Spis treści

Dyskalkulia – definicja i rodzaje��������������������������������������������������������������������������������������� 1

Obszary zaburzone u dzieci z dyskalkulią ����������������������������������������������������������������� 2

Diagnoza dyskalkulii rozwojowej ���������������������������������������������������������������������������������� 3

Co powinno zaniepokoić nauczyciela i rodzica? ������������������������������������������������� 5

Dojrzałość do uczenia się matematyki a dyskalkulia������������������������������������������� 6

Badanie w poradni psychologiczno-pedagogicznej ������������������������������������������ 6

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w szkole ������������������������������������������������� 7

Co ze sprawdzianem ósmoklasisty ������������������������������������������������������������������������������� 7

Zadania i kompetencje terapeuty pedagogicznego ������������������������������������������ 8

Dane statystyczne dotyczące dyskalkulii w Polsce ���������������������������������������������� 9

Jak pomóc dziecku z dyskalkulią?�������������������������������������������������������������������������������� 10

Zalecenia do pracy z dzieckiem z dyskalkulią ������������������������������������������������������ 11

Przykładowy plan pracy z uczniem z dyskalkuli �������������������������������������������������� 12

Multimedialny program MatŚwiat jako narzędzie do pracy

z dzieckiem z trudnościami w nauce matematyki ��������������������������������������������� 13

Podsumowanie – jak funkcjonuje człowiek z dyskalkulią?����������������������������� 14

Propozycje ćwiczeń z wykorzystaniem kart pracy z programu MatŚwiat –

TERAPIA PEDAGOGICZNA PRO��������������������������������������������������������������������������������������� 16
Dyskalkulia
– definicja i rodzaje
Dyskalkulia rozwojowa to specyficzne trudności w uczeniu się matematyki. Źródłem trudności
są genetyczne lub wrodzone nieprawidłowości funkcjonowania części mózgu, która odpowiada
za dojrzewanie umiejętności matematycznych wraz z wiekiem.
Czystą dyskalkulię spotyka się
w praktyce bardzo rzadko, zazwy-
czaj dyskalkulia dotyczy dzieci
dyslektycznych. Badania dowodzą,
iż występują trzy grupy dzieci
ze specyficznymi trudnościami
w uczeniu się (U.Oszwa., 2008):
1) dyslektycy,
2) dzieci z izolowanymi trudno-
ściami o charakterze dyskalkulii,
3) oba zaburzenia łącznie.
W grupie ze współistniejącymi ro-
dzajami zaburzeń wyróżnia się dwa
typy trudności matematycznych:
∙ stanowiące uboczne konse-
kwencje dysleksji,
∙ wskazujące na genetycznie
uwarunkowaną dyskalkulię roz-
wojową.
Mówi się o 25% dzieci z dysleksją i ze współistniejącą dyskalkulią, 11%
dyslektyków z uzdolnieniami matematycznymi oraz 64% zdiagnozowanych
dzieci z dysleksją i ze zwykłymi trudnościami w nauce matematyki jako
ubocznym efektem dysleksji (U. Oszwa, 2008).
L. Kość wyróżnił sześć typów dyskalkulii (L.Kość, 1982)
1) dyskalkulia werbalna – zaburzenie umiejętności słownego wyrażania
pojęć i uchwycenia zależności matematycznych, np. oznaczanie ilości i ko-
lejności przedmiotów, nazywanie cyfr i liczebników, symboli działań ma-
tematycznych;
2) dyskalkulia praktognostyczna (wykonawcza) – trudności w ma-
nipulowaniu przedmiotami narysowanymi czy trzymanymi w dłoni, np.
brak umiejętności ułożenia przedmiotów według cechy oraz wskazania
przedmiotu grubszego, wyższego itp.;
3) dyskalkulia leksykalna – nierozerwalnie związana z trudnościami
w czytaniu: brak umiejętności czytania symboli matematycznych, liczb,
znaków działań;
4) dyskalkulia graficzna – zaburzenia grafomotoryki (dysgrafia) oraz
zamiana liter i znaków (dysleksja), trudności w zapisie działań, liczb;
5) dyskalkulia ideognostyczna (pojęciowo-poznawcza) – niezdolność
do zrozumienia pojęć i zależności matematycznych, trudność w dokony-
waniu obliczeń w pamięci;
6) dyskalkulia operacyjna – zaburzenie umiejętności dokonywania
operacji matematycznych, zamiana działań.
Dyskalkulia. Jak pracować w uczniami z trudnościami matematycznymi? 1
Obszary zaburzone u dzieci
z dyskalkulią
Dyskalkulia rozwojowa obejmuje różnorodne zaburzenia funkcji poznawczych odpowiadających
za rozwój zdolności matematycznych. Są to:

1) Zaburzenia percepcji wzrokowej niepełne odczytywanie grafów, tabel, wykresów, wzo-

rów, gubienie i mylenie cyfr, znaków, trudności z po-
równywaniem figur, rozróżnianiem ich cech;

2) Zaburzenia funkcji trudności w zapamiętywaniu definicji wzorów, nazw

słuchowo-językowych
tygodnia itp., problemy z zapamiętaniem instrukcji,
poleceń i objaśnień, kłopoty z rozumieniem zadań
tekstowych, wolne tempo oraz liczne błędy w opera-
cjach rachunkowych w pamięci, trudności w skupieniu
uwagi słuchowej oraz rozróżnianiu wyrazów o podob-
nym brzmieniu;

3) Zaburzenia orientacji w schemacie zapisywanie cyfr w odbiciu lustrzanym, przestawianie

ciała i przestrzeni cyfr, odczytywanie od prawej do lewej cyfr, działań,
mylenie znaków, trudności w orientacji na kartce,
w znalezieniu strony, brak orientacji w czasie, trudności
w nauce geometrii;

4) Zaburzenia funkcji motorycznych nieczytelny zapis, wolne tempo pisania oraz wykony-
wania obliczeń.

