11.

SINIF

F E L S E F E
KONU ANLATIMLI

SAYISAL
 1. ÜNİTE: M.Ö. 6. Yüzyıl
M.S. 2. Yüzyıl Felsefesi

11.SINIF
FELSEFE

1. FASİKÜL:
Felsefe’nin Ortaya Çıkışı

KAZANIMLAR

µ Felsefenin ortaya çıkış sürecinin nasıl olduğunu açıklar.

µ İlk medeniyetler hakkında bilgi verir
µ Doğa filozoflarının ilk neden arayışları ortaya koyulan argümanlarla açıklanır.
 1.
FASİKÜL M.Ö. 6. Yüzyıl- M.S. 2. Yüzyıl Felsefesi

FELSEFE’NİN ORTAYA ÇIKIŞI SÜMER MİTOLOJİSİ

İlk Çağ kavramı, ilk yazılı belgelerle başlayan, İsa’dan
sonra 476 yılında Batı Roma İmparatorluğu’nun çöküşüne
kadar süren geniş bir zaman diliminin adıdır. Bu zaman
aralığında Mısır, Mezopotamya, Hitit, Fenike, Yunan, Pers,
Roma, Uzak Doğu ve Hint kültürleri ortaya çıkmış ve
gelişmiştir.

İlk Çağ böylesi geniş bir zaman dilimini içermesine

rağmen İlk Çağ Felsefesi denildiğinde Yunan Felsefesi
(Antik Felsefe) anlaşılmaktadır. Çünkü Yunan kültürü,
kendisinden önceki kültürlerden farklı olarak, insan aklını
Sümer Mitolojisi
ve deneyimlerini sadece hayatta kalmak için gerek duyu-
lan pratik-teknik bilgiler edinmek için kullanılmaz. Sümer Uygarlığı, M.Ö. 4000’lı yıllarda Güney
Mezopotamya’da kurulmuş bir medeniyettir. Sümer Mitolojisi,
Aynı zamanda sadece bilmek için bilmek ister. Böylece
Sümerlerin kuruluşlarından yıkılışlarına kadarki dönemde
Yunan kültürü sayesinde pratikten teoriye geçiş gerçek-
din ve bilimle ilgili kültürünü içerir. Sümerlerin inanışlarına
leşmiştir.
göre evren, gök ve yerden oluşur; ancak başlangıçta gök
Bununla birlikte Sümer, Mezopotamya, Mısır, Çin, Hint ve yer birdir. Gökyüzü “An” diye adlandırılır ve erkeği
ve İran medeniyetlerinin ileri sürmüş olduğu birbirinden temsil ettiği kabul edilir. Yeryüzü “Ki” olarak adlandırılır ve
farklı düşünceler felsefenin ortaya çıkmasına zemin hazır- dişiyi temsil ettiği kabul edilir. Bu iki varlığın birleşmesin-
lamıştır. den hava tanrısı “Enlil” doğar. Sümer mitolojisine göre
“Enlil” zamanla babası “An”dan daha güçlü bir konuma
İlk Çağ’da Mitoslar
gelir. Babasını yenerek yeryüzünün hakimiyetini eline
Aristoteles’in de söylediği gibi insan doğası gereği geçirir. Sonrasında “Enlil” tanrılara hizmet etmek için in-
bilmek ister. Etrafında olup biten her şeyin, nasıl oluştu- sanı yaratır.
ğunu merak eder. Bu nedenle felsefe M.Ö. 6. Yüzyılda
MISIR MİTOLOJİSİ
Antik Yunan’da otaya çıkmadan önce insanlar, doğa,
toplum, insan üzerine sorular sordular. Ancak verilen ce-
vaplar akla uygun, sistemli bir düşüncenin ürünü değildi.

“Bu evren nereden gelip nereye gidiyor.”, “Bu dünyada

insanın yeri ve yazgısı nedir?” gibi sorulara verilen cevaplar,
inanca dayalı verilen cevaplardan öteye gidemedi. Doğayı
ve insanı hayret, korku ve inanca dayalı olarak mistik bir
şekilde açıklamaya çalışma biçimine “Mitos” denilmektedir.

Her toplumun mitosları vardır. Mitoslar, bilinçsiz olarak

çalışan ve yaratan kolektif hayal gücünden dogmadırlar.
Gelenekle kuşaktan kuşağa aktarılırlar. Mitoslar evre-
nin nasıl oluştuğunu, yaşamda insana dair olan her şey
ile ilgili (doğum, ölüm, savaş, kıtlık, aşk, doğal afetler gibi)
sorunlara mistik anlatı ile çözümler, açıklamalar sunar.
Mısır Mitolojisi
Mısır Uygarlığı, yaklaşık M.Ö. 3100 yılında Nil Nehri
etrafında kurulmuştur. Mısır Mitolojisi, uzun bir süre sür-
müştür. Yunan Mitolojisi, evrenin nasıl Mısır’daki insanların
inanışlarının ve dini uygulamalarının bütününü oluşturur.
Mısır inanışına göre başlangıçta kâinatın tamamı sularla
doluydu. Başlangıç tanrısı “Re-Atum” sudan doğdu.

Felsefe 2 11. Sınıf


M.Ö. 6. Yüzyıl- M.S. 2. Yüzyıl Felsefesi
Re-Atum hava (Şu) ve nem (Tefnut) tanrılarını yarattı.
Şu ve Tefnut tanrıları göğü (Nut) ve yeri (Geb) yarattı.
Sonrasında insan yaratıldı.
Not: Mezopotamya ve Mısır medeniyetleri yazılı kül-
türe geçiş ile felsefenin ortaya çıkışında önemli bir
rol üstlenmiştir. Yazılı kültüre Sümer (çivi yazısı) ve
Mısır (hiyeroglif yazı) ile geçirdiği kabul edilir. Bu ne-
denle felsefi düşünce içinde bu kültürler, ilkler ola-
rak görülmektedir.
Çünkü yazı dilinin oluşması, onun öğretilmesi ve ak-
tarılmasını; yazı materyallerinin (tablet veya parşömenler)
üretilmesi ise okulların açılmasını sağlamıştır. Ayrıca Sümer
ve Mısır medeniyetlerinin matematik, geometri ve astro-
nomi alanlarında elde ettikleri önemli bilgilerin etkileri, ilk
filozoflar olarak adlandırılan doğa filozoflarının felsefi gö-
rüşleri üzerinde görülmektedir.
YUNAN MİTOLOJİSİ
Yunan Mitolojisi
Yunan Medeniyeti M.Ö. 1200 ile M.Ö. 337 yılları ara-
sında hüküm oluştuğunu, tanrıların yaşantılarını anlatan
hikayelerden oluşur.
Yunan Mitolojisi’ne göre başlangıçta sonsuz bir boşluk
(Khaos) vardı. Khaos toprak anayı (Gaia) doğurdu.
11. Sınıf
1.
FASİKÜL
Toprak Ana’dan ise Gökyüzü Tanrısı’nı (Uranus) ve
Deniz Tanrısı’nı (Pontus) meydana geldi. Uranus ve
Pontus’tan diğer Yunan tanrıları oluştu. Yunan Mitolojisi’nde,
Gökyüzü Tanrısı Zeus’un doğanın temelini oluşturan tan-
rısal güçleri (Tiranlar) yakması ve bunların küllerini su ile
karıştırması sonucunda insanın meydana geldiğine inanı-
lır.
Not: Antik Yunan’da felsefe ortaya çıkarken he-
men hemen aynı zamanlarda Hindistan’da Buda,
İran’da Zerdüşt ve Çin’de ise Lao Tse ve Konfüç-
yüs gibi düşünür ve onların felsefi düşünceleri or-
taya çıkmıştır. Bu düşünürler kendi toplumlarında
egemen olan kültür ve inanışların dışına çıkarak
toplumsal düzenin ilkeleri üzerine yeniden düşün-
meye başlamışlardır.
Örnek 1
“Mitolojiler kültüre göre farklılık gösterse de ortak bir yapıya
sahiptir” diyen bir Felsefe öğretmeni mitolojik düşünce-
lerin hangi özelliğine vurgu yapmaktadır?
A) Mitolojiler yaşanmış hikâyelerden oluşur.
B) Mitolojiler kendi kültürlerinin özelliklerini taşımazlar.
C) Mitolojiler evrenin nasıl oluştuğu ile ilgili mistik anlatılardır.
D) Mitolojilerde evrenin nasıl oluştuğunun hikâyesi aynıdır.
E) Mitolojilerin oluşmasında insanın merak duygusunun bir
etkisi yoktur.
3 Felsefe
 1.
FASİKÜL M.Ö. 6. Yüzyıl- M.S. 2. Yüzyıl Felsefesi
ÇİN FELSEFESİ
Çin Mitolojisi
Çin Felsefesi’nin temelinde Yang (etkin) ve Ying (edil-
gin) kavramları bulunur. Bu felsefeye göre evrenin oluştu-
rucusu maddedir. Maddeler arasındaki etki Yang ve Ying
kavramlarıyla açıklanır. Evrenin oluşumunda beş temel
ögenin olduğunu ileri süren Çin Felsefesi’ne göre bunlar;
toprak, hava, su, ateş ve madendir. Çin Felsefesi’nin iki
temel öğretisi vardır. Bunlardan biri Tao Öğretisidir; diğe-
ri ise Konfüçyüs Öğretisidir.
Taoizm (Taoculuk)
Taoizm
Taoizm, M.Ö. 6. yüzyılda Lao-Tse tarafından kurul-
muştur. Taoculuk, Çin Uygarlığı’nın bilinen en eski öğreti-
dir. Evrenin düzenleyici ilkesi olarak nitelenen Tao, aynı
zamanda toplumun da düzenleyici ilkesidir. Taoizm’de
insanın amacı, Tao’yu takip ederek; erdemli bir yaşam
sürmektir.
Not: Taoizm’in insan yaşamı üzerine düşünmesi ve
insan yaşamının ilkelerini ortaya koyması bakımın-
dan felsefenin ortaya çıkmasında etkisi büyüktür.
Felsefe
Konfüçyüs Öğretisi
Konfüçyüs
Düşünce tarihinin büyük isimlerinden olan Konfüçyüs
tarafından oluşturulmuş bir öğretidir. Konfüçyüs Felsefesi’ni,
sadece ahlak üzerine kurmuştur. Konfüçyüs öğretisinin
amacı insan için en iyi olabilecek yaşamın nasıl olması
gerektiğini bulmaktır. Böyle bir yaşam ancak sevgi ve
bilgi ile kazanılan erdemli bir yaşamla mümkündür.
HİNT FELSEFESİ
Hint Felsefesi
Hint Felsefesi yaşamın temel sorunlarına çözüm sun-
mayı, yaşamı daha yaşanılır kılmayı amaçlar. Yaşamı
yüceltmek adına ruhsal acıların nedenlerini araştıran
Hint Felsefesi; sezgi ve iç deneyim ile kişinin, kendi-
sine ruhsal acı çektiren, kötülüklerden ve bu tür isteklerden
arınabileceği inancına dayanır. Böylelikle kişi ulaşılması
gereken en yüce varlığa yani Brahman’a ulaşır. Hint
Felsefesi evrenin yaratılışı ile ilgili, başlangıçta her şeyin
su olduğunu ve her şeyin oluşturucusunun da su olduğu-
nu savunan öğretiyi benimser.
4 11. Sınıf

M.Ö. 6. Yüzyıl- M.S. 2. Yüzyıl Felsefesi
Not: Hint Felsefesi’nin evrenin yaratılışı ile ilgili her
şeyin başlangıcının ve canlı kaynağının su olduğu
öğretisini benimsemesi, felsefenin ortaya çıkmasın-
daki ilk neden (arkhe) tartışmalarını büyük ölçüde
etkilemiştir.
Budizm
“Uyanmış kişi” ya da “farkında olan insan” anlam-
larına gelen Buddha (Buda) kelimesinden türemiştir. Buda
da denilen Siddhartha tarafından kurulmuştur. Budizm’in
amacı, hayattaki acı ve memnuniyetsizliklerin üstesinden
gelmektir. Siddhartha’nın hayattaki acıların nedenlerini
açıklamak amacıyla insan yaşamı üzerine düşünmeleri
sonucunda acısını sona erdirecek bir manevi anlayışa
ulaştığı ve böylelikle Budalık’a eriştiği kabul edilir.
İRAN FELSEFESİ
İranlı Düşünür Zerdüşt tarafından kurulan İran Felsefesi,
dünyanın iyi ve kötünün bir çatışması sonucu oluştuğu
inancına dayanır. İran felsefesinin amacı, bu çatışmada
kötülüğün karşısına iyiliği çıkarmaktır. Karanlığa karşı
aydınlığın galip gelmesi için bu zorunludur. Bu düşünce-
leriyle Zerdüşt’ün Mani inancına bir zemin hazırladığı
kabul edilir.
Not: İran Felsefesi’nin insan ruhundaki iyi ve kötü ça-
tışması üzerine söylediklerinin, felsefedeki değer ile
ilgili tartışmalara zemin hazırladığı söylenebilir.
11. Sınıf
1.
FASİKÜL
Örnek 2
Konfüçyüs daha iyi bir yaşamın nasıl olabileceğini sorgulamış-
tır. Ve ancak erdemli bir yaşamın insana daha iyi bir yaşam
olanağı sağlayacağını savunmuştur.
Yukarıdaki bilgi göz önüne alındığında, Konfüçyüs’ün felse-
fenin hangi konusuna katkı yaptığı söylenebilir?
A) Bilgi B) Varlık C) Sanat
D) Ahlak E) Siyaset
M.Ö. 6. YÜZYIL - M.S. 2. YÜZYILDA
ANADOLU’DA YAŞAMIŞ FİLOZOFLAR
M.Ö. 5. yüzyıl ile M.Ö. 6. yüzyıl arasında doğa filo-
zofları olarak da adlandırılan Antik Çağ Filozofları; varlığı,
doğayı, evreni yapmış oldukları gözlemler çerçevesinde
belli ilkelerle açıklamaya çalışmışlardır. Kendilerinden
önceki mitolojik açıklamalardan farklı olarak; belli ilkelerle,
belli bir yöntemle yapılan bu çalışmalar felsefenin ortaya
çıkmasına sebep olmuştur. Bu dönemdeki felsefi düşün-
celere Doğa Felsefesi de denilmektedir. Doğa Felsefesi,
Thales ile başlayan ve yaklaşık iki yüz yıl süren bir döne-
mi kapsamaktadır. Bu dönemdeki felsefi çalışmaların
amacı, varlığın ana ilkesini (arkhe) bularak, her türlü var
olanı bu ilke ile açıklamaya çalışmaktadır. Felsefe, Doğa
Felsefesi, Anadolu’nun batı kıyısında bulunan Antik
Yunan’da ortaya çıkmıştır. Bu filozofların çalışmaları ken-
dilerinden sonraki düşünceleri de etkilemiştir. Bu dönem-
de felsefi düşünceye katkısı olmuş birçok düşünür yine
bu coğrafyada, Anadolu’nun batı kıyısında bulunmaktadır.
Anadolu’da Yaşamış Antik Filozoflar
Filozofların Yaşadığı Yer
✳ Thales, Anaksimandros, Anaksimenes Aydın ilinin
Didim ilçesinde bulunan Miletos kentinde yaşamış-
lardır.
✳ Anaksagoras İzmir ilinin Urla ilçesinde bulunan Kla-
zomenai kentinde yaşamıştır.
5 Felsefe
 1.
FASİKÜL M.Ö. 6. Yüzyıl- M.S. 2. Yüzyıl Felsefesi

✳ Herakleitos İzmir ilinin Selçuk ilçesinde bulunan Ep- ✳ Thales, Anaksimandros ve Anaksimenes Milet ken-
hesos kentinde yaşamıştır. tinde doğmuş ve yaşamışlardır; aynı zamanda Milet

✳ Ksenophanes İzmir ilinin Menderes ilçesinde bulu-

Okulu’nun da temsilcileridirler.

nan Klophan kentinde yaşamıştır.

✳ Epiktetos Denizli ilinin Pamukkale ilçesinde bulunan Milet Okulu (İyonya Okulu)
Hierapolis kentinde yaşamıştır.

✳ Diogenes Sinop ilinde bulunan Sinope kentinde ya-

şamıştır.

✳ Lukianos, Adıyaman ilinin Samsat ilçesinde bulunan

Samasota kentinde yaşamıştır.

✳ Artemeles, Kleanthes Çanakkale ilinin Ayvacık ilçe-

sinde bulunan Asos kentinde yaşamışlardır.
Milet Okulu

Anadolu Felsefesi’nin Doğduğu Şehirler Thales tarafından kurulmuştur. Milet Okulu’nun felse-
fe tarihinde önemli bir yeri vardır. İlk defa bilmek için
bilmek amacıyla felsefe yapılan yer Milet Okulu’dur. Miletli
filozoflar olarak da bilinen Thales, Anaksimandros ve
Anaksimenes “varlığın ana maddesinin (arkhe sorunu) ne
olduğunu” araştırmışlardır.

Hierapolis

Sümer Mitolojisi
✳ Klazomenai: Antik İyon kentlerinden Klazomenai, İz-
mir’in Urla-Çeşme yarımadasının kuzey kıyısında,
İzmir körfezinin ortalarında yer almaktadır. Şehrin
M.Ö. 600’lü yıllarda kurulduğu tahmin edilmektedir.
Antik Yunan filozoflarından Anaksagoras bu şehirde
dünyaya gelmiştir. Hierapolis

✳ Milet (Miletus): Aydın ilinin Didim ilçesinde yer alan
Miletos kenti denizciliği ile tanınmıştır. Ege’deki su-
ların yükselmesi, Büyük Menderes ağzının alüvyon-
larla dolması sonucu Miletos kentinin Ege Denizi ile
bağlantısı kesilmiştir. Bu nedenle günümüzde deniz-
den yaklaşık 10 kilometre içeride kalmaktadır.
Miletos kenti geometri, astronomi ve felsefenin ilk
örneklerinin verildiği Milet Okulunun kurulduğu yer-
dir.
Kentin kuruluşu hakkındaki bilgilerin kısıtlı olması ile
birlikte Bergama Krallarından II. Eumenes tarafından M.Ö.
II. yüzyıl başlarında kurulduğu bilinmektedir.
Helenistik kentleşme ilkelerine bağlı kalan kentte özgün
bir doku oluşmuştur. Stoa Felsefesi’nin önemli temsilcile-
rinden olan Epiktetos bu şehirde doğmuştur. Ahlak ala-
nındaki düşünceleriyle tanınan Epiktetos; bilgelik, irade,
özgürlük gibi konuları ele almıştır.

Felsefe 6 11. Sınıf

 1.
M.Ö. 6. Yüzyıl- M.S. 2. Yüzyıl Felsefesi FASİKÜL

Efes (Ephesos) Tüm dünyevi işlerden uzak durmak için tüm yaşamı
rıhtımda bir küfenin içinde geçirdiği söylenir. Bir rivayete
göre kendisini ziyarete gelen Makedonya Kralı Büyük
İskender’in “Benden bir isteğin var mı?” sorusuna, “Gölge
etme, başka ihsan istemez” demiştir.

Efes Antik Kenti

Efes kenti bugünkü İzmir ilinin Selçuk ilçesi sınırları
içinde bulunur. Efes kenti birçok kültüre yerleşim yeri ol-
ması nedeniyle, kültürel bir merkez rolü üstlenmiştir. Aynı
zamanda bir liman kenti olduğu için ticari bir merkez ro- Sinopeli Dİyojen
lüne de sahiptir. Önemli doğa filozoflarından Herakleitos
Efes kentinde doğmuş ve yaşamıştır. Burada Herakleitos
“varlığın özü, ana maddesi (arkhe) nedir?” sorusuna cevap Klophan
aramıştır.
Klophan şehri günümüzde İzmir ilinin Değirmendere
ve Çamönü köyleri arasındadır. Ünlü Filozof Ksenophanes
bu kentte doğmuştur. Ksenophanes bireyin yaşamı, top-
Sinop (Sinope)
lumun kültürü konuları üzerine çalışmalar yapmıştır.
Persler’in Anadolu’yu işgal etmesi sonucunda Ksenophanes
İtalya’ya gitmiş, Elea’ya yerleşmiştir. Burada Elea Okulu’nu
kurmuştur. Parmenides gibi büyük bir filozofu yetiştirmiştir.

Samosata

Bu şehir Adıyaman
Sinope ilinin güneydoğusunda,
Fırat’ın batı kıyısında ku-
M.Ö. 7. Yüzyılda Milet’den ayrılarak kendilerine yeni
rulmuştur. Fırat Nehri’ni
şehir kurmak isteyen Miletoslu göçmenler tarafından ku-
geçmek isteyen ticaret
rulmuştur. Günümüz Sinop ilinde bulunan şehir adını “Su
kervanlarının tercih ettiği
Perisi” olan Sinope’den almaktadır. Bu nedenle Sinope
ana rotalardan biri üzerin-
olarak da bilinir. Kinik Felsefi Öğretisini savunan Diogenes
de kurulu olması, şehre stratejik önem kazandırmıştır.
bu şehirde doğmuş ve yaşamıştır. Kinik Felsefesi’ne göre
yaşamın amacı mutluluğa ulaşmaktır. Mutluluğa ancak Lukianos bu şehirde doğmuştur. Güçlü bir retorikçi
erdemli bir yaşamla ulaşmak mümkündür. Erdem ise tüm (güzel konuşan) olduğu bilinen Lukianos döneminin Kinik
dünyevi hazları bir kenara bırakarak mümkün olacaktır. Bu öğretisini eleştiren bir ahlak anlayışı ortaya koymuştur.
görüşü benimsemekle kalmayan Diogenes, aynı zamanda
ütüm yaşamını bu felsefeye göre uyarlamıştır.

11. Sınıf 7 Felsefe

 1.
FASİKÜL M.Ö. 6. Yüzyıl- M.S. 2. Yüzyıl Felsefesi
Asos (Assos)
Şehir Çanakkale’nin
Behramkale Köyü’nde yer
almaktadır. M.Ö. 6. yüz-
yılda sönmüş volkanik
tepe üzerine kurulan Asos
kenti, yaşamının bir kıs-
mında, Aristoteles’e ev
sahipliği yapmıştır. Asos kentinde yaşamış diğer filozof
Kleanthes’tir. Kleanthes’in önemli öğretisi ruhun ölümsüz-
lüğü üzerinedir.
M.Ö. 6 YÜZYIL - M.S. 2. YÜZYIL FELSEFESİNİN
AYIRICI NİTELİKLERİ
Bu dönem felsefede farklı felsefi problemler karşımıza
çıkmaktadır. Doğa Felsefesi dönemi olarak adlandırılan
dönemde ilk neden ve değişim problemi tartışılmıştır. Daha
sonra felsefenin insana yönelmesi ile yeni bir dönem
başlamıştır. Bu dönemde Sofistler ve Sokrates bilgi ve
ahlak üzerine çalışmalar yapmıştır. Son olarak da siste-
matik dönem olarak adlandırılan dönemde ise Platon ve
Aristoteles varlık, bilgi ve değer alanında çalışmış; eserler
vermiştir.
İlk Neden (Arkhe) ve Değişim Problemi
M.Ö. 6. Yüzyıl Felsefesi’nin ortaya çıktığı dönemdir.
İlk dönem filozofları, doğaya yönelmiştir. Doğada var olan
çokluğun altında tek bir nedenin olması gerektiğini savu-
nan bu dönem filozoflarına; her şeyi doğa ile açıklamaya
çalıştıkları için doğa filozofları da denilmektedir. Mitolojik
açıklamalarla yetinmeyen bu filozoflar doğada olup biteni
belirli bir neden-sonuç ilişkisi içinde açıklamaya çalışırlar.
Bu dönemde filozofların asıl problemleri “Varlığın ilk mad-
desi, ilk nedeni, ilke ve arkhesi nedir?” sorusudur. Bu so-
ruya verilen cevaplar ilk neden ve değişim tartışmaları
olarak ikiye ayrılmaktadır.
Thales, Anaksimandros, Anaksimenes, Empedokles,
Demokritos ilk neden tartışmalarında, Herakleitos ve
Parmenides ise değişim tartışmasında karşımıza çıkmak-
tadır.
Felsefe
İlk Neden Problemi
🗿 Thales (M.Ö. 625-545)
M.Ö. 624 ile M.Ö. 546 yıl-
ları arasında Antik Yu-
nan’ın Milet kentinde ya-
şamıştır. Thales hem
felsefe tarihinin ilk filozofu
hem de ilk bilim insanı ola-
rak kabul edilir. O evrenin
nasıl oluştuğunu açıklar-
ken ilk defa, maddeye da-
yalı bir ilke ortaya koyan
düşünürdür. Bu yüzden
felsefe tarihinin başlatıcısı olarak kabul edilir.
Thales’e göre evrenin ana maddesi, ilk nedeni sudur.
Su, varlıkların tümünün nedeni, oluşturucusu, ilk madde-
sidir. Tüm varlıklarda su mevcuttur. Her şey değişse bile
değişmeden varlığını sürdüren tek şey sudur. Ona göre
su, tüm varlıklarda farklı şekillerde bulunan evrenin ark-
hesidir. Ayrıca Thales geometri, matematik ve astronomi
alanları ile ilgili çalışmalar da yapmıştır. Bir güneş tutul-
masını önceden tahmin ettiği, Mısır Piramitleri’nin yüksek-
liğini hesapladığı kabul edilir. Matematikteki “Thales Teoremi”
onun matematik çalışmalarından biridir.
Örnek 3
Her şeyin kaynağının su olduğunu dile getiren Thales’e göre
su hem maddedir hem de ruhtur. Bu canlı madde öğretisi
ile Thales, evrenle ilgili sorgulamalara, evrenin kendisi ile
cevap verdiği için felsefe tarihinde ilk filozof olarak kabul
edilir.
Buna göre Thales ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylene-
mez?
A) Evrenin oluşumunu metafizik ögelerle açıklamıştır.
B) Suyu, evrenin ana maddesi olarak kabul etmiştir.
C) Evrende varolan her şeyi maddi bir nedenle açıklamıştır.
D) Arkhenin ne olduğunu sorgulamıştır.
E) Evrenin oluşumu ile ilgili kendisinden önce yapılan açıkla-
malardan farklı bir anlayışı benimsemiştir.
8 11. Sınıf

M.Ö. 6. Yüzyıl- M.S. 2. Yüzyıl Felsefesi
🗿 Anaksimandros (Yaklaşık olarak M.Ö. 610-546)
İlk filozoflardan ikincisi
Anaksimandros’tur. O da
Thales gibi Milet’te yaşa-
mıştır. Thales’in öğrencisi
olarak bilinen Anaksi-
mandros, matematik, ast-
ronomi, havacılık ve doğa
üzerine çalışmalar yap-
mıştır. Onun yeryüzü hari-
taları çizdiği söylenir.
Anaksimandros da Thales
gibi evrenin temelindeki değişmeyen ilkenin ne olduğunu
sorgulamıştır. Ona göre ilk ilke sonsuz, tükenmez olmalıdır.
Çünkü evrendeki sonsuz yaratım ancak bir sonsuz ilkeyle
açıklanabilir. Bu yüzden o, ilk ilkeyi sonsuz, sınırı olmayan
anlamına gelen “Aperion” olarak adlandırır. Anaksimandros
Thales’in sınırlı arkhe anlayışına karşı sonsuz arkhe anlayı-
şını benimsemiştir.
🗿 Anaksimenes (Yaklaşık olarak M.Ö. 545-480)
Miletli filozof olan Anak-
simenes, arkhe sorunu
üzerinde dur muştur.
Anaksimandros gibi ark-
henin sonsuz olması ge-
rektiğini savunmasına
rağmen Thales gibi son-
suz olanı belirli olanla bir
tutmaktadır. Anaksimen’e
göre arkhe “hava”dır.
Hava sonsuz bir hava denizi olarak evreni kuşatır ve yer bu
hava denizinde düz bir tepsi gibi yüzer. Onun için hava can-
lılık belirtisidir. Havasız, nefessiz kalan canlı ölür. Bu ne-
denle canlı olmak havaya sahip olmakla aynı şeydir.
Anaksimenes’e göre havanın yoğunluğu veya seyrekliği
maddeyi oluşturur. Yoğunlaşan hava soğuk maddeleri; sey-
rekleşen hava sıcak maddeleri oluşturur.
11. Sınıf
1.
FASİKÜL
🗿 Empedokles (M.Ö. 490-430)
Empedokles Sicilya Ada-
sının güney kıyılarında
bulunan Akragas (Agri-
mentum) şehrinde yaşa-
mıştır. Felsefe dışında
fizik, tıp, doğa üzerine ça-
lışmalar yapmıştır. Empe-
dokles arkhe üzerine
çalışmalar yapmış, arkhe-
nin dört maddeden oluştu-
ğunu söylemiştir. Bunlar; su, toprak, hava ve ateştir. Ona
göre bu dört madde kendiliklerinden karışmazlar. Bu ne-
denle hareket ettirici bir güce ihtiyaç vardır. Bu hareket etti-
rici güç sevgi ve nefrettir. Ona göre sevgi birleştirir, nefret
ise ayırır. Böylece bu bir araya gelme ile maddeler oluşur.
🗿 Demokritos (M.Ö. 460-370)
Demokritos Abderalı’dır.
Demokritos’un bütün Yu-
nanistan’ı, Mısır’ı, Anado-
lu’yu ve İran’ı dolaştığı
söyleniyor. Döneminde
büyük saygı gören De-
mokritos’un çalışmalarının
çoğu günümüze ulaşama-
mıştır. Arkhe arayışında
Demokritos’un görüşü ev-
renin ana maddesinin, maddenin en küçük yapı taşına
kadar bölünüp, artık bölünemeyecek hale geldiğinde elde
kalan parçadır. Bu parçaya “atom” demektedir. Atomlar boş-
lukta hareket ederler, yer değiştirirler. Bir araya gelen atom-
lar nesneleri oluşturur. Demokritos’a göre atomlar yapıca
aynıdırlar, ancak ağırlıkları, boşluk içindeki yerleri birbirle-
rinden farklıdır. Demokritos atomların hareketleriyle insan
ruhunu da açıklar. Atomlar insan ruhunun da oluşturucusu-
dur. Atomların birleşmesi ile oluşan ruh ince yapılı bir mad-
dedir. Bu nedenle ölümle beraber atomlar dağılır.
9 Felsefe
 1.
FASİKÜL M.Ö. 6. Yüzyıl- M.S. 2. Yüzyıl Felsefesi

Örnek 4

İlk filozoflar varlığı ele alırken temelde dört ayrı ilkeyi kabul
etmektedirler. Bu ilkeleri şöyle sıralayabiliriz: “Nesneler ni-
teliklerin toplamından oluşmaktadır.”, “Değişim niteliklerin
değişmesidir.”, “Her şeyin bir nedeni vardır.”, “Hiçbir şey
yoktan var olmaz ve hiçbir varlık da bütünüyle yok olmaz.”

Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Oluş içindeki nitelikler karşıtlarıyla yer değiştirir.

B) Nitelikler nesnenin parçalarıdır.
C) Niteliklerin bilgisi genel-geçer ve kesin bilgisidir.
D) Her varlık bir var oluş nedenine ihtiyaç duyar.
E) Ne varlık yoktan var olabilir ne de varlık tamamen yok ola-
bilir.

Örnek 5

I. Thales’e göre evrendeki her şeyin oluştucusu

sudur. Su varlıkların tümünün ilk nedenidir. Tüm
varlıklarda suyu bulmak mümkündür.

II. Anaksimandros’a göre evren sınırsız, sonsuz

olan Aperiondan meydana gelmiştir. Aperion bü-
tün varlıkların temelidir. Aperiondan birbirine kar-
şıt olan sıcak ve soğuk ortaya çıkmıştır. Evrendeki
bütün varlıklar bu iki durumun oluşturduğu zıtlık-
lardan oluşur.

III. Empedokles’e göre evren dört maddeden oluşur.

Bunlar; su, hava, toprak ve ateştir. Bu maddeler
hareketsizdir. Dış bir güç olarak sevgi ve nefret
tarafından farklı varlıkların oluşumu sağlanır.
Sevgi birleştirici ilkedir; nefret ise ayırıcı ilkedir.

Yukarıda verilen açıklamalar aşağıdaki felsefi sorulardan

hangisine bir cevap niteliğindedir?

A) Bilginin kaynağı nedir?

B) Evrenin ana maddesi nedir?
C) Bilginin sınırı nedir?
D) Evrende bir amaçlılık var mıdır?
E) Bilginin ölçütü nedir?

ÖRNEK 1. C 2. D 3. A 4. C 5. B

Felsefe 10 11. Sınıf

 1.
TEST Konu Tarama Testi
1. İnsanın akıl aracılığıyla kendini, doğayı ve evreni anlama
girişiminin sistematik bir biçim kazandığı tek etkinlik olarak
felsefe, başlangıcından itibaren bilincimizin potansiyelleri-
ni bize açıkça gösteren en önemli alan olmuştur. Felsefe
Antik Yunan’da başlangıç evresinde olmakla birlikte büyük
bir çeşitlilik ve coşkuyla hayat bulmuş ve bu büyük miras,
içinde barındırdığı düşünsel zenginliklerle takip eden çağ-
larda tüm medeniyetlere büyük katkılarda bulunmuştur.
Felsefenin katkıları Antik Yunan’dan sonraki yıllarda da
siyasetten fiziğe, matematikten astronomiye, biyolojiden
sanata pek çok alanda gözlenmiştir.
Buna göre felsefe ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlış-
tır?
A) İnsanın zihninin potansiyelini ortaya çıkaran ve gelişti-
ren bir etkinliktir.
B) Doğa, evren ve insan felsefenin konuları arasındadır.
C) Felsefe Antik Yunan’dan sonra da etkisini sürdürmüş-
tür.
D) Felsefe kendi içinde kapalı bir etkinliktir.
E) Felsefe bir düşünme etkinliğidir.
2. M.Ö. 6. yüzyılda ortaya çıkan bu görüş, Çin Uygarlığı’na
ait bilinen en eski öğretidir. Mutlak bireyciliği benimseyen
öğretiye göre evrenin, toplumun ve erdemli yaşamın dü-
zenleyici bir ilkesi vardır. İnsan için en değerli yaşam, bu
ilkeyle bir olarak mümkündür.
Parçada açıklaması yapılan öğreti aşağıdakilerden hangi-
sidir?
A) Konfüçyüs Öğretisi A) Demokritos-Materyalizm
B) Zerdüşt Öğretisi
C) Budizm C) Platon-İdealizm
D) Taoizm
E) Sümer Mitolojisi
11. Sınıf 11
1.
FASİKÜL
3. İlk Çağ Felsefesi’nde Thales’ten Demokritos’a kadarki
felsefe, başlıca iki sorun üzerinde durmuştu. Biri varlığın
ve ilk maddesinin ne olduğu, “arkhe sorunu”, diğeri tek
bir tözden değişen şeylerin çokluğunun nasıl meydana
geldiğini araştıran “oluş sorunu”dur. Bu sorular üzerinde
düşünme iki bakımdan bir ilerleme sağlamıştır. Önce töz
kavramı gittikçe daha iyi kavranmıştır. Tözün ne olduğu
aydınlandıkça, sonunda, kesin bir doğa bilimi planına ka-
dar ilerlenilmiştir. Bu dönemdeki ikinci ilerleme ise tek tek
bilimlerde, özellikle astronomi, meteoroloji, biyoloji ve tıp
konularında olmuştur. Bu dönem filozoflarının öğretilerin-
de tek tek bilimler de işlenmiş, önemli ölçüde gelişmeler
kaydedilmiştir.
Buna göre doğa filozoflarıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi
doğrudur?
A) İlk filozoflar aynı zamanda bilim adamlarıdır.
B) Sadece varlığı değil, aynı zamanda insanı da araştır-
ma konusu yapmışlardır.
C) Felsefe ile bilimi birbirinden ayırmışlardır.
D) Bilimin oluşmasında ve gelişmesinde önemli katkıları
olmamıştır.
E) Evrenin arkhesinin maddi bir yapıya sahip olmadığını
savunmuşlardır.
4. “Hiçbir şey yoktur,
Olsa da bilemeyiz;
Bilsek de aktaramayız.”
Yukarıdaki parçada verilen sözün sahibi filozof ve temsil
ettiği felsefi görüş aşağıdakilerden hangisinde doğru veril-
miştir?
B) Herakleitos-Oluş Felsefesi
D) Protagoras-Rölativizm
E) Gorgias-Nihilizm
Felsefe
 1.
FASİKÜL Konu Tarama Testi
5. Antik Yunan’ın Hierapolis kentinde doğmuştur. Köle olarak
dünyaya gelmesine rağmen sonradan kölelikten azat edil-
miştir. Stoa Felsefesi’nin temsilcilerindendir. Ahlak alanın-
daki düşünceleriyle tanınan filozof bilgelik, irade, özgürlük
ve doğa uyum gibi konular üzerine fikirleriyle öne çıkmış-
tır.
Paragrafta yaşamı ve felsefi çalışmaları üzerine bilgi veri-
len filozof aşağıdakilerden hangisidir?
A) Diogenes
B) Lukianos
C) Anaksimenes
D) Aristoteles
E) Epiktetos
6. Antik Çağ Felsefesi ele alındığında, filozoflar ilkin doğaya
yönelmiş varlığın kendisine konu edinmişlerdir. Evrende
olup biten şeylerin ilkesi sorgulanmış; ilk ilkenin ne oldu-
ğu tartışma konusu edilmiştir. Daha sonraları ise filozoflar
bilginin konusu olan varlıktan, bilen özneye yönelmişlerdir.
Böylece insan, felsefenin bir konusu haline gelmiştir.
Yukarıda verilen bilgiye göre aşağıdakilerden hangisi söy-
lenemez?
A) Felsefenin ilk inceleme konusu doğanın kendisidir.
B) İlk Çağ Felsefesi’nde hem doğa hem de insan araştır-
ma konusu olmuştur.
C) Felsefenin başlangıcından itibaren insan, felsefenin in-
celeme konusu olmuştur.
D) Antik Çağ’da felsefe önce doğayı, sonra insanı konu
edinmiştir.
E) İlk filozof evrenin ilk ilkesinin ne olduğunu konu edin-
miştir.
TEST 1. D 2. D 3. A
Felsefe
1.
TEST
7. Demokritos’a göre arkhe, maddenin en küçük yapı taşına
kadar bölünüp artık bölünemeyecek hale geldiğinde elde
kalan son parçadır. Bu son parça, arkhe; atomdur. Sonsuz
uzay ve boşlukta hareket halinde bulunan atomlar farklı
biçimlerde bir araya gelerek varlıkların oluşumunu, bir-
birlerinden ayrılarak da varlıkların yok oluşunu sağlarlar.
Demokritos’a göre atomların hareketi evrende var olan ve
yok olan her şeyin nedenidir.
Parçaya göre Demokritos ’un arkhe anlayışı için aşağıda-
kilerden hangisine ulaşılabilir?
A) Evrendeki şeylerin oluşunu ve yok oluşunu mitolojik bir
öge ile açıklamıştır.
B) Evrendeki oluş ve yok oluşu maddeye dayalı bir ilke ile
açıklamıştır.
C) Felsefe tarihinde evrenin oluşumunu ilk kez maddi bir
nedenle açıklayan Demokritos’tur.
D) Demokritos’a göre atomlar değişen, hareketsiz, sınırlı
bir yapıya sahiptir.
E) Evrende meydana gelen oluş ve yok oluşu soyut bir
ilkeyle açıklamıştır.
8. Rüzgâr kimine sıcak gelirken, bir başkasına soğuk gele-
bilmektedir. O halde rüzgâr, onu sıcak olarak algılayan
kişi için sıcak, ancak soğuk algılayan kişi içinse soğuk
olacaktır. Her iki algı da doğrudur ancak bunlardan birinin
genel geçer olduğunu düşünmek yanlıştır. Bu nedenle var
olmanın algılanmış olmak olduğunu söylemek gerekir. Al-
gıdan bağımsız bir varlık olmadığı gibi doğru bilgi de bir
tek değildir; algılayan kişiye göre doğru bilgi değişir.
Yukarıda verilen varlık ve bilgi anlayışı aşağıdaki filozoflar-
dan hangisine aittir?
A) Gorgias
B) Anaksimenes
C) Protagoras
D) Anaksimandros
E) Demokritos
4. E 5. E 6. C 7. B 8. C
12 11. Sınıf
 2. 1.
TEST Konu Tarama Testi FASİKÜL

1. İlk Çağ Felsefesi’nin ilk dönem filozoflarının ana problemi,
varlığın ilk nedeninin ne olduğu düşüncesidir. Varlığı oluş-
turan ilk neden sorusu aynı zamanda varlığın ilk madde-
sinin ne olduğu problemi olarak da görülmüştür. Varlığın
ilk nedeni; ilk ilke ve arkhe olarak da isimlendirilmiştir. İlk
neden her şeyin ondan çıktığı ilkedir ve her şeyin temelini
oluşturur.
Buna göre Antik Çağ Felsefesi’nde ilk dönem filozoflarının
evreni oluşturan ilk nedeni konu edinmelerinin sebebi ne
olabilir?
2. Felsefe M.Ö. 6. yüzyılda ilk ortaya çıktığında ilgisini bilgi-
nin konusu olan nesne üzerinde yoğunlaştırmıştır. Bu ne-
denle ilk Yunan filozofları “Doğa Filozofları” olarak adlan-
dırılırlar. Bu doğa filozoflarından Milet Okulu’nun kurucusu
Thales her şeyin ilkesinin, arkhesinin, ana maddesinin
“su”, Anaksimandros sonsuz ve sınırsız olan “Aperion”,
Anaksimenes “hava”, Empedokles ise “hava, su, toprak ve
ateş” olduğunu söylerken ilgilerini bilgi değil; varlık üzerine
yöneltmişlerdir.
Bu parçadan hareketle aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Felsefe tarihini başlatmak istemeleri.
B) Doğru bilginin mümkün olduğunu göstermeye çalışma-
ları.
C) Doğru bilginin mümkün olmadığını göstermeye çalış-
maları.
D) Evren ve oluşun bilgisine karşı merak duymaları.
E) İlk dönem filozoflarının doğaya, insandan daha fazla
önem vermeleri.
A) Doğa filozofları evrenin arkhesinin ne olduğunu sorgu-
lamışlardır.
B) Doğa filozoflarının evrenin ana maddesinin ne olduğu
ile ilgili verdikleri cevaplar değerlendirildiğinde; Empe-
dokles’in diğer filozoflardan daha önemli bilgiye ulaştı-
ğı söylenebilir.
C) Evrenin ana maddesini somut bir madde ile açıklayan
doğa filozoflarının yanı sıra Anaksimandros evrenin
ana maddesini soyut bir kavramla açıklamıştır.
D) Doğa filozoflarının ortak noktası, hepsinin felsefe ko-
nusu olarak varlığın kendisine yönelmiş olmalarıdır.
E) Felsefenin ilk konusu varlıktır.

3. İlk filozofların ikincisi olan Anaksimandros, ilk filozof Thales gibi arkhe sorunu üzerinde durmuştur. Her iki filozof da var olanların
ana maddesinin, ilk nedeninin ne olduğunu sorguluyor. Thales’e göre ana madde maddi bir varlık olan “su”dur. Ancak Anaksi-
mandros’a göre evrenin ana maddesinin “su” olması demek; ana maddenin belirli bir maddeyle bir tutulması anlamına gelir. Ona
göre belirli olan aynı zamanda sonlu ve sınırlıdır. Ana madde ise sınırsız, sonsuz ve tükenmez olmalıdır. Bu nedenle Anaksi-
mandros’a göre ilk neden, ilk madde “Aperion” (sınırı olmayan) dur. “Aperion” anlayışı ile Anaksimandros sınırsız, sonsuz bir ilk
neden anlayışı ortaya koymuştur.

Buna göre Anaksimandros’un arkhe anlayışı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Anaksimandros sınırlı arkhe anlayışını eleştirmiştir.

B) Thales gibi Anaksimandros da evren ve oluş üzerine açıklamalar ortaya koymuştur.
C) Anaksimandros, sonsuz bir ana madde anlayışını ortaya koyan ilk filozoftur.
D) Anaksimandros kendinden önce oluşturulan felsefi görüşü devam ettirmiştir.
E) Anaksimandros evrendeki çokluğu tek, yalın bir temele bağlamaya çalışır.

11. Sınıf 13 Felsefe

 1. 2.
FASİKÜL Konu Kavrama Testi TEST

4. Felsefe tarihinde Empedokles’e kadar arkheyi birden fazla
madde ile açıklayan bir filozof olmamıştır. Arkhe, Thales’te
“su”, Anaksimandros’ta “Aperion”, Anaksimenes’te “hava”
idi. Bu filozoflardan farklı olarak Empedokles arkheyi, tek
bir madde ile değil, dört ana madde ile açıklamıştır. Bun-
lar: Su, toprak, hava ve ateştir. Kendinden başka bir şeye
indirgenemeyen ve hareketsiz olan bu ana maddeleri ha-
reket ettiren sevgi ve nefrettir. Sevgi birleştirici, nefret ise
6. İlk Çağ filozoflarından Thales var olan şeylerin “su”dan;
Anaksimandros “aprion”dan; Anaksimenes “hava”dan;
Demokritos ise “atom”dan meydana geldiğini savun-
muştur.
Yukarıda görüşleri verilen filozoflar aşağıdaki sorulardan
hangisine cevap vermişlerdir?
A) Evrenin ana maddesi nedir?

ayırıcı güçlerdir. Sevgi sayesinde ana maddelerin birleş- B) Evrenin bir sonu var mıdır?

mesi oluşu meydana getirirken nefret ile ana maddelerin C) Varlık birlik midir, çokluk mudur?

birbirinden ayrılması yok oluşu meydana getirir. D) Evrende sürekli bir oluş var mıdır?
E) Evrende bir düzen var mıdır?
Yukarıda verilen bilgi göz önüne alındığında aşağıdaki-
lerden hangisi yanlıştır?

A) Empedokles kendinden önce ileri sürülen arkhe anla-

yışlarından farklı bir görüş ortaya koymuştur.
B) Empedokles’e göre var olanlar dört ana maddenin ken-
di aralarındaki hareketi sonucu oluşur.
C) Empedokles kendinden önceki doğa filozoflarının ark-
he anlayışlarını sentezlemiştir. 7. Diogenes’e göre insanın mutluluğu dünyevi haz ve istek-

D) Evrendeki oluşu ana maddeleri hareket ettiren dışarı- lerle değil, kişinin kendi iradesiyle bilgiye yönelmesi ile
mümkündür. Ona göre insanın arzu ve istekleri kişiyi iyi
dan bir güçle açıklanmıştır.
ve erdemli yaşamdan alı koymaktadır. Ortaya koyduğu
E) Empedokles bir doğa filozofudur.
felsefi görüşle tutarlı bir yaşamı tercih eden Diogenes,
yaşamı boyunca dünyevi isteklerden uzak, doğaya uy-
5. Konfüçyüs’e göre önemli olan, insanın iyi bir yaşam sür-
gun bir şekilde yaşamını sürdürmüş, bir fıçının içinde
mesidir. İyi bir yaşam ancak erdemli bir yaşamla mümkün-
yaşamıştır.
dür. Erdem ise sevgi ve bilgi ile elde edilebilir.
Buna göre Diogenes’in felsefi görüşü ile ilgili aşağıdaki-
Buna göre Konfüçyüs Felsefesi’nde erdemli yaşamla il-
lerden hangisi söylenebilir?
gili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) İnsan hazlarına uygun bir yaşam sürerse mutluluğa
A) Bilgi ile erdem arasında bir bağlantı yoktur.
ulaşabilir.
B) Sevgi, iyi bir yaşamın temelini oluşturur.
B) İstek ve ihtiyaçlar insanın nasıl bir yaşam sürmesi ge-
C) Erdemli yaşam sevgi ve bilgi ile ulaşılan olgunlukla
rektiği konusunda yol göstericidir.
mümkündür.
C) Erdemli yaşam ancak insanın tutku ve arzularından
D) İyi bir yaşamın amacı erdemli olmaktır.
kurtulmasıyla mümkündür.
E) Konfüçyüs Felsefesi ahlak üzerine düşünceler içerir.
D) İnsanın düşünceleriyle yaşamı tutarlı olmamalıdır.
E) Erdem ve mutluluk birbirlerinden bağımsızdır.

TEST 1. D 2. B 3. D 4. B 5. A 6. A 7. C

Felsefe 14 11. Sınıf

 3. 1.
TEST Öğreten Pratik Test FASİKÜL

1. I. Evrenin ana maddesi havadır. Hava canlılığın temelidir. Canlı olan her şey havaya sahiptir.

II. Evrenin oluşumunda dört ana madde vardır. Bunlar; hava, su, toprak ve ateştir.

III. Evrenin ana maddesi atomdur. Var olan her şey atomların hareketleri sonucu meydana gelmiştir.

IV. Evren, değişmeyen, bölünmeyen ve yok olmayan bir birliktir. Evrende gördüğümüz çokluk ve oluş, duyuların yanılgı-
sından başka bir şey değildir.

Yukarıda numaralandırılmış olarak verilen görüşlerin sahibi olan filozofların isimleri, aşağıdakilerden hangisinde doğru ola-
rak verilmiştir?

I II III IV
A) Anaksimenes Anaksimandros Demokritos Thales
B) Anaksimenes Empedokles Demokritos Parmenides
C) Anaksimandros Anaksimenes Demokritos Parmenides
D) Anaksimandros Empedokles Herakleitos Parmenides
E) Anaksimenes Herakleitos Demokritos Parmenides

2. M.Ö. 5. yüzyılda Yunan toplumunda görülen ekonomik
ve siyasal değişiklikler, toplumsal yapıyı etkilemiştir. Bu
dönemde Yunan toplumunda hem toplumsal hem de
bireysel yeni gereksinimler ortaya çıkmaya başlamıştır.
Bu durumun bir sonucu olarak Demokratlaşan siyaset
sistemi için var olan eğitim sistemi yetersiz kalmıştır.
Böylece “Başarılı yurttaşlar nasıl yetişir” sorusu ile
bu eğitim sorununa çözüm aranmıştır. Bu durumun bir
sonucu olarak insan, toplum, ahlak ve siyaset ilk kez fel-
sefenin inceleme konusu olarak ele alınmıştır.
3. Yeryüzündeki varlığın en temel formları “dört öge”dir.
Bunlar toprak, su, hava ve ateştir. Doğru çizgi biçimin-
de hareket ederler. Doğru çizgi hareketinde de birbirine
karşıt iki hareket vardır. Merkeze doğru olan hareket ile
merkezden uzaklaşan hareket. Toprakta merkeze doğ-
ru, ateşte merkezden uzaklaşan hareketi buluruz. Daha
az ölçüde olmak üzere su da merkeze doğru, havada
merkezden uzaklaşan hareket bulunur. Ögelerin bu ha-
reket biçimleri, onların doğa içindeki dizilişlerini belirle-
mektedir.

Buna göre parçada vurgulanan düşünce aşağıdakiler- Yukarıda verilen Aristoteles’in evrendeki hareket ile ilgili
den hangisinde doğru verilmiştir? açıklamaları hangi doğa filozofunun görüşünden etkilen-
diğini gösterir?
A) Yunan toplumundaki bazı gelişmeler felsefenin konula-
rının doğadan insana yönelmesi ile sonuçlanmıştır. A) Herakleitos’un arkhe anlayışı.
B) Başarılı yurttaş yetiştirmek toplumlar için önemli bir so- B) Empedokles’in arkhe anlayışı.
rundur. C) Anaksagoras’in arkhe anlayışı.
C) Siyasal ve ekonomik gelişmeler her zaman toplumsal D) Anaksimenes’in arkhe anlayışı
yapıyı etkiler. E) Thales’in arkhe anlayışı
D) Her toplum kendi eğitim sistemini sorgulamalıdır.
E) M.Ö. 5. yüzyılda Yunan toplumunda bazı gelişmeler
ortaya çıkmıştır.

11. Sınıf 15 Felsefe

 1.
FASİKÜL Öğreten Pratik Test
4. Felsefe, M.Ö. 6. yüzyılda Antik Yunan Medeniyeti’nde,
Thales ile başlamıştır. İlk filozof Thales’den önce yaşa-
yan düşünürler evrene ilişkin problemleri açıklamak için
mitosları kullanmışlardır. Ancak Thales, Mitosların bilgi-
siyle yetinmemiş, doğayı doğal olanla açıklamıştır.
Buna göre felsefenin Thales ile başlamasının nedeni
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
A) Thales’in doğayı maddi olanla açıklayan ilk düşünür
olması.
B) Thales’in kendisinden önce ortaya konmuş düşüncele-
re kayıtsız kalmaması.
C) Thales’in evrenin oluşumu sorununu inanç ile açıkla-
maya çalışması.
D) Thales’in kendisinden önceki düşünce geleneğini de-
vam ettirmesi.
E) Evrenin oluşumunu Tanrılar ve onların arasındaki mü-
cadeleyle açıklaması.
5. Mermerden yapılmış bir insan heykelini düşünelim. Bir
heykeltıraşın mermerden insan heykeli yapabilmesi için
dört nedenin bir araya gelmesi gerekir. Heykelin yapıldı-
ğı madde yani mermer ilk nedendir. İkinci neden ise hey-
kelin aldığı biçim, insan biçimidir. Üçüncü neden, heykeli
yapan heykeltıraş; dördüncü neden de heykelin yapılma
amacıdır.
Bu paragrafa konu edinilen varlık anlayışının sahibi filo-
zofun ismi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiş-
tir?
A) Protagoras B) Anaksagoras C) Platon
D) Aristoteles E) Sokrates
TEST 1. B 2. A 3. B
Felsefe
2.
TEST
6. Anaksimenes’in öğretisine göre hava, yoğunlaşması ve
genleşmesi ile çeşitli nesnelere dönüşür. Genişlemesi
ve genleşmesi ile ateş olur; yoğunlaşması ile rüzgârlar,
bulutlar meydana gelir. Bulutlardan su, sudan toprak,
yüksek bir yoğunlaşma derecesinde de taşlar oluşur.
Böylece; maddenin üç hali (ateş, sıvı ve katı) özü bakı-
mından hep kendisiyle aynı kalan tek bir ana maddenin
çeşitli yoğunlaşma ve gevşeme evrelerinden başka bir
şey değildir. Bütün var olanlar bu ana maddeden kurul-
muşlardır ve her şey onun değişimi ile olur.
Aşağıdaki yargılardan hangisi Anaksimenes’in görüşü-
ne uygun değildir?
A) Evrende var olan her şeyin nedeni arkhedir.
B) Ana madde, tek bir element değildir.
C) Evrendeki değişim yoğunlaşma ve genleşme sonucun-
da oluşur.
D) Evrenin arkhesi havadır.
E) Ana madde özü bakımından hep aynı kalır.
7. Bilgi konusunda bütün bir Antik Çağ Felsefesi’ni etkile-
yen temel bir tutum vardır. Bu tutum ancak gelip geçici
olmayan şeyler hakkında sağlam bilgi ortaya konacağı
hususundadır. Duyulara verili şeyler sürekli bir değişim
içerisindedir. Bu nedenle kesin ve sağlam bilginin konu-
su duyulara verili şeyler olamaz. Çünkü değişen şeylerin
değişmez bilgisi olamaz.
Parçada açıklaması yapılan Antik Çağ Felsefesi’nin bü-
tününü etkileyen düşünce hangi doğa filozofunun arkhe
anlayışında yoğun olarak gözlemlenmektedir?
A) Parmenides
B) Anaksagoras
C) Herakleitos
D) Anaksimenes
E) Demokritos
4. A 5. D 6. B 7. C
16 11. Sınıf
 1. ÜNİTE: M.Ö. 6. Yüzyıl
M.S. 2. Yüzyıl Felsefesi

11.SINIF
FELSEFE

2. FASİKÜL:
İlk Çağ Felsefesi’nde Yunan Düşüncesi

KAZANIMLAR

µ Doğa merkezci düşünceden insan merkezci düşünceye geçisi argümanlarla açıklamr

µ Bilgili olmak ile erdem sahibi olmak arasındaki düşünce saptanmaya çalışılır.
µ Örnek metinlerden hareketle filozofların görüşleri açıklanmaya çalışılır.
µ İdeal bir devlet anlayışı belirtilerek toplumların nasıl yaşaması gerektiği üzerine düşünceler
belirtilir.
µ İlk kez insan her şeyin ölçüsüdür sözü dillendirilerek günümüze kadar gelen bir tartışmanın
kıvılcımı yakılmış olur.
 2.
FASİKÜL M.Ö. 6. Yüzyıl- M.S. 2. Yüzyıl Felsefesi

DEĞİŞİM PROBLEMİ Parmenides’in ana önermesi şudur. “Yalnız var olan

🗿 Herakleitos (M.Ö. 540-480) vardır ve o düşünülebilir. Var olmayan yoktur ve düşünüle-
mez.” O halde Parmenides varlık ile düşünmeyi bir ve
Milet’e uzak olmayan bir bütün olarak görmektedir, diyebiliriz. Bu nedenle ona göre
kentte Ephesos’da yaşa- varlıkla ilgili bilgilerimizin temeli deney ve gözlem değil,
mıştır. O da varlık sorusu- akıldır.
na yönelmiş, evrenin ana
maddesinin (arkhe) ne ol-
SOFİSTLER
duğunu araştırır. Heraklei-
tos’a göre evrenin temel
maddesi “ateş”tir. Ateş bü-
tün var olanların ilk gerçek
temelidir, bütün karşıtların
birliğidir, içinde bütün kar-
şıtların eridiği birliktir. Herakleitos’a göre evren sürekli akan
bir süreçtir, başı sonu olmayan bir değişmedir. Evren tüken-
mez bir ateşten meydana gelir ve sonunda yine ateşe dö-
nerek tekrar doğaya katılır. Bu yüzden bu sürekli değişimin
içinde değişmeyen bir şey olduğunu düşünmek mümkün
değildir. Herakleitos’a göre bir yanılsama, aldanmadır. “Aynı Sofist (Yunanca Sofistes) sözcüğü “bilen, bilgili kişi”
ırmakta iki kez yıkanamayız. İkinci kez girdiğimizde bu ırmak anlamına gelmektedir. Sofistler şehir şehir dolaşarak, para
büsbütün başka bir ırmaktır artık. Burada akıp giden sular karşılığında çeşitli konularda dersler veren uzman, bilgili
onu başka bir ırmak yapmıştır.” Sözünün sahibidir. Evrendeki kişilerdir.
değişimin ana maddesi (arkhesi) ateşken, değişimin ilkesi
Sofistlere göre duyular yoluyla elde edilen bilgilerde
“Logos”tur. Logos, ölçü ve akıl demektir. Logosun amacı
algı yanılması söz konusudur. Bu nedenle duyular aracı-
her şeyi yeniden başlatmaktır. Böylelikle Herakleitos’a göre
lığıyla elde edilen bilginin hatalı olma ihtimali vardır. Örneğin
ateş ve Logos birdir diyebiliriz.
bir bardak suya konulan çubuk, düz olmasına rağmen,
kırık görünür. Bu insanın algı yanılmasından kaynaklan-
maktadır. Bu görüşten yola çıkan sofistlere göre her zaman
geçerli olan kesin bir bilgiye ulaşmak mümkün değildir.
🗿 Parmenides (Yaklaşık olarak M.Ö. 540-470) Bilgi kişiden kişiye değişebilen bir niteliğe sahiptir. Bu
bilgi görüşüne rölativizm (görecelilik) denir.

Kendisinden önceki doğa filo- Bilgi görüşünde olduğu gibi ahlak görüşünde de rö-

zofları gibi Parmenides de evrenin lativist olan Sofistlere göre, herkes için geçerli bir ahlak

ana maddesinin ne olduğu üzerin- yasası yoktur. İyi ve kötü ancak insanın kendinde anlam

de durmuştur. Onun arkhe soru- kazanır. Sofistlerin en önemli özelliği Doğa Felsefesi’nden

nuna verdiği cevap Herakleitos’un İnsan Felsefesi’ne dönüşümü olmuştur. İlk defa sofistler

oluş, değişim felsefesiyle taban insanı merkeze alarak, insan üzerinden yorumlamalar

tabana zıttır. Ona göre evren hiç- geliştirmişlerdir. Kendilerini bilge olarak gören sofistler

bir şeyden meydana gelmemiş, ama her şeyin yaratıcısı dönemin aristokrat sınıfı temsilcilerine retorik ve dil bilgisi
olan; değişmeyen, bölünmeyen ve yok olmayan bir “Bir”liktir. dersleri vermişlerdir. Sofistlerin en önde gelenleri Protagoras

Evrende görülen çokluk ve değişim ise duyularımızın bir ve Gorgios’tır.

yanılgısıdır.

Felsefe 2 11. Sınıf

 2.
M.Ö. 6. Yüzyıl- M.S. 2. Yüzyıl Felsefesi FASİKÜL

🗿 Protogoras Gorgias da Protagoras gibi

herkes tarafından kabul edi-
Protagoras’a göre bir bilgi-
lebilecek, tümel bir bilginin
nin doğru veya yanlış ol-
varlığını yadsır. “Hiçbir şey
ması tamamen kişiye bağ-
yoktur, olsa da bilemeyiz. Bil-
lıdır. Bu nedenle
sek de aktaramayız” sözüyle
Protagoras “İnsan her şeyin
hem şüpheci hem de nihilist
ölçüsüdür.” demiştir. Proto-
(hiççi) bir anlayış benimse-
goras aynı zamanda erde-
miştir. Bu anlayış ile Gorgi-
min öğretilebilecek bir şey
as’ın bilginin mutlakıyetine
olduğunu söyler. Ona göre
asla ulaşılamayacağı anlaşıl-
herkes belli oranda eğitile-
maktadır.
bilir ve erdemli olmakta
eğitimle mümkündür. Her doğru eğitim alan kişi erdem sa-
hibi olabilir düşüncesine sahip Protogoras bilgelik ve er-
dem kavramlarının beraber düşünülmesi gerektiğini belirtir.
🗿 Sokrates (M.Ö 469-399)

Sofistlerin göreceli bilgi anlayışına karşılık Sokrates

üzerinde düşünülürse herkes
tarafından kabul edilebilecek
tümel bir doğruya ulaşılabile-
ceğini savunur. Sokrates,
doğru bilgiye ulaşmada soru
sorma ve fikir tartışmalarına
çok önem verir. Felsefe yap-
ma yöntemini de bu temelde
ortaya koyar. Bu yöntem
maiotik (doğurtma) yöntemi-
Örnek 1
dir. Sokrates’e göre bilgi
Protagoras’a göre bilginin merkezinde insan vardır. “İnsan herkes tarafından kabul edilebilir, mutlak ve doğuştandır.
her şeyin ölçüsüdür” diyen Protagoras, herkes tarafından Maiotik yöntem; insanda hâli hazırda bulunan, doğuştan
kabul görecek, kesin bilginin varlığını reddeder. Ona göre gelen bilgiyi doğru sorular sorarak, gün yüzüne çıkarmak,
bir bilginin doğru veya yanlış olması kişiden kişiye değişiklik doğurtmaktır.
gösterir. Bu nedenle Protagoras için bilgi rölativist bir yapıya Platon’un Menon adlı diyaloğunda Sokrates Menon
sahiptir. adlı köleye sorular sorarak geometri sorusunu çözdürmüş,
böylece bilginin doğuştan geldiğini kanıtlamaya çalışmıştır.
Buna göre Protagoras’ın bilgi görüşü ile ilgili aşağıdaki
yargılardan hangisi doğrudur?

A) Doğru bilgiye ancak felsefe ile ulaşılabilir.

B) Hakikat, görünenlerin ötesindedir. SOKRATİK YÖNTEM

C) Bir bilginin doğruluğu görecelidir.
D) Doğru bilgiye, deneyden gelen verinin akılda işlenmesi ile
ulaşılır.
E) Genel-geçer bilgiye ulaşmak mümkündür.
Sokrates’in ahlak görüşü de bilgi görüşü ile paralellik
gösterir ve iç içedir. Çünkü ona göre “Hiç kimse bilerek
kötülük yapmaz.” Sokrates, insanın özünde iyi olduğunu,
kötülüğün bilgisizlikten kaynaklandığını savunur. Bu ne-
denle erdemli davranış ancak doğru bilgiyle mümkün
olacaktır.

11. Sınıf 3 Felsefe

 2.
FASİKÜL M.Ö. 6. Yüzyıl- M.S. 2. Yüzyıl Felsefesi
Sokrates ve Sofistlerin Bilgi ve Ahlak Anlayışları
M.Ö. 5. yüzyılın ortalarında evrenle ilgili sorun, arkhe
sorunu yerini insan ve insan doğası sorununa bırakmıştır.
İnsanın merkeze alındığı bu felsefi düşüncelerde iki taraf
söz konusudur: Sofistler ve Sokrates.
Sofistler ve Sokrates’in insanı merkeze almasının
felsefe dışında bazı nedenleri vardır. Bunlardan ilki o sı-
ralarda Yunanistan’ın siyasi ve iktisadi durumudur. Perslerle
olan savaşlarda üstün bir rol oynayan Atina, kalkınmanın
ağırlık merkezi olmuştur. Merkezi bir rol oynayan Atina’nın
seçime dayalı bir demokrasi ile yönetilmesi farklı birçok
düşüncenin konuşulup, tartışılmasının mümkün olduğu bir
ortam sağlamıştı. Bundan böyle uzunca bir süre için fel-
sefenin de merkezi olarak ele alınacak Atina’nın toplumsal
yapısı filozoflar tarafından tekrar ele alınmıştır. Bu da
“Başarılı yurttaş nasıl yetişir?” sorusunu, yani bir eğitim
sorununu ortaya koymuştur.
Başarılı yurttaş yetiştirme ihtiyacını, gerekliliğini “Sofist”
adını taşıyan kimseler karşılamayı denemişlerdir. Sofistler
Yunan ulusunun öğretmeni, aydınlatıcısı rolünü üstlenen,
para karşılığı çeşitli konularda ders veren kimselerdir.
Sofistlerin bilgiyi para karşılığında paylaşmasını eleştiren
Sokrates ise Sofistlerle taban tabana zıt bilgi ve ahlak
anlayışını benimsemiştir.
Felsefe
Örnek 2
Sokrates bilgeliği tanımlarken onun özelliğinin her şeyi
bilmek değil, neyi bilip neyi bilmediğini bilmek olduğunu
söyler. Bu bakımdan felsefe bilgelik arayışı diye de tanım-
lanır. Felsefe öğreniminin insanlara kazandıracağı önemli
özelliklerden biri de, insanların bildikleri konuda konuşmayı,
bilmediklerindeyse susmayı öğrenmeleri olacaktır. Bu özel-
liği kazanan kişi fikri sorulduğunda bilmediği bir konuda in-
sanları yanlış yönlendirmeyecektir. Örneğin biri ona “Hangi
eylemlerimiz erdemlidir?” diye sorduğunda, “erdem” kavra-
mının tanımına ilişkin bir bilgisi yoksa “Bilmiyorum.” deyip,
karşısındakini yanlış yönlendirmemiş olacaktır.
Bu parçada felsefenin aşağıdaki işlevlerinden hangisi
vurgulanmaktadır?
A) Hakikati arama ve ona ulaşma isteğini güçlendirmesi
B) Kavramsal ve refleksif bilginin pratik yaşama aktarılmasın
sağlanması
C) Eleştirel bakış açısını geliştirmesi
D) Tümel bilgiyi hedef edindirmesi
E) Soruların yanıtlar kadar önemli olduğunun farkındalığının
kazandırılması
2018 TYT
🗿 Platon (M.Ö. 429-347)
Platon’u M.Ö. 6. yüzyıl-
M.S. 2. yüzyıl arasında ele
alsak da, onun felsefi öğre-
tisi kendisinden sonraki
tüm felsefe tarihine işlemiş-
tir. Hatta İngiliz filozof Whi-
tehead Platon için, “Batı
felsefesi Platon’a düşülmüş
dipnotlardan ibarettir.” de-
miştir. Bununla birlikte Pla-
ton’un kendisinden önceki düşünürlerin (özellikle
Herakleitos, Parmenides, Protagoras ve Sokrates’in fikirle-
rini) fikirlerini sentezlediğini düşünenler de vardır. Bu tartış-
malar bir yana, Platon’un politikadan sanata, dinden eğitime
bütün alanlarda ortaya koyduğu tutarlı felsefi öğretisi ile
felsefe tarihinin ilk sistemli filozofu olduğu tartışma götür-
mez bir konudur.
4 11. Sınıf
 2.
M.Ö. 6. Yüzyıl- M.S. 2. Yüzyıl Felsefesi FASİKÜL

Hocası Sokrates gibi Platon da herkes için geçerli Bilgi Anlayışı

olan doğru bilginin mümkün olduğunu savunur. Platon için
doğrulukla ilgili değişmez bir gerçeklik alanı söz konusudur.
Bu değişmez gerçeklik alanı “İdealar Dünyası”dır. Platon’un
gerçekliğe yönelik düşünceleri olan “İdealar Kuramı” onun
tüm felsefesinin temelini oluşturur.
Örnek 3
Platon, Gorgias diyaloğunda dört tip hakiki etkinlikten ve
bunlara karşı dört sahte etkinlikten söz eder. Hakiki etkinlik-
ler olarak felsefe, siyaset, hekimlik ve beden eğitimini gös-
teren Platon sahte etkinlikler için söylevcilik, sofistlik, aşçılık
ve süsçülüğü işaret eder. Buradan hareketle Platon, sofisti
ve söylevciyi gerçek anlamda felsefe ve siyaset yapmayan;
fakat bunları taklit eden bir tür dalkavuk olarak konumlandır-
mıştır. Ona göre dalkavukluk bir sanat değildir. Çünkü bun-
lar, kullandığı şeylerin özünü anlatmak ve onları açıklamak
gücüne sahip değildir.
Platon’un bilgi anlayışı ile varlık anlayışı paraleldir. İki
ayrı varlık alanı ile bağlantılı olarak iki farklı bilgi çeşidin-
den bahseder. İdeanın bilgisi ile duyular dünyasının, fe-
nomenlerin bilgisini birbirinden ayırır. Deneyim ve tecrübe
yolu ile elde edilen bilgi fenomenlerin bilgisidir. Fenomenlerin
bilgisi mutlak, değişmez bir bilgi değildir; fenomenlerin
bilgisi bize ancak sanı ve tahmin sunabilir. İdeaların bilgi-
si ise mutlak ve değişmez bilgidir. İdeaların bilgisine ancak
akıl yoluyla ulaşılabilir. Akıl bu bilgiye ulaşmak için idealar
dünyasına, ideaların bilgisinin olduğu kendi içine dönme-
lidir. Bu kendine dönüş, Sokrates’te olduğu gibi, bir anım-
samadır. Çünkü ideaların bilgisi doğuştan insan zihninde
hazır bulunur. Platon, bu mutlak ve değişmez bilgiyi
“episteme” olarak dile getirirken, fenomenlerin bilgisi için
sanı demektedir. Bu nedenle doğru bilgi, ideaların bilgisi-
dir, epistemedir.
Mağara Benzetmesi

Yukarıdaki bilgilerden hareketle aşağıdaki yargılardan

hangisi Platon’un Sofistler ile ilgili görüşlerine uygun-
dur?

