đó cũng là một phát hiện
sâu sắc và bất ngờ về Huế : trong nét dịu dàng thơ mộng vẫn ẩn chứa một sự hoang dại mãnh liệt
đầy bất ngờ và bí ẩn.
- Nhưng khi ra khỏi rừng, sông Hương nhanh chóng thay đổi hình hài, lại mang một vẻ đẹp khác,
vẻ đẹp “dịu dàng và trí tuệ”, biến thành “người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”. Cụm từ
“người mẹ phù sa” của một vùng văn hóa là một ẩn dụ đa nghĩa mà nhà văn muốn nhân hóa vẻ
đẹp dồi dào, phong phú của sông Hương. Dòng sông không chỉ bồi đắp những dưỡng chất tốt tươi
cho ruộng đồng, vườn tược mà còn hoài thai cho những giá trị thơ ca, nhạc họa, đỡ nâng biết bao
chiến công lịch sử cho con người vùng châu thổ Thừa Thiên và thành phố Huế. Người mẹ phù sa
mang tên Hương Giang ấy từng là cô gái Di-gan giàu bản lĩnh, tự do giờ đã trưởng thành, làm
một người mẹ trẻ trung tràn trề sức sống.
=> Để khắc họa vẻ đẹp sông Hương ở thượng nguồn, nhà văn đã viết những câu văn dài, giàu
nhạc điệu, ngôn từ phong phú, giàu tính tạo hình; đồng thời vận dụng thành công các biện pháp
nghệ thuật ẩn dụ, nhân hóa, so sánh, liên tưởng thú vị độc đáo phong phú, so sánh - nhân hoá tài
hoa, ngôn ngữ súc tích. Sông Hương ở thượng nguồn có vẻ đẹp đa dạng : vừa hoang dại, mãnh
liệt, trẻ trung & vừa thiên tính nữ .
-Tác giả kết luận: “ Nếu chỉ ngắm nhìn khuôn mặt kinh thành của dòng sông, sẽ không hiểu
một cách đầy đủ bản chất của sông Hương”, “ không thấu hiểu tâm hồn sâu thẳm của nó”.
Sông Hương góp phần rất lớn vào bồi đắp nền văn hóa Huế thêm giàu đẹp, độc đáo, hấp dẫn. Để
hiểu rõ phẩm chất , tâm hồn sâu thẳm của sông Hương cũng như con người Huế, văn hóa Huế một
cách đầy đủ thì ta không chấp nhận cái nhìn hời hợt, bề ngoài, vẻ đẹp ấy được hình thành
trong quá trình vượt gian khổ.
b. Vẻ đẹp sông Hương ở ngoại vi thành phố Huế
- Ngòi bút lịch lãm, tài hoa và hiểu biết về địa lý, tác giả đã miêu tả tỉ mỉ dòng chảy của sông
Hương qua những địa danh khác nhau:
- Trước khi trở thành người tình dịu dàng và chung thủy của cố đô, sông Hương đã trải qua một
hành trình đầy gian truân và nhiều thứ thách.Trong cái nhìn tinh tế và lãng mạn của tác giả, toàn
bộ thủy trình của dòng sông tựa như một cuộc tìm kiếm có ý thức người tình nhân đích thực của
người con gái trong một câu chuyện tình yêu nhuốm màu cổ tích:
+ Hình ảnh lãng mạn: hình tượng sông Hương ngầm được sánh với "người gái đẹp nằm ngủ
mơ màng giữ cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại", đang chờ người tình mong đợi đến đánh thức,
phép ẩn dụ đã đem lại hình tượng sông Hương vẻ đẹp nữ tính, lãng mạn và duyên dáng.