2 Dyskalkulia. Jak pracować w uczniami z trudnościami matematycznymi?

Diagnoza dyskalkulii rozwojowej
Badacze (U. Oszwa, 2008, B. Stryczniewicz, 2004) wskazują na trudność analizy przyczyn dys-
kalkulii rozwojowej, czyli dysfunkcji pewnych obszarów mózgu. Uważają, że należy skupić się
na diagnozowaniu skutków, którymi są trudności w uczeniu się matematyki.

Kryteria, które musi spełnić badany, aby można było postawić diagnozę
o specyficznych trudnościach w uczeniu się: Przede wszystkim należy pamiętać,
że w fazie myślenia konkretnego
1) Znacznie obniżony poziom umiejętności matematycznych/aryt- (według Piageta pojawia się u dzieci
metycznych niż oczekiwany względem wieku, ogólnej inteligencji koło 7/8 roku życia) możemy mówić
i stopnia zaawansowania w nauce szkolnej; jedynie o ryzyku dyskalkulii, dopie-
ro w fazie myślenia abstrakcyjnego
2) Umiejętność pisania i czytania w normie dla wieku umysłowego (pojawia się u dzieci w 11/12 roku
dziecka (chyba że współwystępuje dysleksja); życia) rozpoznawana jest dyskalku-
lia, zatem w V–VI klasie szkoły pod-
3) Przeciętne doświadczenia szkolne dziecka – brak zaniedbań dy- stawowej. Poradnie psychologicz-
daktycznych; no-pedagogiczne najczęściej
dopiero w VII–VIII klasie jedno-
4) Brak wad wzroku i słuchu; znacznie orzekają dyskalkulię.
Wcześniej mówią raczej o ryzyku.
5) Wykluczenie opóźnienia umysłowego oraz zaburzeń neurolo- Wynika to z braku narzędzi/testów
gicznych i psychicznych. typowych dla zdiagnozowania
dyskalkulii bądź z nieprecyzyjności
tych testów (K. Karnath, A. Walerzak-
-Więckowska ).

Dyskalkulia. Jak pracować w uczniami z trudnościami matematycznymi? 3

W diagnozie specyficznych trudności możemy wyróżnić poszczególne kroki działania:

PIERWSZY KROK: Diagnoza funkcjonalna dziecka w wieku wczesnoszkolnym.

Test: Profil arytmetyczny – D –A. Walerzak - Więckowskiej.
Rozpoznanie: obniżona gotowość szkolna do uczenia się matematyki.
Diagnozę stawia nauczyciel, psycholog, pedagog szkolny.

DRUGI KROK: Wczesna interwencja terapeutyczna i wspomaganie rozwoju kompetencji

matematycznych (minimum 2 semestry zajęć korekcyjno-kompensacyjnych).
Zajęcia prowadzi: pedagog terapeuta lub nauczyciel terapeuta peda-
gogiczny.

TRZECI KROK: Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne nie przynoszą pożądanego efektu (brak

istotnej poprawy).
Wykonuje się diagnozę kliniczną dzieci w wieku wczesnoszkolnym.
Test: Pro kalkulia – M. Gut, J. Matulewski, Ł. Goraczewski.
Rozpoznanie: nieharmonijny rozwój kompetencji matematycznych.
Zalecenie: zajęcia korekcyjno-kompensacyjne – kontynuacja wsparcia
terapeutycznego. Zaangażowani są pedagog i psycholog poradni psy-
chologiczno-pedagogicznej.

CZWARTY KROK: Brak poprawy w funkcjonowaniu ucznia z zakresu matematyki po co naj-

mniej 2 semestrach zajęć korekcyjno-kompensacyjnych.
Diagnoza: najwcześniej po III klasie szkoły podstawowej, poprzez badanie
w poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Test: Profil arytmetyczny – U wg A. Walerzak-Więckowskiej; sprawdziany
matematyczne, autorzy: E. Karpińska, U. Sajewicz-Radtke, B. Radtke; bada-
nie psychologiczne.
Zespół specjalistów orzeka ryzyko specyficznych trudności w uczeniu się.
Zalecane dalsze zajęcia korekcyjno-kompensacyjne i powtórne badanie
w VI–VIII klasie.

PIĄTY KROK: Brak poprawy w kompetencjach matematycznych ucznia mimo udziału

w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych.
Test: Profil arytmetyczny – G, wg A. Walerzak-Więckowskiej oraz Kalkulia
III wg L. Kościa.
Diagnoza specyficznych trudności w uczeniu się – dyskalkulii – orzekana
przez wielospecjalistyczny zespół z poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Wskazania do dalszej pracy z uczniem oraz zwrócenie uwagi na dostoso-
wanie egzaminów do indywidualnych możliwości ucznia.