A) Hakikat arayışı içindedirler.

B) İdeaların bilgisine ulaşmak için çabalarlar
C) Verdikleri dersler ile yurttaşların eğitimine katkı sağlarlar.
D) Şeylerin özünün bilgisine sahip olmadıkları için kimseye
bu bilgileri açıklayamazlar.
E) Hakiki etkinliklerle uğraşırlar.
Platon’un Devlet adlı kitabının yedinci bölümünde,
Sokrates’in ağzından, idealar dünyası ve duyular dünyası
ayrımını ortaya koyduğu bir benzetme yapar. Bu benzetme
Varlık Anlayışı ile aynı zamanda ideaların bilgisi ve fenomenlerin bilgisi-
ni birbirinden ayırır. Girişi boydan boya gün ışığına açık
Platon’un varlık ile ilgili görüşünün temelinde ‘idealar
bir yeraltı mağarasında çocukluklarından itibaren hiçbir
kuramı’ vardır. Platon’a göre Evren, İdealar Dünyası ve
şekilde kıpırdayamayacakları bir şekilde zincire vurulmuş-
Duyular Dünyası (Fenomenler Dünyası) olarak ikiye ayrılır.
lardır. Yalnızca karşılarındaki mağaranın duvarını görebi-
Duyular Dünyası, içinde yaşadığımız dünyadır. İdealar
liyorlar. Arkalarında yüksek bir yerde yakılan ateşin ışığı
Dünyası ise akılla kavranabilen, değişmeyen, kendi ken-
gelmektedir. Zincire vurulmuş bu insanlarla ateş arasın-
dinin nedeni olan gerçek varlıklar olan ideaların dünyası-
daki yoldan başka insanlar ellerinde tahtadan yapılmış
dır. İdealar, duyusal dünyanın dışındadır. Duyusal dünya-
kuklalarla geçmektedir. Mağaradakiler, bu kuklaların du-
da olan varlıklar ise idealardan pay alarak var olan
vara vuran yansımalarını görürler ve bu gördükleri yansı-
fenomenlerdir. Bu varlıklar ideaların yani gerçek varlıkların
maları gerçek zannederler. Gerçek, mağaraya zincirlenmiş
birer kopyasıdır.
insanlar için nesnelerin gölgelerinden ibarettir.

11. Sınıf 5 Felsefe

 2.
FASİKÜL M.Ö. 6. Yüzyıl- M.S. 2. Yüzyıl Felsefesi

Mağara benzetmesinde gölgeler fenomenleri, kukla- 🗿 Platon (M.Ö. 428-427)

lar ise ideaları temsil eder. İnsanların duyularla elde ettiği
Platon’un siyaset anla-
fenomenlerin bilgisini gerçek olarak kabul etmeleri yanıl-
yışı da ahlak anlayışında
gıdır. Gerçek, akılla ulaşılan ideaların bilgisinden oluşur.
olduğu gibi “iyi ideası”na
ulaşmayı amaç edinmiştir.
Ahlak anlayışında bireyin
Değer Anlayışı mutluluğu üzerinde duran
Platon, siyaset anlayışın-
Değer kavramı, felsefede etik, siyaset ve sanat gibi
da toplumun mutluluğunu
akımların dahil olduğu bir adlandırmadır. Platon’un etik,
amaç edinmiştir. Toplu-
siyaset ve sanat anlayışları, bilgi anlayışında olduğu gibi
mun mutluluğunu sağlaya-
varlık anlayışıyla şekillenir. Platon tüm ideaların üstüne “iyi
cak olan devlettir. Platon’a göre devletin bu görevi yerine
ideası”nı yerleştirir. “İyi ideası”, en yüksek ideadır. Platon’un
getirebilmesi için yöneticilerin filozoflardan seçilmesi ge-
ahlak felsefesi bu temelde oluşur. Ona göre ahlakın kay-
rekmektedir.
nağı mutluluktur. Mutluluğa ulaşmak ancak iyi ideasına
ulaşmaya çalışmakla mümkündür. Bu nedenle mutlu olmak Sadece filozofların “iyi ideası”nın bilgisine sahip oldu-
isteyen herkesin iyiyi istemesi, iyiyi hayatının amacı say- ğunu düşünen Platon, toplumun mutluluğunu amaç edinen
ması gerekmektedir. İyiye ulaşmak için ise erdemli, adil devletin; iyi ideasının bilgisine sahip kimselerce yönetil-
ve doğru olmak gerekir. mesinin zorunlu olduğunun altını çizer. Çünkü iyi ideasına
ulaşmak ancak iyi ideasının bilgisine sahip kimselerce ger-
çekleştirilebilir.
Platon’un sanat anlayışının temelinde de “idealar ku-
ramı” vardır. İdeaların birer yansıması olan fenomenleri
Örnek 4 kopya eden sanat, Platon’a göre değersizdir. Böyle bir
sanat kopyanın kopyası olmaktan öteye gidemez. Bu
Platon için genel kavramların ya da ideaların en önemli özel- nedenle sanatçı eserlerinde fenomenleri değil ideaları
liği akla dayanan bir bilgi çeşidiyle kavranmasıdır. Görünüş- yansıtmayı amaç edinmelidir. Sanat ancak böyle değerli
ler dünyasında şeylere ve olaylara ilişkin inançlarımız ve bir etkinlik olabilir.
kanılarımız çoğu zaman duyularımıza dayanır. Duyularımı-
zın bize anlattıkları ise yanıltıcıdır. Bunun yanı sıra duyusal
veriler hiçbir zaman mutlak anlamda kesin olamaz. Buna
🗿 Aristoteles (M.Ö. 382-322)

karşılık idealara ilişkin kavrayışımız hiçbir şekilde duyusal Platon’un en büyük öğren-
değil, tam tersine sadece entelektüeldir. Bu anlamda ide- cisi olan Aristoteles, siste-
alar, duyusal veriyle elde edilen görünüşler dünyasındaki matik dönemin ikinci filozo-
fudur. Kendinden sonraki
diğer şeyler gibi eksik ya da yanlış bir bilgi vermez.
filozofları derinden etkile-
Buna göre idealarla ilgili aşağıdakilerden hangisi söy- miş olan Aristoteles’in fel-
lenemez? sefi öğretisi, felsefe tarihin-
de tartışmasız çok önemli
A) Görünür şeylerden bağımsız olarak vardırlar. bir yere sahiptir. Aristote-
B) Tümel, mutlak, değişmez ve esas varlıklardır. les’i büyük bir düşünür ya-
C) Genel-geçer, kesin ve güvenilir bilginin kaynağıdır. pan eserlerinde kendinden
D) Fenomenlerle aynı özelliklere sahiptir. önceki filozofların görüşlerine yer verirken aynı zamanda
E) İdeaların bilgisine ancak akıl yoluyla ulaşılır. onları irdeleyerek kendi öğretisini ortaya koymasıdır. Ken-
dinden önceki filozofların görüşlerine eserlerinde yer verdi-
ği için ilk felsefe tarihçisi olarak da kabul edilmektedir.

Felsefe 6 11. Sınıf


M.Ö. 6. Yüzyıl- M.S. 2. Yüzyıl Felsefesi
Aristoteles özellikle M.S. 2. yüzyıl ile M.S. 15. yüzyıl
arasındaki Hristiyan ve İslam felsefelerini temelden etki-
lemiştir. İslam filozofları tarafından “ilk öğretmen” olarak
adlandırılan Aristoteles’in eserleri Arapça’ya çevrilmiş ve
felsefe ve bilim alanında önemli gelişmeler elde edilmiştir.
Mantık biliminin kurucusu olan Aristoteles doğa bilimleri
(fizik, biyoloji ve astronomi), ontoloji (varlık bilimi), metafi-
zik, felsefe tarihi, etik, siyaset, retorik (güzel konuşma
sanatı) ve sanat alanlarında eserler vermiştir.
Varlık Anlayışı
Platon gibi Aristoteles için de gerçek varlık tümeldir
ve tümelin bilgisi de kavramsaldır, duygusal değildir. Çünkü
duyulara açık olan tüm varlıkların görünüşleri sürekli de-
ğişir. Ancak Aristoteles, Platon’un idealar dünyasını duyu-
lur dünyanın dışında bir yere koymasını eleştirir. Aristoteles’e
göre gerçek varlıklar duyular dünyasının dışında değildir;
maddelerin özündedir. Aristoteles varlıkların görünüşlerinin
değiştiğini kabul ederken; öz ya da tözlerinin aynı kaldı-
ğını savunur. Bu değişim problemini açıklarken varlığın iki
tözden oluştuğunu söyler. Bunlar, madde ve formdur.
Madde varlığın fiziksel temelidir. Form ise varlığa biçimini
veren şeydir. Ona göre her varlık bir ya da birden fazla
maddenin birleşmesi sonucunda oluşan bir formdur.
Aristoteles’in varlık görüşünün temelinde doğadaki var olan
her şeyin bir nedeninin olduğu görüşü vardır. Ona göre
bir şeyin varlığını dört nedenle açıklayabiliriz.
DÖRT
NEDEN
Maddi Ereksel
Neden Neden
Formel Fail
Neden Neden
11. Sınıf
2.
FASİKÜL
Dört Neden;
✳ Maddi Neden: Bir şeyin kendisinden yapıldığı veya
meydana geldiği nedendir.
✳ Formel Neden: Bir şeyin biçimsel nedenidir.
✳ Fail Neden: Bir şeyin şekil kazanması için hareket
ettirici nedendir.
✳ Ereksel Neden: Bir maddenin varmak istediği amacı
gösteren nedendir.
Yukarıdaki bilgiler ışığında cep telefonlarının varlık
nedenlerini Aristoteles’in dört neden görüşü çerçevesinde
inceleyelim:
✳ Maddi Neden: Cep telefonları cam, metal, plastik
gibi pek çok maddeden meydana gelir.
✳ Formel Neden: Telefonun hangi şekilde olduğudur;
örneğin dikdörtgen.
✳ Fail Neden: Cep telefonu tasarlayan mühendisler ve
fabrikalarda yapımında görev alan çalışanlar fail ne-
dendir.
✳ Ereksel Neden: Cep telefonlarının ereksel nedeni,
insanların birbirleri ile iletişim ve haberleşme ihti-
yaçlarını karşılamaktır.
Bilgi Anlayışı
Aristoteles Metafizik adlı eserinde “Bütün insanlar
doğal olarak bilmek isterler” demektedir. Çünkü insan için
yaşamak, hayatta kalmak yeterli değildir. İnsan yaşamının
nedenini ve değerini de bilmek ister. Bu merak duygusu
insanın kaçıp, kurtulacağı bir duygu değildir. Aristoteles’e
göre insan bilgiyi hem duyular hem de akıl yürütme yo-
luyla elde etmektedir. Bu görüşüyle Platon’dan ayrılan
Aristoteles’e göre duyular form almış maddeleri algılar ve
akıl yoluyla onların ne olduğunu anlar.
Aristoteles’e göre bir şeyin ne olduğunu söylemek için
o şeyi bir kavramla ilişkilendirmek ve böylece tanımını
yapmak gerekir. “Bu bir evdir” denildiğinde karşılaşılan
nesne, ev kavramıyla tanımlanmış olur. Bu tanımlama
zihinde doğuştan gelen kategorilerle olanaklıdır. Bu ne-
denle Aristoteles’e göre varlığın bilgisi ona ait olan kate-
gorilerle bilinebilir.
7 Felsefe
 2.
FASİKÜL M.Ö. 6. Yüzyıl- M.S. 2. Yüzyıl Felsefesi
Bu kategorileri şöyle sıralayabiliriz:
1. Töz: İlk ve temel kategoridir. Bir önermede “o ne-
dir?” sorusunun cevabıdır. “O ağaçtır” gibi.
2. Nicelik: Var olanın sayısını bildirir. Bir önermede
“kaç” veya “ne kadar?” sorusunun cevabıdır. “Üç
tane” ya da “iki metre” gibi.
3. Nitelik: Önermedeki “nasıl?” sorusunun cevabıdır.
“Beyazdır” ya da “Hastadır” gibi
4. Bağıntı: Bir varlığın başka varlıklarla olan bağını ifa-
de eden “O onun nesidir” sorusuna verilen “oğludur”
cevabı gibi.
5. Yer: “Nerede?” sorusuna verilen cevaptır. “Altında”
gibi.
6. Zaman: “Ne zaman?” sorusuna verilen yanıttır. “Ge-
çen yıl” gibi.
7. Durum: Bir şeyin ne durumda olduğunu gösteren
kategoridir. “Eğik” gibi.
8. İyelik: Sahip olma durumudur. “Dürüst olmak” gibi.
9. Edim: Nesnenin ne yaptığını gösteren kategoridir.
10. Edilim: Etkiye maruz kalma, edilginlik durumudur.
Örnek 5
Aristoteles felsefesinde “iyi”, “mutluluk” ve “erdem” kavram-
larının ne olduğunu sorgulamıştır. Ona göre “iyi”, her şey
için arzulanandır; “mutluluk”, tüm eylemlerin nihai amacıdır;
“erdem” ise insanın her koşulda iyiyi tercih etmesini sağla-
yan bir huydur.
Paragraftan hareketle Aristoteles’in felsefenin hangi di-
siplini ile ilgilendiği kesinlikle söylenebilir?
A) Etik B) Ontoloji C) Mantık
D) Epistemoloji E) Estetik
Felsefe
Değer Anlayışı
Aristoteles ahlak anlayışını önemli eserlerinden biri
olan “Nikomakhos’a Etik”te ortaya koymuştur. Bu eserinde
“Her sanat ve araştırmanın, aynı şekilde Her eylem ve
tercihin bir iyi arzuladığı düşünülür, bu nedenle iyiyi ‘her
şeyin arzuladığı şey’ diye dile getirdiler” der. Bu nedenle
Aristoteles tüm eylemlerin bir amacı olduğunu savunmak-
tadır. Bu amaç iyiyi yani mutluluğa ulaşmaktır. Ona göre
mutluluk en güzel ve hoşa gidendir; ruhun amacıdır.
Aristoteles erdemli bir yaşamın amacının iyiyi, mutluluğa
ulaşmak olduğunu savunur. Bu nedenle de onun ahlak
felsefesine “mutluluk ahlakı” da denilmektedir. Erdemin ne
olduğunu araştırmanın önemini vurgulayan Aristoteles, iki
tür erdem olduğunu düşünür:
1. Karakter (Ahlaki) Erdemleri: İnsanın eylemlerinde
ölçülü olmasını sağlayan erdemlerdir. İki aşırı uç ey-
lem arasındaki doğru ortayı bulmayı sağlar. Adalet,
cesaret, ölçülülük, cömertlik, dostluk gibi erdemleri
örnek verebiliriz. Aristoteles’e göre aşırılıklar ve ek-
siklikler insan için iyi değildir, insanı mutsuz eder.
Bu nedenle erdemli olan bu iki uç arasında ortayı
bulandır. İnsanın erdemli olması bu iki uç arasında
orta olanı bulmasıyla mümkündür. Aristoteles’in orta
alanı bulma anlayışına “altın orta” da denilmektedir.
Bu erdemler çevre ile oluşur ve ancak yapa yapa
kazanılan erdemlerdir.
Altın Orta Örneği
Cimrilik Cömertlik Savurganlık
8 11. Sınıf

M.Ö. 6. Yüzyıl- M.S. 2. Yüzyıl Felsefesi
2. Düşünce (Bilgelik) Erdemleri: Entelektüel çalışma-
lara bağlı olan ve şeylerin niçin olduklarını anlamayı
ve keşfetmeyi sağlayan erdemlerdir. Bu erdemler
eğitim yoluyla kazanılabilecek erdemlerdendir İn-
sanı sadece bilmek için bilmeye yönlendiren bu
erdemler sayesinde insan eksiksiz mutluluğa sahip
olabilir. Bu erdemler bilim, sanat, pratik ve teorik bil-
gelik gibi akli uğraşlarla ilgilidir.
Örnek 6
Aristoteles’e göre ahlakta bazı davranışlar amaç, bazıları
araçtır. Örneğin insanların çoğu zenginliği arzular ve elde
etmeye çalışır. Ancak onlar için zenginlik, zenginlik olarak
amaç mıdır; yoksa zenginlikle elde etmek istedikleri başka
bir amaç, mesela haz veya ün mü söz konusudur? Bu
durumda insanların eylemlerinde peşinden koştukları iyi,
kendisinden öte herhangi bir şeyin elde edilmesi için “araç
olarak istenmeyen”dir. İşte insanın bizatihi kendisi için iste-
diği bu nihai iyi, mutluluğun ta kendisidir.
Bu parçadan aşağıdaki yargıların hangisine ulaşılabilir?
A) Ahlaken iyi davranış insanın koşullarına göre değişir.
B) Bir eylemin ahlaken iyiliği başkalarına sağladığı yarara
bağlıdır.
C) İnsanın nihai amacı olan mutluluk; esenlik ve fayda gibi
değerlerin toplamıdır.
D) Başka bir amaç için yapılan ahlaki bir eylem insana mutlu-
luk verir.
E) Niçin diye sorulduğunda başka bir amaca işaret etmeyen
eylem ahlaken iyidir.
2018 TYT
11. Sınıf
2.
FASİKÜL
Örnek 7
Platon için Demiurgos, yaratıcı değil de mimari bir Tanrı’dır.
İdeaları model alarak fenomenler dünyasında maddeye şekil
vermiştir. Platon’un öğrencisi Aristoteles’e göre Tanrı, varlı-
ğın yaratıcısı değil onun amacıdır. Aristoteles’ten önemli öl-
çüde etkilenen Farabi ise ölümsüz olduğuna inandığı ruhlar
dâhil, tüm varlığın Tanrı’dan bir tür taşmayla ortaya çıktığını
ileri sürer. Orta Çağ’ın ünlü isimlerinden Anselmus ise Hris-
tiyanlıktaki yaratılış anlayışını temel alarak Tanrı’nın her şeyi
yoktan var ettiğini savunur.
Bu parça din felsefesinin aşağıdaki problemlerinden
hangisiyle ilişkilidir?
A) Tanrının varlığı
B) Maddenin sonsuzluğu
C) Tanrı evren ilişkisi
D) Tanrının ezelî ebedî oluşu
E) Ruhun ölümsüzlüğü
2018 TYT
Platon ve Aristoteles’in Varlık Bilgi ve
Değer Anlayışları
Yunan Felsefe Tarihi’ne bakıldığında, ilkin filozoflar
doğa sorunu ile uğraşmışlardır. Daha sonra insanın ken-
disine dönülmüş; insan sorunu ele alınmıştır. Bu iki sorun
ile ilgili elde edilen bilgilerin sentez içinde birleştirilmesi
sonucunda ise felsefede yeni bir dönem başlamıştır. Bu
döneme “sistematik dönem” de denir. Bu yeni gelişmenin
taşıyıcıları da İlk Çağ’ın en büyük filozofları Platon ve
Aristoteles’tir. Platon ve Aristoteles’in öğretileri, kendilerin-
den önceki Yunan Felsefesi’nden, sistematik bir yapıları
olmalarıyla ayrılır. Onların felsefelerine sistem niteliği ka-
zandıran ele aldıkları sorunların çok yanlı oluşu ile bu
sorunları bir birlik içinde, yani bir sistem içinde işlemele-
ridir.
9 Felsefe
 2.
FASİKÜL M.Ö. 6. Yüzyıl- M.S. 2. Yüzyıl Felsefesi

Örnek 8 Örnek 10

Aristoteles, insanın tür olarak diğer canlılardan farklı oldu-
ğunu dile getirir. Ona göre tür olara başkalık, madde ilgili de-
ğildir; şeyin özü ile ilgilidir. Bu nedenle bir hayvanın kanatlı
olması ya da olmaması onu tür olarak diğerlerinden başka
yapmaz. İnsanı da böyle bir bakış açısı ile ele alan Aristo-
teles, insanın diğer canlılarla ortak olmayan; ayırt edici olan
yanının ruhsal yanı olduğunu savunur.
Aristoteles’e göre aşağıdakilerden hangisi insanın tür
olarak başkalığına bir örnektir?
Demokritas’a göre doğal dünyayı oluşturan iki çeşit farklı
gerçeklik vardır. Bu iki gerçeklik temel olarak birbirinden
bütünüyle farklıdır. Bunlar atomlar ve boşluktur. Atomlar
bölünmezdir, sayı olarak sonsuzdurlar ve şekil olarak çe-
şitlilik gösterirler. Atomlar varlığa gelip yok olmazlar, maddi
yapılarını her daim korurlar. Bu nedenle değişmeye maruz
kalmazlar. Demokritos değişme olgusunun atomun içsel ya-
pısında değil; atomun boşlukta yer değiştirmesi sonucunda
oluştuğunu düşünür. Atomların boşluk içinde bir araya gel-
mesi ve birbirlerinden ayrılması ile değişimin meydana gel-

A) Mavi ya da yeşil göz rengine sahip olması. diğini savunur.

B) Ten renginin beyaz ya da siyah olması.
Paragrafa göre Demokritos’un ortaya koyduğu varlık gö-
C) Yaşamına devam etmeye çalışması.
rüşü ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
D) Boyunun uzun ya da kısa olması.
E) Değerler alanıyla bağlantılı olması. A) Materyalist bir varlık anlayışını benimsemiştir.
B) Değişimin atomun yapısında gerçekleştiğini savunur.
C) Evrenin arkhesinin maddi bir yapısının olmadığını savunur.
D) Evreni oluşturan tek gerçeklik vardır; o da atomdur.
Örnek 9
E) İlk neden, sonsuzluk anlamına gelen aperiondur.
Aristoteles “töz” kavramını “bir şeyi o şey yapan şey” olarak
tanımlar. Söz gelimi “masa” kavramını düşünelim. Yemek
masası ya da suyun yükselip alçalma değerini gösteren gel-
git masası gibi farklı masalar aklımıza gelebilir. Yemek ma-
sası, bacakları üzerine sabitlenmiş düz bir levhayken; gelgit
masası, verilerin satır ve sütunlar arasında sistematik bir
biçimde sıralandığı bir tablodur. Bu iki masanın birbirinden
farklı olduğu doğrudur ancak her ikisinde de ortak olan bir
şey söz konusudur. Ki bu şey her ikisine de “masa” diyebil-
memizin nedenidir. Geri kalan özellikler; masanın yuvarlak
olması, sarı ya da mavi olması, yemek masası ya da gelgit
masası olması; ilineklerdir. İlinekler o şeye ait olmayan, son-
radan eklenen özelliklerdir.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi ilineksel bir özellik-

tir?

A) İnsanın düşünen bir varlık olması

B) Damla’nın psikoloji bölümünde öğrenci olması.
C) Maddenin yer kaplaması.
D) Sıvının akışkan olması.
E) Bitkilerin oksijen üretmesi.

ÖRNEK 1. C 2. E 3.D 4. D 5. A 6. E 7. C 8. E 9. B 10. A

Felsefe 10 11. Sınıf

 1.
TEST Konu Tarama Testi
1. Platon evrendeki her şeyin en yüksek nedeni olarak “iyi
ideası”nı gösterir. İyi ideası evrendeki düzenin birleştirici
ve her şeyi kapsayıcı ilkesidir. Evrendeki tüm görünür şey-
ler kendisinden pay aldıkları ideaya benzemeye çalışırken
ideaların hepsi de en yüksek idea olan İyi İdeasına yöne-
lirler ve mümkün olduğunca ona benzemeye çalışırlar. Bu-
nun sebebi, iyi ideasının diğer tüm idealarda ortak olarak
bulunur olmasıdır.
Parçadan hareketle “İyi İdeası”yla ilgili aşağıdakiler-
den hangisi söylenemez?
A) Bütün idealar iyi İdeasından pay alır.
B) Tüm görünür şeyler dolaylı olarak İyi İdeasına yönelir.
C) Tüm görünür şeyler doğrudan “İyi İdeası”na yönelir.
D) Platon’un varlık felsefesinde “iyi İdeası” önemli bir role
sahiptir
E) İyi İdeası en yüksek varlıktır.
2. Sokrates’e göre iyi olanın ne olduğunu bilen zorunlu ola-
rak iyiyi tercih edecektir. Eğer biri kötü bir şey yapıyorsa,
bu onun bilgisizliğinden kaynaklanır. Bu nedenle hiç kim-
senin bilerek kötülük yapmayacağını söyleyen Sokrates’e
göre kötü insan yoktur, bilgisiz insan vardır.
Parçadan hareketle Sokrates’in felsefenin hangi iki
alanı arasında bağlantı kurduğunu söyleyebiliriz?
A) Bilgi ve Varlık
B) Bilgi ve Din
C) Varlık ve Ahlak
D) Bilgi ve Ahlak
E) Ahlak ve Din
11. Sınıf 11
2.
FASİKÜL
3. Aristoteles’e göre mutluluk, ruhun amacıdır. Bu amaca uy-
gun davranış, erdeme uygun olan davranıştır. Erdeme uy-
gun davranış ise eylemlerin ne aşırı ne de eksik olmasıyla
mümkün olur. Erdemlilik, eylemlerin aşırılığı ya da eksikliği
nedeniyle bozulur. Kişi kendi iradesiyle bu iki uç arasında-
ki orta yolu bulmalıdır. İnsan ancak böyle erdemli davra-
nışta bulunabilir ve mutluluğa ulaşabilir. Aristoteles’in bu
görüşü felsefe tarihinde “altın orta” olarak da bilinir.
Aşağıdakilerden hangisi Aristoteles’in “altın orta” ku-
ralına örnek olarak verilemez?
A) Kişinin eylemlerinde korkaklık veya delice atılganlık ye-
rine, cesaretli olmayı tercih etmesi.
B) Kişinin eylemlerinde cimrilik veya savurganlık yerine,
cömert olmayı tercih etmesi
C) Kişinin eylemlerinde cahillik veya bilgelik yerine, bilgiç-
liği tercih etmesi.
D) Kişinin eylemlerinde güdümlü olmak veya asi olmak
yerine, dengeli olması.
E) Kişinin eylemlerinde vurdumduymaz veya aşırı kaygılı
olması yerine, sorumlu olması.
4. Sokrates, kimseye bir şey öğretme iddiasında olmadığı
gibi, kimsenin kimseye bir şey öğretemeyeceğini savunur.
Ona göre herkes, bildiklerine doğuştan sahiptir. Yapılabi-
lecek şey, kişinin kendi kendine veya iyi bir öğretmen eş-
liğinde kendisinde bulunan bilgileri soru cevap yöntemi ile
açığa çıkarmasıdır.
Bu pasajda açıklaması yapılan “Sokratik Yöntem” ola-
rak da bilinen yöntemin adı nedir?
A) Maiotik Yöntem
B) Deney
C) Gözlem
D) Paradigma Yöntemi
E) Deney ve Gözlem
Felsefe
 2.
FASİKÜL Konu Tarama Testi
5. Bir mağaranın içine sırtları mağaranın ağzına dönük ola-
rak yerleştirilmiş köleler, dışarıdaki şeylerin duvardaki
gölgeleriyle yetinmek zorundadır. Şeylerin gölgeleriyle ye-
tinmeyip, asıllarını görmek isteyenler, yüzlerini mağaranın
karanlığından, dışarıdaki güneşin ışığına çevirmelidir. Bu
da ancak felsefe ile mümkündür. İnsan felsefe sayesinde
mağaranın karanlığından, güneşin aydınlığına yüzünü çe-
virme cesareti gösterecektir. Bu hikâyede mağara, evren;
mağaradaki köleler ise biz insanlarız.
Bu parçada konu edinilen Platon’un “mağara benzet-
mesi” ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Platon’a göre evren idealar ve fenomenlerden oluşur.
B) İnsan felsefe ile hakikate ulaşacaktır.
C) Felsefe ile ideaların bilgisine ulaşmak mümkündür.
D) Hakikat fenomenlerden ibarettir.
E) Evrendeki her şey, ideaların birer gölgesidir.
6. Sofistlere göre varlığın kesin bilgisine ulaşmak mümkün
değildir. Çünkü onlara göre varlıkla ilgili bilgimizin kaynağı
duyu organlarımızdır ve insan duyular yoluyla elde edilen
bilgilerde algı yanılması yaşar. Suya batırılan bir çubuğun
kırık görünmesi, duyuların yanıltıcı olduğunun bir kanıtıdır.
Bu nedenle sofistler her zaman geçerli olan bir bilginin ol-
madığını, bilginin kişiden kişiye değişen bir yapısının oldu-
ğunu savunurlar.
Buna göre Sofistlerin bilgi görüşü ile ilgili aşağıdaki-
lerden hangisi doğrudur?
A) Sofistler rölativist bir bilgi anlayışını benimsemişlerdir.
B) Sofistlere göre duyular dışındaki bir başka yöntem
doğru bilgiyi edinmede kaynak olarak alınabilir.
C) Sofistler hakikate ulaşmanın mümkün olduğunu savu-
nurlar.
D) Sofistler ahlaki doğruların kişiden kişiye değişmediğini
savunurlar.
E) Sofistlere göre duyumdan gelen bilgi güvenilirdir.
TEST 1. C 2. D 3. C 4. A
Felsefe 12
1.
TEST
7. Aristoteles’e göre doğadaki her varlığın dört nedeni vardır.
Bunlar: Maddi Neden, Formel Neden, Fail Neden ve Erek-
sel Nedendir. Maddi Neden, bir şeyin hangi maddeden
yapıldığını gösteren nedendir. Formel Neden, bir şeyin
biçimsel nedenidir. Fail Neden, maddenin biçim kazanma-
sını sağlayan nedendir. Ereksel Neden ise bir şeyin biçim
kazanmadaki amacını gösteren nedendir.
Parçada anlatılan Aristoteles’in “dört neden” anlayışı-
na örnek olarak “kurşun kalem”i alırsak; aşağıdakiler-
den hangisi yanlış olacaktır?
A) Kurşun kalemin maddi nedeni, odundur.
B) Kurşun kalemin formel nedeni, silindirdir.
C) Kurşun kalemin fail nedeni, kalemi yapan zanaatkârdır.
D) Kurşun kalemin fail nedeni, kalemi kullanan, hareket
ettiren kişidir.
E) Kurşun kalemin ereksel nedeni, bir şeyi yazmaktır.
8. Platon’a göre iki tür varlıktan söz edilebilir. Bunlardan biri
duyusal alana bağlı olan varlıklardır. Bunlar duyularla al-
gılanan, değişen, var olması için kendinden başka bir ne-
dene ihtiyaç duyan varlıklardır. Bu varlıklara fenomenler
diyen Platon’a göre fenomenler gerçek varlıklar değildir ve
gerçek varlıkların sadece birer kopyasıdırlar. Gerçek varlık
ise akılla kavranabilen, değişmeden kalan, kendi kendinin
nedeni olan varlıklardır. Fenomenler gerçek varlıklardan
pay alarak var olurlar.
Bu parçada açıklaması verilen, Platon’un varlığa yö-
nelik düşüncelerini ifade eden kuram aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Madde-Form Kuramı
B) İdealar Kuramı
C) Fenomenler Kuramı
D) Diyalektik Kuram
E) Maiotik Kuram
5. D 6. A 7. D 8. B
11. Sınıf
 2.
TEST Konu Tarama Testi
1. Platon’un sanat görüşü idealar kuramı ile paralellik gös-
terir. Sanatın konusu değişen fenomenler değil; idealar
olmalıdır. Bu nedenle Platon sanatta hiçbir yenilik kabul
etmez. İdeal olanı kavrayan sanatçı, onu olduğu gibi can-
landırmalıdır. Platon’un bazı müzik eşitleri dışındaki, in-
san yüreğini yumuşatan tragedyaları ve ağır başlılığa ay-
kırı düşen komedileri değersiz bulması bu yüzdendir. Çok
sevdiği Homeros’u bile Tanrıları insanlar kadar ahlaksız
olarak canlandırdığı için ideal devletin dışında bırakmıştır.
Ressamları ve heykeltıraşları ise ideaların kopyaları olan
maddi nesnelerin kusurlu kopyalarını yapan kimseler ol-
maları dolayısıyla bilgisizlikle itham etmiştir.
Parçada Platon’un sanat anlayışı ile ilgili vurgulan-
mak istenen aşağıdakilerden hangisinde doğru ola-
rak verilmiştir?
A) İdeal toplumda sanatın bir işlevi ve yeri yoktur.
B) Sanatçı görünür dünyayı ne kadar iyi canlandırabilirse,
o kadar iyi bir sanatçıdır.
C) Platon’un felsefesinde sanatın işlevi ahlaka ve siyasete
hizmet etmektir.
D) Platon’a göre hiçbir müzik türü değerli değildir.
E) Platon’un sanat anlayışı ile ahlak ve siyaset anlayışı
arasında bir bağlantı söz konusu değildir.
2. Sofistlere göre bir bilginin doğruluğu ve yanlışlığı kişiye
göre farklılık gösterir. Örneğin aynı hava sıcaklığında bir
kişi üşürken, diğer kişi üşümeyebilir. Veya bir yemeğin tadı
bir kişiye göre tadında iken bir başka kişi için tatsız gelebi-
lir. Bu nedenle sofistler herkes tarafından kabul edilen bir
doğru bilginin olmadığını savunurlar.
Buna göre Sofistlerin bilgi görüşü ile ilgili aşağıdaki-
lerden hangisi doğrudur?
A) Rasyonalist bilgi görüşünü savunurlar.
B) Genel-geçer bilginin mümkün olduğunu savunurlar.
C) Rölativist bilgi görüşünü savunurlar.
D) Emprist bir bilgi görüşünü savunurlar.
E) Doğru bilginin göreceli olmadığını savunur.
11. Sınıf 13
2.
FASİKÜL
3. Platon görünür dünyanın sürekli bir değişim içinde olduğu-
nu ve bu nedenle değişen bir şeyin bilgisinin kesin bir bil-
gi olmasının mümkün olmadığını savunmuştur. Ona göre
hakikat görünür dünyada değil, değişmeyen, akılla kavra-
nabilen idealar dünyasındadır. İdealar dünyası, görünür
dünyanın dışında ayrı bir varlık alanına sahiptir. Öğrencisi
Aristoteles de hocası Platon gibi varlıkların görünüşlerinin
sürekli değiştiğini kabul eder. Ancak ona göre bu değişim
varlığın görünüşündedir; varlığın özü kendini korur, değiş-
mez. Bu nedenle Aristoteles ideaların ayrı bir varlık alanı-
na sahip olduğunu reddeder. Ona göre gerçek varlık, idea
şeylerin özündedir.
Paragrafa göre Platon ve Aristoteles’in varlık anlayış-
ları ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) İki filozof da varlığın neliğini inceleme konusu edinmiş-
lerdir.
B) Platon, gerçek varlığı fenomenlerden ayrı olarak dü-
şünmüştür.
C) Aristoteles evrendeki oluşun şeylerin özlerini ya da töz-
lerini değiştiren bir olgu olarak görmez.
D) Aristoteles, Platon’un idealar kuramını eleştirmiştir.
E) Hem Platon hem de Aristoteles gerçek varlığı duyusal
alanın dışında düşünmüşlerdir.
Felsefe
 2.
FASİKÜL Konu Kavrama Testi
4. Platon ve Aristoteles’in dönemi İlk Çağ Felsefesi’nin en
parlak dönemi olarak kabul edilir. Onları kendilerinden
önceki filozoflardan ayıran en önemli fark, felsefenin tüm
alanlarına yönelik görüşleri belli bir bütünlükte sunmaları-
dır. Hem Platon hem de Aristoteles farklı tartışmaların ana
problemlerini tespit etmiş ve bu sorunlara yönelik tutarlı
düşünceler ortaya koymuşlardır. Platon, İdealar Kuramı ile
idealizmin; Aristoteles madde-form anlayışı ile realizmin
öncüsü olarak kendilerinden sonra gelen filozofları düşün-
celeri ile etkilemişlerdir.
Parçada Platon ve Aristoteles dönemleri için vurgula-
nan düşünce aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A) Kendilerinden önce ileri sürülen felsefi görüşleri sen-
tezlemeye çalışmışlardır.
B) Platon ve Aristoteles kendilerinden önce ileri sürülen
felsefi görüşlerden etkilenmemiştir.
C) Hem Platon hem de Aristoteles kendilerinden önceki fi-
lozofların görüşlerinden farklı olarak sistemli, bütüncül
ve tutarlı felsefi görüşler ileri sürmüşlerdir.
D) Platon ve Aristoteles kendilerinden önceki filozofların
inceleme konusu etmediği problemleri konu edinmiş-
lerdir.
E Kendilerinden önceki felsefi birikimi ileri götürememiş-
lerdir.
TEST 1. C 2. C 3. E
Felsefe 14
2.
TEST
5. Sokrates’e göre bilgi; herkes tarafından kabul edilebilir,
mutlak ve doğuştandır. Bilginin insan ruhunda uyku halin-
de olduğunu savunan Sokrates, doğru soruların sorulma-
sıyla var olan bilginin açığa çıkarılabileceğini söyler. Fel-
sefe doğru soruların sorulabilmesi için bir yol göstericidir.
Duyularla ilgili Sofistlerle aynı düşüncede olan Sokrates,
duyudan gelen bilginin yanıltıcılığını kabul eder. Sokra-
tes’e göre genel-geçer güvenilir, kesin bilgiyi verebilecek
tek kaynak akıldır.
Buna göre Sokrates’in bilgi görüşü ile ilgili aşağıdaki-
lerden hangisi yanlıştır?
A) Felsefenin amacı herkes için geçerli olabilecek bilgiye
ulaşmaktır.
B) Doğru bilgi evrenseldir.
C) Rölativist bilgi anlayışına karşı; doğru bilginin ulaşılabi-
lir olduğunu savunur.
D) Bilgi doğuştandır; sonradan öğrenilemez.
E) Sokrates’in bilgi görüşü ile sofistlerin bilgi anlayışı ara-
sında fark yoktur.
6. Aristoteles’e göre karakter erdemleri doğuştan kazanılan
erdemler değildir. Bu erdemler istencin eğitilmesi ile son-
radan kazanılan erdemlerdir. İstencin eğitilmesi ile insan
eylemlerinde aşırılıklardan ve eksikliklerden uzaklaşarak
eyleminde orta olanı tercih edecektir. Aristoteles’e göre
kişinin ne zaman hangi konuda orta olanın ne olduğunu
bilmesi ve bunu davranışa dönüştürebilmesi için karakter
erdemlerine sahip olması gereklidir. Ona göre karakter er-
demleri yapa yapa, alışkanlıkla kazanılır.
Parçadan hareketle karakter erdemleri ile ilgili aşağı-
dakilerden hangisi yanlıştır?
A) Karakter erdemleri pratikle kazanılan erdemlerdir.
B) Karakter erdemleri insanın ölçülü davranmasını sağla-
yan ahlaki erdemlerdir.
C) Cesaret, cömertlik, bilgelilik, sorumluluk; karakter er-
demleridir.
D) Karakter erdemleri insanın istencinden bağımsızdır.
E) Kişi, karakter erdemleri ile orta olanların bilgisine ula-
şabilir.
4. C 5. E 6. D
11. Sınıf
 1. 2.
TEST Öğreten Pratik Test FASİKÜL

1. Aristoteles “Nikomakhos’a Etik” adlı eserinde, her eylemin 3.  İlk ve temel kategoridir. Diğer kategoriler bu kate-
iyiyi arzuladığını söyler ve bu iyinin ne olduğunu sorgular. goriye bağlı olarak var olurlar.
Aristoteles’e göre iyi insanı mutlu edendir. Mutluluk ise ru-
 Var olanın art arda gelişini ve sayısını bildirir.
hun amacıdır. Bu amaca uygun davranış aynı zamanda
erdeme de uygun davranıştır. Erdem insanın eylemlerinde  Varlığın nasıl olduğunu bildirir.
aşırılıklardan ve eksikliklerden uzak durmasını sağlayarak
Yukarıda açıklamaları verilen Aristoteles’in varlık an-
insanı mutlu eder. Aksi halde davranışlardaki aşırılıklar ve
layışında ele aldığı kategoriler sırasıyla aşağıdakiler-
eksiklikler insanın mutsuz olmasına neden olur. O halde
den hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Aristoteles’e göre erdemlilik; eylemlerin aşırılığı ve eksikli-
ği nedeniyle bozulur. A) Töz-Bağıntı-Nitelik
B) Durum-Nitelik-Nicelik
Parçadan hareketle bir eylemin iyi veya kötü olarak
C) Töz-Durum-Nicelik
değerlendirilmesinin ölçütü Aristoteles’e göre aşağı-
D) Durum-Bağıntı-Nitelik
dakilerden hangisidir?
E) Töz-Nicelik-Nitelik
A) İnsanın eylemlerinde mutluluğu amaçlayıp amaçlama-
ması
B) Eylemlerini kendi iradesi dışında gerçekleştirmesi
C) Aşırılıklardan ve eksikliklerden uzak, orta alanı amaç
edinip edinmemesi
D) Yapılan eylemin kişinin yararına olup olmaması
E) Yapılan eylemin iyi ideasına uygun olup olmaması.

4. Platon ve Aristoteles felsefelerinde birçok felsefi problemi

2. Sokrates nesneler dünyasıyla pek ilgilenmemiş; insana ve
ayrı ayrı değerlendirmeye tabi tutmuş gözükseler de, fel-
iyi bir yaşama odaklanmıştır; doğayı soruşturmaktansa,
sefi problemlerindeki ortak noktalara bakıldığında bütün-
insana, insan eylemine bakmış; iyi bir yaşamın gerekli ve
lüklü bir yapı ile karşılaşılır. Bu bütünlüklü yapı içerisinde
yeterli koşullarını soruşturmuştur. Bu yüzden onun insan-
gerek Platon’da gerekse Aristoteles’te ortaya çıkan felsefi
larla gerçekleştirdiği diyaloglar, insan yaşamlarının en te-
problemler genel olarak bilgi, varlık ve etik görüşleri çerçe-
mel yanlarıyla ilgili değerlerdir: ölçülülük, cesaret, adalet,
vesinde şekillenir. İki filozofun bu konulardaki düşünceleri
sevgi, eğitim, din gibi. Sokrates’ten sonra hem Platon hem
kimi noktalarda karşıtlık gösterse de hem Platon hem de
de Aristoteles insanı ve insan için en iyi yaşamın ne oldu-
Aristoteles’in inceledikleri konuları ele alış tarzları aynıdır.
ğunu sorgulayacaklardır.
Buna göre Platon ve Aristoteles’in felsefi anlayışları
Paragraftan hareketle aşağıdaki yargılardan hangisi-
için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
ne ulaşılamaz?
A) Aynı soruları sormuş, aynı cevapları vermişlerdir.
A) Sokrates kendisinden sonra gelen felsefe anlayışını
B) Sistemli ve bütüncül felsefi görüşler ortaya koymuşlar-
etkilemiştir.
dır.
B) Sokrates tıpkı doğa filozofları gibi varlığın neliği üzerin-
C) Felsefeleri kendi dönemlerinden sonra etkisini kaybet-
de durmuştur.
miştir.
C) Sokrates erdemlerin ne olduğunu tartışmıştır.
D) Kendilerinden önce var olan felsefi geleneği devam et-
D) Sokrates doğru eylemin ne olduğunu araştırmıştır.
tirmişlerdir.
E) Sokrates felsefesinde varlıktan çok insana yönelmiştir.
E) Her iki filozof da bilgi, varlık ve etik düşüncelerini bir
bütün halinde değil, ayrı ayrı ele almışlardır.

11. Sınıf 15 Felsefe

 2. 3.
FASİKÜL Öğreten Pratik Test TEST

5. Platon’a göre devlette herkes kendi işine bakmalıdır. Dül-
ger kendini dülgerliğe, ayakkabıcı ise ayakkabı yapmaya
vermelidir. Ancak yine de, bu iki işçi, işlerini değiştirmeye,
yani ayakkabıcı bundan böyle dülgerlik yapmaya, dülger
ise ayakkabıcılık yapmaya karar verirse, bundan büyük bir
kötülük gelmeyecektir. Fakat işçiliğe elverişli olarak yara-
tılmış olan bir kimse, savaşçı sınıfına girmeyi becerirse ya
da savaşçının biri layık olmadığı halde yöneticiler sınıfına
çıkabilirse, o zaman bu değişme, şehrin çökmesi demek
olacaktır.
Aşağıdaki yargılardan hangisi Platon’un İdeal Devle-
ti’nin yıkılmasına neden olabilir?
A) İdeaların bilgisine sahip olmayan bir kimsenin devletin
yönetiminde olması.
B) Devlet yönetiminin zorla ele geçirilmesi.
C) Tüm yurttaşların sahip olduğu erdeme uygun görev al-
ması.
D) Devlet tarafından yurttaşların görevlerinin dağıtımının
yapılması.
E) Farklı işçiliğe yetenekli olan kimselerin birbirlerinin işini
yapmaları.
6. Platon’un Kriton diyaloğunda Atina Mahkemesi tarafın-
dan ölüme mahkum edilen Sokrates ve onun yakın dos-
tu Kriton bir konuşma yaparlar. Kriton Sokrates’e canını
kurtarmasını öğütlemekte; Sokrates ise neden Atina’dan
ayrılmaması gerektiğini anlatmaktadır. Kriton, Sokrates’e
bir kötülük yapıldığını düşünmektedir. Ancak Sokrates şu
yanıtı verir: “Keşke bu insanlar en büyük kötülükleri yapa-
bilseler de en büyük iyilikleri yapmak da ellerinden gelse.
Ama gerçekte ne kötülük yapabilirler ne de iyilik; çünkü ne
bir insanı bilge kılmak gelir ellerinden ne akılsız; yaptıkları
rastlantının sonucudur”.
7. Aristoteles’e göre insan, hareketlerini aklı sayesinde, diğer
canlılardan başka olarak, belirli bir amaca göre düzenle-
me yetisine sahiptir. Bu amacın ne olduğu araştırıldığında,
Aristoteles Felsefesi’nde “iyi” kavramıyla karşılaşılmakta-
dır. “İyi” insanların tüm eylemlerinde hedefledikleri, ter-
cihlerini ona göre belirledikleri ve onu gerçekleştirmeye
yöneldikleri bir kavramdır. İnsan dışındaki hiçbir canlı iyi
yaşam için iyiyi hedeflemezken insan, bu yönü ile ayırt
edici olur. Çünkü tercih etmek, bilinçli bir eylem olarak,
insanın etik boyutuyla ilgilidir. O halde Aristoteles’e göre
iyinin arzulanması ve hedef lenmesi tüm insan etkinliğinde
başat rol oynar.
Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
A) Aristoteles’e göre insan düşünen bir hayvandır.
B) Aristoteles’e göre insan sadece düşünen bir varlık de-
ğildir; aynı zamanda eyleyen bir varlıktır.
C) Aristoteles’e göre insanın tüm yapıp etmelerinin bir
amacı vardır; ancak bu amacın ne olduğu görecelidir.
D) Aristoteles’e göre insan dışındaki hiçbir varlık iyinin ne
olduğu ile ilgilenmez.
E) Aristoteles’e göre insanın etik boyutu, onun diğer can-
lılardan ayırt edici yanını ortaya çıkarmaktadır.

Paragrafa konu edinilen Platon’un diyaloğunda Sok-

rates’in Kriton’a verdiği cevap aşağıdaki yargılardan
hangisini doğrular niteliktedir?

A) Kimse bilerek kötülük yapmaz.

B) İyilik ve kötülük diye bir şey yoktur.
C) Kimse bilmeden kötülük yapmaz.
D) Kimse karar vermede ve eylemde özgür değildir.
E) İnsan ruhunun amacı iyiye ulaşmaktır.
TEST 1. C 2. B 3. E 4. B 5. A 6. A 7C

Felsefe 16 11. Sınıf

 2. ÜNİTE: M.S. 2. Yüzyıl
M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi

11.SINIF
FELSEFE

3. FASİKÜL:
M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl
Felsefesi’nin Ortaya Çıkışı

KAZANIMLAR

µ M.S. 2 - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi’nin ortaya çıkış sürecini hazırlayan düşünce temellerini açıklar.
µ M.S. 2 - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi’nin önceki dönem felsefe düşüncesinden farkları dile getirilir.
µ M.S. 2 - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi’ndeki örnek düşünce ve argümanları felsefi açıdan değerlen-
dirir.
µ M.S. 2 - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi içerisinde bulunan filozofların düşünceleri değerlendirilir.
µ M.S. 2 - M.S. 15. Yüzyıl’da ortaya çıkan yeni düşünceler örnekleriyle ifade edilir.
 3.
FASİKÜL M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi

M.S. 2. - M.S. 15. YÜZYIL FELSEFESİ’NİN Plotinus’a göre Tanrı’nın doğası gereği bu taşma zorunlu-
dur. Tanrı’nın taşması sonucunda Akıl (Nous) meydana ge-
ORTAYA ÇIKIŞI
lir. Noustan sonra evrensel ruh; evrensel ruhtan sonra ise
Hristiyanlığın yayılması ile başlayan 15. yüzyıla kadar bireysel ruh oluşur. En son ise cisim ve madde meydana
devam eden bu dönem Orta Çağ dönemi olarak adlandı- gelir. Bu öğretiye “Sudur” denir. Plotinus’a göre ruh ve be-
rılırken, bu süreçteki felsefeler ise Orta Çağ Felsefesi denden oluşan insanın, Tanrı’ya ulaşabilmesi için bedensel
olarak adlandırılır. Orta Çağ Felsefesi, 7. yüzyıldan itibaren hazlarından, maddesel dünyadan uzaklaşarak tamamen
İslamiyet’in de katılmasıyla tamamen tanrı bilimsel bir ruha yönelmesi gereklidir. Ancak böyle insan Tanrı’ya ula-
özelliğe bürünmüştür. Bu dönem felsefenin odak noktası şabilir. Yeni Platonculuk olarak da bilinen Plotinus’un bu öğ-
akıl ve inanç, felsefe ile din arasındaki ilişkidir. Bu neden- retisi tüm Orta Çağ Felsefesi üzerinde büyük etkiye sahip
le M.S. 2 - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi, Teolojiye (İlahiyat) olmuştur.
yaklaşmış, çoğunlukla felsefe, dinin bir parçası olarak
kabul edilmiş ve dini konuların akla dayandırılması için bir
araç olarak görülmüştür.
Orta Çağ Felsefesi, Antik Çağ sonlarında atılıp geliş-
tirilen temeller üzerine yükselen bir düşünce yapısıdır. Bu
temel Yeni Platonculuk adı verilen Plotinus Felsefesi,
Aristoteles’in mantığı, Epiküros’un hedonist (hazcı) görüşü
ve Stoacı ahlak görüşünün etkisi ile oluşmuştur. Epiküros’un Örnek 1
insanın mutluluğa sahip olabilmesi için dünyevi hazlardan
uzak durması gerektiği düşüncesi bu dönem felsefesinde
Plotinus’un felsefi sistemi Yeni-Platonculuk olarak da adlan-
erdemli hayatın temeli olarak benimsenmiştir. Stoacı ahlak
dırılır. Bu felsefe, adından da anlaşılacağı gibi, Platon’un
anlayışının temelinde olan, insanın kendi dışında gelişen
Felsefesi’nin etkilerini çok ciddi bir biçimde taşımaktadır.
olayları değiştirebilme gücüne sahip olmasa da iyiyi seç-
Çoğu düşünür için Yeni- Platonculuk İlk Çağ ile Orta Çağ
me özgürlüğüne sahip olduğu görüşü, Orta Çağ Felsefesi’ni
arasında bir geçişi temsil eder. Platon’un Felsefesi’nin kav-
etkileyen diğer felsefi düşüncedir. Bu dönem felsefesinde
ramlarını yeniden yorumlayan Plotinus Felsefesi’ne temel
Tanrı’nın varlığına yönelik akılsal kanıtlar ise Aristoteles’in
olarak Platon’un “İyi” ideası kavramını alır ve ona göre “iyi”
mantığı ile temellendirilmiştir. M.S. 2 - M.S. 15. Yüzyıl
ideası Tanrı’dır. Böylece Platon’un Felsefesi’nde her şey
Felsefesi üzerinde en büyük etkiye sahip olan ise “Yeni
“iyi” ideasından pay alarak var olurken, Plotinus’un Felse-
Platonculuk” akımıdır.
fesi’nde varolan her şey Tanrı’dan pay alarak var olur.
Yeni Platonculuk, antik dö-
nemin sonlarında temeli- Buna göre Plotinus’un Felsefesi ile ilgili aşağıdakilerden
ne felsefeyi alan bir dini hangisine ulaşılamaz?
görüş olarak Plotinus tara-
A) İnancı akıl ile temellendirmiştir.
fından oluşturuldu. Platon
ile Aristoteles’in öğretisini B) Platon’un İdealar Kuramı’nın teolojik bir yorumdur.
uzlaştırmaya çalışan Ploti- C) Platon’un felsefi anlayışını geliştirmiştir.
nus Felsefesi’nin tek ama- D) Felsefe ile dini uzlaştırmaya çalışmıştır.
cı Tanrı’ya ulaşmaktır. E) Geçiş dönemi filozofu olarak değerlendirilir.
Ona göre evren aşamalı
bir yapıya sahiptir. En üst
basamakta Tanrı bulunur. Varlıklar Tanrı’nın taşması sonu-
cu oluşur.

Felsefe 2 11. Sınıf


M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi
M.S. 2. YÜZYIL - M.S. 15. YÜZYIL FELSEFESİ’NİN
AYIRICI NİTELİKLERİ
M.S. 2- M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi, Antik Çağ’ın son
dönem düşüncelerinin etkisinde kalsa da kendine özgü
karakteristik özelliklere sahiptir. Bu dönem felsefesini an-
layabilmek için Hristiyan Felsefesi’nin ve İslam Felsefesi’nin
temel özelliklerine ve öne çıkan felsefi problemlere bakmak
gerekir.
Hristiyan Felsefesi’nin Temel Özellikleri
Hristiyan Felsefesi, Hristiyanlığın ortaya çıkmasıyla
birlikte başlayan ve 15. yüzyıla kadar devam eden süreç-
te, Hristiyan dinini temellendirmek ve eleştirilere karşı onu
savunmak için ileri sürülen felsefeye denir. Hristiyanlık dini
ile birlikte felsefenin tüm alanlarında dinin etkisi görülmüş-
tür. Bu etkinin olmadığı tüm felsefi düşünceler ve bilimsel
çalışmalar Hristiyan dinine zarar verdiği düşüncesi ile
reddedilmiştir. Felsefe ve bilime karşı alınan bu tutumun
en büyük örneği 5. yüzyılda İskenderiye Kütüphanesi’nin
yakılmasıdır. 6. yüzyılda Yunan Akademisi de Hristiyanlık
dinine zarar verdiği gerekçesi ile kapatılmıştır. Hristiyan
Felsefesi iki döneme ayrılır. Bunlar; Patristik Dönem ve
Skolastik Dönem’dir.
Patristik Dönem
M.S. 2- M.S. 8. yüzyıl arasında kalan Hristiyan
Felsefesi’nin ilk dönemi Patristik Dönem olarak adlandırı-
lır. Bu dönem Hristiyan filozofları aynı zamanda din adam-
larıdır. Bu nedenle bu dönem Hristiyan Felsefesi’ne “Kilise
Babaları Felsefesi” de denilmiştir. Patristik Felsefe’nin
amacı Hristiyanlığı yaymak, diğer inançlara karşı savunmak
ve Tanrı’nın kavranamazlığını ortaya koymaktır. Bu dönem
filozofları dini savunmaya çalışan birçok deneme yazmış-
lardır. Bu denemelere apoloji denir. Patristik Dönem’in
önde gelen filozofları: Cellemens (150- 240), Tertullian
(155-240), Augustinus (354-430).
11. Sınıf
3.
FASİKÜL
Skolastik Dönem
8. yüzyıldan 15. yüzyıl kadar olan, Hristiyan Felsefesi’nin
ikinci dönemi Skolastik Dönem olarak adlandırılır. Skolastik
“okullaşma”, Skolastik Felsefe de “okul felsefesi” demektir.
Çünkü bu dönem filozofları tarafından Felsefe, eğitim
alanına taşınmış, okullaşma hareketi başlamıştır. Okullaşma
hareketi Hristiyanlığın hızla yayılmasına neden olmuştur.
Patristik Felsefe, Hristiyan inancına bir öğreti niteliği ka-
zandırmaya çalışan denemelerden oluşuyordu. Skolastik
Felsefe ise bu öğretileri daha sistemli bir hale getirmek
ve temellendirmek amacını taşır.
Not: Bologna ve Oxford üniversiteleri bu dönem-
de kurulmuştur.
Hristiyan Felsefesi’nin Genel Özellikleri
✳ Din merkezli düşünce hakimdir.
✳ Akılla dinin temellendirilmesi yapılmaya çalışılmıştır.
✳ Akıl ve inanç tartışmaları ön plana çıkmıştır.
✳ İnancın bilgiyi mümkün kıldığı düşüncesi egemendir.
✳ Antik Yunan Felsefesi’nden etkilenilmiştir.
✳ Tanrı’nın varlığı kanıtlanmaya çalışılmıştır.
✳ Kutsal metinlerin doğruluğu merkeze alınmıştır.
✳ Oluşturulan fikirlerde dinsel otoriteye karşı gelinme-
mesi gerektiği söylenmiştir.
Hristiyan Felsefesi’nin Öne Çıkan Problemleri
Hristiyan Felsefesi’nin ele aldığı problemler; Tanrı’nın
varlığının kanıtı, kötülük, ruhun ölümsüzlüğü ve tümeller
problemleridir.
Tanrı’nın Varlığını Kanıtlama Problemi
Hristiyan Felsefesi’nde Tanrı’nın varlığını kanıtlama
çabası İlk Çağ Felsefesi’ne dayanır. M.Ö. 6 - M.S. 2. Yüzyıl
Felsefesi’ndeki akıl yürütmeler kullanılarak Tanrının varlığı
kanıtlanmaya çalışılmıştır.
İslam Felsefesi’nde de görülen bu kanıtlamalar; onto-
lojik ve kozmolojik olarak ikiye ayrılır.
3 Felsefe
 3.
FASİKÜL M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi

1. Ontolojik Kanıtlama Tanrı kötülükleri engelleyemiyorsa güçsüzdür; engel-

Tanrı kavramının anlamından yola çıkılarak yapılan bu lemek istemiyorsa kötüdür. Güçsüzlük ve kötülük Tanrı ta-
kanıtlama yolu Hristiyan Felsefesi’nde Anselmus tarafından nımına uygun değildir. Bu anlayış Tanrı’nın varlığının red-
ileri sürülmüştür. Ontolojik kanıtlamaya göre, en mükemmel dedilmesine sebep olabileceği için güçsüz bulunarak kabul
ve en yetkin varlık anlamıyla bir Tanrı kavramının insan edilmemiştir.
zihninde bulunması, Tanrı’nın mutlak olarak var olduğunun Hristiyanlığa göre Tanrı, insanlara iyi olmalarını, kötü-
bir kanıtıdır. den kaçınmalarını duyuran ve her şeyin varlık sebebi olan
varlıktır. Bu nedenle kötülük problemine Hristiyan Felsefe-
si’nde farklı açıklamalar getirilmiştir. Bu açıklamalar arasın-
2. Kozmolojik Kanıtlama
da en öne çıkan Agustinus ve Aquinalı Thomas’ın açıklama-
Bu kanıtlama Aristoteles’in ilk neden görüşünden et- larıdır.
kilenen Aquinalı Thomas tarafından ortaya konulmuştur.
Evrende var olan her şeyin bir nedeni olduğu düşünce- Kötülük Problemine Yönelik Görüşler
sinde temellenir. Evrendeki varlıklar kendilerinden önce
gelen bir nedene bağlıdır. Bu nedenler zinciri sonsuza
🗿 Augustinus
kadar götürülemeyeceğine göre geriye doğru gidildiğinde Augustinus’a göre, her tür
mantıksal olarak her şeyin nedeni olan, kendisinin bir iyilik Tanrı’dandır. Bütün
nedene ihtiyaç duymadığı, bir varlığın var olması gerekir. yaratılanlar iyidir; çünkü
Bu varlık Tanrı’dır. Tanrı mutlak iyidir. Bu ne-
denle Tanrı, insana her
zaman iyiyi yapmayı emre-
der. Ancak irade sahibi
olan insan iyiyi ya da kötü-
Örnek 2 yü seçme özgürlüğüne sa-
hiptir. O halde dünyadaki
Aşağıda verilen yargılardan hangisi Hristiyan Felsefesi
kötülüğün sorumlusu insanındır. Tanrı’dan gelen hiçbir kö-
için uygun değildir?
tülük ya da günah yoktur. Agustinus’a göre, kötülük, insan-
A) Tanrı’nın varlığı kanıtlanmaya çalışılmıştır. daki irade zayıflığından kaynaklanır.
B) Aklın bilgisi dini bilgiden daha önemlidir.
C) Felsefe ile din iç içedir.
🗿 Aquinalı Thomas
Agustinus’un öğretisi
D) Din Felsefesi yapılmıştır.
ile İbn-i Sina’nın öğre-
E) Önceki felsefi geleneğin etkisi görülür.
tisini sentezleyen
Aquinalı Thomas’a
göre kötülük iyi olanın
yoksunluğundan ya
Kötülük Problemi da eksikliğinden kay-
naklanan bir irade za-
Hristiyanlık Felsefesi’nde kötülük problemi, Tanrı’nın
yıflığından kaynakla-
varlığını kanıtlamada Tanrı’nın olmadığına bir delil olarak
nır. Tanrı, evreni iyi ve
sunulmuştur. Kötülük Problemi’nin temelinde, “Özü gereği iyi
mükemmel olarak ya-
ve yetkin olan Tanrı var ise neden dünyadaki kötülükleri engel-
ratmıştır. Ancak insan irade zayıflığından dolayı kötülüğe
lemiyor?” sorusu yer alır.
sebep olmuştur. Bu nedenle A. Thomas’a göre kötülük, ku-
surlu olan insanın zayıflığıdır

Felsefe 4 11. Sınıf

 3.
M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi FASİKÜL

🗿 Boethius
Boethius Aristoteles’in fel-
sefe anlayışını Orta Çağ
düşüncesine harmanlama-
ya çalışmıştır. Boethius ev-
reni anlamaya çalışan zih-
nin üzerinde bulunan ebedi
bir töz olarak Tanrı’yı görür.
Örnek 4
Boethius’a göre evrendeki olgu ve olaylar bir nedensellik
zinciri içinde ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle evrende bir
öncelik sonralık olduğunu ifade eden filozofa göre, burada
hakim olan geçmiş, şimdi ve gelecek anlayışı insan için ge-
çerlidir; Tanrı için geçerli değildir. Geçmiş, şimdi ve gelecek
Tanrısal zihinde ortaya çıkan bir “ebedi şimdi”dir.

Buna göre Boethius’un Felsefesi ile ilgili aşağıdakiler-

den hangisi doğrudur?
Tanrı, tıpkı Aristoteles’teki gibi formdur ve insan beden A) Tüm varlıklar zamansaldır.
ve ruhtan meydana gelmiştir. Hakikati araştırma ise ruhun B) Evrendeki oluşun bir rastlantı sonucu meydana gelmediği-
görevidir. Tanrı yaratmış olduğu evrendeki her şeyi anlama- ni savunur.
ya çalışan bilim ve benzeri çalışmalar güne yönelik çalışma- C) Tanrı tanımından hareketle Tanrı’nın varlığını kanıtlamaya
lardır. Asıl önemli olan Tanrı’ya ulaşmak olmalıdır. İnsanlar çalışmıştır.
kusurlarla doludur. Tanrı insanları yaratmıştır ve iradelerini D) İnsan Tanrı’ya ulaşarak zaman dışına çıkabilir.
ne şekilde yönetecekleri konusunda özgür bırakmıştır. Tan- E) Yaratılmış tüm varlıklar zaman içindeyken; Tanrı zamanın
rı’nın varlığını ve birliğini inkar edenlerin cezalandırılacağı dışında olduğunu düşünür.
gibi, inananlar ise ödüllendirilecektir.

Ruhun Ölümsüzlüğü Problemi

.
Örnek 3

Aquinalı Thomas, tümeller tartışmasına Aristoteles’in varlık

anlayışından hareketle yeni bir görüş sunmuştur. Ona göre
tümeller, tek tek varlıkların içinde yer alan özlerdir. Bu ne-
denle tümeller nesnelerden bağımsız ayrı bir varlık alanına
sahip değildir.
Hristiyan Felsefesi’nde “İnsan sadece bedenden mi
Buna göre Aquinalı Thomas’ın görüşü aşağıdakilerden yoksa beden ve ruhtan mı oluşur?” sorusu tartışılmıştır. Bu
hangisinde doğru verilmiştir? problem, Hristiyan Felsefesi’nde genel olarak düalist (ikici)
A) Kavram Realizmi açıklanmaya çalışılmıştır. Bu dönem felsefesine göre insan
B) Nominalizm “değişen ve ölümlü olan beden” ile “değişmeyen ve ölüm-
C) Kavramcılık süz olan ruh”tan oluşmuştur. Ruh maddi değildir, değişmez,
D) Adcılık sonsuz ve ölümsüz. Beden ise maddidir, değişir ve ölüm-
E) Sezgicilik lüdür. Hristiyan Felsefesi’ne göre ruh, bedenden önce
yaratılmıştır. Ruh, Tanrı’dan ayrılmış ve insanın ölümü ile
ona geri dönecektir. Bu beden ve ruh karşıtlığı aynı za-
manda ruhun ölümsüzlüğünün bir kanıtıdır.

