138 ERKEN MODERN DÔNEMDEAVRUPA 1450-1789
"Bırak başkaları savaşsın; mutlu Avusturya, sen evlen" (Bella .ge-
rant alii, tu felix Austria nube). Ancak Habsburglar_ııi çok sık sa-
vaşmaları bu veciz sözü biraz ironi_k kılmaktadır. · henieıi hiç atıfta bulunulmamaktadır; sadece kralın baronları üz.e-
Papalar ve şehir yöneticiler~ bile sıklıkla bu tür evlilik stratejile-
rinin tarafı oluyorlardı; şehirli seçkinlerin varlıklı kızları kadar, pa-
panın kız ye erkek yeğenleri ve _bazen çocukları da çok arzulanan
evlilik partnerleri oluyorlardı. Bu dönemde özellikle İtalya'daki
varlıklı aileler kenq.ilerini, darbeler veya ittifaklar yoluyla hane-
danlara dönüştürdüler ve daha köklü ve önemli hanedanlarla _ev-
lilikler kurarak konumlarını pekiştirdiler.
Bu güç oluşturma süreçleri birçok ülkede benzer bir model iz-
ledi; ancak ülkelerde yerel varyasyonlar ve farklı kronolojiler söz
konusu oluyordu. 15. ve 16. yüzyıl hükümdarları ve onların me-
murları yüzyıllarca geriye giden gelişmelerden yararlanıyorlardı;
bu nedenle, onların yaptıklarını belli bir çerçeveye oturt~bilmemiz
için ortaç;ığa bir göz atmamız gerekiyor.
·
•;Nli-iildlii,i
İngiltere'de merkezileşme, ülkeyi birleştiren ve şerif sistemi ku-
. ran Anglo-Sakson krallarla başladı. Şerifler, varlıklı ailelerden ge-
len ve vergi toplama, suçluları yakalayıp yargılama ve piyade top-
lamakla görevli, ücretsiz. çalışan yetkililerdi. Normandiya Dükü
William, 1066 yılında İngiltere'yi fethettikten sonra Normandiya-
lı krallar vergileri belirleyip.topladılar; soylulardan bağlılık yemi-
ni içmelerini istediler ve ülke çapında yasal işlemlerin tek tip olma-
sı için gezici yargıçlar kullandılar. Bu yasa daha sonraları common
law (içtihat hukuku) adını aldı. (İngiliz hukuku Birleşik Krallık,
Birleşik Devletler, Kanada, Avustralya ve daha başka birçok ülke-
nin hukuk sisteminin temelini oluşturmaktadır.)
Haçlı Seferleri sırasında ve Fransa ile savaşırken talep e ~
vergiler, 1215 yılında,_xiiksek soyluların kralın gücünü sınırlayan
İ>Vantlaşmayı krala zorla ksıhulıttirmelerine yol açtı. M~na_Ç_ar~
ü; olarak bilinen bu antlaşma, anayasal yönetimin, birey hakları­
'--:..:.:::.=...:..:::::~_;;.---'---'----'---·· ·····-- ·· ...
SiYASET VI: IKTIDAA, 1450-1600 139
. -nın ve demokrasinin temeli ol!ll"ak tarih_te ne~~se_t:f.S!-llevi bu.:
önem kaz~nmıştg-, Gerçekte ise, antlaşmad_ıı,_ s.ı.rn!'.i.m.ı..halka h.em~n
rindeki~güc~..i. özeÜikle de para talep etp;ğiicii~~-bi~-;.-;:.;;getiril·
mektedir. ~~ Jiizyılın Sonlarına doğru kral, yüksek düzeyH;~-
lardan ve din adamlarından oluşan danışmanlar grubunu, daha alt
rütbelişövalyeleri ve bazı kentlerin temsilcilerini de kapsayi~
şekılde genişletti. Bu temsilciler grubu yavaş yavaş parlamento adı
verıleİi daimi temsilciler organına dönüştü. Zaman içinde bu tem-
s.i!cılergrıibu, Magna Carta'ya dayanarak· vergileri ve kanunları
onaylama hakkına sahip olduğunu ileri sürdü. 1337-1453 yılları
f,;, · arasında İngiltere ile Fransa arasında yaşanan ve İngiltere'nin
i ;> Fransa talın üzerindeki hak iddiaları nedeniyle çıkan Yüz Yıl
f ·• · Savaşları, parlamentonun gücünün 'artmasına yol açtı çünkü tem-
i: ·,<i; silciler, kral karşılığında bir şey vermedikçe vergi toplanmasına
·. ·~:.. ·;:::.:\<·
•ı-: ,; . · karşı çıkıyorlardı.
i -~:; Yüz Yıl Savasları'nın bitiminden hemen sonra İngiliz soyluları,
[~ }:·'.;~ '. iki düklük (Lancaster ile York) arasındaki taht kavgasına ve iç s~
·,. ·, ;:. ~ vaşa katıldılar. York taraftarlarının simgesi beyaz gül, Lancaster
~; ,t~~\ tar~ftarlannın simgesi de kır~ızı gül ~!~~~~-~~-n. Gü_~~~~~~~-~ ~~ı
if: ,' verilen bu savaşta, önce 6ir taraf, daha sonra da dığer taraf talın
,1 ~ - ~ - ; - - ----- ---- - · -··· - - - . •. . - -,
,:? , -~~, ,ele-geçiriIT. Düzeni yeniden kurma arzusu ağır bastı ve 148~ yfan-
,,,; da Lancaster haneq~nı ile uzaktan bağları olan.J:Ieo.rr '.fg4_grlşif!l-
ı~¾ı ~;;~~b~;1~~İ~~~~1~~~?~
;
~? ;A~~'}: 1471-83) lgz.J...ile evlendi
. VII. Henry kurnaz ve dikkatliydi; para harcamaya ci° kadar is-
teksizdi ki, Polidoro Vergilio gibi saraylılar onu cimrilikle ve aç-
gözlülükle suçluyordu. Hükümdarlığının ilk yıllarında yasaları
onaylaması için birkaç kez parlamentoyu topladı, ama genel ola·
rak ülkeyi yüksek soylular, din adamları, şövalyeler ve profesyo-
nel memurlardan oluşan kraliyet konseyi aracılığıyla yönetti.
Konsey, yabancı ülkelerle diplomatik ilişkiler kurdu ve davaları
..
 140 ERKEN MODERN DÖNEMDE AVRUPA 1450-1789
SiYASET VE iKTİDAR, 1450·1600 141

içtihat hukuku mahkemelerinden daha süratli bir §'e½ild~ sona er-

.toplama izni· ~lması gerekiyordu. Parlamento sadece hükümd
dirmek için adalet ve nasafet mahkemesi (court_ -_of Chancery),
~~t_e~iği zaman· toplanıyordu; Elizabeth kırk beş yıllık egemen~~
sulh mahkemesi (court of Requests) ve kraliyet mahkemesi (Star
. gınde ~arlamentoyu _on üç kez toplantıya çağırdı. Ancak parla-
Chamber) gibi özel organlar oluşturdu. I)ış ticaretin ve sağlıklı
1:1~nto toplanınca vergi ve kanun onaylamanın ötesinde başka po-
bir ekonominin önemini gören Vll. Henry, kumaş üretimini teş­
litık konuları da gündeme getiriyordu. Elizabeth parlamentonun
vik etti ve gemiciliği korumak için bir_ticaret filosu kurd~-~~n:
rolünün bu yolla artırılmasına karşı çıkıyordu ve bu yüzden bir-
dan kumaş ihracatından daimi gümrük vergisı alma nakkgl!~eld~
etti; bu tarihten itibaren bu hak kraliyet gelirlerinin önemli bi,r
~~ç k~z bazı Avam Kamarası üyelerini hıyanet olarak nitelediği
sozlerınden dolayı hapse attırdı. Elizabeth, babası ve büyükbaba-
~sını oluşturdu. · . . _ , s.ının yaptığı gibi, küçük bir danışmanlar grubuyla yönetmeyi yeğ­
VII. Henry en büyük kızı Margaret'i Iskoçya Kralı IV. Jam~ lıyordu.
(hsd 1488-1513) ile evlendirdi; daha sonra oğlu Arthur ile~!;-
Elizabeth Kıta Avrupası'ndaki savaşlardan eıinden geldi~ince
ya kral ve kraliçesi Fernando ile Isabel'in kızı Aragonlu Catherı­
~z~k durmaya çalıştı; ancak onun askeri önlem alma isteksizliği
ne arasında hır evlılık antlaşması yaptı. Arthur beklenmedik bir
Irlanda için geçerli. değildi. İngiliz kralları 12. yüzyıldan heri İr­
şekilde ölünce, ittifakın bozulmasını ve Ca.therine'in berabe.rin~e
lan~~ üzerinde eg:menlik hakları olduğunu ileri sürmüşlerdi ve
getirdiği çeyizi kaybetmek istemeyen VIL Henry, Catherıne ın
İngılız soylularına Irlaiıda'da toprak vererek ve huzursuzluk ve is-
ikinci oğlu Henry ile evlenebilmesi için papadan izin kopardı. Hı­
yan dönemlerinde askeri müdahalelerde bulunarak iddialarını
ristiyan kilisesi kanunları bir insanın erkek kardeşinin dul karısı_y­
~estekliyorlardı. 15. yüzyılın ortalarında İrlanda'nın- tamamını
la evlenmesine izin vermiyordu; ancak bu olayda papa, Arthur ıle
!ngiliz egemenHğine sokma çabaları çok masraflı olmaya başladı.
Catherine'in çocuk oldukları için gerdeğe girmemiş olmaları ne-
Irlanda gayri resmi olarak ikiye bölündü: Dublin'in etrafındaki
deniyle nikahın gerçekleşmediği iddiasının yanı sıra, _kralın büyük
Pale a~ı verilen ve İngili~ bir vali tarafından yönetilen bölge ile
baskısı ve Papalığa büyük bağışla~· yapma vaadiyle izin vermeye·
Anglo-Irlandalı ve Kelt beyler· tarafından yönetilen İrlanda'nın
ikna edilmişti.
g~ri kalan kısmı. İngiliz egeı:nenliğine karşı birçok isyan düzenlen-
VII. Henry İngiltere'yi savaş dışında tutarak kraliyet hazin~~i-
dı: 153_0'larda onuncu Kildare beyi Thomas Fitzgerald isimli bir
ni zen inle tirdi; oğlu VID. Henry (hsd 1509-47) bundan kendıne ·
Anglo-Irlandalı soylunun önderliğini yaptığı isyan; 15 60'larla
ders çıkarmadıysa da torunu I. Elizabeth (hsd 1558-1603) çıkar­
1580,'ler arasında güneyaeki Munster vilayetinde çıkan ve Des-
~.ıİ' dı. VIII. Henry'nin İrl~da ve ~ransa'da ~ayaşmak içi~ g_ereksinim
mond beyl~ri ta~afından yön~tilen isyanlar; 1590'larda üçüncü
T duyduğu para büyük oranda, Ingiltere'nın Roma'dakı Papalıktan
Tyrone beyı Hugh O'Neill'ın liderliğindeki isyan. Bu isyanlara
J kopması sonucu el konulan kilise topraklarının. satılm~~ıy!a kar-
Protestan Reformu'na karşı çıkan Anglo-İrlandalılar ile Kelt İr­
~ şılandı. Bu satış olmasaydı muhtemelen kral ıflas ederdı. (Ro-
'J;I" kopuşla bakı: l~ndalıların silahlı muhalefeti de eklenince İngilizler üzerindeki
ma'dan ilgili olarak daha fazla bilgi için 5. bölüme
?askı giderek a,rtmaya başladı. İngiliz içtihat hukuku yavaş yavaş
nız.) Elizabeth, egemenliğinin ilk yıllarında Kıta A v r ~ !
~~anda,'da uygulanmaya başladı ve en İngilizleşmiş ve en varlıklı
din v;-hanedan savaşlarına müdahil...oJma.dı;.....anc~ya'n1n. bol?e olarak ortaya Dublih çıktı. · .
, Hollanda'daki faaliyetleri nedeniyle, 1580'lerden sonra bu tutı;ı:
Irlanda'daki İngiliz yetkililer, özellikle de barbar. pagan "vah--
mu sürdürmek mümkün· olmadı. Elizabeth'in kara birlikleri ve .,, "h ' '
_şı ~e ayvansı" olarak niteledikleri Kelt İrlandalılara karşı sık
denizdeki gemileri için parlamentodan hem borç hem de vergi
sık şıddet kullanılmasını tavsiye ediyorlardı. İngiliz ordusu, Des-
 SİYASET VE iKTİDAR. 1450-1800 143
142 ERKEN MODERN DÔNEMOE AVRUPA 1450•1789