+ Hình dáng: Nhưng ngay sau khi ra khỏi vùng núi, cũng như nàng tiên được đánh thức, sông
Hương bỗng bừng lên sức trẻ và niềm khao khát của tuổi thanh xuân trong sự “chuyển dòng liên
tục ", rồi "vòng giữa những khúc quanh đột ngột " uốn mình mềm mại qua nhiều địa danh: ngã
ba Tuần, Hòn Chén, Ngọc Trản, Nguyệt Biểu, Lương Quán rồi ôm lấy chân đồi thiên Mụ. Trong
những khúc quanh uốn lượn ấy, dòng sông thật mềm mại, duyên dáng với những màu sắc dịu
dàng, tươi trẻ. Phải chăng, sông Hương đang ngủ mơ màng ở cánh đồng Châu Hóa đợi chờ thành
Trường THPT Nguyễn Hữu Huân GV: Trần Thị Ngọc Lập

phố tương lai, thành phố Huế đánh thức? Và cuộc gặp gỡ giữa sông Hương và thành phố duy
nhất ấy đẹp như một mối tình ấp ủ hàng ngàn năm.

=> Dòng chảy của sông Hương được cụ thể hóa bởi hàng loạt các động từ chuyển động không chỉ
tạo ra dáng vẻ sinh động cho dòng sông mà còn mang đến một cảm nhận về một cuộc tìm kiếm
có ý thức người tình nhân đích thực của người gái đẹp trong câu chuyện tình yêu lãng mạn.
+ Sắc nước: Sông Hương vừa mạnh mẽ vừa dịu dàng nên có lúc “mềm như tấm lụa ", HPNT
vận dụng sáng tạo nghệ thuật so sánh trong việc tạo dựng hình ảnh để gợi tả vẻ đẹp mề mại, thướt
tha của dòng sông , khi qua Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo; có khi ánh lên những phản quang
nhiều màu sắc sớm xanh, trưa vàng, chiều tím ".
+ Vẻ đẹp : Lúc qua những dãy đồi núi phía tây nam thành phố, mang "vẻ đẹp trầm mặc ", khi qua
bao lăng tẩm, đền đài trang nghiêm kiêu hãnh âm u được phong kín trong những rừng thông cho
đến lúc bừng lên tươi tắn và trẻ trung khi gặp “tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga tận bờ bên
kia, giữa những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà " trong thanh bình, yên ả.

 HPNT yêu Huế, yêu sông Hương bằng một tình cảm gắn bó thiết tha, một tâm hồn dễ
rung động, nhạy cảm, tinh tế của một ngòi bút tài hoa.
 Đôi mắt sâu sắc của nhà văn đã nhìn ra mối quan hệ giữa dòng sông Hương mềm mại
với con người xứ Huế. Sông Hương dịu dàng, duyên dáng như đã góp phần hình thành
nên tính cách nết na, ý nhị của người con gái cố đô.
c. Sông Hương giữa lòng thành phố Huế
- Bắt dầu vào thành phố, như đã tìm thấy chính mình khi gặp người tình mong đợi, sông Hương
vui tươi hẳn lên giữa “những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại Ô Kim Long ", dòng sông “kéo
một nét thẳng thực yên tâm theo hướng tây nam - đông bắc " để hòa với vẻ đẹp của chiếc cầu
trắng Tràng Tiền "nhỏ nhắn như những vành trăng non". Đây là một sự so sánh rất ấn tượng, vừa
đúng với màu sắc của những vòng cung nhịp cầu vừa hợp với ánh sáng bầu trời, vui tươi mà
không ồn ào.
- Cuộc gặp gỡ giữa người con gái đẹp và người tình trông đợi nghìn năm đã trở thành hiện thực.
Vì vậy, nhà văn nhìn thấy "sông Hươngg uốn một cánh cung rất nhẹ làm cho dòng sông mềm hẳn
đi, như một tiếng “ vâng " không nói ra của tình yêu ". Diễn tả cái uốn mình mềm mại của dòng
Hương bằng một so sánh thì quả là tinh tế, tài hoa, mà cũng thật là tình tứ. Qua cái nhìn của
Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Hương hiện rõ dáng hình, tiếng nói và tâm hồn cô gái Huế dịu
hiền.
- Chảy giữa lòng thành phố Huế, sông Hương tỏa thành nhiều nhánh như những cánh tay ôm ấp
các phố thị. Toàn bộ mặt sông "trôi đi chậm, thực chậm cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh ".