4 Dyskalkulia. Jak pracować w uczniami z trudnościami matematycznymi?

Co powinno zaniepokoić
nauczyciela i rodzica?
W KLASACH EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ
(I–III) ZWRÓĆ UWAGĘ NA:
∙ trudności w przeliczaniu przedmiotów,
∙ trudności z pamięciowym opanowaniem sekwen-
cji matematycznych,
∙ niemożność opanowania struktury systemu liczbo-
wego,
∙ kłopoty w rozumieniu systemu pozycyjnego liczb,
∙ problemy z liczeniem do przodu i do tyłu,
∙ nieprawidłowy zapis liczb, niepoprawne łączenia,
∙ problemy z szacowaniem wyniku, wielkości itp.,
∙ nieumiejętność dopasowania działania do proste-
go zadania,
∙ mylenie kierunków, trudności w orientacji w sche-
macie ciała, na kartce, w przestrzeni,
∙ brak orientacji w czasie, niemożność opanowania
jednostek czasu.
Dyskalkulia. Jak pracować w uczniami z trudnościami matematycznymi?
W KLASACH STARSZYCH (IV–VI)
ZANIEPOKOIĆ POWINNY:
∙ nieumiejętność odczytywania danych z grafów,
tabel i wykresów,
∙ mylenie cyfr podobnych kształtem,
∙ brak utrwalonej znajomości wszystkich liczb,
∙ trudności w porównywaniu podobnych symetrycz-
nie liczb, figur,
∙ trudności w poprawnym zapisie liczb usłyszanych,
∙ nieumiejętność dokonywania obliczeń pisemnych,
trudności w prawidłowym zapisie,
∙ kłopoty z obliczeniami z przekroczeniem pro-
gu dziesiątkowego,
∙ trudności w obliczeniach na ułamkach.
5
Dojrzałość do uczenia się
matematyki a dyskalkulia
Decydując o pójściu dziecka do szkoły, należy zwrócić uwagę na jego
dojrzałość do uczenia się matematyki. Diagnoza tej dojrzałości opiera się Jeśli dziecko nie zdobędzie doj-
na stwierdzeniu, czy dziecko: rzałości do uczenia się matema-
∙ opanowało umiejętności sprawnego liczenia na konkretach, a wykony- tyki przed rozpoczęciem nauki
wanie łatwiejszych działań w pamięci, w szkole, wówczas istnieje duże
∙ osiągnęło poziom konkretnego rozumowania, rachuje na poziomie sym- prawdopodobieństwo pojawie-
bolicznym, nia się niepowodzeń szkolnych.
∙ potrafi rozwiązywać i układać łatwe zadania przedstawione za pomocą Nie można tu jednak mówić
reprezentacji ikonicznych i symbolicznych (dziecko musi umieć przejść o dyskalkulii rozwojowej, po-
z jednego poziomu reprezentacji na drugi), nieważ powodem niepowodzeń
∙ potrafi zachować się w sytuacjach trudnych, wymagających wysiłku umy- jest brak dojrzałości szkolnej do
słowego, uczenia się matematyki.
∙ umie wykonać złożone czynności,
∙ osiągnęło sprawność motoryczną.

Badanie w poradni
psychologiczno-pedagogicznej
Badanie diagnostyczne mające na celu rozpoznanie u ucznia dyskalkulii rozwojowej przepro-
wadza się w poradni psychologiczno-pedagogicznej na wniosek rodzica (wskazana jest opinia
szkoły: nauczycieli uczących oraz wychowawcy i pedagoga szkolnego).

W skład wielospecjalistycznej oceny trudności wchodzą badanie psychologiczne, pedagogiczne, a w razie potrzeby
– również logopedyczne.
Efektem badania jest opinia wydana przez poradnię.
Składa się ona z opisów pedagogicznego i psychologicznego oraz ze wskazań do pracy z uczniem. Odbiorcami
zaleceń w pierwszej kolejności są rodzice dziecka, którym wskazano konkretne formy pracy w domu. W dalszej
kolejności odbiorcami zaleceń są szkoła i nauczyciele.