.ınond'un başlattığı isyanlar sırasında kqyleri ve ürünleri yakmak

, 11.·lı:r \ 1 ,lıtııın.1 ,,, ıı,..ı, lıl.ın,l.ı"nın \1, ' ' uı

· · gibi taktikler ··kullandı; 1580'lerde · açlık ve · hastalık yüzünden
l lııııınıun.ı 11.ıLı, 1 ',•Jt, }.fori°ster vilayetinde nüfusun muhtemelen üçte biri öldü. İrlanda-
. lı IÇ:ıt~likleı:-in toprakları Protestan İngiliz ve İskoç toprak sahip-
lerine verilince. İrlanda' da plantasyonlar ortaya çıktı. İngilte- ·
re'den, Galler'den ve İskoçya'dan yerleşimciler getirildi; ancak
bunların sayıları hiçbir zaman İngiliz krallığının istediği kadar
yüksek olmadı. Dahası bu kişiler etraflarındaki İrlandalılardan
İngiltere'nin arzuladığı-kadar ayrı yaşamıyorlardı. Tyrone'un is-
yanından sonra, İngiliz egemenliğine en şiddetli direnişin gerçek-
leştiği kuzeydeki Ulster vilayetinde çok büyük bir plantasyçn ku- .
ruldu. 1640'a gelindiğinde Ulster'da, çoğu Protestan İskoçlardan _
oluşan yaklaşık 40.000 çiftçi yaşıyordu. İngiliz sömürgeciliği böy-
lece Katoliklerle Protestanlar arasında günümüze kadar devaµı
eden. karşılıklı nefret ve şiddet tohumlarını ekti.
Bu dönemde lskoçya'nın siyasi tarihi İngiltere'ninkine çok
benziyordu: İç savaş ve cinayetler içeren taht kavgaları, büyük
soylularla kralla~ arasında iktidar kavgaları, savaş ilanında ve·
mali konularda söz sahibi olan bir parlamentonun ortaya çıkma,
sı ve artan vergi miktarı. 14. yüzyılın sonlarında Stuartlar tah_ t
üzerinde hak iddia eden birkaç aile arasından sıyrıldılar ve hemen
tüm hükümdarlarının tahta çocuk yaşta çıkmalarına karşın, üç
yüz yıl hüküm sürecek han~danlarını kurdular. Stuart hanedanı,
Fransa ile evliliklerle sağlamlaştırılan yakın bir ilişki içindeydi ve
.15. yüzyıl boyunca zaman zaman İngiltere ile savaştı. IV. James,
1503 yılında Margaret Tudor ile evlenerek İngiltere ile barışmaya
çalıştı. Ancak bu dostluk uzun sürmedi; çünkü James İngiltere ile
savaşan Fransa'yı destekledi, İngilizler de 1513 yılında Flodden
Savaşı'.nda İskoçları yenip James'i öldürdüler. Ama sonuçta evlili-
. ğin savaştan daha önemli olduğu kanıtlandı; çünkü bu evlilik sa- ·
yesinde Stuartlar daha sonra İngiltere'nin hakimi oldular.
1542 yılında lskoçya ile İngiltere ar.asında yine savaş patlak
verdi; aynı yıl İskoç Kralı V. James (h~d 1513-42) öldü ve geride ··
bir haftalık kızı Mary'yi bıraktı. Mary derhal kraliçe ilan edildi,
ülkeyi ise kraliyet konseyi yönetiyordu. Mary çocukluğunun bü-
144 ERKEN MODERN OÔfıEMOE AVRVPI\ 1450-1789
yük bir bölümünü Fransa'da annesi Marie de. Guise'in yanında
geçirdi ve Fransa veliahdı ile evlendi. Veliaht genç yaşta ölünce
Mary 1561 yılında İskoçya'ya döndü. Bu ~rada İskoçya Protestan
olmuştu; Mary'nin İskoçya lı bir Katolik olan kuzeni Lord Darn-
ley ile evlenmesi ve Katolik Fransa'yı desteklediğini düşünmeleri
güçlü Protestan soyluların ona muhalefet etmesine yol açtı. İlk is-
yan bastırıldı; ama bu arada Mary, Damley'den bir erkek evlat
. doğurmasına karşın, ondan nefret etmeye başladı. Bir suikaste
kurban giden Darnley'nin öldürülmesinde Mary'nin parmağının
olduğu ileri sürüldü (Mary suikastçilerin başıyla evlenrİlişti) ve
1567 yılında tahttan inmek zorunda kalarak tahtı henüz bir be-
bek olan oğlu James'e terk etti. Mary arkasından _İngiltere'ye kaç-
tı ve b_urada Elizabeth tarafından hapse atıldı; çünkü Eliza-
beth'ten sonra İngiltere tahtının birinci varisiydi ve Elizabeth hak-
lı olarak, kendisini devirmeye yönelik Katolik planlarının merke-
zinde Mary'nin de olacağından kaygılanıyordu. (Elizabeth'in ha-
lası Margaret, Mary'nin büyükannesiydi.) Bir yaşındaki' James,
Protestan danışmanlar tarafından büyütüldü ve oğlunu bir daha
hiç göremeyen Mary 1587 yılında ihanet suçlamasıyla idam edil-
di: Elizabeth'in 1603 yılında ölmesiylejames, iskoçya'nın yanı Si·
ra, İngiltere ve İrlanda kralı oldu,
ı;;;.;ı;
Fransa'da Philippe Auguste (hsd 1180-1223) ve varisleri savaş, .
evlilik ve, miras. yoluyla Fransa krallığının topraklarını genişletti-
_!er; güneyde senechal kuzeyde de baillis denilen, soylu olmayan
profesyonel kraliyet memurlar sistemiyle hüküm sürüyorlardı; bu
kişilerin hukuki, mali ve askeri yetkileri vardı. Uzun süren .savaş­
lar bazen olağanüstü vergiler gerektiriy?_rdu _ve 14. yüzyı!.ı!!_~­
larında kral böyle talepleri onaylaması için bir ulusal meclise .ge-
rek oldu_ğuna ~arar verd1 Bu vergiler arnsınd~ din adaml3:üı~n ·
alınaıi bır vergıde vardı. u durum kralların dın adamları uzerın­
de yasal veya mali otoritesi olamayacağını spyleyen papayla kra-
SiYASET ve iKTİDAR, 1450-1800 145
Jl~·~
·~;~K: .lı karşı karşıya· getirdi. ~~ ü~ '~ıruftan oluşl:lyordu. Bun-
~ (;, !ar hukuken tanımlanmış toplumsal iürnrelerdi: Birinci Sınıf (din
. ~:~~:- .. adamları); }g'ın~iflsoylilla~J!~;gç-Cinclrsı?.if (bo""u-,g denil~-n
·oe.çailQeh~rlerde yam~nla~.t. Sınıflar· ~eclisi de (Etats-G'ener~-
üxfdenıte~ ~!usa!_ ~eclis, kralın koy.duğu yergileri ve kraliyetin
Papalıkla ılgıli politikal~rı_nı onaylıyör..du _ve '(üz Yıl Sav~ları ~ı­
sasında,Jsrall;:_~Ya ıhtıyaç du~kl~ında, Etats--Generaux' ~ .
!_<>plantıya çagırıyorl!-!._clı:_ - : ·. _· . s ,.,,,Iı..._. ,-..A
_,_,_l,.j.,.~
Bu toplantıların ~onucunda Etats:9eneraux krala, İngiliz par-
lamentolarının ~endı hükümdarlarıtja öağladığı daimi vergilerden
~ah~ fazla vergı bağl~dı; buıilar a_ras_ın~a. arazi vergisi taille, satış
uzerınden alınan vergı aide ve tuz· ü'üiiiı.den alına n gabelle vardı.
Ftansa'daki bazı vilayetlerin bağınis!i'hölgesel meclisleri vardı ve
bu meclisler daha kalıc~ ver~.!l~.fdifa:r.:·B~ daımı y~ı:gıkr sayesin-
de :ransa kralları meclis toplama geteği·c\uymadan daha rahat bir
şekılde sava a girebiliyorlardı; oy-sa ~~giliz kra~aripailamento1:1
to lamak zorundaydılar. H em u usa h_en:ı .de. 6olgesel meclislerde
her sınıf blok ha ın oy kullanırdı ve z~n
içinde Birinci ve ikin-
ci Sın'.flar kendilerinin vecgiden·mua"( §İclu).darı ilkesini yerleşti;di­
ler; din adamlarının dua yoluyla,: soyliıların da savaşarak kralı
desteklediklerini söyl_üyorlardı. Bu.- ı:hı/bıi" iki güçlü grubun, vergi
oranları konusunda, Ingiltere'dekrdui.-~damları ve soylulardan da-
ha az kaygı duyduklarını arilamına. geliyordu.
İngiltere'de olduğu gibi, 'Fransa'.dıi-4 yüksek soylular Yüz Yıl
Sa~aşlan sırası~da güç kazandılar;-a_ncal<-Jeanne d'Arc'ın girişim­
len sonuc-u Reıms'de taç giyen Valoifli~nedanı krallarından VII.
· Charleş fhsd 1422-61) kralın "cün_ü · eniden ·kabul ettirmey;;=
· lıştı. Charles Batı Avrupa'daki ilk daınıi kraliyet ordusunu urdu
kra~iyet konseyini ye~den düzen!e(ff~e)>apayı, krala piskopos vi
r,ıhıp atama ve bazı kılise vergilerini 'i.{,tal ·e tme hakkı veren Bour-
g~ Fermanı'nı (Sanction Pragmatiqu~ de Boıtrges) kabule zorladı.
Oğlu ~- ~~ujş de lhsd 1461-83) ji:~~ri :l!lthışmalar ye ipek doku-
~~;!lıgı gıbı ekonomik aktivitelere kpyd~·u_vergiler yoluyla elde ·
· ettıgı parayla orduyu büyüttü. . · : · -~--=:. : ~
. · Louis Fran allı"ını dalı~ d~-·~şletme e Iıştı ama bu
~ karşısında Burgonya dükünü :bqldu; Burgonya dükü tek--
. - ·-~ . ,.
?~ ~
'•,•
146 ERKEN MODERN OOOEMOEAVRUPA 1451).1789
SiYASET VE IKrlDAR, 1450·1600 147

nik olarak Fransa kralının vasalıydı ama Yüz Yıl· Savaşla~ı'nın

.lir olduğunu· düşünüyorlardı. Makam satışı Fransa kralla · ·
sonlarına doğru İngilt~re ile ittifak kurmuştu.;,..1467 ytlınagel~~- _.
.önemli bir gelir kaynağı haline geldi. ·Çoğu makam soylula:\:~
gılldeıfuk "İyi" Philippe (hsd 1419-67) savaşlar,-antlaşmalar ve .
. fından satın alın\yordu; soylular daha sonra makamın li · ·
evlilikler yoluyla sadece Burgonya'yı de~~ aynı zamand~ Fil!'!: _ ." · · l
dıger · ge rını ve
ımtıyaz
. . . arı alıyor
_ ve çok daha duş·· ilk bir ücretle gereki'ı ışı
.. ya-
ôre'ı,"Jınıbant'ı, Hainault'yu (hepsi günümüzde Belçika ve Fran_~a·
paca k bırını
. tutuyorlatdi. Bir kraliyet makamına 1
sa ıp o m bu-
h' ak
t_opraklarındadır) ve Lüksemburg'u elinde bul~duruyordu. Q!l~ d 1
ra an ge ecek başka tür hamilikleri veya daha yüksek bir soyluluk
Cesur Charles (hsd 1467-77) BurRonya topraklarını daha da g~- .
nışleuneye çalışn ve İngiltere Kralı IV. Edward'ın kız kardeşiyJ~çy7
unvanı elde etme olanağını sağlıyordu; dolayısıyla makam satın
lenerek Ingifizferie ittifak kurdu. Onun bu çabaları Fransa'nın do- a~anlami çoğu k.ü~ük soylular, hatta soylu olmayan varlıklı kişiler­
ğusunda güçlü bir krallığın ortaya çıkmasına yol açabilirdi, ama dı. Makam. sahibı oldukları için soyluluk unvanı alan bireylere
Charles 1477 yılında bir savaşta öldü. XL Louis, Charles'ın genış lngiltere İskoçya
toprak~ büyük bir kısmını ele geçirdi; ancak toprakların bir ve İrlanda . .
Fransa İspanya Portekiz

kısmı, daha önce imparatorun oğlu Habsburglu Maximilian ile

1422·61 1437-60
Charles'ın öldüğü yıl evlendiğini gördüğümüz kızı Marie'ye gitti. VI. Henry 11. James
1422-61 1454·74 1438-81
VII. Charles IV. Eıirlque
Evlilikler Fransa'yı batıya ve doğuya doğru genişletti; 1489 yılın­ (Kııstilya)
v. Afonso
1461-83 . 1460-88
da Bretagne dükü öldüğünde, dul karısı Anne peş peşe iki Fransa iV~ Edward · · Ill. James
1461-83 1458-79 1481-95
~ralı ile evleneli. Ölene kadar Bretagne'ı bağımsız bir şekild~_J:Ö­ XI. Louis II. Juan ti. Joi!o
(Aragon)
netti, ama sonunda düklük Fransa krallığına geçti. 1483-5 1483-98 1474-1504
ur. Rfchard vm. Charles
Bu toprak genişlemesi ve bütünleşme dönemi sır;sında kralın sa- Isabel
(Kııstilya)
rayı büyüdü ve daha kalıcı kurumlar kuruldu. Bunların en önemli- 1485·1509 1488-1513 1498-1515 1479-1516
vır. Henry 1495-1521
IV.)ames xıı. Louıs
si hukuk davalarına bakan kraliyet mahkemesi çılan Paris parla- ·Fernando I. Manuel
(Aragon)
mentosu'ydu. Paris parlamentosu bölgenirı, doğrudan kralın kon- 1509-47 1513·42 1515·47
vm. Henry __v, James 1521·57
trolünde olan en yüksek mahkemesiydi. Bu bölge, 1450 yılında gü- !._ Françols ltl.Joao
nümüz Fransa'sımn yaklaşık üçte biri büyüklükteydi, ama daha 1547-53 1542·67 1547-59 1557•78
sonra giderek büyüdü. Fransa'nın bazı bölgelerinin kendi parlamen- VI. Edward . İskoç Kraliçesi il. Henrl. I. Sebastıao
Maıy
toları vardı. Bu parlamentolar, İngiliz parlamentoları gibi yasalar çı- .
1553·8
karamıyorlardı; ancak geleneksel olarak kralın fermanlarını incele- 1560-74 1556-98 1578-80
I..Mary
me ve yasalara uygun değilse, onların sicile geçmesini yasaklama ıx. Chartes II. Felip~ Kardinal Henrtque

hakları vardı. Ancak, kralların şahsen giderek (bu olaya lit de justi- 1558-1603 .·' 1567-1625
1574-89 1598-1621 1580·98
l. Elizabeth VI. James
ce deniyordu) fermanını sicile geçirmesı için parlamentoyu zorlaya- III. Henri III. Fellpe I. Felipe
(İspanya kralı
bilmesi mümkün olduğundan parlamentoların bu gücü sınırlıydı. II. Fellpe)
Kuramsal olarak, parlamentoya üye olabilmek için hukuk eği­ 1598-1621
IV. Henrl il. Felipe
timi ve becerisi gerekliydi; ancak Valois kralları 1. François (hsd ·
. (İspanya krah
1515-47) ve Il. Henri (hsd 1547-59), kraliyet bürokrasisindeki ve 111. Felipe)
hatta ordudaki çoğu makam gibi bu makamların da s~tın alınabi-
Şekil 8 .Batı A•rupa hüküaıdarları, 1450·1~00
148 El'lKEN MODERN OÖNEMOE-"VRUPA 1•511-1789
SiYASET VE iKTiDAR, 1450•1COO 149