11. Sınıf 5 Felsefe

 3.
FASİKÜL M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi
Örnek 5
“Eğer Tanrı varsa, mutlak güç sahibiyse ve insanın iyiliğini
istiyorsa neden dünyadaki kötülükleri önlemiyor veya orta-
dan kaldırmıyor?” gibi sorular ekseninde şekillen “kötülük
problemi” Hristiyan Felsefesi’nin önemli problemlerinden
biridir. Kötülük, Tanrı’nın varlığına ilişkin tartışmalarda Tan-
rı’nın var olmadığına yönelik delil olarak sunulmuştur. Tanrı,
kötülüğü kaldırmıyorsa ve kötülük de varsa o hâlde Tanrı
yoktur çıkarımında bulunanlar olmuştur. Ancak bu çıkarım
Hristiyan düşünürleri tarafından eleştirilmiştir.
Aşağıdakilerden hangisi Hristiyan Felsefesi’nin kötülük
problemine getirdiği görüşlerden biri değildir?
A) Kötülük, insanın bir etkinliğidir.
B) Tanrı dünyadaki kötülüğün nedeni değildir.
C) Kötülük, insanın iradesi dışında gerçekleşir.
D) Kötülük insanın irade zayıflığından kaynaklanır.
E) Kötülük iyinin eksikliği ya da yoksunluğundan meydana
gelir.
Tümeller Problemi
Tümel kavramı, belli bir sınıfın tüm bireylerini kapsayan
genel kavramları ifade etmek için kullanılır. Hristiyan ve
İslam Felsefelerinde, tümeller problemi; tümelin var olup
olmadığı, var ise nerede bulunduğu, maddi olup olmadığı
türünden soruları içerir. Bu sorulara Platon ve Aristoteles’in
varlık anlayışlarına dayanarak yanıt aranır. Platon’a göre
tümeller idealardır. Tümeller (idealar) nesnelerde değil ayrı
bir varoluş niteliğindedir. Aristoteles’e göre ise tümeller
özlerdir. Özler nesnelerin içindedir. Bu iki farklı düşünceye
dayanarak tümeller tartışmasında üç görüş ortaya çıkmış-
tır. Bunlar: Kavram Realizmi, Kavramcılık (Konseptüalizm),
Adcılık (Nominalizm).
Felsefe
1. Kavram Realizmi: Augustinus ve Anselmus tarafın-
dan ileri sürülen bu görüşe göre tümeller gerçektir.
Bu düşünce, Platon’un idealar görüşü ile benzerlik
gösterir. Augustinus ve Anselmus, Platon’un ideala-
rının ayrı bir varoluşa sahip olduğu düşüncesini dini
temele alarak yorumlamışlardır. Bunun sonucunda
tümellerin ayrı bir varlık olarak Tanrı’nın zihninde ol-
duğu görüşünü ortaya koymuşlardır.
2. Kavramcılık (Konseptüalizm): Bu görüşe göre tümel-
ler, nesnelerden bağımsız değildir. Tümeller varlıkla-
rın içindedir. Aquinalı Thomas tarafından savunulan
bu görüş, Aristoteles’in özlerin nesnelerin içinde ol-
duğu savına dayanır.
3. Adcılık (Nominalizm): Ockhamlı William tarafından
ileri sürülen bu görüşe göre, tümeller sadece birer
sözden ibarettir, kendi başlarına bir gerçeklikleri
yoktur. Asıl gerçeklik tek tek nesnelerdir. Adcılık gö-
rüşünün temelinde Aristoteles etkisi vardır. Aristote-
les’e göre özlerin tek başına bir gerçekliği yoktur.
Örnek 6
Orta Çağ Felsefesi’nin temel problemidir. Bu problem, genel
kavramların insan zihni dışında bir varlığının olup olmadığı
işle ilgilidir. Tartışmanın temeli Antik Yunan Felsefesi’nde-
dir. Platon ve Aristoteles’in kendi felsefelerinde ele aldığı bu
soru Orta Çağ Felsefesi’nde de ön planda kalmıştır.
Yukarıda açıklaması verilen Orta Çağ Felsefesi’nin temel
problemi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
A) İnanç ve akıl ilişkisi problemi
B) Tümeller Tartışması
C) Tanrı’nın varlığının kanıtlanması
D) Doğru bilginin imkanı problemi
E) Kötülük Problemi
6 11. Sınıf

M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi
İslam Felsefesi’nin Temel Özellikleri
M.S. 2 - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi’nin bir diğer önem-
li felsefe geleneği İslam Felsefesi’dir. M.S. 7 - 12. yüzyıl
arasında farklı milletlerin etkileşimde olduğu bir coğrafya-
da ortaya çıkmıştır. İslamiyet öncesinde Antakya, Harran,
İran ve İskenderiye gibi merkezlerde açılan okullarda İlk
Çağ Felsefesi’ne dair çeviriler yapılmıştır. Bu çeviriler
sayesinde Doğu ve Batı arasındaki coğrafya Antik Yunan
Felsefesi’yle tanışmıştır. Böylece Yunan Felsefesi’nden
yapılan çeviriler İslam Felsefesi’nin ortaya çıkmasında rol
oynamıştır. İslam Medeniyeti’nin hızla yayılması ile farklı
kültürlerin birbirleri ile etkileşim kurması sonucunda; bilim,
sanat ve felsefe de önemli gelişmeler kaydedilmiştir. İslam
Felsefesi düşünürlerinin Antik Yunan Felsefesi üzerine
düşünmeleri Batı’nın Antik Yunan Felsefesi’ni tekrar ele
almasına sebep olmuştur. Bu etki, Batı’da Rönesans
Dönemi’nin oluşmasına katkı sağlamıştır diyebiliriz.
11. Sınıf
3.
FASİKÜL
İslam Felsefesi’nin Genel Özellikleri
✳ Antik Yunan Felsefesi’nden etkilenilmiştir.
✳ Tartışılan genel konular akıl, iman ve inançtır.
✳ İslam Felsefesi’nden önceki problemler tartışılmıştır.
✳ Antik Yunan eserleri çevrilmiştir.
✳ Çeviriler sayesinde felsefe gelişmiştir.
✳ Hristiyan Felsefesi üzerinde etki oluşturulmuştur.
İslam Felsefesinin Öne Çıkan Problemleri
İslam Felsefesi’nin ele aldığı problemler;
✳ Yaratıcının varlığının kanıtlama problemi,
✳ İrade özgürlüğü problemi,
✳ Toplumsal yaşama yönelik problemler,
✳ Bilgi problemidir.
Örnek 7
İslam Felsefesi’nde, özgürlük problemi “kader” ve “irade” ile
olduğu kadar “akıl” kavramı ile de ele alınmıştır. Örneğin
Maturidi, insanın akılla kendi davranışlarını seçtiğini, seçim-
lerini de iradesiyle eyleme geçirdiğini ve buna bağlı olarak
davranışlarından sorumlu olduğunu öne sürmüştür.
Bu parçadan aşağıdaki yargıların hangisine ulaşılabilir?
A) İnsan önceden belirlenen yazgısına göre eylemlerini ger-
çekleştirir.
B) İnsanın istediği gibi seçimlerini yapabileceği bir iradesi
yoktur.
C) İnsan özgürlüğünün temeli akıldır.
D) İrade, verili seçenekler arasında seçim yapmaya ilişkindir.
E) İnsan, seçimlerinden sorumlu tutulamaz.
7 Felsefe
 3.
FASİKÜL M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi
Yaratıcının Varlığını Kanıtlama Problemi
İslam Felsefesi’nde bu problemin ele alınışının amacı
yaratıcının varlığını akılsal temellendirmesini yapmaktır.
Yaratıcının varlığı problemi İslam kelamcılarından Eş’ari
ve filozoflarından ise El Kindi, İbn-i Sina ve İbn-i Rüşd
gibi İslam filozofları tarafından tartışılmıştır.
🗿 Eş’arî
Eş’arî’ye göre insan
doğumundan yaşamının
sonuna kadar bir takım
gelişme dönemlerinden
geçer ve olgunlaşır. An-
cak insan bu gelişim ve
olgunluğa kendi kendisi-
ne ulaşamaz. Bu gelişim
ve olgunluğa ulaşabilme-
si için bir yaratıcı gerekir. Eş’arî bu görüşünü destekleyen
Kur’an-ı Kerim’den ayetler gösterir ve bu ayetlerin mealleri-
nin yaratıcının varlığına birer delil olduğunu savunur.
🗿 El Kindî
Tanrı kanıtlamaların-
dan olan “Hudus Delili” ile
bu problemi açıklamaya
çalışır. Sonradan yaratıla-
nın zorunlu olarak bir yara-
tıcıyı gerektirdiğini savu-
nan bu delile dayanan El
Kindî, evrenin öncesiz ol-
madığını, sonradan oluştu-
rulduğunu bu nedenle bir
başlatıcısının ve başlangıcının olması gerektiğini, bunun
mantıksal sonucunun da Tanrı’nın varlığını zorunlu kıldığını
savunur.
Felsefe
🗿 İbn-i Sînâ
İbn-i Sînâ’ya göre üç
tür varlıktan söz edilebilir.
Bunlar: Zorunlu Varlık (Va-
cib-Ül Vücud), Mümkün
Varlık (Mümkin-Ül Vücud),
Mümkün Olmayan Varlık-
tır (Mümteni-Ul Vücud).
Zorunlu Varlık, varlığını
başka bir varlığa muhtaç olmayan, ezeli ve ebedi varlıktır.
Mümkün Varlık, somut olarak var olan, duyular aracılığıyla
algılanan ve sonradan yok olan varlıktır. Mümkün Olma-
yan Varlık ise varlığı mantıksal olarak kabul edilen varlık
türüdür. Bütün mümkün ve mümkün olmayan varlıklar, var-
lıklarını zorunlu varlığa borçludur. Zorunlu Varlık (Yaratıcı)
taşarak diğer varlıkları oluşturur. Bu görüş Plotinus’un Fel-
sefesi’nde de olan “sudur kuramı”dır.
Örnek 8
İbn-i Sina’ya göre içinde yaşadığımız dünyada bir varoluş
ve yok oluş söz konusudur. İnsanın her an deneyimlediği
evrendeki bu oluş bir zorunluluk taşımaz. Çünkü deneyimi-
mize açık olan tüm şeyler varlığa gelir ve sonra yok olur. Bu
yüzden bunların varoluşu olumsaldır ve yoklukları da müm-
kündür. Bununla birlikte olumsal varlıklar meydana gelmek
için bir nedene ihtiyaç duyarlar. Bu nedenin, varlığa gelmek
için kendinden başka bir nedene ihtiyaç duymadığını dile
getiren İbn-i Sina’ya göre bu varlığın varolması olumsal de-
ğildir; zorunludur. Her şeyin nedeni olan bu varlık, Tanrı’dır.
İbn-i Sina’nın görüşlerini yansıtan bu parça, aşağıdaki
sorulardan hangisine bir cevap niteliği taşımaktadır?
A) Dünyadaki kötülüğün nedeni Tanrı mıdır?
B) Tanrı tanımı, Tanrı tarafından mı insan zihnine konulmuş-
tur?
C) Tanrı var mıdır?
D) İnsan diğer varlıklardan üstün müdür?
E) Tanrı, insana seçme özgürlüğü vermiş midir?
8 11. Sınıf

M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi
🗿 İbn-i Rüşd
İbn-i Rüşd’e göre Tan-
rı’nın varlığını kanıtlayan
Kur’an ayetlerinin destekle-
diği iki farklı delil vardır.
Bunlar, İnayet Delili ve İhtira
Delili’dir. İnayet deliline göre
varolan her şey insanın iyili-
ği için tam bir uyum içinde
yaratılmıştır. Bu mükemmel
uyumun kendiliğinden olması mümkün değildir. Evrendeki
uyumu yaratan bir yaratıcı vardır. İhtira Delili’ne göre ise
evren yoktan varolmuştur. Yoktan yaratılan şeylerin bir ya-
ratıcısı olması zorunludur.
Örnek 9
İbn Rüsd’e göre felsefe dinde yer alan her şeyi araştırır.
Bunun sonucunda eğer felsefe, dini iyi kavrarsa felsefenin
anlayışı ile dinin anlayışı arasında bir fark kalmaz. Böylece
felsefe bilgi bakımından daha yetkin bir dereceye ulaşmış
olur. Ancak felsefe dini iyi bir biçimde kavrayamazsa insan
aklının bu konudaki yetersizliği ortaya çıkar ve onu yalnızca
din kavrar.
İbn Rüsd’e göre felsefenin işi aşağıdakilerden hangisi-
dir?
A) Varolanı sorgulaması
B) Sadece bilmek için doğaya yönelmesi
C) Duyuların bilgisini göz ardı etmemesi
D) İnancın alanına müdahale etmemesi
E) Dini kavramları ve argümanları özümsemesi
İrade Özgürlüğü Problemi
İslam Felsefesi’nde özgürlük problemi kader ve irade
kavramlarıyla birlikte ele alınmıştır. Bu nedenle özgürlük
probleminin kader ve irade problemi olduğu da kabul
edilmektedir. “İnsan kaderinde olanı mı yaşar, yoksa seçme
özgürlüğü var mıdır?” sorusu İslam Felsefecileri tarafından
tartışılmıştır. Bu probleme dört farklı bakış açısı getirilmiş-
tir. Bunlar; Cebriye, Mu’tezile, Eş’ariyye ve Maturidi akım-
ları olarak adlandırılır.
11. Sınıf
3.
FASİKÜL
Cebriye
Cebriye kelamcılarına göre kader, irade gibi konularda
iyi ve kötü doğrudan doğruya Allah’tan gelir. Olan biten
şeyler insanın iradesine bağlı değildir. Her şeyin Allah
tarafından önceden belirlenmiş olduğunu savunan Cebriye
akımına göre insan özgür değildir; eylemlerini seçme
özelliği yoktur. Bu nedenle insan, Allah’ın iradesi dışına
çıkamadığı için davranışlarından sorumlu değildir.
Mu’tezile
Cebriye kelamcılarının “İnsan eylemlerinde özgür de-
ğildir.” görüşüne karşı çıkarlar. Mu’tezile kelamcılarına insan
eylemlerinde tamamen özgürdür. Allah, insana eylemlerini
kendisi belirlesin diye irade vermiştir. Bu nedenle Mu’tezile
akımına göre insan seçimlerinde özgür olduğu için eylem-
lerinden sorumludur.
Eş’ariyye
Eş’ariyye akımına göre, ne insanın iradesini tamamen
yok saymak ne de Allah’ın iradesine gölge düşürmek
doğrudur. Bu görüşü temele alan Eş’ariyye kelamcıları,
insanın iradeye sahip olduğunu ancak bu iradenin mutlak
bir irade olmadığını savunurlar. Bu görüşe göre insan,
sadece Allah’ın belirlediği davranışları seçme özgürlüğüne
sahiptir. Bu nedenle insan davranışlarından sorumlu de-
ğildir.
Maturidi
Maturidi kelamcıları, akla önemli bir yer verirler. İnsan
akıl ve irade sahibi bir varlıktır. Bu nedenle kendi eylem-
lerini seçme özgürlüğüne sahiptir. Bu görüşe göre davra-
nışların tercihi insana aittir. Bu tercihin gerçekleşmesi
Allah’ın takdiridir. Bu akımın temelinde “Tedbir insandan,
takdir Allah’tan” düşüncesi bulunur. İnsan irade sahibi ol-
duğu için davranışlarından sorumludur.
Toplumsal Yaşama Yönelik Problemler
Bu problemler, toplumun yaşayışı ve devlet düzeni
üzerine olan görüşlerden oluşur. “El-Medinet’ül Fazıla”
eseriyle Farabi ve “Mukaddime” eseriyle İbn Haldun dev-
let görüşleriyle İslam Felsefesi’nde öne çıkan iki isimdir.
9 Felsefe
 3.
FASİKÜL M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi

🗿 Farabi
Farabi’ye göre insan tek başı-
na yaşamaz. Çünkü insan top-
lumsal bir canlıdır. Bu nedenle
insan, insanlar arasındaki dü-
zeni sağlamak için devleti oluş-
turmuştur. Adil, erdemli bir
devlet mutluluğu sağlar. Bu ne-
denle yöneticiler de bilgili, adil
ve erdemli olmalıdır. O halde Farabi’ye göre en yetkin dev-
let; adil ve erdemli devlettir.
Örnek 10
İbn Haldun’a göre toplum insanların birbirine ihtiyaç duyma-
ları sonucunda oluşmuştur. İnsanlar güvenlik kaygıları ne-
deniyle kabileler arasında mücadele etmiş ve sonuçta da bir
kabilenin egemen gelmesiyle devlet kurulmuştur. Ona göre,
devleti yönetenler, toplumun faydası için hareket etmelidir.
Aksi halde, topluma karşı zulüm, devletin varlığını tehlikeye
sokacaktır. Devletin hüküm süresini canlıların yaşam süre-
sine benzeten İbn Haldun, “Devletler doğar, gelişir ve ölür
yani yıkılır.” demiştir. Ona göre her yıkılan devletin yerine bir
başka devlet kurulacaktır.

Buna göre İbn Haldun’un devlet anlayışı ile ilgili aşağı-

🗿 İbn Haldun
dakilerden hangisi yanlıştır?
İbn Haldun, insanların güvenlik
A) Devlet insanlar tarafından pratik amaçlarla kurulmuştur.
kaygıları nedeniyle devleti
B) Devlet canlı bir organizma gibidir.
oluşturduklarını söyler. O hal-
C) İdeal devlet toplumun çıkarına göre hareket eder.
de devlet, insanların ihtiyaçla-
D) Her devlet aynı süreçten geçmez.
rından doğan doğal bir kurum-
E) Devleti yönetenlerin kararları, devletin yıkılmasını hızlandı-
dur. İbn Haldun’a göre devletin
rabilir.
en önemli görevi barışı sağla-
mak ve insanı tehlikelerden ko-
rumaktır. Devleti yönetenlerin insanlara asla zulüm etme-
meleri gerektiğini savunan İbn Haldun’a göre toplumdakilere
yapılan zulüm devletin sonunu getirir. Bu nedenle yöneten-
lerin amacı insanlara fayda sağlamak olmalıdır. İbn Haldun
devleti organizmaya benzetir. Devletin kurulması doğması-
nı; yükselmesi gelişmesini ve yıkılması da ölümünü simge-
ler.

ÖRNEK 1.A 2. B 3. C 4. E 5. C 6. B 7. C 8. C 9. E 10. D

Felsefe 10 11. Sınıf

 1.
TEST Konu Tarama Testi
1. İslam Felsefesi’nin en önemli problemlerinden biri toplum-
sal yaşama yöneliktir. Devletin neliği, nasıl var olduğu, ne
gibi görevlerinin olduğu soruları ele alan filozoflardan biri
Farabi’dir. Farabi’ye toplumsal yapının oluşmasında üç
temel unsur vardır. Bunlar insanların ihtiyaçları, en üstün
iyilik olan mutluluğa ulaşma isteği ve insanın toplumsal bir
varlık oluşudur. Ona göre insan ancak erdemli bir toplum-
da mutluluğa ulaşabilir. Bu nedenle devleti yönetenlerin
sahip olması gereken erdemler vardır. Bu erdemlere uy-
gun davranırlarsa toplum en üstün iyiliğe sahip olabilir.
Eğer topluma zulüm ederlerse devletin yıkılmasına sebep
olurlar.
Aşağıdakilerden hangisi erdemli toplumunun yöne-
ticisinin sahip olması gereken özelliklerden biri ola-
maz?
A) Adil olmalı
B) Ölçülü olmalı
C) Dürüst olmalı
D) Dünyevi zevklere düşkün olmalı
E) Bilgili Olmalı
2. Hristiyan inancına bir öğreti niteliği kazandırmak için dini
felsefe ile temellendirmeye çalışan Skolastik Düşünce’ye
göre, din ile felsefe birbirine karşıt değildir ve bu nedenle
birleşebilirler. Yani Tanrı’nın yasası ile aklın yasası birbi-
ri ile birleşebilir. Ancak bu ideali hiçbir zaman tam olarak
gerçekleştirmemişlerdir. Bu da Skolastik Düşünce’nin
kendi içinde çözülüp dağılmasına neden olurken Röne-
sans’ın doğmasını olanaklı hale getirmiştir.
Buna göre Skolastik Felsefe ile ilgili aşağıdakilerden
hangisi söylenebilir?
A) Din ile felsefeyi uzlaştırmaya çalıştığı
B) Var olan bilgilerden hareketle özgün görüşler ürettiği
C) Hristiyan dogmalarının yanlışlığını gösterdiği
D) Dinsel dogmalara körü körüne bağlandığı
E) Toplumsal düzene yön vermeye çalıştığı
11. Sınıf 11
3.
FASİKÜL
3. Ontolojik kanıtlama, Tanrı’nın varlığını kendi tanımından
hareketle açıklar. Tanrı tanımı gereği en mükemmel var-
lıktır. Mükemmel bir varlığın insan zihninin dışında da var
olması gerekir, aksi halde eksik bir varlık olur. Bu da Tanrı
tanımı ile çelişir. O halde Tanrı sadece bir kavram değil;
insan zihni dışında da varlığa sahip olan bir varlıktır. Bu
durumun kabulü mantıksal bir zorunluluktur.
Buna göre ontolojik kanıtı diğer kanıtlardan ayıran
fark aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tanrı’nın varlığını sorgulaması
B) Tanrı’yı varlığın ilk nedeni olarak açıklaması
C) Tanrı’yı kendi kavramından hareketle açıklaması
D) Tanrı’yı evrendeki düzenden hareketle kanıtlaması
E) Tanrı’yı insandan hareketle ele alması
4. Tümeller Problemi Hristiyan Felsefesi’nin en önemli tartış-
malarından biridir. Tümeller Problemi Platon ve Aristote-
les’in varlık anlayışından ortaya çıkar. Platon’a göre tümel-
ler (idealar) tek tek nesnelerde değildir; onlardan bağımsız
bir varoluşa sahiptir. Aristoteles’in varlık anlayışında ise
tümeller (özler), tek tek nesnelerin içindedir. Hristiyan Fel-
sefesi’nde bu iki farklı düşünce Tanrı’nın varlığıyla birlikte
düşünülerek üç ayrı görüş halinde yeniden yorumlanmış-
tır.
Aşağıdakilerden hangisi paragrafa konu edilen tümel-
ler Problemi’ne yönelik getirilen görüşlerden biri de-
ğildir?
A) Kavram Realizmi
B) Nominalizm
C) Konseptualizm
D) Form Kuramı
E) Adcılık
Felsefe
 3.
FASİKÜL Konu Tarama Testi
5. Aşağıdakilerden hangisi çeviri faaliyetlerinin İslam
Coğrafyası’na etkilerinden biri değildir?
A) Bilime verilen değer artmış; astronomi, matematik, bi-
yoloji, tıp gibi alanlarda büyük gelişmeler kaydedilmiş-
tir.
B) İslam Coğrafyası felsefenin merkezi haline gelmiştir.
C) Batı ve Doğu kültürlerinin birbirlerini daha yakından ta-
nımlarını sağlamıştır.
D) Yunan Felsefesi yorumlanıp yeni felsefe öğretileri ileri
sürülmüştür.
E) Hristiyan inancı daha geniş bir alana yayılmıştır.
6. Abbasi halifelerinin talimatları doğrultusunda 9 - 12. yüzyıl
arasında Süryani, Arap, Farisi ve Hint çevirmenler saye-
sinde birçok felsefi eser Arapça’ya çevrilmiştir. Harun Re-
şit döneminde fethedilen yerlerden getirilen eserler, Bağ-
dat’ta kurulan kütüphanede toplanmıştır. Özellikle Abbasi
Halifesi Mensur tarafından burada başlatılan çeviri faali-
yetlerinde mantık alanına ait olan Aristoteles’in Organon
ve Porphyrius’un İsogoji eserleri çevrilmiştir. Bu kütüpha-
ne bilim ve felsefe akademisi haline getirilmiştir.
Parçaya konu edilen İslam Coğrafyası’nı derinden et-
kilemiş çeviri faaliyetlerinin yapıldığı bu kütüphane
aşağıdakilerden hangisidir?
A) İskenderiye
B) Cundişapur
C) Beyt’ül Hikme
D) Bağdat
E) Atina
TEST 1. D 2. A 3. C 4. D
Felsefe 12
1.
TEST
7. Antik Çağ sonlarında din büyük bir güç kazanmış, felsefe
de bu gelişmenin etkisi altında kalmıştır. Bu yeni tutuma
temel olarak Platon Felsefesi seçilmiştir. Çünkü Platon
Felsefesi duyulur dünyayı aşan bir varlık anlayışı ileri sür-
müştür. Platon’un duyulur ve idealar diye ayırdığı iki dünya
anlayışı, ölümden önceki dünya ve ölümden sonraki dün-
ya olarak yorumlanmıştır. Bu nedenle Platon’un felsefesi,
Doğu’nun dini tasavvurlarına da yeni bir din olarak ortaya
çıkmış olan Hristiyanlığa da kendisini geliştirmesi için ge-
rekli felsefi araçları sağlamıştır.
Parçada verilen bilgilere dayanarak aşağıdakilerden
hangisine ulaşılabilir?
A) İdealar Kuramı teolojik bir öğretidir.
B) İdealar Kuramı kendisinden sonraki felsefi geleneği et-
kilemiştir.
C) İdealar Kuramı’nın temelinde mistik ögeler vardır.
D) İdealar Kuramı kendisinden sonraki felsefi anlayışları
etkilememiştir.
E) İdealar Kuramı içinde dini dogmalar bulunan bir varlık
felsefesi anlayışıdır.
8. Augustinus’un felsefesi değerlendirildiğinde, tüm düşün-
celerinin iki konu altında toplanabileceği görülür. Bunlar
Tanrı ve ruh konularıdır. Augustinus’a göre araştırılmaya
ve bilinmeye değer olan yalnız bu iki konudur. Tanrı ve ruh
konularının dışında kalan bütün konuların bir değeri olma-
dığını söyleyen Augustinus, bu nedenle doğa bilgisinin de
bir değeri olmadığını savunur.
Augustinus‘in eleştirisi aşağıdakilerden hangisine
yönelik olamaz?
A) Doğa filozoflarının arkhe arayışına
B) Aristoteles’in dört neden anlayışına
C) Demokritos’un ilk neden anlayışına
D) Sokrates’in bilgi görüşüne
E) Plotinus’un sudur öğretisine
5. E 6. C 7. B 8. E
11. Sınıf
 2.
TEST Konu Tarama Testi
1. Epiküros’a göre insan için en iyi yaşam erdemli yaşamdır.
Erdemli bir yaşam için insan tüm dünyevi istek ve hazla-
rıyla değil aklıyla hareket etmeli. İnsan ancak böyle mutlu
bir yaşam sürebilir.
 Farabi’ye göre insan yaşamının en yüksek amacı mutlulu-
ğa ulaşmaktır. Mutluluk ise ancak insanın sadece bilmeye
yönelmesi ve dünyevi hazlardan uzak kalması ile kazanı-
labilir.
Yukarıda verilen bilgilere dayanarak Epiküros ve Fa-
rabi için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A) Epiküros, Farabi’nin felsefesinden etkilenmiştir.
B) Farabi bilme etkinliğini, insanın mutlu olmasından
daha değerli bir şey olarak görür.
C) İki filozof için de felsefi düşünce mutluluğun bir şartıdır.
D) İki düşünür de mutluluğu pratik kaygıları temele alarak
açıklamışlardır.
E) İnsan için “en iyi yaşamın ne olduğu” sorusuna iki dü-
şünür farklı cevaplar vermişlerdir.
2. İslam Felsefesi’nde yaratıcının varlığının kanıtları proble-
mi, Yaradan’ın varlığa ilişkin akla uygun kanıt getirilmesi
üzerine oluşur. Burada amaç Yaradan’ın varlığının akılsal
olarak temellendirilmesidir.
Buna göre aşağıda verilen kanıtlamalardan hangisi
veya hangileri, İslam Felsefesi’ne ait değildir?
I. İhtihara
II. Ontolojik
III. İnayet
IV. Kozmolojik
V. Sudûr
A) Yalnız II B) II, III ve IV C) Yalnız IV
D) II ve IV E) I ve II
11. Sınıf 13
3.
FASİKÜL
3. Roger Bacon, Orta Çağ doğa araştırmacılarının başında
gelir. Matematikle desteklenen gözlem ve deneyler sonu-
cunda ışınların kırılması, havanın yansıma yasası, takvim
reformu gibi buluşlar ortaya koymuştur. Ancak Roger Ba-
con’ın bu gözlem ve deneyleri doğaya yönelimli sorular
sorarak onun işleyişini anlamaya çalışmak amacıyla değil;
doğa üzerinde güç sahibi olabilmek içindir.
Buna göre Roger Bacon’ın bilim anlayışı ile ilgili aşa-
ğıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Doğa araştırmalarının temelinde pratik bir amaç vardır.
B) Doğaya hükme etme isteği ile bilimsel buluşlar yapmış-
tır.
C) Bilimsel araştırmalarının amacı doğada olup biten şey-
leri anlamaya çalışmak değildir.
D) Doğa araştırmalarına sadece merakla yönelmiştir.
E) Doğa filozoflarından farklı bir amaçla doğaya yönel-
miştir.
4. Aquinolu Thomas’a göre bilgi duyulardan edindiğimiz gö-
rüntülerin akıl yoluyla genel kavramlar olarak işlenmesi
sonucunda oluşur. Bu kavramlar bize nesnelerin özlerini
kavratırlar. Bir nesneyi bilmek demek, onun özü ile bu
özün etkilerini bir kavram haline sokmak demektir. Başka
bir deyişle objenin özsel ve nedensel yapısını düşüncede
yansıtmak demektir. Nesnenin düşüncedeki bu yansısı da
gerçeğe uyuyorsa, bilgimiz doğrudur.
Parçaya konu edilen Aquinolu Thomas’ın bilgi anlayı-
şı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Bilgi deneyimle başlar.
B) Doğru bilgiye ulaşmak mümkün değildir.
C) Kavramlar şeylerin özünün bilgisini verir.
D) Bilginin doğruluğu kavramın nesneye uygunluğu ile
mümkündür.
E) Bilginin oluşmasında duyular yeterli değildir.
Felsefe
 3. 2.
FASİKÜL Konu Kavrama Testi TEST

5. İslam düşünürlerinden bazılarına göre kader, irade gibi
konularda iyi ve kötü doğrudan doğruya Allah’tan gelir.
Her şeyin Allah tarafından önceden belirlenmiş olduğu-
nu savunan bu görüş, olan biten şeylerin insan iradesine
bağlı olmadığını savunur. O halde insan özgür değildir;
eylemlerini seçme özelliği yoktur ve insan, Allah’ın iradesi
dışına çıkamadığı için davranışlarından sorumlu değildir.
Yukarıdaki pasajda açıklaması verilen İslam felsefi
görüşü aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiş-
tir?
A) Cebriye B) Eş’ariye C) Mu’tezile
D) Maturidi E) Batınilik
7. “İnsan sadece bedenden mi yoksa hem beden hem de
ruhtan mı ibaret?” sorusu Hristiyan Felsefesi’nde üzerinde
durulmuş ve tartışılmıştır. Genel olarak bu probleme düa-
list (ikici) bir açıklanma getiren dönemin felsefesine göre
insan “değişen ve ölümlü olan beden” ile “değişmeyen
ve ölümsüz olan ruh”tan oluşmuştur. Ruh maddi değildir,
değişmez ve sonsuzdur. Beden ise maddidir, değişir ve
ölümlüdür. Hristiyan Felsefesi’ne göre ruh bedenden önce
yaratılmıştır. Ruh, Tanrı’dan ayrılmış ve insanın ölümü ile
ona geri dönecektir.
Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisi Hristiyan
Felsefesi’ne uygun değildir?
A) Ruh insanın Tanrısal yanıdır.
B) İnsanın ne olduğu ile ilgili tanrı bilimsel bir anlayış ha-
kimdir.
C) Ruh ve beden ölümle son bulur.
D) Ruh ölümsüzdür.
E) İnsan beden ve ruhtan meydana gelmiştir.

6. Antik Felsefe, daha çok, Kozmos Felsefesi’dir. Bu felsefe-
de tarihin, dönüp dolaşıp başlangıç noktasına geri dönen,
boyuna tekrarlanan dönümlü bir süreç olduğu anlayışı ağır
basmıştır. Hristiyanlık inancı ile yeni bir tarih anlayışı ileri
sürülmüştür. Hristiyanlık ile beraber tarih, bir defalık olan,
bir daha olmayacak, tekrarlanmayacak olaylardan kurulu
bir süreç olarak kabul edilmiştir. Bu tarih anlayışını siste-
matik bir hale getiren ise Augustinus’tur. Ona göre, insa-
nın ilk günah yüzünden cennetten düşmesi ile başlayarak,
İsa Mesih’in görünüp insana kurtuluş yolunu açmasından
geçerek, bu yolun sona ermesine kadarki süreç, bir defa-
lık tarihi bir oluştur.
Buna göre Augustinus’un tarih anlayışı ile ilgili aşağı-
dakilerden hangisi doğrudur?
8. “Varlığın birliği” ve “varlıkta birlik” anlamına gelen bir ta-
savvuf felsefesi terimidir. Bu bağlamda Tanrı, evren ve in-
san ilişkilerini açıklayan bir düşünce sistemidir. Yaratan ile
yaratılanın tek kaynak olan Tanrı’dan geldiğini ve Tanrı’yla
bir olduğunu savunan görüştür.
Paragrafta açıklaması verilen Tasavvuf Düşüncesi
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
A) Vacib-ül Vücud
B) Mümkin-ül Vücud
C) Mümteni-ul Vücud
D) Vahdet-i Vücud
E) İnayet-i Vücud

A) Döngüsel bir tarih anlayışı ortaya koymuştur.

B) Zamanın göreceli bir kavram olduğunu savunur.
C) Çizgisel bir tarih anlayışını benimsemiştir.
D) Dinin öğretilerinden bağımsız bir tarih anlayışı geliştir-
miştir.
E) Tarihin tekerrürden ibaret olduğunu savunur.

TEST 1. C 2. D 3. D 4. B 5. A 6. C 7. C 8. D

Felsefe 14 11. Sınıf

 3. 3.
TEST Öğreten Pratik Test FASİKÜL

1. Plotinus’un varlık anlayışı kademeli bir yapıya sahiptir.
Ona göre en yetkin varlık olan “Bir “en üstte yer alır. “Bir”
olanın taşması sonucunda “Us” oluşmuştur.” Us”ta birlik
ile çokluk bir arada bulunmaktadır. Bu taşma sonucu Us,
oluşur oluşmaz, dönüp ilk nedenini, “Bir”i seyre dalar. Bu
seyir onun, içindeki çokluğu çözümlemesini olanaklı kı-
lar. Bu şekilde “Us” yetkinleşir. “Her yetkin varlığın taşa-
rak kendine benzer olanı oluşturma zorunluluğu” ilkesine
bağlı olarak “Us” taşar ve bu taşma sonucunda “Ruh”
oluşur. “Ruh”, bir yanı ile “Us”a bakıp tüm varolanlara ya-
şam veren bir güç olarak Us” ile dünya arasında etkinlikte
bulunur. Ruh’un taşması ile oluşan “Doğa” taşarak en az
yetkin olan “Madde”yi oluşturur.
Buna göre Plotinus’un varlık anlayışı ile ilgili aşağıda-
kilerden hangisi yanlıştır?
A) Her taşma sonucunda daha yetkin bir varlık oluşur.
B) Temelinde olgunlaşan her varlığın taşma yoluyla ken-
dine benzer varlığı meydana getireceği anlayışı vardır.
C) Platon’un İdealar Kuramının bir yorumudur.
D) Sudûr öğretisi olarak da bilinir.
E) Hiyerarşik bir yapıya sahiptir.
3. El Kindi’ye göre evren, öncesiz değildir; sonradan var ol-
muştur. Çünkü evren sürekli bir değişim içindedir. Onun
için evrenin değişim içinde olması, değişmeyen bir varlık
tarafından sonradan var edildiği anlamına gelmektedir.
Bununla birlikte evrendeki değişimin gelişi güzel olmadı-
ğını söyleyen El Kindi; evrende var olan düzenin de yine
evreni yaratan bir varlık olmasına bir kanıt olduğunu, ileri
sürer.
El Kindi’nin Yaratıcı’nın varlığına ilişkin ileri sürdüğü
görüş ile ilgili aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?
A) Yaratıcı evrendeki tüm oluşun nedenidir.
B) Evrendeki mükemmel düzen bir Yaratıcı’nın varlığını
gösterir.
C) Değişmeyen tek varlık yaratıcıdır.
D) Yaratıcı evreni bir düzen için yaratmıştır.
E) Yaradan kavramının tanımı Yaradan’ın varlığına bir ka-
nıttır.

4. Ockhamlı William’a göre tümeller sadece soyutlama ve

2. Patristik Dönem’in başlarında Tertullian, “Akıl almaz (saç-
genelleme sözlerinden ibarettir ve kendi başlarına bir ger-
ma) olduğu için inanıyorum.” yargısında bulunarak aklın
çeklikleri yoktur. Buradan hareketle o, doğrudan Tanrı’nın
bir sınırı olduğunu ve onunla bazı şeylerin anlaşılamaya-
varlığından bahsetmenin mümkün olmadığını ileri sürer.
cağını belirtmiştir. Ona göre inanmak için akla gerek yok-
Ona göre insan zihni boş bir levha gibidir ve bu neden-
tur çünkü inanılan şey akıl için saçmadır. Hz. İsa’nın tekrar
le Tanrı’nın varlığını akılla kanıtlamak mümkün değildir.
dirildiği bilgisi akılla kavranılamaz sadece inanç ile kabul
Tanrı’ya ilişkin bütün niteliklere ancak inanabiliriz. O halde
edilir. “Anlamak için inanıyorum.” yargısıyla Tertullian’u
filozof için Tanrı’nın varlığının, bir ve en yetkin varlık oluşu-
eleştiren Clemens, inanılan şeyin akıl tarafından onaylan-
nun, sonsuzluğunun akılla gösterilmesi mümkün değildir.
ması gerektiği üzerinde durarak inanç ile aklı uzlaştırmaya
çalışmıştır. Yukarıda verilen bilgilere göre aşağıdakilerden han-
gisi Ockhamlı William’ın felsefi düşüncesine uygun
Paragrafta verilen bilgilerden hareketle Clemens’in
değildir?
Tertullian’ı eleştirmesinin nedeni nedir?
A) İnancın bilgisi akılla kavranılamaz.
A) Akıl ile inancı birbirinden ayrı ele alması
B) İnanç ve akıl birbirlerinden bağımsız iki farklı alandır.
B) Akıl ile inancın birbiri ile bağlantılı olduğunu benimse-
C) Tanrı’nın varlığını Tanrı tanımından hareketle kanıtla-
mesi
mak mümkün değildir.
C) Doğru bilginin var olamadığını benimsemesi
D) Tanrı’nın varlığını kanıtlamak mümkündür.
D) Felsefi bilginin inancın bilgisinden önce geldiğini dü-
E) İnanç ve akıl birbirlerinin alanlarına müdahale etme-
şünmesi
melidir.
E) Aklın doğru bilgiyi ulaşamayacağını savunması

11. Sınıf 15 Felsefe

 3. 3.
FASİKÜL Öğreten Pratik Test TEST

5. Ben, sen, herkes, hatta Tanrı’nın varlığını kabul etmeyen 7. “Eğer Tanrı varsa, mutlak güç sahibiyse ve insanın iyiliğini
bir dinsiz bile, Tanrı derken bir şey anlamaktayız. Bu an- istiyorsa neden dünyadaki kötülükleri önlemiyor veya orta-
ladığımız şey nedir? Herhalde en yüksek, en mükemmel, dan kaldırmıyor?” gibi sorular ekseninde şekillen “Kötülük
mümkün olan bütün olumlu nitelikleri taşıması gereken Problemi” Hristiyan Felsefesi’nin önemli problemlerinden
bir varlıktır. Bu en mükemmel varlığı sadece zihnimiz- biridir. Kötülük, Tanrı’nın varlığına ilişkin tartışmalarda
de var olan bir kavram olarak ele almamız mümkün ol-
Tanrı’nın var olmadığına yönelik delil olarak sunulmuştur.
duğu gibi, onu aynı zamanda dış dünyada gerçekten
Tanrı, kötülüğü kaldırmıyorsa ve kötülük de varsa o halde
var olan bir varlık olarak da düşünebiliriz. Bu iki varlığı
Tanrı yoktur, çıkarımında bulunanlar olmuştur. Ancak bu
birbiri ile karıştırırsak hangisi daha mükemmel bir varlık
çıkarım Hristiyan düşünürleri tarafından eleştirilmiştir.
olarak kendisini gösterecektir? Şüphesiz ikincisi. Çünkü
sadece zihnimizde bulunan, dış dünyada bir gerçekli-
Aşağıdakilerden hangisi Hristiyan Felsefesi’nin kötü-
ğe sahip olmayan Tanrı görüşü “en yetkin varlık” olarak
lük problemine getirdiği görüşlerden biri değildir?
açıklanan Tanrı tanımına uymamaktadır. Bu nedenle
………………………………………….. A) Kötülük, insanın bir etkinliğidir.
B) Tanrı dünyadaki kötülüğün nedeni değildir.
Paragrafta boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangi-
sinin getirilmesi uygun olur? C) Kötülük, insanın iradesi dışında gerçekleşir.
D) Kötülük insanın irade zayıflığından kaynaklanır.
A) Tanrı, varlığın ilk nedenidir. E) Kötülük iyinin eksikliği ya da yoksunluğundan meyda-
B) Tanrı’nın varlığından şüphe edilebilir. na gelir.
C) Tanrı, evrendeki düzeninin yaratıcısıdır.
D) Tanrı, tanımı gereği vardır.
E) Tanrı, insan zihnindeki bir kavramdır.

6. Erigena Felsefesi’nde varolan ve varolmayan her şey 8. Aquinolu Thomas’a göre tek başına madde öz değildir.
“doğa” adı altında toplamıştır. Doğa kavramını da kendi
Çünkü bir varlık ancak kendi özüyle bir cins ya da tür al-
içinde üçe ayırır. İlki doğanın en üst basamağı olan “yara-
tında sınıflanabilir. Ancak hiçbir varlık bir tür ya da bir cins
tan ve yaratılmayan doğa” diye adlandırdığı Tanrı’dır. İkin-
cisi, “yaratılan ve yaratan doğadır.” Bu bölümde nesnele- altında maddeden dolayı sınıflandırılamaz. Thomas, aynı
rin ilk nedenleri, ilk idealar yer alır. Üçüncü bölüm dünya şekilde tek başına formun da öz olamayacağını söyler.
ve insanın da içinde bulunduğu, “Yaratılan ve yaratmayan Çünkü öz bir varlığın tanımı aracılığıyla bilinen şey demek
doğadır.” Bu bölüm doğan ve yok olan nesnelerin hepsini olduğu ve varlıklar formu olduğu kadar maddeyi de içer-
içerir. Son bölüm ise “Ne yaratılan ne de yaratan doğadır.”
diği için salt form da bir şeyin özü olamaz. Bu nedenle
Bu bölüm bir dönüş sürecinin son terimi olan Tanrı ola-
ona göre öz bileşik bir yapıdadır. Ancak Tanrı söz konusu
rak anlaşılmalıdır. Tanrı’nın başlattığı yaratım eylemi son
derece gizli bir devinimle bu bölümde yine Tanrı’ya geri olduğunda özün bileşik yapıda olduğundan söz edilemez.
döner. Erigena’ya göre oluşun son bulduğu yerde yeniden Tanrı salt form olduğu için onun özü yalındır.
başlangıç olanağı vardır. Böylece doğanın içinde son baş-
langıçla birleşir. Yukarıda verilen bilgilerden hareketle aşağıdaki yar-
gılardan hangisi Aquinolu Thomas’ın varlık anlayışına
Paragraftan hareketle Erigena’nın “doğa” anlayışı ile
uygundur?
ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Varlığın özü maddedir.
A) Her şeyin başlangıcı ve sonu Tanrı’dır.
B) Tanrı dışındaki tüm varolanlar madde ve formdan olu-
B) Doğa çember şeklindedir.
şur.
C) Evrendeki oluş bir dönüş sürecidir.
C) İnsanın özü ruhudur.
D) Tanrı dışında her şeyin bir sınırı vardır.
D) Salt formdan oluşan hiçbir varlık yoktur.
E) Doğa yok olmaya mahkumdur.
E) Varlığın özü ona biçim veren formdur.

TEST 1. A 2. A 3. E 4. D 5. D 6. E 7C 8. B

Felsefe 16 11. Sınıf

 2. ÜNİTE: M.S. 2. Yüzyıl
M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi

11.SINIF
FELSEFE

4. FASİKÜL
M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl
Arası İslam Felsefesi

KAZANIMLAR

µ M.S. 2. Yüzyıl – M.S. 15 Yüzyıl arasında İslam Felsefesi hakkında bilgi verir.
µ Felsefi düşünce ortamının M.S. 2. Yüzyıl – M.S. 15 Yüzyıl arasındaki karakteristik özellikleri an-
latılır.
µ M.S 2. Yüzyıl – M.S. 15 Yüzyıl Felsefesi’ndeki İslam filozoflarının görüşlerine yer verilir.
µ Örnek metinler üzerinden M.S. 2. Yüzyıl – M.S. 15 Yüzyıl Felsefesi filozoflarının görüşleri analiz
edilir.
µ M.S. 2. Yüzyıl – M.S. 15 Yüzyıl İslam Felsefesi’ndeki bazı görüşler ifade edilir.
 4.
FASİKÜL M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi
M.S. 2. YÜZYIL - M.S. 15. YÜZYIL ARASI
İSLAM FELSEFE’SİNDEKİ BİLGİ PROBLEMİ
İslam Felsefesi’nin bu probleminin tartışılmasında
Farabi ve Gazali’nin görüşleri öne çıkmaktadır. Her iki
filozof için de bilgi, insana erdem ve mutluluk sağlar.
🗿 Farabi
Farabi’ye göre bilginin
oluşmasındaki ilk aşama
insanın herhangi bir konu
ile ilgili bir kanaatte bulun-
ması ile başlar. Eğer bu
kanaatin nesneye uygun-
luğu söz konusu ise artık
bu kanaat bir bilgiye dö-
nüşmüştür. Bu nedenle
Farabi’ye göre kanaatler
en başında bir bilgi olmasa da insan zihninin dışında bir
karşılığı tespit edildiğinde artık kesin bir bilgidir.
🗿 Gazali
Gazali’ye göre doğru bilgi-
ye ulaşmak için kullanılan
akıl ve duyular insanı ya-
nıltır. Çünkü duyular insa-
nın içinde bulunduğu ko-
şula göre farklılık
gösterebilir; bu da kesin
bilginin duyular tarafından
ulaşılacak bir şey olmadı-
ğını bize gösterir. Bununla
birlikte akılda gerçekte var
olmayan bir şeyi tasavvur edebilir. O halde akıl da tıpkı du-
yular gibi kesin bilginin bir yöntemi olamaz. Gazali’ye göre
kesin bilginin kaynağı yaratıcının insanın kalbine doğurdu-
ğu nurdur. Bu nur sezgidir (kalp gözü). Gazali, insanın bilgi-
yi böyle bir süreç sonucunda elde edebileceğini savunur.
Felsefe
İslam Felsefesi’nde Bazı Felsefi Görüşler
Naturalistler (Tabiyyun)
Doğacılar olarak da bilinirler. Onlara göre bilginin
kaynağı duyumlardır. Deist Tanrı anlayışına sahiptirler.
Naturalistler için Tanrı ve insan arasında aracı yoktur. Bu
nedenle Tanrı’nın varlığını kabul ederken kutsal kitapların
ve peygamberlerin varlığını reddederler. Bu akımın en
önemli temsilcisi Razi’dir.
Dehriyye (Materyalistler)
Bu görüşe göre töz maddedir ve var olan her şey
maddeden oluşmuştur. Bu nedenle bu akımı savunlar
Tanrı’nın varlığını kabul etmez. Dehriyye görüşünün en
önemli temsilcisi İbnü’r Râvendi’dir.
Batınilik
En önemli temsilcisi İbn Maymûn olan Batınilik görü-
şü kutsal kitaplarda yazılanların görünenin dışında gizil bir
anlamı olduğunu savunur. Bu nedenle kutsal kitaplardaki
harf ve sözcüklerin daha derin anlamlarını bulmak için
çalışırlar.
İhvanı Safa
Farklı alanlardaki düşünceleri bir araya getirerek bir
ansiklopedi oluşturmaya çalıştıkları için, İslam ansiklope-
dicileri olarak da bilinirler. Bu görüşe göre insanın kutsal
kitaba uygun, adil ve erdemli bir yaşam sürmesi gerekir.
Meşşailik Felsefesi
İnancı akla dayalı olarak ele alan bu görüş, Platon ve
çoğunlukla Aristoteles etkisinde kalmıştır. Meşşailik felse-
fesi Teist bir Tanrı görüşüne sahiptir. Bu nedenle evren
Tanrı tarafından yaratılmıştır ve insan ve Tanrı arasında
aracı olan peygamberler ve kutsal kitaplar vardır. İslam
Felsefesi’nde en yaygın etkiye sahip olan Meşşailik
Felsefesi’nin önemli temsilcileri El Kindi, Fârâbî ve İbn-i
Rüşd’dür.
İşrakilik Felsefesi
İşrakilik Felsefesi’ne göre akla ve mantığa uygun olan
bilgi doğru bilgi değildir. Doğru bilgiye ulaşmak ancak
mistik tecrübe ile mümkündür. Bu nedenle hakikate ulaş-
manın yolu sezgi veya bir iç aydınlanmadır. Şehabettin
Sühreverdi, önemli temsilcilerindendir.
2 11. Sınıf

M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi
M.S. 2. YÜZYIL – M.S. 15. YÜZYIL FELSEFESİ’NDE
AKIL VE İNANÇ İLİŞKİ
M.S. 2. - M.S. 15. yüzyıl arasındaki süreç boyunca
Hristiyan ve İslam filozofları inanç ve akıl arasındaki iliş-
kiyi açıklamaya çalışmışlardır. Bu dönem felsefesinin genel
amacı inancı akla dayalı temellendirmektir. Aklı felsefenin
içinde; inancı da dinin içinde ele alan bu filozoflar akıl ve
inanç arasındaki ilişkiyi felsefe ve din arasındaki ilişki
olarak kabul etmişlerdir. Bu düşünceyi temele alarak bu
dönemdeki filozoflar hakikatin inanca dayalı olduğunu
savunmuşlardır.
Hristiyan Felsefesi’nde Akıl ve İnanç İlişkisi
Hristiyan Felsefesi’nde akıl ve inanç arasındaki ilişki,
farklılıklar gösterse de daha çok inanç merkezindedir.
Hristiyan Felsefesi’nde akıl inancı anlamak ve temellen-
dirmek için vardır. Bu durumda Hristiyan Felsefesi için
öncelikli olan inanmaktır, diyebiliriz. Hristiyan Felsefesi’nin
iki dönemi ele alındığında Patristik Dönem ile Skolastik
Dönem’deki akıl ve inanç ilişkisi farklılık göstermektedir.
Patristik Dönem’in başlarında Tertullianus, akılın sınırlı bir
yapısının olduğunu ve bu nedenle akıl ile her şeyin bile-
nemeyeceğini savunur. Akılla ulaşılamayan bilgiye ancak
inançla ulaşılabileceğini ileri sürer. Böylece “Akıl almaz
olduğu için inanıyorum.” yargısını ortaya koymuş olur. Bir
diğer Patristik Dönem düşünürü Clemes Tertullianus’un
görüşüne karşı çıkar. Ona göre inanılan şeyin akıl tara-
fından onaylanmasının zorunlu olduğunu savunur. Böylece
akılcı bir inanç anlayışıyla “Anlamak için inanıyorum.”
yargısını ortaya koyar. Skolastik Dönem’in başları da
Clemens’in düşüncesi benimsenmiş olsa da ileri zaman-
larda Aquinalı Thomas, inanç ile aklın birbirinden farklı
alanlar olduğunu savunarak “Anlamak için inanıyorum”
yargısını eleştirir. Ona göre bu iki alan birlerinden farklıdır
ancak yine de iki alan arasında bir ilişki söz konusudur.
11. Sınıf
4.
FASİKÜL
Bu nedenle A. Thomas, “İnanayım diye biliyorum.”görüşü-
nü savunur. Skolastik Dönem’in filozoflarından Ockhamlı
William, inanç ve akılı birbirinden ayrı, iki bağımsız alan
olarak kabul eder. Bu nedenle hem inancın akla, hem de
aklın inanca müdahalesini reddeder.
İslam Felsefesi’nde İnanç ve Akıl İlişkisi
İslam Felsefesi, Hristiyan Felsefesi’nden farklı olarak
inanç ve akıl probleminde inancın ve aklın bilgisinin çe-
lişmediğini; akıl yoluyla da inanılabileceğini savunur. Bu
nedenle inanç ve akıl ilişkini tartışan İslam kelamcıları ile
İslam filozofları arasında farklılıklar olsa da temelde bir
uzlaşma söz konusudur. Aralarındaki fark, İslam filozofla-
rını problemi teolojiyi de işin içine katarak çözmeye çalı-
şırken; İslam kelamcılarının problemi daha çok felsefi
açıdan irdelemiş olmalarıdır. Mutezile Akımı’nın kelamcı-
ları akıl yoluyla insanın hem kendisinin ve doğanın hem
de Allah’ın ve yarattıklarının bilgisine ulaşabileceğini sa-
vunur. Maturidi Akımı’nın kelamcıları ise Allah’ın varlığına
ilişkin oluşturulan bazı hurafeler vardır. Bu hurafelerden
kurtulmanın bir yöntemi de akıldır. Akıl, Allah’ın varlığının
bilgisine ulaşmak için bir yöntem olarak kabul edilir. İslam
filozoflarından Gazali’ye göre akıl, kesin bilgiye ulaşmada
yetersiz olsa da inancın bilgisinin bilinebilmesi ve onay-
lanması için gereklidir. Gazali vahiy bilgisini akıl bilgisinden
önce olduğunu kabul eder. Bu nedenle hakikat inancın
bilgisindedir ve inancın bilgisine ancak sezgi (kalp gözü)
ile ulaşılabilir. El Kindi ise, hakikate ulaşmak için hem akıl
hem de inancın gerekliliğini savunur. Her ikisinin bilgisi de
doğru bilgiye ulaştırır. Ona göre inanca akılla ulaşmak
mümkündür. Farabi, akıl ile inancın yani felsefe ile dinin,
konu ve amaçlarının aynı olduğunu savunur her ikisinin
de amacı, insanı en yüksek mutluluğa ulaştırmaktır.
Farabi’ye göre akıl insanı, hakikatin bilgisine ulaştırır. Akıl
ve mantık yoluyla inancın konularının kanıtlanabileceğini
savunan Farabi, akıl ve inancın; felsefe ile dinin çelişme-
diğini savunur. İbni Rüşd’e göre de akıl ile inanç birbiriy-
le çelişmez. Hatta her iki alanın uyum içinde olduğunu
savunur. Çünkü Kur’an-ı Kerim açıkça var olanların akıl
ile kavranabileceğini söyler. Ona göre akılsal olan inanç-
sal olandır. Bu nedenle akıl insanı hakikate ulaştırabilir.
3 Felsefe
 4.
FASİKÜL M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi
Örnek 1
Din Felsefesi ve Teoloji birçok ortak konuya sahip olma-
sına karşın bakış açısı ve kullanılan yöntemler nedeniyle birbir-
lerinden farklılaşmaktadır. Söz gelimi teolog, bir dine yönelik ön
kabullerden veya vahiyden hareket ederek değerlendirmede
bulunurken felsefeci, düşüncelerini herhangi bir ön kabule da-
yandırmaz ve rasyonelliği esas alarak ifade eder.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi felsefecinin
“Tanrı” kavramını ele alış biçimini en iyi ifade eder?
A) Tanrı’nın varlığı felsefi açıdan tutarlı bir kabul değildir.
B) Tanrı çeşitli vahiyler yoluyla kendisini insanlara tanıtmıştır.
C İyilik, doğruluk ve adalet gibi kavramlar Tanrı’dan bağımsız
düşünülemez.
D) Tanrı bütün dogmalardan bağımsız olarak ele alınmalıdır.
E) Tanrı bu dünyada insanı düşünmeye, üretmeye ve felsefi
analize uygun bir tarzda yaratmıştır.
2017 YGS
Örnek 2
Teoloji ve Din Felsefesi alanları birbiri ile karıştırılmama-
lıdır. Her ne kadar iki alanda da Tanrı ve evrenin oluşumu gibi
konular ele alınsa da bu konuları ele alış tarzları ve kullandıkları
yöntem açısından birbirlerinden farklıdırlar. Teoloji incelediği
konuyu inancın sınırları içinde ele alırken; Din Felsefesi, din ol-
gusunu eleştirel bir tutumla akla dayalı olarak ele alır.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi filozofu teolog-
dan ayıran bir özellik değildir?
A) Tanrı ile evren arasındaki ilişkiyi eleştirel bir yaklaşımla ele
alır.
B) Evrenin oluşumunu tüm dogmalardan bağımsız olarak ele
alır.
C) Tanrı’nın varlığını ele alırken bir dine yönelik tüm ön kabul-
lerden uzak durur.
D) Ele aldığı konuları açıklarken vahiyden yararlanır.
E) Din olgusunu akıl yoluyla açıklamaya çalışır.
Felsefe
M.S. 8. - M.S. 12. YÜZYIL ARASINDAKİ ÇEVİRİ
FAALİYETLERİNİN İSLAM VE BATI
FELSEFELERİNE ETKİSİ
M.S. 2 - M.S. 15. yüzyılda yapılan çevirilerle medeni-
yetler farklı alanlara ait düşünceleri kendi dillerine kazan-
dırmışlardır. Kendi dillerine çevrilen bu düşünceler üzerine
yorumlar yapmışlar; hatta bu düşüncelerden hareketle
özgün düşünceler ortaya koymuşlardır. Bu çeviri faaliyet-
leri zamanla farklı kültürlerin birbirlerini tanımalarına ve
yeni düşüncelerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu
çalışmalar sonucunda bilim ve felsefe merkezleri kurulmuş;
bu merkezler de bilim ve felsefede gelişmeler kaydedil-
miştir. 8. yüzyılda Hristiyan inancını akla dayalı olarak
temellendirmek amacıyla Platon ve Aristoteles çevirileri
yapılmaya başlanmıştır. Bu çevirilerde Hristiyan inancına
destek olabilecek düşünceler seçilmiş; çeviri bu bölümler-
le sınırlanmıştır. Bu nedenle 8-9. yüzyıl Hristiyan coğraf-
yasındaki çevirilerin amacının Hristiyan inancına bir temel
oluşturmaya çalışmak olduğunu söyleyebiliriz. 8. yüzyıl ve
9. yüzyıl arasındaki süreçte Yunan, Hint ve İran medeni-
yetlerinden yapılan çeviriler İslam coğrafyasında felsefe
ve bilimdeki gelişmelerin zemini hazırlamıştır. Bu çeviriler
için merkezler kurulmuştur. 9- 12. yüzyıl arasındaki Abbasiler
döneminde birçok Antik Çağ Felsefesi eserleri Arapça’ya
çevrilmiştir. Harun Reşit döneminde fethedilen yerlerden
toplanan eserler, Bağdat’ta Beyt’ül Hikme adında kurulan
kütüphaneye konulmuştur. Arsitoteles’in “Organon” adlı
eseri ile Porphyrius’un “İsagoji” adlı eseri, bu dönemde
yapılan önemli çeviriler arasındadır. Bu çeviriler sayesinde
İslam Coğrafyası’nda elde edilen bu gelişmeler Batı’nın
tekrar Antik Yunan Felsefesi üzerinde çalışmaya başlama-
sına yol açmıştır. İslam dünyası etkisi ile başlayan bu geri
dönüş, Rönesans Dönemi’nin bir hazırlayıcısı olmuştur.
4 11. Sınıf

M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi
M.S. 2. YÜZYIL - M.S. 15. YÜZYIL FİLOZOFLARININ
FELSEFİ GÖRÜŞLERİNİN ANALİZİ
🗿 Augustinus (354 - 430)
Aziz Agustinus olarak
da bilinen filozof, Hristiyan
Felsefesi’nin en önemli ismi-
dir. Augustinus, Hristiyan
inancına bir sistem kazandır-
mış; Hristiyan öğretisini bir-
lik, bütünlük içinde ele almış-
tır. Hristiyan inancının
konularını felsefi bir temelde
ele alan Agustinus Hristiyan
Felsefesi’nin en güçlü düşü-
nürü olarak kabul edilir. Agustinus’un felsefesi iki konu üze-
rinde yoğunlaşır: Bunlar Tanrı ve ruhtur. Augustinus, yara-
tan ile yaratılan arasında öz bakımından aşılmaz bir
başkalık olduğunu kabul eder. Ona göre Tanrı birdir ve her
an her yerdedir. Tanrı’nın yarattıkları ise önceli ve sonralı-
dır. O halde Tanrı zaman dışında iken (öncesiz ve sonrasız)
yarattıkları zaman içindedir (önceli ve sonralı). Bu nedenle
var olan her şeyin varlık sebebi Tanrı’dır ama Tanrı varlığını
hiçbir şeye borçlu değildir. Augustinus’ta Tanrı, evreni öz-
gür istenciyle yaratmıştır. Tanrı tarafından özgür olarak ya-
ratılan ilk insan Adem sahip olduğu özgürlüğü ile günah iş-
lemiştir. Bu günah insanın Tanrıdan kopmasına neden
olmuştur. Bu günah Ademin soyundan gelen tüm insanlığa
geçmiştir. Böylece insan kötüyü seçmeye meyilli bir varlığa
dönüşmüştür. Agustinus’a göre kötüye yönelmeden insanı
uzak tutacak olan insanın kendi iradesi ile Tanrı’ya yönel-
mesidir. Agustinus’un önemli eserleri:
İtiraflar, Ruhun Ölümsüzlüğü, İrade Özgürlüğüne Dair,
Gerçek Dine Dair, Akademi Mensuplarına Karşı ve Tanrı
Devleti Üzerine
11. Sınıf
4.
FASİKÜL
🗿 Fârâbi (870 - 950)
İslam Felsefesi’nin öne
çıkan filozoflarından Fa-
rabi, felsefe, matematik,
doğa bilimleri ve müzik
alanlarıyla ilgilenmiştir.
Aristoteles’in birçok eser-
lerini inceleyip yorumla-
mış; Aristoteles Felsefe-
si’ni derinlemesine tetkik
etmiştir. Kendi felsefesini
de buradan aldığı ilham
ve ilkeler doğrultusunda geliştirmiştir. İslam coğrafyasında
Aristoteles “Muallimi Evvel” (birinci öğretmen), Farabi de
“Muallimi Sani” (ikinci öğretmen) olarak bilinir. Farabi’ye
göre insanın en yüksek amacı mutluluğa ulaşmaktır. Mutlu-
luk ise ancak insanın evrenin yaratılışı ve yaşamın amacını
anlamasıyla kazanılabilir. Bu nedenle felsefi düşünce mut-
luluğun bir şartıdır. Farabi’ye göre, devlet insanların ihtiyaç-
larını karşılamak ve insanlar arasındaki düzenin sağlanmak
için kurulmuştur. Devletin en yüksek amacı insanların mut-
luluğunu sağlamaktır. Bu da ancak adi ve erdemli bir dev-
letle mümkündür. Böyle bir devletin yöneticileri de bedenen
ve ruhen sağlam, zeki, öğrenme ve öğretmeyi seven, dü-
rüst, adil ve erdemli olmalıdır. Devlet ve yöneticiler ile ilgili
söyledikleri Platon’un filozof yönetici görüşü ile benzerlik
göstermektedir. Farabi için yöneticiler dile getirilen bu özel-
liklere sahip olmazlarsa, toplumdakiler mutsuz olacaktır.
Bu da devletin yıkılmasına sebep olur. Farabi’nin önemli
eserleri:
Medinetü’l Fazıla (Erdemli Şehir), İhsâ-il Ulûm (İlimlerin
Sayımı), Merâtib-ül Ulûm (İlimlerin Mertebeleri), Kitâb-ü
Tahsil-il Saâde (Mutluluğu Kazanma).
5 Felsefe
 4.
FASİKÜL M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi
Örnek 3
Agustinus’un varlık cetvelinde daha iyi ve daha değerli
olan varlık en üstte yer alır. Bu nedenle en yetkin ve mutlak
iyi varlık olan Tanrı varlık cetvelinin en üstünde yer alır. İnsan
hem beden hem de ruha sahip olduğu için Tanrı’dan sonra en
değerli varlık olarak ikinci sırada gelir. En altta ise maddi varlık
vardır.
Aşağıdakilerden hangisi Agustinus’un varlık anla-
yışına uygun değildir?
A) Maddi varlıklar en az değeri olan varlıklardır.
B) En değerli varlık Tanrı’dır.
C) Hakikatten en uzak varlık en az değerli olan varlıktır.
D) Ruh bedenden daha değerlidir.
E) Bütün var olanlar aynı değere sahiptir.
🗿 İbn-i Sina (980 - 1037)
Orta Çağ Hristiyan dün-
yasında “Avicenna” adıyla
tanınan İslam filozofu İbn-i
Sina, hem İslam hem de
Hristiyan coğrafyasında bü-
yük bir üne sahip olmuştur.
İbn-i Sina, Aristoteles ve
Platon’un felsefelerini sentez-
leyerek kendi özgün felsefi
görüşünü ortaya koymuştur. İbn-i Sina’nın felsefesinde aynı
zamanda İslam kelamcılarının ve İslam felsefecilerinin de
etkisi görülmektedir. İbn-i Sina, sadece felsefe ile değil
aynı zamanda teoloji, fizik, matematik ve tıp alanlarıyla da
ilgilenmiştir. İbn-i Sina evrenin zorunlu bir varlıktan taştı-
ğını savunur. Bu zorunlu varlık, kendi varlık nedenini
kendinde taşıyan varlık olan Tanrı’dır. Tanrı, evrenin var-
lığından ayrıdır ve ondan önce gelir. Bu zorunlu varlıktan
taşma (sudûr) sonucu bir Akıl ortaya çıkar. Fakat bu akıl,
daha önce gelenden taştığı için artık tek değildir, Tanrı ile
birlikte varolur. Bu ilk akıldan bir başka akıl çıkar ve onun-
cu akla kadar taşma devam eder. Onuncu ve sonuncu
akıl “Faal Akıldır” (işleyen akıl).
Felsefe
Faal Akıl, maddi dünyayı ve insan ruhlarını oluşturur
ve yönetir. İnsana bilgiye ulaşabilecek yetkinliği sağlayan
Faal Akıl’dır. Faal Akıl, varlık ve yokluk içindeki maddi
dünyayı oluşturur. Maddelerin kendi başına varlığı söz
konusu değildir. Faal Akıl’ın ona verdiği tözler ve formlar
içinde varlık kazanır. İbn-i Sina’ya göre iki farklı varlık
alanı vardır. Bunlar; duyularla kavranabilen varlık alanı ve
akıl ile kavranabilen varlık alanıdır. Belli bir mekânda yer
kaplayan, niteliği ve niceliği olan, duyulara açık varlıklar
duyularla kavranabilen varlık alanına aittir. Duyularla elde
edilen tekil varlıklara ait bilgiler sayesinde akıl ile ulaşılan
genel (tümel) varlık alanı ise akıl ile kavrana bilen varlık
alanıdır. İbn-i Sina’nın önemli eserleri:
Risale fi-İlmü’l-Ahlak (Ahlakla İlgili Risaleler), İşaret
ve’l-Tembihat (İşaretler ve Tembihler), El-Kanun fi’t Tıp (Tıbbın
Kanunu), Kitab’ül-Necat (Kurtuluş Kitabı)
Örnek 4
Felsefe tarihi boyunca filozoflar, Tanrı kavramından farklı
şeyler anlamışlardır. Örneğin, Antik Çağ filozoflarında Tanrı
evrenin oluşturucusu değil; mimarı olarak ele alınırken, Hris-
tiyanlık ve İslam dinlerinin etkisiyle filozofların Tanrı kavramına
yaklaşımları da değişmiş; Tanrı; bir mimar değil; yoktan var
eden bir yaratıcı olarak ele alınmaya başlanmıştır. Böylece
Antik çağın evrenin düzenleyici ilkesi olarak tanımladığı Tanrı
kavramı; Orta Çağ filozoflarında evrenin ve tüm var olanların
yaratıcı, oluşturucu ilkesine dönüşmüştür.
Buna göre Orta Çağ filozoflarının Tanrı tanımıyla
ilgili aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?
A) Ezeli ve ebedidir.
B) Tektir.
C) Yaratılmamıştır.
D) Evrene müdahale etmez.
E) Her şeyin yaratıcısıdır.
6 11. Sınıf
 4.
M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi FASİKÜL

İnsan kalbini temizleyebilirse var olan her şeyi, sezgi

Örnek 5 yoluyla, aracısız olarak kavrayabilir. Kalp gözü açık kimse
olan biteni daha iyi anlar ve bilgilerine değişmez bir daya-
İbn Sînâ varlığı üçe ayırır. Bunlar: Zorunlu varlık, müm- nak bulur. Gazali’nin önemli eserleri:
kün varlık, mümkün olmayan varlıktır. Zorunlu varlık, varlığını
El- Münkız Mine’d Dalâl (Hakikate Giden Yol), Tehâfütü’l-
başka bir varlığa muhtaç olmayan, ezeli ve ebedi var-
felâsife (Filozofların Tutarsızlığı), Fedâihu’l-Bâtıniyye (Batıniliğin
lıktır. Mümkün varlık, somut olarak var olan, duyular
İçyüzü) .
aracılığıyla algılanan ve sonradan yok olan varlıktır. Müm-
kün olmayan varlık ise varlığı mantıksal olarak kabul
edilen varlık türüdür. Ona göre, bütün mümkün ve müm-
kün olmayan varlıklar, varlıklarını zorunlu varlığa borçludur.
Zorunlu varlık taşarak diğer varlıkları oluşturur. Örnek 6

Buna göre İbn Sina’nın varlık anlayışının İslam felsefe- Gazali, doğadaki nedenselliğe yönelik şüpheci bir yakla-
sinde bilinen adı aşağıdakilerden hangisidir? şım sergiler. Ona göre filozoflar, doğadaki düzeni doğa yasası
A) Vahdet-i Vücut dedikleri ilkelerle açıklar. Buna göre doğada olup biten hiçbir
B) Batınilik şey bu ilkelere aykırı olamaz. Ancak Gazali için filozofların ne-
C) Sudûr Nazariyesi densellik dedikleri şey, terimlerin ve bu terimlere karşılık gelen
D) Dehriyye nesnelerin birbirini gerektirmesi değil, olayların birbiri ardı sıra
E) İhvanı Safa gelmesinden ibarettir. Çünkü ateş ile yanma arasındaki ilişkiye
bakıldığında ateşin yakmayabileceğini düşünmek mantıksal
olarak çelişkili değildir.

Gazali’nin bu parçada nedensellikle ilgili düşünce-

sini aşağıdakilerden hangisi ifade etmektedir?
🗿 Gazali (1058- 1111)
A) Doğadaki her şey doğal nedenlerden meydana gelir.
Bağdat’taki ünlü Nizamiye
B) Aynı koşullar altında hep aynı sonuçlar ortaya çıkar.
Medresesi’nde müderrislik ya-
pan Gazali, geçirdiği bir inanç C) Neden sonuç ilişkisi tanrısal iradenin sonucudur.
bunalımı sonucu görevinden D) Doğa denilen karmaşık yapıda, mucize veya rastlantı söz
ve ailesinden ayrılarak Suriye, konusu değildir.
Mekke ve İran’da dersler ver- E) Neden ve sonuç arasında doğada zorunlu bir ilişki yoktur.
meye adamıştır. Doğduğu ken-
te döndükten sonra kendisini
2018 TYT
felsefe çalışmasına adamış,
kendi içine kapalı, mistik bir ya-
şam sürmüştür. Gazali’ye göre duyulardan gelen veriler
yanıltıcıdır. Bununla birlikte akıl sınırlıdır; bütün konuları
kavramakta yetersizdir. Aklın ilkeleri bir kesinlik ifade etme-
diği için aklın ötesinde bir dayanak noktası aranmalıdır. Bu
dayanak noktası sezgidir (kalp gözü). Bilgi insan gönlüne
Allah tarafından atılan bir nur, bir ışık olarak iner. İnsanın bu
ışığı fark edebilmesi ve kalp gözünün açılabilmesi için arzu
ve tutkularını bastırmış, kalbini tamamen bunlardan temiz-
lemiş olması gerekir.

