HYRJE NË SPEKTROSKOPI

Dr. KLEJDA HARASANI (HUDHRA)

Spektri elektromagnetik
UV 160 – 400 nm
VIS 400 – 780 nm
IR (0,78- 1000µm)
Spektri Elektromagnetik

E = hn n=c/l
 Drita si rrezatim elektromagnetik

Numri valor
1 c
υ= cm-1 E = hυ = h = hc υ
λ
λ
 transitions with different energies can occur, the bands are
broadened (see Figure 4). The broadening is even greater in
Kalimet elektronike dhe spektrat UV VIS të molekulave
solutions owing to solvent-solute interactions.

electronic energy levels

vibrational energy levels
rotational energy levels

electronic transition

Figure 4
E totaletransitions
Electronic = E elektronike + E spectra
and UV-visible luhatëse + E rrotulluese
in molecules

E elektronike > E luhatëse > E rrotulluese

Nivelet energjitike në spektrat atomikë dhe
spektrat molekularë
Absorbimi dhe emisioni i rrezatimit elektromagnetik bëhen në mënyrë të
përzgjedhur (selektive) në gjatësi vale që janë karakteristikë e atomit ose e
molekulës

hc

----- = ΔΕ = E2 – E1

Gjatë kalimeve të elektroneve nga një nivel energjitik në një tjetër, për shkak të
bashkëveprimit me rrezatimin elektromagnetik fitohet një vijë spektrale
Spektri është një hartë e kalimeve ndërmjet gjendjeve energjitike që ndodhin
në atomet, molekulat ose jonet gjatë bashkëveprimeve të tyre me rrezatimet
elektromagnetike.

Spektri UV-VIS i
benzenit

Gjatësia e valës (nm)

Spektrat e absorbimit dhe spektrat e emisionit
Spektrat e absorbimit
X + hν → X* (absorbimi i rrezatimit)
X* → X + nxehtësi (kthimi në gjendjen bazë)

Spektrat e emisionit
X + energji eksituese → X* (eksitimi i grimcës)
X* → X + hν (emisioni i rrezatimit)
SPEKTROFOTOMETRIA UV-VIS
Dr. KLEJDA HARASANI (HUDHRA)
 Baza teorike

 SF UV-VIS bazohet në spektrat e absorbimit të rrezatimit elektromagnetik të

zonës UV (160-400nm) e VIS (400-780nm) nga molekulat
Absorbimi nga lëndët organike
Grupe kromofore: C=C, C=O, C=N, C=S, N=N
Grupe auksokrome: -OH, -NH2, -SH
Absorbimi nga lëndët inorganike
Anione inorganike si jonet NO3-, CO32-, NO2-, N3-
Komponimet komplekse
 Paraqitje grafike e kalimeve elektronike

s*
Nivele të lira
p*

Energjia Orbital atomik Orbital atomik

n

Nivele të okupuara
p
s
Vetëm kalimet n – p*
p - p* Orbitale molekulare
Paraqitje grafike e kalimeve elektronike
energy level to a higher energy level. Figure 2 shows an example
of electronic transitions in formaldehyde and the wavelengths of
light that cause them.
Kalimet elektronike tek formaldehidi

transition

transition
Kromoforët që absorbojnë në UV ose VIS

Kromofori Formula Shembull lmax (nm)

Karbonil (keton) RR’C=O Aceton 271
Karbonil (aldehid) RHC=O Acetaldehid 293
Karboksil RCOOH Acid acetik 204
Amid RCONH2 Acetamid 208
Etilen RCH=CHR Etilen 193
Acetilen RC=CR Acetilen 173
Nitril RC=N Acetonitril < 160
Nitro RNO2 Nitrometan 271
Kromoforët
Efektet e zëvendësuesve
Zëvendësuesit mund të shkaktojnë një prej këtyre efekteve në një kromofor
i. Zhvendosja Bathokromike (zhvendosja e kuqe) – zhvendosje në l më të
madhe; energji më të ulët

ii. Zhvendosja Hipsokromike (blu) – zhvendosje në l më të vogël; E më të lartë

iii. Efekti hiperkromik – një rritje në intensitet

iv. Efekti hipokromik – një ulje në intensitet

Hiperkromik
e

Hipsokromik Bathokromik

Hipokromik

200 nm 700 nm
l (nm)
Figure 7
Transmission and color
Ngjyra e absorbuar dhe komplementare

Wavelength [nm] Absorbed color Complementary color

red blue-green
orange greenish blue
yellow-green purple
green red-purple
bluish green red
greenish blue orange
blue yellow
violet yellow-green
Figure 7
Transmission and color

Figure 8
Ligji i Beer-it
A  - log T  - log I / I 0   log I 0 / I   e  b  c
 Ligji i Beer-it
A  - log T  - log I / I 0   log I 0 / I   e  b  c
Që të vlejë ligji i Beerit, duhet të plotësohen këto kushte:
 tretësira të jetë e holluar (që të mos ndodhë dobësimi i intensitetit të rrezatimit
nga shpërndarja e rrezatimit prej grimcave të ngurta në tretësirë
 tretësi të jetë transparent, pra të mos absorbojë (kur tretësi absorbon - prova e
bardhë)
 tretësi të jetë joviskoz
 lënda të ketë tretshmëri të lartë në tretësin e përdorur
 faqet e enës (kyvetës) të mos pasqyrojnë rrezatimin
 Ligji i Beer-it
A  - log T  - log I / I 0   log I 0 / I   e  b  c