~~!~:.:;;t;.ı~:::::;~:~~.-~;.:ı':'n~y:,::~: ::.~:~ .lt, :ı~=:~~~:='ı~~:~,!:'; ,c;:.r;0.:.:~;::: ~:,::~:

- en azından kuramsal olarak~ unvanlarını yerine getirdikleri ask~~ . ·Jft/, :t':'fi. · 13, y~zxılın ortalarına_ gelindiğinde Portekii'.· bugünkü sınırlar~ ·
ri hizmetten alan ve noblesse d'efJee (kılıç soyluları) denilen esl<i -_'_~
.;
_·:, ·;:::.·\ _:_
"'
_tf.~.../_ tamamını kontwl ediyordu. Hıristiyan .fetihleri devam ~tti -~ ·
soylulara karşı oluşturulm uştu. Yüksek soylular toplum içinde · , -,._ 1200'lerin sonuna gelindiğinde, İs_p~a 'da Müslümanların ko.n-
böyle yükselmeyi a·şağılık bir şey olarak görüyorlardı; ancak bu, · .·1ef :
1
'J;_:
-~~ılü_- al!ın~- buluna~~ölg~güneyie. Q!;EiE~-kra!l;~~ ~J <.ad~i -
k.raliyet için toplumda nispeten aşağılarda olan ama .giderek güçlü . J,'. ı~f}jf\ . ~mstıy~~ Aragon, Navarra v~ Kas!~Ya krall~kları ~~~
·ve varlıklı bir grup haline gelen kişilerle ittifaklar oluşturmanın bii . :~ ,,~~·:Y- . Ispa~~-nın gerı kal~nını kontrol edıyo rla:rdı. ,
yoluydu. · ·:l" !~~nya önce .evl,ilikı....~aha sonra ,da ~e:ih · y,2_1.!!,yl~..J?.\itünl.!<ş~i ..
·'.;~{J... : .
16, _yüzyılda maka~ -fiy~:~~ı ~rpıcı biçim~e a~ttı; 1522 yılın- ,)~ ::dt: -_-1460 lard~ hem.Ar_agon hem de Kastilya: taht kavg!larından k~ -
da Parıs parlamentosu uyelıgının fiyatı 6.000 lıvre ıken, bu rakam ·::~~ ,( ;:,< ..·nakla_n-a-n ıç~avaşlar _yaşadılar; Frag~ı.ı..Y~h.rt~kiz. kendLçıkarları 7
1600 yılında 60.000 oldu. Kra_.lın masrafları da giderek arttı&ından r' .
:~•' ~f _ıia enJI~ a .ris--hangisiyse onu desteklijördu, Her iki -ülk-;iri .
makam satışları kraliyet için vazgeçilmez bir gelir kaynağı h~line-... O:~ ~ ~;f~(- kralı da· Kastily_a t'.1_h~~ üzerinde hak iddia·'e.den I~abel'e göz k.Q.Y•
geldi. Ancak , Fransa'da soylular birçok vergiden mua~ oldukların- . _:~ ~-.?~·:.
-~):lştµ.: ~ nca_k ~ ~~~1 1469_yılında, topra_kfar~ın içinde N apoli ve .
dan, uzun vadede, beraberinde soyluluk unvanı getır,~ n makam . . }lj ~ dCI\IZ dekı_ Sısı!y~, -~ardınya, Mallorca
r;;~:~;'., .. ve
M enorca adaları bu-~.
satmanın etkileri, özellikle de bu makamların birçoğu mıras yoluy- J
'f~L . fonan AragQp Prensı Fernanôo ile evlendÇ OnlaTevleninccdcralhl:~ •..
la aktarıldığından çok zararlıydı. · :T~. _{~Jt{ ·ı~rı .?irl_e§~edi; ~n~a~ v~risl ~ i z~~':nında ~ograkları daha bütün- · ·
.:f -fi~~::, -
luk~u hır ulke gorun~ u aldı; y~e de ~ ~a~ya'daki -her iki q_em:t ·
ıa ı·,/ ·:fa)t. ·· (;e_ yar~a~a dış~a~~tOp,faklıl.!) keJ}Q,!J~.~nlaooı,_mahkemeJe-
tl'RrtrN!KPiffl ·... '~- ~'' t' 1:1:111..vergı sıstemüıi ve_ ~:eıps_ilciler meclisini x..ak_l~şıkJ 7 og_yılın~_la- .
. . _. ~'. :~~~q~:-. ~~r k?~udul.ı.r. Kral ve kral~~e. çoçı;ıklar~ilerin.iıı.y.aptJğı.g;-
İber yarımadasındaki siyasi gelişmeler kendine özgüydü; ama· S .t{i.:{ bı,ev.lılıkler yap~ala_rını sagla~ıla~ ve onlar!gÜç]ü komşuları Fran-
bazı açılardan da İngilt~re ve Fransa'daki gelişmelere benziyordµ:. _. ~':.; ~~~li'.
sa Y!._~ar~ı ~end'.l~~~e ..r!rdım eQ.~ek ül~el~fi~_~ükümdarl_arıyla
Normandiyalı William Ingiltere'yi fethederken, yarımadanın kuze~ · .·. ;.-. -.~t:-,.' evle~d~ifer. Eli buyuk kızları Isabel PQ.ttekız ·kralı afuruo ıle CY;
yindeki birkaç Hır istiyan krallık da güneylerinde bulunanAağıl~iş . ·.· -~JJJ:
Müslüman devletleri fethetmeye başladı. Yanm~danın kuzey bol" -~1
r-~,·,_·:
!~_ç~fte dü~-~i_Ofe ?!ulla·rı,! ~ e ikinci· kızlaru_uana, İ....M.!B·..•·
·: .nıilia~ ve ~urg~ny'.1" Mane _run çocukları Ma:rgaret ve Habsburg-· ·
....

gesinde bul\!nan Kastilya, büyüyen Hıristi:,'an _k~all_ıklar~ e~ gy_ç- : ~~!elı;: ~e _evle11d_i.!e~! üç~ncü_Jsı~J.!lr.~~~~~Jngilt:_r:...ki-aıi -~ .·.,.,: ,~..:.._..·, :~·.
~l~! .., ..:·:
lüsü haline geldi; kuzeydoğudaki Ara_~ n ıse 2 ıkincı_e.~~ dev; ·· }« :t-,d.L .. . :·.Ii ·. :Y. ~- ·e_n buyijk oğlu Arthur il e_vlen_dı. Ancak olum bu .· . . > ~:-~~-~'..,:
Jetti. 11 00'lerde Kastilya, Aragon ve birkaç küçük devlet ~ i- ' ~J ,,YN~ -~~illık _strııteıı5 mı ~armaşıkl~ştı~dı. He~ Af~n.~o hem_ ~e Juan ü:
!er meclisleri kurdı,ılar (Kastilya'da Cortes; Aragon'da Corts); bu -~ ~;\';'.i!- rn1~:ıı:de.~ kısa sure sonra olduler; daha d~şrusu evlılik kutlama-
~ l erde de Fransa'daki Etats-Generaux gibi din adamlar1,ı sQY· · :t, '~_1.:· .arı :_ala _surerken_Afonso attan düşerek öldü: .ısabel (küçük) bu-·. ·.. . ..,
!ular ve şehiriller için.un meclisler bulunuvordg. 15. yuzyı ,.ı,,,.• .-nıın- uzerıne Afon:so'nun en büyük erkekk
.. ld a ··"'·ilı-· >}~~- _ d' . .. ,· . ~ . ·a· ·
ar__-~şı M_anueı ı·ı e ev1en- · - ·,::· ...
Kastilya Cortes'inin oldukça az bir gücü vardı; hatta o ka<J,ar azdı ..• ~~ld~ ançak Qır erkı,~ e~~t dogurdukta~-kfsa bır süre sonra öl-
i:">:: ~-
. . . - . l · ıl k -· ;;., :, ·· s·.; !İu,_ oglu da .bebekken oldu, (lsabel ve Fe.m:mdo h d " d·· ., ·
ki,din adamlarıriınvesoylularıntemsılcilerıartık töp ant ar;ı a- _ . ::; ·· ~:-!. · kizl M - . , -. . : ·. -.·-" . eme~ or uncu _-~- _ ..
tılmayı bırakmıştı. Buna karşın, Aragon Corts'u vergileri onayla- · ~. ,::J'.. :, ·yen ; 1
~rıla Y~-Mdilaı;ıueMlile_evlen_direrek ,Pprtekız'le olan ittifakı -· ; . :: ' ·'·'
· ~:; • _c' •· · ı en guç ımuır er. ana yedı çocuk..doğ,µrdu ve bu çocukla- . t
.~i. . ' ': ' ' 1~ • • ::-.ı.~i. J

-~ ;·,/·· ·: ·:<· '

j~;f
150 eRKeN MOOeRN DÖNEMDE AVRUPA 1450-1789
rın birkaçı Habsburglu kuzenleriyle evlendile~.) Evlili~ini~ ü_~eri~-
den daha bir yıl geçmemişti ki, İngiltere prensı Arthur -~~ oldu. Bu-
tün bunlar, sonunda Juaı;ıa'nın Kastilya tahtının varısı olmasına; ·
Catherine'in de henüz yirmisine gelmeden dul ka~masına y~l"~çtı..
Juana daha sonra Kastilya tahtına çıktı; ancak aklı dengesızlıgı ne-
deniyle egemenliği kısa sürdü ve adı "Deli Juana"ya çıkt!. ~nn~ :e
babasının son derece kızmalarına karşın -onu bir_ başka ıtnfak ıçın
kullanmayı düşünüyorlardı- Catherine ve çeyizi lngiltere'de-al~~-
nuldu ve karmaşık görüşmelerden sonra, yukarıda anlatıldıgı gıbı,
Arthur'un küçük kardeşi Henry ile evlendirildi. ~öylelikle_ Cathe-
rine peş peşe iki kardeşle evlene~ek, kayın~~aderı Manuel ıle evle-
nen kız kardeşi Isabel'in izlediği yoldan gıttı.
Isabel ve Fernando evlilikler yoluyla Avrupa'run diğer ülkeler!y:-
le kendi ülkeleri arasında bağlar oluştwurk~ askeri başarıla.o..d~
topraklarını genişletti. Evlendikten hemen sonra far~~~~.E.!~
son Müslüman devlet olan Granada'ya karşı ask:~~a-~ek~!lıJ..[a
m
başladılar ve 1492 yılında başarıya ulaştılar. !Sibel olumunden
sonra Fernando 1512 yılında Navarra'~__feth:~ ve _l~panyol as-
kerleri daha sonra da günümüzde Fransa'nın güneyını oluşturan
top'rakları, Kuzey Afrika'yı, Güney İtalya'yı ve Kanarya adalarını
ele geçirdiler. · .
Isabel ile Fernando aynı zamanda, soyluların güc~ü sil~~
ba;kı altında tutarak hükümdar olarak konumlarını guçlendıı:çf!­
ler. Kraliyet konseyini daha büyük, daha güçlü ve daha pro~~5:o-
·;;J"hale getirip ve küçük soylularla ve soylu o~ayan ama e~ı~ım­
li kişilerle .d oldurarak ona yeni. bir biçim _verdıl~. Onların varısle- .
ri, her bid bir bölgeden -AragOn, Napoli, .Jendspanya ve __başk~
bölgelerden- veya yönetimin bir alanından sorumlu olan, uyelerı
ve görevlileri hükümdar tarafından atanan (soyluluk unvan! saye-
sinde miras olarak devralınamayan) çok fazla sayı~a ko~~y kur-
dular. Isabel ile Fernando asi soylularla başa çıkabılmek 15(~ her- .
mandades'i (polis gücü ve yargiç olarak görev yapan yere~ ~rd_e~-
fikler) kullandılar; bu kardeşliklerl498 yılında feshedil~~~-.:Y..~n.-. :
nı daımı ordu aldı. · . · ·
· Iber yarımadasındakj_dini ~tıruni, İsabel ile Fernand~o'ya ~rallı- .··
ğın gücünü daha da genişfotinek içi.tı ı:;~siz._o.lana~lar sagla~ı.' ~3.QQ .. , .,
SiYASET VE IKTIOAFl, 1450.1600 151
dolaylarında 'ingiltere ve Fransa'dan kovulan Yahudilerin büyü~
bir çoğunluğu İber yarımadasındaki Müslüman ve HıristiyaJLböJ­
gderin:e yerleşmiş!h B?şlangıçta her iki dinden hükümdarlar onla-
ra kucak açtı; ancak 14. yüzyılın sonlarına doğru !;lı.rıniwı.Jtöl­
gelerindeki Yahudi_ topJulukl_anna saldırılar. ve buralardaki i~yan-
lar arttı ve birçok Yahudi dininideğıştırerek (vey~dinini değ~ir­
meye zorlanarak) converso (dö~me) veya "Yeni_Hıristiyanlar"_ya­
g_ıldıla.r. Özellikle Kastilya'daki conversolar çoğunlukla iyi eğitim~ ·.
li kimselerdi; hukukçu, doktor, yerel yetkili, kraliyet görevlisi, hat-
ta piskopos ve rahip olarak görev görüyorlardı. Onların başarıla­
. rı "Eski Hıristiyanlar" arasında kırgınlığa yol açtı; Isabel tahta çı­
kım::a bu kırgınlığa kulak verdi. ~LÇ_ok dind_<!rJ,ir kadındı ve
ona göre conversolar Hıristiyan toplumunda bir kanser.4!:.Isabel ·
ile Fernando sahte ·dön~;j~~Tg~içtl dö~mel~~e~ ayırt edebilm.ek
içınPapa.IY. Sixtus'tan Engizisyon kurma izni aldılar. Daha önce~
ki engizisyonların tersine bu engizisyon Papalığın denetimi a!tu';da ·
değildh kraliyet hükümetinin bir birimi.y.di. Engizisyon 1480'de
Kastilya'da ve 1481 'de Aragon'da kuruldu ve böylece her iki ülke-
de de bulunan ilk kurum oldu. İspanya'yı örnek alan Portekiz de
1526 yılında Portekiz Engizisyonu'nu kurdu.
Converso tahkikatları, y:;ırgılamaları ve idamları he~~_!~~şg­
dı; Engizisyon yetkilileg,_~omuz eti_y~me...me., Jı;;gıiz lgyjtfet)~tgiy-
me ve cıımartesi..g.iJ..nleri().";ıJı.µ~i_Şah..at~y~ek_p!§jr~ef!l~..S!hi ~k-
sik din değiştirm~işa~~~~ ?.!~.l~ilec:ek~ !!fak şeyl~y .!?i l~-~ta~ak-
•la görevlendirildiJer. Bazı bireyler ve topluluklar sünnet, Şahat
ayinleri gibi çok daha açık Yahudi uygulamalarını sürdürüyor ve
sanki Yahudi ve Hıristiyan inançlarını ve uygulamalarını harman-
layaralc çifte kimlikle yaşıyor gibiydiler. Bu uygulamalara ait ka-
nıtları değerlendiren bazı bilim adamları çoğu coıiversonun "krip-
. to~Yahudi" (gizli Yahudi) olduğunu ileri sürerken, bazıları o~ların
tamamıyla asimile . oldukları halde Engizisyon tarafından Yahudi
inancına bağlı olmakla· suçlandıklarını söylüyorlar. Engizisyon'un
önüne çıkarıldıklarında çoğu converso kendilerinin kesinlikle Hı­
ristiyan olduklarını ve bunun kuşaklar boyu böyle olduğunu savu-· ·
nuyordu. (Tabii, bu savunmanın gerçek mi yoksa Engizisyon'dan
1
•:
.:t.:.
.~·id~,