6 Dyskalkulia. Jak pracować w uczniami z trudnościami matematycznymi?

Pomoc psychologiczno-
pedagogiczna w szkole
Według Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej
pomoc psychologiczno-pedagogiczną organizuje dy-
rektor przedszkola, szkoły lub placówki. Pomocy udziela
się uczniom na podstawie opinii z poradni psycholo-
giczno-pedagogicznej w trakcie bieżącej pracy (nauczy-
ciele przedmiotów zobowiązani są do dostosowania
wymagań edukacyjnych do indywidualnych możliwości
ucznia, przygotowania takich dostosowań na piśmie)
oraz poprzez zajęcia korekcyjno-kompensacyjne,
zwane również terapią pedagogiczną. Zajęcia trwa-
ją 45 minut i mogą być prowadzone indywidualnie
lub grupowo, przy czym grupa nie może liczyć więcej
Co ze sprawdzianem
ósmoklasisty?
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w spra-
wie szczegółowych warunków i sposobu przeprowa-
dzania egzaminu ósmoklasisty mówi o dostosowaniu
warunków egzaminu. Uczniowie posiadający opinię
o specyficznych trudnościach w uczeniu się z poradni
psychologiczno-pedagogicznej przystępują do egza-
minu ósmoklasisty w tym samym terminie, co pozostali
uczniowie. Należy pamiętać, że opinia musi być
wydana nie wcześniej niż po ukończeniu klasy
trzeciej, ale nie później niż do momentu ukoń-
czenia szkoły podstawowej. Opinię przedstawia się
dyrektorowi szkoły do 15 października roku szkolnego,
w którym uczeń przystępuje do egzaminu. Dyrektor
szkoły lub upoważniony przez niego nauczyciel infor-
muje na piśmie rodziców ucznia albo pełnoletniego
ucznia o wskazanym przez radę pedagogiczną sposo-
bie lub sposobach dostosowania warunków lub formy
Dyskalkulia. Jak pracować w uczniami z trudnościami matematycznymi?
niż 5 osób (prowadzi je nauczyciel specjalista – terapeuta
pedagogiczny).
O potrzebie objęcia ucznia pomocą psychologiczno-
-pedagogiczną informuje się rodziców ucznia albo
pełnoletniego ucznia. O ustalonych dla ucznia formach,
okresie udzielania pomocy psychologiczno-pedago-
gicznej oraz wymiarze godzin, w którym poszczególne
formy pomocy będą realizowane, dyrektor przedszko-
la, szkoły lub placówki informuje pisemnie rodziców
ucznia albo pełnoletniego ucznia w sposób przyjęty
w danej placówce.
przeprowadzania egzaminu ósmoklasisty do jego
potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych
nie później niż do 20 listopada roku szkolnego, w któ-
rym uczeń przystępuje do egzaminu ósmoklasisty.
Zakres sprawdzanych umiejętności i wiadomości oraz
arkusze egzaminacyjne są takie same jak dla pozosta-
łych uczniów. Podczas egzaminu uczniowie z opinią
o specyficznych trudnościach w uczeniu się mogą
natomiast skorzystać z dostosowanych specjalnie dla
nich rozwiązań organizacyjnych i technicznych. Mają
m.in. prawo do zaznaczania odpowiedzi do zadań
zamkniętych w arkuszu, bezpośrednio przy zadaniach
(bez konieczności przenoszenia ich na karty odpowie-
dzi), do wydłużenia czasu każdej części egzaminu (nie
więcej niż o 50%) i równoczesnego przystąpienia do
egzaminu w oddzielnej sali.
7
Zadania i kompetencje terapeuty
pedagogicznego
Terapeuta pedagogiczny posiada wykształcenie kierunkowe, tj. ukończył jedną z następujących
form edukacji: studia licencjackie lub magisterskie z zakresu terapii pedagogicznej, studia po-
dyplomowe lub kurs kwalifikacyjny terapii pedagogicznej.

Zadania terapeuty pedagogicznego wyznaczone przez MEN w rozporzą-

dzeniu o pomocy psychologiczno-pedagogicznej:

1. prowadzenie badań diagnostycznych uczniów z zaburzeniami i odchy-

leniami rozwojowymi lub ze specyficznymi trudnościami w uczeniu
się w celu rozpoznawania trudności oraz monitorowania efektów
oddziaływań terapeutycznych;

2. rozpoznawanie przyczyn utrudniających uczniom aktywne i pełne

uczestnictwo w życiu przedszkola, szkoły i placówki;

3. prowadzenie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych oraz innych zajęć

o charakterze terapeutycznym;

4. podejmowanie działań profilaktycznych zapobiegających niepowo-

dzeniom edukacyjnym uczniów, we współpracy z rodzicami uczniów;

5. wspieranie nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i innych

specjalistów w:

a. rozpoznawaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych

oraz możliwości psychofizycznych uczniów w celu określenia ich moc-
nych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień oraz przyczyn
niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu, w tym
barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie i uczestnictwo
w życiu przedszkola, szkoły i placówki,

b. udzielaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

8 Dyskalkulia. Jak pracować w uczniami z trudnościami matematycznymi?

Dane statystyczne dotyczące
dyskalkulii w Polsce
Dyskalkulia rozwojowa jest w Polsce bardzo rzadko diagnozowana. Według szacunku Polskiego
Towarzystwa Dysleksji problem ten dotyczy 1% uczniów.

Trudno mówić o statystycznych danych. Na przykła-
dzie danych dotyczących liczby osób ze specyficznymi
trudnościami w uczeniu się – dyskalkulii, co do któ-
rych rada pedagogiczna wnioskowała o dostosowanie
warunków egzaminu maturalnego w 2016 r., można
mówić o 460 takich uczniach, z czego 62 przystąpiło
do egzaminu „w starej formule”. Mimo specyficznych
trudności w uczeniu się, w tym tych potwierdzonych
opinią poradni psychologiczno-pedagogicznej o dys-
kalkulii, żaden uczeń nie został zwolniony z egzaminu
(dr Marcin Smolik, dyrektor CKE, za „Gazetą Prawną”).
W swojej karierze zawodowej nie spotkałam się z opinią
o dyskalkulii rozwojowej u żadnego z moich uczniów,
a pracuję w szkole podstawowej 20 lat. Najwięcej opi-
nii wydaje się z diagnozą dysleksji i ewentualnie w jej
opisie są ujęte trudności matematyczne. Po rozmowie
z pedagogiem z ponad 20-letnim stażem w Poradni
Psychologiczno-Pedagogicznej w Pruszczu Gdańskim
wnioskuję, że w Polsce nadal jesteśmy w fazie badania
specyficznych trudności w uczeniu się, do których nale-
ży dyskalkulia. Poszukujemy testu, który jednoznacznie
zdiagnozuje dyskalkulię rozwojową.