11. Sınıf 7 Felsefe

 4.
FASİKÜL M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi

İbn-i Rüşd sadece din ve felsefenin birbiri ile çelişmedi-

Örnek 7 ğini savunmaz. O aynı zamanda “iki kardeş ya da iki dost”
gibi görmüştür. Bu nedenle felsefenin temelinde var kabul
Gazali, insanın kendi öz varlığına ve dış dünyada görü- edilen akıl ile vahiy çatışmasını ortadan kaldırmak İbn-i
len hayret uyandırıcı güzelliklere nazar etmesinin ve Allah’ı bil- Rüşd’ün en büyük amacıdır.
mesini, O’nu hayvandan ayıran en büyük özellik olarak görür.
Ona göre felsefe ile din aynı yolda, aynı hakikatlere ulaş-
O’na göre aklı başında bir insanın bu güzelliklere bakıp bun-
maya çalışan iki disiplindir. Aralarındaki tek fark, birbirlerin-
ların bir yaratıcıdan müstağni olduğunu düşünmesi mümkün
den farklı yöntemler kullanmalarıdır. Aynı hakikat felsefede
değildir. Gazali, güzelce örülmüş bir ipek kumaşı buna örnek
bilimsel bir tarzla ele alınırken; dinde ise, hitabet ya da im-
gösterir ve bu kumaşın, her türlü kudretten yoksun bir terzi
gesel bir tarzla ele alınır. O halde İbn-i Rüşd’e göre felsefe
tarafından meydana getirildiğini söyleyen kişinin, bu sözüyle
ve din farklı araçları kullanıp aynı hakikati ulaşmaya çalışan
yalnızca cehaletini açığa vurmuş olacağını dile getirir.
iki alandır. İbn-i Rüşd’ün önemli eserleri:
Gazali’nin bu sözleri, Tanrı’nın varlığı ile ilgili delil- Tehafut et Tehafut el- Felasife (Felsefecilerin Tutarsızlığının
lerden hangisi ile ilişkilendirilir? Tutarsızlığı), El külliyat Fi’t Tıbb (Tıp Konusunda Toplu Eserler),
Faslu’l- Makal (Felsefe- Din İlişkisi) .
A) Ontolojik - Dini Tecrübe
B) Nizam - Estetik
C) Kozmolojik - Ahlak
D) Ontolojik - Estetik
E) Nizam - Ahlak
2018 KPSS ÖABT/DKAB

Örnek 8
🗿 İbn-i Rüşd (1126 - 1198)
İbn-i Rüşd’e göre İslam dininden önce ortaya konmuş
İbn-i Rüşd; felsefe, astrono- düşünce ürünleri araştırılmalı, anlamaya çalışılmalıdır. İslam
mi, hukuk gibi farklı alanlara dini bunu emreder. Bu nedenle bu araştırmalar insanı Allah’tan
ilgi duymuş; özellikle Aristo- uzaklaştırmaz, aksine O’na yaklaştırır.
teles’in birçok eserini çevir-
Aşağıdakilerden hangisi İbn-i Rüşd’ün görüşüne
miş ve yorumlamıştır. Batı
uygun değildir?
dünyası Aristoteles’i, İbn-i
Rüşd’ün eserleriyle tanımış- A) Akıl ile din farklı birbiri ile çatışır.
tır. Aristoteles’in felsefesine B) Hakikatin peşinde olmak dini bir ödevdir.
getirilen yorumları Yeni-Pla-
C) Dini kaynakların dışındaki bilim, ahlak, hukuk alanlarının
toncu etkilerden arındıran
bilgilerine ihtiyaç vardır.
İbn-i Rüşd, Batı’da “Averroes” adıyla bilinir. Kendisini bütü-
D) Aklın bilgisi ile dinin bilgisi arasında bir ilişki vardır.
nüyle felsefeye adayan İbn-i Rüşd’ün asıl amacı, felsefe ile
İslam dininin çelişmediğini kanıtlamaktır. Bu nedenle Teha- E) Bilgiyi araştırma ve geliştirmek Allah’ın emridir.
fut et Tehafut el- Felasife (Felsefecilerin Tutarsızlığının Tu-
tarsızlığı) adlı bir kitap yazmıştır. Bu eser Gazali’nin Teha-
füt’ül- Felasife (Felsefe’nin Tutarsızlığı) adlı kitabına bir
cevap niteliğindedir.

Felsefe 8 11. Sınıf


M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi
M.S. 2. YÜZYIL- M.S. 15. YÜZYIL FELSEFESİ’NDE
ÖRNEK DÜŞÜNCELER
Tasavvuf Felsefesi, özü itibariyle insanın nefsinin ve
arzularının baskısından kurtulması mücadelesidir. Bu mü-
cadele ömür boyu sürer. İmanla ve ibadetle yaşayarak
yapılır. Tasavvuf Düşüncesi “Vahdet-i Vücut” anlayışı ile
temellenir. Vahdet-i Vücut, yaratan ile yaratılanın tek kay-
nak olan Tanrıdan geldiğini ve Tanrı’yla bir olduğunu sa-
vunan görüştür. Tasavvuf Düşüncesi’nin başlıca amacı,
dinin insana yüklediği görevlerin altında yatan derin anla-
mı bulmak ve insan yaşamının gerçek anlamını kavramak-
tır. İnsanın görevi, hakikati bulmak için, erdemli bir yaşa-
ma yönelmektir.
Tasavvuf Düşüncesi, İslamiyet’ten sonra ilk Türk dev-
letleriyle beraber başlamakla birlikte özellikle İran ve Türk
şairler tarafında geliştirilmek ve yayılmaktaydı. Bu dönem-
de Tasavvuf Düşüncesi halka indirgenmekle beraber sa-
rayı da etkisi altına almaktaydı. Tasavvuf Düşüncesi aynı
zamanda Yunan Felsefesi anlayışı ile harmanlanmaktadır.
Tasavvuf Düşüncesi’nin merkezinde dini kitaplar olmakla
beraber dinin kitaplara bağlı da kalınmamıştır. Hakikat
arayışı evrenin sırlarında olduğu düşüncesi ağırlık göste-
rir. Evren çözülemeyecek kadar sırlarla doludur. Tasavvuf
Düşüncesi sıtlatın Mutlak Varlık (Tanrı) ile alakalı olduğunu
düşünür. Bütün evrendeki sırlar tanrıya ulaşmak içindir.
Bu yüzden Vahdet-i Vücut anlayışı benimsenir.
🗿 Mevlana (1207-1273)
Anadolu’nun Tasavvuf
Felsefesi’nin en önde gelen
temsilcilerinden biri
Mevlana’dır. Anadolu insanı
ona büyük sevgi, saygı bes-
lemiş ve düşüncelerini be-
nimsemiştir. İnsanın kutsal
olduğunu kabul eder
Mevlana’ya göre Tanrı insanı
yaratmış ve ona ruhundan
üflemiştir. O halde insan
Tanrı’dan pay taşımaktadır. Bu nedenle Mevlana’ya göre
kim olursa olsun; kadın- erkek, dindar- ateist, zengin-fakir,
herkes saygıya değerdir. Mevlâna’ya göre insan sevgi
11. Sınıf
4.
FASİKÜL
duygusuna sahip olması ile diğer varlıklardan ayrılır. Bu
nedenle sadece insan sevgili var olanların güzelliğini gö-
rüp; Tanrı’nın varlığını kavrayabilir. İnsan bunu yaparken
de başkalarının ayıp ve kusurlarını araştırmayacak sade-
ce kendi yaşamını anlamı kılmak için çaba harcayacaktır.
Mevlânâ’ya göre herkes kendi kusurlarını düzeltmeye
çalışırsa, toplumun ahlâkî seviyesi yükselir.
🗿 Yunus Emre (1241-1321)
Yunus Emre Vahdet-i
Vücut anlayışını benimsemiş
önemli bir Tasavvuf düşünü-
rüdür. Ona göre Allah, insanı
yaratırken ona kendinden bir
pay vermiştir. İnsanın bilince
sahip olduğunu savunan Yu-
nus Emre, bu bilinç ile insa-
nın Allah’ın varlığının bilgisine ulaşabileceğini ileri sürer.
Böylece insan Allah’a karşı bir aşk duyar. Bu ilahi aşkla in-
san aldığı kararlarla ve davranışlarıyla Allah’a yaklaşır. Bu
süreç insanı olgunlaştırır; dünyevi hırs ve çıkarlardan uzak-
laştır.
Örnek 9
Tasavvuf düşünürü Yunus Emre’ye göre, insan mutlu
olmak için bedensel yanına yönelmemeli; dünyevi kaygılardan,
arzulardan ve isteklerden uzak durmalıdır. Çünkü beden de
dünyevi olan her şey gibi ölümle son bulacaktır. İnsan bunun
farkında olmalıdır. Bu gerçeğe yüz çevirenlerin erdemsiz ol-
duğunu söyleyen Yunus Emre’ye göre dünyadaki kötülüğün
sebebi erdemsizliktir.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi Yunus Em-
re’nin düşüncesine uygun değildir?
A) Mutluluk insanın iradesine bağlıdır.
B) Dünyevi kaygılar insanı kötülüğe iter.
C) İnsan ölmeden önce dünyanın tadını çıkarmalıdır.
D) Bedensel istekler kötülüğün sebebidir.
E) Erdemli insan mutlu insandır.
9 Felsefe
 4.
FASİKÜL M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi

🗿 Hacı Bektaş-ı Veli (1209-1271)

Örnek 11

Hacı Bektaş-ı Veli’nin felse-

“Bu hastalık amansız bir hâle geldi ve yaklaşık olarak
fi görüşü, Allah sevgisi, insan
iki ay sürdü. Bu iki aylık süre içinde ben fiilen “safsatacı”
sevgisi, yardımlaşma, hoşgörü,
(her şeyden şüphe eden) bir hâl üzereydim. Ancak içinde
eşitlik, adalet kavramları üzerine
bulunduğum bu durumu kimseye söylemiyor, sözlü olarak
temellendirilmiştir. İnsanın,
ifade etmiyordum. Nihayet Cenabıhak beni bu aman-
Allah’ın bir parçası olduğunu
sız hastalıktan kurtardı. Vicdanım tekrar eski sağlıklı hâline
savunan Hacı Bektaş-ı Veli,
kavuştu. Artık vicdanım zorunlu akli bilgileri makbul ve
aydınlığa sadece Allah’ın aşkı
geçerli görmeye, onlara güvenmeye ve doğruluklarını
ile ulaşabileceğini söyler. İlahi
kabul etmeye başladı. Bu bunalımdan peş peşe deliller
aşk insanın kendi yaşamını düzenlemesine yol açar. İnsan
getirmek veya güzel sözleri ardı ardına sıralamak yoluyla
bütün yaratılmışları sevmeli ve onlara karşı dürüst, tevazu
kurtulmuş değildim. Bu hastalıktan sadece Cenabıhakk’ın
sahibi, hoşgörülü ve emin olmalıdır.
gönlüme akıtmış olduğu bir nur sayesinde kurtulabilmiştim.
Hakikati keşif, işte bu nurdan beklenmelidir.”

Gazali
Örnek 10
Parçada “Cenabıhakk’ın gönlüme akıtmış olduğu
bir nur sayesinde kurtulabilmiştim” ifadesiyle Gazali
“Sakinlerinin ancak mutluluğa erişmek maksadıyla aşağıdakilerden hangisini anlatmak istemiştir?
yardımlaştıkları bir şehir, erdemli bir şehir olur. Bütün
A) Hakikate duyular aracılığıyla ulaşılacağını
şehirleri mutluluğa erişmek maksadıyla el ele vererek
B) Hakikate akıl ile ulaşılacağını
çalışan bir millet de erdemli bir millettir. Bütün
C) Hakikate sezgi ile ulaşılacağını
milletleri, mutluluğa ulaşmak maksadıyla el birliğiyle
D) Hakikate deney ile ulaşılacağını
çalışan bir dünya da erdemli bir dünya olur. Erdemli
E) Hakikate deneyimler ile ulaşılacağını
şehre aykırı olan şehirler şunlardır: Cahil şehir, bozuk
şehir, değişmiş şehir, şaşkın şehir. Kendisinden daha
yetkili hüküm veren herhangi bir kimse bulunmayan
başkan: O, erdemli şehrin önderi ve birinci yöneticisidir.
Bu hâl ancak doğuşunda on iki meziyeti kendinde
toplayan kimseye nasip olur”

Farabi’nin bu görüşünden hareketle “Erdemli Şehrin

Yöneticisi” ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Adaleti ve adalet ehlini sever; zulümden ve zalimlerden

nefret eder.
B) Dünyevi hazlara düşkün değildir.
C) Hafızası kuvvetli değildir.
D) Doğruluğu ve doğruyu söyleyen insanları sever;
yalandan ve yalancılardan nefret eder.
E) Öğretmeyi ve öğrenmeyi sever.

ÖRNEK 1.D 2. D 3. E 4. D 5. C 6. E 7. B 8. A 9. C 10. C 11. C

Felsefe 10 11. Sınıf

 1. 4.
TEST Konu Tarama Testi FASİKÜL

1. Bir kez gönül yıktın ise 3. “Tanrı insandadır, insan Tanrı’dadır. Eğer bende mevcut
Bu kıldığın namaz değil olmasaydın Tanrı’m, ben var olmazdım; hiçbir şey olur-
Yetmiş iki millet dahi dum. Daha doğrusu her şey Sen’den, Sen’in aracılığınla
ve Sen’in için var olur; Sen’de olmasaydım hiç olurdum.”
Elin yüzün yumaz değil
Augustinus
Bir gönülü yaptın ise
Er eteğin tuttun ise Augustinus’un sözlerinden hareketle aşağıdakilerden
Bir kez hatır ettin ise hangisine ulaşılabilir?

Binde bir ise az değil A) Tanrı evereni yaratmıştır; ancak daha sonra müdahale

Yukarıda verilen Yunus Emre’nin sözlerinden hareket- etmemiştir.

le onun felsefesi ile ilgili aşağıdakilerden hangisine B) Hakikate asla ulaşılamaz.

ulaşılamaz? C) Tanrı ve doğa bir ve aynı şeydir.

D) Varolan her şey Tanrı tarafından yaratılmıştır.
A) İyilik yapmak insanı yaratıcıya yaklaştırır. E) Tanrı insanı bir amaç için yaratmıştır.
B) Bir kere yapılan iyiliğin hiçbir anlamı yoktur.
C) İnsan başkalarını kırmamalıdır.
D) İnsan her durumda, her zaman doğruyu söylemelidir.
E) İnsan yardıma ihtiyacı olanlara yardım etmelidir.

2. Çoğu düşünüre göre İbn Sina İslam Felsefesi’nin ulaş- 4. Augustinus’a göre Tanrı insana her zaman, her durumda
mış olduğu en yüksek konumu simgelemektedir. Felsefi iyiyi emretmiştir ama insana verdiği irade ile eylemlerini
anlamda derin bir kavrayışa sahip olan İbn Sina, özellikle seçme özgürlüğünü de tanımıştır. Eğer insanın iradesi
Platon ve Aristoteles felsefelerini başarılı bir şekilde sen- zayıf değilse her zaman iyiyi tercih edeceğini söyleyen
tezlemesi ve Aquanalı Thomas’ın Hristiyanlık ile felsefe Agustinus, kötülüğün insanın irade zayıflığından kaynak-
arasında kurduğu bağlantıya benzer İslam inancı ile felse- landığını savunur.
fe arasında kurduğu bağlantı ile ön plana çıkmıştır. Kendi
Aquianalı Thomas’a göre kötülük, iyinin eksikliği veya yok-
felsefesi içinde İslam dinini başarılı bir şekilde yorumla-
sunluğundan kaynaklanan irade zayıflığının sonucudur.
mış, din ile felsefenin bir arada olabileceğini göstermeye
Bu nedenle ona göre, kötülük insanın bir etkinliğidir.
çalışmıştır.
Augustinus ve Aquinalı Thomas’ın cevapladığı prob-
Buna göre İbn Sina ile ilgili aşağıdakilerden hangisine
lem aşağıdakilerden hangisidir?
kesinlikle ulaşılır?
A) Kötülük Problemi
A) Felsefi görüşünde kendinden önceki felsefe gelenekle-
B) Ruhun Ölümsüzlüğü Problemi
rinin etkisi çok azdır.
C) Bilgi Problemi
B) Din ile felsefeyi uzlaştırmaya çalışmıştır.
D) Tanrı’nın Varlığının Kanıtı Problemi
C) Hakikatin ulaşılabilir olduğunu savunmuştur.
E) Tümeller Problemi
D) Akılsal olanla inançsal olanı birbirinden ayrı ele almış-
tır.
E) Aquanalı Thomas’ın felsefesini benimsemiştir.

11. Sınıf 11 Felsefe

 4.
FASİKÜL Konu Tarama Testi
5. Tanrı’nın karşıtının ya da benzerinin bulunamayacağını
söyleyen Farabi, Tanrı’nın maddi bir yapıda olmamasın-
dan dolayı saf form olduğunu ve bölünemeyeceğini; Tan-
rı’nın bir olduğunu ifade eder. Tanrı olanaklı varlıklar için
geçerli olan hiçbir durumdan etkilenmez. Bu nedenle ona
göre, Tanrı’dan daha yetkin bir varlığın olduğunu düşün-
mek imkansızdır. Tüm olanaklı varlıkların belirli bir amaç
için var olduklarını savunan filozofa göre Tanrı’nın böyle
bir amacı yoktur.
Parçadan hareketle Farabi’nin Tanrı anlayışı ile ilgili
aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir?
A) Tüm varolanların bir amacı vardır.
B) Tanrı olanaklı varlıktır.
C) Tanrı dışındaki bütün varolanlar madde ve formdan
oluşur.
D) Olanaklı varlıklar değişmez.
E) Hiçbir varlık saf formdan meydana gelemez.
6. İbn Sina’ya göre dünyada belirli türden bir varoluş vardır.
Bu varoluşu günlük yaşantımızda her gün deneyimleriz.
Bu deneyimlerimiz bize şeylerin varlığa gelip sonra da yok
olduklarını gösterir. Ona göre bu deneyimlediğimiz şeyle-
rin varoluşu olumsaldır ve bunların yokluğu da mümkün-
dür. İbn Sina olumsal varlıkların ortaya çıkmasının ancak
bir “neden” ile mümkün olduğunu savunur. Eğer bir neden
yoksa, bunların varlığı meydana gelmez. İbn Sina’ya göre
bu nedensellik zinciri sonsuza kadar geri gidemez. Ne-
deni olmayan ama var olan her şeyin varlık nedeni olan,
olumsal olmayan, bir varlığa ihtiyaç vardır. O bu ilk nede-
nin Tanrı olduğunu söyler.
Parçada verilen bilgiden hareketle aşağıdakilerden
hangisine ulaşılamaz?
A) Mantıksal olarak bir ilk nedenin var olması zorunludur.
B) Evrende olup biten her şeyin bir nedeni vardır.
C) Var olanlar sürekli bir değişim halindedir.
D) Hiçbir varlık nedensiz değildir.
E) Nedenler zincirinde hareketle Tanrı’nın varlığı kanıtla-
nabilir.
TEST 1. B 2. B 3. D 4. A
Felsefe 12
1.
TEST
7. Gazali doğru bilginin duyular yoluyla kavranabileceğini
reddeder. Çünkü o, duyu organlarının en kuvvetlisi olan
gözün bile insanı yanılttığını deneyimler. Hareketsiz gibi
görünen gölgenin gerçekte hareket ettiğini, uzakta bulu-
nan yıldızın olduğundan daha küçük göründüğünü, tecrü-
be ettiğini söyler. Gazali deneyim ile elde ettiği bu bilgile-
rin yanlışlığının akıl yoluyla kanıtlanabileceğini savunur.
Buna göre Gazali’nin bilgi anlayışına aşağıdakilerden
hangisi kesinlikle uygundur?
A) Akıl bize her zaman doğru bilgiyi verir.
B) Hakikat duyulara açıktır.
C) Tek tek şeylerin bilgisine duyular yoluyla ulaşılır.
D) Duyuların bilgisi kesin ve güvenilir bilgi olamaz.
E) Akıl doğru bilginin kaynağıdır.
8. M.S. 2 - M.S. 8. Yüzyıl arasında kalan Hristiyan Felse-
fesi’nin ilk dönemidir. Bu dönem Hristiyan filozofları aynı
zamanda din adamlarıdır. Bu nedenle bu dönem Hristi-
yan Felsefesi’ne “Kilise Babaları Felsefesi” de denilmiştir.
Bu felsefenin amacı Antik Yunan Felsefesi’nin araçlarını
kullanarak Hristiyanlığın dogmaların kavramsal bir boyut
kazandırmak ve diğer inançlara karşı Hristiyanlık dinini
savunmaktır.
Yukarıda açıklaması verilen Hristiyan felsefesinin bu
dönemine verilen isim aşağıdakilerden hangisinde
doğru verilmiştir?
A) Skolastik Felsefe
B) İlk Çağ Felsefesi
C) Patristik Felsefe
D) Yeni - Platonuculuk
E) Din Felsefesi
5. C 6. D 7. D 8. C
11. Sınıf
 2.
TEST Konu Tarama Testi
1. İbn Rüsd’e göre felsefe dinde yer alan her şeyi araştırır.
Bunun sonucunda eğer felsefe, dini iyi kavrarsa felsefenin
anlayışı ile dinin anlayışı arasında bir fark kalmaz. Böyle-
ce felsefe bilgi bakımından daha yetkin bir dereceye ulaş-
mış olur. Ancak felsefe dini iyi bir biçimde kavrayamazsa
insan aklının bu konudaki yetersizliği ortaya çıkar ve onu
yalnızca din kavrar.
İbn Rüsd’e göre felsefenin işi aşağıdakilerden hangi-
sidir?
A) Varolanı sorgulaması
B) Sadece bilmek için doğaya yönelmesi
C) Duyuların bilgisini göz ardı etmemesi
D) İnancın alanına müdahale etmemesi
E) Dini kavramları ve argümanları özümsemesi
2. “Bu bunalımdan çıkışım delil düzerek veya art arda cüm-
leler sıralayarak değil, doğrudan doğruya Ulu Allah’ın kal-
bime akıtmış olduğu bir nur sayesinde oldu. Bu nur bil-
gilerin çoğunluğunun anahtarıdır. Buna göre kim keşfini,
yani apaçık gerçeği elde etmenin serbest delillere bağlı
olduğunu sanırsa ulu Allah’ın geniş rahmetini sınırlandır-
mış daraltmış olur.” sözleriyle “doğru bilginin ne olduğu”
konusunda içine düştüğü şüpheden nasıl kurtulduğunu
açıklayan Gazali’ye göre doğru bilginin kaynağı aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
A) Akıl
B) Tecrübe
C) Sezgi
D) Deney
E) Gözlem
11. Sınıf 13
4.
FASİKÜL
3. İbn Sînâ varlığı üç e ayırır. Bunlar: Zorunlu varlık, mümkün
varlık, mümkün olmayan varlıktır. Zorunlu varlık, varlığını
başka bir varlığa muhtaç olmayan, ezeli ve ebedi varlıktır.
Mümkün varlık, somut olarak var olan, duyular aracılığıyla
algılanan ve sonradan yok olan varlıktır. Mümkün olmayan
varlık ise varlığı mantıksal olarak kabul edilen varlık türü-
dür. Ona göre, bütün mümkün ve mümkün olmayan var-
lıklar, varlıklarını zorunlu varlığa borçludur. Zorunlu varlık
taşarak diğer varlıkları oluşturur.
Buna göre İbn Sina’nın varlık anlayışının İslam Felse-
fesi’nde bilinen adı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Vahdet-i Vücut
B) Batınilik
C) Sudûr Nazariyesi
D) Dehriyye
E) İhvanı Safa
4. İbn Rüşd’e göre felsefe olmazsa olmaz bir etkinliktir. Bu
nedenle de o, felsefeyi, dini saldırılar karşısında var gü-
cüyle korumuştur. Hatta filozofların öne sürdükleri görüş-
leri eleştiren ve bu eleştirileri Filozofların Tutarsızlığı adlı
eserinde toplayan Gazali’ye karşı felsefeyi savunan bir
eser ortaya koymuştur.
Paragrafta sözü edilen İbn Rüşd’ün Gazali’ye yöneltti-
ği eleştirilerini içeren eserin adı aşağıdakilerden han-
gisidir?
A) Tıp Konusunda Toplu Eserler
B) Felsefe- Din İlişkisi Üzerine
C) Metafizik Şehri
D) Hakikate Giden Yol
E) Tutarsızlığın Tutarsızlığı
Felsefe
 4. 2.
FASİKÜL Konu Kavrama Testi TEST

5. İlk neden kanıtı olarak da bilinen bu kanıt, aynı zamanda
nedensellik ilkesine dayanır. Bu kanıta göre her şeyin bir
sebebi vardır ve hiçbir şey kendisinin sebebi olamaz. Öy-
leyse sebebi olan her şeye geçmişten gelen bir şey sebep
olmuştur. Bu durum her var olan için geçerlidir. Neden-
sellik zinciri zamanda sonsuza kadar devam edemez. O
halde var olmak için bir nedene ihtiyaç duymayan bir ilk
sebep var olmalıdır. Bu sebep Tanrı’dır.
Yukarıda açıklaması verilen Tanrı kanıtlaması aşağı-
dakilerden hangisidir?
7.  Gazali’ye göre inancın bilgisi akli bilgiden önce gelir. Çün-
kü akıl inancın bilgisinin bilinip tasdik edilmesi açısından
önemli olsa da şeylerin kesin bilgisini verme noktasında
yetersiz kalır. Bu nedenle Gazali, inanca dayalı bilginin ke-
sinliğini akıl ile değil; ancak kalp gözü ile bilinebileceğini
ileri sürer.
 El Kindi’ye göre vahiy bilgileri, akıl ile şekillenen felsefi
bilgilerle aynı amaca sahiptir. İki bilgi de hakikatin bilgisi-
ni verir. Bu nedenle El Kindi için akıl ile inancın bilgisine
ulaşmak mümkündür.

A) Kozmolojik Kanıt
Yukarıda verilen bilgilerden hareketle Gazali ve El in-
B) Ahlaki Kanıt
di’nin inanç ve akıl ilişkisi ile ilgili düşünceleri arasın-
C) Teleolojik Kanıt
daki fark aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiş-
D) Ontolojik Kanıt
tir?
E) İdealist Kanıt
A) Vahyin bilgisine ulaşılıp ulaşılamayacağı konusunda
farklı görüşlere sahipler.
B) Duyuların bilgisinin güvenilir olup olmadığı konusunda
farklı görüşler benimsemişlerdir.
6. Farabi’ye göre insanın herhangi bir şeye yönelerek bir
C) İnanca dayalı bilginin kesin olup olmadığı konusunda
kanaatte bulunması bilgi değildir ama kesin bilginin oluş-
farklı görüşler ileri sürmüşlerdir.
turulmasında bir aşamadır. Ona göre kanaat bir şeyin dü-
D) İnancın bilgisine nasıl ulaşılacağı ile ilgili farklı görüşle-
şünüldüğü gibi olduğu yönündeki inançtır. Düşülen şeyin
re ortaya koymuşlardır.
insan zihninin dışında bir karşılığı varsa kanaat bilgiye
E) Hakikatin ne olduğu ile ilgili farklı görüşler benimse-
dönüşür. Gazali ise insanın duyuları ve aklıyla birtakım
mişlerdir.
bilgilere ulaşsa da kesin bilgi elde etmede duyuların da
aklın da yetersiz kaldığını savunur. Bu noktada güvenilir
olabilecek tek şeyin insanın kendi iç deneyiminin farkın-
da olarak gerçekleşen sezgisi olduğunu söyleyen Gazali,
sezginin kalpte gerçekleştiğini ve sezgiyle bilgilerin kalbe
dolaysız geldiğini savunur.

Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisi Farabi ve

Gazali’nin bilgi anlayışında ortaktır?

A) Akıl hakikatin bilgisine ulaştıracak tek kaynaktır.

B) Hakikat ancak kalp gözü ile kavranabilir.
C) Duyuların bilgisi güvenilirdir.
D) Genel-geçer, güvenilir, kesin bilgiye ulaşmak mümkün-
dür.
E) Akıl hakikati kavrama da yetersizdir.

TEST 1. E 2. C 3. C 4. E 5. A 6. D 6. E

Felsefe 14 11. Sınıf

 3. 4.
TEST Öğreten Pratik Test FASİKÜL

1. Mevlana’ya göre yaratılmış varlıklar arasında en yüce ola-
nı insandır. Çünkü insan Tanrı’ya en yakın varlık olarak,
ona aşk ile bağlanabilmektedir. İnsanın ilahi bir yaratılışı
ve yüce yetenekleri vardır. Mevlâna Tanrı’nın insanı yüce
bir varlık olarak yaratmasını anlamaya ve kavramaya irfan
adını verir. İrfan sadece insan tarafından Tanrı’ya yönelik
aşk ve sevgi ile elde edilir.
3. I. Akla dayalı inancı savunan İslam Felsefesi görüşü-
dür.
II. Doğru bilgiye duyumlar aracılığı ile ulaşılacağını sa-
vunan İslam felsefesi görüşüdür.
III. Mistik tecrübeye dayalı bilginin hakikate ulaştıraca-
ğını savunan İslam felsefesi görüşüdür.

Yukarıda açıklamaları verilen İslam felsefesi görüşleri

Buna göre aşağıdakilerden hangisi Mevlana’nın insan
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
görüşüne uygun değildir?
I II III
A) İnsan Tanrı’ya ulaşmaya çalışan tek varlıktır.
A) Batınilik Tabiyyun Meşşailik
B) İnsanın diğer yaratılmış canlılardan farklı hiçbir özelliği
B) Meşşailik Tabiyyun İşrakilik
yoktur.
C) Meşşailik Batınilik Dehriyye
C) İnsanın Tanrısal bir yanı vardır.
D) İşrakilik Batınilik Dehriyye
D) İnsan dağası gereği yüce bir varlıktır.
E) Batınilik İşrakilik Meşşailik
E) İnsan diğer varlıklardan daha değerlidir.

2. “Bu hastalık amansız bir hâle geldi ve yaklaşık olarak iki

ay sürdü. Bu iki aylık süre içinde ben fiilen “safsatacı” (her
şeyden şüphe eden) bir hâl üzereydim. Ancak içinde bu-
lunduğum bu durumu kimseye söylemiyor, sözlü olarak
4. İbnü’r-Râvendî’ye göre alem ezeli ve ebedidir ve onun öte-
ifade etmiyordum. Nihayet Cenabıhak beni bu amansız
sinde manevi de olsa hiçbir varlık yoktur. Onun için gerçek
hastalıktan kurtardı. Vicdanım tekrar eski sağlıklı hâline
olan tek şey maddedir. Her şey maddeden türemiştir. Bu
kavuştu. Artık vicdanım zorunlu akli bilgileri makbul ve ge-
nedenle insanın akıldan başka bir kılavuza ihtiyacı olma-
çerli görmeye, onlara güvenmeye ve doğruluklarını kabul
dığını ileri süren İbnü’r-Râvendî; Tanrı’nın varlığını reddet-
etmeye başladı. Bu bunalımdan peş peşe deliller getirmek
miştir.
veya güzel sözleri ardı ardına sıralamak yoluyla kurtulmuş
değildim. Bu hastalıktan sadece Cenabıhakk’ın gönlüme
akıtmış olduğu bir nur sayesinde kurtulabilmiştim. Hakikati Buna göre en önemli temsilcisi İbnü’r-Râvendî olan

keşif, işte bu nurdan beklenmelidir.” bu İslam felsefesi görüşü aşağıdakilerden hangisi-

dir?

Gazali A) Batınilik
B) Meşşailik Felsefesi
Parçada “Cenabıhakk’ın gönlüme akıtmış olduğu bir C) İhvanı Safa
nur sayesinde kurtulabilmiştim” ifadesiyle Gazali D) İşrakilik Felsefesi
aşağıdakilerden hangisini anlatmak istemiştir? E) Dehriyye

A) Hakikate duyular aracılığıyla ulaşılacağını

B) Hakikate akıl ile ulaşılacağını
C) Hakikate sezgi ile ulaşılacağını
D) Hakikate deney ile ulaşılacağını
E) Hakikate deneyimler ile ulaşılacağını

11. Sınıf 15 Felsefe

 4.
FASİKÜL Öğreten Pratik Test
5. Felsefe literatürüne yeni “bilme” türleri katan Augustinus,
bilgiyi özne ile nesnenin yalın bir karşılaşması olarak gör-
meyip özneye ilişkin bilmeyi, öznenin kendisini bilmesini
ön plana çıkaran tutumuyla felsefi söyleminin özgül ayrı-
mını gözler önüne sermiştir. “Kendini bilme” sorununa iliş-
kin yanıtlarını tanrıbilimsel ögelerle de zenginleştirerek bil-
menin bireysel, varoluşsal boyutuna yer vermesi ve bunu
bir ölçüde kavramsallaştırması Augustinus’un felsefesinin
önemini ortaya koymaktadır.
Augustinus’un “kendini bilme” ile ilgili anlatmak iste-
diği aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hakikat insanın kendisindedir.
B) Hakikat akılla kavranabilir.
C) Hakikat duyulara açıktır.
D) Hakikat ancak sezgi ile kavranabilir.
E) Hakikate tecrübe ile ulaşılabilir.
6. İslam Felsefesi Tasavvuf, Batınilik, Meşşailik İşrakilik gibi
farklı akımlar etrafında oluşmuştur. Bu farklı akımların
hepsinde ortak olan varolan her şeyin Tanrı tarafından ya-
ratılmış olduğu düşüncesidir. Tanrı’nın varlığı tartışmasız
bir şekilde bu akımlar tarafından doğrudan kabul edilir.
Bununla birlikte bu İslam Felsefesi akımlarının, Tanrı’yı
kavrama ve onun bilgisine ulaşma yolları birbirlerinden
farklıdır.
Buna göre İslam Felsefesi akımları ile ilgili aşağıdaki
yargılardan hangisi yanlıştır?
A) Felsefe, Tanrı’nın bilgisine ulaşma çabasıdır.
B) Felsefe ile din birbirleriyle çelişmez.
C) Hakikat tek tek nesnelerin duyulara açık olan bilgisidir.
D) Felsefe ile hakikate ulaşmak mümkündür.
E) Akıl ve inanç arasında bir ilişki söz konusudur.
TEST 1. B 2. C 3. B 4. E
Felsefe 16
3.
TEST
7. İslam Felsefesi, M.S. 7 - 12. yüzyıl arasında farklı milletle-
rin etkileşimde olduğu bir coğrafya da ortaya çıkmıştır. An-
takya, Harran, İran ve İskenderiye gibi merkezlerde açılan
okullarda İlk Çağ Felsefesi’ne dair çeviriler yapılmıştır. Bu
çeviriler sayesinde Doğu ve Batı arasındaki coğrafya Antik
Yunan Felsefesi’yle tanışmıştır. Yapılan çeviriler yorumla-
narak yeni felsefi düşünce örnekleri ortaya konulmuştur.
Tartışılan genel konular akıl, iman ve inançtır. Antik Yunan
üzerine yapılan bu çalışmalar Hristiyan Felsefesi üzerinde
etkili olmuş; Batı’da Rönesans Dönemi’nin başlamasına
zemin hazırlamıştır.
Buna göre İslam felsefesi ile ilgili aşağıdakilerden
hangisi yanlıştır?
A) Sonraki felsefi gelenek üzerine etkili olmuştur.
B) Özgün bir felsefi düşünceye sahip değildir.
C) Çeviri faaliyetleri ile büyük ölçüde gelişme göstermiştir.
D) Antik Yunan felsefi düşüncesinin etkisi görülmektedir.
E) Farklı düşüncelerin bir arada olduğu bir ortamda orta-
ya çıkmıştır.
8. Gazali, filozoflara yönelik eleştirilerini topladığı ……………..
adlı eserinde, yalnızca mucize adı verilen alanlarda değil,
hayatın her alanında aklın sınırlı olduğunu ileri sürmüştür.
Bu nedenle metafizik olgular kadar, gözlemlenen dünya-
daki olayların ve olguların anlaşılmasında bile aklın sınırlı
kaldığını ve vahye gereksinim duyulduğunu savunmuştur.
Mucizeleri içsel bir deneyim olan sezgi yoluyla kanıtlama-
ya, çalışmış; inanç ilkelerini bu görüş üzerine temellendir-
miştir.
Yukarıdaki paragrafta boş bırakılan yere aşağıdakiler-
den hangisi gelmelidir?
A) Hakikate Giden Yol
B) Felsefecilerin Tutarsızlığının Tutarsızlığı
C) Felsefe- Din İlişkisi
D) Batıniliğin İçyüzü
E) Filozofların Tutarsızlığı
5. A 6. C 7. B 8. E
11. Sınıf
 3. ÜNİTE: M.S. 15. Yüzyıl
M.S. 17. Yüzyıl Felsefesi

11.SINIF
FELSEFE

5. FASİKÜL:
15. Yüzyıl - 17. Yüzyıl
Felsefesi’nin Ortaya Çıkışı

KAZANIMLAR

µ M.S. 15 - 17 Yüzyıl Felsefesi’nin ortaya çıkışı hakkında bilgi verir.

µ Felsefi düşünce ortamının M.S. 15 - 17 Yüzyıl arasındaki karakteristik özellikleri anlatılır.
µ M.S. 15 - 17 Yüzyıl Dönem itibariyle ortaya çıkan ütopya görüşlerine yer verilir.
µ Örnek metinler üzerinden M.S. 15 - 17. Yüzyıl Felsefesi filozoflarının görüşleri analiz edilir.
µ M.S. 15 - 17 Yüzyıl Felsefesi’nde, Modern Düşünce’nin doğuşuyla beraber Kartezyen Felsefe’nin
ilk izleri görülür.
 5.
FASİKÜL 15. Yüzyıl - 17. Yüzyıl Felsefesi’nin Ortaya Çıkışı
15. YÜZYIL - 17. YÜZYIL FELSEFESİ’NİN
ORTAYA ÇIKIŞI
15-17. yüzyıl arasındaki süreçte, felsefe, bilim, sanat
alanlarında hızlı ve köklü gelişmeler olmuştur. Bu geliş-
meler,
15. yüzyılda Rönesans ile başlar. Rönesans ile birlik-
te bilimsel alanda yapılan gelişmeler Orta Çağ’ın yapısını
sorgulatmıştır. Orta Çağ dönemindeki Tanrı merkezli dü-
şünce Rönesans ile birlikte insan merkezli düşünce olarak
evrilmiştir. Dışarıdan belirlemelerle hareket etmek yerine
kendi düşüncesine göre hareket etme, aynı zamanda
bilgide yeni bir düşünce ortaya çıkarmıştır. Bu yeni dü-
şünce
‘‘Modern Düşünce’’ olarak belirtilmiştir. Modern Düşünce,
bireylerin her türlü faaliyetleri kendi aklını kullanarak yap-
ması şeklinde ifade edilir. Bu dönem itibariyle yavaş yavaş
kendi aklını kullanma özgürlüğüne kavuşma durumu söz
konusudur. Bilgi alanları üzerinde başlayan bu yeni dü-
şünce topluma yansımış ve zamanla benimsenip bir yaşam
kültürü hâline dönüşmüştür. Sadece bilimsel anlamda
değil; sanat, edebiyat alanlarında bir dizi gelişmeler ya-
şanmıştır. Her ne kadar kilisenin baskısı altında üretim
faaliyetleri gerçekleşmiş olsa da kiliseye karşı sosyal
alanlarda açılan savaşta söz konusudur. Hakikatin aşkın-
laştırılması ve temsilcilerinin klişe rahiplerine verilmiş ol-
ması düşüncesi bu dönemde ciddi tartışmalar doğurmuş-
tur ve bu düşünce karşısında özellikle bilimsel devrimler
meydana gelmiştir. Kopernik ve Galilei bilimsel devrimlere
ön ayak olmuşlardır. Bilimsel devrimler sosyal hayat ve
kültürle birleşince dönemin düşünce yapısı da değişmeye
başlamıştır.
Felsefe
Örnek 1
Kimileri felsefenin geçmişe takılıp kaldığını ve binlerce
yıldır aynı soruları sorduğunu, buna karşın bilimin, durmaksızın
ilerlediğini ve insanların hayatında köklü değişikliklere neden ol-
duğunu, teknolojik gelişmeler bir yana yeme içme alışkanlıkla-
rını bile farklılaştırdığını düşünmekte. Oysa felsefe, bilimler gibi
dinamik bir şekilde ilerlemez belki ama güncel olandan da ba-
ğını hiçbir zaman koparmaz. Çağdaş düşünürlerin “İyi nedir?”
gibi geleneksel sorunlar üzerine düşünmeyi sürdürürken aynı
zamanda bilimin uğraştığı yapay zekâ, insan klonlama, paralel
evrenler gibi konuları da felsefi olarak ele almaları bunun en
önemli kanıtıdır.
Bu parçadan aşağıdaki yargıların hangisine ulaşı-
labilir?
A) Felsefe bilimle karşılaştırıldığında tümüyle durağan bir ya-
pıya sahiptir.
B) Felsefe insana ve doğaya dair her konu ile ilgilenmektedir.
C) Günümüzde felsefe de bilim kadar teknolojik gelişime katkı
sağlamaktadır.
D) Bilimsel bilgi tekrarlanabilen, sistemli ve düzenli bir bilgidir.
E) Bilim daha çok cevaplarla uğraşırken felsefe sorulara
odaklanır.
2021 TYT
Rönesans
“Yeniden doğuş” anlamına gelen Rönesans, Avrupa
kültürünün yeniden doğduğu bir dönem olarak kabul edi-
lir. Bu dönemde İlk Çağ düşüncesine geri dönüş yapılmış;
antik kaynaklar Orta Çağ’ın dini yorumlarından ayrılmış bir
şekilde tekrar ele alınmıştır. Orta Çağ ile Yeni Çağ ara-
sında bir köprü olan Rönesans Dönemi’nde ayrı ayrı
kültür alanlarında gelişmeler yaşanmış; sanat ve bilim
alanlarına olan ilgi artmış; yeni anlayış ve görüşler hızla
gelişmiştir. Rönesans düşüncesinin başlamasında 12. Yüzyıl
çeviri faaliyetleri ve İlk Çağ ile Orta Çağ felsefelerinin
etkileri önemlidir.
2 11. Sınıf

15. Yüzyıl - 17. Yüzyıl Felsefesi’nin Ortaya Çıkışı
12. Yüzyıl Çeviri Faaliyetlerinin
15. Yüzyıl - 17. Yüzyıl Felsefesi’ne Etkisi
İslam dininin giderek geniş bir coğrafyaya yayılması
sonucunda hem bilim hem de felsefe alanları bu coğraf-
yalarda etkili olmuştur. 12. yüzyılda çeviri faaliyetlerinin
yapıldığı Bağdat, Tunus, Toledo, Sicilya, Solerno gibi
yerler; astronomi, tıp ve felsefe gibi alanlarda yapılan
gelişmeler sonucunda bilim ve felsefenin merkezi olmuş-
lardır. 12. yüzyıldan itibaren Batı; çeşitli eserleri Arapça’dan
kendi dillerine çevirmeye başlamıştır. Böylece Batı’da İslam
Felsefesi’nin etkisi 17. yüzyıla kadar sürmüştür. İslam
düşünürlerinin görüşleri Batı’nın Antik Yunan Felsefesi’ne
yeniden dönüşünü sağlamış ve bu da Rönesans’ın ortaya
çıkmasına zemin oluşturmuştur.
15. Yüzyıl-17. Yüzyıl Felsefesi’ne Önceki Felsefi
Dönemlerin Etkisi
İlk olarak İtalya’da örnekleri görülen Rönesans
Düşüncesi, Avrupa kültür çevresinde gerçekleşir. Kendinden
sonraki felsefi geleneklerin tümünü etkileyen Platon ve
Aristoteles’in etkisi 15-17. Yüzyıl Felsefesi’nde de görül-
mektedir. Bu etki, daha çok, Orta Çağ’ın sonlarında İslam
Felsefesi üzerinden yapılan çevirilerle kendini gösterir. Bu
çeviriler sayesinde Antik Yunan Düşüncesi’nin yeni yoru-
muyla tanışan Batı; bu felsefelerde oluşan düşünceler
çerçevesinde hızla gelişir. Batı’da Platon ve Aristoteles
akademileri kurulur ve onların felsefeleri üzerine çalışılır.
Böylece Hristiyan Felsefesi’nin “inancın bilgisinin kesin oldu-
ğu ve inancın bilgisinin kavranabilmesi için aklın kullanılması ge-
rektiği” düşüncesini, inancın bilgisine olduğu kadar aklın
bilgisine de önem veren İslam Felsefesi’nin düşüncesi
değişime uğratmıştır. Bu durum zamanla kilisenin etkisini
azaltmış; insan aklını merkeze alan “Hümanizm” anlayışının
doğmasına neden olmuştur.
Not: Aquinalı Thomas’ın “inancın Tanrı’yı, aklınsa
Tanrı’nın yarattıklarını bilmekle ilgili olduğu” düşün-
cesi; Batı düşüncesinde büyük etkiye sahiptir.
11. Sınıf
5.
FASİKÜL
15. YÜZYIL-17. YÜZYIL FELSEFESİ’NİN
AYIRICI NİTELİKLERİ
15-17. Yüzyıl Felsefesi’ni daha iyi anlayabilmek için
Skolastik Düşünce’yle olan farkının ortaya konulması ge-
reklidir. Çünkü bu dönem geçiş dönemi olarak bilinir. Tanrı
merkezli düşünceden insan merkezli düşünceye geçiş.
Skolastik Düşünce İle Modern Düşünce’nin
Temel Farkları
2-15. Yüzyıl Felsefesi’nde Hristiyan Felsefesi’nin ikin-
ci dönemi olarak adlandırılan Skolastik Düşünce, Hristiyan
dini öğretilerini akılla temellendirmeyi amaçlamıştır. Skolastik
Felsefe, din merkezlidir. Aklın doğru bilgiye ulaşmada
yetersiz olduğu kabul edilmiş; bu eksikliğin inançla tamam-
lanabileceği düşünülmüştür. Skolastik Düşünce, toplumsal
hayatın bütününde etkili olmuş; yönetim, ekonomi ve hukuk
gibi alanlarda da Kilisenin gücü kabul edilmiştir. Bu dö-
nemde bilimsel ve sanatsal çalışmalara önem verilmemiş-
tir.
15. yüzyılda Rönesansla başlayıp 17. yüzyılda pekişen
düşünce sistemine Modern Düşünce adı verilir. Skolastik
Felsefe’nin düşünce alanında ve hayatın tüm yönlerinde
yarattığı etkiyi, modern düşünce tamamen ortadan kaldır-
mıştır. Modern Düşünce’de felsefe, bilim ve sanat temel
alınmıştır. Kilise ve dinin etkisi azalınca birey ön plana
çıkmıştır. Bu dönemde İnanç ve akıl birbirlerinden bağım-
sız iki farklı alan olarak kabul edilmiş; birbirlerine müda-
hale etmemeleri gerektiği savunulmuştur.
SKOLASTİK DÜŞÜNCE
✳ Felsefenin konusu dindir.
✳ Teoloji, felsefeye egemendir.
✳ Doğa, din ve akıl ile açıklanabilir.
✳ Hayatın tüm unsurları dine bağlıdır.
✳ Birey geri plandadır.
✳ Bilim, Tanrı’nın yarattığını anlamak için önemlidir.
✳ Düşünürler, kiliseye bağlıdır.
✳ İnanç merkezlidir.
✳ Hukuk, kilisenin etkisindedir.
3 Felsefe
 5.
FASİKÜL 15. Yüzyıl - 17. Yüzyıl Felsefesi’nin Ortaya Çıkışı

MODERN DÜŞÜNCE
✳ Felsefenin konusu insan, doğa ve evrendir. Örnek 3

✳ Bilim felsefeyi etkilemiştir.

17. Yüzyıl Felsefesi’nin kendisine matematik ve fiziğin
✳ Doğa, deney ve akılla açıklanabilir. yöntemini bilgiye ulaşma yolu olarak seçmesi, yeni
✳ Toplumsal hayat dünyevidir. bir felsefi akımın ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
Temele aklı alan bu felsefi akım, doğanın yapısının
✳ Birey ön plana çıkmıştır.
matematik kavramlarla açıklanabileceğini savunur.
✳ Bilim, sağlayacağı yararlardan dolayı önemlidir. Çünkü doğanın yapısı matematik terimlerden oluşmuştur.
Bu anlayışta doğa yasaları kesin kavramlara
✳ Düşünürler, otoriteye bağlı değildir.
dayanır; bu kavramlar da zihinden türetilmişler,
✳ İnsan merkezlidir. doğadan çıkarılmamışlardır. Bu nedenle bu akımı
✳ Hukuk alanında devlet belirleyici unsurdur. benimseyen filozoflara göre doğa ile akıl, nesne ile
zihin arasında bir uygunluk vardır.

Paragrafta açıklaması verilen felsefi akım aşağıda-

kilerden hangisidir?

A) Rasyonalizm
B) Pragmatizm
C) Empirizm
Örnek 2 D) Kritisizm
E) Realizm
Aşağıdakilerden hangisi 17. Yüzyılın bilimsel geliş-
meleri içinde sayılamaz?

A) Siyasi ve Dini otoritelerden bağımsız bilimsel çalışmalar

15. Yüzyıl-17. Yüzyıl Felsefesi’nde Öne Çıkan
ortaya konulmuştur.
Görüşler
B) Evrenin nasıl bir sisteme sahip olduğu ile ilgili birçok
farkı görüş ileri sürülmüştür. 15-17. Yüzyıl Felsefesi’nin öne çıkan konuları
C) Akla duyulan güven deneye verilen önemi azaltmıştır. Hümanizm, Bilimsel Yöntem, Kartezyen Felsefe ve Hukuk
D) Doğaya egemen olma anlayışı vardır. Felsefesi’dir.
E) Evrende olup biten her şeyin bir neden bağlı olduğu
fikri egemendir.
Hümanizm

Rönesans Düşüncesi’nin üzerinde durup antik örnek-

lere göre işlediği ilk sorun “insan” sorunudur. İnsanın özü
ile bu dünyadaki yerinin ne olduğunu araştıran çalışmala-
ra hümanizm denir. Bu çalışmalarda kaynak antik düşün-
ce örnekleridir.
Antik kaynaklar çevrilir ve yorumlanır. Hümanizm,
modern insanın yeni hayat anlayışını ve duygusunu dile
getirir. Bu yeni hayat duygusu, dinden bağımsız bir hayat
kurmak; dinin dogmatik etkisinden uzak; insan ve dünya
ile ilgili bir felsefe ortaya koymaktır.

Felsefe 4 11. Sınıf

 5.
15. Yüzyıl - 17. Yüzyıl Felsefesi’nin Ortaya Çıkışı FASİKÜL

Bu düşüncelerin gözlendiği; insanın merkeze alındığı

ve aklının öne çıkarıldığı; ilk örnekler İtalya’dadır. Rönesans Örnek 4
ve Hümanizm’in İtalya’da başlaması bir tesadüf değildir.
Çünkü hem Antik Çağ hem de Orta Çağ kültürünü ken- Devlet ile Kilisenin ayrılması gerektiğini savunmuş-
disinde bulundurmuş olan yerdir. Floransa’da kurulan Platon tur. Çünkü Kilisenin tek misyonunun inanç ile ilgili konulara
Akademisi’nde Platon’un tüm eserleri çevrilmiş ve onun odaklanmak olduğunu düşünür. Eserlerinde bireye ver-
felsefesi bütün Avrupa’ya yayılmıştır. Aynı şekilde Padua’da diği önem, onun Hümanist bir düşünür olduğunun en
kurulan Aristoteles Akademisi’nde Aristoteles’in eserleri önemli kanıtıdır. İlahi Komedya en önemli eseridir.
çevrilmiş ve felsefesi yayılmıştır.
Paragrafa konu edilen düşünür aşağıdakilerden
Hümanizm düşüncesinde Skolastik Düşünce tarzı
hangisidir?
reddedildiği için artık kilise bir otorite olarak görülmemek-
tedir. Dinin etkisin azalması bilim ve sanatın tekrar can- A) Petrarca
lanmasını sağlamıştır. Özellikle sanat alanında yeni dü- B) Montaigne
şünceler ileri sürülmüştür. İnsanın ve insan düşüncesinin C) Erasmus
merkeze alınması artık insanı sanatın özeti haline getir- D) Cervantes
miştir. Dante, Petrarca, Erasmus, Montaigne Hümanizm E) Dante
akımının önemli temsilcileridir.

🗿 Dante (1265-1321)

Erken dönem Hümanistle- 🗿 Francesco Petrarca (1304-1374)

rinden olan Dante; eserle-
rinde bireye odaklanmış-
tır. İnsanın bireyselliğini
ve mutluluğunu eserlerin-
de ön plana çıkaran düşü-
nürün en önemli eseri İlahi
Komedya’dır. İlahi Ko-
medya’yı Orta Çağ dili
olan Latince’den ziyade
İtalyanca yazması genel-
likle Orta Çağ’ın sonunu ve Rönesans, Hümanizminin yük-
selişini işaret ettiği düşünülür. Ayrıca eserlerinde kendi dilini
kullanması, Batı’da ulusal dillere verilen önemi de artırmış-
tır. Dante’nin siyaset düşüncesi de Orta Çağ siyasi görüşün-
den uzaktır. Ona göre devleti yönetenin gücü; papalıktan
bağımsız ve onun üstündedir. Bu nedenle Kilise sadece dini
meselelerle ilgilenmeli; devletin yönetimine asla karışma-
malıdır.
İtalyan şairi ve düşünürü
olan Petrarca, Hümaniz-
min öncülerindendir.Onun
amacı hem dış dünyayı
hem de insan ruhunu aynı
anda keşfetmektir. Bunun
için antik kaynakları reh-
ber edinen Petrarca,
Grekçe öğrenir ve eski
yazmaları toplamaya çalışır. O, daha çok, insanın etik ya-
şam biçiminin temel ilkelerini belirlemeye çalışmıştır. Ona
göre insan yaşamının amacı mutluluktur. Mutluluğu, bütün
etkilerden uzak, ruhun özgürlük ve dinginliğe erişmesi ola-
rak tanımlar. Bu amaç ancak, düşünme ve yazmaya vakit
bulmak için, insanın yalnız yaşamasıyla mümkün olacaktır.
Çünkü hayatın en yüksek değeri olan ruh dinginliğine ulaş-
mak için, insanın dış etkiler ve kendi tutkularından kurtulma-
sı zorunludur.
Yalnız Yaşayış üzerine ve Kendisinin ve Başkalarının
Bilgisizliği Üzerine onun en önemli eserleridir.

11. Sınıf 5 Felsefe

 5.
FASİKÜL 15. Yüzyıl - 17. Yüzyıl Felsefesi’nin Ortaya Çıkışı

🗿 Michel De Montaigne (1533-1592)

Örnek 5
Hümanizmin önemli tem-
silcilerinden Montaigne,
Petrarca’nın başlıca kaygısı, bir yaşama sanatının kural-
eserlerinde şüpheci bir ta-
larını geliştirmektir. Ona göre insan hayatının ideali olan mutlu-
vırla insan hayatı ve insan
luğa ulaşmak için insan ruhunun iç ve dış etkilerden bağımsız
doğası üzerinde yoğunla-
olarak özgürlük ve dirliğe erişmesi gerekir. Bu ancak, insanın
şır. İnsanın sürekli deği-
kendine dönük yaşaması ve yalnızlığı içinde düşünme ve yaz-
şen ilintileri içinde doğru-
maya vakit ayırması ile mümkün olabilir.
yu nerede bulacağını
Buna göre Petrarca’nın daha çok hangi felsefi di- sorgulayan düşünür; “ne
siplin üzerine çalışmalar yaptığı söylenebilir? biliyorum?” sorusunu sor-
muş ve “herhangi bir dü-
A) Epistemoloji
şünceye dayanarak kesin yargıda bulunulamayacağı” cevabı-
B) Politika
nı vermiştir. Bu tutum modern bir tutumdur. Bu nedenle
C) Sanat
modern kuşkuculuğun kurucularından olduğu kabul edilir.
D) Etik
En önemli eseri Denemeler’de öncelikle kendini araştır-
E) Ontoloji
dığını ifade eden Montaigne, kendi benliğinde insanı bulma-
ya çalışır. Montaigne’nin hümanistliği ve kuşkuculuğu, onu
her türlü dogmatizmin düşmanı yapmıştır.

🗿 Erasmus (1466-1536) Bilimsel Yöntem

Geç dönem hümanistle- 15-17. yüzyılın en büyük gelişmeleri bilim alanındadır.

rinden Erasmus, Röne-
sans’ın en ünlü hümanist-
lerindendir. “Hümanistlerin
Prensi” olarak da bilinir.
Kilisenin düşünceler üze-
rinde kurduğu baskıyı
eleştiren Erasmus, papalı-
ğın insanların yaşamları-
na müdahale etmesine
karşı çıkar. Güzel sanatların ve bilimlerin yayılmasını savu-
nur. Ona göre Avrupa, ortak bir sanat ve bilim anlayışı çatısı
altında birleşmelidir.
Platon Felsefesi’nin, gerçek Hristiyan öğretisi ile ben-
zerlikler taşıdığını savunur ve bu nedenle gerçek Hristiyanlık
ruhunu Antik Çağ’ın yalınlığında aramıştır. Özgün yapıtla-
rıyla ve çevirileriyle antik çağ düşüncesinin Avrupa’da
yayılmasına çok büyük katkılarda bulunmuştur.
Rönesansla birlikte Skolastik Düşünce’nin din temelli bilim
anlayışı reddedilmiş; yerine deney ve gözleme dayalı bilim
anlayışı ileri sürülmüştür. Rönesans Düşüncesi hesapla-
nabilir bilimsel çalışmalara ağırlık verilmiştir. Bu nedenle
bu dönem için bilim ve bilimsel yöntemin geliştiği dönem-
dir, diyebiliriz. Artık bilimin yöntemi dini otoriteler değil;
deney, gözlem ve matematiksel hesaplamadır. Rönesans’ta
bilimin yöntem kazanması ile astronomi, anatomi ve fizik
alanında önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Gözlem ve
deney sonrasında yapılan matematiksel hesaplamalar
bilimsel bilginin güvenilirliğini oluşturmuştur. 17. yüzyılın ilk
filozoflarından Francis Bacon, insanın bilgiye ulaşma
amacının güç edinmek olduğunu söylemiştir. Bu nedenle
insanın doğa üzerindeki gücünü artırabilmesi için doğanın
bilgisine sahip olması gerekmektedir. Bacon’a göre, bunun
en güvenilir yolu, bilimdir. O, Bilimsel yöntemin doğanın
kesin bilgisini sağlayabileceğini savunmuştur.

En önemli eseri Deliliğe Övgü’dür.

Felsefe 6 11. Sınıf


15. Yüzyıl - 17. Yüzyıl Felsefesi’nin Ortaya Çıkışı
Bilimsel ilerlemenin bir diğer nedeni ile bilen öznenin
ne bileceğini ve nasıl bilmesi gerektiği üzerine yaptığı
atılımdır. Kendi düşüncesinin öneminin farkına varan birey
doğayı bilinmesi ve anlanması gereken bir şey olduğu
üzerine çalışmalar başlatmıştır ve bilimsel düşünce ortamı
bu şekilde ortaya çıkmıştır.
Kartezyen Felsefe
Kartezyen Felsefe, 17. yüzyıl filozofu Descartes tara-
fından ileri sürülen, kesin bilginin varlığını ortaya koymaya
çalışan sistemli bir felsefedir. Descartes doğru bilginin
varlığını sorgularken öncelikle her türlü bilgiden şüphe
duyarak, tüm yanılgılardan kurtulup güvenilir bir bilgiye
ulaşmaya çalışmaktadır. Bunu yaparken kullandığı şüphe,
yöntemsel bir şüpheciliktir. Bu nedenle şüphe, Sofistlerde
olduğu gibi mutlak değil; metodiktir.
Doğru bilgiye ulaştığında artık şüphe etmeyi bir ke-
nara bırakır. Her şeyin varlığından kuşku duyarak işe
başlayan Descartes, son noktada şüpheden, şüphe duy-
makta olan kendinden ve bu süreçte gerçekleştirdiği dü-
şünme eyleminden asla kuşku duyamayacağını fark eder.
Bu durumu ünlü sözüyle ifade eder: “Düşünüyorum, o hâlde
varım.”. Böylece Descartes, varlık hakkındaki gerçeklerin
bilgisini akıl yoluyla elde edileceğini göstermiş olur.
11. Sınıf
5.
FASİKÜL
Örnek 6
Descartes, mutlak anlamda kesin olan başlangıç doğ-
rusuna ulaşabilmek için, doğru olduğu açık ve seçik bir bi-
çimde bilinmeyen hiçbir şeyi doğru kabul etmemek gerektiğini
düşünür. Kuşku duymayacağı açık ve seçik bilgiden hareket
etmek ister. Bu nedenle her şeyden kuşku duymaya, yanlış ya
da kuşkulu olması muhtemel olduğunu düşündüğü her şeyi
reddetmeye karar verir. Ancak yine de kuşku duyamayacağı
tek şey olduğunu söyler. Bu da kuşku duyduğundan kuşku
duymamasıdır.
Bu parçaya dayanarak Descartes’la ilgili olarak
aşağıdakilerden hangisi ileri sürülebilir?
A) Açık seçik bilgiye ulaşabildiği
B) Kuşkuyu sonuna kadar götürdüğü
C) Akıl bilgisini diğerlerinden üstün gördüğü
D) Doğuştan fikirlerinin var olduğunu kabul ettiği
E) Süjeden bağımsız nesneler dünyasının varlığını kabul etti-
ği
Hukuk Felsefesi
Rönesans Orta Çağın dini kültürü yerine içinde yaşa-
nılan dünyaya bağlı olmak isteyen bir kültürün kurulmaya
başladığı dönemdir. Rönesans’ın bu özgürlüğe doğru
ilerleyişi yalnız bireylerde kalmamış, kurumlara; devlet ve
topluma da yansımıştır. Rönesans’la birlikte ulusal bilinç
uyanmıştır. Orta Çağ devletinin evrenselci yapısı yıkılıp
yerini ulusal devletlerin çokluğu almıştır. Bu bir anlamda
ulus devletlerin Kilise’nin egemenliğinden kurtulması ve
laikleşmesi olmuştur. Bu siyasal özerkleşmenin düşünsel
temelleri de Rönesans’ta atılmıştır. Kilisenin gücü her
alanda olduğu gibi devlet ve toplum üzerinde de giderek
azalmıştır. Yeni devlet anlayışının başlangıcı İtalya’da ol-
muştur. İtalyan şehir devletlerinin çeşitliliği ve canlılığı
içinde Antik Yunan devlet anlayışı yeniden doğmuştur. Bu
dönemin devlet ve hukuk anlayışını daha iyi anlayabilmek
için Niccolo Machiavelli ve Thomas Hobbes’un görüşleri
ile ideal devlet teorileri ortaya koyan ütopyaları ele almak
önemlidir.
7 Felsefe
 5.
FASİKÜL 15. Yüzyıl - 17. Yüzyıl Felsefesi’nin Ortaya Çıkışı

🗿 Nicollo Machiavelli (1469-1527)

Antik Çağ’ın devlet görüşü-
nü Rönesans’ın eğilimleriy-
le birleştiren düşünürdür.
Machiavelli’nin önemi, “ulu-
sal devlet”i ön görmüş ol-
masındadır. O, Hükümdar
adlı eserinde mutlak güce
dayanan ulusal devlet anla-
yışını benimsediğini ifade
eder. Ona göre bir devlet
ulusa dayanıyorsa, güçlü
demektir. Kilise devletten üstün değildir. Bu nedenle hukuk
Kiliseye bağlı olmamalıdır. Hukuk, din öğretilerinden değil;
doğrudan devletin özünden türetilmelidir. Ona göre, devletin
başında olan kişinin, hükümdarın, göz önünde bulundurma-
sı gerek tek amaç; devleti yaşatmak ve gücünü sürekli artır-
maktır. Bu amaca ulaşmak için de kullanılacak her aracın
mübah olduğunu dile getirmiştir.
Örnek 8
Machiavelli’ye göre başarılı bir devlet yöneticisi gerek-
tiğinde kötü muamele yapabilmelidir. Eğer devletin çıkarını
tehlikeye atanlara karşı iyi davranırsa başarısız olmaya mah-
kumdur. Bu nedenle devletin çıkarını ön planda tutan her yöne-
tici, insanların her zaman iyi kimseler olmadıklarını göz önünde
bulundurmalı ve toplum düzeninin devamlılığını sağlamak için
gerektiğinde kötü olabilmelidir.
Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisinin Machi-
avelli’nin devlet anlayışının temelinde olduğu söylenebi-
lir?
A) Yöneticinin görevi insanların hak ve özgürlüklerini koruma
altına almaktır.
B) Yurttaşlar eşit haklara sahiptir.
C) Devlet yönetiminde amaca ulaşmak için her yol mubahtır.
D) En iyi yönetim şekli demokrasidir.
E) Devletin çıkarı bireyin çıkarlarından daha önemli değildir.

Örnek 7
🗿 Thomas Hobbes (1588-1679)
“Başarılı olmak isteyen akıllı bir yönetici gerektiğinde kötü ola-
Hobbes 17. Yüzyılda ya-
bilmelidir. Çünkü kötülere iyi davranırsa kaybetmeye mahkum-
şamış ve yaşadığı dönem
dur ve eğer insanların tümü iyi kimseler olsalardı, yerilesi bir
itibariyle düşünceleriyle
öğüt olurdu bu, ama nasıl ki tümü de küçük adamlardır ve
varlık ve siyaset felsefeleri
sana verdikleri sözleri tutmazlar, senin de onlara verdiğin sözde
alanlarında adından sık-
durman gerekmez.”
lıkla söz edilmektedir. Si-
Niccolo Machiavelli yaset Anlayışı: Hobbes
hukuk ve devlet felsefesi-
Buna göre aşağıdakilerden hangisi Machiavelli’nin dev- ni Leviathan adlı eserinde
let anlayışının temelinde varolan düşünceler içinde de- dile getirir. Ona göre, dev-
ğildir? let yapay birkurumdur. İn-
A) Yönetenler her koşulda, her zaman adaletli olmak zorun- sanlar tarafından belli nedenlerden dolayı oluşturulmuştur.
dadır. Devletin kurulmasının nedenini insanın doğal durumuyla
B) İnsanlar, özgür hareket alanı buldukları zaman ruhlarındaki açıklayan filozofa göre, insan her şeyden önce kendi varlı-
kötülüğe boyun eğebilir. ğını sürdürmeye çalışan bir varlıktır. Doğal durumunda in-
C) İnsan zorunlu olmadıkça iyi eylemde bulunmaz. sanlar eşittir ve herkes kendi istek ve amaçları doğrultusun-
D) Devlet yönetiminde her şey mubahtır. da hareket eder. Böyle bir durumda herkes her şey üzerinde
E) Her insan erdemli değildir. hak sahibi demektir.
Hobbes’a göre menfaatlerin çatışmasıyla güvenlik
sorunları ortaya çıkmıştır. Herkesin herkesle savaştığı doğa
durumunu “İnsan, insanın kurdudur” sözleriyle açıklayan

Felsefe 8 11. Sınıf


15. Yüzyıl - 17. Yüzyıl Felsefesi’nin Ortaya Çıkışı
Hobbes, can güvenliği olmadığı için insanların zorunlu
olarak bazı haklarını bir egemene devrederek, bir anlaşma
ile devleti kurduklarını dile getirir. Bu anlaşma ya da söz-
leşme ile insan, “doğa durumundan” “yurttaşlık durumuna”
geçmiştir.
Varlık Anlayışı
Hobbes deneyci bir düşünürdür. Bir şeyi anlamak ya
da hakkında fikir beyan etmek için o şeyin deneyimlen-
mesi gerektiğini düşünür. Bir şeyi var diyebilmemiz içinde
onun var olduğunun belirtilmesi gerekir. Dolaysıyla varlık
hakkındaki en kesin ve net olan ifade onun deneyimlenen
şeyler hakkında gösterilen net ifadelerdir. Hobbes var
olanlar üzerine incelemesini cisimci madde anlayışı ile
geliştirdiği düşünceyle başlar. Tek tek maddelerden hare-
ketle bütüne ulaşılabileceğini düşünür. Dış dünyaya bak-
tığımız zaman bir şeye var diyebilmemiz için onu deneyle
açıklanması gerektiği düşüncesi üzerinden maddelerin
varlığı açıklanır. Hobbes’a göre varolanlar maddeden tü-
remiştir. Her madde ise bir cisimdir ve cisimler insan
düşüncesinin sınırlarını indirgenemeyecek kadar fazladırlar.
Biz cisimlerin sadece madde olarak deneyimlediğimiz
ölçüde var olduklarını söyleyebiliriz. Fakat insan düşünce-
sinden bağımsız olan çok fazla cisim olduğu gibi cisimler
dünyanın her parçasını oluştururlar.
11. Sınıf
5.
FASİKÜL
Örnek 9
Hobbes Felsefesi’ne göre, Tanrı düşüncesi fiziki dünya-
nın ve onun yasalarının oluşumu hakkında bize bir bilgi sağlar.
Ancak onun ötesinde Tanrı’nın dünyanın şu an mevcut haliyle
herhangi bir ilişkisi yoktur. O halde Hobbes’un Varlık Felsefe-
si’nde Tanrı’nın rolü evreni oluşturmak ve harekete geçirmektir.
Paragraftan hareketle aşağıdakilerden hangisine
ulaşılamaz?
A) Dünyanın mevcut haliyle Tanrı’ya ihtiyacı yoktur.
B) Evren varolmak için kendinden farklı bir töze ihtiyaç duy-
maz.
C) Evren kendi kendine yeten bir sisteme sahiptir.
D) Tanrı evrene müdahale etmez.
E) Hobbes’un Tanrı tanımı sınırlıdır.
Örnek 10
Doğanın bedensel ve zihinsel yetenekleri dağıttığı doğal
durumda insanlar arasında saf bir eşitlik vardır. Bedensel ola-
rak güçlü ve hızlı düşünen bir insanla, zayıf ve yavaş düşünen
insan arasındaki fark, birinin diğerine üstünlük iddiasını doğru-
layacak kadar fazla değildir. Çünkü bedensel ve zihinsel olarak
zayıf olan kişi, yeteri kadar insanla veya bir hile ile güçlü olanı
öldürmeye yetecek kadar güçlü sayılır. Bu doğal eşitlik güçlü,
zayıf herkesin ölüm korkusu yaşamasına ve diğer insanlara
karşı güvensizlik hissetmesine neden olur. Bu güvensizliğin so-
nucu ise herkesin herkese karşı daimî bir savaş hâlinde olma-
sıdır. Bunu engellemek için insanlar kendi aralarında yaptıkları
bir sözleşme ile bazı haklarını devlete devrederler.
Thomas Hobbes’un görüşlerini yansıtan bu par-
çaya dayanarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) İnsanlar barışı sağlamak için devletle sözleşme yaparlar.
B) İnsanlar doğuştan eşit oldukları için bir otoriteye ihtiyaç du-
yarlar.
C) Toplumsal yaşama geçişle insanlar arasındaki eşitlik gü-
vensizliğe neden olur.
D) Devlet kendi başına bir amaç değil, barışı sağlamak için bir
araçtır.
E) Devlet insanlar arasındaki sözleşmenin sonucudur.
9 Felsefe
 5.
FASİKÜL 15. Yüzyıl - 17. Yüzyıl Felsefesi’nin Ortaya Çıkışı

lamaları kolaylaştıran kişidir. Pascal aynı zamanda fizik ala-

Örnek 11
nında da başarılı çalışmalara imza atar. Atmosfer basıncı-
nın yükseklikle doğru orantılı olduğu sonucunu yaptığı
Hobbes’a göre insan doğasında üç temel kavga ne-
deneylerden çıkarır. Ayrıca basınç kanunu ile ilgili Sıvıların
deni vardır. Bunlardan birincisi rekabettir. İkincisi güvensizliktir.
Kararsızlığı adlı bir kitapçık yayımlar. Pascal aynı zamanda
Üçüncüsü ise şan ve şeref elde etmektir. Bu üç neden doğa
teolojist düşünürdür. Din bilgisi alanında yazdığı Düşünce-
durumunda saf bir eşitliğe sahip olan insanların, birbirlerine
ler kitabıyla tanrının varlığına inanmanın ne kadar değerli
düşman olmalarına sebep olmuştur. Bu nedenle doğa duru-
olduğundan bahseder. Pascal, Felsefe Tarihi’nde Aristote-
munu herkesin herkese karşı daima savaş hâlinde olduğu bir
les, Galileo gibi düşünürlerden de etkilenerek eserler kale-
durum olarak açıklayan Hobbes’a göre insanları korku altında
me almıştır. Ayrıca konikler üzerine yazdığı eser karşısında
tutacak genel bir güce ihtiyaç vardır. Bu güç devlettir. Devletin
Descartes’in hayranlığını kazanmıştır
görevi toplumdaki düzeni kurmak ve devamlılığını sağlamaktır.
Devlet bu görevi yerine getirirken, insanlar üzerinde caydırıcı bir
güç oluşturmak için devletin tüm araçlarını kullanma hakkına
sahiptir.

Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisi Hob-

bes’un devlet anlayışına uygun değildir?

A) En iyi yönetim biçimi demokrasidir.

B) Devletin varlığı insanlar arasındaki barışın teminatıdır
C) Devletin olmaması, savaş durumunun olması anlamına
gelir.
D) Doğa durumundaki savaş halinin birden fazla nedeni var-
dır.
E) Devlet insanlar üzerinde denetleyici bir güce sahiptir.
Örnek 12

…………….. için akıl tek başına doğru bilgiye ulaşamaz.

🗿 Blaise Pascal Çünkü doğruluk, dış dünayada doğrudan doğruya
bulduğumuz şeyler ya da matematiğin yöntemi
1623 -1662 yılları arasın-
ile tanıtlanan bilgilerden daha fazlasıdır. Ona göre
da yaşayan Fransız düşü-
insan bunlarla yetinemez, bunların dışında kalan bir
nür Pascal matematik ve
şeyi de arar. İnsan günahtan kurtulmayı ve mutluluğa
fizik alanında yaptığı ça-
erişmeyi ister. Bunu sağlayacak olan, insanın
lışmalarla adından sıkça
kalbinin kendi bilgisidir; aklın bilgisi buna erişemez.
söz ettirmiştir. Küçük yaş-
tan itibaren babasının da Yukarıda boş bırakılan yere aşağıda verilen düşü-
matematikçi olmasının et- nürlerden hangisi getirilmelidir?
kisiyle nitelikli eğitim al-
A) Descartes
mıştır. Babasının mate-
B) Bacon
matik yönlendirmesine
C) Spinoza
karşın Pascal aynı zamanda geometri de çalışmaya başlar
D) Pascal
ve küçük yaşta üçgenin iç açılarıyla ilgili hesaplamalar yap-
E) Galileo
maya başlar. Pascal ilk olarak rakamsal hesap makinesini
yaparak yaşadığı dönem içerisindeki matematiksel hesap-

ÖRNEK 1.B 2. C 3. A 4. E 5. D 6. A 7. C 8. D 9. B 10. A 11. A 12. D

Felsefe 10 11. Sınıf

 1.
TEST Konu Tarama Testi
1. Rönesans ile birlikte modern düşüncenin ilk örnekleri or-
taya çıkmıştır. Bu yeni anlayışın ilk izleri sanat alanında
görülmüştür. Sanatın birçok alanında bugün hâlâ yoğun
ilgi gören eserler o dönemde yapılmıştır. Edebiyatta Cer-
vantes ve Dante, tiyatroda Shakespeare, resimde Leonar-
do da Vinci, mimaride P. Brunelleschi, heykel ve resimde
Michelangelo gibi büyük sanatçılar Rönesans Dönemi’n-
de ürünler vermiştir. Tüm bu değişimler bu dönem felsefe-
sinin oluşmasını sağlayan diğer önemli etkenlerdir.
Yukarıdaki paragraftan hareketle aşağıdakilerden
hangisine ulaşılabilir?
A) Rönesans’tan önceki dönemlerde sanat ile ilgilenilme-
miştir.
B) Rönesans döneminde sadece sanat alanında çalışma-
lar ileri sürülmüştür.
C) Rönesans döneminde sanat ile felsefe arasında bir et-
kileşim yoktur.
D) Sanat alanı Rönesans ile birlikte ön plana çıkmıştır.
E) Orta Çağ Dönemi sanatsal çalışmaların en yoğun ol-
duğu dönemdir.
2. 2 - 15. yüzyıl tarihleri arasında Batı’da egemen olan din
merkezli anlayış, 12. yüzyılda İslam coğrafyasında yapı-
lan çeviri faaliyetleri ile değişime uğramaya başlamıştır.
15. yüzyılda ise artık insanın dünyadaki yeri ile ilgili insanı
merkeze alan açıklamalar ortaya konulmuştur. Felsefe,
sanat ve bilimdeki bu yeni anlayış ilk olarak İtalya’da baş-
lamıştır. “Yeniden doğuş” anlamına da gelen bu dönem
zamanla Avrupa’ya yayılmıştır.
Paragrafa konu edinilen dönemin adı aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Antik Dönem
B) Skolastik Dönem
C) Rasyonalist Dönem
D) Aydınlanma Dönemi
E) Rönesans Dönemi
11. Sınıf 11
5.
FASİKÜL
3. 2 - 15. Yüzyıl Felsefesi’nin sonlarında hakim olan Skolas-
tik Düşünce, Hristiyan dini öğretilerini akılla temellendiril-
me çabasıdır. Aklın yetersiz olduğunu savunan Skolastik
Düşünce’ye göre, aklın yetersizliği inançla tamamlanabilir.
İnancın üstünlüğü bireysel ve toplumsal alanlarda da be-
lirleyici olmuştur. Rönesans ile birlikte din merkezli dünya
görüşü çözülmeye başlamış; 17. Yüzyılda bireyin ve aklın
ön plana alındığı modern düşünce tüm Avrupa coğrafya-
sına yayılmıştır.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi Modern Düşün-
ce’yi Skolastik Düşünce’den ayıran bir özellik değil-
dir?
A) Bilim, Tanrı’nın yarattıklarını kavramak için önemlidir.
B) Hukuk, devlete bağlıdır.
C) Birey ön plandadır.
D) İnsan merkeze alınmıştır.
E) Doğa, akılla ve deneyle açıklanabilir.
4. Rönesans iki büyük çağ olan Orta Çağ ve Yeni Çağ arasın-
da bir köprüdür. Bu iki büyük çağın kendine özgü bir değer
sistemi ve bir dünya görüşü vardır. İki çağın tüm kurumları
bu dünya görüşüne göre düzenlenmiştir. Rönesans, Orta
Çağ düzeninin çözülüp, Yeni Çağı oluşturacak ilkeler ile
düşüncelerin artık belirmeye bağladığı bir dönemdir. Bu
nedenle Rönesans Dönemi Yeni Dünya anlayışına doğru
çok istekli ve cesurca yaratma süreci olarak ele alınır.
Buna göre Rönesans Dönemi ile ilgili aşağıdakilerden
hangisine kesinlikle ulaşılır?
A) Kilisenin etkisi tamamen ortadan kalkmıştır.
B) Geçiş dönemidir.
C) Sonraki dönemler üzerinde bir etkisi olmamıştır.
D) Orta Çağ’ın insan görüşü benimsenir.
E) Tamamen dini öğretiler etkisinde eserler verilmiştir.
Felsefe
 5. 1.
FASİKÜL Konu Tarama Testi TEST

5. Felsefeyi Antik Çağ’daki anlamıyla ele alan modern fel-
sefeciler, matematik ve doğa bilimlerin etkisiyle kesin ve
bilimsel felsefeyi oluşturma çabasına girmişlerdir. Felsefe
yine insan merkezli bilgi, varlık ve ahlak üzerine açıklama-
lar yapan ussal bir düşünüş biçimi olmuştur.
Parçada verilen bilgilere dayanarak aşağıdakilerden
hangisine ulaşılabilir?
A) Modern Felsefe, felsefeye yeni konular kazandırmıştır.
B) Modern Felsefe, bilim ve felsefe arasında keskin bir
ayrım yapar.
C) Modern Felsefe, özgün bir felsefi gelenek ortaya koya-
mamıştır.
D) Modern Felsefe, Antik Çağ’a bir geri dönüştür.
E) Modern Felsefe, Skolastik Düşünce tarzını aşamamış-
tır.
CEVAP:D
7. Hobbes’a göre doğa durumunda insan, bencil bir açıdan
ancak varlığını korumaya yarayan şeye haklı ve iyi der.
Bu bakımdan zararlı olan şeyleri ise haksız ve kötü olarak
kabul eder. Kendi gücü ile elde edip de varlığını korumaya
yarayan her şey üzerinde doğa durumundaki insanın hak-
kı vardır. Bu durumda kaçınılmaz olarak herkes için iyi ve
kötü başka başkadır ve herkesin her şey üzerinde hakkı
vardır. Böylece Hobbes’a göre doğa durumunda herkes
bir şekilde birbirinin düşmanı olur.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi Hobbes’un açıkla-
dığı doğa durumuna uygundur?
A) Doğa durumunda düzenden sorumlu devletti.
B) Doğa durumunda insan insanın kurdudur.
C) Doğa durumunda insanlar görev ayrımı yapmışlardır.
D) Doğa durumu yasaya uygun davranmayı gerektirir.
E) Doğa durumunda insanlar toplumsal çıkarları ön plan-
da tutmaktadır.

8. 15-17. Yüzyıl Felsefesi’ne zemin hazırlayan birden çok

6. I. Hukuk devlete bağlı olmalıdır. etken vardır. Bu dönemde felsefe; bilim, sanat, din, eko-
II. Birey ön planda değildir. nomi ve bunların bir sonucu olarak toplumsal hayat ve
III. Teoloji felsefeye egemendir. kültürel alandaki değişimlerden etkilenmiştir. Bu dönem,
bir yandan zihniyet dönüşümlerinin yaşandığı bir yandan
IV. Toplumsal hayat dünyevidir.
da toplumsal hayatın farklı yönetim dengelerinin yeniden
V. Doğa din ve akıl ile kavranabilir.
oluştuğu bir dönemdir. Rönesans ile birlikte başlayan de-
VI. Düşünürler kilisenin kurallarına bağlı değildir. ğişimlere karşı başlarda kilisenin birey üzerindeki baskısı
artmış ama 18. yüzyıla doğru bu baskı zayıflamıştır. Yine
Yukarıda verilen özelliklerden hangisi ya da hangileri bu dönem felsefesinde ulus bilincinin oluşmaya başladığı
17. yüzyıl düşüncesi için söylenemez? da görülmüştür.

A) Yalnız II Buna göre aşağıdakilerden hangisi 15-17. Yüzyıl Fel-

B) Yalnız I
sefesi’ni etkilemiş olamaz?
C) II, III, V
D) II ve IV A) İslam coğrafyasındaki çeviriler
E) II, III, V, IV B) Siyasal hareketlilikler
C) Skolastik Düşünce
D) Coğrafi Keşifler
E) Ekonomik faaliyetler

TEST 1. D 2. E 3. A 4. B 5. D 6. C 7. B 8. C

Felsefe 12 11. Sınıf

 2.
TEST Konu Tarama Testi
1. Machiavelli, Antik Yunan’ın devlet anlayışı ile Rönesans’ın
getirmiş olduğu hümanist yaklaşımı kaynaştırarak güce
dayanan ulusal devlet anlayışını ileri sürer. Ona göre, bir
devlet bir ulusa dayanıyorsa, yeter bir gücü var demek-
tir; devlet bütün gücünü bu kökten almalı, karşısında ve
üstünde Kiliseyi bulmamalıdır; hukuk da Kiliseye bağlı ol-
maktan kurtarılmalı, din dogmalarından değil, doğrudan
doğruya devletin özünden türetilmelidir. Devletin başında
bulunan kimsenin göz önünde bulunduracağı biricik amaç
ise devleti yaşatmak ve gücünü sürekli arttırmaktır; devlet
adamının bundan üstün bir ödevi olamaz; bu amaca var-
mak için kullanılacak her araç meşrudur.
Buna göre Machiavelli’nin devlet anlayışı ile ilgili aşa-
ğıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Tek devlet anlayışına dayanır.
B) Hukuk Kiliseden bağımsız ele alınır.
C) Hümanist bir görüşle temellenir.
D) Ulusal bilinç ön plandadır.
E) Devletin yararı her şeyden önde tutulur.
2. Aquino’lu Thomas’ın “Yeryüzünde Tanrısal Devlet Düzeni-
ni Gerçekleştirmek” olarak devletin görevini tanımlaması,
Orta Çağ’ın devlet anlayışını ortaya koymaktadır. Çünkü
Kiliseyi Tanrı’nın, devleti ise insanın meydana getirdiği bir
kurum olarak gören Kilise, kendini bütün siyasî kuramların
üstünde konumlandırmaktadır. Rönesansla birlikte uluslar
kimliklerinin bilincini duymağa başlayınca, doğal olarak
Kiliseye karşı ayaklanmalar da başlamıştır. Sonunda Orta
Çağ devletinin birlikli yapısı yıkılıp yerine ulusal devletlerin
çokluğunu koyulacaktır.
Buna göre Rönesans Devlet Anlayışı ve Hukuk Felse-
fesi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Ulusal bilinç uyanmıştır.
B) Rönesansın özgürlükçü anlayışını bireylerle sınırlı kal-
mış; kurumlara yansımamıştır.
C) Hukuk alanında devlet belirleyici unsurdur.
D) Laikleşme hareketi başlamıştır.
E) Evrensel devlet anlayışı yıkılmıştır.
11. Sınıf 13
5.
FASİKÜL
3. Rönesans düşünürlerinden Bernadino Telesio doğanın
sadece deneye dayalı olarak araştırılması gerektiğini sa-
vunmuştur. Rönesans’ın Doğa Felsefesi’nde deneyci eko-
lün ilk temsilcileri arasında olan Telesio, Skolastik anlayışa
şiddetle karşı çıkmıştır. Düşünür, kendini tüm otoritelerden
kurtarmış; bağımsız bir doğa bilgisinin gelişmesine engel
olduğu için Skolastik Düşünce’nin tüm öğretilerini reddet-
miştir. Ona göre, doğa ancak özgür bir şekilde deneye
dayanılarak incelenirse anlaşılabilir. Bu nedenle doğayı
sadece düşünme ile kavramaya çalışmak da yanlıştır. Te-
lesio için, akılla elde edilen bilgiler, gerçeğin bir tahmini
olmaktan ileri geçemez.
Buna göre Telesio ile ilgili aşağıdakilerden hangisi
yanlıştır?
A) Modern düşüncenin bilim anlayışına aykırı bir doğa fel-
sefesini benimsemiştir.
B) Kesin ve güvenilir bilginin aposteriori bilgi olduğunu sa-
vunur.
C) Bilimsel çalışmalar üzerindeki Kilisenin etkisine karşı
çıkar.
D) Empirist bir bilgi anlayışı ortaya koyar.
E) Doğada olup biten şeylerin akılla açıklanamayacağını
ileri sürer.
4. Bu dönemin belli başlı ayırt edici özellikleri arasında;
Skolastiğin yıkılmasıyla birlikte, bilgi sorunun yenide ele
alınması; doğanın, bütün dini öğretilerin ve açıklamaların
ötesinde gözlem ve deneyle yeniden incelenmesi; doğru
bilginin, insanoğlunu doğaya egemen kılan en güçlü araç
olduğunun yeniden anlaşılması, yer alır.
Yukarıdaki paragrafa konu edilen dönem aşağıdaki-
lerden hangisidir?
A) Rönesans
B) Orta Çağ
C) Antik Yunan
D) Aydınlanma
E) Akıl Çağı
Felsefe
 5.
FASİKÜL Konu Kavrama Testi
5. Rönesans Düşüncesi Antik Çağ’a dayanmaktadır. Röne-
sans düşünürleri ilk olarak antikçağın düşünürlerinin in-
celemiş ve kendi felsefelerine bir temel olarak almışlardır.
Başlangıçta Antik Çağ düşüncesine sıkı sıkıya bağlı Rö-
nesans düşünürleri, sonraları bu düşünceyi yeni bir dünya
anlayışına varmak için bir dayanak olarak değerlendirmiş-
tir.
Paragrafta verilen bilgilere dayanarak aşağıdakiler-
den hangisine ulaşılamaz?
A) Rönesans düşüncesi, özgün bir felsefi anlayış gelişti-
rememiştir.
B) Rönesans düşüncesi eski dönem felsefi geleneklerini
kılavuz almıştır.
C) Rönesans düşünürleri Antik Çağ Felsefesi’ni yeniden
değerlendirmişlerdir.
D) Rönesans Felsefesi, Antik Yunan Felsefesi’nden etki-
lenmiştir.
E) Antik Çağ düşünürlerinin incelediği bazı sorunlar; Rö-
nesans düşünürlerinin felsefeleri üzerinde etkili olmuş-
tur.
6. Orta Çağ için doğa güvenilemez, kavranılamaz bir şey ol-
muştur. Doğayı pek az bilip anladığı için, ortaçağ insanı
doğa karşısında bir güvensizlik duyuyor, kendini onun kar-
şısında çaresiz buluyordu. Rönesans insanı ise doğaya,
kendisinden uzak durulması gereken, bilinemez bir şey
olarak değil; büyük bir güven ve sevgi ile bakar. Çünkü
Rönesans insanı doğayı kendi içinde bulur, kendisini de
doğanın içinde görür; doğaya tutkulu bir özleyiş ile yönelip
sırlarını kavramaya, ona egemen olmaya çalışır.
Paragrafta verilen bilgiden hareketle aşağıdakilerden
hangisine ulaşılabilir?
A) Rönesans düşüncesi insanı doğanın bir parçası olarak
görür.
B) Rönesans döneminde felsefenin konusu sadece ev-
ren, doğa olmuştur.
C) Orta Çağ insanı ile Rönesans insanı arasında ahlaki
açıdan bazı farklar vardır.
D) Rönesans döneminde evrenle ilgili tüm sorulara cevap
bulunur.
E) Orta Çağ döneminde evrenle ilgili bir çalışma yapılma-
mıştır.
TEST 1. A 2. B 3. A
Felsefe
2.
TEST
7. I. Toplumsal hayat dine bağlıdır.
II. İnsan merkezlidir.
III. Tüm otoritelere karşı çıkılır.
IV. Doğa, deney ve akılla açıklanabilir.
V. Hukuksal düzen kiliseye bağlıdır.
Yukarıda verilen özelliklerden hangisi ya da hangileri
modern düşünce tarzına uygundur?
A) Yalnız II
B) I ve III
C) I, II ve III
D) Yalnız III
E) II, III ve IV
8. Dinsel otoritenin zayıflamasıyla birlikte Rönesans’ta felse-
fe, deneyi ve aklı ön plana çıkararak kendini bağımsızlaş-
tırmaya çalışmıştır. Böylece ortaçağın kapalı düşünce bi-
çimi yıkılmaya başlar. Felsefe din adamlarının etkisinden
çıkıp yazarlar ve düşünürlerin ilgi alanında yer alır. Röne-
sans felsefesi buna bağlı olarak farklı düşüncelerin, felse-
fe sorularını farklı yollardan değerlendiren felsefe eğilim-
lerinin var olmasını sağlamıştır. Bu dönem oluşan bütün
gelişmelerin ortak paydası, …………………………….ola-
rak özetlenebilir.
Yukarıdaki paragrafta boş bırakılan yere aşağıdakiler-
den hangisi gelmelidir?
A) Kilisenin etkisinin artırmak
B) Çoğulculuğu reddetmek
C) Skolastik felsefeye karşı koymak
D) Dini öğretileri temellendirmek
E) Toplumun çıkarını bireysel çıkarların önünde tutmak
4. A 5. A 6. A 7. E 8. C
14 11. Sınıf
 3.
TEST Öğreten Pratik Test
1. 15-17 yüzyılda, Rönesans ile birlikte başlayan, insanı mer-
keze alan modern dünya görüşü Avrupa coğrafyasına ha-
kim olmuştur. Modern düşünceye göre bize tüm alanlarda
güvenilir bilgiyi sunan akıl ve deneydir. Bu dönemin birey-
sel ve toplumsal hayatının bütününde de bu görüş etkili
olmuştur.
Aşağıdakilerden hangisi 15. yüzyıl- 17. yüzyılda öne
çıkan görüşlerden biri değildir?
A) Tüm gelişmelerde insan merkeze alınmalıdır.
B) Hesaplanabilir bilimsel çalışmalar yapılmalıdır.
C) Evren akıl, deney ve gözlem ile açıklanmalıdır.
D) Hukuk kiliseye bağlı olmalıdır.
E) Bilim otoritelerden bağımsız olmalıdır.
2. Orta Çağ’ın doğa karşısındaki duruşu, Rönesans ile baş-
tan aşağı değişecektir; Rönesans doğayı büsbütün başka
türlü değerleyecektir. Rönesans ile birlikte doğa, orta-
çağ için olduğu gibi, yalnız bir dekor, bir sahne değildir;
kendisine doğrudan doğruya, hem de büyük bir tutkuyla
yönelinen sırlarla dolu, bilinmeyen büyük bir dünyadır. Rö-
nesans düşüncesi, bilgiye susamışlığını başlıca bu doğa
dünyasında dindirmeğe çalışacak, onun bilgisi ile bu dün-
yada kendini daha güçlü kılacak, kendi özünü doğa dün-
yasında arayıp bulacaktır.
Buna göre aşağıdaki özelliklerden hangisi Rönesans
düşüncesini Orta Çağ düşüncesinden ayırır?
A) Doğanın bilgisi, Tanrı’nın bilgisine ulaşmak için gerek-
lidir.
B) Doğayı araştırmak bir amaçtır.
C) Doğanın bilgisi doğru bilgi değildir.
D) Doğayı araştırmak bir araçtır.
E) Doğa, değer sıralamasında en altta yer alır.
11. Sınıf 15
5.
FASİKÜL
3. Hobbes’a göre egemenlik iki yoldan elde edilir. Birincisi,
bir kimsenin kabul etmezlerse onları yok etmek kudretiy-
le çocuklarını veya onların çocuklarını kendi yönetimine
boyun eğdirmesidir; ikincisi ise bir kişiye veya bir kurula,
onun kendilerini başkalarına karşı koruyacağı inancıyla
tabi olmak için insanların gönüllü olarak kendi aralarında
anlaşmalarıdır. Bu ikincisi, siyasal bir devlet veya sözleş-
me ile kurulmuş bir devlet olarak; birincisi ise edinilmiş
devlet olarak adlandırılabilir. Hobbes, devletin ikinci tür-
den bir oluşuma sahip olduğunu savunur.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi Hobbes’ un devlet
anlayışına uygundur?
A) Devlet doğal bir kurumdur.
B) Egemenlik zorla elde edilir.
C) Devlet yapay bir kurum değildir.
D) Sözleşme devleti kurmak ve korumak için yeterli bir se-
bep değildir.
E) Devletin kuruluşu sözleşmeye dayanır.
4. 15- 17. yüzyılda ortaya çıkan yeni düşünceye göre felse-
fenin konusu; insan, doğa ve evrendir. Bu yeni anlayışın
oluşturucuları düşünürler, bilimi kılavuz edinmişler; insa-
nı merkeze alan görüşler ileri sürmüşlerdir. Böylece artık
doğada olup biten şeylerin inançla değil ancak deney ve
akılla açıklanabileceğini temele alınmıştır. Bu nedenle de
düşünürlerin kiliseden bağımsız çalışmalar yürütebilecek-
leri savunulur.
Yukarıda açıklaması verilen 15- 17. Yüzyıl Düşüncesi
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
A) Patristik Düşünce
B) Modern Düşünce
C) Eleştirel Düşünce
D) Skolastik Düşünce
E) Bilimsel Düşünce
Felsefe
 5. 3.
FASİKÜL Öğreten Pratik Test TEST

5. Aşağıdakilerden hangisi 15. Yüzyılda ortaya çıkan Hü- 7.
manizm anlayışına zemin hazırlamış olamaz?
A) Antik Yunan Felsefesi’nin yeniden ele alınması
B) Varolan devlet anlayışından memnun olunması
C) Kilisenin etkisinin azalması
D) Skolastik Düşünce’nin etkisinin azalması
E) Orta Çağ düşüncenin açıklamalarının yeterli bulunma-
ması
İtalyan şair ve düşünür olan ………………, insan yaşamı-
nın amacının mutluluk olduğunu ileri sürer. Ona göre mut-
luluk, bütün etkilerden uzak, ruhun özgürlük ve dinginliğe
erişmesidir. Yalnız Yaşayış Üzerine ile Kendisinin ve Baş-
kalarının Bilgisizliği Üzerine onun en önemli eserleridir.
Paragrafta boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi
getirilmelidir?
A) Francesco Petrarca
B) Gottfried Leibniz
C) Dante
D) Michel De Montaigne
E) Erasmus

6. Rönesans ile birlikte modern düşüncenin ilk örnekleri or-
taya çıkmıştır. Bu yeni anlayışın ilk izleri sanat alanında
görülmüştür. Sanatın birçok alanında bugün hâlâ yoğun
ilgi gören eserler o dönemde yapılmıştır. Edebiyatta Cer-
vantes ve Dante, tiyatroda Shakespeare, resimde Leonar-
do da Vinci, mimaride P. Brunelleschi, heykel ve resimde
Michelangelo gibi büyük sanatçılar Rönesans Dönemi’n-
de ürünler vermiştir. Tüm bu değişimler bu dönem felsefe-
sinin oluşmasını sağlayan diğer önemli etkenlerdir.
Yukarıdaki paragraftan hareketle aşağıdakilerden
hangisine ulaşılabilir?
A) Rönesans’tan önceki dönemlerde sanat ile ilgilenilme-
miştir.
B Rönesans döneminde sadece sanat alanında çalışma-
lar ileri sürülmüştür.
C) Rönesans döneminde sanat ile felsefe arasında bir et-
kileşim yoktur.
D) Sanat alanı Rönesans ile birlikte ön plana çıkmıştır.
E) Orta Çağ dönemi sanatsal çalışmaların en yoğun oldu-
ğu dönemdir.
8. Orta Çağ düzeninin çözülmesi ile kendine yeni bir hayat
düzeni arayan Yeni Çağ, antik düşünceler arasından tek-
rar canlandırdığı “doğal hukuk” anlayışında, kendisine,
günümüze kadar ayrılmayacağı, sağlam bir temel bula-
caktır. Nitekim Fransız Devrimi’nin “İnsan Hakları Bildirisi”,
Birleşmiş Milletler’in “İnsan Hakları” doktrini hep bu temel-
den besleneceklerdir.
Buna göre Yeni Çağ dünya görüşünde merkeze alınan
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Bilim
B) İnsan
C) Doğa
D) Din
E) Mutluluk

TEST 1. D 2. B 3. E 4. B 5. B 6. D 7. A 8. B

Felsefe 16 11. Sınıf

 3. ÜNİTE: M.S. 15. Yüzyıl
M.S. 17. Yüzyıl Felsefesi

11.SINIF
FELSEFE

6. FASİKÜL:
Ütopyalar

KAZANIMLAR

µ M.S. 15 - 17 Yüzyıl Felsefesi’nin ortaya çıkışı hakkında bilgi verir.

µ Felsefi düşünce ortamının M.S. 15 - 17 Yüzyıl arasındaki karakteristik özellikleri anlatılır.
µ M.S. 15 - 17 Yüzyıl Dönem itibariyle ortaya çıkan ütopya görüşlerine yer verilir.
µ Örnek metinler üzerinden M.S. 15 - 17. Yüzyıl Felsefesi filozoflarının görüşleri analiz edilir.
µ M.S. 15 - 17 Yüzyıl Felsefesi’nde, Modern Düşünce’nin doğuşuyla beraber Kartezyen Felse-
fe’nin ilk izleri görülür.
 6.
FASİKÜL Ütopyalar

ÜTOPYALAR Bazı Ütopya Örnekleri

15-17. Yüzyıl Felsefesi’nde önemli bir yere sahip olan ✳ Platon - Devlet
ütopyaları ele almadan önce Ütopya’nın ne olduğunu ve
diğer Ütopya örneklerinin neler olduğunu bilmek gerekir.
✳ Augustinus - Tanrı Kent

Ütopya, ideal yönetim ve toplum düzeni tasarımlarıdır. ✳ Farabi - El Medinet’ül Fazıla

Ütopyalar doğrudan bir felsefi eser olarak kabul edilmez. ✳ Thomas More - Ütopya
Çünkü Ütopyalar daha çok, olması gereken toplum ve
devlet yapısının kurgulanmasıdır; hayali bir devlettir.
✳ Campanella - Güneş Ülkesi

Ütopyalar toplumlar tarafından yönetim biçimlerinde olma- ✳ Francis Bacon - Yeni Atlantis
sı gerekene karşı referans oldukları durumlarda olabilmek-
Ütopya tarzında yazılan eserler, insanlar için ideal olan
tedir. İdeal Devlet yapısının nasıl olması gerektiği ve yö-
tasarımları içerir. Ütopyalarda aktarılan toplumlarda insan
neticide bulunması gereken özellikleri belirtme noktasında
değerlidir ve devlet adildir. Bu eserlerin önemi, iyi bir
ütopyalardan faydalanılır. Ütopyolar genel anlamda yöne-
yaşam düzeni kurulmasına düşünsel bir katkı sağlamala-
tim biçimlerinde meydana gelen çıkmazlar karşı ortaya
rıdır. Ancak ideal olanın tam tersini anlatan devlet tasa-
çıkmış denilebilir. Yöneticiler ve halk arasındaki çatışmalar
rımları da ortaya konulmuştur. Bu tarz eserlere “korku
alternatif bir yönetim boşluğunu doğurmuş ve bu noktada
ütopyaları” denir. Korku ütopyaları varolan kötü koşulun
ütopyalar kaleme alınmıştır.
devam etmesi halinde oluşabilecek en kötü durumu orta-
Platon’un Devlet eseri ilk ütopya örneği olarak kabul ya koyan devlet tasarımlarıdır.
edilir. Platon bu kitabında ideal toplum düzeninin nasıl
olması gerektiğini gösterir. Devlet kitabı aynı zamana si-
Bazı Korku Ütopya Örnekleri
yasetname tarzıyla adaleti temel almış devlet yapısını
özellikleriyle belirtir. Adil eylemler de bulunmak bilgili ol- ✳ Yevgeniy İvanoviç Zamyatin - Biz
makla mümkündür. Bu yüzden ideal yönetici küçük yaştan
itibaren eğitim almalıdır. Platon’un ideal tıpkı bir deniz
✳ George Orwell - Bin Dokuz Yüz Seksen Dört

kaptanı gibidir. Nasıl ki geminin kaptanı gemi içerisindeki
insanları azgın fırtınaya karşı pusulasını tecrübesini ve
bilgisini en doğru şekilde kullanarak gemiyi karaya getir-
mesi gerektiğini biliyorsa, yönetici de bütün halkı için en
✳ Aldous Huxley - Cesur Yeni Dünya
✳ William Golding - Sineklerin Tanrısı
✳ Jack London - Demir Ülke

ideal kararın ne olduğunu bilendir. Bu bilgiye sahip tek ✳ Katharine Burdakin - Swastika Geceleri
kişi filozof kraldır. Bu nedenle devletin başında olacak kişi
filozof kraldan başkası olamaz. Filozof kral duygularından
✳ Franz Kafka - Dava

kurtulmuş ve sadece halkı için devlet yönetiminde ideal ✳ Kurt Vonnegut Jr - Otomatik Piyano
olan kişidir. Platon’a göre duygularıyla hareket ederse ✳ Ray Bradburry - Fahrenheit 451
hata yapar. Platon’dan sonra ütopya örnekleriyle öne çı-
kanlar Thomas More’un Ütopya, Campanella’nın Güneş ✳ Doris Lessing - Hayatta Kalma Güncesi

Ülkesi, Francis Bacon’ın Yeni Atlantis adlı ütopyalarıdır. ✳ Dost Körpe - Otomatik Portakal

✳ Kazuo Ishiguro - Beni Asla Bırakma

Felsefe 2 11. Sınıf

 6.
Ütopyalar FASİKÜL

Örnek 1

Ütopyalar, toplumsal ve siyasal düzenin sorunlu yanla-

rına işaret eden ve söz konusu sorunlara çözüm önerisi sunan
kurgusal düzen tasarımlarıdır. Bu özellikleri nedeniyle düşünce
tarihinde genellikle olumlu bir rolü olduğu düşünülen ütopya-
ların, öte yandan bazı açılardan eleştirilmesi de söz konusu-
dur. Bu eleştirilerin başında ütopyaların, sundukları toplum
modellerinin değişmez niteliklere sahip olarak kurgulanmaları
nedeniyle aslında değişime kapalı ve dolayısıyla tarihsiz sis-
temler öngörmeleri gelir. Bu yüzden her ne kadar arzulanan
bir yaşama işaret etse de ütopyalar bir yanıyla totaliter bir yapı
örneği sergiler.

Bu parçada ütopyalarla ilgili anlatılmak istenen
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Durağan toplum modelleri oluşturmaları
B) Çözüm önerilerinin geçici olduğu
C) Gerçek hayatta uygulanmalarının zor olduğu
D) Öznel bakış açılarını yansıttığı
E) Bireysel özgürlükleri öne çıkardığı
Eşitlikçi zihniyette düzenlenmiş bu adada devlet mül-
kiyet ortaklığına dayanır. Herkes gücünün yettiği işte eşit
sürelerde çalışacaktır. Yoksulluğun olmadığı bir toplum
modelidir. Herkes eşit zenginliktedir. Yönetici halk tarafın-
dan seçilir ve kimseye zulmetmediği sürece yönetimde
kalmaya devam eder. Ütopya eseri ile More, demokratik
ve sosyal bir devlet önerir.

ÖSYM 2020 TYT

Örnek 2

🗿 Thomas More (1478-1535) Sosyalist devlet anlayışının temelleri Rönesans Döne-

mi’ne dayanmaktadır. Ancak, bu anlayışa bu dönemde bilimsel
Thomas More’un 1516 yı-
bir inceleme ve araştırma olarak değil de hayali bir ideal dev-
lında yayımladığı “Ütopya”
let görüşü, bir ütopya olarak rastlarız. Bu sosyalist nitelikteki
adlı eseri, ideal bir devlet
siyasî eserlerden lkini yazan Rönesans düşünürlerinden Tho-
düzeni ortaya koymuştur.
mas More’dur. O “Ütopya” adlı eserinde ideal bir devlet düzeni
Eserinde öncelikle yaşa-
geliştirmiş; devletin esenliği ve sağlamlığı için nasıl yönetilmesi
dığı yerdeki, İngiltere’de, o
gerektiği ve toplum düzeninin nasıl olması gerektiği ile ilgili bir
zamanki sosyal durumu
örnek tasarım sunmuştur.
eleştirir: Mal ve mülkün
adaletsiz şekilde sadece Paragrafta verilen bilgilerden hareketle aşağıdakilerden
zengin sınıfın elinde oldu- hangisi Thomas More’un Ütopyası’nın 15- 17. Yüzyıl Fel-
ğuna dikkat çeken düşü- sefesi’ne katkıları arasında yer almaz?
nüre göre, bu yüzden halkın büyük kısmı maddi ve manevi
A) Toplum düzeninin en iyi ve kalıcı nasıl sağlanabileceği
bir yoksulluk içindedir. More, bu adaletsiz ve mutsuz orta-
üzerine bir örnek sunması.
mın düzelmesi için özel mülkiyetin ortadan kalması gerekti-
B) Devlette varolan eksikler üzerine düşünmeyi sağlaması.
ğini savunur. Bu nedenle Ütopya ismini verdiği bir ada ülkesi
C) Devletin görevlerinin neler olduğunu ortaya koyması.
tasarlar ve bu ülkede özel mülkiyeti ortadan kaldırır; yasak-
D) Devlet yönetiminin nasıl olması gerektiğini göstermesi.
lar.
E) Varolan bir toplum yapısını örnek olarak sunması.

11. Sınıf 3 Felsefe

 6.
FASİKÜL Ütopyalar

🗿 Campanella (1568-1639) 🗿 Francis Bacon (1561-1626)

İtalya’da yaşayan Campa- Bacon’ın Yeni Atlantis adlı

nella, İtalya’nın o dö-
nemde varolan toplumsal
düzenini eleştirir. O şeyin nedenini açıkla-
dönem İtalya’da halkın ço-
ğunluğu ağır işlerde, uzun
süreler çalışmalarına rağ-
men toplumun küçük bir bölümünün elinde bulundurduğu
zenginliğe sahip değildir. Bu durumdan hoşnut olmayan
Campanella Güneş Ülkesi adlı eseri ile ideal bir toplum mo-
deli ortaya koymuştur. Güneş Ülkesi’nde ortak mülkiyet an-
layışı benimsenir. Çünkü Campanella’ya göre ortak
mülkiyet, devletin devamlılığını güvence altına almaktadır.
eseri önemli bir ütopya ör-
neğidir. Bu yapıtta, her
maya çalışan bilime dayalı
bir devlet teorisi geliştir-
miştir. Bacon’ın ideal dev-
letinin temelinde “Bilmek,
egemen olmaktır” düşün-
cesi gizlidir. Bu nedenle
Bacon, Campanella’da ol-
duğu gibi sosyal adalet düşüncesini değilde bilgi düşünce-
sini devletin temeli yapılmıştır.

Bu ütopyadaki devlet Ben Salem adlı bir adada bulu-

nur. Peru’dan Japonya’ya giden bir geminin fırtınaya tutul-
ması sonucunda, 2000 yıla yakın bir zamandan beri kendi
içine kapalı yaşayan bu devletin varlığı öğrenilmiştir. Kendi
dışındaki dünya ile hiçbir ilgisi olmayan bu toplum, on iki
yılda bir, dışarıya bir gemi yollayarak, diğer yerlerdeki bi-
limsel gelişmeleri öğrenirler. Her türlü bilme ve araştırmayı
düzenleyen bilimler haznesi adındaki örgüt, Ben Salem
Devleti’nin kültürünü yükseltmektedir. Bu örgütün görevi
varlıkları inceleyerek her şeyin nedenini araştırmaktır.

Campanella, insanların genel yarar kaygısından uzak

oldukları sadece kendi çıkarlarını düşündüklerini savunur.
Oysa; toplum halinde birbirlerine bağlanan insanların
amacı genel yarar olmalıdır. Bu nedenle özel mülkiyet gibi
özel çıkarları kaldırıldığında ortada toplum yararından
başka bir şey kalmayacaktır. Bunun için, Güneş ülkesinde
her şey devlete ve genel yarara hizmet etmektedir. Bu
ütopyada herkesin bir işi vardır ve herkes eşit oranda,
günde dört saat, çalışmaktadır. Böylece tüm yurttaşlar
toplumun kalkınmasında bir pay sahibi olur. Campanella
Güneş Ülkesi’ni bilim ve felsefe üzerine inşa etmiştir. Bu
nedenle günlük çalışma süresini tamamlayanlar günün geri
kalanında okumak ve bilgilenmekle meşgul olacaklardır.
Campanella’ya göre böyle bir devleti ancak teorik ve pra-
tik olarak iyi eğitim almış insanlar yönetmelidir.

Felsefe 4 11. Sınıf

 6.
Ütopyalar FASİKÜL

Bilim Nedir? 1. Sorunun Saptanması: Bilim insanı bu aşamada

temel sorunu, kavramları, kullanacağı araç ve ge-
İnsan doğası gereği, bilmek isteyen ve bu istekle
reçleri ve inceleme evrenini oluşturur.
bilgi üreten bir varlıktır. İnsanları bilimle uğraşmaya iten
nedenler; tabiat olaylarını önceden kestirebilmek ve bireyin 2. Hipotez Aşaması: Bu aşamada bilim insanı ince-
diğer insanlara karşı üstünlük sağlama gibi nedenleridir. lemek istediği soruna/ilişkiye ait geçici bir hipotez
Bu anlamıyla bilim, doğal gerçekliği bilme çabasının ürü- geliştirir. Hipotez, kısa ve öz, kavramlar açık seçik
nüdür. Bilim, yaşadığımız dünyadaki olguları anlamamızı olmalıdır.
sağlar. Bilim bir çaydanlığın soğuması gibi basit bir olay- 3. Deney: Bilim insanı hipotezle öne sürdüğü ilişkinin/
la başlar, her olguyla ilgilenir. Diğer bilgi türlerinden fark- etkileşimin olup olmadığını bulmak için deney veya
lı olarak bilim, sistemli ve yöntemli araştırmalara dayanır. saha çalışması yapar.
Olgular arasındaki nedensellik ilişkilerinden yola çıkarak
4. Teori: Deney veya saha çalışmalarından elde edi-
düzenliliklerin dayandığı yasalara ulaşmayı amaçlar. Böylece
len sonuçlar hipotezi doğrularsa ve farklı yapılan
doğal ve sosyal olayları olmadan önce öngörebilmek dö-
araştırmalarla desteklenirse hipotez teori biçimini
nerek doğrulama ve böylece olguları açıklamaktır. Bilim
alır.
her şeyden önce doğa, insan ve toplum ilişkilerinin ince-
5. Kanun: Kanunlar formel ve doğa bilimlerinde ge-
leme konusu olabileceği ve bu konularda belirli bir kesin-
çerlidir. Sosyal bilimlerde bu kesinlikte sonuçlara
liğe ulaşılabileceği iddiasına dayanır.
ulaşmak zordur. Kanunlar, her durumda aynı biçim-
Bilim Türleri
de ortaya çıkan kesin ve matematikle formüle edil-
Bilim, konu, amaç, yöntem bakımından üç ana bölüm- miş ilişkileri kapsar.
de ele alınır. Formel bilimler diğer bilimlere kaynaklık eden,
kural koyucu bilimlerdir. Matematiksel ispat yöntemi ve
mantığın düşünme ilkeleri bu gruba girer. Doğa bilimleri
deney ve gözleme dayanan, insan dışındaki nesne ve
olgular dünyasını inceleme konusu edinen bilimlerdir. Sosyal Örnek 3
bilimler ise konusu insan ve özellikle kültür olan bilimlerdir.
Sosyal bilimler, doğa bilimlerinden farklı yöntem ve tek- Modern dünyamızda tek bir bilim felsefesi var: modern
nikler kullanır. Örneğin; görüşme anket, monografi, vaka bilimlerin felsefesi. Buna bilimin kendi kendisinin yorumu veya
incelemesi, istatistik gibi. bilimin bilimsel kurumlar tarafından yapılan yorumu da diye-
biliriz. Bilim, bilimin hem davalı hem davacı hem de yargıç ol-
Bilimsel Yöntem duğu bir mahkemede yargılanmaktadır. Neyin bilim olduğuna
bu mahkemede karar verilmekte, bu mahkemeden geçiş izni
Bilim Felsefesi’nin ne olduğunun daha iyi anlaşılması
alamayan her unsur bilim dünyasından kovulmaktadır. Böyle
için bakılması gereken önemli konulardan biri de bilimin
bakıldığında bütün bilgi türlerini yargılayabilecek adil mahkeme
yöntemidir. Bilim, temelde bilgi etkinliğidir ve her bilgi türü
bulmak güç gibi görünüyor.
belli bir yöntem üzerinde şekillenir. Deney, gözlem, şüphe
ve mantık gibi yöntemlerin biri veya birkaçından beslenen Bu parçada sözü edilen güçlüğün nedeni aşağıda-
bilgi türleri; birbirlerinden bu yöntemleri kullanış tarzları kilerden hangisidir?
bakımından ayrılır. Bilimsel yöntemi diğerlerinden ayıran
A) Yeniliklere açık olmama
en temel fark, ele alınan konu üzerinde düzenli ve dene-
B) Olumsuz eleştirilere karşı koyma
timli bir işleyiş gütmesidir. Bilim insanı; ele aldığı konuyu
C) Bilgileri sorgulamada yine bilimin ölçütlerini kullanma
incelerken bilimsel yöntemlerden yararlanır, araştırmasının
D) Ön yargılardan kurtulamama
her bir basamağını nasıl yaptığını ve açıklamalarına nasıl
E) Bilimin gelişme sürecini tamamladığını düşünme
ulaştığını açıkça ortaya koyar:

11. Sınıf 5 Felsefe

 6.
FASİKÜL Ütopyalar
Bilim Felsefesi’nin Konusu
Bilim Felsefesi’nin amacı kısaca bilimi anlamaktır. Bu
anlamda da bilimi anlamaya yönelik çeşitli yaklaşımlar
vardır. Bilimi tarihsel gelişimini inceleyerek anlamaya ça-
lışabiliriz. Bilim tarihine bakıldığında daha çok Nil,
Mezepotamya, İndus vadileri gibi büyük uygarlıkların, ti-
caret merkezlerinin, kültürel alışverişin yoğun olduğu ve-
rimli topraklarda geliştiğini görürüz.bilim giderek Günümüzde
önem kazanmıştır. Bilim Felsefesi’nin yegâne amacı ise
bilimi anlamaktır. “Bilim nedir?”, “Bilimsel yöntem nedir?”
“Bilimsel faaliyeti diğer etkinliklerden ayıran özellikler nedir?”
Bilimsel Çalışmaların 15. Yüzyıl-17. Yüzyıl
Felsefesi’ne Etkisi
15-17. Yüzyıl Felsefesi’nde bilimsel çalışmaların etkisi
büyüktür. Bu etki ile bu felsefe bilim konusunda yoğunlaş-
mıştır. 15.- 17. Yüzyıl Felsefesi’nin öne çıkan isimleri
arasında Nicolaus Kopernik, Francis Bacon, Galileo Galilei
ve Isaac Newton vardır.
Örnek 4
Felsefe Tarihi incelendiğinde, her dönemde Felsefe’nin
farklı alanların etkisi altında olduğu görülür. 15 17. Yüzyıl Fel-
sefesi de bu dönemde gerçekleşen bilimsel çalışmalardan ol-
dukça etkilenmiştir.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi 15 - 17. Yüz-
yıl Felsefesi’ni etkileyen bilim insanları arasında yer
almaz?
A) Galileo Gelilei
B) Isaac Newton
C) Nicolaus Copernicus
D) Immanuel Kant
E) Francis Bacon
Felsefe
🗿 Nicolaus Kopernik (1473-1543)
Batı Prusya’da tüccar bir
ailede doğan Kopernik,
İtalya’ya gitmiş; dönemin
önemli üniversitelerinden
Bologno ve Padua üniver-
sitelerinde felsefe mate-
matik, astronomi, hukuk
ve tıp alanlarında eğitim
almıştır. Sonraları İtal-
ya’da matematik profesörlüğü ve Polonya’da devlet adam-
lığı görevlerinde bulunmuştur.
Kopernikus’un öğretisinin getirdiği yenilik, çok büyük
ve günü için tehlikeli bir devrimdir. Çünkü Aristoteles et-
kisi altında Ptolemy (Batlamyus) tarafından ileri sürülen
dünya merkezli evren sistemi bu döneme kadar Kilise
tarafından kabul görmüştür. Kilisenin resmi görüşü olan
evren anlayışını alt üst etmiştir. Yasaları birbirinden farklı
Ay Altı ve Ay Üstü olmak üzere iki ayrı evrenin tasarlandı-
ğı bu sistemde Güneş ve diğer gök cisimlerinin Dünya’nın
etrafında döndüğü ileri sürülmüştür. Kopernik ise ikili evren
anlayışına karşı çıkar. Ona göre, gezegenler dünyanın
etrafında değil, güneşin etrafında dönmektedir. Dünya
durağan değildir, hareket halindedir. Kendi ekseni etrafın-
da bir günde, güneşin etrafındaysa bir yılda dönüşünü
tamamlamaktadır. Böylelikle Kopernik, “dünya merkezli
evren anlayışı”nın yerine “güneş merkezli evren anlayışı”nı
ileri sürmüştür. “Güneş merkezli evren anlayışı”, düalist (iki-
cilik) evren anlayışından monist (tekçi) evren anlayışına
geçilmesinde etkili olmuştur.
Not: Kopernik, yaptığı bu devrimle aynı za-
manda insanın merkeze alındığı bir felsefi
anlayışın doğmasına öncülük etmiştir.
6 11. Sınıf
 6.
Ütopyalar FASİKÜL

Aristoteles’e diğer bir eleştiri de Francis Bacon tara-

Örnek 5 fından getirilmiştir. Bacon, Aristoteles’in “tümdengelim”
yöntemini eleştirmiş onun yerine “tümevarım” yöntemini
ileri sürmüştür. Bilimsel araştırmada olguların bir araya
Copernicus, modern bilimsel devrimin sembolü hâline gelmiş
getirilmesi ve belli bir kurala göre düzenlenmesi gerekti-
olan eserinin ön sözünde şu ifadelere yer verir: “İtinalı ve hü-
ğini düşünen Bacon, tümevarım yöntemiyle yanlış yargı-
nerli bir gözlemle göksel hareketlerin kaydını tutmak bir astro-
lardan kurtulmanın mümkün olduğu görüşündedir. Bacon’a
nomun görevidir. Yine astronom, geometrinin prensiplerinden
göre “Bilgi, güç demektir”. Bu nedenle kendisine egemen
yararlanarak sadece geçmiştekiler için değil gelecekteki ben-
olmak için doğayı tanımaya, bilmeye girişirken ilk yapılacak
zer hareketler için de doğru hesaplar yapar. Bu kitaptaki tez-
şey, önyargılardan kendimizi kurtarmaktır. Doğanın dün-
lerin imkân dâhilinde olması bile gerekmiyor, gözlemlere uyan
yasına girerken, önceden edinmiş olduğumuz yargılar ile
bir hesap sunmaları ve bu hesapların isabetli çıkması kâfidir.”
sanıları bir yana bırakmamız gerekir. Doğru düşünmenin
Bu ifadeler, modern bilimsel devrimin temelinde çok daha eski
önünde engel olan bu ön yargılara “idoller” adını verir.
bir felsefi problemin bulunduğunun göstergesidir.
Tümevarım yöntemiyle doğanın kendi gerçeğine uygun
Bu parçada sözü edilen felsefi problem aşağıdaki- olan temiz bir tasarımını elde etmek istiyorsak, insan
lerden hangisiyle ilgilidir? zihnindeki bu idollerden tamamen kurtulmak gerekir. Bu
idoller soy, mağara, çarşı, tiyatro olmak üzere dörde ay-
A) Bilen - bilinen ayrımı
rılır.
B) Doğruluk - gerçeklik ayrımı
C) Varlık - varoluş ayrımı
D) Gerçek varlık - ideal varlık ayrımı
E) Madde - biçim ayrımı
2021 TYT
Örnek 6

16. Yüzyıl düşünürü Francis Bacon’a göre deney ve göz-

🗿 Francis Bacon (1561-1626)
1561 yılında Londra’da
dünyaya gelen Francis
Bacon’ın ailesinin İngiliz
siyasî hayatında saygın
bir yeri vardır. Babası,
Kraliçe Elisabeth’in Mühür
Bakanı, amcası da o sıra-
larda Başbakandır.Bacon,
Cambridge Üniversite-
si’nde yüksek öğrenimini
bitirdikten sonra iki yıl Pa-
ris’te İngiliz Elçiliğinde bir görevde bulunmuştur.
lem yoluyla genel geçer bilgiye ulaşmak mümkündür. Bacon
için deneysel bilgi, bize sadece doğada olup biten şeyleri
açıklamakla kalmaz, aynı zamanda ileri de olabilecek şeyleri
de önceden görebilmeyi sağlar. Bu nedenle bilgi sayesinde
insan, sadece doğayı açıklama ve anlama ile yetinmez, doğaya
hakim olma imkanını da kazanır. Doğaya hakim olmak demek,
insanın yaşam koşullarını kötü etkileyen doğa koşullarını kont-
rol altına almak demektir. Bu nedenle Bacon için bilgi, aynı
zamanda güç anlamına gelir.
Buna göre Bacon’ın aşağıdaki felsefi disiplinler-
den hangisi ile ilgilendiği söylenebilir?
A) Siyaset Felsefesi
B) Ahlak felsefesi
C) Sanat Felsefesi
D) Bilim Felsefesi
E) Din Felsefesi

11. Sınıf 7 Felsefe

 6.
FASİKÜL Ütopyalar

Soy İdolleri 🗿 Galileo Galilei (1564-1642)

İnsan doğasında yerleşik olan, dolayısıyla bütün insan
Galileo 15-17. Yüzyılın en
soyu için ortaklaşa olan önyargılardır. Bu ön yargılar yü-
önemli isimlerindendir.
zünden şeylerin kendi özünü göremeyiz. Duyu organlarının
İtalya’nın Pisa kentinde
yanıltıcılığı buna bir örnektir.
doğan Galileo, öğrenimini
doğduğu şehirde felsefe,
Mağara İdolleri fizik ve matematik alanla-
Kişilerin kendi yaşantıları, 24 aldıkları eğitim, toplum rında yaptı. Pisa ve Padua
yapıları, aile yapıları gibi kısaca yaşantıları sonucunda Üniversitelerinde profesörlük görevinde bulundu. Hem fel-
oluşan ön yargılardır. Farklı dini inanışlar bunlara örnek sefede hem de mekanik alanda yapmış olduğu çalışmala-
olarak söylenebilir. rıyla bilinir.

Bilimsel çalışmalarını olgu ve gözleme dayandıran

Çarşı İdolleri
Dil aracılığıyla insanların iletişimi sonucunda ortaya
çıkan ön yargılardır. Bacon bu ön yargıları Skolastik dö-
nemde hatalı biçimlerde oluşturulan kavram ve tanımları
örnek gösterir.
Tiyatro İdolleri
Bu ön yargılar eski büyük teorilere olan koşulsuz
bağlılıktan kaynaklanmaktadır. Bacon’a göre Aristoteles,
Platon gibi büyük felsefecilerin görüşlerinin eleştirilmeden
kabul görmesi bu tür ön yargılara sebep olmaktadır.
Örnek 7
Bacon’ göre Orta Çağ biliminin en önemli hatası metafi-
zik önermeleri başlangıç olarak almalarıdır. Yapılması gereken
tümevarım yöntemi ile olgulara karşılık gelen önermelere ulaş-
maktır.
Galileo, Aristoteles’in fizik anlayışı yerine yeni bir fizik
anlayışı ileri sürmüştür. Bu anlayışın temelinde doğanın
matematiksel bir dil açıklanabileceği görüşü vardır. Doğayı
matematiksel ölçülere dayanarak gözlemleyen Galileo,
Aristoteles’in fizik anlayışını ve kozmolojisini sarsmıştır. İki
Yeni Bilim Üzerine İncelemeler yapıtında geliştirilen me-
kanik hareket öğretisiyle, düşme teorisi, modern fiziğin
temeli olmuşlardır. Galileo’nun bu yapıtı modern düşünce-
nin gelişmesinde bir dönüm noktasıdır. Çünkü Kilise ile
modern düşünce arasındaki savaşın kesin bir evresi
Galileo’nun bilimsel çalışmalarıyla sona ermiştir. Ancak
1633 yılında yaptığı çalışmaların dine aykırı olduğu gerek-
çesi ile ölüme mahkum edilecekken; yaşamına devam
edebilmek için tüm görüşlerinden vazgeçmiştir. Bununla
birlikte Galileo’nun mahkûm edilmesi, onun bilim idealinin
hızla yayılmasının önüne geçememiştir. Bu ideal daha
onun yaşadığı günlerde bütün genç araştırmacı kuşağının,
ondan sonra da bütün uygar dünyanın yol göstericisi ol-
muştur. Özellikle Descartes’ın mekanik doğa felsefesi bu
matematiksel model üzerine şekillenir.

Buna göre Bacon “olgu” kavramı ile aşağıdakiler-

den hangisini kastetmektedir?

A) Metafizik kavram
B) Soyut Kavram
C) Somut gerçeklik
D) Dini öğreti
E) Bilim kavramı

Felsefe 8 11. Sınıf

 6.
Ütopyalar FASİKÜL

Örnek 8 Örnek 9
15-17. Yüzyılda bilimle ilgili çalışmalarıyla ön plana çıkan Newton, her ne kadar günümüzde daha çok bilimsel dü-
düşünürler arasındadır. Kopernik’in Aristotelesçi evren mode- şünüşün en gelişmiş örneğini ortaya koyan bir bilim insanı ola-
line getirdiği eleştiriyi hakı görmüş; geliştirmiştir. Hem felsefede rak ele alınsa da aslında o; bilimin, bilimsel çalışmalardan ibaret
hem de mekanik alanda çalışmalar yapmıştır. Doğayı matema- olmadığını da göstermiştir. Çünkü cevaplar ne kadar “bilim”
tiksel bir dil ile açıklamaya çalışması, felsefede matematiksel sınırları içinde kalsa da sorunlar felsefi içeriklerle donatılmıştır.
düşünce modellerinin gelişmesine zemin hazırlamıştır. “Eylem- Bu durum, felsefe ve bilimin birbirini etkilemesinin de tipik bir
sizlik İlkesi” ve “Serbest Düşme Yasası” bilimsel çalışmaları örneğidir. Bu nedenle Newton geleneksel felsefenin olgulara
arasındadır. Daha sonra Newton bu çalışmaları geliştirerek yönelik açıklamasını verdiği bilimsel cevaplarla değiştirmiştir.
hareket yasalarına ulaşmıştır. Değişen felsefi içerikler, yeni bir çağın ortaya çıkmasında çok
önemli bir yere sahiptir.
Paragrafa konu edilen 15-17. Yüzyıl düşünürü aşa-
ğıdakilerden hangisidir? Paragraftan hareketle Newton ile ilgili aşağıdakiler-
den hangisi söylenemez?
A) Galileo Galilei
B) Francis Bacon A) Bilim ve felsefe arasında bir ilişkinin olduğunu kabul eder.
C) John Locke B) Yeni felsefi düşüncelere zemin hazırlamıştır.
D) Thomas More C) Bilim ve felsefeyi birbirlerinden bağımsız iki alan olarak de-
E) Nicolaus Kopernik ğerlendirir.
D) Felsefenin bilim üzerindeki etkisini görmezden gelmemiş-
tir.
🗿 Isaac Newton (1643-1727) E) Batı’nın geleneksel anlayışını sarsmıştır.
İngiltere’de çiftçi bir ailenin
çocuğu olarak dünyaya
gelmiştir. 27 yaşında Örnek 10
Cambridge Üniversite-
si’ne profesör olmuştur. “Dünyaya nasıl göründüğümü bilmiyorum ama ben ken-
Bilime katkısı nedeniyle dimi keşfedilmemiş gerçeklerle dolu bir okyanusun kıyısında
kraliyet adına şövalye ilan oynayan, düzgün bir çakıl taşı ya da güzel bir deniz kabuğuna
edilmiştir. Döneminin dü- sevinen bir çocuk gibi görüyorum.” Isaac Newton
şüncelerinden beslenen
Newton, Doğa Felsefe- Newton’un yukarıda verilen sözünden hareketle
si’nin Matematik İlkeleri adlı eserinde “cisimler nasıl düşer?” aşağıdaki yargılardan hangisi söylenebilir?
sorusunu bilimsel açıdan ele almış ve “Kütle Çekim Yasası”nı A) Evren ve doğa ile ilgili büyük bir merak ve heyecana sahip
keşfetmiştir. Cisimlerin hareketlerini açıklayan Newton, ge- olduğunu
leneksel felsefenin olgulara yönelik metafiziksel açıklama- B) Bilimin doğaya hakim olmak için yegane güç olduğunu
larını eleştirmiştir. C) Bilimin evrendeki tüm sorulara cevap verebileceğini
Onun ileri sürdüğü görüşler, felsefede, olguları neden- D) Doğanın ancak akıl ve deney ile açıklanabileceğini
sel açıklamalarla ele alma düşüncesinin gelişmesine E) Bilim anlayışının hiç kimse tarafından kabul görmediğini
katkı sağlamıştır. Newton’un fiziksel, mekanik ve düzenli
evren anlayışı kendisiyle aynı dönemde yaşamış filozof-
lardan olan Leibniz tarafından ele alınmış ve felsefi an-
lamda geliştirilmiştir. Bu anlayış bilim ve felsefeyi derinden
etkilemiştir.

11. Sınıf 9 Felsefe

 6.
FASİKÜL Ütopyalar

Örnek 11 Örnek 13

Newton’a kadar gelen zaman içinde “gezegenlerin belli Aşağıdakilerden hangisi 15 - 17. Yüzyılda öne çıkan
bir yörüngede nasıl kaldığı”, Dünya’nın içindeki şeylerin neden görüşlerden değildir?
düşmediği” gibi sorular sorulmuş ve bu sorulara cevap verebil-
A) Nihilizm
mek için birçok çalışma yapılmıştır. Ancak yapılan çalışmaların
B) Hukuk Felsefesi
hiçbiri Newton’un sunduğu cevap kadar yeterli olamamıştır.
C) Hümanizm
Newton ileri sürdüğü Kütle Çekim Yasası ile ağaçtan elmanın
D) Kartezyen Felsefe
düşmesine ve Ay’ın Dünya’ya doğru çekilmesine neden olan
E) Bilimsel Yöntem
şeyin, aynı kuvvet olduğunu açıklamıştır.

Buna göre Newton ile ilgili aşağıdakilerden hangisi

söylenemez?

A) Doğayı anlamaya ve açıklamaya çalışmıştır.

B) Kendisinden önce yapılmış olan çalışmalardan daha yeter-
li bilimsel çalışmalar ileri sürmüştür.
C) Birbirinden farklı olaylar olarak düşünülen iki doğa olayı
arasında bağlantı kurmuştur.
D) Daha önce ilgilenilmemiş problemler üzerine çalışmalar
yapmıştır.
E) Bilimsel çalışmalar ile doğanın işleyişinin açıklanabileceği-
ni düşünmüştür.
Örnek 12
Örnek 14
Aşağıdakilerden hangisi 17. Yüzyılın bilimsel gelişmeleri
içinde sayılamaz?
A) Siyasi ve Dini otoritelerden bağımsız bilimsel çalışmalar
ortaya konulmuştur.
B) Evrenin nasıl bir sisteme sahip olduğu ile ilgili birçok
farkı görüş ileri sürülmüştür.
C) Akla duyulan güven deneye verilen önemi azaltmıştır.
D) Doğaya egemen olma anlayışı vardır.
E) Evrende olup biten her şeyin bir neden bağlı olduğu
fikri egemendir.

Bacon’a göre insan doğasında yerleşik olan ve bütün

insanlık için ortaklaşa olan önyargılar vardır. Bu ön yargılar yü-
zünden şeylerin kendi özünü görmek mümkün olmaz. Duyu
organlarının çoğu kez bizi yanıltması bu idole bir örnektir.

Paragrafta açıklaması yapılan Bacon’ın ileri sürdüğü

idol türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tiyatro İdolleri
B) Sahne İdolleri
C) Mağara İdolleri
D) Çarşı İdolleri
E) Soy İdolleri

ÖRNEK 1.A 2. E 3. C 4. D 5. B 6. D 7. C 8. A 9. C 10. E 11. D 12.E 13. E 14. C

Felsefe 10 11. Sınıf

 1.
TEST Konu Tarama Testi
1. Ütopya, hiçbir yerde var olmayan ve gelecekte var olabi-
leceği düşünülen, devlet ve toplum tasarılarıdır. Bu hayali
devletler hukuk felsefesinde önemli bir yere sahiptir. Bu
eserlerin önemi, iyi bir yaşam düzeni kurulmasına düşün-
sel katkı sağlamasıyla birlikte; kötü giden şeylerin düzeltil-
mesi hususunda bir uyarı niteliğinde olmasındadır.
Buna göre aşağıdaki eserlerden hangisi bir ütopya ör-
neğidir?
A) Yeni Cesur Dünya
B) Biz
C) Güneş Ülkesi
D) Bin Dokuz Yüz Seksen Dört
E) Sineklerin Tanrısı
2. Batlamyus’a göre evren ay altı ve ay üstü olarak iki kısım-
dan oluşur. Bu iki kısım farklı niteliklere sahiptir. Dünya
merkezde durur ve diğer gezegenler, yıldızlar, güneş; dün-
yanın etrafında döner.
 Kopernik’ e göre gök cisimleriyle dünyadaki cisimlerin fizik-
sel özelliklerinin arasında farklılık yoktur. Güneş merkez-
dedir. Dünya ise hem güneşin hem de kendisinin etrafında
döner.
Yukarıda verilen bilgilere dayanarak Batlamyus ve Ko-
pernik için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A) Güneş merkezli evren sistemini savunmuşlardır.
B) İki farklı evren sistemi ileri sürmüşlerdir.
C) Düalist evren anlayışını savunmuşlardır.
D) Dünya merkezli evren sistemini savunmuşlardır.
E) Monist evren anlayışını savunmuşlardır.
11. Sınıf 11
6.
FASİKÜL
3. Bruno evrenin birliğini, canlı bir organizmanın birliği diye
düşünülür: Evren aynı ruhu taşıyan bir varlıktır; gökyüzün-
deki varlıkları da yeryüzündekileri de oluşturan tek bir ruh-
tur, Tanrı’dır, evrenin ruhudur; bütün hareketlerin nedeni
de bu ruhtur. Buna karşılık Kopernikus, Galilei ve Newton
evrenin birliği deyince, doğanın yasa bakımından birliğini
anlamışlardır. Doğanın her yerinde, gökte de, yerde de
hep aynı yasalar hüküm sürer, buradaki «birlik» aynı ya-
saların geçerliği bakımından olan bir birliktir.
Buna göre Bruno’nun doğa anlayışı ile ilgili aşağıda-
kilerden hangisi doğrudur?
A) Düalist bir evren anlayışı ortaya koymuştur.
B) Mekanist bir evren anlayışını benimsemiştir.
C) Panteist bir evren anlayışı ileri sürmüştür.
D) Materyalist bir evren anlayışını benimsemiştir.
E) Modern evren anlayışını benimsemiştir.
4. Newton, her ne kadar günümüzde daha çok bilimsel dü-
şünüşün en gelişmiş örneğini ortaya koyan bir bilim insanı
olarak ele alınsa da aslında o; bilimin, bilimsel çalışma-
lardan ibaret olmadığını da göstermiştir. Çünkü cevaplar
ne kadar “bilim” sınırları içinde kalsa da sorunlar felsefi
içeriklerle donatılmıştır. Bu durum, felsefe ve bilimin birbi-
rini etkilemesinin de tipik bir örneğidir. Bu nedenle Newton
geleneksel felsefenin olgulara yönelik açıklamasını verdi-
ği bilimsel cevaplarla değiştirmiştir. Değişen felsefi içerik-
ler, yeni bir çağın ortaya çıkmasında çok önemli bir yere
sahiptir.
Paragraftan hareketle Newton ile ilgili aşağıdakiler-
den hangisi söylenemez?
A) Bilim ve felsefe arasında bir ilişkinin olduğunu kabul
eder.
B) Yeni felsefi düşüncelere zemin hazırlamıştır.
C) Bilim ve felsefeyi birbirlerinden bağımsız iki alan olarak
değerlendirir.
D) Felsefenin bilim üzerindeki etkisini görmezden gelme-
miştir.
E) Batının geleneksel anlayışını sarsmıştır.
Felsefe
 6. 1.
FASİKÜL Konu Tarama Testi TEST

5. I. Güneş merkezli evren anlayışını benimsemiştir.
II. Kütle çekim yasasını keşfetmiştir.
III. Serbest düşme yasasını keşfetmiştir.
IV. Tümdengelim yöntemine karşı tümevarım yöntemini
öne sürmüştür.
V. Dünya merkezli evren sistemini benimsemiştir.
Yukarıda verilen bilimsel çalışmaları ortaya koyan
düşünürler aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak
verilmiştir?
7. ………………. tümevarımla ulaşılan bilginin, bilimsel bil-
ginin tanımıyla bağdaşmadığını savunur. Bu nedenle de
ona göre tümevarım yöntemi, kesin doğruluğu sağlama-
maktadır. 16. yüzyıl düşünürü …………..……., bu anlayışı
eleştirir. Ona göre, tümevarım yöntemi, bilimsel araştırma-
da olguların bir araya getirilmesi ve belli bir kurala göre
düzenlenmesini sağlar. Böylece yanlış yargılardan kurtul-
mak mümkün olur.
Yukarıdaki paragrafta boş bırakılan yerlere aşağıdaki
isimlerden hangisi getirilmelidir?