152 ERKEN MODERN DÖNEMDE AVRUPA 1450·1789
kurtulmak için söylenen bir yalan mı olduğunu bilebilmemiz
mümkün değil ve bu yüzden de bilim adamları arasında bu tür an.:.
laşmazlıklar bulunuyor.) Bu sava karşılık, İspanyol" yetkililer, çoğu
tarihçinin yeni bir Yahudi karşıtlığı türü olarak gördükleri şeyi ge-
liştirdiler. .
Hıristiyanlar qrtaçağ boyunca da Yahudilere düş~anca davra~-
mışlardı; ancak o zamanlar Yahudiler temel olarak, Isa'nın Mesıh
olduğuna inanmadıkları için kabul edilemeyecek bir dini grup ola-
rak tanımlanıyordu. Oysa, İspanyol Engizisyonu yetkilileri~e göre
Yahudilik, din değiştirme yoluyla değiştirilebilecek bir dini inanç
değildi; tersine, kişinin kanında bulunan ve evlatlarına_ aktarılan
çok önemli (ve değiştirilemez) bir özellikti. .Dolayısıyla, daha çok
soyluluk statüsü gibiydi ki bu statü, Avrupa'nın her yerinde sık sı~
yeni ailelerin· soyluluğa yükseltilmelerine karşın, "soylu bir ka~~
sahip olmak" şeklinde kavramsallaştırılmıştı. Bu kana: dayalı dını
ve toplumsal hiyerarşi 16. yüzyılda İspanya'da birleşti ve insanın
soylu olduğunu iddia edebilmesi için, "saf kan" sahibi olmasını,
yani atalarının arasında Müslüman veya Yahudi bulunmamasını
gerektiren kanunlar çıkarıldı. Bazı bölgel~rde Eski ve Yeni Hıristi­
yanlar arasında evlilik yaygınlaşmıştı; bu yüzden aileler atalarını
saklamaya çalışıyorlardı; çünkü kanlarının "kirli" old:1ğunun an-
laşılması felaketleri anlamına gelebilirdi. (Bu fikirlerin Ispanyol,sö-
mürgelerindeki etkileri için 7. bölüme bakınız.) Kralın gücünü
inatçı veya siyasi açıdan tehlikeli soylular aleyhine artırmaya çalı­
şan yetkililerin elinde Engizisyon tehdi_di önemli bir araç haline gel-
di ve özellikle Isabel ile Fernando'nun torununun. oğlu ı:r, Feli.: ·
pe'nin (hsd 1556-1598) egemenliği sırasında kullanıldı. ·
Güney İberya'nın Müslüman bölgelerinde, yüzyıllardır orada
yaş~yanların yanı sıra, daha yakın tarihlerde oraya göç etmiş
önemli sayıda Ya u ı yaşıyor u. Grana a'nın 1492 yılında feth_~:
~esiyle burası artık güvenli bir sığınak olmaktan çıktı;_2.yılın
sonuna doğru Isabel ile Fernando bütün Yahudilere, yanla~-
bir şey almadan İspanya'yı terk etmelerini emrettiler. · ~rihç!!~r .
200.000 dolaylarında. Yahudinin İspanya'yı _terk ettiğınLt~lımin
ediyorlar; yaklaşık yarısı Kuzey Afrika'ya gitti, geri kalanı da Av-
SiYASET VE iKTİDAR, 1450-1600 153
· rupa'.ya dağildı: Bazıları da kralın Yahudilere ve conversolai:a yir-
mi yıl_ tahkikat muafiyeti sağladİği Portelci?:"egitti. Bu onlara Por-
. tekiz' d~ kalma izni verileceği anlamına gelnıiyordu; çünkü aynı yıl
Portekiz kralı yeni vaftiz edilmiş 2.00OYahudiyi, orada yaşayan
Portekizli Hıristiyanlarla evlenip adanın: niifusunu artırmaları için
Afrika adalarındaki sömürgelerine göhderdi. 16. yüzyilın daha
sonraki dönemlerinde İspanya gibi Port~kiz'den de resmen kovu-
lan Yahudiler yeteneklerini, be.cerileririi-ve ·(kralların engellemek
için çok çalışmalarına karşın) varlıklarııün··bir kısmını da alarak
her iki ülkeden de ayrıldılar. -~
Granada'nın fethedilmesiyle YahudiIJr gibi Müslümanlar da
Hıristiyan İspanya'iün sınırları içinde ya:ş~nı~ya başladılar. Başlan­
gıçta Isabel ile Fernando Müslürrianlar.a'ibadetle~ini yerine getire-
bileceklerine dair söz verdil~r; ancak bu höşgörü kısa ömürlü oldu
ve zorunlu din değiştirmeler başladı. 149:9 yılında Granada' daki
Müslümanlar isyan etti ama bastıradilar. - Granada' da en az
50.000 Müslüman toplu olarak vaft~~ecHldi; Kastilya'daki tfün
~üslümanlara ya Hıristiyan olma.lan ya--da~~gitmeleri emredildi ve
Islamiyet'le ilgili Arapça eserler yakıldi;~·Yahtıdilerin yanı sıra bir-
çok Müslüman, sultanın kendilerine kucak açtığı Osmanlı İmpa­
ratorluğu'na gitti. Diğerleri. dinlerini değıştitdi ve Morisko oldu.
Hıristiyan yetkililer bir başka "Yeni Hıristiyan" türü olan Moris-
koların içten bir şekilde din değiş~lıdiklerin~~n çoğu zaman kuşku
· duyuyorlardı. Engizisyon'un Yahudhreyi..M;üslüman yaşam tarzı­
nı sürdürdüklerinden şüphelenilenlere müda.liale etme yetkisi var-
dı. Müslümanların kutsar ayı Ram~zan bö:Y,unca oruç tutan, na-
maz kılan _ve Müslümanlar gibi abdestc:a.lan; Müslüman tarzında
g~yinen, Arapça kitaplar okuyan, muskalar _takan, ölülerini Müs-
lüman adetlerine göre gömen veya başk~-kuşku uyandırıcı şeyler
yapan kadınlar ve erkekler tutuklanıy,ot,JiaP~i atılıp sorgulanıyor,
halkın önünde küçük düşürücü muamefoye"_tl!bi tutuluyor ve ba-
zen de auto da fe'lerde idam ediliyo.rlir'd!.c:.Yetkililer çocukların
.özellikle de erkek çocukların ebeveyn!et~i:len alınıp Hıristiya~
okullarda eğitilmelerini tavsiye e~yorl~r}it_-:
154 ERKEN MODERN DÔN~DE AVRUPA 1450•17&9
SiYASET VE iKTIDAR, 145o.1600 155

Artan basktlar_ 1567 yılında bir başka isyanın daha çıkmasına

-

lk{·•r •ı ) , rd ,hıı, \\k l nı;ııı" 1111

1 '
yol_açtı. Asileri bastırmak birkaç yıl sürdü ve daha sonra Kral II.
· Felipe,. Granada'daki. tüm Moriskoların Hıristiyan yetkililer tara-
fından daha kolay izle1ebilmeleri için Kastilya'nın farklı bölgeleri-
ne dağıtılmalarını emretti. Kadınlar ve çocuklar dahil isyana döğ-.
rodan katılan herkes köle yapıldı. Bu zorunlu yer değiştirme Mo-
riskolara büyük zorluklar yarattı ve birçok durumda eski kültür~
!erine v,e dinlerine bağlılıklar.mı azaltmak yerine artırdı.
1609 yılında Kral nı. Felipe Moriskoların İspanya'yı terk.etm~.;
leri için ferman çıkardı; Osmanlı İmparatorluğu ve Kuzey Afrika
gibi "kafir topraklara" gideceklere yedi yaşından küçuk çocukları~ ·"
nı ,İspanya'da bırakmaları ve çocukları kilise yetkililerine veya Eski
Hıristiyan ailelere teslim etmeleri emredildi. 1609 yılındaiı 1614 yı­
lına kadar 300.000'den fazla Morisko İspanya'yı terk ettl. Hıristi­
yanların evlerinde köle olanların, Hıcistiy~laria evlenmiş olan ka-
dınların, manastıra kapananların ve bazı Hıristiyan toprak sahiple-
rinin kiracılarının lspanya'da kalmalarına izin verildi. Kaç çocuğun
ailesinden koparıldığını söylemek olanaksız; ancak onların yetişti­
rilişi ile ilgili olarak çok katı kuralların konulıriası, · sayılarının ol-
dukça fazla olduğunu düşµndürüyor. Moriskoların çocukları köle
yapılmayacak, onları alan ai)eler tarafından iyi Hıristiyanlar olarak
yetiştirilecekler ve mümkünse Eski Hıristiyanlarla evle:0.dirilecekler-
di. Ancak erkek çocuklara okumalarını veya silah kullanmalarını
. gerektirecek bir meslek öğretilmeyecekti ve kız-erkek, tüm çocuk-
lar Engizisyon önünde günah çıkartacaklardı. Kralın ve kilisenin
politikaları hem İspanya'da kalan Moriskoların Hıristiyan toplu-
muna asimile ·edilmelerin~ hem de ·lekeli geçmişleriyle farklı bir
grup olarak varlıklarının sürmesini sağlamaya çalışıyordu.
Papa VI. Alexander lspanya'yı Yahudilerden ve Müslümanlar-
dan temizlemeleri ve·Papalık Devletleri'ııin savunması ·için askeri
yardım sağlamaları nedeniyle Femaı,ıdo ile Isabel'e "En Kat_olik
Majesteleri" unvanını verdi. Bundan da önemlisi, onlara piskopos
.atama ve kilisenin gelirinin büyük bir kısmını alma hakkı verdi.
Böylelikle, "en Katolik" olmakla, Isabel, Fernando ve onların va-
..~;....

fJ; :~[t

156 ERKEN MODERN DÔNEMOE AVRUPA 1450-1789
tliijYıl lspall)'a
g Awsturya
t~fr~ı) Burgonya
RJ lmparaıo~uk
Harita 4 1526 yılında Şarlken'in (V. Kari) egemenliğindeki toptaklat. .
risleri kilise üzerinde güç sahibi oldular; oysa diğer krallar bunu
ancak Roma Kilisesi'nden ayrıl°inak suretiyle elde edebildiler.
Isabel ile Fernando'nun eylilik politikaları, kısa vadede §lli!ll
seb;biyle kesintiye uğrasa da, bu politikaların en az .bir tanesi ~n
~adede son derece başarılı oldu. 1516'da Fernando'nun öln.ı~_ş_iJJe,
~ti~ve Aragon tahtları, kızları Joanna ile Habsbur~hı-~hi­
~ oğlu olan ve I. C~Ôs unvanıyla İspany~ta~~.$iyen tor~n-
ları Carlos'a kaldı. Böylelikle Carlos, zaten Alçak Ulkeler ve Habs-
burg topraklarında hüküm sürdüğü için, ÜÇ hanedanın n:ıirasçısı
~Y; 1519 yılında, on dokuz yaşındayken, Kutsal Roma_!~ --
toru secildi. (Daha önce Kari isimli dört imparatoiofduğundan
imparator olarak V. Kari unvanını kullanıyor4!ı_,) Kari kuzeni ve
baldızı Portekiz Prensesi Isabel ile evlendi. Kari, imparatorluğunun
-~}:{·
·;,l;. f
·~ ıt.
SiYASET VE iKTİDAR, 14~0-1600 157
· başka bit böigesindeyken, ki bu çok sık .~ltJ.yordu, Isa bel onun İs-·
panya'daki baş ·temsilcisi görevini görüyor.el.µ.
i55.6 yılında tahtt.a n feragat edince,.V: Karl'ın geniş toprakları
p~alandı viten b~~ oğ!_u ti. Felipe lspany~ tahtına çıktı. Felipe
'büyük-büyükbabası ve annesinin genişleme politikalarını sürdürdü;
1565 yılında Filipinler diye bilinen adaları fethetti, 1580 yılında,
bir taht kavgası sırasında (tahtta hak iddia ed~nlerden biriydi) Por-
tekiz'i ele geçirdi. Felipe'ye aynı zam,and~, büyük-büyiikbabası ve
annesinin tek bir dini egemen kılına arzulari -da miras kalmıştı; bu
yüzden Engizisyon converso ve Moriskolai.-ın yanı sıra, Protestan
olduklarından kuşku duyulanları da yargılayı? idam etti. Daha ön-
ce gördüğümüz gibi, bu politikalar GnÜiaçla'daki Moriskoların is-
yanınin yanı sıra·, 5. bölümde görecegimiz. gibi Hollanda'da da bir
isyana yol açtı. Hem V. Kari, hem dt )J...Fdipe, Fransa ve Osmanlı
İmparatorluğu'nun yanı sıra başka Avrupa:_ülkeleriyle de savaştiİaL
Felipe kırk iki yıllık egemenliği sırasında. ~açfece altı ay savaşmadı.
Savaşlar kraliyet hazinesini ve Amerika kıtaııuıdan akan altın ve gü-
müşü neredeyse tüketti. Amerika'dan geleriideğerli madenler, yük-
sek vergiler, alınan borçlar ve mak:a~ ~atı.şiarı, ordunun ve İspan­
ya'da giderek genişleyen bürokrasinin:. ~asraflarını karşılayamaz
. oldu. 1598 yılında öldüğünde, II. Felipe'.ifla:s
- -:' .
· etmişti.
. .
l#Mtri.;..;;e.m;;@M'-_,.
12. yüzyılda Orta A~upa'da daha· mirk~tLyönetim kurumları.
da ortaya çıktı. 1152 yıl~da Friedricli)~iı:thaiossa (hsd 1152-90) · · ·
Kutsal Roma İmparatoru seçildi. _Bıi iınp·a;~tôrluk, Danimarka'dan
Roma'ya ve Burgonya'dan Polonya'Ya uiaiiah,ve.psenslikler, duka-
fil.clar, şehirler, piskoposluklar ve başka tür bölgesel hül<ürİıetlerdeq i.
ibaret bir konfede~aszondu. Barbaro~sa, ..Şcliwaben dükalığı (bu- 1
günkü Güney Almanya) hükümdarla:_rıninjgeldiği Hohenstaufen
. hanedanındandı. İngiltere -ve Fraıisa'daki ~ağda.şiarı gibi Friedrich
Barbarossa da imparatorluğu_ yöneimekJ[~~İi}emurlar atadı, krali-
yet mahkemeleri kı,ırdu ve vasallarından::~ğ_liltl< yemini içmelerini
istedi. · · · · '· ·...: - ····
': ·. .·. -·. ....

