Lời bài hát Nhớ về Hà Nội của nhạc sĩ Hoàng Thiệp có viết: “Dù có đi bốn phương trời,

lòng vẫn nhớ về Hà Nội”

Quả thật, Hà Nội đẹp và bình dị, đáng yêu và mơ màng, giống như một thứ
tình yêu không dễ để gọi tên, chỉ biết ngắm nhìn, trân trọng và nâng niu. Cuốn
sách “Hà Nội băm sáu phố phường” chính là tác phẩm có thể giúp ta hiểu hơn
về một Hà Nội như thế, hiểu thêm về những nét đẹp của thủ đô yêu dấu.

“Hà Nội băm sáu phố phường” là tập bút kí nổi tiếng của nhà văn Thạch Lam. Thạch
Lam (1910 – 1942), tên thật là Nguyễn Tường Lân, sinh tại Cẩm Giàng, Hải Dương.
Ông là cây bút tiêu biểu thuộc nhóm Tự lực văn đoàn. Tập bút kí “Hà Nội băm sáu
phố phường” được tập hợp lại từ những bài viết in trên báo sau khi ông qua đời,
như để nói hộ cho mọi trái tim tin yêu luôn hướng về thủ đô, rằng “Hãy yêu mến Hà
Nội với tâm hồn người Hà Nội”. Theo Thạch Lam: “Người Pháp có Paris, người Anh
có London, người Tàu có Thượng Hải. Trong các sách vở, trên các báo chí, họ nói
đến thành phố của họ một cách tha thiết, mến yêu”. Người Việt Nam ta, ta tự hào khi
có Hà Nội.

“Hà Nội băm sáu phố phường” chủ yếu viết về chuyện phố, chuyện phường, đời
sống dân sinh, đặc biệt là đi sâu vào những thức quà chỉ riêng nơi đây mới có. Đến
với những trang viết xinh xinh kia, Hà Nội xưa hiện ra ở nhiều góc cạnh cùng các
đặc trưng riêng, tạo nên sức quyến rũ lạ kì, níu chân bất cứ vị khách nào lại qua. Đó
là những mái nhà cổ kính khoác lên mình lối kiến trúc độc đáo, dáng vẻ quanh co
nhưng rất đỗi mềm mại của những con phố quen thuộc, là nét văn hoá ẩm thực tinh
tế... giữa không gian êm ả, thanh bình, rộn rã mà trầm mặc. Nói cách khác cuốn
sách đã giúp người đọc nhìn thấy cả vóc dáng và tâm hồn Hà Nội.

Hai mươi mốt bài kí nhỏ như hai mươi mốt bức họa đầy hoài niệm, dựng nên hình
bóng Hà Nội xưa. Ta sẽ bắt gặp nhiều cảnh đời qua những mẩu chuyện ngắn hết
sức xúc động. Họ là những người phụ nữ tần tảo, sống một cuộc đời lầm lũi, vất vả
với gánh nặng cơm áo gạo tiền. Bên cạnh đó, thấp thoáng giữa các số phận éo le,
ẩn hiện tình yêu đôi lứa trong sáng và thuần khiết. Tất cả đều là những câu chuyện
về những con người Hà Nội, nép mình dưới những khu phố khác nhau, với những
mảnh ghép cuộc đời khác nhau, hiện lên đơn sơ bằng ngòi bút chân thực của tác
giả. Ông đã nhắc đến “nghệ thuật biển hàng” đang dần biến mất vì sự Tây hóa, học
đòi của các chủ quán khiến văn hóa tiếng việt của dân tộc bị lu mờ. Với “Hà Nội băm
sáu phố phường”, tác giả cũng bày tỏ niềm thương cảm tới những người bán rong –
những thân phận bé nhỏ, lam lũ kiếm sống, mưu sinh trong đêm. Tôi chợt nhận ra
rằng đằng sau một Hà Nội phồn hoa vẫn còn đó những mảnh đời nhọc nhằn cơ cực
đến thế. Khi tất cả chìm trong màn đêm, những tiếng rao như mở ra một thế giới
mới của Hà Nội, một thế giới không ồn ào, không vội vã mà là một Hà Nội tĩnh lặng
chứa bao nỗi lo toan.
Nhưng ấn tượng hơn cả trong tác phẩm của Thạch Lam có lẽ là những trang về văn
hoá ẩm thực của người dân Hà thành. Qua cách những hàng chữ nhẹ nhàng thủ
thỉ, các thức quà Hà Nội xưa hiện lên khiến bất cứ ai cũng phải xuýt xoa, phải gật
gù, phải thèm thuồng, phải say đắm. Đó là “Bún sườn và canh bún”, là“Bánh
đậu”, là“Bánh khảo, kẹo lạc”… mỗi thức quà đều được tác giả đặc tả khéo léo nhằm
mang tới một hình dung rõ nét nhất về phong vị của người Tràng An. Hơn thế, ông
còn đẩy những món ăn ấy lên một tầm cao hơn khi khẳng định qua bài kí: "Quà ...
tức là người". Đối với Thạch Lam, ăn quà không đơn thuần là nếm những sản vật
trong trời đất mà là sự cảm nhận những tinh hoa, là thần thái, cũng như bộc lộ nét
văn hóa trong cách thưởng thức khi "Ăn quà cũng là một nghệ thuật.”