Dyskalkulia. Jak pracować w uczniami z trudnościami matematycznymi? 9

Jak pomóc dziecku z dyskalkulią?
Najskuteczniejszym sposobem przezwyciężenia trudności jest systematyczna praca, zarówno ta
specjalistyczna w formie terapii, zajęć korekcyjno-kompensacyjnych, jak i domowa, wykonywana
na podstawie wskazówek nauczyciela czy terapeuty, który będzie w stanie udzielić profesjo-
nalnych wskazań do pracy w domu. Oprócz tego ważne są akceptacja dziecka i wzmacnianie
wiary w jego własne możliwości.
Należy sprawdzać z dzieckiem poprawność wykonanych zadań, prac,
ćwiczeń, ale również zapis i zrozumienie czytanego polecenia czy treści Pamiętać należy o tym, że celem
zadania. Czytajcie wspólnie polecenia, zadania tekstowe. Zawsze planujcie terapii nie może być osiągnięcie
pracę, nie zostawiajcie jej na ostatnią chwilę. Często powtarzajcie nawet te przez dziecko prawidłowego
najbardziej podstawowe i – wydawać się może – oczywiste pojęcia, umie- poziomu zdolności matematycz-
jętności, zadania. Ćwiczcie motorykę dziecka – niech rysuje po śladzie, ko- nych, ale wdrażanie do wymagań
loruje, nawleka, zapina guziki, wiąże wstążki itp. Później warto ćwiczyć inne edukacyjnych na miarę indywi-
precyzyjne ruchy palcami – wyciąganie ziarenek ryżu z dywanu, układanie dualnych możliwości i ograniczeń
klocków Lego, szydełkowanie, wiązanie supłów żeglarskich, posługiwanie rozwojowych oraz przyszłych
się pałeczkami do jedzenia. Dobrym pomysłem jest tworzenie własnych potrzeb dziecka. Zajęcia korek-
notatek, fiszek, tabel, map myśli, rysunków itp., które podsumowują dany cyjno-kompensacyjne terapii
materiał i mogą służyć jako pomoc dydaktyczna do późniejszego wyko- matematycznej mają na celu
rzystania (najlepiej na kolorowo, angażując wiele zmysłów). Starajcie się doprowadzenie do tego, aby
szukać analogii i połączeń między różnymi partiami materiału, trenujcie dziecko osiągnęło taki stopień
myślenie wizualne, stosujcie tzw. słowa haki. Jako rodzic dąż u dziecka do samodzielności w rozwiązywaniu
zautomatyzowania umiejętności wykonywania obliczeń oraz zadań. Grajcie zadań matematycznych, który
w gry pamięciowe, planszowe, do których potrzebna jest kostka (przelicza- pozwoli na względnie sprawne
nie). Stale korzystajcie z kalendarza, zegarka. Taka regularność oraz rozkład funkcjonowanie na lekcjach ma-
nauki, prac domowych na mniejsze partie nie będą tak uciążliwe i wdrożą tematyki.
u dziecka dobre nawyki samodyscypliny oraz odpowiedzialności. Warto
wprowadzać abstrakcyjne konstrukty liczbowe do konkretnych działań.
Dobrym narzędziem do tego są pieniądze, żetony, naklejki, które można
wymieniać na konkretne rzeczy w znanej cenie. Do tego zadajemy pyta-
nia: „ile ci brakuje do…?”, „ile będziesz mieć, gdy podzielisz się po równo
z siostrą?”, „ile ci zostanie, gdy kupisz…?”.

10 Dyskalkulia. Jak pracować w uczniami z trudnościami matematycznymi?

Zalecenia do pracy
z dzieckiem z dyskalkulią
1. Powiązanie matematyki z codziennymi sytuacjami
i ukazywanie przydatności i obecności matematyki
w codziennych sytuacjach.
2. Stwarzanie sytuacji kojarzących matematykę z przy-
jemnymi okolicznościami.
3. Szukanie okazji do praktycznych ćwiczeń w szaco-
waniu (wysokości, długości, odległości, powierzch-
ni, czasu).
4. Stosowanie komunikatów werbalnych i wyjaśnień
w celu zrozumienia języka matematycznego oraz
zachęcanie do głośnego myślenia w trakcie rozwią-
zywania problemów matematycznych.
6. Nauczanie polisensoryczne. Zaangażowanie moto-
ryki dużej (np. odmierzanie krokami).
7. Ćwiczenie pamięci krótkotrwałej oraz wyobraźni
wzrokowo-przestrzennej.
8. Unikanie oceny metody stosowanej przez ucznia,
nawet jeśli jest ona długa i żmudna, przyzwolenie
na jej używanie, dopóki sam z niej nie zrezygnuje.
9. Wdrażanie do uporządkowanego działania, dające-
go poczucie pewności, łączenie wiedzy w logiczną
całość, dzielenie jej na porcje łatwo przyswajalne
przez ucznia.