158 ERKEN MODERN DONEMDE AVRUPA 1450-1789
. ·. "dukça karmaşik siyasi manevralar gerektirmişti, Bu nedenle, il!!P.e:
ı-ıa;ita S 1559 yılında Avrupa
Üç önemli ve birbiriyle ilintili sorun, daha sonraki ~-alların~:
_paratorluğu merkezi bir dev~e: haline d~nü~~r~elerını e~~lledı;.
Birinci sorun, bölgedeki çeşıtli devletlerın, ozellıkle de_ buyuk ~e
güçlü olanların, im aratorlu makamının seçimle belırlen_~n b~
ma am olarak sürmesini sağlamayı başarmalarıy_ı!!_,_lL.)'.ılzyılın
ortalarına kadar. bölgenin güçl.ü- hanedanları olan LükŞ!embur"g@_r­
~ Wittelsbachlardan ve Habsburgl~n ,-rlçekler, birbirlerinin
ailesinden ve diğer kriliw h\lnedanlarına ~ens~11 k~d~I).iaı:hı_st~_a­
iijlk evliliktir yapıp, ailelerinjn topra~lannı genış~tıp, ~g~en~~-
lerini_~~amlaş~Eak _i!!)_p?ratorluk nıak_~~.!.. ele geçırm~~-~~ın
yarıştılar. imparatorluk 1438 yılında Habs~urg haned~ından II._
Allirecht'sgeçti ve kısa bir kesın?--dışınd.a..-1.mparato~lu~~~:·
!andığı 1804 yılına kadar Habsburgla~da kaldı. Bu sureklılige rag-
ıp.en 16. yüzyılın ort.alarına kadar Habsburgl~r bu ma~aın_ı~_~_e.n·.
dilerinin olduğundan tam emin olamıyQrla,rd~; V. Karl ın 1519 yı·
SiYASET VE iKTiDAR, 1450-1600 159
lınd,a imparator seçilmesi, hala çok büyük miktarlarda para ve ol-
· ratot .olsalar bile, Orta Avrupa ülkelerinin kralları ordu.r_u..filtl.~sti-
rerelc, yöneticiler atayarak ve Diet (iamltage) denilen ternsilc~r
meclisleri kurarak""eıi çok çalışmayı kendilerine miras kalan aile
§praklaniida" ya~darı!ı, Daha küçük olan birimler (bu~j;;;~
arasında elliden fazla imparatorluk şehri ve sadece birkaç kilomet-
_re kare toprağı olan binlerce özgur imparatorluk şövalyesi bulunu-
yordu) büyük komşuİarı tarafından yutulma korkusu yaşıyordu;
~ncak, buna karşı k~ymalarında kendilerine yardımcı-~:G-C:~.k]m;-.
paratorluk gücünün artması için verdikleri destek sürekli değildi.
~tkinci sorun, ortaçağ dönemind_e papalarla İaıkhiikümd~_tl~
arasında tüln Orta ve Ban Avrupa'da süren_g}!~-~~asinın özellik-
le impara!orlukta çok b_ınyk olm~filYdQJ?iIPalar imparatorlara taç
~me hakl~1:11ın olduğunu söyle~ke~,,i_n.ıp_ara~_rla~j-~ ~#
topraklannda egemenli""n kendilerinin ol~!!:!_nu söyjyy.Q!ID!, Ziı.7
m a bu iki iddia da yok oldu. İmparatorluk Dieti ve İm_Earator \'..
Karl (hsd 1355-78) tarafından 1356 yılında yayımlanan Altın Fer-
man ile Almanya'daki yedi önemli pren.!__(bunların üçü ~§1?.İsko­
pos;-0ofdude-raık··prensti) ım·pararoru".seçen elektörler oldular ve
papanın taç giydic;;~i~e artık ~t:!~k kalmad~:ı;p;-;to;i;
Italya'daki daimi güçlerini l,<aybettiler ama papa ile olan anlaşmaz­
lıklarında hala çoğunlukla İtalyan şehirleri ile ittifak kurdukların­
dan papalar Batı Avrupalı hükümdarlara verdikleri (veya vermeye
zorlandıkları) vergi toplama veya kilise yetkililerini atama gücünü
imparatorlara bırakmak istemiyorlardı.
16. yüzyılın başlarında, :Papalığın vergi memurları Roma'daki
San Pietro Katedrali'nin yapım masraflarını karşılamak için çırpı7
nırken, imparatorluktaki faaliyetlerini çok büyük oranda artırdık.­
farında bu durum özellilde önem kazandı. 5. bölümde göreceğimiz
gibi, Protestan Reformu'nıı başlatan kıvılcımlardan biri Papalığın
vergi toplamasıydı ve imparatorun Alman prensleri üzerindeki et-
kisinin fazla olmaınası Reform'un yayılmasının önemli etmenlerin- ·
dendi. Bunu takiben. imparatorlukta meydana gelen dini bölünme-
. ler imparatorluk kurumlarını daha da zayıflattı.

160 ERKEN MODERN DÖNEMDE AVRUPA 1450-1789
~ü~orun, 16. yi.lzy_~n büyük bir böl_~~~~ı'l~~-_!:!a~sburg~ar ___.
Fransa'daki Valois hanedanı ile sık sık. savaş!!:..__B~anlaş~~-~.!!1 _ : .
~aşlangıcı 1t3:~~·ğaki ~:a§~- Hem Ar~-~~n hem ~e Fr~nsa,Jiı~l<l,ı · ·
soylarctangelen ver3:s_eE..._~ddıalarıyla Guney_!!~~ya da~QQIL~- .
Sicilv.a.Kı:allığı'nda hak iddia edjy.2daı:d,ı. 1494 yılında kralın _ol­
;~~i onl~~a bu iddi;İ~;;- gündeme getirme olanağı ver-OL .fu.,1-
ya'daki değişen itti~aklar içinde Na~oli ~~.l~~i'2rd~~-i1:9-i_ .
yılında Milan~ topraklarl!;l_~e g~çmnek ı~ın ~)oransa .ıle an...:.~ş~
Milano Fransa:'da'İi yardım ıstedı; bunun :gzer,ı.ru;_fıansı.z, .oı:d.ulil · ,
r; Italy~'yı işgal etti ve ~.ıi!i-~a4E__ilerl&_dil~&..Q.!L.Yıl ~ ·· · ·
sonraİspanyôıÖrduiar(Napoli'yi ge!J. aldı ve İspanyol_ ve AL~.~~ ..
birlikleri Fransız askerlerin.j ltalya'da!l_ attılar. Bu arada anlaşmaz­
lığa başka bölgeler~-~ katıldı; bu·nların için.de Fransa ile Ispany!
arasındaki Navarra Krallığı, Fransa ile Kutsal Roma lınparat~r- ·
liiğ~ · arasındakı bırl<aç ül~e~ilano şehri de v~.:_df, Genç_ Y·
Karl İspanya kralı ve aynı zamanda _Habsb~r~ toprak~E-!~E.l!- ·
kümdarı ve Kutsal Roma imparatoru oldu; ıhtıraslı I. F~~~
. Fransa kralı oldu ve anlaş·mazlık-firmanai~ Fra11s1zlarJ52 :1 ulın~
da Navarra'yı, 152iyılında da İtalya'.Y} tekrar . işgal_cm,il~;
Karl'ın buna karşılık olarak yclG°dığı imparatorlukgüçleri 1.g J ·
yılında Roma~y_ag_mal~~.!,_ · - · · .· · · _
-· Dört Habsburg-Valois savaşı (1521-5, 1526-9, 1535-8, 1542;4)
kısa süreli barış dönemleriyle kesildi; bu sürelerde imparator ço-
ğunlukla Almanya'da Protestan birliklerle veya Doğu Avriıpa'da •
Osmanlı ordularıyla savaşıyordu. Fransızlar Osmanlılarla, lskqç·
.. ya'.yla, isveç'le, Danimarka'yla ve bazı Alman pr~ns:l_eriylei~ti~ak-
1ar kurdtilai ve savaş hem karada hem de Akdenız'de yaşandı.
Karl, Fransa'nın birçok müttefı:1<ine verdiği toprak va~~i~i us~~-
lıklı bir şekilde kullandı. Bu ve imparatorluk askerlerını~ ~arıs
önlerine kadar gelmesi François'yı bir barış antlaşması ımza_l~-­
mak zorunda bıraktı. Savaş 1551 yılında tekrar başladı ve sonıin·
da, 1559 yılında imzalanan ve Fransa'nın İtalya üzerindeki hak id-
dialarından vazgeçtiği Cateau-Cambresis Antlaşması'y\a sona er-
di. Ancak Char\es bunu görecek kadar yaşamadı; 1556 yılında
bütün unvanlarından feragat etmişti, 1558'de.de öldü. Habsburg ·
aile topraklarının büyük bir kısmını yöneten kardeşi Ferdin_and
SiYASET VE iKTiDAR, 14S0-1600 161
. . . .
. impaı:ator unvan.mı aldı ama o ve ard~lları kendi aile toprakların­
d'a, imparatoriuğun yönetim yapılarırııkurınak yerine, ayrı yöne-
. tim..kurunİları k~-rdu_lar. · · ·'
Qsmıınlılai:, bn dön~!llde. Doğu Avt~pa'd~!~i-~bji_Y.ük ~~~~i_xe
en etkili-kurumlacı .klm:l.ufar., Qsmaulı· adı, 13. yüzyılda Kuzeybatı
Anadolı.i'y;, Bizans. İnıparatorluğu ile Selçuklular arasındaki sııw
bölgesine yerleşmiş olan bir Türk l:>oyu~un beyi olan Osman
Bey'deİı geliyordu. Osmanlılar her iki taraf için paralı asker olarak
savaştılar ve zaman)~ topraklarınr genişiettiler. Osmanlı orduları
. 1345 yılınd~ Avrupa'E gjrdi. vel396 ·yı~a,yrans~ Burgq_JLYe
Macar ordularını Niğbolu'da dramatik ~if.yenilgiye yğr.amlıır. Os~:
roanlıların ilerleyişi, doğuda Timur kqrİıutanlığındaki Moğol kuv-
.vetleriyle savaşırken kısa bir süre için kesintiye uğradı; ama 15.
yüzyılda yeniden başladı. Yüzyıµn ·:,orta.la:rına gelindiğinde Tu-
na'mn güneyini tamamen ele geçirm_işlerdi. 1453 yılında Konstan-
tinopolis'i (İstanbul) aldılar ve Osriıaİılı Lnparatorluğu'nun baş- ·
k«:nti Y.aptılar. Osmanlı sultanlan.m_1erkezi kurumlar geliştirdiler,
uzmanlaşmış bürokrasiler yarattılar. -ve. yukarıda da değinildiği
ıibi, ordularını ve donanmalarını büyütüp modernleştirdiler.
Başlangiçta Osmanlı bürokrasisini ·askere alınan ve askeri gö- ·
reyler için yetiştirilen yeniçeriler oJuştİ.ıruyordu. Köyler, sultan:
. adına ·v~gi toplayan ve h~uki.anlaşma.zfiklaiı çözümleyeıfbir. sf:
pahinin yöneti~ i altında tımar denilen ~ı:Otıkalara ayrılmişiı. B~- ,
rnuitıkalar hiyerarşik olarai,< giderek,bİiyii'y~n bir şekilde organize . y
~·
ediliyorlardı ve her biri eğitimli bir-.de~le(görevlisine bağliydi. ' .
Osmanlı İnıparatorluğu genişledikçe' z;İriaiı zaman bu tımarların .-_ ;:
kontrcilü yerel beylere de verilmeye '.b.aşlaiıdı; Osmanlılar f~thet" · · ·· .·
tikleri yerlerde yaşayan halktan vergi i!iyoi:lardı, ama kendi ka-
nunlarını uygulamalarına ve gelenekfuti'ıü. 'sürdürmelerine de izin
veriyöriardı. ·Bu gelenekler içinde diri--d~ 'v.~rdi; çünkü Osriıarililai---.;;- ·
.. içiıi üİkedeki . herkesin aynı dinden oim~si önemli değildi. Ayrıca; · ,-
.!
162 ERKEN MODERN DÖNEMDE AVRUPA 1450-1789
Müslüman olmayanlardan daha yüksek oranda vergi topluyorlar-
dı ve bu nedenle uyruklarının hepsinin Müslümanlığa geçmesi
için istekli değillerdi. Osmanlıların Hıristiyan ve Yahudi topluluk- ·
larıyla olan ilişkileri (Müslümanlar onları islamiyet'le aynı kutsal
kitap geleneğini paylaştıkları için "ehl-i kitap" diye niteliyorlardı)·
.,;,_illet sistemi üzerine kurulmuştu. Bu sistemde her dini toplulu-
ğun başı, sultanın hükümeti ile halk arasında arabulucu görevi
görüyordu. Köyler gibi dini topluluklar da vergi veriyorlardı; ama
kendi dinlerinin gereğini rahatça yerine getirebiliyor, keı:ıdi din
hukuku sistemlerini sürdürebiliyor ve çocuklarını kendileri eğite­
biliyorlardı. Hıristiyan ve Yahudi liderler genellikle hükümette
yüksek makamlara getiriliyorlardı. Osmanlılar İspanya' dan ko-
vulan Moriskolara ve Müslü~anlara olduğu gibi conversolara ve
Yahudilere de kucak açtılar.
Osmanlılar Avrupa'nın içlerine doğru yayıldıkları gibi, güneye,
Akdeniz çevresine de yayıldılar. Başlangıçta Venedikliler ile Cene-
vizlilerle bir dizi deniz savaşı yaptılar; arkasından kendilerine rakip
bir Türk devleti olan Safevilerden Suriye ve Ira~'ı aldılar. Bu sırada
kullandıkları yüksek eğitimli piyade ve ağır topçuları daha sonra
Macarlara karşı da kullandılar. 1517 yılında Yavuz Sultan Selim
(hsd 1512-20) Memluk İmparatorluğu'nu işgal etti ve birkaç ay
içinde Doğu Akdeniz'in tamamını, Mısır'ı, Kuzey Afrika'yı ve Arap
yarımadasını fethetti. Bu yerlerin arasında İslamiyet'in bütün kut-
sal bölgeleri de vardı; bu dini otoriteyi pekiştirmek için Kahire' de
bulunan ve Sünni İslam'ın başı olan.h~lifeyi İstanbul'a götürdüler.
Selim' den sonra tahta çıkan Süleyman dikkatini yeniden kiı:zeye
çevirdi ve 1520'li yıllarda Bosna, Hırvatistan, Romanya, Ukrayna
ve daha önce de gördüğümüz gibi Macaristan'ı fethetti. Bu ilerl~me
Viyana kapılarında.durduruldu; ama Türk donanması İspanyolları·
Kuzey Afrika'daki limanlardan çıkardı ve İtalya'yı istila hazır.lıkla­
rına başladı. Ancak, İnebahtı Savaşı kaybedilip doğuda yeniden güç
kazanmaya başlayan Safevi İmparatorluğu ile savaşmak zorunda
kalınınca bu hazırlıklar durduruldu. Bunu o dönemde tahmin et-
mek olanaksızdı, ama Osmanlı İmparatorluğu il~ Avrupa'rtın geri
kalan kısmı arasındaki sınır 1570'lerde .son şeklini-almıştı. Osman-
SiYASET VE iKTiDAR, 1450-1600 163
· lılar .takip ede~ ü_ç yüz yıl boyunca Avrupa'nın üçte birinin ve Ak-
.de1:1iz kıyı~arının yarısının hakimi oldular.
Osmanlı İmparatorluğu'nun kuzeyinde birkaç Hıristiyan hane-
dan güçlerini artırmıştı ve daha güçlü devletler yaratmaya çalışı­
yorlardı. Aragon ve Kastilya gibi Polonya ve Litvanya tahtları da
. 1386 yılında bir evlilikle birleşti. Ama bu birleşme aynı zamanda
bir din değişti~!!!_~__cl~_jçeriYQ!'Q-µ,. Polonya kraliçesi Jadwiga,
Wladyslaw Jagiello adıyla vaftiz edilen ve halkını Hıristiyan yapa-
~ına_ v~r~~
söz_ ~şi~_ükü
-~it~a~!a Jogaila ile evlendi. İki
ülke 6Jol~"--
ozerklıklerını buyuk olçude surdurmeye devam ettiler; Jagiello ha- 6'-"f
nedanının egemenliğinde Polonya-Litvanya devleti ülke sınırlarını ~
~enişletti; Orta ve Doğu Avrupa'nın büyük bir kısmını,_J~_~gü~ L;-:~~
Belarus ve Ukrayna da dahil olmak üzere içine aldı. Polonya'da ilk
ulusal parlamento (sejm; Türkçe "seym" gibi telaffuz ediliyor)
1493 yılında kuruldu; 1569 yılında Polonya ve Litvanya tek bir
parlamento çatısı altında birleştiler. Ancak parlamentoda soylular
egemendi ve 1572 yılında son Jagiello kralı ölünce dış politika v'e
½,ral seçme konularında kendılerıne danışılması hakkını elde etti-
ler. Ülkedeki soylu ailelerden birine mensup 'bir kral seçmektense,
genellikle yerel güçlerle ilişkisi olmayan yabancıları seçiyorlardı.
~olonya-Litvanya, askeri-dini tarikatlar olan ve birlikte Baltık böl-
gesinin büyük bu; kısmını kontrol eden Töton ŞövalY,eleri ile müt-
tefikleri Livonya Kılıç Kardeşliği'ni 15. yüzyılda birkaç kez y~ndi.
Bu, Almanla~ın Töton Şövalyeleri'nin koruması altında 14. yüzy~l-
da _başlattıkları doğuya doğru ilerleyişi durdurdu. Töton Şövalye­
lerı 1525 yılında, Hohenzollern hanedanına mensup son başkan­
ları Brandenburglu Albrecht ile birlikte din değiştirerek Lutherci
oldular. Albrecht bir din devleti olan ülkesini Polonya-Litvanya
kralının himayesinde, laik Prusya dukalığına dönüştürdü.
Polonya-Litvany~'nin doğusunda~i Moğ.Qlgücünün 14,Jüzyı-
lın sonlarına _doğru et~isini yitirmesi, Moskova arşidüklerinin top-~~
raklarını genışlet-~_ğlc!4_~ .. ıs. yüzyılda arşidükler I. J..__
164 ERKEN MODERN OÔNEMOE AVRUPA 1450•1789 SIYASETVF. tıcriDAR, 1450-1600. H,!;