I II III IV V A) Aristoteles- John Locke

A) Kopernik Bacon Galileo Newton Batlamyus B) Platon- Francis Bacon
B) Batlamyus Galileo Bacon Newton Kopernik C) Platon- Nicolaus Copernicus
C) Kopernik Bacon Batlamyus Newton Galileo D) Aristoteles- Batlamyus
D) Batlamyus Kopernik Bacon Newton Galileo E) Aristoteles- Francis Bacon
E) Kopernik Newton Galileo Bacon Batlamyus

8. Peru’dan Japonya’ya giden bir geminin fırtınaya tutulması

sonucunda, 2000 yıla yakın bir zamandan beri Ben Sa-
lem adlı bir adada, kendi içine kapalı yaşayan bir devlet
6. Teorik ve pratik olarak iyi eğitim almış insanlar tarafından
vardır. Kendi dışındaki dünya ile hiçbir ilgisi olmayan bu
yönetilen bu ülkede ortak mülkiyet anlayışı benimsenir.
toplum, on iki yılda bir, dışarıya bir gemi yollayarak, diğer
Her şey devlete ve genel yarara hizmet etmektedir. Bu ne-
yerlerdeki bilimsel gelişmeleri öğrenir. Her türlü bilme ve
denle herkesin bir işi vardır ve herkes eşit oranda, günde
araştırmayı düzenleyen bilimler haznesi adındaki bir ör-
dört saat, çalışmaktadır. Böylece tüm yurttaşlar toplumun
güt, dışarıdan alınan yeni bilimsel bilgiler sayesinde Ben
kalkınmasında bir pay sahibi olur. Aynı zamanda bilim ve
Salem Devleti’nin kültürünü yükseltmeye çalışır. Bu örgü-
felsefeye önem verilen bu toplumda; günlük çalışma süre-
tün görevi varlıkları inceleyerek her şeyin nedenini araştır-
sini tamamlayanlar günün geri kalanında okumak ve bilgi-
maktır.
lenmekle meşguldür.
Paragrafa konu edilen ütopya ve yazarı aşağıdakiler-
Yukarıda açıklaması verilen ütopya ve onun yazarı
den hangisinde doğru verilmiştir?
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
A) Yeni Atlantis- Francis Bacon
A) Güneş Ülkesi - Campanella
B) Güneş Ülkesi- Thomas More
B) Devlet - Platon
C) Ütopya- Thomas More
C) Ütopya - Francis Bacon
D) Yeni Atlantis- Campanella
D) Yeni Cesur Dünya - Aldous Huxley
E) Güneş Ülkesi- Francis Bacon
E) Tanrı Kent - Agustinus

TEST 1. C 2. B 3. C 4. C 5. E 6. A 7. C 8. A

Felsefe 12 11. Sınıf

 2.
TEST Konu Tarama Testi
1. Kopernik ve Kepler, Güneş merkezli evren görüşleri ile
Galileo’nun gözlemleri ve fizik ve astronomi alanlarındaki
çalışmaları, evrenin daha iyi anlaşılması yönünde büyük
katkılara sahiptir. Ancak “gezegenlerin belli bir yörünge-
de nasıl kaldığı”, “Dünya’nın içindeki şeylerin neden düş-
mediği” gibi sorular tam olarak cevaplarını bulamamıştır.
Tüm bu sorulara net bir cevap veren Newton’dur. Newton,
ağaçtan elmayı düşüren kuvvetin, aynı zamanda Ay’ı Dün-
ya’mıza doğru çektiğini ……………………… ile açıklamış-
tır.
Paragrafta boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi
getirilmelidir?
A) Güneş merkezli evren anlayışı
B) Determinizm
C) Kütle çekim yasası
D) Dünya merkezli evren anlayışı ile
E) İdoller
2. Felesefe, 17 yüzyılda bilimsel bilgiye güveni temele almış-
tır. Bu güveni sağlamanın en önemli koşulu; bilimsel bilgiyi,
bilimsel yöntemin basamaklarını kullanarak oluşturmaktır.
Bilimin konusu olan alanlar sadece duyumların sağladığı
bilgilerle anlaşılamaz; bilim, matematiksel hesaplamalara
başvurarak bu durumu aşar. Örneğin havanın sıcak ya da
soğuk olduğu duyumsanabilir ancak havanın ısının ölçül-
mesi bilginin bilimsel ölçütlerde ele alınmasını sağlar.
Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisi 17. Yüzyıl bi-
lim anlayışına uygundur?
A) Bilimde otorite kabul edilen bilgilerle doğada olup biten
şeyler açıklanmaya çalışılmalıdır.
B) Dış dünyanın bilimsel ölçütlere göre açıklanmasında
duyumlar önemli bir rol oynar.
C) Doğa, ancak akılla açıklanabilir.
D) Matematiksel hesaplamalar bilimin güvenilirliğini oluş-
turur.
E) Bilim, Tanrı’nın yarattığını anlamak için önemlidir.
11. Sınıf 13
6.
FASİKÜL
3. Kopernik, bütün gök cisimlerinin evrenin merkezinde bu-
lunduğu ve kendisi duran Dünya’nın etrafında hareket
ettiği görüşüne dayanan Aristoteles’in evren sistemini
aşmıştır. Ona göre; güneş merkezdedir ve kendi ekseni
üzerinde dönen Dünya ile birlikte öteki gezegenler de gü-
neşin etrafında dönmektedir. Kopernik öğretisinin getirdiği
yenilik, çok büyüktür ancak aynı zamanda Kilisenin resmî
görüşü olarak kabul ettiği Aristotelesçi evren anlayışını alt
üst ettiği için de oldukça tehlikelidir.
Buna göre aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir?
A) Aristoteles’in evren anlayışı bilime bir katkı sağlama-
mıştır.
B) Kopernik öğretisi ile bilimsel bir devrim yapmıştır.
C) Kopernik’den önce de Aristotelesçi evren anlayışı eleş-
tirilmiştir.
D) Bu dönem düşünürleri Kiliseye bağlı kalmışlardır.
E) Kopernik’in öğretisi kabul görmediği için bilimsel çalış-
malara bir katkı sağlayamamıştır.
4. Hukuk Felsefesi açısından 15-17. Yüzyıl Felsefeleri’nde
ütopyalar önemli bir yere sahiptir. Ütopya, hayalî bir dev-
let tasarımlarıdır. İdeal yönetim ve toplum modelinin nasıl
olması gerektiği ile ilgili örnekler sunar. Ütopya tarzında
yazılan eserlerde önerilen devlet sistemlerinde insan de-
ğerlidir. Ayrıca toplumda eşitlik ve adalet hâkimdir. Ancak
ütopyalar, ideal toplum modelini tasarlayan ile tam tersi
toplum modelini ortaya koyan anlatılar olarak zamanla iki-
ye ayrılmıştır. Böylece korku ütopyası olarak adlandırılan
yeni eserler verilmiştir.
Aşağıdakilerden hangisi korku ütopyalarının özellik-
leri arasında sayılamaz?
A) Otoriter ve baskıcı bir devlet sistemi tasarlar.
B) İnsana değer verilir.
C) Devlete karşı sonsuz itaat durumu söz konusudur.
D) Özel hayat anlayışı yoktur.
E) Varolan siyasal durumun daha da kötüye gideceğini
anlatır.
Felsefe
 6.
FASİKÜL Konu Tarama Testi
5. Galileo’ya göre gözler önünde serili duran doğa, büyük bir
kitap gibidir. Bu kitabı ancak yazılmış olduğu dili biliyor-
sak, okuyabiliriz. Ona göre bu dilin harfleri üçgenler, ka-
reler, daireler ve buna benzer diğer şekillerdir. Bu şekilleri
bilmeden doğada olup biten hiçbir şeyi anlamak mümkün
değildir.
Buna göre Galileo’nun düşüncesi ile ilgili aşağıdaki-
lerden hangisine ulaşılabilir?
A) Evreni oluşturan ilk nedenlere ulaşmak mümkün değil-
dir.
B) Matematik doğada olan bazı şeyleri açıklayabilir.
C) Doğanın bilgisine ulaşmak çok zordur.
D) Bilim doğa olaylarını açıklamak da yetersiz kalır.
E) Evren matematik oranlarla örülüdür.
6. Felsefe Tarihi incelendiğinde, her dönemde felsefenin
farklı alanların etkisi altında olduğu görülür. 15- 17. Yüzyıl
Felsefesi de bu dönemde gerçekleşen bilimsel çalışma-
lardan oldukça etkilenmiştir.
Aşağıdakilerden hangisi 15- 17. Yüzyıl Felsefesi’ni et-
kileyen bilim insanları arasında yer almaz?
A) Galileo Galilei
B) Isaac Newton
C) Nicolaus Copernicus
D) Immanuel Kant
E) Francis Bacon
TEST 1. C 2. D 3. B 4. B
Felsefe
2.
TEST
7. Pascal da Descartes gibi, matematik bilginin en kesin ilgi
olduğunu savunur. Ona göre, matematiğin gelişmesi, in-
san bilgisinin de gelişmesini, ilerlemesini sağlamaktadır.
Bu nedenle Pascal, kullanabilecek yöntemler arasında en
kesin, en güvenilir olanın matematiğin yöntemi olduğunu
ileri sürer. Ancak, insan aklının çerçevesi içinde yer alan
her şeyi açık ve seçik olarak aydınlatan matematiğin de
gelip dayandığı, artık daha ilerisine gidemeyeceği sınırlar
vardır.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi Pascal’ın düşün-
celerine uygun değildir?
A) Matematik bilginin kaynağı akıldır.
B) Matematiğin yöntemi, bazı şeylerin bilgisine ulaşamaz.
C) En güvenilir bilgi matematiğin bilgisidir.
D) Matematik yöntem ile her şeyin bilgisi kavranabilir.
E) Matematik bize gerçeği açık ve seçik olarak sunar.
8. “Bilgi güçtür.”
Francis Bacon
Francis Bacon bu sözüyle aşağıdakilerden hangisini
ifade etmemiştir?
A) Bilimsel bilgi, doğanın işleyişini bilmemizi sağlar.
B) Bilimsel bilgi, doğa olaylarını kontrol altına almayı ko-
laylaştırır.
C) Doğru bilgi, bilimsel bilgidir.
D) Bilmek doğaya egemen olmaktır.
E) Bilimsel bilgi insanların üzerinde hakimiyet kurmamızı
sağlar.
5. E 6. D 7. D 8. E
14 11. Sınıf
 3.
TEST Öğreten Pratik Test
1. 17. Yüzyıl Felsefesi matematiğin yöntemini kendisine ör-
nek almış, bu yöntemle gerçeğin bütününün sağlam bir
tablosunu çizmeğe çalışmıştır. Bu dönem felsefe de tıpkı
matematik gibi, önce yöneldiği gerçeğin son ilkelerini, son
kavramlarını aramış; sonra bunlardan gerçeği düşüncede
yeniden kurmaya çalışmıştır. Bu felsefe için gerçeğin son
öğeleri “öz”ler; bunların aralarındaki ilgiler de “neden”ler-
dir. Bu son öğelerle, bunların aralarındaki bağlantılar bu-
lunursa, gerçeğin açık ve seçik olarak bilineceği düşünül-
müştür.
Buna göre 17. Yüzyıl filozofların daha çok hangi felsefi
anlayışı benimsedikleri söylenebilir?
A) Sensualizm
B) Materyalizm
C) Nihilizm
D) Rasyonalizm
E) Pragmatizm
2. “Bilgi güçtür.” diyen Francis Bacon’a göre ancak “tümeva-
rım” yöntemi ile olguların bir araya getirilmesi ve belli bir
kurala göre düzenlenmesi mümkündür ve böylece yanlış
yargılar elenebilir. Tüm felsefesini doğayı açıklamak üzeri-
ne kumuş olan Bacon ………………….. yapan ilk filozoflar
arasında yer alır.
Buna göre boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangi-
sinin getirilmesi uygun olur?
A) Varlık Felsefesi
B) Bilgi Felsefesi
C) Ahlak Felsefesi
D) Sanat Felsefesi
E) Bilim Felsefesi
11. Sınıf
6.
FASİKÜL
3. 17. yüzyıl bilim anlayışı iki temele dayanır. Bunlardan ilki
bir yasanın nerede bulunmuş olursa olsun, onun bütün
doğaya yayılabileceği görüşüdür. Bu yeni doğa biliminin
dayandığı ikinci görüş ise, doğanın matematik bir yapısı
olduğu düşüncesidir. Bu nedenle doğada olup biten her
şey hesap edilebilir, ölçülebilirdir. Matematik temelli bu
doğa görüşünde nesneleri ölçülebilen, sayıya vurulabilen
yönleri ile kavramak esastır. Bu anlayışta nesneler bir-
birinden ancak nicelik bakımından ayrılırlar; dolayısıyla
doğanın objeleri arasındaki sınırları belirleyen, bunların
ölçülebilen yönleri olmalıdır.
Buna göre 17. Yüzyıl bilim anlayışı ile ilgili aşağıdaki-
lerden hangisi yanlıştır?
A) Doğanın yasası ile matematik yasalar arasında bir
benzerlik vardır.
B) Hesaplanabilen ve ölçülebilen her şey bilim konusu
olabilir.
C) Bilimin yöntemi deney ve gözlemdir.
D) Bilimsel çalışmalar dini otoriteden bağımsız olmalıdır.
E) Bilim, Tanrı’nın yarattığını anlamak için önemlidir.
4. Platon ve Aristoteles’in felsefi sistemlerinin etkisi, 15-17.
Yüzyıl Felsefesi’nde yoğunluklu olarak görülmektedir. Bu
etki daha çok İslam filozoflarının 12. Yüzyılda Antik Yu-
nan’dan yaptıkları çeviriler üzerinden oluşmuştur. Antik
Yunan düşüncesinin hem orijinal hem de bu yeni yoru-
muyla tanışan Batı coğrafyası, oluşan yeni düşünceler
çerçevesinde hızla gelişir. Bu gelişmelerin batı coğraf-
yasına yayılmasına hız veren gelişme ise Batı’da kurulan
akademilerdir. Buralarda yapılan çalışmalar Platon ve
Aristoteles felsefeleri üzerine yoğunlaşır. Bu gelişmeler
zamanla kilisenin etkisini azalmasına ve insan aklını mer-
keze alan Hümanizm anlayışının doğması ve gelişmesine
neden olmuştur.
Aşağıdakilerden hangisinde paragrafta sözü edilen
akademilerden ilkinin adı ve kurulduğu yer doğru ve-
rilmiştir?
A) Aristoteles Akademisi- Cenova
B) Platon Akademisi- Floransa
C) Antik Yunan Akademisi- Cenova
D) Antik Yunan Akademisi-Floransa
E) Platon Akademisi-Cenova
15 Felsefe
 6.
FASİKÜL Öğreten Pratik Test
5. Aşağıdakilerden hangisi ütopyaların bir özelliği değil-
dir?
A) Adil devlet sistemini konu edinir.
B) Hayali bir devlet yapısı içerir.
C) Varolan kötü koşulun devam etmesi halinde oluşabile-
cek en kötü durumu ortaya koyar.
D) Olması gereken toplum yapısının anlatır.
E) İdeal yönetim ve toplum düzeni tasarımlarıdır.
6. Bacon’a göre bilimsel çalışmalar yaparken, önceden edin-
miş olduğumuz yargılar ile sanıları bir yana bırakmamız
gerekir. Bacon doğru düşünmenin önünde engel olarak
gördüğü bu ön yargılara “idoller” adını verir. Tümevarım
yöntemiyle doğanın kendi gerçeğine uygun olan temiz bir
tasarımını elde etmek istiyorsak, insan zihnindeki bu idol-
lerden tamamen kurtulmak gerekir.
Aşağıdakilerden hangisi yukarıdaki paragrafta açık-
laması verilen, Bacon’un bilimsel çalışmalarda uzak
durulması gerektiğini savunduğu “idol”lerden birisi
değildir?
A) Soy İdolleri
B) Çarşı İdolleri
C) Mağara İdolleri
D) Tiyatro İdolleri
E) Sahne İdolleri
TEST 1. D 2. E 3. E
Felsefe
3.
TEST
7. Rönesans düşünürlerinden Giordano Bruno’ya göre evren
sonsuzdur. Ancak evrende, dünyadan başka birçok son-
lu gezegen bulunur. Bunların her birinin kendine göre bir
hayatı, kendine göre bir güneşi vardır. Buruno’nun evren-
le ilgili bu görüşleri Roma Katolik Kilisesi’nin Engizisyon
Mahkemesi’nde yargılanmasına ve 1600 yılında sapkın
ilan edilerek idam edilmesine sebep olmuştur.
Buna göre ağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) Bruno yeni bir evren anlayışını benimsemez.
B) Rönesans düşüncesi tamamen Kilisenin etkisinden
kurtulmuştur.
C) Bruno’nun evren anlayışı Hristiyan öğretisi ile uyum
içindedir.
D) Kilisenin etkisi Rönesans Dönemi’nde görülmektedir.
E) Bruno’nun evren anlayışı hatalıdır.
8. Bacon’a göre insan doğasında yerleşik olan ve bütün in-
sanlık için ortaklaşa olan önyargılar vardır. Bu ön yargılar
yüzünden şeylerin kendi özünü görmek mümkün olmaz.
Duyu organlarının çoğu kez bizi yanıltması bu idole bir ör-
nektir.
Paragrafta açıklaması yapılan Bacon’ın ileri sürdüğü
idol türü aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tiyatro İdolleri
B) Sahne İdolleri
C) Mağara İdolleri
D) Çarşı İdolleri
E) Soy İdolleri
4. B 5. C 6. E 7D 8. E
16 11. Sınıf
 3. ÜNİTE: M.S. 15. Yüzyıl
M.S. 17. Yüzyıl Felsefesi

11.SINIF
FELSEFE

7. FASİKÜL:
15. Yüzıl -17. Yüzyıl Filozoflarının
Felsefi Görüşlerinin Analizi

KAZANIMLAR

µ M.S. 15. Yüzyıl - 17. Yüzyıl Felsefesi’nde ortaya çıkan görüşleri ifade eder.
µ M.S. 15. Yüzyıl - 17 Yüzyıl Felsefesi’nde ortaya çıkan Rasyonalist ve Empirist düşünceler hak-
kında bilgi verir.
µ Felsefi düşünce ortamının M.S. 15 Yüzyıl - 17 Yüzyıl arasındaki karakteristik özellikleri anlatılır.
µ M.S. 15 - 17 Yüzyıl Dönem itibariyle ortaya çıkan Panteist düşünce görüşlerine yer verilir.
µ Örnek metinler üzerinden M.S. 15 Yüzyıl - 17. Yüzyıl Felsefesi filozoflarının görüşleri analiz edilir.
µ M.S. 15 Yüzyıl - 17 Yüzyıl Felsefesi’nde, Modern Düşünce’nin doğuşuyla beraber Kartezyen
Felsefe’nin ilk izleri görülür.
 7.
FASİKÜL 15. Yüzyıl-17. Yüzyıl Filozoflarının Felsefi Görüşlerinin Analizi

15. YÜZYIL-17. YÜZYIL FİLOZOFLARININ
FELSEFİ GÖRÜŞLERİNİN ANALİZİ
🗿 Rene Descartes (1596-1650)
birbirinden özce ayrı da olsa; insanda sürekli etkileşim
içindedirler. Bu nedenle Descartes ruh ve bedenin birbir-
lerini etkilediklerini savunmuştur.

Modern Felsefe’nin ku- Bilgi Anlayışı

rucusu olarak bilinen
Descartes’a göre doğru bilginin kaynağı akıldır. O, akıl
Descartes,Fransa’da Tou-
bilgisindeki kesinliği, bilginin tüm öteki alanlarını temelden
raine eyaletinin La Haye
kavrayacak kesin evrensel bir ilke bulmaya çalışır. Bu
şehrinde, varlıklı bir Fran-
nedenle tüm bilim dallarının ana taşıyıcısı olması nede-
sız aristokrat ailenin çocu-
niyle, felsefi kesinliğin peşine düşer ve felsefede kesin ve
ğu olarak dünyaya geldi.
sağlam bilgiye ulaşabilmek için matematiğe kesinliğini
Vücudu zayıf, hasta bir
veren yöntem ya da yöntemleri izlemek gerektiğine ikna
çocuk olan Descartes, bu
olur. Çünkü La Flèche Cizvit Okulu’nda aldığı eğitim sıra-
nedenle küçük yaşlarda
sında matematikteki kesinliğin öteki bilgi alanlarının hiçbi-
fikir işlerine ilgi duydu.
rinde bulunmadığını algılamıştır. Descartes kesin bilgiye
1604 yılında o zaman yeni kurulmuş ve Avrupa’nın en ünlü
ulaşmada dört kural olduğunu ileri sürmüştür. Bunlar:
okullarından olan La Flèche Cizvit Okulu’na başladı. Bura-
apaçıklılık, analiz, sentez ve sayma kurallarıdır.
da sekiz yıl okuyup; eski diller, mantık, ahlâk, fizik, metafizik
ve matematik öğrendi. Ancak La Flèche ile Descartes’ın fi-
kirleri pek uyuşmamıştır; bu okulda öğretilen Skolastik nite-
likteki felsefeyi eleştirmiştir. Bununla birlikte matematiğe il-
gilisi yoğunlaşan Descartes; matematiği sağlam, ama eksik
Örnek 1
bulur; bundan sonra matematikteki eksikliği felsefe ile ta-
mamlamaya çalışmak onun başlıca işi olacaktır. Her za-
Descartes, Sofist Gorgias’dan beri süregelen kuşkucu-
man hassas bir bünyeye sahip olan Descartes, yakalandığı
luğu eleştirmek amacıyla “Düşünüyorum o hâlde varım.” öner-
zatürre hastalığından kurtulamamış; 1950 yılında ölmüştür.
mesini geliştirmiştir. Buna göre, her şeyin varlığından hatta bir
Söylem, Meditasyonlar, Felsefenin İlkeleri, Yöntem Üzerine
rüyada olup olmadığımdan bile kuşku duyabilirim. Fakat kuşku
Konuşma filozofun önemli eserleri arasındadır.
duyarken kuşku duyduğumdan ve bu şekilde düşünüyor ol-
duğumdan kuşku duyamam. Dolayısıyla kuşkumun varlığı
Varlık Anlayışı
düşünen bir şey olarak varlığımın kesinliğini ortaya koyar. Bu
Descartes’ın varlık anlayışı; asıl varlığın ide olduğunu doğrudan erişilebilinen bir bilgidir.
savunanlarla, madde olduğunu savunan görüşlerin bir
sentezidir. Bu nedenle düalist (ikici) varlık anlayışına sa- Bu parçada Descartes Bilgi Felsefesi’nin hangi
hiptir. Descartes’a göre birbirinden özce farklı iki töz temel sorusuna yanıt aramaktadır?
vardır. Tözü önce yaratan ve yaratılan diye ikiye ayırır. A) Rüya ve gerçek olan birbirinden nasıl ayrılır?
Yaratan töz kendinde var olan, kendisinden başka hiçbir B) Bilginin sınırı var mıdır?
varlığa ihtiyaç duymayandır; bu töz Tanrı’dır. Descartes C) Aşkın bilgiye ulaşılabilir mi?
buna sonsuz töz de demektedir. Yaratılan töz ise ruh ve D) Kesin bilgi olanaklı mıdır?
maddedir. Ruh düşünen; madde yer kaplayan tözdür. E) Doğru bilginin ölçütü nedir?
Madde yer kaplar ama düşünemez ruh ise düşünür ama
2019 ÖSYM TYT
yer kaplayamaz. Descartes bunlara da sonlu töz adını
verir. Yaratılan tözler, kendi başlarına varlığa gelemezler,
varlığa gelmek için Tanrı’ya muhtaç olan varlıklardır. İnsan
ruhsal ve bedensel tözlerin birleşiminde oluşur. Bu tözler

Felsefe 2 11. Sınıf


15. Yüzyıl-17. Yüzyıl Filozoflarının Felsefi Görüşlerinin Analizi
Örnek 2
Descartes mutluluğu dışarıdan değil, kendimizden bek-
lememiz gerektiğini savunur. Ona göre mutluluğa ulaşmanın
üç yolu vardır. Bunlar; doğruyu açık olarak bilmek, doğruyu
iyice istemek ve elimizde olmayan şeylerle ilgili bütün istek-
lerimizden vazgeçmek. Descartes’e göre ancak biz kendimiz
istersek, bilgiyi eylemlerimize kılavuz yapabiliriz; yoksa duyum
ve duygular düşüncelerimizi bulandırıp dış nimetlere aşırı değer
vermemizi sağlayabilirler. Oysa gerçek değerin ne olduğunu
bilmek ve bunu bilmeyi istemek; aynı zamanda elimizde olanla
olmayanı ayırt edebilmek insanı ruhun hazlarına, ruhun kendisi
gibi sonsuz olan mutluluğa ulaştırır.
Parçada verilen bilgiden hareketle “mutluluk” kav-
ramı ilgili aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?
A) Mutluluk, bilgiye sahip olmakla mümkündür.
B) Mutluluk, imkansız değildir.
C) Mutluluk, duyum ve duygularla ilgilidir.
D) Mutluluk, ruhla ilgilidir.
E) Mutlu olmak insanın kendi elindedir.
Apaçıklık Kuralı
Doğruluğu açık seçik bilinmeyen hiçbir şey kabul
edilmemelidir.
Analiz Kuralı
Düşünceler mümkün olduğu kadar küçük parçalara
bölünerek ele alınmalıdır.
Sentez Kuralı
Basit ve anlaşılması kolay bilgilerden, bileşik ve kar-
maşık bilgilere doğru ilerlemek gerekir.
Sayma Kuralı
Bütün işlemler sırasında hiçbir şeyin unutulmadığından
emin olana kadar eksiksiz sayımlar yapılmalıdır.
11. Sınıf
7.
FASİKÜL
Descartes kesin bilgiye ulaşmada şüpheyi (şüphecili-
ği) bir yöntem olarak kullanmıştır. Bu nedenle onun şüp-
heciliğine “metodik şüphecilik” denir. Descartes, felsefesi-
ne doğruluğundan açık ve seçik bir şekilde emin
olmadığı her türlü bilgiden şüphe ederek başlar. Gerçek
dünyanın, Tanrı’nın, matematik bilginin varoluşundan,
hatta kendi varlığından bile şüphe eder ve şüphesinde
son sınır olan aradığı o kesin bilgiyi ulaşıncaya kadar bu
böyle devam eder. Descartes, sahip olduğu tüm bilgi
alanlarından bu şekilde kuşku duyduğu sırada, artık hiçbir
biçimde kuşkulanamayacağı bir gerçeklikle karşı karşıya
kaldığının farkına varır. Bu gerçeklik, kuşkulanmakta ol-
duğu edimidir. Bu durumda “Her şeyden kuşkulanabilirim
ama kuşkulanmakta olduğumdan kuşku duyamam.” yargı-
sını öne sürer. Böylece şüphe ederken düşünen bir varlık
olarak kendi varlığının kesinliğini bilir. Bu da onu ünlü
sözüne ulaştırır: “Düşünüyorum, o halde varım.” Artık bu
yargı kesindir. Çünkü bilinç ile bilinç dışı dünyayı birbirin-
den ayırt ettiği için açık ve seçiktir.
Descartes kendi varlığından yola çıkarak Tanrı varlı-
ğını kanıtlar. Ona göre şüphe etmek kusurlu, eksik bir
davranıştır. Bu nedenle kuşku duyan varlık da eksik ve
kusurludur. Ancak kusurlu bir varlığın zihninde “en yetkin,
kusursuz, mutlak iyi” bir varlık olan Tanrı düşüncesi nasıl
olabilir? Bu soruya Descartes’ın bulduğu yanıt şudur: Tanrı
düşüncesi mükemmel bir varlık olan Tanrı tarafından zih-
nimize yerleştirilmiştir. Bu nedenle Descartes’e göre Tanrı
açık ve seçik bir şekilde vardır. Tanrı’nın varlığını kanıtla-
yan Descartes, evrenin varlığını kanıtlamaya geçer. Ona
göre, evrende belli yasalara göre sürekli bir değişim
vardır. Bu değişim açık ve seçik bir şekilde deneyimlen-
mektedir. Evrendeki değişim, hareketliliğin nedeni Tanrı’dır.
Tanrı evreni belli yasalara göre oluşturmuştur. Bu görüş
“mekanizm” olarak adlandırılır. Evren bu yasalara göre
kendi işleyişine devam etmektedir.
3 Felsefe
 7.
FASİKÜL 15. Yüzyıl-17. Yüzyıl Filozoflarının Felsefi Görüşlerinin Analizi
Örnek 3
Balmumu parçasını alalım; bal peteğinden yeni gelmiş
ve henüz kapsadığı balın tatlılığını yitirmemiştir; toplandığı çi-
çeklerin kokusunun birazını korumaktadır; rengi, betisi görü-
nürdedir; serttir, soğuktur, kolayca ele alınabilir ve parmakla
vurulduğunda bir ses çıkarır; kısaca, onda bir cismi seçik ola-
rak tanımak için gerekli her şey bulunur. Ama şimdi konuşur-
ken onu ateşe yaklaştırıyorum, tattan geri kalanı uçup gider,
kokusu yiter, rengi değişir, betisi yok olur, büyüklüğü artar, sıvı-
laşır, ısınır, güçlükle dokunulabilir olur ve vurulduğu zaman ses
çıkarmaz. Bu değişimden sonra aynı balmumu kalır mı? Kaldığı
kabul edilmelidir; hiç kimse bunu yadsımaz, hiç kimse başka
türlü yargıda bulunmaz. O zaman bu balmumu parçasında
öyle seçik olarak bildiğim neydi?
Descartes, Meditasyonlar adlı eserinden alınan bu
örneğinde bilginin kaynaklarından hangisini eleştirmek-
tedir?
A) Akıl B) Duyu C)Vahiy
D)Sezgi E) İlham
2020 ÖSYM TYT
Örnek 4
Töz, madde ve ruh olmak üzere iki şekilde vardır. Bu iki
töz birbirinden özce farklıdır. Farklı özelliklere sahip olan tözler,
varolmak ve varlıklarını devam ettirmek için birbirlerine ihtiyaç
duymazlar. Ruh düşünen tözdür; madde ise yer kaplayan töz-
dür. Ruh yer kaplayamaz; madde ise düşünemez. Özsel fark-
lılıklar gösteren bu iki töz insanda ruh ve beden olarak birlikte
bulunur ve sürekli etkileşim içindedir.
Paragrafa konu edilen varlık anlayışı aşağıdakiler-
den hangisidir?
A) Platon’un İdealist Varlık Anlayışı
B) Descartes’in Düalist Varlık Anlayışı
C) Marx’ın Materyalist Varlık Anlayışı
D) Aristoteles’in Realist Varlık Anlayışı
E) Hegel’in İdealist Varlık Anlayışı
Felsefe
🗿 Baruch Spinoza (1632-1677)
Amsterdam’da ticaretle
uğraşan Yahudi bir ailenin
çocuğu olarak dünyaya
gelen Spinoza’nın ailesi
engizisyon baskısından
dolayı Portekiz’den kaça-
rak, o sıralarda Avru-
pa’nın en özgür ülkesi
olan Hollanda’ya yerleş-
miştir. Öğrenimini Amster-
dam’da din adamları yetiştiren bir Yahudi Okulu’nda yaptı.
Ancak bu okuldaki eğitim onun ilgisini çekmedi. Kendisin-
den Latince dersi aldığı bir hekim onu yeni doğa bilimi ile
tanıştırdı ve böylece Spinoza; Bacon, Descartes gibi filo-
zofların düşüncelerini ile tanıştı. Doğa bilimi ve felsefe üze-
rine yoğunlaştı. Bu alanlarda yaptığı çalışmalardan dolayı
Yahudi topluluğundan Aforoz edildi. Sonrasında çalışmala-
rını yayınlamadı ve yaşamını saat tamiri yaparak devam
ettirdi. 1677 yılında verem hastalığına yakalandı ve öldü.
Varlık Anlayışı
Spinoza varlığın tözden oluştuğunu ileri sürer. Ona
göre; “Töz, kendi kendisiyle var olan, kendi kendisiyle kav-
ranan, yani kavramı başka bir şeyin kavramına bağlı olmayan
şeydir”. O halde töz kendi kendisinin nedenidir. Spinoza’ya
göre tözün iki niteliği vardır. Bunlar, düşünmek ve yer
kaplamaktır. Bu iki niteliğin Tanrı’nın özü olduğunu ileri
süren Spinoza, kendi kendisinin nedeni olan tek varlığın
Tanrı olduğunu savunur. Bütün varlıklar Tanrı’dan belli bir
zorunlulukla çıkmıştır. Bu nedenle töz tektir ve Tanrı’dır.
Düşünen ve yer kaplayan Tanrı anlayışı Spinoza’yı Evrene
aşkın bir Tanrı anlayışına değil; evrene içkin bir Tanrı
anlayışına götürür. Bu nedenle onun varlık anlayışında
Tanrı tüm varolanlara içkindir; tek tek varlıkların içindedir.
Böylece Spinoza’nın Felsefesi’nde. Tanrı ile doğa bir ve
aynı şey olmuştur. Bu anlayış, Panteizm olarak adlandırılır.
4 11. Sınıf

15. Yüzyıl-17. Yüzyıl Filozoflarının Felsefi Görüşlerinin Analizi
Örnek 5
Spinoza Tanrı ve doğanın birbirinden farklı şeyler olmadı-
ğını ileri sürmüştür. Doğa, Tanrı’nın görünüşlerinden başka bir
şey değildir. Tanrı’nın tüm varolanlara içkin olduğunu savunan
filozof Tanrı’yı var olan her şeyin nedeni olarak açıklar.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi Spinoza’nın
Felsefesi’ne uygundur?
A) Tanrı, doğaya aşkındır.
B) Dualist bir evren anlayışını benimser.
C) Evrenin varlık nedenini maddi bir temelle açıklamıştır.
D) Panteist bir evren anlayışı ortaya koymuştur.
E) Tanrı’nı varlık alanı doğadan bağımsız bir yerdedir.
Bilgi Anlayışı
Spinoza da tıpkı Descartes gibi, kesin bilginin akıl
yoluyla elde edileceğini savunur. Onun felsefesinin çıkış
noktası “Tanrı bilgisi”ne ulaşmaktır. Spinoza, Panteist gö-
rüşü benimsediği için Tanrı kavramının bilinmesinin, bu
kavramın kapsadığı bütün öteki şeylerin bilgisini ve bun-
ların birbirlerine olan bağlantılarının da bilinmesi olduğunu
ileri sürer. Bu nedenle Tanrı ve töz kavramlarına ulaşmak
onun felsefesinin hem çıkış noktası hem de varmak iste-
ği son amaçtır.
Ahlak Anlayışı
Spinoza tüm varolanların Tanrı’dan zorunlu olarak
çıktığını dile getirir. Bütün varlığı bağlayan bu zorunluluk
onun ahlak anlayışında söz konusudur. Her şeyin bir zo-
runluluğa tabi olduğu evrende insanın özgür iradesinden
bahsetmek mümkün değildir. Spinoza’ya göre evrendeki
bu zorunluluk içinde yaşayan insanın kendini özgür his-
setmesinin nedeni, evrendeki zorunluluğun bilgisine sahip
olmamasından kaynaklanır.
Spinoza, insanın bütün duygularının temelinde kendi-
ni koruma isteği ve çabasının bulunduğunu ileri sürer.
İnsanın kendisini korumasına yarayan her şey onda bir
haz duygusu, yaramayan her şey ise bir acı duygusu
uyandırır. “İyi” ve “kötü” kavramlarının temeli de buradadır.
Ona göre ilk durum “iyi”yi, ikinci durum ise “kötü”yü açık-
lamaktadır.
11. Sınıf
7.
FASİKÜL
Örnek 6
Spinoza’ya göre, şeyler insanın zekâyla belirlenen zihin-
sel bir yaşamdan haz almasına yardımcı oldukları ölçüde iyidir.
Ama şeyler, insanı, aklını mükemmelleştirmek ve akli bir yaşamı
doya doya yaşamaktan alıkoyuyorsa kötüdür. Bu nedenle Spi-
noza, bizi akli bir yaşamdan alıkoyduğunu düşündüğümüz her
şeyden kendimizi uzak tutmamız gerektiğini savunur.
Yukarıda verilen bilgilerden hareketle aşağıdaki
yargılardan hangisi Spinoza’nın “iyi” kavramına
örnek değildir?
A) Kitap okumak.
B) Yeni bir dil öğrenmek.
C) Tutkularımıza göre yaşamımızı düzenlemek.
D) Bir konuda araştırma yapmak.
E) Bilimsel bir çalışma ortaya koymak.
🗿 J. Locke (1632-1704)
John Locke, 1632 yılında
İngiltere’de Bristol yakın-
larında Wrington’da doğ-
muştur. Oxford Üniversi-
tesi’nde Doğa Bilimleri ve
Tıp eğitimi aldı. Öğrenimi-
ni bitirdikten sonra hem
yazar hem de siyaset
adamı olarak çalışan Loc-
ke, İngiliz Elçiliği Kâtibi
olarak çalışmıştır. Locke’un çalışma ve araştırmalarının
ağırlık merkezi insandır. İnsan Anlığı Üzerine Bir Deneme
adlı eserinin konusu ve amacı, insan bilgisinin kökü, kesin-
liği ve genişliği üzerine bir araştırma yapmaktır. Descar-
tes’ten beri bilgi, felsefenin baş problemidir. Ancak, bilgi
teorisini, bilgi üzerindeki araştırmaları başlı başına bir fel-
sefe dalı olarak ilk defa geliştiren Locke olmuştur. O, her
türlü metafizik savı bir yana bırakıp doğrudan doğruya bilgi-
nin yapısını ele almıştır. İnsanın bilim, din, devlet, ahlak ve
eğitim alanlarında otorite düşüncelerden kurtulup; kendi
aklıyla yaşamına yön vermesi gerektiği görüşüyle Locke,
Aydınlanma filozoflarına etki etmiştir.
5 Felsefe
 7.
FASİKÜL 15. Yüzyıl-17. Yüzyıl Filozoflarının Felsefi Görüşlerinin Analizi
Bilgi Anlayışı
Locke, Bilgi Felsefesi’ne, Descartes’ın ileri sürdüğü,
“bilginin doğuştan geldiği, bu nedenle bilgiye akıl ile ulaşı-
labileceği” görüşüne karşı çıkarak başlar. Descartes gibi
rasyonalistlerin hepsi mantık ilkelerinin insan zihninde
ortak olduğu görüşünü savunurlar. Ancak Locke, bu ilke-
lerin çocuklarda ve eğitim almamış insanlarda olmadığını
savunur; ancak kendi yaşantılarında deneyimleri sonucun-
da tatlı ile acının, soğuk ile sıcağın farkını öğrendikten
sonra bu ilkelere sahip olabilirler. O halde ateşin yakaca-
ğı, suyun ıslatacağı gibi yargılar insanda doğuştan var
değildir; deneyim sonucu oluşan yargılardır. Tanrı, düşün-
cesinin de doğuştan olmadığını savunan Locke’a göre,
insan zihninde Tanrı kavramının doğuştan olması, tarihte-
ki tüm toplumlarda Tanrı fikrinin olduğu anlamına gelir.
Ancak tarihte Tanrı fikrinin olmadı toplumlar vardır. Bununla
birlikte Tanrı fikri olan toplumlarda ise Tanrı fikirleri birbir-
lerinden farklıdır. Bu nedenle Locke’a göre, Tanrı kavramı
doğuştan değildir. Ahlaki ilkeler de diğer tüm bilgilerimiz
gibi doğuştan değildir. Eğer bu ilkeler doğuştan olsaydı,
iyi eylemin amacı herkes için aynı olurdu. Ancak Locke’a
göre herkesin eylemde bulunurken ki amacı birbirinden
farklıdır. Bu nedenle doğuştan gelen ve herkes tarafından
kabul edilen ahlak ilkeleri mümkün değildir.
Locke’a göre, zihinde doğuştan düşünceler yoktur.
“Zihin boş bir levhadır” (Tabula Rassa). Locke’a göre, insan
bilgiye temel olan malzemeyi sonradan deneyim yoluyla
kazanır. Onun deyimiyle karanlık bir oda olan insan zih-
nine ışık getiren tek pencere, deneyimdir. Bilginin kayna-
ğının deney, deneyim olduğunu ileri süren bu anlayış
“Empirizm” olarak adlandırılır. Bir empirist olan Locke,
deneyi (deneyim) ikiye ayırır. Bunlar iç deney ve dış de-
neydir.
Felsefe
Örnek 7
Empirist bir filozof olarak Locke, deneyi ikiye ayırır. Bun-
lar iç deney ve dış deneydir. İç deney, insanın kendi iç dünya
ında olup bitenlere ilişkin bilgilerdir. Dış deney ise insanın dış
dünyadaki şeylerden elde ettiği bilgilerdir.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi dış deneye örnek
olarak verilemez?
A) Koklamak
B) Tatmak
C) Duymak
D) Düşünmek
E) Dokunmak
DENEY
İç Deney
✳ İnsanın kendi iç dünyasında olup bitenlere ilişkin bil-
gilerdir.
✳ İç deney dış deneyden kaynaklanan bilgilerin içsel
yaşantısıdır. Bu nedenle bir tür bilinçlilik söz konusu-
dur. Locke buna “düşünme” (refleksiyon) demektedir.
✳ Algılamak, düşünmek, şüphe etmek iç deneye ör-
nektir
Dış Deney
✳ İnsan beş duyu yoluyla dış dünyadaki şeylerden
elde ettiği bilgidir.
✳ İnsanın kendi dışındaki varlıklardan yaşantı yoluyla
elde ettiği bilgilerdir.
✳ Dış dünyadaki nesnelerden elde edilen renk, koku,
tat gibi bilgilerdir.
Düşüncenin ve zihnin nesnelerine ide (kavram bilgisi)
adını veren, Locke’a göre insan deneyimlemediği hiçbir
şeyin idesine (kavrama ya da bilgisine) sahip olamaz.
Örneğin kör olanların renk idesi, sağır olanların ise ses
idesi yoktur. Ona göre ideler bütün bilgimizin temelini
oluştururken; deneyim olmadan idelerin oluşması mümkün
değildir.
6 11. Sınıf
 7.
15. Yüzyıl-17. Yüzyıl Filozoflarının Felsefi Görüşlerinin Analizi FASİKÜL

Varlık Anlayışı
Örnek 8
Leibniz de Descartes ve Spinoza gibi töz sorunu ile
Locke’ göre sahip olduğumuz tüm bilgi yaşam içinde ilgilenmiştir. Leibniz’e göre töz sonsuz sayıdadır. Bu töz-
deneyim ve tecrübe sonucunda oluşmaktadır. Duyularımız ara- leri “monad” olarak adlandırır. Monadlar kendi içlerine
cılığıyla yaşam içinde oluşan deneyimlerimiz sahip olduğumuz kapalıdırlar. Bu yüzden birbirini etkiyemezler. Ancak, mo-
bilginin tek kaynağıdır. Bu nedenle sadece duyularımıza açık nadlar arasında bir bağlantı da vardır; bu bağlantı, Leibniz’e
olan şeylerin bilgisine ulaşabileceğimizi kabul eden Locke için göre, monadın özünde saklıdır. Her monad evrenin bir
doğru bilgi ancak duyular sayesinde elde edilen bilgidir. aynasıdır. Bu nedenle birey ile bütün arasında bir bağlan-
tı olduğunu ileri süren Leibniz, her monadın özünde öteki
Buna göre Locke’un savunduğu bilgi anlayışı aşa- monadların her birinin temsil edildiğini savunur. Böylece
ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? monad, çokluk içinde birlik anlamına gelir. Ona göre,
A) Septisizm monadların en üstünde en yetkin varlık olan Tanrı; en
B) Pragmatizm altında ise duyulara açık olan madde yer alır.
C) Empirizm
D) Egzistansiyalizm Bilgi Anlayışı
E) Rasyonalizm
Ona göre her önerme bir özne yüklem yapısı gösterir.
Bu nedenle önermenin özne-yüklem biçimi özseldir. Ancak
tüm önermeler doğruluk koşulları bakımından aynı yapıda
değildir. Leibniz bu bağlamda us (akıl) doğruluklarından ve
olgu doğruluklarından söz eder. “Us doğruluk”ları zorunlu
doğrulardır. Bunlar öncesiz sonrasızdır; doğuştan insan
zihninde bir yatkınlık olarak bulunurlar ve belirli bir olgun-
🗿 Wilhelm Leibniz (1646-1716)
luk düzeyine gelindiğinde insan bunların bilincine varır.
1646 yılında Almanya’nın Leibniz’e göre “us doğruluk”ları arasında en başta Tanrı
Leipzig şehrinde doğmuş- idesi, temel mantık ve matematik ilkeleri bulunur.
tur. Önce Leipzig, sonra Leibniz, bu önermelerin zorunlulukla ve öncesiz son-
Jena Üniversitesi’nde Fel- rasız doğru olduğunu ve bunların aksini düşünmenin ak-
sefe ve Hukuk okudu. Alt- lımızı çelişkiye düşüreceğini söyler. Çünkü bunlar, doğru-
dorf Üniversitesi’nde öğ- luklarını çelişmezlik ilkesine dayanmalarından alırlar.
retim üyesi görevi Örneğin “üçgen üç kenarı olan şekildir,” dedikten sonra
kendisine önerildi, ama bunun aksini düşünmek zihni çelişkiye götürür. Bunların
Leibniz kabul etmedi. doğrulukları zihnin içinde bir bakışta görülür. Bu durum
Bundan sonra da hiçbir bu bilgilerin ya da önermelerin yapısından gelir.
zaman üniversitede çalışmadı, yönetim, diplomasi ve hu-
kuk işlerinde çalıştı. Felsefe, matematik, dil, doğa bilimi ve
ilahiyat alanlarında çalışmalar yapmıştır. 1716 yılında haya-
Not: Leibniz, öncülü Locke’un insan zihninde
tını kaybetmiştir.
daha önce duyulardan geçmemiş olan hiçbir
şey bulunmadığı düşüncesine karşı çıkar.
Ona göre, zihnimizde doğuştan getirdiğimiz
bazı temel doğruluklar bulunur: Bunlar Leib-
niz’in us doğrulukları dediği şeylerdir.

11. Sınıf 7 Felsefe

 7.
FASİKÜL 15. Yüzyıl-17. Yüzyıl Filozoflarının Felsefi Görüşlerinin Analizi
Örnek 9
Leibniz empirist bir filozof olmasına rağman, John Loc-
ke’un insan zihninde daha önce duyulardan geçmemiş olan
hiçbir şey bulunmadığı düşüncesine karşı çıkar. Ona göre, zih-
nimizde doğuştan getirdiğimiz bazı temel doğruluklar bulunur.
Leibniz bunlara “us doğrulukları” adını verir.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi “us doğruluk-
ları” na bir örnek değildir?
A) Tanrı İdesi
B) Çelişmezlik İlkesi
C) Ateşin yakıcı bir madde olması
D) Tutarlılık İlkesi
E) Üçgenin üç kenara sahip olması Hobbes denilince Homo
Örnek 10
Leibniz’e göre evren sonsuz tözlerden oluşur. Bunlar
monadlardır. Monad çokluğun birliğidir. Monadlar kendi içle-
rine kapalı oldukları için birbirlerini etkileyemezler. Monadların
en üstünde en yetkin varlık vardır. Monatların en altında ise
maddeler bulunur.
Buna göre Leibniz’in evren anlayışı ile ilgili aşağı-
dakilerden hangisi doğrudur?
A) Dualist bir töz anlayış benimsemiştir.
B) Monad kendi içinde birliktir.
C) Monist bir töz anlayışı benimsemiştir.
D) Monadların en üstünde Tanrı bulunur.
E) Monad tektir.
Felsefe
“Olgu doğruluk”ları ise olgu dünyasında deneyime
dayalı olarak keşfedilen doğrulardır. Bunların doğrulukları
a posteriori (deneyden gelen bilgi) olarak bilinir. Bu doğ-
rular deneyimde karşılığı olan doğrulardır. Bu nedenle
doğuştan değildirler; sonradan deneyim ve yaşantı yoluy-
la elde edilirler. Doğrulukları da ancak yine deneyim ve
yaşantı yoluyla kanıtlanabilir.
🗿 Hobbes (1588 – 1679)
Felsefe tarihinin Ampirist
görüşe bağlı en önemli
düşünürlerinden biridir.
homini lupus ‘‘İnsan İnsa-
nın Kurdudur’’ sözünün
gelmesi muhtemeledir.
Çünkü Hobbes insana
dair yaptığı incelemelerde
insan yapısı ve doğadaki
konumu üzerine farklı düşünceler ortaya çıkarır.
Hobbes’a göre insan arzularla donatılmış iştahı kaba-
rık mekanik bir canlıdır. Hobbes insanları mekanik bir
canlı olarak görmekte çünkü insan etten kemikten mey-
dana gelmiş doğal bir canlıdır. İçinde bulunduğu dönem
itibariyle yapılan bilimsel çalışmalarda doğayı bir mekanik
süreç olarak görüyordu. Doğanın bir parçayı olan insanda
bu doğa durumunun mekanik bir parçasıydı. Doğal olan
canlı bazı durumlara göre haz duyarken bazı durumlardan
acı duymaktadır. Haz duyduğu şeyler iştahını kabartır.
Hobbes insan duygularının önemine vurgu yaparken ve
duyguların aynı zamanda bizi yönlendirdiğini söyler. İnsan
bazı davranışlar karşısında çaresizde kalabilir. Çaresizlikte
bir insan acı duyar. Acı da bir insan duygusudur diyerek
duyguların insan hayatındaki önemine vurgu yapar. Hobbes
insanın özgür olduğunu düşünür fakat bu özgürlük meta-
fizik bir özgürlük değildir, doğal bir özgürlüktür. Hobbes’in
felsefe düşüncesinde metafizik insan aklının ötesidir ve
dolaysıyla bilinemez, bilinemez şeyler hakkında da yorum
yapmamak gerektiğini düşünür. gerçek olan tek şey mad-
dedir. Madde olan her şey deneyimler ve deney ile gös-
terilebilir.
8 11. Sınıf
 7.
15. Yüzyıl-17. Yüzyıl Filozoflarının Felsefi Görüşlerinin Analizi FASİKÜL

Hobbes, insanın vahşi bir yanının olduğundan bahse- 🗿 Pierre Bayle (1647 – 1706)
der ve bu yanını dizginlemek için devletin zorunlu olarak
1647 – 1706 yılları arasın-
var olması gerektiğini söyler. Çünkü devlet varlığı ile bir-
da yaşamız Fransız düşü-
likte insanın davranışlarının dizginlenebileceğini düşünür.
nür Bayle, düşüncelerini
Devlet olmazsa insan bu vahşiliğiyle başka bir insanın
oluştururken şüphe meto-
hayatına zarar verebilir. İnsan doğası buna müsaittir. Bu
dunu kullanır. Ona göre
yüzden toplumsal bir sözleşmenin yapılması doğal bir
insani bir yeti olan akıl yü-
zorunluluktur. Toplumsal sözleşme ile beraber devlet her-
rütmenin doğal olarak ev-
kesin yaşamlarını güvence altına almış olur ve bu sayade
rensel şüpheye yol açar.
insanlar daha özgür bir yaşam sürebilir. Hobbes’in en
Doğada kesin bilgi diye
önemli eser olan ‘‘Leviathan’’ olarak bilinir. Leviathan is-
bir şey yoktur. Kesin ol-
mini İncil’de geçen vahşi bir yaratıktan alır. Hobbes kita-
mayan her türlü şey içerisinde şüphe barındırır. Bayle Fel-
bında devletin zorunlu varlığından bahseder. İnsan doğa-
sefesi içerisinde Descartes izleri görülmektedir. Bayle’de
sına uygun devlet yapısının nasıl olması gerektiğini
de tıpkı Descartes şüpheyi yöntem olarak kullanır ve doğa-
belirtir. Devlet aynı zamanda adaletin de temsilcisidir.
daki nesnelerin bizi yanıltacağını düşünür. Burdan hareket-
Adalet toplumsal sözleşme ile güvence altına alınmıştır.
le Bayle kendisinden şüphe edilemez olarak Tanrı’dan bah-
seder. Zorunlu olarak Tanrı’ya gitme vardır. Tanrı şüphe
edilemeyecek gerçektir.
“Tarihsel ve Eleştirel Sözlük” eserinde Tanrı’nın insanı
yanıltmayacağı sonucuna ulaşır. Bu eserle beraber Bayle,
akla yönelik şüpheye derinlik kazandırarak sistematik
şüphe metoduna ulaşmıştır.

Örnek 12
Örnek 11
17. Yüzyıl düşünürlerinden Bayle’e göre, aklın bilgisi
Hobbes’a göre felsefenin amacı, etkileri önceden göre-
ve inancın bilgisi olmak üzere iki tür bilgi vardır.
bilme ve bu önceden görmeyi hayatta kullanabilmedir. Felse-
İnanç ile akıl arasında arasında temelden bir çatışma
fenin konusu ise meydana gelişi kavranabilen tüm varlıklardır.
vardır. Çünkü dinin dogmaları doğal aklın ilkelerine
Bu nedenle Hobbes, felsefeye varlıklar öğretisi de demektedir.
aykırıdır. Bu nedenle dinin akla dayanması ya
Hobbes’un tanımına göre, teoloji ve meydana gelişi kavrana-
da akılla açıklanabilmesi mümkün değildir. Ona göre
mayan bütün öteki alanlar, kendiliklerinden felsefenin konusu
dogmalar aklın üstünde değil; akla aykırıdır. Bunlar
dışında kalırlar.
birbiriyle uzlaşamayan iki farklı alandır.
Hobbes’a göre aşağıdakilerden hangisi felsefenin
Bayle’in akıl ve inanç üzerine söyledikleri modern
konusu içinde yer almaz?
düşüncenin kabullerinden hangisini açıklar niteliktedir?
A) İnsan B) Evren C) Bitkiler
A) İnsan merkezli anlayışın benimsenmesi gerekir
D) Tanrı E) Nesneler
B) Teoloji felsefeye egemen olamaz.
C) Toplumsal hayat dünyevidir.
D) Hukuk devlete bağlı olmalıdır.
E) Birey ön planda olmalıdır.

11. Sınıf 9 Felsefe

 7.
FASİKÜL 15. Yüzyıl-17. Yüzyıl Filozoflarının Felsefi Görüşlerinin Analizi

Örnek 13 Örnek 15

17. Yüzyıl Felsefesi’nin kendisine matematik ve fiziğin Aşağıdakilerden hangisi 17. Yüzyılın bilimsel geliş-
yöntemini bilgiye ulaşma yolu olarak seçmesi, yeni ir felsefi meleri içinde sayılamaz?
akımın ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Temele aklı alan bu
A) Siyasi ve Dini otoritelerden bağımsız bilimsel çalışmalar
felsefi akım, doğanın yapısının matematik kavramlarla açıkla-
ortaya konulmuştur.
nabileceğini savunur. Çünkü doğanın yapısı matematik terim-
B) Evrenin nasıl bir sisteme sahip olduğu ile ilgili birçok farkı
lerden oluşmuştur. Bu anlayışta doğa yasaları kesin kavramlara
görüş ileri sürülmüştür.
dayanır; bu kavramlar da zihinden türetilmişler, doğadan çı-
C) Akla duyulan güven deneye verilen önemi azaltmıştır.
karılmamışlardır. Bu nedenle bu akımı benimseyen filozoflara
D) Doğaya egemen olma anlayışı vardır.
göre doğa ile akıl, nesne ile zihin arasında bir uygunluk vardır.
E) Evrende olup biten her şeyin bir neden bağlı olduğu fikri
Paragrafta açıklaması verilen felsefi akım aşağıda- egemendir.

kilerden hangisidir?

A) Rasyonalizm
B) Pragmatizm
C) Empirizm
D) Kritisizm
E) Realizm

Örnek 14 Örnek 16

• Descartes’e göre ruh ve madde olmak üzere iki töz var-
dır. Ruh düşünen; madde yer kaplayan tözdür. Madde
yer kaplar ama düşünemez; ruh ise düşünür ama yer
kaplayamaz.
• Locke’a göre duyum ve düşünüm olmak üzere deneyi-
min iki türü vardır. Duyum, dış dünyadaki şeyler ve sü-
reçlerle ilgiliyken; düşünüm ise kendi zihnimizde gerçek-
leşen işlemlerle ilgilidir.
Spinoza’nın felsefesinde bütün varlıklar sert ve sıkı bir
neden sonuç ilişkisine bağlanmıştır. Ona göre maddî dünyaya
da manevi dünyaya da tek bir yasa egemendir; maddî olaylar
gibi duygular ve ahlaki eylemler de bu tek yasanın hükmü al-
tındadırlar. Burada sayısız varlıkların çokluğu tek bir kaynaktan,
sonsuz tözden, türetilmiştir. Bu sistemin evren tablosunda her
şey, öncesiz ve sonrasız bir düzen içinde zorunlu olarak oluş-
muştur.

Buna göre Descartes ve Locke felsefesinde ortak Buna göre Spinoza’nın evren anlayışı ile ilgili aşa-
olan aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? ğıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Empirist yaklaşımı benimsemişlerdir. A) Materyalisttir.

B) Monist yaklaşımı benimsemişlerdir. B) Deterministtir.
C) Materyalist yaklaşımı benimsemişlerdir. C) İdealisttir.
D) Düalist yaklaşımı benimsemişlerdir. D) Nihilisttir
E) Rasyonalist yaklaşımı benimsemişlerdir. E) Realisttir.

ÖRNEK 1.D 2.C 3.B 4.B 5.D 6.C 7.D 8.C 9.C 10.B 11.D 12.B 13.A 14.D 15.C 16.B

Felsefe 10 11. Sınıf

 1.
TEST Konu Tarama Testi
1. Spinoza’ya göre Ahlak Yasası, Doğa Yasası’na aykırı de-
ğildir. Çünkü doğa yasası gereği, gelişmek, serpilmek is-
teyen beden gibi, ruhta da yetkinleşme, gelişme isteği var-
dır. Bedenin gelişmesi, güçlü ve kuvvetli olması demektir;
ruhun gelişmesi ise düşünce bakımından yetkin olması
demektir. Spinoza, düşünce bakımından yetkin olmayı, en
açık ve en seçik tasarımlara sahip olmak olarak açıklar.
Bu nedenli erdemli bir ruhun, bu tasarımlara ulaşmak için
sürekli etkin olması gerektiğini savunur.
Parçadan hareketle aşağıdakilerden hangisinin Spi-
noza’nın görüşüne uygun olduğu söylenebilir?
A) Fiziksel ve ruhsal eğilimler arasında bir benzerlik yok-
tur.
B) Erdem ruhun düşünce bakımından geliştirilmesidir.
C) Ahlak Yasası yoktur.
D) Erdem insanın bedensel istekleri ile davranışlarının tu-
tarlı olmasıdır.
E) Ahlak Yasası doğa yasasından bağımsızdır.
2. John Locke’a göre insan zihni dünyaya boş bir levha ola-
rak gelir. Locke bunu “Tabula Rasa” diye dile getirir. Bu
nedenle rasyonalistleri eleştiren Locke, tüm bilgilerimizin
kaynağının deney ve alışkanlıklar olduğunu ileri sürer.
Ona göre, insan zihninde, doğuştan gelen hiçbir bilgi ve
düşünce yoktur.
Aşağıdakilerden hangisi John Locke’ un görüşü ola-
maz?
A) Öğrenme diye bir şey yoktur.
B) Deney yoluyla başlangıçta boş olan zihin bilgi ile dolar.
C) Bilginin kaynağı deneyimlerdir.
D) Doğru bilgiye deney ve alışkanlıklar yoluyla ulaşılır.
E) Hiçbir bilgi doğuştan gelmez.
11. Sınıf 11
7.
FASİKÜL
3. Descartes’e göre doğru bilgi açık ve seçik olan bilgidir.
Bu bilginin örneği ise matematiktir. Descartes matemati-
ğin mutlak kesinliğe ulaşmada biricik yol olduğunu savu-
nur. Matematikte bir ilk ilkeler ve bu ilkelerden hareketle
yapılan çıkarımlar vardır. Hem bu ilkeleri kendi gücü ile
kavrayan hem de bu ilkelerden hareketle çıkarımlar yapan
akıldır. Descartes’e göre bu ilk ilkeler “Düşünüyorum, o
halde varım” türünden kendisinden şüphe edilmesi asla
mümkün olmayan sezgi yoluyla elde edilen ilkelerdir.
Buna göre Descartes ile ilgili aşağıdakilerden hangisi
söylenebilir?
A) Empirist bir filozoftur.
B) Her şeyden şüphe eder.
C) Sezgiyi tamamen reddetmiştir.
D) Doğru bilginin kaynağının sezgi olduğunu savunur.
E) Rasyonalist bir felsefi görüş ileri sürmüştür.
4. Bu düşünere göre, varlık ruh ve beden denilen iki ayrı töz-
den oluşur. Ruhta bütün olup bitenlerin dayanağı “düşün-
me” iken; bedenin bütün hallerini taşıyan temel ise “yer
kaplama”dır. Beden düşünmez, ruh da yer kaplamaz. Bu
yüzden ruh ile beden birbirinden özce ayrı olan, temel ni-
telikleri bakımından birbiriyle uzlaşamayan iki tözdür. Bu
anlayışı ile filozof, düalist bir varlık anlayışı ortaya koymak-
tadır.
Yukarıdaki paragrafa konu edilen düşünce ve onu or-
taya koyan filozof, aşağıdakilerden hangisinde doğru
olarak verilmiştir?
A) Kartezyen felsefe- Spinoza
B) İdealizm- Spinoza
C) Kartezyen felsefe- Descartes
D) Materyalizm- Descartes
E) Realizm- Leibniz
Felsefe
 7.
FASİKÜL Konu Tarama Testi
5. Descartes Felsefenin İlkeleri kitabında kesin bir bilgiye
ulaşmada şüpheyi nasıl kullandığını açıklar. Ona göre ger-
çeğe ulaşabilmek için öncelikle tüm nesnelerin varlığın-
dan ve bu nesnelerin bilgisinden kuşku duymak gerekir.
Bu nedenle tüm şeylerin varlığından ve bilgisinden kuşku
duyan Descartes; kuşku duyduğundan kuşku duyamaya-
cağı sonucuna varır. Kuşku duymak için, kendisinin var
olması gerektiğini dile getiren Descartes, bunu edindiği
ilk doğru bilgi olarak görür. Böylece kendisinden sonrada
etkisi hiç geçmeyecek olan sözünü ortaya koyar: “Düşü-
nüyorum, o halde varım”.
Paragrafa konu edinilen Descartes’ın felsefesinde
“şüphe”nin yeri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğ-
ru değildir?
A) Araçtır.
B) Geçicidir.
C) Yöntemdir.
D) Amaçtır.
E) Metottur.
6. Sofistler, varolan her şeyden şüphe etmektedir. Bu ne-
denle her zaman geçerli olan kesin bir bilgiye ulaşmanın
mümkün olmadığını savunurlar. Onlara göre, bilgi kişiden
kişiye değişebilen rölativist bir niteliğe sahiptir.
Descartes doğru bilginin varlığını sorgularken öncelikle her
türlü bilgiden şüphe duyarak, tüm yanılgılardan kurtulup
güvenilir bir bilgiye ulaşmaya çalışır. Doğru bilgiye ulaşın-
ca Descartes, artık şüphe etmeyi bir kenara bırakır.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi Descartes’ın şüp-
heciliğini Sofistlerin şüpheciliğinden ayıran özellik-
lerden biri değildir?
A) Bilgiye ulaşmak için bir yol olarak düşünülmesi
B) Amaç olarak alınmaması
C) Araç olarak kullanılması
D) Bilgi anlayışının temelinde olması
E) Yöntemsel olması
TEST 1. B 2. A 3. E 4. C
Felsefe 12
1.
TEST
7. Spinoza’nın ahlak öğretisi, varlık öğretisine dayanır. Ona
göre Ahlak Yasası, kaynağını doğa yasasından alır. Bu
nedenle insan doğa yasasına uyarak evrensel ahlaka
ulaşabilir. Ve Tanrı’nın da sevgisini kazanır. Çünkü doğa
yasası ile Tanrı bir ve aynı şeydir. Fakat doğa yasasına
ulaşmak için insanın önünde aşması gereken tutku ve
arzu engeli vardır. Bu engeller yalnızca aklın verdiği bilgiy-
le aşıla bilir. Bilgiden aldıkları güç sayesinde insanlar tutku
ve arzularının esiri olmaktan kurtulur, hür ve erdemli olur.
Buna göre Spinoza ile ilgili aşağıdakilerden hangisi
söylenemez?
A) Evrensel ahlak yasasının varlığını savunur.
B) Apriori bilgi erdemli eylemin temelinde yer alır.
C) İnsanın bilgi ile özgür olacağı fikrini benimser.
D) İnsan mutlu olmak için arzu ve isteklerini gerçekleştir-
mek zorundadır.
E) Ahlak anlayışının temelinde panteizm görüşü vardır.
8. ”Dört kuralın bana yeteceği inancına vardım (…)Birincisi,
doğruluğunu apaçık olarak bilmediğim hiçbir şeyi doğru
olarak kabul etmemekti (…) İkincisi, inceleyeceğim güç-
lükleri (…) mümkün olduğu kadar bölümlere ayırmaktı (…)
Üçüncüsü, en basit ve anlaşılması en kolay şeylerden
başlayarak (…) en bileşik şeylerin bilgisine yavaş yavaş
yükselmek için, düşüncelerimi bir sıraya göre yürütmekti.
Sonuncusu ise, hiçbir şeyi atlamadığımdan emin olmak
için, her yanda eksiksiz sayımlar ve genel kontroller yap-
maktı.” Descartes
Descartes’in Metot Üzerine Konuşma adlı kitabından
alınan bu parçaya dayanarak aşağıdakilerden hangisi
Descartes’in amacına uygun değildir?
A) Doğru bilgiye nasıl ulaşılabileceğini ortaya koymak.
B) Aposteriori bilginin en güvenilir bilgi olduğunu göster-
mek.
C) Açık ve seçik bilgiye ulaşmak.
D) Kesin ve güvenilir bir bilginin mümkün olduğunu kanıt-
lamak.
E) Kendisinden şüphe edilmeyecek bir bilgiye ulaşmak
5. D 6. D 7. D 8. B
11. Sınıf
 2.
TEST Konu Tarama Testi
1. Leibniz’e göre birtakım kavramlar deneyden önce zihinde
bulunmaktadırlar; geometrinin kavramları buna örnek ve-
rilebilir. Çünkü duyular bize hiçbir zaman tam bir daireyi
veremezler; bunun gibi sayılar da duyulardan edinilemez.
Bu tür kavramlar zihin için doğuştan olan kavramlardır.
Doğuştan bilgiler arasında her şeyden önce “Tanrı düşün-
cesi” vardır. Bu kavramlar ilkin ruhumuzun derinliklerinde
saklıdırlar, sanki uykudadırlar, zamanla deneyim yoluyla
uyandırılıp yukarıya çıkarılırlar.
Buna göre Leibniz aşağıdaki sorulardan hangisine
cevap vermektedir?
A) Varlık var mıdır?
B) Bilginin kaynağı nedir?
C) Evrensel ahlak yasası var mıdır?
D) Genel geçer bir bilgiye ulaşmak mümkün müdür?
E) Tanrı evrene içkin midir, aşkın mıdır?
2. Spinoza “hak” kavramını insanın kendisini koruma isteğin-
den türetir. Ona göre bir kimsenin ne kadar gücü varsa, o
kadar da hakkı vardır. İnsanın hak alanı, kendisini koruma
ve ilerletme çabasını geliştirdiği alandır. Ancak, kendimizi
koruma isteği, her şeyden önce, varlığımızın, gücümüzün
ve haklarımızın güven altında bulundurulmasını gerektirir.
Bu güvenliğe de ancak devlet ile sağlamak mümkündür.
Aksi takdirde, bencilliklerini geliştirmek uğrunda herkes
birbiriyle savaş halinde bulunur. Bu da kendimizi koruma
isteğimizi gerektiği gibi gerçekleştiremememize neden
olur. Bu durumun farkına varmaları, insanları bir sözleşme
ile devleti kurmaya götürmüştür. Devlet sayesinde her bir
kimsenin varlığı ve ilerlemesi güvence altına alınmıştır.
Paragrafta altı çizili olan ifadeden hareketle aşağıdaki
düşünürlerden hangisinin devlet anlayışının Spino-
za’nın devlet anlayışı ile benzerlik gösterdiği söylene-
bilir?
A) Thomas Hobbes
B) René Descartes
C) Niccolò Machiavelli
D) John Locke
E) Jean-Jacques Rousseau
11. Sınıf 13
7.
FASİKÜL
3. Descartes’a göre töz ruh ve madde olarak ikiye ayrılır. Ru-
hun temel niteliği “düşünme”, maddenin temel niteliği ise
“yer kaplama”dır. Bu iki nitelik bir araya gelemez. Yani ruh
yer kaplamaz, madde ise düşünemez. Buna rağmen bu
iki farklı tözün insanda bir arada bulunduğunu dile getiren
Descartes’e göre, biri ötekinde olup bitenlerin nedeni ol-
mayan ve başlı başlarına ayrı birer gerçek alanına sahip
olan iki tözün aralarında bir bağlantı olması gerekir.
Descartes’ın felsefesinde cevap aradığı; kendisinden
sonraki felsefe sistemlerini de etkilemiş olan felsefi
sorun aşağıdakilerden hangisidir?
A) Varlık ve hiçlik sorunu
B) Doğru bilginin imkanı sorunu
C) Ruh ve beden ikiliği sorunu
D) Akıl ve inanç sorunu
E) Aklın sınırı sorunu
4. Descartes tözü, varolmak için kendisinden başka hiç-
bir şeye gereksinim duymayan bir şey olarak tanımlar.
Descartes’a göre töz sonlu ve sonsuz olarak ikiye ayrılır.
Sonsuz töz Tanrıdır. Çünkü Tanrı varlığını salt kendisine
borçludur, başka hiçbir şeyin yardım ve katkısına gereksi-
nimi yoktur. Sonlu töz ise, ruh ve madde olarak ikiye ayrılır.
Sonsuz töz olan Tanrı, “en yetkin” varlık olarak sonlu töz-
lerin oluşturucusudur.
Spinoza’ya göre töz, kendi kendisinde var olan, kendi ken-
disiyle kavranan anlamına gelir. Bu kavramı karşılayan tek
gerçekliğin Tanrı olduğunu ileri sürer. Ona göre Tanrı ev-
renin biricik tözüdür ve her şey bu tözden türemiştir. Her
şey bu tözün kendisini açımlama derecelerinden ibarettir.
Descartes ve Spinoza’nın töz anlayışları ile ilgili aşa-
ğıdakilerden hangisine ulaşılamaz?
A) Töz anlayışları rasyonalizme dayanır.
B) Töz kavramı “en yetkin olan varlık” ile açıklanmıştır.
C) Düalist töz anlayışını benimsemişlerdir.
D) Töz anlayışları Tanrı kavramına dayanır.
E) Tüm varolanların varlık sebebinin “töz” olduğunu ileri
sürerler.
Felsefe
 7. 2.
FASİKÜL Konu Kavrama Testi TEST

5. Aşağıdakilerden hangisi Leibnize’in sozsuz töz olarak 7. ……………. kavramı Descartes’e göre var olmak için ken-
tanımladığı; onun felsefesinde önemli bir yere sahip dinden başka hiçbir şeyin varlığına muhtaç olmayan şeydir.
olan “monad” kavramının özellikleri arasında sayıla- Spinoza’ya göre ise kendiliğinden ve kendisi için var olan-
maz? dır.