5. Wykorzystywanie pomocy wizualnych (karty cyfro-

we, tabliczka mnożenia, tablice ze wzorami ope-
racji i z ich znakami oraz określeniami elementów
działań – np. składnik, iloczyn, iloraz, itp.), obiektów
do manipulacji w trakcie liczenia, przyrządów do
pomiaru, rysunków, grafów, wykresów, kolorów –
dla lepszego zrozumienia i zapamiętania.

Dyskalkulia. Jak pracować w uczniami z trudnościami matematycznymi? 11

Przykładowy plan pracy
z uczniem z dyskalkulią
I. PLAN PRACY TERAPII PEDAGOGICZNEJ DLA UCZNIA ZE SPECY-
FICZNYMI TRUDNOŚCIAMI W NAUCE MATEMATYKI. Plan pracy z uczniem jest indy-
1. Założenia: dla kogo opracowany, jakie są jego założenia: na bazie za- widualny, zależny od naszych
leceń z opinii PPP. potrzeb, możemy zrobić szcze-
gółowy plan pracy z rozpisaniem
2. Charakterystyka ucznia: na podstawie opinii PPP i obserwacji własnych. poszczególnych tematów kolej-
3. Cele pracy z dzieckiem: czego uczeń ma się na zajęciach nauczyć, jakie nych zajęć, zaplanować konkret-
umiejętności rozwijać. ne ćwiczenia. Powyższe plany
4. Zasady pracy: np. wypisać zasady indywidualizacji pracy, stosowania są przykładami.
metod aktywizujących, stopniowania trudności, systematyczności,
pracy na konkretach, kompensacji zaburzeń itp.
5. Ćwiczone obszary: percepcja wzrokowa, motoryka mała, orientacja
przestrzenna, pamięć, umiejętności matematyczne.

II. PLAN TERAPEUTYCZNY DLA DZIECKA ZE SPECYFICZNYMI

TRUDNOŚCIAMI W UCZENIU SIĘ – DYSKALKULIA:
1. Metryczka: charakterystyka ucznia, rodzaj trudności – z opinii PPP, cele
i pożądany efekt końcowy.
2. Wypracowanie dojrzałości do uczenia się matematyki:
a. Praca nad emocjami dziecka: wyciszenie nastawienia lękowego do
zadań matematycznych, ukształtowanie właściwego nastawienia do
trudnych sytuacji,
b. Ustalenie zasad współpracy i komunikacji: wypisać.
c. Kształtowanie procesów intelektualnych:
∙ ćwiczenia orientacji w schemacie ciała i przestrzennej,
∙ ćwiczenia schematów czasowych,
∙ ćwiczenia antycypacji wydarzeń,
∙ rozwijanie myślenia operacyjnego.
d. Rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej i sprawności manualnej.
3. Ćwiczenie i rozwijanie wiadomości i umiejętności matematycznych:
∙ stosunki przestrzenne,
∙ geometria,
∙ zbiory i klasyfikowanie,
∙ liczby naturalne,
∙ działania matematyczne.

12 Dyskalkulia. Jak pracować w uczniami z trudnościami matematycznymi?

Multimedialny program
MatŚwiat jako narzędzie do
pracy z dzieckiem z trudnościami
w nauce matematyki
Program został opracowany jako całościowe narzędzie do pracy z dzieckiem z trudnościami w uczeniu się ma-
tematyki. Może być używany jako narzędzie terapeutyczne do pracy z dzieckiem. Program daje nauczycielowi
czy rodzicowi możliwość diagnozy dziecka i ustala plan pracy według jego możliwości i umiejętności. Dziecku
natomiast pozwala w przyjemny i atrakcyjny sposób rozwijać umiejętności matematyczne.

Do programu dołączone są karty pracy (ok. 1500 szt.) służące ćwiczeniu poszczególnych umiejętności matema-
tycznych , które wcześniej były ćwiczone w programie.

MatŚwiat – TERAPIA
PEDAGOGICZNA PRO
Zestaw programów
multimedialnych
rozwijających kompetencje
matematyczne, a także
wspomagających diagnozę
i terapię dyskalkulii.
DZIAŁA NA:
Komputerach stacjonarnych
Laptopach
Komputerach z panelem dotykowym

WSPÓŁPRACUJE Z:
∙ Tablicą interaktywną
∙ Monitorem interaktywnym

nowaera.pl/terapiairozwoj/matswiat ZOBACZ WIĘCEJ

Dyskalkulia. Jak pracować w uczniami z trudnościami matematycznymi? 13

Podsumowanie – jak funkcjonuje
człowiek z dyskalkulią?
Uczniowie, którzy w szkole średniej mają nadal niezdiagnozowane przynajmniej specyficzne
trudności w uczeniu się, to rzadkość. Pedagodzy z poradni mówią, że nie jest możliwe dotrwać
do szkoły ponadpodstawowej, jeśli nie została udzielona uczniowi pomoc. Zakładam zatem,
że w szkole podstawowej problem zostanie zdiagnozowany. Dalsze działania w dużej mierze
zależą od pracy z uczniem, jego chęci współpracy i motywacji do pokonywania trudności.