Sông Hương lúc này không còn cái phóng khoáng, man dại nữa mà trở nên mềm mại, nhu mì và
mang nét nhỏ nhẹ, ngoan hiền như cô gái kinh thành. Dòng sông Hương lúc này không còn rầm rộ,
mãnh liệt, cuộn xoáy như trước kia mà trở nên lững lờ đầy tâm trạng. Sông Hương và những chi
lưu tạo những dường nét thật tinh tế làm nên vẻ đẹp cổ kính của cố đô, điệu chảy nhẹ nhàng của
nó đẹp như điệu slow chậm rãi, sâu lắng, trữ tình. Lưu tốc của dòng nước chợt giảm hẳn đi và cái
điệu chảy lững lờ như thương như nhớ cũng chính là một nét độc đáo, gợi thi tứ dạt dào của dòng
Hương.
c. Vẻ đẹp sông Hương trước khi từ biệt Huế:
Trường THPT Nguyễn Hữu Huân GV: Trần Thị Ngọc Lập

- Trong cái nhìn đắm say của một trái tim đa tình, sông Hương là một người tình dịu dàng và
chung thủy, điệu chảy chậm của sông Hương chứa đầy tình ý, đó chính là tâm tư của dòng sông
sắp rời khỏi kinh thành. Nếu ở thượng nguồn, dòng sông ấy ầm ào, cuộn xoáy để mong nhanh đến
gặp thành phố tương lai, gặp “người tình mong đợi” của mình, thì khi sắp rời khỏi kinh thành này,
sông Hương lại trôi lững lờ trong bao nỗi ưu tư, bao niềm vương vấn.
- Đầu tiên là cái ôm thật chặt đầy lưu luyến trước khi chia li: “Rời khỏi kinh thành, sông
Hương chếch về hướng chính bắc, ôm lấy đảo Côn Hến quanh năm mơ màng trong sương khói,
đang xa dần thành phố để lưu luyến ra đi giữa màu xanh biếc của tre trúc và của vườn cau vùng
ngoại ô Vĩ Dạ”. Nhưng đã quá nặng tình với Huế, đâu dễ dứt đi một cách dễ dàng, nên “như sực
nhớ lại một diều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại
thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ. đối với Huế, nơi đây chính là chỗ chia tay dõi
xa ngoài mười dặm trường đình”. Theo HPNT, “riêng với sông Hương, vốn đang xuôi chảy giữa
cánh đồng phù sa êm ái của nó, khúc quanh này thực bất ngờ biết bao”.
- Trước sự tạo tác thú vị và hữu tình của tạo hóa, cuộc chia tay giữa dòng sông Hương với Huế
khiến cho tác giả cũng bất ngờ. Hoàng Phủ Ngọc Tường phải thốt lên: “có một cái gì rất lạ với tự
nhiên và rất giống con người ở đây”. Cũng theo tác giả, khúc quanh tựa như một “nỗi vấn vương”
và dường như còn có cả “một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”.
- Sông Hương trở thành cô gái đa tình nhưng kín đáo, có chút lẳng lơ nhưng rất đỗi chung tình.
Đầy yêu thương và thấu hiểu, Hoàng Phủ Ngọc Tường ví von cái phút dùng dằng trước khi về với
biển cả ấy của dòng Hương là phút nàng Kiều chí tình trở lại tìm Kim Trọng để nói một lời thề.
Lời thề ấy vọng thành những giọng hò dân gian vang khắp dòng sông hát mãi tình yêu son sắt với
quê hương xứ sở.
2. Vẻ đẹp của sông Hương từ góc nhìn lịch sử, thơ ca, âm nhạc và bản sắc văn hóa Huế .
a. Từ góc độ lịch sử:
- Từ xa xưa: biên thùy của đất nước các vua Hùng
- Thời trung Đại: + Bảo vệ biên giới Đại Việt
+ Vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân
- Thời chống Pháp: + Bi tráng với các cuộc khởi nghĩa
+ CMT8 với những chiến công rung chuyển
- Thời chống Mỹ: Góp mình vào chiến dịch mùa xuân Mậu Thân
=> Tác giả đã liệt kê cặn kẽ, ngắn gọn mà chi tiết một loạt những sự kiện lịch sử trọng đại.