Trong số những người yêu Hà Nội, tôi tin, Thạch Lam là người yêu Hà Nội hơn cả.
Chỉ qua một tập tùy bút nhỏ, độc giả đã có thể thấy tâm hồn một Thạch Lam như
đồng điệu với Thăng Long cổ kính, ngàn năm văn hiến, tinh tế và thanh lịch đến nhã
nhặn, thanh tao. Nhà văn phố huyện Cẩm Giàng đôi khi chỉ cần vài ba dòng, vài ba
câu mà gợi được cả hình ảnh về Hà Nội, không phải ở những khung cảnh sôi động,
ồn ào, không phải ở những vấn đề xã hội gay gắt mà như một góc khuất lặng lẽ và
chỉ người nào yêu Hà Nội lắm mới có thể nhận ra. Với một lối hành văn nhẹ nhàng,
thanh thoát, Thạch Lam đã bất tử hóa những cái bình thường, làm rung động con
tim người mến thương Hà Nội. Biết bao nghệ thuật trong một bức tranh nhỏ mà sắc
nét. Và đến được với nghệ thuật ấy không phải chỉ có tài, mà còn phải có lòng yêu,
yêu thành thực, yêu những cái bé bỏng của những đời bé bỏng, nghĩa là yêu Hà
Nội, vì cái bé bỏng ấy tức là tất cả Hà Nội.

Giọng văn của Thạch Lam không gay gắt, khoa trương, chỉ nhỏ nhẹ như một lời thủ
thỉ của thiếu nữ đang tâm tình với người thương. Dù nơi chốn kia có đang trở nên
hỗn tạp bởi sự giao thoa văn hóa thì cơn giận của nàng thiếu nữ ấy vẫn êm ái, mềm
mại, có phần oán trách, chê bai. Song Thạch Lam cũng rất khéo khen. Nhưng không
phải những lời sáo rỗng, xoay quanh tình yêu với thành phố ông đang sống. Nhờ lối
viết kiệm lời nhưng vẫn sắc sảo, Hà Nội đẹp bởi nó có những món ngon với phong
vị lạ lẫm, những người chủ quán cho ra đời vô vàn tuyệt phẩm mê đắm khiến người
ta sẵn sàng bỏ công, bỏ sức để được thưởng thức.

Đó là hình ảnh Hà Nội trong ký ức xưa cũ, hướng mắt về hiện tại, thủ đô còn được
như thế hay không? Những nét đẹp văn hoá, cả một bề dày trầm tích đất thủ đô
dường như dần bị mai một, tàn phai theo tháng năm. Hà Nội năm 2016 đang bước
những bước hối hả trên con đường phát triển. Nhưng phải chăng, vì quá nhanh nên
sẽ tồn tại cả đớn đau? Vẫn còn những nét cổ kính trầm mặc nhưng trong lòng Hà
Nội âm thầm từng ngày nếm nỗi đau bởi ô nhiễm và khói bụi độc hại. Với sự biến
đổi đó, những người mang hồn phách bay bổng và lòng yêu đau đáu dành cho Hà
Nội như Thạch Lam sao nén nổi tiếng thở dài xót xa. Bởi vậy, qua những dòng văn
đầy xúc cảm và tình yêu ấy, tác giả như gửi gắm đến thế hệ đi sau lời khuyên sâu
sắc: Dù hội nhập, dù hòa vào quá trình đô thị hóa, hiện đại hóa hiện nay, con người
Tràng An thanh lịch và cả thành phố dấu yêu này hãy cùng lắng lại, giữ trọn lấy
những giá trị văn hóa cốt lõi, những tinh hoa của một thời vàng son. Tác phẩm là lời
nhắc nhở chúng ta cần chung tay bảo vệ gốc rễ dân tộc, xây dựng thủ đô ngày càng
giàu đẹp hơn. Cái hồn của Hà Nội xưa vẫn còn, người Hà Nội vẫn rỉ tai nhau về
những quán ăn ngon để thưởng thức; những địa điểm đẹp để thả hồn; những góc
riêng để tâm sự. Băm sáu phố phường đất kinh kỳ xưa tựa như một chiếc gương đã
vỡ, nhưng không có lý do gì để chúng ta không yêu từng mảnh vỡ ấy, vì Hà Nội đẹp
khi con người đẹp.

“Hà Nội băm sáu phố phường” đã thể hiện tấm lòng trân trọng của Thạch Lam đối
với văn hoá và quá khứ của Hà Nội. Ai trong chúng ta cũng nên có trong tay cuốn
sách này - tập bút ký nổi tiếng chỉ dành riêng cho vẻ đẹp Hà Nội, để tự mình hít hà
đầy lồng ngực hương thơm một góc nhỏ xưa cũ, thả hồn vào dòng lịch sử mênh
mang của thủ đô yêu dấu và cảm nhận thực sự những nét đẹp đó trong mỗi trái tim,
để nhớ mãi rằng “Hà Nội xinh xắn lắm, đừng cứ mơ về những nơi xa xôi mà chẳng
mơ về Hà Nội.”