W Polsce od 2010 roku matematyka stała się przedmiotem obowiązkowym na maturze, zatem każdy uczeń
przystępujący do matury zdaje z niej egzamin. Uczniowie ze stwierdzoną dyskalkulią nie są z niego zwolnieni.
Uczniowie, którym nie została udzielona pomoc na niższych etapach edukacyjnych, mają ogromne trudności
z funkcjonowaniem w szkole. Mają także ogromne kłopoty z uzyskaniem pozytywnego wyniku z matury, co może
utrudnić im podjęcie dalszej edukacji.

Należy pamiętać, że mimo ciężkiej pracy osoby z dyskalkulią rozwojową zawsze będą miały trudności w sytuacjach
życiowych związanych z myśleniem matematycznym. Najczęściej obserwowane trudności to:

∙ problemy z planowaniem, ∙ mylenie kroków w tańcu,

∙ lęk przed sytuacjami związanymi z matematyką,
∙ brak zaufania do własnych możliwości,
∙ unikanie obliczeń,
∙ niska samoocena,
∙ awersja do gier, które wiążą się z cyframi lub prze-
strzennym kojarzeniem (np. domino, warcaby, szachy),
∙ trudności z zapamiętywaniem reguł gier,
∙ pomyłki w używaniu pieniędzy,
∙ złe wybieranie numeru telefonu,
∙ kłopoty z odczytywaniem numerów autobusów,
∙ zapominanie numerów dróg,
∙ kupowanie materiałów, których ilość trzeba obliczyć
(farba, tapeta),
∙ trudności z zapamiętywaniem ważnych liczb (dat,
wieku),
∙ trudności z wykonywaniem codziennych zadań wy-
magających stosowania liczb,
∙ słaba orientacja na mapie i w przestrzeni,
∙ słaba orientacja w czasie (zapisywanie spotkań
pod odpowiednią datą, odczytywanie godziny),
∙ trudności z planowaniem prac domowych (np. zapla-
nowanie kolejności różnych czynności),
∙ kłopoty z gotowaniem posiłków (np. odczytywanie liczb
w przepisie, proporcjonalne zmiany ilości składników),
∙ trudności z posługiwaniem się kartą do bankomatu.

Opracowała:
Aldona Domeradzka
nauczyciel szkoły podstawowej, specjalizuje się w edukacji
wczesnoszkolnej i pracy z dziećmi o specjalnych potrze-
bach edukacyjnych. Autorka innowacyjnych programów
pedagogicznych dla klas 1-3.

14 Dyskalkulia. Jak pracować w uczniami z trudnościami matematycznymi?

Powyższy materiał został
opracowany na podstawie
następujących publikacji:
1. E. Gruszczyk-Kolczyńska, Dzieci ze specyficznymi
trudnościami w uczeniu się, Warszawa 1998.
2. E. Gruszczyk-Kolczyńska, Dojrzałość do nauki
matematyki, Warszawa 2002.
3. M. Gut, J. Matulewski, Ł. Goraczewski, Test oceny
behawioralnych wskaźników umysłowych reprezen-
tacji liczb i ryzyka dyskalkulii.
4. E. Karpińska, B. Radtke Wystandaryzowane spraw-
dziany umiejętności szkolnych dla poradnictwa
psychologiczno- pedagogicznego. Matematyka-
Szkoła podstawowa.
5. L. Kość, Psychologia i patopsychologia zdolności
matematycznych, Warszawa 1982.
6. L. Kość, R. Ponczek, Test Kalkulia III – podręcznik,
1998.
7. Materiały ze szkolenia: Dostosowanie wymagań
edukacyjnych dla ucznia z trudnościami w mate-
matyce, oprac.: K. Kordecka-Karnath i A. Walerzak
- Więckowska, Poradnia Psychologiczno-Pedago-
giczna, Pruszcz Gdański.
8. U. Oszwa, Zaburzenia rozwoju umiejętności arytme-
tycznych, Kraków 2005.
9. U. Oszwa, Wczesna diagnoza dziecięcych trudności
w liczeniu, Kraków 2008.
10. U. Oszwa, Psychologia trudności arytmetycznych
u dzieci, Kraków 2008.
Dyskalkulia. Jak pracować w uczniami z trudnościami matematycznymi?
11. B. Stryczniewicz, Praca z uczniem mającym trudno-
ści z matematyką, Opole 2004.
12. A. Walerzak – Więckowska, Profil Arytmetyczny – D
– Program diagnostyczny dla dzieci w wieku wcze-
snoszkolnym.
13. A. Walerzak – Więckowska A., Profil Arytmetyczny
– U – Program diagnostyczny dla uczniów klas IV- VI
szkoły podstawowej.
14. A. Walerzak – Więckowska, Profil arytmetyczny G –
Program diagnozy dla uczniów gimnazjum.
15. https://kreatywnymokiem.pl/dyskalkulia-proble-
my-matematyczne-u-dzieci/, dostęp: 28.08.2020.
16. https://docplayer.pl/4494715-Trudnosci-w-ucze-
niu-sie-matematyki-problem-diagnozowanie-for-
my-pomocy.html, dostęp: 29.08.2020.
17. https://serwisy.gazetaprawna.pl/edukacja/arty-
kuly/946748,co-to-jest-dyskalkulia-matura-z-dys-
kalkulia.html, dostęp 29.08.2020.
15
Propozycje ćwiczeń
z wykorzystaniem kart pracy
z programu MatŚwiat –
TERAPIA PEDAGOGICZNA PRO
CZĘŚĆ 1 ROZDZIAŁ 1 Arkusz ćwiczeń nr 5 i nr 7 – kształtowanie pojęcia liczby, utożsamianie
liczby z ilością przedmiotów, przeliczanie konkretów, podpowiedzią jest
ilość kropek przy liczbie.
Arkusz nr 24 – porównywanie liczebności zbiorów, przeliczanie konkre-
tów.
Arkusz nr 26 – przeliczanie przedmiotów, orientacja na kartce, spostrze-
gawczość, rozwój mowy opowieściowej wraz utrwalaniem pojęć mate-
matycznych.