Sông Hương gắn bó với những trang sử hào hùng của dân tộc trong sự nghiệp bảo vệ đất
nước .
Sông Hương kiên cường, bất khuất và chịu nhiều đau thương như chính con người của mãnh
đất cố Đô. “ Sông Hương là dòng sông của sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc” /202 Vừa
là bản hùng ca, vừa là bản tình ca dịu dàng, tươi mát mang vẻ đẹp rất riêng của Huế.
b.Từ góc độ thơ ca.
- “Một dòng sông không bao giờ vơi cạn cảm hứng thơ ca”
- Với Tản Đà: “ dòng sông trắng – lá cây xanh”
- Là nỗi quan hoài vạn cổ trong thơ Bà Huyện Thanh Quan
- Là vẻ đẹp thơ mộng, u sầu trong thơ Nguyễn Du
- Là vẻ đẹp hùng tráng trong thơ Cao Bá Quát
- Là sức mạnh phục sinh trong hồn thơ Tố Hữu
Trường THPT Nguyễn Hữu Huân GV: Trần Thị Ngọc Lập

 Sông Hương là linh hồn của thơ Huế, nhạc Huế - Huế luôn luôn mới, sông Hương luôn
luôn mới nên không tự lặp lại mình trong cảm hứng của các thế hệ nghệ sĩ.
Nếu như chẳng có dòng Hương
Câu thơ xứ Huế nửa đường đánh rơi.
( Ha Huy Tâp )
c.Từ góc độ âm nhạc
- Nhận xét tinh tế của nhà văn có kiến thức âm nhạc cổ điển Huế qua những so sánh tài hoa:
+ “ Người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”
+ “ Âm nhạc cổ điển Huế sinh thành trên mặt nước sông Hương”
Sông Hương là Kiều trong mối quan hệ ‘ Thi trung hữu nhạc”  đó là bản nhạc cổ “ Tứ đại
cảnh”
 Tác giả am hiểu sâu sắc âm nhạc cổ điển Huế, nhà văn đã liên tưởng đến tiếng đàn
trong trẻo, ngọt ngào của nàng kiều.
d. Từ góc độ bản sắc văn hóa Huế
- Sông Hương khoác lên mình chiếc ao đậm màu sắc nơi đây. Khi thấy hai bờ sông thấp thoáng
bóng người phơi áo, một sắc áo cưới của Huế ngày xưa, rất xưa: “ màu áo điều lục của loại vải
vân thưa màu xanh chàm lồng lên một màu đỏ ở bên trong, tạo thành một màu tím ẩn hiện, thấp
thoáng theo bóng người” tác giả đã cho rằng đấy là “màu của sương khói trên sông Hương, giống
nhưu một tấm voan huyền ảo của tự nhiên”.
- Khi liên tượng độc đáo màu sương khói huyền ảo trên dòng Hương chính là hình ảnh các cô dâu
trẻ với sắc áo cưới màu điều lục trong những ngày thu đầy khói sương, có lẽ tác giả muốn kín đáo
gửi đến ta một ý nghĩa sâu sắc: từ một đường cong, một nét uốn lượn đến cái sắc tín huyền ảo,
sông Hương đều mang những dáng hình rất đặc trưng cho Huế. Nói khác đi, bản sắc văn hóa nơi
này đã ngấm vào dòng sông lúc nào không biết.
III.TỔNG KẾT:
- Bằng tâm hồn lãng mạn, thấm đẫm chất Huế, tác giả đã diễn tả vẻ đẹp thiên nhiên đa dạng,
huyền ảo đầy chất thơ, chất họa như đời sống, tâm hồn con người xứ huế qua hình tượng con sông
Hương
-Những cảm xúc sâu lắng được tổng hợp từ một vốn hiểu biết phong phú về văn hóa, lịch sử ,địa
lý cùng văn phong tao nhã, hướng nội và tinh tế đã tạo nên áng văn xuôi tài hoa.