A) Değişmez. Paragrafta boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

B) Bölünemez. getirilmelidir?
C) Şekilsizdir.
A) Varlık B) Ruh C) İdea
D) Uzamsızdır.
D) Madde E)Töz
E) Yalındır.

8. Yunanca’da “birlik” ya da “bir olan” anlamına gelen “mo-

6. Aşağıdaki yargılardan hangisi Modern Düşünce’ye
uygun değildir?
A) İnsan doğanın bir parçasıdır.
B) Felsefenin konusu din değildir.
C) İnsanın özgür bir varlık olmasını sağlayan Tanrı’dır.
D) Felsefe herhangi bir otoriteden bağımsız olmalıdır.
E) Farklı fikirlere saygı duyulmalıdır.
nas” sözcüğünden türetilmiş olan ………… kavramı Le-
ibniz felsefesinin merkezinde yer alır. Yalın, bölünemez,
uzamsız ve şekilsiz ve şeylerin temel unsurları olan bu
kavram, bir başlangıca ve bir sona da tabi değildir. Bir
anda yaratılma ile var olup, bir anda da yok olur.
Buna göre boş bırakılan yere aşağıdaki kavramlardan
hangisi getirilmelidir?

A) Töz B) İdea C) Monad

D) Cevher E) Öz

TEST 1. B 2. A 3. C 4. C 5. A 6. C 7. E 8. C

Felsefe 14 11. Sınıf

 1.
TEST Öğreten Pratik Test
1. Aşağıdakilerden hangisi 17. yüzyılın bilimsel gelişme-
leri içinde sayılamaz?
A) Siyasi ve Dini otoritelerden bağımsız bilimsel çalışma-
lar ortaya konulmuştur.
B) Evrenin nasıl bir sisteme sahip olduğu ile ilgili birçok
farkı görüş ileri sürülmüştür.
C) Akla duyulan güven deneye verilen önemi azaltmıştır.
D) Doğaya egemen olma anlayışı vardır.
E) Evrende olup biten her şeyin bir neden bağlı olduğu
fikri egemendir. Descartes’a göre aşağıdakilerden hangisi filozofun
2. John Locke’a göre töz kendisi herhangi bir şey olmayan ya
da ne olduğu tam olarak bilinemeyen fakat şeylerin varlık-
larını reddedemeyeceğimiz özelliklerinin taşıyıcısı olarak
var sayılan şeydir.
Buna göre töz kavramı ile ilgili aşağıdakilerden
hangisine ulaşılabilir?
A) Tözün taşıyıcısı şeylerin nitelikleridir.
B) Varlığını araştırmak mümkün değildir.
C) Ancak nitelikler aracılığıyla araştırılabilir.
D) Kendine özgü niteliklere sahiptir.
E) Deneyime doğrudan açıktır.
11. Sınıf
7.
FASİKÜL
3. Descartes’a göre filozof, doğruyu tek başına bulmak zo-
rundadır. Bunu yaparken dünyada varolan sorunlarla ile
ilgilenmeyen bir düşünce yapısı kurmamalıdır. Filozofun
nihai macı insana yararlı olacak bilgileri ortaya koymaktır.
Bu amaca giderken belirli ilkelerin ve yolların ortaya kon-
ması gerekir. Ancak böyle hem felsefe hem doğa bilimleri
hem de ahlak alanında, insanlığın işine yarayacak, mutlu
bir yaşam sürmesini sağlayacak temellerin ortaya çıkması
sağlanabilir.
görevleri arasında yer almaz?
A) Metafizik sorunlarla ilgilenmek.
B) Yaşamsal sorunlara bağlantısını koparmamak.
C) Doğru bilginin peşinde olmak.
D) Çalışmalarını belirli ilkelere göre düzenlemek.
E) Mutlu bir yaşama ulaşmanın yollarını aramak.
4. Descartes’e göre ruh ve madde olmak üzere iki töz var-
dır. Ruh düşünen; madde yer kaplayan tözdür. Madde yer
kaplar ama düşünemez; ruh ise düşünür ama yer kapla-
yamaz.
Locke’a göre duyum ve düşünüm olmak üzere dene-
yimin iki türü vardır. Duyum, dış dünyadaki şeyler ve
süreçlerle ilgiliyken; düşünüm ise kendi zihnimizde ger-
çekleşen işlemlerle ilgilidir.
Buna göre Descartes ve Locke felsefesinde ortak
olan aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
A) Empirist yaklaşımı benimsemişlerdir.
B) Monist yaklaşımı benimsemişlerdir.
C) Materyalist yaklaşımı benimsemişlerdir.
D) Düalist yaklaşımı benimsemişlerdir.
E) Rasyonalist yaklaşımı benimsemişlerdir.
15 Felsefe
 7.
FASİKÜL Öğreten Pratik Test
5. Spinoza’ya göre devletin amacı, ölçüsüz bir egoizmin in-
sanlar arasında yaratacağı bir genel savaş durumuna son
vermek, barışı sağlamaktır. Ancak, devletin insanlar üze-
rinde tam bir tahakküm kurarak onları köleleştirmesine de
karşı çıkan Spinoza, devletin insanın özgür bir varlık oldu-
ğunu unutmaması gerektiğini savunur. Spinoza’nın devlet
anlayışı, insanın hem bedenini hem de ruhunu geliştirme-
sine en elverişli olan özgür bir ortamın devlet tarafından
hazırlanmasına dayanır.
Buna göre paragrafta aşağıdaki sorulardan hangisine
cevap verilmemiştir?
A) Devlet neden kurulmuştur?
B) İnsan irade sahibi bir varlık mıdır?
C) Devletin görevi nedir?
D) En iyi yönetim şekli hangisidir?
E) Baskıcı bir devlet anlayışı gerekli midir?
6. Spinoza, iki ayrı töz anlayışına zihin ile bedenin ara-
larında etkileşim problemi oluşturduğu için karşı çı-
kar. Ona göre ikili töz anlayışı insanı iki farlı alana
bölerek bütünlüklü bir açıklama yapamamıştır. Bu
nedenle Spinoza, düşünme ve yer kaplama özellik-
lerini tek tözde bulunan iki farklı nitelik olarak kabul
eder. Bu anlayışıyla beden ve zihin arasındaki kopukluğu
ortadan kaldırdığını savunur.
Spinoza’nın eleştirdiği töz anlayışı ile bu anlayışı or-
taya koyan filozofun adı aşağıdakilerden hangisinde
doğru verilmiştir?
A) Monizm - Locke
B) Düalizm - Locke
C) Monizm - Descartes
D) Düalizm - Descartes
E) Materyalizm - Descartes
TEST 1. C 2. C 3. A 4. D
Felsefe 16
1.
TEST
7. “ ‘Düşünüyorum, öyleyse varım’ önermesi bir kimsenin ak-
lına gelen ilk ve en doğru önermedir. Zira düşüncemizden
edindiğimiz bilgi bedenimizden edindiğimiz bilgiden önce
gelir. Örneğin dokunduğum ya da gördüğüm için bir yer
olduğu kanısına varıyorsam, salt buna dayanarak daha
güçlü bir nedenle düşüncemin var olduğuna ya da bu-
lunduğuna inanmalıyım. Aslında düşüncede pek çok bilgi
vardır ve düşünce kendine birtakım kanıtların oluşumuna
yarayan bazı genel kavramlar da bulur. Örneğin, düşün-
cede sayı ve şekil kavramları bulunduğu gibi açık birçok
ortak kavram vardır.”
Descartes
Buna göre aşağıdakilerden hangisi Descartes’ın bilgi
anlayışına uygun değildir?
A) Doğru bilginin açık ve seçik olması gerekir.
B) Doğru bilginin kaynağı deney ve akıldır.
C) Doğru bilgi apriori bilgidir.
D) Bilgilerin kaynağında deney yoktur.
E) Aklın bilgisi açık ve seçik bilgilerdir.
8. “İnsan doğasında üç temel kavga nedeni buluyoruz. Bi-
rincisi rekabet, ikincisi güvensizlik, üçüncüsü de şan ve
şeref. (…) Devlet olmadıkça herkes herkese karşı daima
savaş hâlindedir. Buradan şu açıkça görülür ki insanlar
hepsini birden korku altında tutacak genel bir güç olma-
dan yaşadıkları vakit, savaş denilen o durumun içindedir-
ler ve bu savaş herkesin herkese karşı savaşıdır.”
Thomas Hobbes
Hobbes’un Leviathan adlı eserinden alınan bu parça-
ya göre toplumda adaletin sağlanması için aşağıdaki-
lerden hangisi gerekli değildir?
A) Devletin yaptırım gücünü kullanması
B) Devletin varolaması
C) İktidarın tek bir elde toplanması
D) Devlet kontrol mekanizmasını oluşturması
E) Yasaların caydırıcı nitelikte olması
5. D 6. D 7B 8. C
11. Sınıf
 4. ÜNİTE:
18. YÜZYIL - 19. YÜZYIL FELSEFESİ

11.SINIF
FELSEFE

8. FASİKÜL:
18. YÜZYIL - 19. YÜZYIL
FELSEFESİ’NİN ORTAYA ÇIKIŞI

KAZANIMLAR
µ 18. Yüzyıl – 19. Yüzyıl Felsefesi’ninn ortaya çıkışı hakkında bilgi verir.
µ Felsefi düşünce ortamının M.S. 2. Yüzyıl – M.S. 5 Yüzyıl arasındaki karakteristik özellikleri anlatılır.
µ 18. Yüzyıl – 19. Yüzyıl Felsefesi’ndeki örnek düşünce ve argümanlar felsefi açıdan değerledirilir.
µ Örnek felsefi metinler üzerinden 18. Yüzyıl – 19. Yüzyıl Felsefesi filozoflarının görüşleri analiz edilir.
µ 18.Yüzyıl – 19. Yüzyıl Felsefesi’ndeki bazı görüşler ifade edilir

µ 18. Yüzyıl - 19. Yüzyıl Felsefesi’nde öne çıkan problemler dile getirilir.
 8.
FASİKÜL 18. Yüzyıl - 19. Yüzyıl Felsefesi’nin Ortaya Çıkışı

18. YÜZYIL-19. YÜZYIL FELSEFESİ’NİN

Örnek 1
ORTAYA ÇIKIŞI

Orta Çağ’ın düşünce ve değer kalıplarının çözülmeye
başlaması sonucunda Rönesans ile “insanın varlığının
anlamı ve bu dünya içindeki yeri” bir problem haline gel-
miştir. Bu problem 17. Yüzyıl Felsefesi ile daha sistemli
bir hal almıştır. Ancak 18. yüzyılda bu sorun en geniş
ölçüsü ile ele alınmış ve bu probleme verilen yanıtların,
günümüze kadar, Batı dünyasının kültür yapısı üzerinde
çok kesin etkileri olmuştur. Bu nedenle 15-17. Yüzyıl
Felsefesi, Aydınlanma Felsefesi’ne zemin hazırlamıştır,
diyebiliriz.
Tarih boyunca felsefe, her çağda, toplumsal olayların et-
kisi altında kalmıştır. Bunun en önemli nedeni filozofların kendi
yaşadıkları dönemlerinde var olan sorunlardan etkilenmeleri ve
bu sorunlara bir çözüm sunmak için çaba harcamalarıdır.
18 - 19. Yüzyıl Felsefesi de hem kendisinden önceki dönemde
hem de kendi döneminde gerçekleşen toplumsal olayların et-
kisinde kalmıştır.
Buna göre bu parçadan hareketle aşağıdaki yargı-
lardan hangisine ulaşılamaz?

Aydınlanma, Orta Çağ’ın kapanması ile, Orta Çağ’ın A) 18. Yüzyıl Felsefesi Skolastik Düşünce’nin ekişinden kur-
hayat anlayışına karşı yeni bir dünya görüşü olarak orta- tulamamıştır.
ya çıkmıştır. Bu gelişmeyi açan Rönesans’tır. Orta Çağ
B) Felsefe yaşamla iç içedir.
döneminde Batı, ortaya konulan tüm problemlere din te-
C) 18-19. Yüzyıl Felsefesi’ni etkileyen birden fazla problem
melinde açıklamalar getirmiştir. Bu yüzden Orta Çağ
vardır.
Felsefesi’ne; aklın kullanımına izin verme yen, baskıcı ve
eleştiriye kapalı bir düşünme sistemi egemen olmuştur. D) Toplumsal olaylar kültürel gelişmeler üzerinde etkili olmuş-
Rönesans’ın ortaya çıkışıyla bu baskı azalmış, “insanın tur.
dünyadaki yeri” bütün otoritelerden bağımsız sadece akıl E) Filozoflar toplumsal olaylara kayıtsız kalmamıştır.
ve deneyi temele alarak problem edinilmeye çalışılmıştır.
Ancak Rönesans’ın bir geçiş dönemi olması nedeniyle
Orta Çağ’ın izlerini taşıması, bu amacın tam olarak ger-
çekleştirilememesine sebep olmuştur. Bununla birlikte
ortaya çıkan bilimsel ve felsefi gelişmeler, din merkezli
düşünceden insan merkezli düşünceye geçilmesini sağla-
mıştır. Bu nedenle, yeni bir dünya görüşünü aramada ilk
denemeleri yapan Rönesans düşüncesinin formülleri,
doğal olarak, henüz bulanıktır. Rönesans, “yeni” olanı
arama yolunda bir araştırma çağıdır. 17. yüzyılda bu durum
değişmiştir: 17. yüzyıl Rönesans’ın ortaya koyduğu, buluş
ve ilkeleri sistemli bir düşünce ile derleyip düzenleyen bir Not: 18. yüzyılın sonlarına doğru ortaya çıkan
yüzyıldır. Fransız Devrimi, bir bakımdan, bu düşünce-

18. yüzyılda ise Kilise ve dinin otoritesinden uzak, lerin politik-sosyal alana uygulanmasından

insanın hayatına kendi aklını kullanarak kendisi yön vere- doğmuştur. Tazminat’tan beri bizim de geçir-

ceği görüşü hakimdir. Batı’da yaşanan bu bireysel ve diğimiz değişmeler ile devrimlerde Aydınlan-

toplumsal değişimlerden dolayı 18- 19. Yüzyıl Felsefesi’ne ma düşüncelerinin büyük bir payı vardır.

“Aydınlanma Felsefesi” adı verilir. Bu dönemde öne çıkan

filozoflar, aklı merkeze koymuş; insanın aklı temele alarak
tüm bireysel ve toplumsal sorunlardan kurtulabileceğini
ileri sürmüşlerdir. Bu nedenle bu çağ, “Akıl Çağı” olarak
da bilinir.

Felsefe 2 11. Sınıf


18. Yüzyıl - 19. Yüzyıl Felsefesi’nin Ortaya Çıkışı
18. YÜZYIL-19. YÜZYIL FELSEFESİ’NİN
AYIRICI NİTELİKLERİ
Bu dönem felsefesini daha iyi anlamak için öncelikle
dönemin özelliklerine ve öne çıkan problemlerine bakmak
gerekir.
18. Yüzyıl - 19. Yüzyıl Felsefesi’nin Temel
Özellikleri ve Öne Çıkan Problemleri
“Aydınlanma Felsefesi” olarak da bilinen 18-19. Yüzyıl
Felsefesi’nde insan, doğadan daha üstün bir varlık olarak
değil; doğanın bir parçası olarak görülür. İnsanın akıl
sahibi bir varlık olması, onun eylemleriyle dünyayı daha
güzel bir yere dönüştürebilme gücüne ve özgürlüğüne
sahip olduğu, düşüncesini doğurmuştur. Bu nedenle
“Aydınlanma”; insanı, düşünen, eleştiren, özgür bir varlık
olarak ele almıştır. Akla duyulan kesin güven birçok alan-
da gelişme kaydedilmesini sağlamıştır. Hem ekonomik ve
siyasi alanda hem de bilim, sanat ve felsefede yapılan
çalışmalarda bu düşüncenin yansımaları görülmüştür.
Aydınlanmanın ana özelliği, laik bir dünya görüşünü
kendisine temel yapması, bu laik görüşü hayatın her ala-
nında uygulamaya çalışmasıdır. Rönesans ile başlayan ve
17. Yüzyıl Felsefesi ile sistemli bir hal alan Kilise ve dinin
insana belirlediği amaçtan uzaklaşma; 18. yüzyılda haya-
tın her alanında laikleşme hareketi ile en yüksek noktası-
na erişecektir.
18. Yüzyıl-19. Yüzyıl Felsefesi’nin Genel Özellikleri
✳ Akla duyulan güven artmıştır.
✳ Siyasi ve dini otoritelere karşı çıkış vardır.
✳ Düşünce özgürlüğü fikri oluşmuştur.
✳ Aydın ve yazarlar sınıfı oluşmuştur.
✳ Sanat, felsefe ve edebiyatta önemli eserler verilmiş-
tir.
✳ Fransız İhtilali ve Sanayi Devrimi sonucunda oluşan
problemler tartışılmıştır.
✳ Felsefede yeni ekoller çıkmıştır.
11. Sınıf
8.
FASİKÜL
Örnek 2
18. Yüzyıl Felsefesi’nin ortaya çıkmasında etkisi olan bir-
çok gelişme söz konusudur.
Aşağıdakilerden hangisi gelişmeler arasında yer
alamaz?
A) Rönesans Düşüncesi
B) Coğrafi Keşifler
C) Hümanizm Anlayışı
D) 20. Yüzyıl Felsefesi
E) Reform Hareketleri
Örnek 3
Orta Çağ’ın Kilise temelli düşüncesi Rönesans hareketi
ile çözülmeye başlamıştır. 17. Yüzyıl düşünürlerinin bilime yö-
nelmesi ile güç kazanan bu hareket; 18. yüzyılda Aydınlanma
Düşüncesi sayesinde hayatın tüm alanlarına nüfus ederek; tüm
otoritelere karşı bir başkaldırıya dönüşmüştür. Aydınlanma filo-
zofu Immanuel Kant insanın geçirdiği bu süreci bir Aydınlanma
süreci olarak ele alırken; Aydınlanma kavramını, “insanın kendi
suçu ile düşmüş olduğu bir ergin olmayış durumundan kendi
aklını kullanarak kurtulması” olarak tanımlamıştır.
Paragraftan hareketle aşağıdaki yargılardan hangi-
sine ulaşılamaz?
A) Felsefe, sanat ve bilimde görülen Kilise etkisi, Rönesans
ile tamamen ortadan kalkmıştır.
B) Kant’a göre Aydınlanma öncesinde olan tüm durum ve
olaylar insanın sorumluluğundadır.
C) Rönesans düşüncesi kendisinde sonra oluşacak gelişme-
lere zemin hazırlamıştır.
D) Akla verilen önem her dönemde farklılık göstermiştir.
E) Aydınlanma Düşüncesi, insanın kendi aklı kullanarak eyle-
mesine dayanır.
3 Felsefe
 8.
FASİKÜL 18. Yüzyıl - 19. Yüzyıl Felsefesi’nin Ortaya Çıkışı

18. Yüzyıl-19. Yüzyıl Felsefesi’nde Öne Çıkan 🗿 Descartes

Problemler
✳ Bilginin Kaynağı
Kendisinden asla şüphe
duyulmayacak açık seçik
✳ Birey-Devlet İlişkisi bir bilgiye ulaşmak için
✳ Ahlakın İlkesi tüm var olanlardan ve on-
ların bilgisinden şüphe
✳ Varlığın Oluşu eder. Bu şüphenin so-
nunda “Düşünüyorum, o

Bilginin Kaynağı Problemi hâlde varım.” önermesine

ulaştığında düşünme ey-
Bu dönem felsefesinde akla duyula güven; filozofları
leminden şüphe edeme-
aklın aydınlattığı doğru bilgilere ulaşma çabasına yönelt-
yeceğini fark eder ve
miştir. “Bilgi nedir?”, “İnsan, nelerin bilgisini bilebilir?” ve
böylelikle kesin bilgilerin kaynağının akıl olduğuna ulaşır. Bu
“Bilginin sınırı var mıdır?” gibi sorular sorarak filozoflar, onun
nedenle bilgi, sonradan oluşan deneyimlerle değil doğuştan
doğasına yönelik farklı düşünceler ortaya koymuşlardır.
gelen aklın ilkeleriyle gerçekleşir.
Böylece bu dönem filozofları, her ne kadar doğru bilginin
mümkün olduğu görüşünde anlaşsalar da bilginin kayna-
ğı ile ilgili birbirlerinden ayrılmıştır. Bilgi ile ilgili sorulan
tüm soruların temelinde ortaya koymak ve insanın doğru
bilgiye nasıl ulaşacağını belirlemek vardır. Bu tartışmalar,
felsefenin iki ana akımı olan rasyonalizm ve empirizm
Örnek 4
görüşlerini oluşturmuştur.
Descartes, Felsefenin İlkeleri adlı eserinde: “Gerçeği ara-
Rasyonalizm, bilginin hiçbir deney ve gözleme dayan-
yanın yaşamında bir kez tüm şeylerden gücü yettiği ölçüde
madan (a priori), sadece akılla oluştuğunu savunurken;
kuşku duyması gerekir.” ve “Bu nedenle kendilerinden kuşku
empirizm ise bilginin deneyden geldiğini (a posteriori)
duyulan tüm şeylere yanlış gözüyle bakmak da yararlı olur.”
savunur. Bu iki görüşü uzlaştırmaya çalışan 18. yüzyıl fi-
der. Böylelikle o, en ufak bir kuşku içeren her şeyin yanlış kabul
lozofu Kant ise bilginin hem akıl hem de deneyime bağlı
edildiği bir başlangıç noktası belirler. Bu, hiçbir konuda kesin
olduğu görüşündedir. Bu dönemin bilgi anlayışını daha iyi
ve doğru bilgi diye bir şeyin olmadığını öne süren İlk Çağ kuş-
kavrayabilmek için 17. Yüzyıl filozofu olan aynı zamanda
kucularının yaklaşımından farklıdır.
rasyonalist bir bilgi anlayışını benimseyen Descartes’ın;
17. Yüzyıl filozofları arasında yer alsa da aydınlanma Buna göre Descartes’ı İlk Çağ kuşkucularından
felsefesinin başlatıcısı olarak da bilinen empirist filozoflar- ayıran özelliği aşağıdakilerden hangisidir?
dan J. Locke’un ve rasyonalizm ile empirizim akımlarını
A) Duyu deneyiminden kuşku duymuyor olması
sentezleyen 18. Yüzyıl filozofu Kant’ın bilgi anlayışlarına
bakmak gereklidir. B) Kuşkuyu doğru bilgiye ulaşmak için bir yöntem olarak
kullanması
C) Gerçekliğin bilinemez olduğunu savunması
D) Tüm bilgi iddialarının yanlış olduğunu düşünmesi
E) Bilgi edinmede aklın tek başına yetersiz olduğunu öne
sürmesi

Felsefe 4 11. Sınıf


18. Yüzyıl - 19. Yüzyıl Felsefesi’nin Ortaya Çıkışı
🗿 J. Locke
Ona göre insan zihni do-
ğuştan boş bir levhadır
(Tabula Rasa). İnsan son-
radan yaşantı sonucunda
bilgiyi elde eder. Locke’a
göre, insan duyu organları
sayesinde, deneyimler
aracılığıyla dış dünyadan
aldığı izlenimleri zihninde
tasarlayarak bilgiye ulaşır.
🗿 Kant
Ona göre bilgi edinmede
ne sadece akıl ne de sa-
dece deneyimlerin tek ba-
şına yeterli değildir. Kant
insanın bilgi edinmede
hem aklı hem de dene-
yimleri birlikte kullandığını
savunur. “Algısız kavramlar
boş, kavramsız algılar kör-
dür.” Sözü ile duyu verileri
olmadan aklın; aklın kate-
gorileri olmadan da deneyimin bir anlam ifade etmediğini
belirtmiştir. Böylece Kant; bilgi anlayışıyla rasyonalizm ve
empirizmi birleştirerek yeni bir felsefi ekol ortaya koymuştur:
Kritisizm. Bu akıma göre, insan; duyuları aracılığıyla dış
dünyadan aldığı verileri aklın kategorilerinde işleyerek bil-
giyi elde eder.
11. Sınıf
8.
FASİKÜL
Örnek 5
18- 19. Yüzyıl Felsefesi insanı ve doğayı ele alırken mer-
keze aklı koymaktadır. Bu dönemde felsefe, sanat, bilim gibi
alanlarda yapılan çalışmalarda akla kesin güven söz konusu-
dur. Bu nedenle bu döneme “Aydınlanma” ve “Akıl Çağı” gibi
farklı isimlerde verilmiştir.
Aşağıdakilerden hangisi 18- 19. Yüzyıl Felsefesi’nin
özellikleri arasında gösterilemez?
A) Felsefe alanında önemli eserler verilmiştir.
B) Her alanda yeniliğe açık bir anlayışa sahiptir.
C) Dini otoritelere karşı bağlılık gerekli görülmüştür.
D) Bireyin mutluluğu ve özgürlüğü ön planda tutulmuştur.
E) İnsan hakları ve düşünce özgürlüğü gibi fikirler ileri sürül-
müştür.
Örnek 6
Kant’ın amacı, metafizikte de bilimlerdeki gibi bilgilerin
elde edilip edilemeyeceğini göstermektir. Bunun için önce bil-
ginin oluşumunu açıklamaya çalışır. O, aklın kullanımını teorik
ve pratik olarak ikiye ayırır. Teorik aklın sınırları içindeki doğa
bilgimizin temelinde şekilsiz bir sıvıya benzeyen duyu verileri
bulunur. Bu duyu verileri, anlama yetimizde önceden hazır
olarak bulunan (apriori) ve bir kap gibi iş gören kategorilere
yerleştirilerek bilgi hâline getirilir. Teorik akıl; ruh, tanrı vb. ideler
üzerinde düşünmeye başladığındaysa çelişkilere düşer. Çünkü
bu ideler duyularla algılanamadığından kategorilerle de biçim-
lendirilemez. Artık duyular üstüyle ilgili olan pratik aklın alanına
girilmiş demektir.
Bu parçadan aşağıdaki yargıların hangisi çıkarıla-
maz?
A) Metafizik bilgi ancak teorik akıl vasıtasıyla elde
edilebilir.
B) Bilginin oluşum sürecinde zihin ve duyum birlikte
çalışır.
C) Aklın çeşitli alanlarda geçerli farklı işlevleri vardır.
D) Görünenin dışında akılla kavranan dünyaya pratik
akılla geçilir.
E) Doğa ile ilgili bilgilerimizin temelinde duyu verilerinin
kategorilerle işlenmesi vardır.
2018 AYT
5 Felsefe
 8.
FASİKÜL 18. Yüzyıl - 19. Yüzyıl Felsefesi’nin Ortaya Çıkışı

Birey-Devlet İlişkisi Problemi

Örnek 7 18. Yüzyıl Felsefesi, devletin her türlü gücü elinde
bulundurduğu, mutlak monarşiyle yönetilen devlet anlayı-
Locke’a göre insanın dış dünya ile ilgili edinebileceği bil- şına karşı çıkar. Monarşiye dayalı devlet anlayışına karşı
ginin yegane aracı duyu organlarıdır. İnsan yaşamı boyunca, öne sürülen görüşler şöyledir:
duyular aracılığı ile tüm var olanlar hakkındaki doğru bilgiye
ulaşabilir. Bu nedenle bilginin tek kaynağı duyulardır, deneyim-
dir. Duyular aracılığıyla yaşadığımız deneyimler bizim dış dünya 🗿 J. Locke
ile ilgili bilgimizin temelini oluşturur.
John Locke her ne kadar
Buna göre Locke aşağıdaki bilgi görüşlerinden 17. Yüzyılda yaşamış olsa
hangisine karşı çıkmaktadır? da mutlak monarşi ile yö-
netilen devlet anlayışına
A) Empirizm
karşı çıkışıyla Aydınlanma
B) Kritisizm
Dönemi’nin de başlatıcı
C) Rasyonalizm
olmuştur. Ona göre, doğa
D) Entüisyoniz durumunda insanlar bir-
E) Pragmatizm birleriyle eşit haklara
sahip olduğu ve özgürce
eylemde bulunabilmekte-
dir. Ancak toplumdaki bu düzeni bozan kişiye, zarar gören
kişi orantılı bir şekilde olmak koşuluyla ceza verme hakkına
sahiptir. Locke’a göre ceza verme konusunda insanlar öfke-
lerine yenik düşüp, orantısız güç kullanır. Bu nedenle top-
lumda oluşabilecek bu kargaşayı önlemek için insanlar
Örnek 8
kendi iradeleriyle siyasal bir otoriteye haklarını devretmiş-
lerdir. Böylece devlet kurulmuş olur. Locke için en iyi yöne-
“Bilgi deneyle başlar ama deneyden doğmaz.”
tim şekli vatandaşların hak ve özgürlüklerini korumak için
İmmanuel Kant güçler ayrılığı ilkesini benimseyen demokrasidir.

Aydınlanma filozofu olan Kant, Saf Aklın Eleştirisi

adlı eserinde dile getirdiği sözüyle aşağıdakilerden han-
gisini dile getirmiş olamaz?
🗿 Hobbes (1588-1679)
Hobbes 17. yüzyılda yaşa-
A) Bilginin kaynağı deneydir.
mış ve yaşadığı dönem
B) Bilginin elde edilmesinde akıl da rol oynar.
itibariyle düşünceleriyle
C) Bilginin tek kaynağı deney değildir. Varlık ve Siyaset felsefe-
D) Bilgi, deneyden gelen verilerin yorumlanması ile oluşur. leri alanlarında adından
E) Bilginin tek kaynağı akıl değildir. sıklıkla söz edilmektedir.

Felsefe 6 11. Sınıf

 8.
18. Yüzyıl - 19. Yüzyıl Felsefesi’nin Ortaya Çıkışı FASİKÜL

Siyaset Anlayışı: 🗿 Montesquieu

Hobbes, hukuk ve devlet felsefesini Leviathan adlı
Montesquieu’ya göre,
eserinde dile getirir. Ona göre, devlet yapay bir kurumdur.
hukuk insanın doğasında
İnsanlar tarafından belli nedenlerden dolayı oluşturulmuş-
yerleşik olarak vardır;
tur. Devletin kurulmasının nedenini insanın doğal duru-
ancak insanların gerek-
muyla açıklayan filozofa göre, insan her şeyden önce
sinmelerinin aldığı çeşitli
kendi varlığını sürdürmeye çalışan bir varlıktır. Doğal du-
biçimlere göre de huku-
rumunda insanlar eşittir ve herkes kendi istek ve amaçla-
kun kurallarının değiştiğini
rı doğrultusunda hareket eder. Böyle bir durumda herkes
savunur. Bu nedenle ya-
her şey üzerinde hak sahibi demektir. Hobbes’a göre
saların niteliğini, yapıldığı
menfaatlerin çatışmasıyla güvenlik sorunları ortaya çık-
toplumun belirleyeceğini
mıştır.
söyler. Ona göre hem ku-
Herkesin herkesle savaştığı doğa durumunu “İnsan,
rumlar hem de yasaların varlığı keyfi değildir; bunların varo-
insanın kurdudur” sözleriyle açıklayan Hobbes, can güven-
luşu ve etkileri için belli birtakım doğal koşulların bulunması
liği olmadığı için insanların zorunlu olarak bazı haklarını
gerekir. Özgür bir varlık olan insanın bu özgürlüğünün ko-
bir egemene devrederek, bir anlaşma ile devleti kurduk-
runması için devlette güçler ayrılığı ilkesinin benimsenmesi
larını dile getirir. Bu anlaşma ya da sözleşme ile insan,
gerektiğini savunan Montesquieu, devlet anlayışı ile günü-
“doğa durumundan” “yurttaşlık durumuna” geçmiştir.
müz devlet anlayışını oluşturmuştur diyebiliriz.

🗿 Rousseau
Varlık Anlayışı: Doğa durumunda insanla-
rın birbirleriyle eşit ve
Hobbes deneyci bir düşünürdür. Bir şeyi anlamak ya
mutlu yaşadıklarını savu-
da hakkında fikir beyan etmek için o şeyin deneyimlen-
nan Rousseau; tarımla
mesi gerektiğini düşünür. Bir şeyi var diyebilmemiz içinde
birlikte ortaya çıkan özel
onun var olduğunun belirtilmesi gerekir. Dolaysıyla varlık
mülkiyet anlayışı ile bu du-
hakkındaki en kesin ve net olan ifade onun deneyimlenen
rumun bozulduğunu ileri
şeyler hakkında gösterilen net ifadelerdir. Hobbes var
sürer. Doğa durumundaki
olanlar üzerine incelemesini cisimci madde anlayışı ile
eşitliğin ortadan kalkması
geliştirdiği düşünceyle başlar. Tek tek maddelerden hare-
ile ortaya çıkan tembellik
ketle bütüne ulaşılabileceğini düşünür. Dış dünyaya bak-
ve lüks düzenin tamamen
tığımız zaman bir şeye var diyebilmemiz için onu deneyle
bozulmasına sebep olmuştur. Bu nedenle insanların bir
açıklanması gerektiği düşüncesi üzerinden maddelerin
araya gelerek zorunlu olarak “toplumsal sözleşme” yapıp;
varlığı açıklanır. Hobbes’a göre varolanlar maddeden tü-
devleti kurduğunu düşünür.
remiştir. Her madde ise bir cisimdir ve cisimler insan
düşüncesinin sınırlarını indirgenemeyecek kadar fazladırlar.
Biz cisimlerin sadece madde olarak deneyimlediğimiz
ölçüde var olduklarını söyleyebiliriz. Fakat insan düşünce-
sinden bağımsız olan çok fazla cisim olduğu gibi cisimler
dünyanın her parçasını oluştururlar.

11. Sınıf 7 Felsefe

 8.
FASİKÜL 18. Yüzyıl - 19. Yüzyıl Felsefesi’nin Ortaya Çıkışı
Örnek 9
17. Yüzyıl Felsefesi’nde olduğu gibi 18- 19. Yüzyıl Fel-
sefesi’nde de devletin nasıl oluştuğu hususunda farklı görüşler
ortaya atılmıştır. Devletin nasıl kurulduğu üzerine ileri sürülen
bu görüşler aynı zamanda devletin nasıl olması gerektiği soru-
suna da cevap sunmaya çalışmıştır. Bu filozofların başına 17.
Yüzyılda Hobbes ve Locke 18. Yüzyılda ise Rousseau gelmek-
tedir.
Buna göre bu filozofların devlet anlayışları ile ilgili
aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Hobbes’a göre insanlar doğal durumunda birbirleri ile sa-
vaş halindedir.
B) Montesquieu’ya göre devletteki güçler ayrılığı ilkesi insa-
nın hak ve özgürlüklerinin korunması için zorunludur.
C) Locke ve Rousseau insanın doğal durumdaki hali ile ilgili
aynı fikri savunmuşlardır.
D) Rousseau’ya göre doğal durumda insan insanın kurdudur.
E) Locke’a göre doğal durumda insanlar dayanışma halinde
yaşabilirler.
Felsefe
Örnek 10
I. Devletin görevi suç işleyen kimseleri adaletli bir
şekilde cezalandırmaktır.
II. En iyi yönetim şekli mutlak monarşidir.
III. Doğa durumunda herkes eşit ve özgürdür.
IV. Toplumsal sözleşme özel mülkiyet hakkı ile bozu-
lan toplum düzenini yeniden sağlamak için yapıl-
mıştır.
V. En iyi yönetim şekli güçler ayrılığı ilkesine dayalı
demokrasidir.
VI. Doğa durumunda savaş ve kargaşa ortamı vardır.
VII. Devlet toplumsal düzeni ve güvenliği sağlamak
için her türlü baskıyı uygulayabilir.
VIII. Sözleşme savaş durumunu sonlandırmak için in-
sanların kendi rızalarıyla haklarını bir egemene
devretmeleridir.
IX. En iyi yönetim şekli demokrasidir.
X. Sözleşme toplumda işlenen suçları cezalandırma
hakkının bir egemene devredilmesi için yapılmış-
tır.
XI. Devletin görevi insanların hak ve özgürlüklerini ko-
ruma altına alarak toplumdaki düzeni sağlamaktır.
Hobbes Locke Rousseau
Doğa Durumu
Sözleşmenin
Yapılma Nedeni
Devletin Görevi
Yönetim Şekli
Yukarıda numaralandırarak verilen bilgileri yu-
karıda verilen boş tabloya uygun gelecek şekilde yer-
leştiriniz.
Buna göre tablo dikkate alındığında hangisi yan-
lıştır?
A) Yönetim şekli Hobbes için II numaradır.
B) Devletin görevi Rousseou için XI numaradır.
C) Sözleşmenin yapılma nedeni Locke için V numaradır.
D) Doğa durumu Hobbes için III numaradır.
E) Yönetim şekli Rousseou için IX numaradır.
8 11. Sınıf
 8.
18. Yüzyıl - 19. Yüzyıl Felsefesi’nin Ortaya Çıkışı FASİKÜL

Ahlakın İlkeleri Problemi 🗿 Bentham

18-19. Yüzyıl Felsefesi’nin akla olan kesin güven bu
dönemin ahlak anlayışını da belirlemiştir. Dönemin filozof- Bentham’a göre ise ey-
larından Kant ve Bentham aklı merkeze alan bir ahlak lemde niyet değil, sonuç
anlayışı ileri sürmüşlerdir. önemlidir. Sonuçta bireyin
kendisiyle birlikte çoğun-
luğun faydasına yönelik
🗿 Kant olan eylem iyidir ve mutlu-
luğa yol açar. İnsan eyle-
Kant’a göre; bir eylemin minde haz ve acıyı
değerini belirleyen niyettir. düşünerek, hangisi daha
Kişisel bir çıkarla yapılma- çok fayda getirecekse ona
yan eylemler, iyidir. Ona göre hareket eder. İnsanın
göre ahlaki eylemde belir- mutlu olması çevresiyle de ilgili olduğu için eylemlerde ola-
leyici olan eylemin sonucu bildiğince çok insanın faydası düşünülmelidir. Utilitarizm
değil, eyleme temel olan ahlak öğretisinin kurucusudur.
niyettir. Eğer insan eyle-
mine temel aldığı ilkeyi
herkes için yasa olacak
şekilde seçerse; evrensel Örnek 12
bir ahlak yasası mümkün olabilir.
Faydacılık (Utilitarizm) için, en doğru ahlaki
eylem, faydası en yüksek olan eylemdir. Filozoflar ta-
rafından fayda birçok farklı şekilde yorumlanmış olsa
da genellikle mutluluk ile ilişkilendirilir. Faydacı-
Örnek 11
lık anlayışında; en iyi, ahlaki davranış en çok sa-
yıda insana en büyük mutluluğu sağlayacak eylem
Felsefe Tarihi incelendiğinde, insanın eylemlerinin bir
olarak formüle edilir. Bu görüşe karşı çıkan filozoflar, mutluluk
ölçütü olup olamayacağı sorunun, farklı dönemlerde farklı fi-
ya da haz kavramının merkeze alınarak eylemde bulunulma-
lozoflar tarafından birçok kez ele alındığı, tartışıldığı görülür.
sının ahlaki bir boyutunun olmadığını savunmuşlardır. Çünkü
Antik Çağ filozoflarından Platon ve Aristoteles’e göre insanın
ahlaki eylem ancak insanın, eylemde bulunurken kendi çıkarına
eylemlerinin ölçüsü “iyi” olana ulaşmaktır. “İyi” Platon’a göre en
göre değil; evrensel bir ilkeye göre hareket etmesi ile müm-
yüksek idea iken; Aristoteles için “iyi” yaşamın nihai amacı olan
kündür.
mutluluktur. Aydınlanma filozofu Kant ise insanın eylemlerinin
temeline tüm insanlığı içine alabilecek üç ahlaki ilkeyi yerleştirir. Yukarıda verilen bilgilerden hareketle aşağıdaki-
Bu ilkelerin temelinde insanın akla sahip bir varlık olması vardır. lerden hangisinde faydacılık akımının temsilcisi ile bu
akımı eleştiren filozof sırasıyla doğru olarak verilmiştir?
Yukarıdaki pasaj aşağıdaki felsefi problemlerden
hangisine bir cevap niteliğindedir? A) Berkeley- Kant
B) Hume- Mill
A) Varlık nedir?
C) Bentham- Kant
B) Evrensel ahlak yasası var mıdır?
D) Hume- Kant
C) Doğru bilginin kaynağı nedir?
E) Bentham- Mill
D) Din ve felsefe arasındaki ilişki nedir?
E) Evren olup biten şeylerin bir nedeni var mıdır?

11. Sınıf 9 Felsefe

 8.
FASİKÜL 18. Yüzyıl - 19. Yüzyıl Felsefesi’nin Ortaya Çıkışı

temelinde diyalektik adını verdiği evrensel bir ilke vardır.

Örnek 13
“Doğa insanı bir ereğe göre yaratmıştır; bu erek ne ola-
bilir? Birçok ahlâk öğretilerinin ileri sürdükleri gibi, bu “mutlu-
luğa erişmek” olsa, doğa insanı çok yanlış, çok ters yaratmış
demek gerekirdi. Çünkü mutlu olması için insana yalnız içgü-
düleri pekâlâ yeterdi. Nitekim hayvan bu bakımdan pek rahat;
içgüdüleri onu gidilecek yere kendiliklerinden götürüyor (…)
Ama, insanda içgüdülerden başka bir de akıl var; işte bu akıl
denilen güç de, kılı kırk yaran bu yeti de, insanı hiç de mutlu-
luğa götüren bir şey değil; mutluluğa ulaştırmada hiç de iyi bir
kılavuz değil. Bundan dolayı doğa insan için mutluluktan başka
bir şeyi göz önünde bulundurmuş olmalı.”
Immanuel Kant
Diyalektik tez (sav), antitez (karşı sav) ve sentez (yeni sav)
olmak üzere üç aşamadan oluşur. Doğa, varlık, kültür, uy-
garlık, düşünce “geist”ın diyalektik hareketiyle ya da değişi-
miyle meydana gelir. Hegel’e göre bu değişimin bir amacı
vardır o da “mutlak aklın” kendisini tam olarak gerçekleştir-
mesidir.
Hegel’in varlık anlayışında her varlık, kendinde bir şey
olma potansiyeli taşır. Her varlığın olacağı şey için önce
kendine yabancılaşması gerekir. Sonra yeni bir sentezle
olabileceği şeye dönüşür. Örneğin bir kayısı çekirdeği bir
tohumdur ve bu tohumda bir ağaç ve ağaçta bir kayısı
olma potansiyeli vardır. Kayısı çekirdeğinin yeniden mey-
ve olma süreci diyalektik bir döngüdür.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi Kant’ın düşün-

cesine uygun değildir?

A) İnsan otonom bir varlıktır.

B) İnsan davranışlarından sorumludur.
C) En yüksek iyi mutluluktur.
D) İnsan ve hayvanda ortak özellikler vardır.
E) İnsanın davranışlarının bir amacı vardır. Örnek 14

Hegel’e göre diyalektik süreç tüm gerçekliğin temelini

Varlığın Oluşu Problemi
Hegel varlık konu-
sunda gerçekte var
olanın “ide”, “mutlak
ruh”, “tin” ya da
“geist” adını verdiği
“mutlak akıl” oldu-
ğunu savunur. Ona
göre “geist” durağan
değil değişen, farklı-
laşan manevi bir
varlıktır. Hegel’e
göre “geist” sürekli
bir oluş ve bir ge-
lişme içindedir. Dün-
yada var olan her şey bu değişimin ürünüdür. Bu değişmenin
oluşturur. Bu süreci düşünce ve olgusal gerçekliğe karşılık
gelen diyalektiğin üçlü gelişim evreleri açıklayan Hegel, varolan
her şeyin başka bir şey olma eğilimini kendi içinde taşıdığını ve
uygun koşullar sağlandığında bu değişimin gerçekleştiğini ileri
sürer.
Hegel’in diyalektik sürecin temeline koyduğu bu
üç evre sırasıyla aşağıdakilerden hangisinde doğru ola-
rak verilmiştir?
A) Antitez - Tez - Sentez
B) Sentez - Antitez - Sav
C) Antitez - Sav - Sentez
D) Sentez - Antitez - Tez
E) Tez - Antitez - Sentez

ÖRNEK 1.A 2. D 3. A 4. B 5. C 6. A 7. C 8. A 9. D 10. D 11. B 12. C 13. B 14. C

Felsefe 10 11. Sınıf

 1. 8.
TEST Konu Tarama Testi FASİKÜL

1. Locke’a göre doğa durumunda herkes eşittir. Locke’un
Felsefesi’nde doğa durumu insanların birbiriyle dayanış-
ma hâlinde olduğu bir durum olarak düşünülmüştür. Eğer
bir kişi bu barış durumunu bozarsa; zarara uğrayan kişi
tarafından orantılı bir şekilde cezalandırılır. Cezalandırma
işinde insanların öfkelerine yenik düşebileceklerini belir-
ten Locke, bu durumun kargaşa yaratabileceğini söyler.
Dolayısıyla hukukun güvencesi için haklarını insanların
kendi istekleriyle siyasal bir otoriteye yani devlete devret-
tiklerini belirtir.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi Locke’un devlet
anlayışına uygundur?
A) Doğa durumunda insan insanın kurdudur.
B) Toplumun düzenini sağlamak için yöneticilerin sınırsız
yetkileri vardır.
C) Meşru yönetimin kaynağı çoğulcu iradedir.
D) Eşitlik insanın doğasına aykırıdır.
E) Devletin kaynağı Tanrı’dır.
2.  Hobbes’a göre devlet toplumsal düzeni ve güvenliği
sağlamak için her türlü önlemi almakla yükümlüdür.
 Locke’a göre Devletin görevi suç işleyen kimseleri
adaletli bir şekilde cezalandırmaktır.
3. Aydınlanma Yüzyılı’nın ideali, bilginin ilerlemesine daya-
nan entelektüel bir kültürdür. Aklın aydınlattığı doğrular ile
beslenecek olan bu kültür sonsuz bir ilerlemeye adaydır.
Akla karşı beslediği bu güven yüzünden Aydınlanma Dü-
şüncesi, geleneklerin köleliğinden kurtulacağına, kaderini
kendisi kendi eliyle düzenleyeceğine, insanın özgürlük ve
mutluluğunun boyuna artacağına inanır. Bu güvenle tari-
hin oluşturduğu bütün kurumları aklın süzgecinden geçirir;
toplumu, devleti, dini ve eğitimi aklın ilkelerine göre yeni
baştan düzenlemeye girişir; nihayet, yolunu aklın göster-
diği bu durmadan gelişip ilerleyen entelektüel kültür temeli
üzerinde insanlığın birleşeceğine inanır.
Parçadan hareketle aşağıdakilerden hangisi söylene-
bilir?
A) Aydınlanma hareketi felsefe ile sınırlı kalmıştır.
B) Aydınlanma düşüncesi halka ulaşamamıştır.
C) Aydınlanma hareketi siyasi bir temele sahiptir.
D) Aydınlanma düşüncesi her alanda aklın temele alınma-
sına dayanır.
E) Sanat ve edebiyat alanlarında aydınlanma düşüncesi
yer bulamamıştır.

 Rousseau’ya göre devletin görevi insanların hak ve

özgürlüklerini koruma altına alarak toplumdaki dü-
zeni sağlamaktır.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Üç devlet anlayışında da en iyi yönetim şekli demokra-

si olarak kabul edilir.
B) Hobbes mutlak monarşiyi savunur.
C) Locke denetleyici bir devlet anlayışı ileri sürer.
D) Üç filozof da devletin görevini belirlemiştir.
E) Rousseau, bireysel hakların korunmasını önemsemiş-
tir.

11. Sınıf 11 Felsefe

 8.
FASİKÜL Konu Tarama Testi
4. Doğa durumdaki yaşayışta tam bir eşitlik olduğunu savu-
nan Rousseau; tarımın başlaması ve buna bağlı olarak
mülkiyet kavramının ortaya çıkması ile bu durumun bo-
zulduğunu ileri sürer. Toprağın işlenmesi, bölünmesine
sebep olmuştur. Böylece “hak” ve “haksızlık” kavramları
ortaya çıkmıştır. Bu nedenle bozulan düzenin tekrar sağ-
lanması için insanların bir toplumsal sözleşme yaptığını
dile getiren Rousseau’ya göre sözleşme ile mülkiyet ve
eşitsizlik pekiştirilmiş, özgürlük ise ortadan kaldırılmıştır.
Buna göre Rousseau’nın devlet anlayışı ile ilgili aşa-
ğıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Devlet bireyin hak ve özgürlüklerini korumalıdır.
B) Özel mülkiyet anlayışı insanın insan yapan özelliği or-
tadan kaldırmıştır.
C) Sözleşme ile insanlar eşit haklara sahip olmuştur.
D) Devlet özel mülkiyet anlayışını olumlamıştır.
E) Devletin görevi toplumun düzenini sağlamaktır.
5. I. Özgün bir felsefi gelenek geliştirilememiştir.
II. Hukuk sistemi Kilise’ye bağlıdır.
III. Felsefede yeni ekoller çıkmıştır.
IV. Felsefede önemli eserler verilirken; sanat ve edebiyatla
ilgilenilmemiştir.
V. Aydın ve yazarlar sınıfı oluşmuştur.
VI. Dini otoritelere karşı çıkılırken; siyasi otoritelere bağlı
kalınmıştır.
Yukarıda verilen özelliklerden hangisi ya da hangileri
18 - 19. Yüzyıl Felsefesi için söylenebilir?
A) Yalnız II
B) Yalnız I
C) II, III, V
D) III ve V
E) I ve III
TEST 1. C 2. A 3. D
Felsefe 12
1.
TEST
6. “Doğa insanı bir ereğe göre yaratmıştır; bu erek ne ola-
bilir? Birçok ahlâk öğretilerinin ileri sürdükleri gibi, bu
“mutluluğa erişmek” olsa, doğa insanı çok yanlış, çok ters
yaratmış demek gerekirdi. Çünkü mutlu olması için insana
yalnız içgüdüleri pekâlâ yeterdi (…) Ama, insanda içgü-
dülerden başka bir de akıl var; işte bu akıl denilen güç de
kılı kırk yaran bu yeti de insanı hiç de mutluluğa götüren
bir şey değil; mutluluğa ulaştırmada hiç de iyi bir kılavuz
değil. Bundan dolayı doğa insan için mutluluktan başka bir
şeyi göz önünde bulundurmuş olmalı.”
Immanuel Kant
Parçadan hareketle Kant’a göre “doğanın insan için
göz önünde bulundurduğu şey” aşağıdakilerden han-
gisidir?
A) Özgürlük B) İyi C) Mutluluk
D) Huzur E) İnanç
7. Locke’a göre, Descartes’in doğuştan insan zihninde bu-
lunduğunu söylediği mantığın ana ilkeleri olan “özdeşlik
ilkesi” ile “çelişmezlik ilkesi”, yaşam içinde öğrenilen ilke-
lerdir. Descartes’in savı doğru olsaydı, bu ilkeleri çocukla-
rın çok küçük yaşlardan itibaren bilmeleri gerekirdi. Çünkü
çocukların ruhlarında yerleşik olan şeyleri bilmemeleri
de bir çelişme olurdu. Ancak çocuklarda böyle bir ilkenin
öğretilmeden oluşmadığını yaşam içinde gözlemlediğini
söyleyen Locke, çocukların “çelişmezlik ilkesi”ni öğrenme-
den çok önce; acıyı tatlıdan, kırmızıyı sarıdan ayırt etmeyi
öğrendiğini söyler. Bu nedenle Descartes’in savı, Locke’a
göre hatalıdır.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi Locke’un Descra-
tes’e yönelttiği eleştiriler arasında yer almaz?
A) Bilginin kaynağı ne akıl ne de deneydir.
B) Doğuştan gelen hiçbir ide yoktur.
C) Yaşam içinde edinilen deneyimler tüm bilgimizin teme-
lidir.
D) Mantık ilkeleri yaşantı sonucunda oluşur.
E) Zihin boş bir levhadır.
4. C 5. D 6. A 7. A
11. Sınıf
 2.
TEST Konu Tarama Testi
1. Hegel’e göre tüm gerçekliğin temelini diyalektik süreç
oluşturur. Diyalektik süreci, düşünce ve olgusal gerçekliğe
karşılık gelen diyalektiğin üçlü gelişim evreleriyle açıkla-
yan Hegel, varolan her şeyin başka bir şey olma eğilimini
kendi içinde taşıdığını ve uygun koşullar sağlandığında bu
değişimin gerçekleştiğini ileri sürer.
Hegel’in diyalektik sürecin temeline koyduğu bu üç
evre sırasıyla aşağıdakilerden hangisinde doğru ola-
rak verilmiştir?
A) Sentez - Tez - Antitez
B) Sentez - Antitez - Sav
C) Tez - Antitez - Sentez
D) Sentez - Antitez - Tez
E) Antitez -Tez - Sentez
2. “İnsanlar, yaşamlarını ödeve uygun olarak koruyorlar ama
ödevden dolayı değil. Buna karşılık eğer talihin kötü cil-
veleri ve umutsuz acı, yaşamdan tat almayı büsbütün yok
ettiyse eğer ruhu güçlü olan mutsuz kişi, cesareti kırılmış
ya da yıkılmış olmaktan çok alınyazısına küserek yaşam-
dan bağarını koparmayı dileyebilir. Ancak yaşamını onu
sevmeden, eğilimden ya da korkudan değil ödevden dola-
yı yine de sürdürüyorsa işte o zaman maksiminin ahlaksal
içeriği vardır.”
Immanuel Kant
Buna göre Kant bir eylemin “ödevden dolayı” gerçek-
leşmesini aşağıdaki kavramlardan hangisi ile açıklar?
A) Töz B) Mutluluk C) İyi isteme
D) İyi E) İnanç
11. Sınıf 13
8.
FASİKÜL
3. Montesquieu, iki toplum arasındaki ilişkiyi düzenleyen
hukukun devletler hukuku, devlet içindeki siyasi ilişkileri
düzenleyen hukukun siyasal hukuk ve kişiler arası ilişki-
leri düzenleyen hukukun da medeni hukuk olduğunu ileri
sürer. İnsanın özgür bir varlık olduğunu savunan düşünür;
bu özgürlüğün korunması için devletlerde güçler ayrılığı
ilkesinin benimsenmesi gerektiğini savunur. Bu nedenle
devletlerde bulunan yasama, yürütme ve yargı güçlerinin
birbirini denetlemesini özgürlüğün korunmasının şartı ola-
rak görür.
Buna göre Montesquieu ile ilgili aşağıdakilerden han-
gisi yanlıştır?
A) Devletin gücünün denetlenmezse özgürlük önünde en-
gel oluşturabileceğini savunur.
B) Günümüz devlet sisteminin temelini oluşturmuştur.
C) Hukuk sistemini düzenlemiştir.
D) Devleti doğa durumu ile açıklamıştır.
E) Birey ve devlet arasındaki ilişkiyi tartışmıştır.
4. I. Bilgi aprioridir.
II. Bilgi hem akıl hem deneye dayanır.
III. Bilginin kaynağı deneyim ve tecrübedir.
Yukarıda açıklamaları verilen felsefi akımlar aşağıda-
kilerden hangisinde doğru verilmiştir?
I II III
A) Sensualizm Kritisizm Empirizm
B) Empirizm Kritisizm Rasyonalizm
C) Rasyonalizm Kritisizm Empirizm
D) Sensualizm Empirizm Rasyonalizm
E) Rasyonalizm Kritisizm Sensualizm
Felsefe
 8.
FASİKÜL Konu Kavrama Testi
5. I. Mülkiyet anlayışı insanlar arasındaki eşitliği bozmuştur. 7.
II. Devletin yasama, yargı ve yürütme yetkileri birbirinden
ayrılmalıdır.
III. İnsanlar zorunlu olarak “toplumsal sözleşme” yapmıştır.
IV. En iyi yönetim şekli mutlak monarşidir.
V. Olması gereken doğal yaşama uygun olan yasaların
çıkarılmasıdır.
Yukarıda numaralandırılmış olarak verilen bilgilerden
hangisi ya da hangileri Rousseau’nun görüşlerine uy-
gundur?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
D) II, IIII ve V E) I, III ve V
6. Newton’un fizikte yaptığı devrimi örnek alarak aydınlan-
macı aklın sınırlarını çizen Kant; insanın “kendi aklını
kullanma cesareti göstermesi” üzerine büyük bir felsefe
inşa etmiştir. Böylece Rönesans ile başlayan Skolastik
Düşünce eleştirisi aydınlanma ile artık bir ete, kemiğe bü-
rünmüştür. Aydınlanma, insanı hayatın her alanını tekrar
ele alacak ve her alandaki değerleri kendi aklını kılavuz
alarak yeniden inşa edecektir.
Buna göre Kant ve Aydınlanma ile ilgili aşağıdakiler-
den hangisi yanlıştır?
A) Aydınlanma ile insan aklına olan güven artmıştır.
B) Kant Felsefesi ile bir devrim yaratmıştır.
C) Aydınlanma, Rönesans düşüncesinden etkilenmiştir.
D) Kant Felsefesi ile insana bir çağrıda bulunmaktadır.
E) Newton, Aydınlanma Dönemi düşünürleri arasında yer
alır.
TEST 1. C 2. C 3. D 4. C
Felsefe 14
2.
TEST
 Antik Çağ Felsefesi’nde insan doğanın bir parçası
olarak görülmüştür. Bu nedenle ilk filozoflar içinde
yaşadıkları doğanın nasıl oluştuğunu sorgulamışlardır.
 Orta Çağ Felsefesi’nde doğa; varlıkların en az değerli
olanıdır; Tanrı ise en yetkin ve en değerli varlıktır.
Bu nedenle bu dönem düşünürleri insanın doğadan
ne kadar uzaklaşırsa o kadar Tanrı’ya yaklaşacağını
savunmuşlardır.
 Aydınlanma Felsefesi’nde insan; doğanın bir parça-
sıdır, doğa da insanın bir parçasıdır. Bu nedenle bu
dönem filozoflarından bazıları doğadan hareketle
insanı anlamaya çalışmış; bazıları ise insandan ha-
reketle doğayı açıklamaya çalışmıştır.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Aydınlanma Felsefesi Antik Çağ Felsefesi’nden etki-
lenmiştir.
B) Aydınlanma Felsefesi kendisinden önceki dönemler-
den etkilenmiş olsa da kendine özgü bir felsefi sistem
geliştirebilmiştir.
C) Orta Çağ Felsefesi dini öğretileri temele alır.
D) Felsefe Tarihi’nde doğa ile insan birbirinden ayrılmaz
bir bütün olarak ele alınmıştır.
E) Orta Çağ Felsefesi’nin konusu inançtır.
5. E 6. E 7. D
11. Sınıf
 1.
TEST Öğreten Pratik Test
1. Aydınlanma 18. Yüzyılda Fransa’da ortaya çıkan, etkileri
Almanya’da ve başka Avrupa ülkelerinde de duyulmuş ve
yaşanmış olan düşünce sistemidir. Bu düşüncenin belirgin
özellikleri, insan yaşamında sürekli devam eden bir gelişi-
me inanmak, insan aklına kesin bir güven duymak, dinsel
inancı ve geleneksel değerleri tartışmacı bir anlayış içinde
ele almaktır. Hayatın tüm alanlarına nüfuz etmiş bu yeni
dünya görüşü insanın kendisine odaklanmıştır.
Buna göre 18-19. Yüzyıl ile ilgili aşağıdakilerden han-
gisi kesinlikle doğrudur?
A) Hümanizm anlayışının; hayatın her alanında ve devle-
tin tüm kurumlarında merkeze alması talep edilmiştir.
B) Aydınlanma hareketi 18. yüzyıldan öncesine dayanır.
C) Felsefe ve sanat alanında birçok gelişme görülürken,
bilim alanındaki çalışmalar yetersiz kalmıştır.
D) Aydınlanma hareketi tüm Avrupa’ya ulaşamamıştır.
E) Siyasi otoriteye her koşulda bağlılık düşüncesi devam
etmiştir.
2. John Locke için devlet doğal bir kurum değildir. Çünkü
devlet bir anlaşma ile insanların sonradan kurduğu bir ya-
pıdır. Locke’a göre devlet hiçbir zaman tek bir kişinin ya da
birkaç kişinin koşulsuz bir egemenliği olamaz. Çünkü böy-
le bir durumda devleti yönetenlerin dışında kalan herkes
kendi haklarından vazgeçmiş olur. Bu, Locke için devletin
kendi kuruluş amacı ile çelişir. Ona göre devlet insanların
haklarını birbirlerine karşı korumak için kurulmuştur. Bu
nedenle devlette egemen olan bir ya da birkaç kişinin iste-
ği değil; yasanın kendisi olmalıdır.
Paragraftan hareketle Locke’un devlet anlayışla ilgili
aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Devletin görevi insanları birbirlerine karşı işleyebile-
cekleri suçlardan korumaktır.
B) Yasalar, bir kişinin ya da bir grubun menfaatine göre
düzenlenemez.
C) Devlet aile gibi bir kurum değildir.
D) Devletin temeli, yasalardır.
E) Devlet yapma bir kurum değildir.
11. Sınıf 15
8.
FASİKÜL
3. Rousseau’ya göre insan özgür bir varlık olarak doğması-
na rağmen devleti kurduktan sonra mülkiyet anlayışının
pekiştirilmesi ile özgürlüğünden yoksun kalmıştır. Ancak
bu durumun insanın doğasına uygun olmadığını savunan
Rousseau, bu tutarsızlığı ortadan kaldırmak için insanın
kabul ettiği, yapı ve tutumuna özgür iradesiyle bağlandığı
bir devlet biçiminin oluşması gerektiğini savunur. Ancak
böyle bir devlet biçiminde birey, devletin yalnız bir nesnesi
olarak değil; kurulmasında payı olan bir öznesi olarak gö-
rülebilir.
Buna göre Rousseau’nun devlet anlayışının temelin-
de aşağıdakilerden hangisinin ön planda tutulduğu
söylenebilir?
A) Devletin devamlılığı
B) Bireyin hak ve özgürlükleri
C) Siyasi otoriteye bağımlılığı
D) Toplumun mutluluğu
E) Özel mülkiyet anlayışı
4. İnsan bilgisinin deney yoluyla elde edilebileceğini iddia
eden bilgi anlayışı; “insan bilgisinin, aklın temel ilkelerin-
den gelme, kesin, zorunlu ve genel-geçer, kaynağının ise,
insan zihni olduğu” görüşüne karşılık, bilginin kaynağını
“içinde yaşanılan çevreden alınan duyumlar, görgüler, kı-
saca deneyde” bulan ve bundan başka bütün yolların yan-
lış olduğunu iddia eden bir görüşü benimser. Buna göre,
bilginin kaynağı, ister doğrudan doğruya görme vasıtasıy-
la olsun, isterse deneyleme yoluyla olsun, her iki şekilde
de bilginin meydana gelmesinde aklın en küçük bir rolü
yoktur.
Yukarıdaki pasajda açıklaması verilen felsefesi görüş
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kritisizm
B) Empirizm
C) Duyumculuk
D) Rasyonalizm
E) Nihilizm
Felsefe
 8. 1.
FASİKÜL Öğreten Pratik Test TEST

5. “Ne kadar özen gösterilse de bebekler dünyaya geldikle-
rinde çevrelerini saran, çeşitli ve sürekli biçimlerde etkileri
altına girdikleri cisimlerin zihinlerinde bıraktığı izlenimler-
den kurtulamazlar. Işık ve renkler, sesler ve dokunulur
nitelikler çocukların duyularını uyarma ve zihinlerine gir-
mede etkindir fakat bir çocuk yetişkin olana dek siyah ve
beyaz dışında hiçbir şey görmeyeceği bir yere kapatılsa
bir istiridye ya da ananasın tadını hiç yemediğinden bile-
meyeceği gibi kızıl ya da yeşil idelere de sahip olamaz.”
7. Antik Yunan filozoflarından Protagoras, devletin ne ol-
duğu ve nasıl bir yapıya sahip olması gerektiği üzerinde
durmuştur. Ona göre insanlar eşit doğarlar ve bu neden-
le eşitsizlik insanın doğasına aykırıdır. Toplumda köle ve
efendi ayrımı yapılmamalıdır.
Protagoras’ın eşitlik ile ilgili söyledikleri aşağıdaki
filozoflardan hangisinin devlet anlayışı ile benzerlik
göstermektedir?

J. Locke A) Hobbes
B) Rousseau
“İnsan Zihni Üzerine Bir Deneme” adlı kitabında söy-
C) Kant
lediği sözden hareketle Locke’un bilgi görüşü ile ilgili
D) Machiavelli
aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?
E) Montesquieu
A) Rasyonalizmin bilgi anlayışı hatalıdır.
B) Çocuklarda doğuştan hiçbir ide bulunmaz.
C) İnsan zihninde duyularla algılanılmayan hiçbir şeyin
bilgisi yoktur.
D) Bazı ideler zihinde doğuştan bulunur.
E) Bilginin kaynağı deneyimlerdir.

6. “Yalan yere verilen bir sözün ödeve uygun olup olmadığı
sorununu en kısa, en yanılmaz şekilde aydınlatmam için,
kendime şunu sorarım: doğru olmayan bir sözle kendimi
güç durumdan sıyırma (benim ve başkaları için) genel
yasa olacak olsa, memnun olur muydum? (…) Böylece
çok geçmeden farkına varırım ki, yalanı gerçi isteyebilirim,
ama yalan söyleme konusunda genel bir yasa hiç isteye-
mem”.
Immanuel Kant
Kant’ın Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi adlı
kitabında söylediklerine göre, Evrensel Ahlak Yasa-
sı’nın özelliği aşağıdakilerden hangisi olabilir?
8. “Aydınlanma”, insanın düşünme ve değerlemede din ve
geleneklere bağlı kalmaktan kurtulup kendi aklı, kendi
görgüleri ile hayatını aydınlatmaya girişmesidir.
Aşağıdaki yargılardan hangisi “Aydınlanma” insanı-
nın bir özelliği değildir?
A) Kendi değer yargılarını oluşturmak.
B) Kendi aklını kullanmak.
C) Otoritelere bağlı kalmak.
D) Özgür irade ile eylemde bulunmak.
E) Varolan bilgileri sorgulamak.

A) Deneyimler sonucunda oluşması

B) Kişinin çıkarına uygun olması
C) Belli bir çıkara uygun olması
D) Evrensel olması
E) Toplumun çıkarına uygun olması

TEST 1. A 2. E 3. B 4. B 5. D 6. D 7. B 8. C

Felsefe 16 11. Sınıf

 4. ÜNİTE:
18. YÜZYIL - 19. YÜZYIL FELSEFESİ

11.SINIF
FELSEFE

9. FASİKÜL:
18. Yüzyıl - 19. Yüzyıl
Aydınlanma Felsefesi

KAZANIMLAR
µ 18. Yüzyıl – 19. Yüzyıl Aydınlanma Felsefesi hakkında bilgi verir.
µ Felsefi düşünce ortamının 18. Yüzyıl – 19. Yüzyıllar arasındaki karakteristik özellikleri anlatılır.
µ 18. Yüzyıl – 19. Yüzyıl Felsefesi filozoflarının görüşlerine yer verilir.
µ Örnek metinler üzerinden 18. Yüzyıl – 19. Yüzyıl Felsefesi filozoflarının görüşlerinin tartışmaları konu edinilir.
µ 18. Yüzyıl – 19. Yüzyıl Aydınlanma Felsefesi’nin günümüz düşünce ortamına etkisi ifade edilir.
 9.
FASİKÜL M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi

18. YÜZYIL-19. YÜZYIL FİLOZOFLARININ 🗿 Condillac (1715 - 1780)

FELSEFİ GÖRÜŞLERİNİN ANALİZİ Condillac, Etienne Bonnot de

🗿 Voltaire (1694 - 1778)

Orta Çağ düşünce ve
siyaset anlayışının izle-
rinin silindiği dönem
olarak Fransız İhtilali
olarak kabul edilir.
Fransız İhtilali özellikle
yurttaşlık, özgürlük ve
yönetimin dini ritüellere
göre belirlenmesi nok-
tasında değişim ve dö-
nüşümü temsil eder.
Voltaire’de Fransa İhtilali’nin ortaya çıkmasında öncü sayı-
labilecek filozoflardandır. İnsan hakları ve yurttaş hakları
düşüncesi Fransız filozofun temel felsefi görüşleridir. İn-
sanların toplumsal olarak bir arada rahat yaşamaları için
devletler her kişinin haklarını gözetmeli ve güvence altına
almakla yükümlü olmalıdır. Devletler kendi sınırları içerisin-
de yaşamakta olan yurttaşların huzur ve güvenliğini koru-
mak zorundadır. Aksi durumda devlet işlevini yerine getire-
mez. Voltaire göre kilisenin belirlemeleri ve kutsal kabul
gibi doğmalardan insanların kurtulmalı gerekir. Özgürlüğü
elinden alınmış bir yurttaş üretim gerçekleştiremez, faydalı
olamaz. Sadece kendi aklını özgür biçinde kullanabilen ki-
şilerin faydalı olabilirler.
(1715-1780) Fransız Aydın-
lanma filozofu olan Condil-
lac, rasyonalizm–empirist
tartışması içerisinde tıpkı Lo-
cke’nin Deneyci Felsefe an-
layışını takip eder. Aynı za-
manda Newton’un bilimsel
çalışmalarından da etkilenen
Condillac, İnsan Bilgisinin Kö-
keni Üzerine Deneme’yle bilginin kökeninin ne olduğunu tar-
tışır. Condillac için bilgi deneyden bağımsız değildir. Dış
dünyanın bilgisini deneyimleyerek doğru bilgiye ulaşabiliriz.
Fakat dış dünyanın bilgisini deneyimleme de Condillac için
duyuların önemi büyüktür. Duyumlar Üzerine İnceleme adlı
eserinde duyuların önemini heykel örneği üzerinden anlatır.
Heykeldeki mermer örneği üzerinden beş duyu hakkında
düşüncelerini dile getirir. Dokunma duyusunun duyuların
en önemlisi olduğunu söyleyen Condillac, nesnelerin kav-
rayabilmemiz açısından dokunma duyusunun önemini be-
lirtir. Nesnelerin bilgisine dokunarak deneyimler ve hisse-
deriz. Bu sayede dış dünyanın bilgisi hakkında sonuca
varılır.
🗿 Hume

Voltaire’nin en önemli eseri ‘‘Felsefe Sözlüğü’’dür. Hume kendi başına bir

Felsefe birikimlerini bu eserde kaleme almıştır. Voltaire figür değildir. Onun dü-
her ne kadar ateist olarak kabul edilse de bu eserinde şüncesi üzerinde Loc-
ateistlerin Tanrı tanımaz ve değerlerin yok sayılması gibi ke’nin önem bir yapısı
durumların da karşısında durur. Daha çok Deist olarak vardır. Locke aklın nasıl
kabul edilir. çalıştığını sağduyuya
Sanat ve edebiyat alanında yetkin bir birikimliliği var- dayanacak bir biçimde
dır. Özellikle şiir yazmayı çok sevmektedir. Şiirleri daha çözmeye çalışır Bilgi
çok yönetimleri hicvetmek üzerinedir. nasıl ortaya çıkar ve bil-
ginin oluşturduğu un-
surlar nelerdir diyerek
öncelikle psikolojik bir yaklaşımı çözmeye çalışır. Hume
aslında klasik metafizik ve epistemolojik geleneği parçala-
mıştır. Bu parçalama da temel argüman nedensellik ilkesi-
dir. Nedensellik İlkesi aynı zamanda Hume’nin bilgi görüşü-
nü yansıtır.