CZĘŚĆ 1 ROZDZIAŁ 3 Arkusz ćwiczeń nr 2 i nr 12 – monety do wycięcia, przeliczanie pieniędzy,

obliczenia pieniężne, zabawa w zakupy, działanie praktyczne.
Arkusz nr 13 – ćwiczenia obliczeń pieniężnych.

CZĘŚĆ 2 ROZDZIAŁ 1 Arkusz nr 11 – szacowanie wieku na podstawie ilustracji postaci.

Arkusz nr 28 – odczytywanie z wykresu wysokości drzew.
Arkusz nr 54 – szacowanie odległości na osi liczbowej.

CZĘŚĆ 2 ROZDZIAŁ 2 Arkusz ćwiczeń nr 44 – dodawanie z przekroczeniem progu dziesiątko-

wego w zakresie 20 z samodzielnym sprawdzeniem wyników po zakoń-
czeniu zadania.

CZĘŚĆ 3 ROZDZIAŁ 1 Arkusz nr 4 – orientacja w przestrzeni, przeliczanie, rozwijanie pojęć

matematycznych.
Arkusz nr 44 – utrwalanie tabliczki mnożenia połączone z ćwiczeniami
grafomotorycznymi.
Arkusz nr 74 – utrwalanie tabliczki mnożenia, rozwijanie spostrzegawczo-
ści. Można zrezygnować można z pracy na czas, ciekawy pomysł to zapis
na końcu, które zadanie było dla ucznia łatwe, a które trudne.

16 Dyskalkulia. Jak pracować w uczniami z trudnościami matematycznymi?

1. .

3.

7
 w .

w .

3. .

5.
1. .

2 7 i 8.
1. Wyszukaj, policz i .
Arkusz do wycinania.
Arkusz do wycinania.
1. Narysuj odpow wo eni dzy.
1. Napisz do obrazków.

___________ ___________

___________ ___________

___________ ___________

___________ ___________

lat osoby
z osób z osi.
1. Oblicz.

4 6 3
6 3 1
7 +3 5 +4 5 +5
5 4 2
2 1 4

2. Zaznacz na .
1. Wykonaj obliczenia.

7 + ___ = 10 15 – ___ = 10 9 + ___ = 10 12 – ___ = 10

3 + ___ = 10 17 – ___ = 10 4 + ___ = 10 16 – ___ = 10
6 + ___ = 10 18 – ___ = 10 1 + ___ = 10 11 – ___ = 10
2 + ___ = 10 13 – ___ = 10 5 + ___ = 10 14 – ___ = 10

8 + ___ = 10 19 – ___ = 10 3 + ___ = 10 17 – ___ = 10

2. Zaznacz liczby na osi liczbowej.

10, 15, 20 i 25

70, 80, 75 i 85

50, 40, 35 i 55

30, 40, 50, 35 i 45

30, 40, 60, 70 i 45

60, 70, 80, 75 i 85

Arkusz do wycinania.
W domu handlowym.
Zamaluj pola odpowiednimi kolorami.

0 = czarny
4 = czerwony 5·8
6 = zielony
7 · 10
y 2·4 2·3
y 6·5
y 3 · 10
4·5 4·1
30 = niebieski
y
2·3
y 8·1
2·4
2·2

4 · 10 1 · 10 4 · 10
4·1

3·0

7 · 10
2·4 7 · 10
7 · 10 7 · 10

2·3 5·8 6·5

8·1

2·5 2·2
7 · 10

2·4 3 · 10

7·10 2 · 10
6·5 4·1

7·10 7·10 3 · 10

6·5 1 · 10
5·8

2·5
1. Pokoloruj liczby, które wynikami przez 8 lub 9.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

31 32 33 34 35 36 37 38 39 40
41 42 43 44 45 46 47 48 49 50
51 52 53 54 55 56 57 58 59 60
61 62 63 64 65 66 67 68 69 70
71 72 73 74 75 76 77 78 79 80

81 82 83 84 85 86 87 88 89 90

2. Uzupe nij tabelki.

× 8 9 × 8 9
1 10
2 9
4 5
8 3
7 6

3. Wykonaj jak w minuty.

4 · 8 = ___ 9 · 9 = ___ 6 · 9 = ___ 8 · 8 = ___
6 · 9 = ___ 10 · 8 = ___ 7 · 8 = ___ 3 · 9 = ___
2 · 9 = ___ 6 · 8 = ___ 3 · 8 = ___ 5 · 9 = ___
4 · 9 = ___ 2 · 8 = ___ 9 · 8 = ___ 7 · 9 = ___
5 · 8 = ___ 7 · 9 = ___ 2 · 9 = ___ 10 · 9 = ___

Które dla ciebie proste? Które dla ciebie trudne?