. soylular) maaşları karşılığı verdi. B~ kişilere genellikle "hizmet

Danlmatl<a/ lsve~ Polonya/ Rusya Osmahlı Kutsal Roma
ve
soyk.su" deıtlyordii" bu.aç.ıda-;:; Fransa'daki noblesse de robe'a
imp. ·tmp.
Noıveç lltvanya
.· benziyorlardı. III. İv,ın ile IV. ivan, birkaç kenti ve tüm nüfusunu
1451-62 1440-93
katleltikleri Novgorod'u da toprak!arıİı.a htarak Moskova'yı hem
1448·81 1445-92 1425-62
1448-81
•:'o;.~.·: . batıya hem de doğuyadoğru genişlettile~. Livonia'ya .saldırdılar ve

:1~-_i;:ı•._ı ;:;f:~!;!:~~:::;:;r:;?.;!~.t~"b:!~~;
ı. Christian IV, Kazimien: ır. Vasili II. ~iehmed ili. Frtedrich
ı. Christlan

1481·1Sl3 1481-1513 1492·1501 1462·1S05 1481-1512 1493·1519

John John Albert lll. ivan ıı, Bayezld ı. MaKlmUian
John
1513-23 1513·23 1501-06 1505•33 ıs,2-20 1S19-S6 ·;,.;_',
.:··:·::'.t·.··'-·:._.',.·.·_:__:.:_•.;__ __ __·.• .

11, Christlan il. Chrlstian Aleksander ıv. Vasill I, Selim V. l<ar1 :-: , 13. ve 14. ~yıllarda Kuzey Avrupa ayİı~ Zamanda, hükümdar-
. 1
larl~.~~i;~:r.~sında, kürk ve ha.tık !i~:ı~_t(~_eJceli~! konti~ıJ. ~lP,- \\ ~ t,s..a-
152.3-33 1523-60 !.S06·48 1533·84 1520-66 1558-64
nıi almak için birl;şerekHansa Birliği'.ıji kuran A~a11.~eri~
ıv. ivan r. Süleyman ı. Fer.dlnand
ı. Fredeı1k ı. Gustaf 1. Zygmunt
attıkları adımların yol açtığı_J>ir gizi çatışıpaya da sahne oldu.
1566-74 1S64·76
1534·58 1S60·6 1546-72
il. Selim ır. Maximll!an
·13fg yılında İsveç s~yluları, Norveç Ki:ıh'VI. Haakon'un dul ka-
III. Christlan XIV. Etik il. 2:ygmunt
1564-98 1574·9S 1576·1612
. Cısı Danimarka Kraliçesi Margrete~eıı:i:\lmanlara karşı kendileti-
1558-88 1566-92 1575·66
ur. Johan St~fan Theodore ili. Murad [I, Rudolf ne yardim etmesini istediler.. Ortak ça~i!tiiı başarılı oldu ve 1397
Ir. Frederik
eaıoıy yılında bir antlaşmayla Kalrnar Birliği'ni kurarak Danimarka,
1568-1648 1592-1604 1587-1632 1S9S-1605 1595-1603 Norveç ve isveç'i Margrete_ liderliğinde birleştirdiler. Antlaşmaya
rv. Christian Zygmu_nt ııı. Zygmunt Boris ili. Mehmed göre i:lış politikada ortak hareket ededei<le~di, ama her ülkenin
(Polonya kralı) Godunov
kendi ulusal meclisi olacak, mevcüdeaiıu,ııları yürürlükte kalacak-
tı. Hem Danimarka-Norveç heni de İs:veç ·(bugünkü Finlandiya'yı
Şekil 9KU%cy,D-0ğı.ı ve OnaAvruııa hülrumduları,
da içeriyordu) kanun yapma ve vergi t_opl~İna yetkisine sahip tem-
14$0-Hi00

silciler meclisleri iRiksdag) kurdular.. İ&ve(Riksdagı'nın eşi yoktu;

Vasili (hsd 1398-1425) ve II. Vasili (hsd 1425-62) doj_u l!}ri~~n . çünkü burada ruhban, soylu ve burjuva meclislerinin yanı sıra,
~ y l e olan bağları~çl~irdiler ve !~sek rüt~eli. t.QP.!3/~ . dördüncü bir mecli; olan köylüler meclisi de bulunuyordu. . ·
i,;°~ler~ (boyarlar) subay ve devler ~ör~l~sı yaparak odullP.~ı!: 16. yüzyılın başlarında, İsveç soyiula~i ~almar Birliği'nden gide-
@erJ]T, ivaıı (hsd 1462-1505) son Bı?,ans ımpar~torunun yegenı rek rahatsız olmaya başladılar; birk:lf yıl süren savaştan sonra,
ile evlenerek hem sembolik olarak hem de soy b~~ktm•~E-~-~_2m~ 1523 yılında, İsveçliler Danimarka.Wa-ı\,yeridiler ve İsveç'i,n önde.
~ası ile arasında bağ kurdu. Kilise ve saray Yetlcilılerı ~o~ gelen soylu ailelerinden birinin üyesi ~4tnqustaf Vasa hükümdşr­
va'dan "ücüncü Roma" olarJc söz etmeye başladilar~J:!Lt_,0 -
0

lığında kendi krallıklarını kurdular. GusfafVasa (hsd 1523-60) çağ-.

runu ıv. I;an (hş_9 1533-84; "Korkunç''lakabq!a an1lırdı).. bu ba- daşlaiı Fransa Kralı J. François ve İngiltere kralı VIII. Henry gibi.
'"ğı daha da _güçlendirmek için, 1547 yılında Ce:sar (R~~ç~~ yönetimini merkezileştirdi ve kraliye$..gµcünü soylulara ve kilise-
"Çar»j~iııru aldı. IV. 1van yüksek soyluların b!wıuız_gu..c.J!!].U ye kabul ettirdi. Son derece etkili bır.ôrclu:ve donanma kurdu; bu
~emek ~onusund~a ve_!spany~!larındıuı.bik....4.ftlıa . kuvvetler takip eden bir buçuk yüz.yır b9yunca çok sık kullanıldı.
başarılıydı. Özel bir polıs_g!i_ç~Js!l!lanarak yuzlerce soyluyu r~~u~- Kuzey Avrupa ülkeleri arasındaki dü.şJ!la~lıkfar ve ittifaklar sürek-
latıp öld:\irttİi. ye_kılı;:banl;mn_ın row-.?c.kl~~~!!..1.9rd~sı;ı.ndt Y:Ya ~uJs.u: . 1i değişiyordu. Danimarka ile İsveç baz~-~~lroan şehri Lübeck'e ve
metin.& göffi'Japan toprak_J.ah!Pk~ine (gen~llıkleJ.<J!.~Y...k. rutbelı daha sonra İmparator V. Karl'a karşı-, ~i~!eşiyor, bazen de --özel sa-