A – absorbanca (pjesa e rrezatimit të absorbuar nga ε – koeficienti molar i absorbimit, absorbueshmëri

mostra) molare (mol/l)-1 cm-1
I0 – intensiteti i rrezatimit në hyrje të tretësirës l – gjerësia e celulës së absorbimit (kyvetës) në cm
I – intensiteti i rrezatimit në dalje C – përqëndrimi i analitit në mol/l
T – transmitanca ose përshkueshmëria (pjesa e
 Shmangiet nga ligji i Beerit

- shmangiet kimike:
 zhvendosja e ekuilibrit kimik
 reaksionet kimike
 ndryshimi i pH
 ndikimi i kohës së matjeve, lëndëve interferuese e papastërtive
- shmangiet instrumentale (fizike):
 përdorimi i dritës jomonokromatike
 ndikimi i rrezatimit të huaj
 Lakorja e absorbimit

Lakoret e absorbimit janë

karakteristike për çdo substancë.
Prej tyre mund të gjendet:
- zona spektrale në të cilën
absorbon substanca
- λmax , për të cilën ε paraqet
vlerën maksimale

Matjet që kryhen duke përdorur rrezatime në λmax paraqesin disa përparësi:

ndjeshmëria e matjeve maksimale, përzgjedhshmëri më e lartë, përpikmëri më e mirë, më pak
shmangie nga ligji i Beerit
Lakorja e absorbimit (shembuj)
Lakorja e kalibrimit

Sa është përqëndrimi i mostrës?

Lakorja e kalibrimit

Sa është përqëndrimi i mostrës?

Aparatura në spektrofotometrinë UV-VIS

log(I0/I) = A
I0 I

mostra
Burime UV-VIS

Detektor
200 700
l, nm

Monokromator

referenca
(përzgjedhës i ƛ) I0 I0
 Aparatura në spektrofotometrinë UV-VIS

Burimi i rrezatimit – llambë deuteriumi në UV; llambë volframi ose halogjeno-kuarcore në VIS
Monokromatorë – prizmat, rrjetat e difraksionit
Ena e mostrës (kyveta) – qelqi në UV; kuarci në VIS
Detektori - celulat fotovoltaike, llambat fotoshumëzuese, me seri diodash (DAD)
Pajisjet e dispersionit

• Dispersion jo-linear
• I ndjeshëm ndaj PRIZMAT
temperaturës

• Dispersion linear
• Shkallë të ndryshme RRJETAT E
DIFRAKSIONIT
Dispersioni i dritës polikromatike
me një prizëm

Infrared Rreze
monokromatike
E kuqe
Orange
E verdhe CARJE
E gjelber
Rreze PRIZEM Blu
Polikromatike Violet

Ultraviolet

Rreze polikromatike Rreze monokromatike

Prizëm – zgjidhet gjatësia e valës që dëshirojmë duke lëvizur të çarën

 length normally is linear.

Spektrat derivative
Derivative spectra If a spectrum is expressed as absorbance (A) as a function of
wavelength (l), the derivative spectra are:

Absorbance Absorbance

Zero order: A = f(l)

dA
First order: ------- = f ¢( l )
1st derivative 2nd derivative dl

2
d A
Second order: --------2- = f ²( l )
dl

3rd derivative Figure 5 on the next page shows the effects of derivatization on
4th derivative
simple Gaussian absorbance band. The derivative spectra are
 APLIKIMI I LIGJIT TË BEERIT PËR PËRZIERJET

- Ligji i Beerit gjen aplikim dhe në tretësirat që përmbajnë më

shumë se një substancë që absorbon, nëse nuk ka ndërveprime
midis tyre
- Absorbanca totale e një sistemi me shumë përbërës në një gjatësi
vale të caktuar është shuma e absorbancave të veçanta

Atotal = A1 + A2 + ………+ An
= ε1bc1 + ε2bc2 + ……… + εnbcn
measurement errors always occur. Such errors can affect
significantly the accuracy of results when spectra overlap
significantly. Figure 12 shows a simulated two-component
mixture with no overlap of the spectra at the absorbance maxima.
Spektri i një mostre me dy përbërës me pak mbivendosje
Absorbance [AU]

Wavelength [nm]
Spektri i një mostre me dy përbërës me shumë mbivendosje
Absorbance [AU]

Wavelength [nm]
 Spektrat e absorbimit të derivateve të hemoglobinës
Sulfhemoglobin
Oxyhemoglobin
Carboxyhemoglobin
Absorbance [AU]

Hemoglobin (pH 7.0–7.4)

Deoxyhemoglobin

Wavelength [nm]
 Measured absorbance [AU]
0.1428 mg/ml
spironoloactone
Përdorimi i ndryshimit
të gjatësisë së valës në
Absorbance [AU]

rritjen e intervalit
dinamik

Wavelength [nm] Concentration [mg/ml]

 Aplikimet e SF UV-VIS
Në analizën cilësore:
1. për identifikimin e një lënde (krahasim i spektrit UV-VIS të mostrës me spektrin e
komponimeve kimike të pastra)
2. Për të provuar shkallën e pastërtisë së një preparati
3. për studimin e strukturës së lëndëve organike dhe në veçanti për të provuar praninë
e grupeve kromofore
4. për të përcakuar pKa e një komponimi
5. për të përcakuar stekiometrinë (raportin metal:ligand) të një komponimi kompleks
Në analizën sasiore:
për substancat që përmbajnë grupe kromofore që absorbojnë rrezatime në UV-VIS
Aplikimet e SF UV-VIS
 Zbatime të ligjit të Beerit në SF UV-VIS

A= A(1%,1cm) ∙ l ∙ C
A - absorbanca e matur
A(1%,1cm) - absorbanca e tretësirës 1% (ose 1g/100ml) në kyvetën 1cm
l - gjatësia e kyvetës në cm (zakonisht është 1cm)
C – përqëndrimi i mostrës në g/100ml
A
C = ------------------
A(1%,1cm)