166 ERKEN MODERN DÖNEMDE AVRUPA 1450-1789
vaş gemileriyle büyük donanma muharebelerinin yapıldığı ve Dani-
marka'nın mağlubiyetiyle sonuçlanan Kuzey Savaşı'nda.(1563-70)
olduğu gibi- birbirleriyle savaşıyorlardı. Danimarka ·ve İsveç krali-
yet hanedanları diğer Avrupa ülkeleriyle sık sık evlilik bağı kuru-
yorlardı: Danimarka Kralı II. Christian İmparator V. Karl'ın kız ,
kardeşiyle; İsveç kralının erkek kardeşi de Polonya-Litvanya kralı­
nın kızıyla evlendi. Bu yüzden de kuzeydeki savaşlarda ordular ço-
ğunlukla başka yerlerden gelen para ve askerlerle destekleniyordu.
•Mili
Bu dönemde merkezileşmiş devletlerin ortaya çikışını vurgula-
yan anlatıya kar ı örnek Kutsal Roma İm aratorluğu' dur, bir diğ~-
ri ise Ita:}'a'd1t. Özellikle Orta ve Kuzey İnı.lya'da şehi~, siyas~l
·açıdan soylu hanedanlar tarafından yönetilen prenslikler _ka.d-aJ,
kültürel ve ekonomik açıdan ise, belki de onlardan daha öne{!!liy-
diler. 12. yüzyıld n başlaµrak, Hamburg' dan Siena'ya kadar bü-
y~kte olan şehir toplulukları bağımsızlıklarını kazanmak için
yerel soylularla savaşmış, bağımsızlıklarını satın almış veya verm~-
leri için onları ıkna etmiş_!g_gi. İtalya'da bu soyluların çoğu_ştlur-
1.ere yerleştiler, şehirli tüccar ailelerle evlilikler kurarak e1!._güçlü -
tÜplumsal ve siyasi grup haline geldiler, kendi çıkarlarını koruy~
yasalar çıkaraılar, hükümet kurumları kurdular ve vergi politik~a-.
ları oluşturdular. Her iki yerde de tüccarlar en güçlü toplumsal ve
siyasi grup haline geldi, kendi çıkarlarını koruyan yasalar çıkardı­
lar, hükümet kurumları kurdular ve vergi politikaları oluşturdular.
13. ve 14. yüzyıllarda toplumun alt katmanlarının birçok şehirde
başlattıkları ayaklanmaları bastırabildiler. Artık Venedik, Floran-
sa veya Nürnberg gibi kendi anayasaları veya hükümet bera~rı
olan şehirler bile gerçek~birkaç yüz {hatta daha az sayıda)__tiiçç_ar
aTie tarafından yönetiliy~ .
Şehirlerde seçkin aileler arasındaki güç kavgaları çok acımasız
olabiliyordu; 14. ve 15. yüzyıllarda birçok İtalyan şehri, mevcut yö-
netim yapısını deviren veya görmezden gelen ve isteklerini gerçek-
leştirmek için paralı asker tutan güçlü bireyler· (signori) tarafından
SiYASET VE iKTiDAR, 1450-1600 167
· ele geçirilmişti:. M!lano'ya egemen olan Giangaleazzo Visconti {hsd
1'3~8-1402) gibi bir_çok kişi meşruiyetlerini papadan veya impara-
. tordan almaya çalıştıJar -ve yönetimi ele geçirdikten sonra iktidarı
veraset yoluyla kendi hanedanlarında tuttular. İtalyan şehirleri kent
surlarının (contado) dışındaki kırsal kesimin bir bölümünü ellerin-
~ bu!undumyorlardı; birçoğu da topraklarını genişleterek şehir
'!:Yletı olmaya çalıŞ!YQrdu. Bu durum birbirleriyle çatışmalarına yol
açtı ve signori, özellikle de paralı asker birliklerinin komutanları
olanlar {bu ~şilere condottieri deniyordu), güç kazandılar. 15. yüz-
yılda büyük Italyan şehir devletleri Milano, Floransa ve ~ '
birbirleriyle savaşırken, ne zaman şehirlerden biri çok güçlü olm;-
ya_ başlarsa, daha. küçük komşularını kendi topraklarına katmaya,
kendi aralarında veya dış güçlerle ittifaklar kurarak, bu ittifakları
bozarak veya yeniden kurarak bir güç dengesi oluşturmaya çalışı­
yorl~rdı. 15. yüzyılın sonlarında İtalyan şehirleri yarımadanın clışı~­
daki devletleri de bu güç dengesinin bir parçası olarak kullanmaya
çalışıyorlardı; ancak bu politikanın, yarımadayı arzularını gerçek-
leştirmek fs~eyen birçok Avrupalı hükümdarın savaş alanı haline ge-
tirdiği için, Italya üzerinde yıkıcı bir etkisi oldu; ancak 1494 yılında
gerçekleşen Fransız istilası ve onu takiben on yıllar süren savaş
nedeniyle, bu politikanın, yarımadayı arzularını gerçekleştirmek
~s~ey~n birçok Avrup:;ılı hükümdarın şavaş alanı haline getirdiği
ıçın, Italya üzerinde yıkıcı bir etkisi oldu. İtalya'daki savaşlar yarı­
madaya bütün Avrupa'dan askerler gelmesine, birçok şehirde eko-
nominin ve bazen de fiziksel yapıların m3:hvolmasına __yçf~__çt;_-Bu
askerler evlerine döndüklerinde beraberlerinde frengi hastalığını
götürdüler; Fransızlar bu hastalığa "İtalyan hastalığı", Avrupa'nın
geri kalanı ise "frengi" diyordu. İtal~n şehir devletlerinin birbirle-
rine karşı dış ·güçlerle ittifak kurması aralarındaki dü manlıkları
~rt1!dı ve İtalya 1879 yı ına adar bölünmüş olarak kald~.
Ital a'daki değiş_en ittifaklar sistemi kimin dost kimin düşman ol-
du"u hakkında oğru bilgi sahibi olmaya dayanıyordu. Başlangıçta
Italyan şehir devletleri bilgiyi baş a şe ır ere seyahatler yapan veya
oralarda yaşayan tüccar ve bankerlerden sağlıyordu; ancak 15. yüz-
y~l~a görevleri sürekli habe; ~lf!şı_~~ğlam_~tve ög~mli l<jşileriı_ı_gii_ye­
nını kazanmak olan daimi temsiJçikr_y_ollamara başladılar.~-
168 ERl<EN MODERN DÖNEMDE AVRUPA 14$0-1789
silciler _ınQ.d.eı:n...diploma~i...}[aı:attı; Daimi elçiliklero-açtılar ve bura-
1~;-man içinde yabancı ülkelerin egemenlik alanları· olarak kabul
edilmeye başlandı; ayrıntılı kayıtlar tuttular, açık ve gizli ittifaklar
kurdular. Büyük İtalyan şehir devletleri kısa bir süre içinde İtalya'nın _
bütün· şehirlerinde elçilikler açtılar; 1490'lara gelindi~de Batı bY-
rupa'nın bi!L_ük ülkelerine ait sar~!~11.1 tamam~ da elçileri ,V:~~-d!.
Burgonya, 6giltere ve papanın Roma'daki sarayındaftalyan stili el-
çilikler açan ilk hükümdar Aragonlu Fernando'ydu; 16. yüzyılın
başlarına gelindiğinde diğer Batı Avrupalı hükümdarlar da aynısını
yapmıştı ve çoğunlukla diplomat olarak İtalyanları çalıştırıyorlardı.
Diplomatlarla ilgili resmi yazılarda diplomatların görevi, özellikle
Hıristiyanlar arasında, barışı korumak olarak tanımlanıyordu. Ama
gerçekte elçiler tek bir ülkenin çıkarları için çal~ıyorlardı. Frarisa
sarayındaki İtalyan elçiler ile_bütün Avrupa saraylarında bulunan
İspanyo_l elçiler savaşı önlemeye yardım etmek yerine,, Fransa'nın
istila kararı almasında etkili oldular ve bunu takip eden uzun savaş-
lar dizisinde rol almaya devam ettileı: .. .
Genellikle şehir devletlerinin İtalya'yı geri bıraktığı, ulusun or_ta-
ya çıkmasını engellediği kabul_edilir; ama bu şehirler aynı zaman-
da geleceğin modelleri olarak da görülebilir. 19. yüzyıla gelindiğin­
de, çok devletli_ bir sistem içinde bir güç dengesi oluşturmak, bütün
Avrupa'daki liderlerin en önemli siyasi hedefi haline gelmişti. Hem
diplomatlar hem de askerler bu güç dengesini korumak ve kendi ül-
kelerinin emellerini gerçekleştirmekle yükümlüydüler.
" yıl kentlerini koruyup savunacaklarina yemin ediyorlardı ve böyle-
İtalyan şehir ·devletleri ile Alman imparatorluk şehirleri, siyase-
tin çoğu insanın günlük yaşamı üzerinde, yani yerel düzeyde, son
derece büyük etki yaptığının en gözle görünür örneğidir. Bu şehir­
lerin tarihi, bütün Avrupa'da, en tepede bulunan ve aralarında ev-
lilik bağları kuran hanedanların altındaki şehirler, köyler, kilise böl-
geleri, tımarlar ve daha başka birçok küçük yönetim biriminin de
insanlar ve aileleri üzerinde otorite sahibi olduğunu bize hatırlat­
maktadır. Tıpkı ulusal ve bölgesel hükümdarlar gibi, bu alt düzey
SiYASET VE ll<TİDAR, 1450-1600 169
yönetimler de.vergi talep ediyor, bürokrasiler oluşturuyor ve emir-
ler yayımlıyordu. Vergilerini ödemeyen, yetkililerin dediklerini yap-
. mayan veya emirlere uymayanları cezalandıran mahkemeler kuru-
yorlaröı. Çoğu insa~, ulusal veya bölgesel bir hükümdarın memu-
ru olmayı aklııidari geçiremese bile, bir köy korucusu, park bekçi-
si, kilise zangocu veya pazaryeri görevJisi olabilirdi.
·B_u yerel yönetim kurumlarının bazıları kilise tarafından idare
eruliyordu. Bütün Avrupa'daki Hıristiyanlar yerel kiliselerine vergi-
lerini ödüyorlardı ve evlilik, ahlak ve daha başka konularda kilise
mahkemelerinin otoritesine bağlıydılar. Diğer kurumlar laikti.
1450 yılına gelindiğinde Avrupa'nın birçok bölgesindeki köyler,
ekin ekmeyi ve hasat kaldırmayı düzene sokan ve köy dışındaki si-
yasi görevlilere karşı köyü temsil eden meclisler ve mahkemeler gi-
bi özerk kurumlara sahip komünler halini almıştı. Bazı yerlerde bu
gruplar, bölgenin beyi ile birlikte veya kendi başlarına emirler çıka-
rabiliyor ve yasal kararlar alabiliyordu. .
Yerel beylerden bağımsızlıklarını kazanan kasabaların ve şehir­
lerin idari kurwnları çok daha güçlüydü. Daha önce de gördüğü­
müz gibi, Almanya ve İtalya'da bu kurumlar sadece imparatora
bağlı olabiliyor veya hiçbir yüksek siyasi otoriteye bağlı olmayabi- ·
fiyordu. Ancak, ulusal krallıkların ortaya çıktığı bölgelerde bile şe­
hirler vergi topluyor, emirle~ yayınlayıp uyguluyor, surlar ve kaleler
inşa ediyor, mahkemeler, hastaneler, yetimhaneler ve sık sık da şe­
hir genelevleri kuruyorlardı.
Büyük şehirlerde genellikle tüccar oligarşisi egemendi; küçük
kasabalarda ve köylerde çoğunlukla en güçlü insanlar varlıklı aile-
lerin erkekleriydi. Ancak, birçok yerde bütün yetişkin erkekler her
likle, en azından sembolik olarak, siyasi bir topluluğun parçası olu-
yorlardı. Onlar yurttaştı (citizen). Bu sözcük etimolojik ve kavram-
sal olarak birçok Avrupa dilinde "bir şehirde veya toplulukta yaşa­
mak" anlamına geliyordu. Latincede civitas sözcüğü hem "yurttaş­
lık", hem de "topluluk" anlamına gelir; Fransızcada bourg şehir,
_şehirde yaşayanlar ise bourgeois'dır; Alıİıancada Burg surla çevril-
m~ bir şehir veya kale demektir ve orada yaşayanlar Bürger'dir. Bu

170 ERKEN MODERN oôNEMOE AVRUPA 1450-1789
dönemde bir şehrin veya kasabanın yurttaşı olmak ·insanlara doğ­
rudan oy kullanma hakkı vermiyordu; ancak hukuken ayrıcahkli
bir konum sağlıyordu; yurttaşlar çoğunlukla yurttaş olınayanlaı:0 ·
dan daha az vergi ödüyorlar ve başkasından izin almaksızın şehir­
de yaşama ve mülk satın alma hakkına, şehir dışında yaşayan her- ·
hangi bir kişinin taleplerine uymama hakkına ve hastalandıkların­
da veya elden ayaktan d~tüklerinde şehir hastanesine yatmak ve-
ya kamudan mali destek almak gibi bazı hizmetleri talep etme hak-
kına sahip oluyorlardı. Kısacası, bu statü, bugün yurttaşlık _denin-
ce aklımıza gelen ayrıcalıkların çoğunu, özellikle de belli bir yerde
rahatsız edilmeden yaşama ve çalışma hakkını sağlıyordu. Dolayı­
sıyla, yurttaşlık arzulanan bir ı:netaydı ve mülk veya krallık gibi v_e-
raset yoluyla aktarılmaya başlandı. ·
Yurttaşlığın önemi ve veraset yoluyla (mülkte veya krallıkta ol-
duğu gibi) aktarılabilmesi cinsiyet temelinde ayrım yapıldığı anla-
mına geliyordu. Kadınların yıllık yemin etme uygulamasında yer al-·
mamalarına karşın, 1500'e kadar mahkeme kayıtlarında onlardan
düzenli olarak kadın yurttaş (citizeness, Bürgerin, bourgeoise) diye
söz ediliyordu. Şehirler yurttaş sayısını kısıtlamanın yollarını ara-
maya ve kadınları zihinsel olarak zayıf kabul eden Roma hukuku
Avrupa'da yayılmaya başlayınca, bu sıfat gi~erek daha az kullanıl­
maya başlandı. Çok ender olarak kadınlar şehirlerde ve kasabalar-
da kilise mütevellisi, pazaryeri görevlisi veya park bekçisi olarak,
özellikle de bu görevi yapan bir erkeğin dul karısı iseler görev yapı-·
yorlardı. Kadınlara çoğu yerde şehir ebeliği görevi veriliyordu. Bu
görevlere getirildiklerinde tıpkı erkekler gibi yemin ediyorlardı. _An·
cak kadınlar kent v~ya köy yönetiminde asla yüksek görevlere ge-
tirilmiyorlardı. Tabii, kadınlara ülkeler ve bölgeler miras kalıyordu,
buraları yönetiyorlardı, ama kadın hükümdarlar kadınlara erkek
· hükümdarların verdiğinden çok daha önemli siyasi bir rol vermi-
yorlardı. Hiçbir kadını bakan veya yargıç yapmadılar veya erkek-
lere sanlan hükümet makamlarını kadınlara satmadılar.
,.
1450 yılında~ sonra, Avrupa'~ın her yerinde olmasa bile birçok
bölgesinde, merkezileşmiş hükümet kurumlarının büyüklüğü ve
SiYASET VE iKTiDAR, 1450-1600 171
. kapsamı arttı. A~keri teknolojideki değişiklikler, özellikle de barut-
.la çalışan silahların kullanımı ve· bunu yanı sıra orduların giderek
, bürüyen boyutları savaşları eskisinden çok daha pahalı hale getir-
di. Osmanlı sultanlarıyla başlayarak, büyük devletlerin hüküm-
darları daimi ordular1<iırdular ve deniz\uvvetlerinin daha profes-
yonelleşmesini desteklediler. Artan askeı:i harcamaları karşılamak
için yeni vergiler ve bürokrasiler geliştirdiler ve savaşların yanı sıra
evlilikler yoluyla da topraklarını genişletmek için kurnaz evlilik
stratejilerine başvurdular. Birleşme süreçleri de, yerel bağlamda
değişiklikler göstererek, benzer modeller izledi: İngiltere'de Tudor
hanedanı Katolik kilisesinden ayrıldı ve Parlamento'nun gücü
arttı; Fransa'da Valois hanedanı hükümdarları bölgesel soylular
üzerinde yeniden egemenlik kurdular ve' kraliyet makamlarını
satarak para topladılar; İber yarımadasında krallar, avantajlı evli-
likler yaparak, Müslümanların elinde kalan toprakları fethederek
ve Yahudilikten ve İslamiyetten Hıristiyanlığa geçenleri araştıran,
Papalık denetiminden bağımsız ayrı bir Engizisyon kurarak güçle-
rini pekiştirdiler. Kutsal Roma İmparatorluğu'nda, Habsburg
hanedanı imparatorları merkezi bir ulus-devlet kuramadılar çünkü
güçlü bölgesel devletler imparatorluğun seçim.le gelinen bir
makam olmasını sağlıyordu ve hem dini bölünmeler, hem de
Fransa ile yapılan savaş imparatorluk kurumlarını zayıflatmıştı.
Doğuda Osmanlı sultanları, güneyde Akdeniz'in karşı kıyısına,
kuzeyde Avrupa'ya uzanan çok büyük bir devlet yarattılar.
Osmanlı İmparatorluğu'nun kuzeyinde, Polonya-Litvanya,
Moskova, Danimarka-Norveç ve İsveç'te soyluların bağımsız gücü
frenlendi ve güçlü devletler oluşturuldu. İtalya'da, tüccarların
yönettiği zengin şehir devletleri, şehirlerinin etrafını çevreleyen kır­
sal bölgeyi ele geçirdi ve hiçbir şehrin çok güçlü olmasına izin ver-
meyen, değişen bir ittifaklar sistemi kurdu. Avrupa'nın her yerin-
de şehirler, köyler ve kilise bölgeleri gibi alt düzeydeki yönetimler
de vergi topluyor, yasalar çıkarıyor ve mahkemeler kuruyordu.
Ulus-devletin gelişmesi soyluların gücünü azaltmış gibi görünü-
. yor olabilir. Ulus-devlet onların kendi ordularına sahip olma ve ver-
gi toplama uygulamalarını sona erdirdi; ancak geleneksel seçkinler
172 ERKEN MODERN DÖNEMDE AVRUPA MS0-1789
yeni koşullara çok iyi uyum sağladılar ve daimi orduda komutan-
lıklar, büyüyen bürokraside makamlar ve yeni vergilendirme sis:
temleri aracılığıyla zengin olma olanakları buldular: Bazı ülkelerde
soyluların, ruhban sınıfının ve birkaç varlıklı şehirlinin temsilciler
meclislerinde siyasi kararlar verme hakları bulunuyordu; ancak on- ·
!arın daha önemli iktidar kaynakları, miras yoluyla kendilerine in-
tikal eden ve özenli evlilik stratejileriyle korunan ve geliştirilen aile
statüleriydi. 1450'de olduğu gibi 1600'de de siyasi güç hükümdar-
larııı, soyluların ve bazen de kabiliyeti, çekiciliği veya yetenekleri
sayesinde göze giren soyiu olmayan birinin elinde bulunuyordu.
15. ve 16. yüzyıllarda hükümdarlar faaliyetlerini bizim politika
olarak adlandırdığımız şeyle sınırlandırmadılar; çoğunlukla uy ..
ruklarının kültürel ve dini yaşamlarını da biçimlendirmeye çalıştı­
. !ar; çünkü bu alanların iktidarı korumak için önemli olduğunu
fark etmişlerdi. Jacob Burckhardt ile Benedict Anderson'un vurgu-
. ladığı gibi, ulus-devletlerin ortaya çıkmasına askerler ve vergi top-
layıcıları kadar yazarlar ve sanatçılar da katkıda bulunmuştu. An-
cak reı.samlar, besteciler, şairler ve deneme yazarları kendilerini si-
yasi konularla kısıtlamadılar veya yalnızca ve her zaman hamileri
olan kraliyet mensupları için çalışmadılar. Avrupa'nın yaratıcı de-
halarından bazıları yeni silahlar ve yeni kanunlar. ortaya çıkarır­
ken, bazıları da yeni sanatsal teknikler, yeni edebiyat biçimleri ve
yeni müzik aletleri geliştiriyorlardı. Bundan sonraki bölümde gö-
receğimiz gibi, bu insanlardan bazıları güçlü yöneticilere hem ·
ölümcül silahlar hem de mükemmel tablolar yaptılar.
Bu dönemdeki·siyasi gelişmeİer konusunda yapılan genel çalış­
malar için bkz. Richard Bonney, The European Dynastic States:
1494-1660 (Oxford: Oxford University P1':ss, 1991); Thomas Ert·
man, The Birth of Leviathan: Building States and Regimes in Me·
dieval and Early Modern Europe (Cambridge: Cambridge Univer-
sity Press, 1997).
SIYAStTVE iKTiDAR, 1450·1600 '173
. _Askeri gelişmeler için bkz. John R. Hale, War and Society in Re-
naıssance Europe, 1450-1620 (Baltimore:Johns Hopkins University
. Press, 1985); Bert S. Hail, Weapons and Warfare in Renaissance Eu-
r~pe: G~npo':'der, Technology, and Tactics (Baltiınore: Johns Hop-
kıns Unıversıty Pr:ess, ~1997); Jeremy Black, European Warfare,
1494-1660 (Londra: Routledge, 2002); Jan Glete, Waı:fare at Sea,
1500-1650: ı\tiaritime Conflicts and the Transfonnation of Early
Mod~ Europe (Londra: Routledge, 2002). John A. Lynn, Women,
Armıes: and ~ar(are in Ear/y Modern Europe (Cambridge:
Cambrıdge Unıversıty Press, 2008); Femando Gonzales· de Le6n,
The Road to Rocroi: Class, Culture and Command in the Spanish
Army of Flanders, 1567-1659 (Leiden, Brill, 2009). Erken modem
dönemde "askeri bir devrim"iri gerçekleştiğini ileri süren ilk maka-
leyi .ı\ılichael Roberts yazmıştır. Bu makalenin oulunduğu kitap: Clif-
ford 1: ~ogers, der., The Military Revolution Debate: Readings on
the M~lıtary Transformation of Early Modern Europe (Boulder, CO:
Westvı~v Press, _1_995). Aynı zamanda pkz. Jeremy Black, A Military
Rev~lutıon? Mılıtary Change and European Society, 1550-1800
(Basıngstoke, UK: Macmil!an, 1991) ve Geoffrey Parker, The Mili-
tary Revolution: Military Innovation and the Rise of the West,
1500-1800,_ 2. baskı (Cambridge: Cambridge University Press,
19:6). Davıd Parrott, The Business of War: Military Enterprise and
Mılıta?' Rev~luti~n in E_arly Modern Europe (Cambridge:
.··. Cambndge Unıversıty Press, 2012).
· ·... . . Merkezileşen devletler ile aristokrasi arasındaki ilişki için bkz. ·
·.. Samuel Clark, State and Status: The Rise of the State and Aristoc-
r~tic Power in Western Europe (Toronto: McGill-Queen's _Univer-,
sıty Press, 19~5); Jonathan Dewald, The European Nobility, 1400:
1800 (Cambrıdge; Cambridge University Press, 19%); John Adam-
son, der., The Princely ~ourts of Europe:-Ritual, Politics and Cul-
ture under the Ancien Regime, 1500-1750 (Londra: Weidenfeld
and Nicolson, 1999); Hillay Zmora, Monarchy, Aristocracy and
the State in Europe, 1300-1800 (Londra: Routledge, 2001). · ·
Bazı Ban Avrupa ülkelerinin bu dönemdeki siyasi tarihleri hak-
kında birçok tartışma vardır. Bkz. John Guy, Tudor England (O.ic-
ford: Oxford University Press, 1988); Steven Gunn; Early Tudor
174 ERKEN MODERN DÖNEMDE AVRUPA 1450-17119
Government, 1485-1558 (Basingstoke, UK: Macmillan, 1995}; Su-
san Doran, England and Europe in the Sixteenth Century (Basing- ·
stoke, UK: Macmillan, 1998); Susan Brigden, New Words, Lost ..
Worlds: T.he Rule of the Tudors, 1485-1603 (Londra: Ailen Lane,
· 2000). İrlanda için bkz. Steven G. Ellis, lreland in the Age of the
Tudors, 1447-1603:·English Expansion and the End of Gaelic Ru-
le (Londra: Longnıan, 1998). Fransa için bkz. James B. Collins, The
State in Early Modern France 2. baskı (Cambridge: Cambridge
University Press, 2009); Mack P. Holt, der., Renaissance and Refor-
mation France (Oxford: Oxford University Press, 2002). İspanya
için bkz. John H. Elliott, Imperial Spain, ·1469-1716 (Londra: Ed•
ward Arnold, 1963); John Lynch, Spain under the Habsburgs, 2
cilt. (Oxford: Oxford University Press, 1991, 1992).
İspanya'daki Hıristiyanlar, Yahudiler ve Müslümanlar arasında­
ki ilişkiler için bkz. Mark D . .tvieyerson ve Edward D. English, der.,
Christians, Muslims, and Jews in Medieval and Early Modern Spa-
in: Interaction and Cultural Change (Notre Danie, iN: Notre Da-
me University Press, 1999) ve Mary Elizabeth Perry, The Handless
Maiden: Moriscos and the Politics of Religion in Early Modem
Spain (Princeton: Princeton University Press, 2005). Bu ilişkilerde
ve İspanyol toplumunu biçimlendirmede İspanyol Engizisyonu'nun
rolü için bkz. William Monter, Frontiers of Heresy: The Spanish In-
quisition {rom the Basque Lands to Sicily (Cambridge: Cambridge
University Press, 1990); ve Joseph Perez, The Spanish Inquisition:.
A History (New Haven: Yale University Press, 2006). Engizisyonun
yaptıkları ve mirası kon~sunda iki yeni ve önemli çalışma:
Francisco Bethencourt, The Inquisition: A Globql History 1478-
1834 (Cambridge: Cambridge University Press, 2009) ve Cullen ·
Murphy, God's Jury: The Inquisition and the Making of the
Modern World (Boston: Ho:ughton-Mifflin, 2012).
Orta Avrupa'daki siyasi gelişmeler ve özellikle de Habsburgların
buradaki rolü için bkz. Helmut G. Königsberger, The Habsburgs
and Europe, 1516-1660 (Ithaca, NY; Cornell University Press,
1971); Michael Hughes, Early Modem Germany, 1477-1806 (Ba-
singstoke, UK: Macmillan, 1992); Andrew Wheatcroft, The Habs-
burgs: Embodying Empire (Londra: Viking, 1995); Peter H. Wil-
SiYASET VE iKTiDAR, 1450-1600 175
.son, The Ha/y·Roman Empire, 1495-1806 (Londra: St. Martin's,
1999). Daniel Stone'un, The Polish-Lithuanian State, 1386-1795
,(Seattle: University of Washington Press, 2001) başlıklı kitabı Po-
lonya üzerine s~>n yıllarda çıkan İngilizce bir kitaptır. Osmanlı İm­
paratorluğu için .bkz. Daniel Goffman, The Ottoman Empire and
Early Mo~ern.Europe (Cambridge: Cambridge University Press,
2002); Colin lmber, The Ottoman Empire, 1300-1650: The Str.uc-
ture of Power (Basingstoke, UK: Macmillan, 2002).
İtalyan şehir devletleri için bkz. Dennis Romano, Patricians and
Popo/ani: The Social Foundations of the Venetian Renaissance Sta-
te (Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1987); Richard
Mackenne!, The City State, 1500-1700: Republican Liberty in an
Age of Prıncely Power (Basingstoke, UK: Macmillan Education
198?); Philip Jones, The Italian City-State: From Commune tos;/
norıa_ (Oxford: CJarendon Press, 1997); Thomas James Dandelet,
Spanısh .Rome, 1500-1700 (New Haven: Yale University Press,
2001). John M. Najemy, A History of Florence 1200-1575
(L?ndon: .Wiley-Blackwell, 2008). Garrett Mattingly, Renaissance
Dıplomacy (Boston: Houghton•lvlifflin, 1955) başlıklı kitabı haÜ
diplomasinin başlangıcını anlatan en temel yapıttır.
•
Daha başka öneriler ve yönlendirmeler için bkz.
www.cambridge.org/wjesnerhanks.
1 N_icc_olô,Machiave_lli, The Prince and the Discourses, çev. Luigi
Riccı, gozden geçıren E. R. P. Vincent (New York: Random
House, 1950), s. 53.
2" Denys Hay, der. ve çev., The Anglia Historia of Polydore Vergi/,
AD 1485-1537, 74.kitap (Londra: CamdenSociety, 1950),s, 147.
3 Jacob Burckhardt, The Civilization of the Renaissance in [taly
2 Cilt (New York: Harper and Row, 1958), s. 22. '
4 Benedict Anderson, Imagined Co.mmunities: Reflections on the
Origins and Spread of Nationalism, gözden geçirilmiş baskı.
(Londra ve New York: Verso, 1991), s. 6.