Felsefe 2 11.Sınıf

M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi
Bilgi Görüşü
Hume’nin bilgi görüşünü anlayabilmek için nedensellik
öğretisine bakmak gerekir. Nedensellik bir şeyin başka bir
şeye sebep olduğunu ve ilerde de sebep olacağını kabul
etmektir diye tanımlanabilir. Hume’nin kendi ifadesiyle
‘‘Herhangi bir neden olmaksızın oluşturulan bir şey hiçbir
şey tarafından üretilmiştir ya da başka bir ifadeyle hiçbir
şey”i nedeni olarak alır. Ancak “hiçbir şey”, bir şey olama-
yacağı ya da iki dik açıya eşit olamayacağı gibi asla bir
neden de olamaz. Hiçbir şey’in iki dik açıya eşit olmadı-
ğını anlamamızı sağlayan sezgi yardımıyla, onun hiçbir
zaman bir neden olamayacağını algılarız; dolaysıyla her
nesnenin var oluşunun gerçek bir nedeni olduğunu algı-
lamamız gerekir.
Hume’nin nedensellik ifadesinde çok güçlü biçimde
septisizm akıl yürütmesi vardır. Nasıl oluyor da akıl ba-
ğımsız olan iki görüyü birleştirme yetisini kendinde bulur.
Burada akıl nedensellik ilkesinde kendi sınırını aşmaktadır.
Hume’ye göre nedensellik temellendirilmemiştir. Bu ne-
denle varlıkta hiçbir şekilde temellendiremez.
Hume’nin bahsettiği yalın anlamıyla: masa üzerinde
duran bir silgiye, kalem ile kuvvet uygulayarak itebilirim
ve ben bu itme esnasında: kalemi, silgiyi ve hareketi
görebiliyorum fakat bunlar arsındaki bağın zorunlu oldu-
ğunu hiçbir zaman göremem. Bu bakış açısı doğru ve aynı
zamanda çok kışkırtıcı bir şeydir. Hume şunu işaret eder;
ona göre cevabı verilmemiş çok büyük sorunlar var diye-
rek bütün Avrupa Felsefesi’nin göz kapattığı bir şeyi
gösterir. Aklın sonuç çıkarmasını mümkün kılan hiçbir şey
yokken, aklın kendisi neden sonuç çıkarır? Hume’ye göre
akıl; kendi sınırını aşmaktadır. Hume bu nedenle bütün
Avrupa Felsefesi’nin kalbine dinamit bırakmıştır ve o di-
namit her şeyi dağıtmıştır.
Ahlak Anlayışı
Hume, ahlak anlayışı ile kendi çağdaşlarından ayrıl-
maktadır. Hume, anlakı daha çok bir olgu olarak kullan-
maktadır. Ampirist gelenek daha çok kavram açıklaması-
nı deney ve gözleme dayandırarak açıklarken Hume
ahlaki bir olgu olarak açıklamanın mümkün olmadığını dile
getirir. İçinde bulunduğu ampirist insan davranışlarında
aklı referans alırken Hume daha çok her tek durumun
sağladığı faydaya vurgu yapar. Bu nedenle Hume için
11.Sınıf
9.
FASİKÜL
duygucu bir ahlak anlayışına sahiptir diyebiliriz. Hume’nin
ahlak anlayışındaki faydacı duygu durumunu Antik Çağ’da
sürekli dile getirilen hazcı anlayış ve acının felsefesi üze-
rinden yapılan etik tartışmalarla beraber okumalıyız. Antik
Çağ’da eylemlerin temel amacının insana fayda sağlamak
olduğu düşüncesi Hume içinde geçerlidir. Bir eylemin
ahlaklı olup olmaması onun sağladığı faydayla doğru
orantılıdır. Hume aynı zamanda bu faydacı ahlak anlayı-
şının siyaset içinde geçerli olması gerektiğini düşünür.
siyasetin işlevi de fayda sağlamak olmalıdır.
🗿 Immanuel Kant (1724- 1804)
Immanuel Kant, 1724
yılında Doğu Prusya’da,
Königsberg şehrinde bir
saraç ustasının oğlu
olarak dünyaya geldi.
Kısıtlı imkanlar içinde
büyüdü. 1740 yılında
Königsberg Üniversite-
si’ne giren Kant, burada
başlıca felsefe ile doğa
bilimleri okudu. Üniver-
siteyi bitirince, dönemin
diğer aydınları gibi Kant da bir süre öğretmenlik yaptı. Daha
sonra üniversitede felsefe, fizik, coğrafya alanlarında ders-
ler verdi. Çok çalışkan ve katı bir disipline sahip olduğu bi-
linen Kant, 1801 yılında Königsberg’te hayatını kaybetti.
Saf Aklın Eleştirisi, Pratik Aklın Eleştirisi, Yargı Gücünün
Eleştirisi, Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi, filozofun
başlıca eserlerindendir.
Bilgi Anlayışı
Kant; Descartes’ın ortaya koyduğu rasyonalist bilgi
anlayışı ile Locke’un ileri sürdüğü empirist bilgi anlayışını
eleştirir. Kant’a göre bilginin iki kaynağı vardır. Bunlardan
biri bize dış dünyanın verilerini sunan deney iken; diğeri
bu verileri düzenleyen akıldır. Böylece ne sadece deney
ne de sadece akıl bilginin yegâne kaynağı olarak ele
alınamaz. Kant bu durumu “Algısız kavramlar boş, kavram-
sız algılar kördür” sözüyle ifade etmiştir.
3 Felsefe
 9.
FASİKÜL M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi
Kant’a göre bilgimiz apriori ve a posteriori olmak üze-
re iki çeşittir. Apriori bilgi, deneyden gelmeyen, deneye
dayalı olmayan sadece akla dayanan bilgi anlamına gelir.
Örneğin matematik alanın bilgisi bu türden bir bilgidir. A
posteriori bilgi ise deney yoluyla elde edilen, deneye da-
yanan bilgi anlamına gelir. Duyu yoluyla dış dünyadan
elde edilen tüm bilgiler a posteriori bilgiye örnek olarak
verilebilir. Kant yargılarımızı da ikiye ayırır. Bunlar: analitik
yargılar ve sentetik yargılardır.
Analitik yargılar, yalnız kavramları açıklayan; kavramın
tanımında saklı olanı yargılardır. Bu nedenle bu yargılar
bize yeni bir şey öğretmez. Örneğin “Cisimler yer kaplarlar”
yargısı bu türden yargılarımız arasında yer alır. Çünkü “yer
kaplama” özelliği zaten cismin tanımının içinde bulunmak-
tadır. Sentetik yargılar ise, bilgimizi genişleten, ilerleten
yargılardır. Bu tür yargılarımız farklı kavramlar arasında
bağlantılar kurduğu için yeni bir şey öğrenebileceğimiz
yargılardır. Örneğin “Cisimler ağırdırlar” yargısı bu türden
yargılarımıza örnek olarak verilebilir. Çünkü “ağır olmak”
cismin tanımının içinde bulunmaz; burada “cisim” kavramı
ile “ağırlık” kavram arasında bir bağ kurulmuştur. Kant’a
göre analitik yargılar, a priori bilgiler içerir. Bu nedenle a
posteriori olan analitik yargılar olamaz. Buna karşılık, Kant,
sentetik yargılar içinde hem a posteriori hem de a priori
bilgilerin olabileceğini ileri sürer. A posteriori bilgi içeren
sentetik yargılar, yargıların normal halidir, en çok rastlanan
formudur. Ancak Kant hem bilgimizi genişleten hem de
zorunlu ve genel geçer olan bilgiye ulaşmak istediği için
Sentetik a priori bilginin peşindedir. Bu nedenle hem sen-
tetik hem de a priori olan yargıları, bütün araştırmasının
merkezine yerleştirir.
Felsefe
Örnek 1
Kant’ın amacı, metafizikte de bilimlerdeki gibi bilgilerin elde
edilip edilemeyeceğini göstermektir. Bunun için önce bilgi-
nin oluşumunu açıklamaya çalışır. O, aklın kullanımını teorik
ve pratik olarak ikiye ayırır. Teorik aklın sınırları içindeki doğa
bilgimizin temelinde şekilsiz bir sıvıya benzeyen duyu verileri
bulunur. Bu duyu verileri, anlama yetimizde önceden hazır
olarak bulunan (a priori) ve bir kap gibi iş gören kategorilere
yerleştirilerek bilgi hâline getirilir. Teorik akıl; ruh, tanrı vb. ideler
üzerinde düşünmeye başladığındaysa çelişkilere düşer. Çünkü
bu ideler duyularla algılanamadığından kategorilerle de biçim-
lendirilemez. Artık duyular üstüyle ilgili olan pratik aklın alanına
girilmiş demektir.
Bu parçadan aşağıdaki yargıların hangisi çıkarılamaz?
A) Metafizik bilgi ancak teorik akıl vasıtasıyla elde edilebilir.
B) Bilginin oluşum sürecinde zihin ve duyum birlikte çalışır.
C) Aklın çeşitli alanlarda geçerli farklı işlevleri vardır.
D) Görünenin dışında akılla kavranan dünyaya pratik akılla
geçilir.
E) Doğa ile ilgili bilgilerimizin temelinde duyu verilerinin kate-
gorilerle işlenmesi vardır.
2018 AYT
Not: Kant’ın bilgi anlayışının özgünlüğü bilgimi-
zi apriori ve a posteriori olarak ikiye ayırması
değildir. Kant’tan önce de bu ayrım zaten
vardır. Ancak Kant; daha önce söylenmeyen
bir görüş ileri sürer. Ona göre duyu bilgisi de
apriori olabilir. “Zaman” ve “mekan” duyu
bilgisinin apriori formlarıdır. Kant, “zaman” ve
“mekan”ın duyu bilgisinin ön koşulu olarak
görür. Bu nedenle ona göre “zaman” ve
“mekan” olmaksızın hiçbir duyu bilgisine
ulaşmak da mümkün olmayacaktır.
4 11.Sınıf

M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi
Kant’a göre bilgi, apriori formlar olan “zaman” ve
“mekan” temelinde elde edilen duyu ve deney verilerinin
zihnimizde bulunan on iki kategori sayesinde düzenlenip
yorumlanması ile elde edilir.
Deneyden gelen verileri düzenleyen on iki kategori
(yargı biçimi):
1. Evrensellik: “Bütün insanlar ölümlüdür.”
2. Tikellik: “Bazı insanlar mavi gözlüdür.”
3. Tekillik: “Deniz ela gözlüdür.”
4. Olumluluk: “İnsan ölümlüdür.”
5. Olumsuzluk: “İnsan ölümlü değildir.”
6. Sınırlılık: “Ruh ölümsüzdür.”
7. Kategoriklik: “Tanrı âdildir.”
8. Koşulluluk (Hipotetiklik): “Adaletliyse herkese eşit
davranır.”
9. Seçmelilik (Disjunktiflik): “Ben veya sen, ne fark
eder?”
10. Problematik: “Belki diğer gezegenlerde yasam var-
dır.”
11. Assertorik (Savlayıcılık): “Dünya yuvarlaktır.”
12. Apodiktik (Zorunluluk): “Her nesne yer kaplar.”
11.Sınıf
9.
FASİKÜL
Örnek 2
Kant, “Aydınlanma Nedir?” başlıklı yazısında aydınlan-
mayı, insanın kendi suçu nedeniyle düşmüş olduğu ergin ol-
mayış durumundan kurtulma olarak tanımlar ve insanın ergin
olmayışını kendi aklını kullanma cesareti gösterememesine
bağlar. Kendi aklını kullanmak bir tür kibir değildir zira aklı
kullanmak bütün fikirlere ve hatta kişinin kendi fikirlerine dahi
eleştirel yaklaşabilmesini de gerektirir. Fikirler elbette ki bilme-
nin de yolunu açarlar ancak bilgiyle temellendirilmemiş veya
ilişkilendirilmemiş fikirler karşılaştırılamadıkları gibi aralarında
doğru bir seçim de yapılamaz. Bu durumda “cehalet” de bir
başka fikirmiş gibi durur. Bu bağlamda aydınlanma, cehaletten
kurtuluş hareketidir.
Bu parçada aydınlanma düşüncesiyle hangi iki
kavram arasındaki ilişki vurgulanmaktadır?
A) Düşünce Özgürlüğü - Akla Güven
B) Ahlak - Düşünce Özgürlüğü
C) İnsanın Değeri - Eleştiri
D) Seçme Özgürlüğü - Ahlak
E) Akla Güven - Bilginin Önemi
2020 TYT
Örnek 3
Kant’a göre bilginin iki kaynağı vardır. Bunlardan biri bize
dış dünyanın verilerini sunan deney iken; diğeri bu verileri dü-
zenleyen akıldır. Böylece ne sadece deney ne de sadece akıl
bilginin yegâne kaynağı olarak ele alınamaz. Kant bu durumu
“Algısız kavramlar boş, kavramsız algılar kördür” sözüyle ifade
etmiştir. Ona göre bilgi, deneyden gelen verilerin akıl ile düzen-
lenmesi, yorumlanması ile oluşur.
Buna göre Kant’ın bilgi görüşü ile ilgili aşağıdaki-
lerden hangisi kesinlikle doğrudur?
A) Akıl, deneyden daha önemlidir.
B) Bilginin elde edilişinde akıl ve deney birlikte çalışır.
C) Sadece apriori olan bilgiler vardır.
D) Sadece a posteriori olan bilgiler vardır.
E) Deneyin alanı, akla göre daha geniştir.
5 Felsefe
 9.
FASİKÜL M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi

Varlık Anlayışı Kant’ın Maksimleri

Kant, Saf Aklın Eleştirisi adlı eserinde evreni “numen” 1. “Öyle eylemde bulun ki eyleminin gerisindeki mak-
ve “fenomen” olmak üzere iki varlık alanına ayırır. Fenomen, sim, herkes için geçerli evrensel bir yasa olsun!”
duyularla algılanabilen, somut, gözlemlenebilir olay ya da
2. “Kendinde ve başkalarında insanlığı bir araç olarak
nesnedir. Zaman ve mekan içinde ortaya çıkan ve dene-
görecek şekilde değil de onu bir amaç edinecek şe-
ye konu olabilecek olay ve olguların tümünü Kant fenomen
kilde davran.”
alan olarak dile getirir. Numen ise; kendinde olan şey,
fenomenin kendinde taşıdığı varoluşsal özdür. Kant’a göre 3. “Her zaman akıllı iradeni, evrensel bir yasa koyucu
bizim tüm bilgilerimiz Fenomen alana dayalıdır. Numen olarak görevde bulunacağı şekilde davran.”
yapısı gereği bilinemez ve tanımlanamaz olandır. Bu ne-
denle Kant numen alanın kapsadığı Tanrı, ruh gibi meta-
fizik konuların insan zihni tarafından bilinemeyeceğini
Örnek 4
savunur.
Ahlak Anlayışı
“İnsanlar, yaşamlarını ödeve uygun olarak koruyorlar ama
Kant’a göre Evrensel Ahlak Yasası mümkündür. Ancak ödevden dolayı değil. Buna karşılık eğer talihin kötü cilveleri
bu Ahlak Yasası’nın temeline ne bir dini anlayışı ne de ve umutsuz acı, yaşamdan tat almayı büsbütün yok ettiyse
Aristoteles’ten beri insanın yaşamının en yüksek amacı eğer ruhu güçlü olan mutsuz kişi, cesareti kırılmış ya da yıkılmış
olarak kabul edilen “mutluluk”u koymaz. Çünkü Kant için olmaktan çok alınyazısına küserek yaşamdan bağlarını kopar-
ahlaki eylem insanın arzuları ve içgüdüleri ile değil aklı mayı dileyebilir. Ancak yaşamını onu sevmeden, eğilimden ya
ile ilgilidir. Ona göre ahlaki eylemin temelinde iyi istenç da korkudan değil ödevden dolayı yine de sürdürüyorsa işte o
(iyi isteme) vardır. Kant “iyi istenç” kavramıyla kişinin her zaman maksiminin ahlaksal içeriği vardır.”
zaman doğru olarak kabul edilebilecek ilkelere göre eyle-
mesini anlar. Ona göre, insan, iyiyi kendi çıkarını düşün- Immanuel Kant
meden sadece iyi olduğu için seçerse, eylemine iyi iste-
Buna göre aşağıdakilerden hangisi eylemin “ödev-
meyi ilke almış olur. Bu nedenle ahlaki eylem ancak
den dolayı” gerçekleşmesi için gereklidir?
insanın kendi özgür iradesi gerçekleşmişse mümkündür.
A) İnsanın içgüdülerine göre eylemde bulunması
Kant; kendinden önceki filozoflardan farklı olarak;
B) İnsanın mutluluğa ulaşmak için eylemde bulunması
ahlaki eylemi, eylemlerin sonucuna göre değil, onların
C) İnsanın kendi çıkarına göre eylemde bulunması
arkasındaki amaca göre değerlendirir. Kant’a göre eylemin
D) İnsanın inancına uygun eylemde bulunması
amacı “ödeve uygun olmak” olmalıdır. Ödev insanın ken-
E) İnsanın sadece iyi olduğu için eylemde bulunması.
di özgür iradesiyle sorumluluğunu yüklendiği, koşulsuz,
içten ve vicdanı tarafından verilen emirlerdir. Ödeve uygun
davranmak, bütün insanlar için geçerli olan evrensel ahlak
ilkesi taşır. Bu nedenle Kant için bir irade, ancak ödevi
Alman İdealizmi
yerine getirdiği zaman iyi irade olur.
Alman İdealizmi, 19. Yüzyılda Kant Felsefesi’nin etki-
Kant, ahlaki eylemin temelinde üç ilkenin olduğunu
siyle oluşmuş bir felsefi gelenektir. Alman İdealizmi, baş-
ileri sürer. Bunlar Kant’ın maksimleri olarak da adlandırılır.
lıca Fichte, Schelling ve Hegel’in felsefelerini içine alır. Bu
Maksimler, herkes için geçerli, evrensel ilkelerdir. Kant’a
filozoflar her ne kadar birbirlerinden farklı görüşler ortaya
göre kişi, bu maksimlere uygun davranırsa ödeve uygun
koymuş olsalar da hepsini birleştiren nokta, Kant Felsefesi’ni
davranmış olur.
benimsemiş olmalarıdır. Alman İdealistlerinin başlıca ama-
cı Kant Felsefesi’nin eksiklerini tamamlayarak sarsılmaz
bir felsefe sistemi oluşturmaktır.

Felsefe 6 11.Sınıf
 9.
M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi FASİKÜL

🗿 George Wilhelm Friedrich Hegel (1770- 1831) varlığı belli bir amaca göre yönlendirmekte ve ilerletmek-
tedir. Bu ilerleme ve gelişme diyalektik süreçle gerçekleş-
Georg Wilhelm Friedri-
mekte olup; sentez sürecinde oluş kavramı ortaya çıkmış-
ch Hegel 1770 yılında
tır.
Stuttgart’ta, bir devlet
memurunun oğlu olarak
dünyaya gelmiştir. Tü-
bingen’de Hölderlin ve
Schelling ile birlikte
Not: Hegel’e göre tüm kavramlar diyalektik
yaptığı öğrenimini bitir-
yöntemle birbirlerinden türetilebilir. Hegel’e
dikten sonra 1801 yılın-
göre bütün varlıklar tek bir özden bir ilkeden
da Jena Üniversitesi’n-
var olur. Bu ilkeye “Geist” adını verir, Geist,
de doçent olmuştur.
“mutlak akıl”, “tin”, “Tanrı” olarak da adlandı-
Daha sonra Heidelberg Üniversitesi’nde profesörlük yap-
rılır. Tüm varlıklar “Geist”ın ürünüdür.
mıştır. 1831 yılında kolera hastalığından hayatını kaybet-
miştir.
Bilgi Anlayışı

Hegel’e göre var olan her şey salt bir düşüncenin

ürünüdür. Çünkü özne ile nesne aklın değişik biçimlendir-
Hegel varlığın diyalektik gelişimini şöyle ifade eder:
meleridir. Nesnenin kendisi de özne gibi akla dayanır. Bu
Tin, ilk başta kendiyle özdeş ve kendisi için varlıktır. Tin,
nedenle deneye başvurmadan sırf düşünce ile kesin bil-
bu aşamada kendini tanımamaktadır. Kendini tanıyabilme-
giye ulaşılabileceğini savunur. O’na göre her gerçek olan
si için kendi olmayanda kendini görmelidir. Bu nedenle
ussal; her ussal olan şey de aynı zamanda gerçektir. Bir
kendini karşıtı olan doğada açar. Doğaya ve evren olma-
rasyonalist olan Hegel için duyu organlarınca elde edilen
ya dönüşen tin burada kendini yitirmiştir. Yitirileni çekip
bilgiler kesin ve genel-geçer bilgiler değildir; genel geçer
koparmak yeni bir dönüşümü gerektirir. Amacı kendini
bilgiler ancak akıl aracılığıyla elde edilebilir. Hegel felse-
tanımak olan tin, doğayı yeni bir dönüşüme zorlar. Tin ve
fesi, gelişme kavramına dayanır. O, her şeyin birbirine
doğa uzlaşır. Sentezlenen yeni durum, tin ve doğanın
bağlı olarak değiştiğini ve hareket halinde olduğunu sa-
mükemmel uyumu olan insandır. İnsanlık tarihi, tinin ken-
vunur. Hegel felsefesinde her şey üç aşamalı bir diyalek-
dini bulup tanımasının zeminidir. Tinin kendini bilip tanı-
tik yönteme sonucu gerçekleşir. Bu süreç Tez-Antitez-Sentez
ması, Hegel’in varlıkların oluş ve değişimini açıkladığı bir
sürecidir. Hegel’e göre diyalektik, hem düşüncenin hem
ilkenin ve diyalektik yasanın sonucudur. Burada tez Geist,
de doğanın içinde olduğu bütün varlığın gelişme biçimidir.
antitez doğa; sentez ise insandır.
Hegel Felsefesi’nde düşüncenin diyalektik gelişimi
Hegel’e göre her varlık, bu diyalektik süreç sonucun-
şöyledir: Hegel’e göre, zihin her zaman en soyuttan so-
da oluşmuştur. Çünkü tüm varlıkların içinde bir şey olma
muta doğru ilerler. Varlık kavramı tüm kavramlardan önce
potansiyeli vardır. Her varlığın olacağı şeye dönüşebilme-
gelen en soyut kavram olduğu için tez varlık kavramıdır.
si için önce kendine başkalaşması, kendi antitezini oluş-
Varlık kavramı her ne kadar tüm somut varlıkları kap-
turması gerekir. Tüm varlıkları bu sürece tabi tutan Hegel,
sasa da somut varlıkları soyut varlıktan ayrı düşündüğü-
doğanın diyalektiğini bir döngü olarak dile getirir. Ancak
müzde; soyut varlık kavramının içeriği boş kalacaktır. Hiçbir
insanlık tarihi bu döngüselliği kırmış ve aklı sayesinde hem
içeriği kalmayan varlık aynı zamanda yoktur. Böylece
canlılığını hem de bilgilerini aktarabilmiştir.
varlık antitezi olan yokluğa dönüşmüş olur. Varlık kavramı
kendini yokluktan kurtarma çabası içindedir. Bu nedenle
zihin varlık ile yokluk arasında kalır. Sonuç olarak varlık
ve yokluk ancak oluş ile bir anlam kazanmaktadır. Oluş

11.Sınıf 7 Felsefe
 9.
FASİKÜL M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi
Örnek 5
“Gerçek bütündür. Bütün ise ancak kendi gelişimi yo-
luyla kendini tümleyen özdür. Saltık üzerine söylenmesi gere-
ken onun özsel olarak sonuç olduğu, gerçekte ne ise ancak
erekte o olduğudur ve doğası edimsel, özne ve kendisinin ken-
diliğinden oluş süreci olmak işte bunda yatar. Saltığın özde bir
sonuç olarak kavranması gerektiği ne denli çelişkili görünse de
biraz düşünüp taşınmak bu çelişki görünüşünü doğru bir yere
oturtmaya yetecektir.”
George Wilhelm Friedrich Hegel
Hegel’in Tinin Görüngü Bilimi adlı eserinde dile
getirdiği bu “oluş süreci”nin adı aşağıdakilerden hangi-
sinde doğru verilmiştir?
A) Rasyonalist Süreç
B) Diyalektik Süreç
C) Gelişim Süreci
D) Varlık Süreci
E) Pragmatik Süreç
Örnek 6
Hegel, bütün varlıkların tek bir özden diyalektik bir yasa
dâhilinde var olduğunu söyler. Bu öz, “Tin” mutlak olanı temsil
eder. “Tin”in diyalektik yasaya göre değişmesi tarihsel ilerle-
meyi ortaya çıkarır. Böylece Hegel varolan her şey gibi tarihsel
ilerlemeyi de mantığın ilkelerine göre açıklamış olur.
Buna göre Hegel tarihsel ilerlemeyi hangi kavram ile
açıklamıştır?
A) Töz B) İde C) Akıl
D) İnanç E) İyi İsteme
Felsefe
Örnek 7
Herakleitos evrenin sürekli değişim, akış ve oluş halinde
olduğunu söylemiştir. Ona göre temel olan, değişmeyen töz
değil, değişmenin, akışın ve oluşun kendisidir. Herakleitos’a
göre bu oluş ve değişim içinde varlıklar zıtlıkların savaşından
meydana gelir.
Buna göre Herakleitos’un oluş anlayışı aşağıdaki
filozoflarından hangisinin varlık anlayışı ile benzerlik
göstermektedir?
A) Immanuel Kant
B) Johann Gottlieb Fichte
C) George Wilhelm Friedrich Hegel
D) Friedrich Wilhelm Joseph Schelling
E) Jean Jacques Rousseau
🗿 Jean Jacques Rousseau (1712- 1778)
Jean Jacques Rousse-
au, 1712 yılında Cenev-
re’de bir saatçinin oğlu
olarak dünyaya geldi.
Bütün hayatı boyunca
düşünceleri ile tutarlı
yaşamış ve bu nedenle
de düzenli bir hayatı ve
işi olmamıştır. Düzenli
bir öğrenim hayatı ol-
mayan Rousseau, bir-
çok farklı işle uğraşmış ancak bunlarda başarılı olamamış-
tır. 1778 yılında Fransa’da hayatı sona erer.
Devletin nasıl kurulduğu ve görevi üzerine ileri sürdü-
ğü görüşleri ile ön plana çıkan Rousseau, doğa durumu
ile başlayıp sonra toplumun kurulmasına kadar devam
eden süreçte insanların kendi ihtiyaçlarını rahat bir şekil-
de temin ettiklerini, eşit ve özgür bir yaşantıya sahip ol-
duklarını savunur. Hobbes’un doğa durumu tasarımından
farklı olarak Rousseau’nun doğa durumu tasarımında in-
sanlar tek başlarına mutlu bir hayat sürmektedir.
8 11.Sınıf

M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi
Doğa durumdaki yaşayışta tam bir eşitlik olduğunu
savunan Rousseau; tarımın başlaması ve buna bağlı ola-
rak mülkiyet kavramının ortaya çıkması ile bu durumun
bozulduğunu ileri sürer. Toprağın işlenmesi, bölünmesine
sebep olmuştur. Böylece “hak” ve “haksızlık” kavramları
ortaya çıkmıştır. Bu nedenle bozulan düzenin tekrar sağ-
lanması için insanların bir toplumsal sözleşme yaptığını
dile getiren Rousseau’ya göre sözleşme ile mülkiyet ve
eşitsizlik pekiştirilmiş, özgürlük ise ortadan kaldırılmış
oluyor. Bir devletin kurulması başka devletlerin de kurul-
masına yol açmış, böylece devletler arasında da çıkar
çatışmaları başlamıştır. Rousseau’ya göre, bu durum doğa
yasalarına aykırıdır. Çünkü eşitsizlik “doğal hukuka” uygun
değildir. Ancak her şeye rağmen o, insanlığın doğa duru-
muna tekrar dönemsinin de mümkün olmadığını savunur.
Ona göre, her şeyden önce yapılacak şey, şimdiye kadar-
ki gelişmenin zararlı sonuçlarının ortadan kaldırmaya
çalışmaktır. Bu da kültür hayatına, onu yeniden doğa
durumuna yaklaştıran bir doğrultu vermekle olabilir.
Örnek 8
Rousseau’ya göre insan özgür bir varlık olarak doğ-
masına rağmen devleti kurduktan sonra mülkiyet anlayışının
pekiştirilmesi ile özgürlüğünden yoksun kalmıştır. Ancak bu du-
rumun insanın doğasına uygun olmadığını savunan Rousseau,
bu tutarsızlığı ortadan kaldırmak için insanın kabul ettiği, yapı
ve tutumuna özgür iradesiyle bağlandığı bir devlet biçiminin
oluşması gerektiğini savunur. Ancak böyle bir devlet biçiminde
birey, devletin yalnız bir nesnesi olarak değil; kurulmasında payı
olan bir öznesi olarak görülebilir.
Buna göre Rousseau’nun devlet anlayışının temelinde
aşağıdakilerden hangisinin ön planda tutulduğu söyle-
nebilir?
A) Devletin devamlılığı
B) Bireyin hak ve özgürlükleri
C) Siyasi otoriteye bağımlılığı
D) Toplumun mutluluğu
E) Özel mülkiyet anlayışı
11.Sınıf
9.
FASİKÜL
Örnek 9
18. yüzyıl filozofu Jean Jacques Rousseau, insanın
özgür bir varlık olarak dünyaya gelmesine rağmen sözleşme
ile beraber yaygınlaşan mülkiyet anlayışı ile sahip olduğu öz-
gürlüğünden vazgeçtiğini ileri sürer. Mülkiyet anlayışının insa-
nın doğasına uygun olmadığını savunan Rousseau’ya göre,
yurttaşlarının eşit hak ve özgürlüklere sahip olduğu bir devlet
yönetimi insanın doğasına uygun bir devlet biçimi olabilir.
Rousseau’ya göre aşağıdakilerden hangisinin ger-
çekleşmesi devlet yönetiminin insan doğasına uygun ol-
masını sağlayabilir?
A) Mülkiyet anlayışının ortadan kaldırılması
B) Güçler ayrılığı ilkesinin benimsenmesi.
C) Devletin mutlak monarşi ile yönetilmesi.
D) Yasaların yaptırım gücünün olması.
E) Devleti yönetenlerin filozoflar arasından seçilmesi.
Örnek 10
18-19. yüzyılın sonlarına doğru Fransız İhtilali ile birlikte
düşünsel alanda özgür bir ortam oluşmuştur. Bu yeni durum,
edebiyatta; toplumun bütün sınıflarına hitap eden, duygu
ve coşkunun önemli olduğu; sade bir dilin kullanıldığı edebî
akım olan ………………i ortaya çıkarmıştır. 19. yüzyılda Vic-
tor Hugo tarafından ilkeleri belirlenen akım; felsefe ve edebi-
yat üzerinde büyük bir etki yaratmıştır. Bu akıma tepki olarak
doğan …………… akımı ise, insanın ve toplumun gerçeğini
anlatma üzerine kurulmuş; bu dönem felsefesini etkileyen bir
diğer edebî akım olmuştur. Tolstoy ve Dostoyevski bu akımın
önemli temsilcilerindendir.
Parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdaki akım-
lardan hangisi getirilmelidir?
A) Romantizm- Sürrealizm
B) Sürrealizm- Realizm
C) Romantizm- Realizm
D) Sürrealizm- Romantizm
E) Realizm-Romantizm
9 Felsefe
 9.
FASİKÜL M.S. 2. Yüzyıl - M.S. 15. Yüzyıl Felsefesi

Örnek 11 Örnek 13

Felsefe yapmayı ide ile gerçeklik arasında ilişki kurmak
olarak tanımlayan Marx, bu ilişkinin gerçeklikten hareketle
kurulması gerektiğini savunur. Kendisinden önceki filozofların
ide ile gerçeklik arasındaki ilişkiyi ideden hareketle açıklamaya
çalıştıkları için çıkmaza girdiklerini ve dünyayı sadece yorum-
lamakla yetindiklerini dile getirir. Gerçekliğin maddi etkinlikler
üzerine kurulu olduğunu kabul eden filozof; maddi etkinlikler-
den hareketle ide ile gerçeklik arasındaki ilişkiyi ele almıştır.
Paragrafta verilen bilgilere dayanarak Marx ile ilgili
aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) Materyalizmi savunur.
B) Materyalist ve İdealist filozofları eleştirir.
C) Gerçekliği, algılanma ile ilişkilendirir.
D) İdealist felsefe anlayışını benimser.
E) İde kavramını maddi nitelikleri açıklamak için kullanmıştır.
Örnek 12
17. yüzyıl filozofları arasında yer alsa da ortaya
koyduğu insan ve toplum anlayışları ile Aydınlanma dö-
neminin başlatıcı düşünürü olarak kabul edilen filozof
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Immanuel Kant
B) Thomas Hobbes
C) John Locke
D) René Descartes
E) Gottfried Leibniz C) İnsan zihninde duyularla algılanılmayan hiçbir şeyin
Aydınlanma hareketiyle bilgi ve siyaset alanında Kilise-
nin etkisi hızla yok olmaya bağlamıştır. Artık aydınlanma insanı
Tanrı’ya değil, kendi aklına güvenerek hayatın amacının doğal
ahlak ve mutluluk olduğunu savunur.
Parçadan hareketle Aydınlanma Dönemi ile ilgili
aşağıdakilerden hangisi kesinlikle söylenebilir?
A) Sanat, felsefe ve edebiyatta önemli eserler verilmiştir.
B) Kiliseler kapatılmıştır.
C) Toplumsal olaylar bu dönem eserlerinde tartışılmıştır.
D) Aydın ve yazarlar sınıfı oluşmuştur.
E) Laik bir dünya görüşü benimsenmiştir.
Örnek 14
“Ne kadar özen gösterilse de bebekler dünyaya geldikle-
rinde çevrelerini saran, çeşitli ve sürekli biçimlerde etkileri altına
girdikleri cisimlerin zihinlerinde bıraktığı izlenimlerden kurtula-
mazlar. Işık ve renkler, sesler ve dokunulur nitelikler çocukla-
rın duyularını uyarma ve zihinlerine girmede etkindir fakat bir
çocuk yetişkin olana dek siyah ve beyaz dışında hiçbir şey
görmeyeceği bir yere kapatılsa bir istiridye ya da ananasın ta-
dını hiç yemediğinden bilemeyeceği gibi kızıl ya da yeşil idelere
de sahip olamaz.”
J. Locke
İnsan Zihni Üzerine Bir Deneme adlı kitabında söy-
lediği sözden hareketle Locke’un bilgi görüşü ile ilgili
aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?
A) Rasyonalizmin bilgi anlayışı hatalıdır.
B) Çocuklarda doğuştan hiçbir ide bulunmaz.
bilgisi yoktur.
D) Bazı ideler zihinde doğuştan bulunur.
E) Bilginin kaynağı deneyimlerdir.

ÖRNEK 1.A 2. E 3. B 4. E 5. D 6. C 7. C 8. B 9.A 10.A 11.A 12.C 13.E 14.D

Felsefe 10 11.Sınıf
 1.
TEST Konu Tarama Testi
1. Hegel, her bir varlığın, kendi içinde bir şey olma potansi-
yeli taşıdığını savunur. Her varlığın olacağı şey için başka-
laşması yani kendi karşıtına dönüşmesi gerekir. Sonuçta
yeni bir sentezle olabileceği şeye bu diyalektik sürecin so-
nunda dönüşür. Örneğin bir elma çekirdeği aynı zamanda
tohumdur, bu tohumda bir ağaç ve ağaçta bir elma olma
gücü vardır. Tohumdan yeniden meyvenin içinde tohum
olma süreci bir döngüdür. Tohum, toprağa düştüğünde
yeterli koşullar oluşursa filizlenir yani tohumluktan çıkar.
Tohum bedeni oluşturmaktadır ve bu beden, henüz yeni
tohumları içermez. Büyüme koşulları yerindeyse yeni bir
sıçramayla çiçeklenmeye, ardından meyve vermeye ve
dolayısıyla yeni tohumlar oluşturmaya başlar.
Buna göre Hegel, varlığın geçirdiği oluş ve değişimi
hangi yasa ile açıklar?
A) Materyalist Yasa
B) Döngüsel Yasa
C) Determinist Yasa
D) Diyalektik Yasa
E) Doğa Yasası
2. 19. yüzyılda Kant Felsefesi’nin etkisiyle oluşmuş bir felsefi
gelenektir. Fichte, Schelling ve Hegel’in felsefelerini içine
alır. Bu filozoflar her ne kadar birbirlerinden farklı görüşler
ortaya koymuş olsalar da hepsini birleştiren nokta, Kant
felsefesini benimsemiş olmalarıdır. Bu düşünürlerin başlı-
ca amacı Kant Felsefesi’nin eksiklerini tamamlayarak sar-
sılmaz bir felsefe sistemi oluşturmaktır.
Parçaya konu edilen 19. Yüzyıl Felsefi geleneğinin adı
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Rasyonalizm
B) Sensualizm
C) Kritisizm
D) Alman İdealizmi
E) Entüisyonizm
11.Sınıf 11
9.
FASİKÜL
3.  Kant’a göre bir eylemin değerini belirleyen niyettir.
Kişisel bir çıkarla yapılmayan eylemler, iyidir.
 Bentham’a göre ahlaki eylemde, sonuç önemlidir.
Eylemin sonucu, bireyin kendisiyle birlikte çoğunlu-
ğun faydasına yönelik ise o eylem, iyidir.
Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşıla-
maz?
A) Her ikisi de “iyi” kavramının tanımını yapmışlardır.
B) Bentham, eylemin başlangıcı ile ilgilenmez.
C) Her iki düşünür de ahlak felsefesi görüşü ortaya koy-
muşlardır.
D) Kant, eylemin sonucu ile ilgilenmez.
E) Her iki filozofun felsefesinde de ahlaki eylemin ilkesi
aynıdır.
4. Hegel gerçek varlığı, ………….. kavramı ile açıklar. Sürekli
bir oluş ve bir değişme içinde olan bu kavram, dünyada
var olan her şeyin meydana getiricisidir. Temelinde diya-
lektik bir evrensel ilkeye göre gerçekleşen bu değişimin
amacı bu gerçek varlığın kendini tam olarak gerçekleştir-
mesidir.
Hegel’in gerçek varlığı tanımlarken kullandığı kav-
ramları göz önüne alırsak; paragraftaki boşluğa aşa-
ğıdaki kavramlardan hangisi getirilemez?
A) İde B) Geist C) Töz
D) Mutlak Akıl E) Tin
Felsefe
 9.
FASİKÜL Konu Tarama Testi
5. 18- 19. Yüzyıl Felsefesi’ne “Aydınlanma Felsefesi” de de-
nilmektedir. Aydınlanma kavramının tanımı birçok farklı
filozof tarafından yapılmış olsa da en çok öne çıkan tanım
Kant tarafından ileri sürülmüştür. Kant’a göre Aydınlanma,
“insanın kendi suçu ile düşmüş olduğu bir ergin olmayış
durumundan kurtulup, aklını kendisinin kullanmaya başla-
masıdır”.
Buna göre “Aydınlanma” ile ilgili aşağıdakilerden
hangisi kesinlikle doğrudur?
A) Siyasi otoritelerin izin verdiği sürece insanın kendi ak-
lını kullanmasıdır.
B) İnsanın kendi aklını kullanarak tüm otoritelerden ba-
ğımsız hareket edebilmesidir.
C) Aydınlanma kavramı üzerinde uzlaşılmış bir tanım yok-
tur.
D) İnsanın sadece bireysel kararlarında kendi aklını kul-
lanması; toplumsal kararlarda otoriteye bağlı kalması-
dır.
E) Kant Aydınlanma döneminin ilk filozofudur.
6. Ona göre diyalektik süreç tüm gerçekliğin temelini oluştu-
rur. Bu süreci düşünce ve olgusal gerçekliğe karşılık gelen
diyalektiğin üçlü gelişim evreleri aracılığıyla açıklar. Bun-
lar tez, anti tez ve sentezdir. Ona göre evren tarihi gibi, fel-
sefe tarihi de felsefi düşüncenin tarih içindeki gelişimi de
bu diyalektik evrelere dayanır. Kendi felsefesini, diyalektik
gelişimin son evresini simgeleyen “Kurgusal Felsefe” ola-
rak tanımlar.
Paragrafta konu edilen 18-19. Yüzyıl filozofu aşağıda-
kilerden hangisidir?
A) Kant B) Hume C) Hegel
D) Rousseau E)Locke
TEST 1. D 2. D 3. E 4. C
Felsefe 12
1.
TEST
7. 18-19. Yüzyıl filozoflarından Fichte’ye göre felsefe yap-
manın iki yolu vardır. Bunlardan ilki nesneden hareketle
felsefe yapmaktır. İkinci yol ise özneden hareketle felsefe
yapmaktır. Fichte, nesneden hareketle felsefe yapmanın
maddeden hareket ederek maddeyi bilen bilince ulaşma-
ya çalışmak olduğunu söyler. Ona göre, maddeden hare-
ketle, onu bilen bir bilince ulaşmak mümkün değildir. Bu
nedenle ilk yol Fichte için bizi bir yere ulaştırmaz.
Aşağıdaki yargılardan hangisi Fichte’nin Felsefesi’ne
uygundur?
A) Fichte her iki yolu da felsefesinde kullanır.
B) Filozof hangi yolu seçerse seçsin amacına ulaşabilir.
C) Nesneden hareketle felsefe yapanlar maddeyi bilen bi-
lince ulaşabilir.
D) Fichte nesneden hareketle felsefe yapmayı tercih et-
miştir.
E) Felsefe yapmanın en doğru yolu özneden hareketle
felsefe yapmaktır.
8. Hume’a göre evrende varolan düzenin nedensellik ilkesi
ile açıklanması hatalıdır. Çünkü ona göre, her zaman aynı
nedenler aynı sonuçları meydana getirmez. Hatta bize zo-
runluluk olarak görünen bu neden sonuç ilişkisi, aslında
bir alışkanlıktan öte değildir. Hume bu durumu “Güneşin
yarın doğmayacağı yargısı, yarın doğacağı yargısından
daha az anlaşılabilir değildir ve bir çelişmeyi içine almaz”
sözüyle açıklamıştır.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi Hume’un neden-
sellik ilkesi ile ilgili düşüncesine uygundur?
A) Alışkanlıklardan ibarettir.
B) Evrende olup bitenleri açıklayan tek ilkedir.
C) Evrendeki zorunluluğun kanıtıdır.
D) Determinist bir yasadır.
E) Evrenin işleyiş düzenidir.
5. B 6. C 7. E 8. A
11.Sınıf
 2.
TEST Konu Tarama Testi
1. Hukukun kurallarını ve yasaların niteliğini, toplumun belir-
lemesi gerektiğini savunan düşünüre göre hem kurumlar
hem de yasaların varlığı keyfi değildir; bunların varoluşu
ve etkileri için belli birtakım doğal koşulların bulunması ge-
rektiğini ileri sürer. Yasaların ihlal edilmemesi için devletin
sahip olduğu güçlerinin; birbirlerini denetlemek amacıyla,
ayrılması gerektiğini savunur.
Paragrafta devlet anlayışı açıklanan düşünür aşağı-
dakilerden hangisidir?
A) Rousseau B) Hume C) Machiavelli
D) Hobbes E) Montesquieu
2. …………………………. için zihin, ilk doğduğu anda boş bir
levhadır. Doğuştan gelen hiçbir bilgi olmadığını savunan
filozofa göre, bütün bilgilerin kaynağı deneyimdir ve du-
yusal yolla kazanılmıştır. Duyusal yolla edindiğimiz dene-
yimler sayesinde zihnimizde bazı idelerin oluştuğunu ileri
sürer. Bu idelerin iki kaynağı vardır: Birincisi dış deneydir;
beş duyuyla elde edilen deneyimleri içerir. Bu deneyim-
lerde insan edilgen durumdadır. İkincisi ise iç deneydir;
düşünme, kavrama bu tür deneyimleri içerir. Ona göre dış
deneyde insan edilgen bir konumdayken iç deneyde aktif
bir konuma sahiptir.
Paragrafta boş bırakılan yere aşağıdaki filozoflardan
hangisi getirilmelidir?
A) Johann Gottlieb Fichte
B) Gottfried Leibniz
C) Immanuel Kant
D) George Wilhelm Friedrich Hegel
E) John Locke
11.Sınıf 13
9.
FASİKÜL
3. “İnsan özgür doğar oysa her yerde zincire vurulmuştur.”
Jean Jacques Rousseau
Rousseau’nun bu sözünden hareketle aşağıdakiler-
den hangisi söylenebilir?
A) Doğa durumunda bile insan özgür değildir.
B) Tam bir özgür irade insanın doğası ile çelişir.
C) İnsan özgür bir varlık değildir.
D) Devletin kurulması ile insanın özgürlüğü yok olmuştur.
E) Sözleşme ile insan daha eşit ve özgür kılınmıştır.
4. Kant’a göre şartlar ne olursa olsun insan, her zaman doğ-
ru olarak kabul edilebilecek ilkelere göre davranmalıdır.
Bu ilkelerin temelinde “iyi isteme” kavramı yer alır. Ona
göre “iyi isteme”, ahlak açısından değerli olan şeyin ko-
şulsuz biçimde yerine getirilmesidir. Kant; ahlakı ve iyiyi,
eylemlerin sonucuna göre değil onların arkasındaki ama-
ca göre değerlendirir. Bentham ise eylemin sonucunu
dikkate alarak; ahlakı fayda temelinde açıklamıştır. Ona
göre insan, doğası gereği acıdan kaçar ve hazza yönelir.
Bu eylem; akılla bilinçli bir şekilde yapılırsa insana erdemli
olma niteliği kazandırır. Acı karşısında hazzı, haz karşı-
sında acıyı ölçüp tartan biri; faydayı hangisinde daha çok
görürse ona yönelmelidir.
Kant ve Bentham aşağıdaki felsefi problemlerden
hangisini tartışmıştır?
A) Bilginin Kaynağı Problemi
B) Varlığın Oluşu Problemi
C) Birey- Devlet İlişkisi Problemi
D) Ahlakın İlkesi Problemi
E) Ruhun Ölümsüzlüğü Problemi
Felsefe
 9. 2.
FASİKÜL Konu Kavrama Testi TEST

5. Reinhold, Kant Felsefesi’nin etkisinin yayılmasını sağla-
yan 18. yüzyıl düşünürüdür. Reinhord, Kant’ın ahlâk anla-
yışını benimsemesine rağmen Kant’ın Felsefesi’nde eksik
olduğunu düşündüğü yanları tamamlamaya çalışmıştır.
Bunu yapmakla Reinhold, yeni öğretinin ilk geliştiricisi
olmuştur. Onun açtığı bu yoldan Fichte, Schelling, Hegel
gibi filozoflar devam edecektir.
Buna göre Reinhold ile ilgili aşağıdakilerden hangisi-
ne ulaşılamaz?
A) Alman idealizminin başlatıcısıdır.
B) Aydınlanma düşüncesinden etkilenmiştir.
C) Kendinden sonraki felsefi düşünceler üzerinde etkili
olmuştur.
D) Kant Felsefesi’ni eleştiren ilk ve tek filozoftur.
E) Kant’ın felsefe sisteminde hatalar olduğunu kabul eder.
7. Rasyonalizm göre bilgi, sonradan oluşan deneyimler-
le değil doğuştan gelen aklın ilkeleriyle gerçekleşir. Bu
nedenle doğru bilginin kaynağını akıl olarak kabul eder.
Buna karşılık Empirizm ise, bilginin doğuştan değil son-
radan deneyimler aracılığıyla oluştuğunu belirtir. İnsanın
duyu organları vasıtasıyla kendi zihninin dışında bulunan
dış dünyadan birtakım izlenimleri deneyimlediğini ve bu
izlenimlerden oluşan fikirleri zihninde tasarlayarak bilgi
edindiğini savunur.
Buna göre Rasyonalizm ve Empirizmde ortak olan an-
layış aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A) Genel- geçer bir bilgiye ulaşmak mümkündür.
B) Bilginin sınırı, aklın sınırıdır.
C) İnsan zihni boş bir levhadır.
D) Duyulara açık olmayan hiçbir şeyin bilgisine ulaşıla-
maz.
E) Bilgiyi öğrenme diye bir yoktur; hatırlama vardır.

6. Orta Çağ’ın din temelli kültürünün çözülmesi Rönesans

ile başlamış; 17. Yüzyıl Felsefe Sistemlerinde Rönesan-
sın başlattığı bu hareket güçlü bir anlatım kazanmıştır. 18.
yüzyılda ise bu süreç, hayatın tüm alanlarında etkili olmuş;
tüm otoritelere karşı bir başkaldırıya dönüşmüştür.

Buna göre Aydınlanma Düşüncesi ile ilgili aşağıdaki

yargılardan hangisine ulaşılamaz?

A) Aydınlanma Düşüncesi özgün bir düşünce sistemi or-

taya koyamamıştır.
B) Kiliseden bağımsız bir dünya görüşü oluşmuştur.
C) Otoritelere karşı insanı merkeze alan bir anlayış ortaya
koymuştur.
D) Hem bilim hem de felsefe ve sanatta etkisi görülmüş-
tür.
E) Kendisinden önceki dönemlerdeki çalışmaların birikimi
ile oluşmuştur.

TEST 1. E 2. E 3. D 4. D 5. D 6. A 7. A

Felsefe 14 11.Sınıf
 3.
TEST Öğreten Pratik Test
1. Voltaire’e göre akıl, insan doğasının özüdür; tarih de ak-
lın kendisini açma ve geliştirmesinin sürecidir. Yalnız, akıl
baştan beri gelişmesinde birtakım engeller ile karşılaş-
mıştır. İşte tarih, aklın bu engeller ile savaşmasının, bunla-
rı yenme ve aşmasının, bunlara rağmen ilerleyip arınması-
nın öyküsüdür. Bu ölçü ile tarihe yaklaşan Voltaire, içinde
bulunduğu çağı akılla aydınlanmanın klasik çağı sayar. Bu
dönem, ona göre, göklere çıkarılan Antik Çağ’dan da çok
üstündür.
Buna göre aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?
A) Bazı çağlarda akıl arka planda kalmıştır.
B) İnsanı insan yapan akla sahip olmasıdır.
C) Aydınlanma döneminde tüm çağlardan daha ileri geliş-
meler görülmüştür.
D) Tarih insan aklının potansiyelini gerçekleştirme süreci-
dir.
E) Felsefe tarihinde en önemli dönem Antik Çağ’dır.
1. Faydacılık (Utilitarizm) için, en doğru ahlaki eylem, faydası
en yüksek olan eylemdir. Filozoflar tarafından fayda birçok
farklı şekilde yorumlanmış olsa da genellikle mutluluk ile
ilişkilendirilir. Faydacılık anlayışında; en iyi, ahlaki davra-
nış en çok sayıda insana en büyük mutluluğu sağlayacak
eylem olarak formüle edilir. Bu görüşe karşı çıkan filo-
zoflar, mutluluk ya da haz kavramının merkeze alınarak
eylemde bulunulmasının ahlaki bir boyutunun olmadığını
savunmuşlardır. Çünkü ahlaki eylem ancak insanın, ey-
lemde bulunurken kendi çıkarına göre değil; evrensel bir
ilkeye göre hareket etmesi ile mümkündür.
Yukarıda verilen bilgilerden hareketle aşağıdakiler-
den hangisinde faydacılık akımının temsilcisi ile bu
akımı eleştiren filozof sırasıyla doğru olarak verilmiş-
tir?
A) Berkeley- Kant
B) Hume- Mill
C) Bentham- Kant
D) Hume- Kant
E) Bentham- Mill
11.Sınıf 15
9.
FASİKÜL
3. Hegel “Gerçek bütünün kendisidir.” ve “Ne akla uygun ise,
o gerçektir ve ne gerçek ise, o akla uygundur.” sözleriyle;
felsefesinin temelinde olan düşünceyi ortaya koymuş ol-
maktadır. Ona göre, tüm şeyler tek bir özden diyalektik bir
yasaya göre oluşur. Bu özü “tin” olarak dile getiren Hegel;
her şeyin, kendinde bir şey olma potansiyeli aşıdığını ileri
sürer. Bu bir diyalektik süreçtir. Bu süreçte şey, önce ken-
dine yabancılaşır, sonra yeni bir sentezle olabileceği şeye
dönüşür.
Paragrafta verilen bilgiler ele alındığında, Hegel’in
hangi felsefi probleme bir yanıt arayışında olduğunu
söyleyebiliriz?
A) Ahlakın İlkeleri Problemi
B) Varlığın Oluşu Problemi
C) Bilimsel Yöntem Problemi
D) Birey- Devlet İlişkisi Problemi
E) Bilginin Kaynağı Problemi
4. Kant’ın pratik buyruk olarak dile getirdiği; eylemde bulu-
nurken, kendimizi de başkasını da eğilimlerimizi ve çıkar-
larımızı gerçekleştirmek için bir araç olarak görmemeyi;
başkasına yaptığımızı insan olmanın bilinciyle ve onun
için yapmamızı bize buyuran buyruktur.
Kant’ın dile getirdiği bu pratik buyruk aşağıdakilerden
hangisinde doğru verilmiştir?
A) “Öyle eylemde bulun ki, bazı zamanlarda, kendine ve
başkasına sırf araç olarak değil, aynı zamanda amaç
olarak da muamele edilsin”
B) “Öyle eylemde bulun ki, her defasında, kendine ve
başkasına sırf araç olarak değil, aynı zamanda amaç
olarak da muamele edilsin”
C) “Öyle eylemde bulun ki, her defasında, başkasına sırf
araç olarak değil, aynı zamanda amaç olarak da mua-
mele edilsin”
D) “Öyle eylemde bulun ki, her defasında, kendine sırf
araç olarak değil, aynı zamanda amaç olarak da mua-
mele edilsin”
E) “Öyle eylemde bulun ki, her defasında, kendine ve
başkasına sırf araç olarak muamele edilsin”
Felsefe
 9. 3.
FASİKÜL Öğreten Pratik Test TEST

5. Hume’a göre, tek tek olayların deneyimlenmesi sonucun-
da ortaya çıkan sonuçların, diğer başka olaylara genellen-
mesi problemli bir durumdur. O, bu problemin veya bu sa-
nının temelinin ne olduğunu araştırır. İnsan zihninin sürekli
deneyimlediği olayları, her seferinde aynı sonucun ortaya
çıkacağını düşünmeye yatkın bir hali vardır. Bunun nedeni
Hume’a göre alışkanlıktan başka bir şey değildir. Böyle-
ce Hume, bütün doğa biliminin temelini alışkanlık kavramı
üzerine oturtmuştur.
Hume’un “alışkanlık” olarak adlandırdığı aşağıdaki-
lerden hangisidir?
7. “Bundan başka çağımızın bir doğuş ve yeni bir döneme
geçiş çağı olduğunu görmek zor değildir. Tin, şimdiye de-
ğin içinde var olduğu ve imgelediği dünya ile bozuşmuştur
ve onu geçmişe gömme düşüncesini taşımaktadır. Artık
kendi öz dönüşümünün emeği içindedir. Hiç kuşkusuz o
hiçbir zaman dinginlikte değildir; tersine her zaman ilerle-
yen devinimi kavramıştır.”
Georg Wilhelm Friedrich Hegel
Hegel’in Tinin Görüngübilimi adlı eserinden alınan bu
parçadan hareketle “tin” ile ilgili aşağıdakilerden han-
gisi söylenemez?

A) Töz A) Devinim halindedir.

B) Madde B) Kendine yabancılaşmıştır.
C) Nedensellik İlkesi C) Durağandır.
D) Ruh D) Sürekli değişim halindedir.
E) İde E) Oluş içindedir.

6.  Locke’a göre, insan zihninin doğuştan ilkeleri yoktur;

duyu algılarından sonra düşünce ve algı oluşmaya
8. “Benim yerime düşünen bir kitabım, vicdanımın yerini tu-
başlar. Bu nedenle insan zihni boş beyaz bir kâğıt gibidir,
tan bir din adamım, perhizim ile ilgilenerek sağlığım için
sadece deney ve gözlemleri alma yeteneğine sahiptir.
karar veren bir doktorum oldu mu zahmete katlanmama
 Hume’a göre akıl, kavrama yetisidir, fakat bilgi farklı
hiç gerek kalmaz artık. Para harcayabildiğim sürece düşü-
bir şeydir. Hiçbir bilgi eğer beklenti, sonuç ve amaç
nüp düşünmemem de pek o kadar önemli değildir bu sıkıcı
ile ilişkili değilse bizi eyleme yöneltemez. Akıl bize
ve yorucu işten başkaları beni kurtaracaktır”
sadece yön gösterir, mutluluk ve üzüntüye yol aça-
bilecek olası durumları ortaya koyabilir. Immanuel Kant

Kant bu sözüyle aşağıdakilerden hangisini eleştir-

Locke ve Hume’un felsefelerinde ortak olan anlayış
mez?
aşağıdakilerden hangisidir?
A) İnsanın otoritelerden bağımsız hareket etmemesini
A) Hakikate ulaşmada deneyim yetersiz kalır.
B) İnsanın kendi hayatı ile ilgili kararları kendisinin alma-
B) Genel geçer bir bilgiye ulaşmak mümkün değildir.
masını
C) Bazı bilgilerimiz doğuştan gelir.
C) İnsanın kendi aklını kullanmamasını
D) Doğru bilginin kaynağı akıl değildir.
D) İnsanın kolay olanı seçmesini
E) Algılanmayan bir nesnenin var olduğunu söyleyeme-
E) İnsanın özgür iradesine göre eylemde bulunmasını
yiz.

TEST 1. E 2. C 3. B 4. B 5. C 6. D 7. C 8. B

Felsefe 16 11.Sınıf
 4. ÜNİTE:
18. YÜZYIL - 19. YÜZYIL FELSEFESİ

11.SINIF
FELSEFE

10. FASİKÜL:
18. YÜZYIL -19. YÜZYIL FİLOZOFLARININ
FELSEFİ GÖRÜŞLERİNİN ANALİZİ

KAZANIMLAR
µ 18.Yüzyıl – 19, Yüzyıl Felsefesi hakkında bilgi verir.
µ Felsefi düşünce ortamının 18. – 19. Yüzyıl arasındaki karakteristik özellikleri anlatılır.
µ 18.Yüzyıl 19. Yüzyıl Felsefesi son dönem filozoflarının görüşlerine yer verilir.
µ Örnek metinler üzerinden 18.Yüzyıl – 19. Yüzyıl Felsefesi filozoflarının görüşleri analiz edilir.
µ 18.Yüzyıl – 19, Yüzyıl Felsefesinde ortaya çıkan Nihilizm ve benzeri bazı görüşler ifade edilir.
 10.
FASİKÜL 18. Yüzyıl -19. Yüzyıl Filozoflarnın Felsefi Görüşlerinin Analizi
🗿 Johann Gottlieb Fichte (1762- 1814)
Johann Gottlieb Fichte,
1762 yılında Saksonya ile
Silezya arasında bulunan
Oberlausitz bölgesinin bir
köyündeki fakir bir doku-
macının oğlu olarak dün-
yaya gelmiştir. Çocukluğu
kısıtlı koşullar içinde geç-
miş; babasının dokuma
tezgahında çalışmış, kaz
çobanlığı yapmıştır. Fichte
9 yaşındayken köyün yakınındaki çiftlik sahibi olan bir ba-
ron tarafından eğitimi üstlenilmiştir. Böylece Fichte, Alman-
ya’nın çok tanınmış bir lisesi olan Schulpforta’ya girdi. Daha
sonra Jena ve Leipzig Üniversitelerindeki ilâhiyat öğrenimi-
ni tamamladı. 1814 yılında hayatını kaybetti. Johann Gott-
lieb Fichte, Kant sonrası Alman Felsefesi’nin önde gelen
filozoflarındandır. Kant’ın eleştirel felsefesini bütünlüklü ve
sistematik bir idealist metafiziğe dönüştürmeye çalışmıştır.
Örnek 1
Kant Felsefesi’nin derinlemesine ele alan Fichte, “insanın
asıl özünün ahlâkî olduğu” düşüncesini temele almıştır. Ona
göre insanın ahlaki bir varlık olması, insanın özgür bir varlık
olması anlamına gelmektedir. Alman İdealizminin başlatıcısı
olarak kabul edilen Fichte’nin Schelling ve Hegel Felsefesini
etkilediği kabul edilir. Fichte’ye göre insan kendini ancak ken-
disi gibi olmayan bir şeyle bilebilir. Bu nedenle insanın kendi
karşısına doğayı koyduğunu ileri süren Fichte, bunun sonu-
cunda insanın doğada var olan zorunluluğun kendisinde olma-
dığını fark ettiğini savunur. Böylece insan özgürlüğünün farkına
varmış olur. Kendisi ile kendisi gibi olmayanı birlikte düşünen
insan, aynı zamanda kendini eyleyen bir varlık olarak da tanım-
lamış olur.
Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisi Fichte’nin
düşüncesine uygun değildir?
A) Doğa ve insan birbirinden farklıdır.
B) İnsan otonom bir varlıktır.
C) Doğa neden sonuç ilişkisine bağlıdır.
D) İnsan her zaman kendini tanıma çabasında olmuştur.
E) İnsan davranışları determinizm ile açıklanabilir.
Felsefe
🗿 Schelling
Friedrich Wilhelm Joseph
Schelling 1775 yılında Le-
onberg’te bir rahibin oğlu
olarak dünyaya geldi. Fel-
sefe ve ilâhiyat eğitimi
aldı. Öğreniminin son za-
manlarında Fichte’nin Bi-
lim Teorisi adlı eserini oku-
muş ve Fichte Felsefesi’nin
etkisinde kalmıştır. Daha
sonra Jena Üniversitesi’n-
de profesör olan Schelling, 1854 yılında hayatını kaybetti.
Schelling Felsefesi’nin temel amacı, özne - nesne, sonlu -
sonsuz, zorunluluk - özgürlük, varlık - birlik gibi her tür ikili
kavrayışı ortadan kaldıracak bir özdeşlik felsefesi kurmak-
tır. Schelling, temelde farklı olan ya da farklı olduğu varsa-
yılan dünyaları uzlaştırmaya çabalamıştır. Bu nedenle varlı-
ğı düalist ögelerle anlatan tüm düşünce sistemlerine karşı
çıkmıştır ve bunları özdeşlik düşüncesi ile aşmaya çalış-
mıştır.
Not: Alman idealistlerinden Fichte ve Schelling
çalışmaları her ne kadar Kant felsefesinden
etkilenmiş olsa da vardıkları nokta da Kant
felsefesi ile çelişmektedir. Çünkü Kant bir
sistem kurmaya çalışmamıştır. Onun amacı
eleştirmek, kritik yapmaktır. Ancak Alman
idealizmi eleştiri yapmayı sadece sistematik
bir felsefe için hazırlayıcı olarak kabul eder.
Bu nedenle Alaman İdealistleri son noktada
Kant Felsefesi’nden ayrı düşmektedir.
2 11.Sınıf

18. Yüzyıl -19. Yüzyıl Filozoflarnın Felsefi Görüşlerinin Analizi
Örnek 2
Schelling Felsefesi’nin temel amacı, özne-nesne, sonlu-
sonsuz, zorunluluk-özgürlük, varlık-birlik gibi her tür ikili kav-
rayışı ortadan kaldıracak bir özdeşlik felsefesi kurmaktır. Bu
temelde farklı olan ya da farklı olduğu varsayılan dünyaları
uzlaştırmaya çabalamıştır. Bu nedenle varlığı düalist öğelerle
anlatan tüm düşünce sistemlerine karşı çıkmıştır ve bunları öz-
deşlik düşüncesi ile aşmaya çalışmıştır.
Buna göre Schelling ile ilgili aşağıdakilerden han-
gisi doğrudur?
A) Descartes’ın düalist töz anlayışına karşı çıkmıştır.
B) Locke’un varlık anlayışını reddeder.
C) Düalist bir varlık anlayışı ortaya koyar.
D) Fichte’nin varlık felsefesini eleştirir.
E) Monist varlık anlayışlarını reddeder.
🗿 Nietzsch
11.Sınıf
10.
FASİKÜL
İnsan Görüşü
Nietzsche’yi felsefi tarihinde bu kadar önemli kılan
neydi? Birçok kesin kendi penceresinden bakarak bu
soruya farklı cevaplar verebilir fakat Nietzsche’nin bütün
felsefesi içerisinde ‘‘insan’’ problemi her zaman karşımıza
çıkmaktadır. “İnsan bir iptir ki, hayvan ile Üst insan arasın-
da gerilmiştir – uçurum üstünde bir ip.” Nietzsche insan
serüveninin bir yolculuk halinde olduğunu düşünür. Bu
yolculuk içerisinde insan bir köprü pozisyonundadır yani
arada bir varlıktır. Güdüleri bakımından hayvana yakın
ama bunları aşma bakımından üstinsana yakındır. İnsana
ilişkin Nietzsche’nin söylediği şeyler, insanın içinde bulun-
duğu durumu aydınlatmak olacaktır. Nietzsche her şeyden
önce çağında bir insan problemi görür. Ona göre çağının
insanı, daha iyi hale getirebilmek uğruna iğdiş edilmiş bir
insandır. Çağın insanı içinde bulunduğu yüzyılda kriz
içerisindedir. Bu kriz, değer ve anlam krizidir. Krizle bera-
ber insanın kayboluşu söz konusudur. Nietzsche’ye göre:
Avrupa düşünce ve kültür yapısının çöküşü, insanın da bu
çağda kayboluşunun göstergesidir. İnsanın çöküşü ve
kayboluşu, Sokrates’le beraber başlayan Klasik Yunan
düşüncesindeki akıl merkezli düşüncenin sürekli referans
olarak gösterilmesi ile alakalıdır. Yunan düşünce (akıl
merkezli düşünce) duygu yönünün zamanla yok olması
olarak on dokuzuncu yüzyılda evrimleşmiştir. Böylece
insan, sadece akıl varlığı olarak görülmekte ve değerlen-
dirmelerini de akıl üzerinden yapmaktadır. Nitekim Hristiyan
anlayışı da bu durumdan etkilenmiştir. Hristiyanlık anlayı-
şı insanın bütün gerçekliğini görmezden gelerek onun
hayattaki tek amacının öte dünyaya hizmet etmek olduğu-
nu belirtir, İnsanın bu durumdan kurtuluşun kaynağı nedir?
Nietzsche’nin bu soruya cevabı, insana dair yaptığı üçlü
ayrıma denk düşer. Bunlar: sürü insanı, özgür insan, üs-
tinsandır.
Değer Anlayışı
Nietzsche’ye göre, yaşamın özü değer koymaktır.
“Değer koyarak yaratıyoruz dünyayı” Toplumlar yaşam içe-
risinde değerler üretirler ve bu değerlere uygun yaşamaya
çalışırlar. Ahlak, en önemli değer yargısıdır. Ahlak, top-
lumsal kurallardır. Ahlak kuralları, toplumların uyması için
onların önlerine sunulmuş reçetelerdir, normlardır.
Nietzsche, ahlaki belirlemelerin ne olduğunu gösterme
girişimine girer. Bunu kendine ödev olarak görmektedir.
3 Felsefe
 10.
FASİKÜL 18. Yüzyıl -19. Yüzyıl Filozoflarnın Felsefi Görüşlerinin Analizi
“Gerçek dünya, şu an için ulaşılmaz, ama bilgeye, dindara,
erdemliye (“tövbe edene günahkâra”) vaat edilmiştir.” Ahlaki
belirlemeler, Hristiyanlıkta karşımıza çıkar. Hristiyan ahlak
anlayışının insanı tedavi edeceğinin belirtilmesi karşısında
Nietzsche, ahlakın tamamen bozulduğunu söyler. Hristiyan
ahlak anlayışı köle ahlakıdır. Hristiyan ahlak anlayışı, ha-
kikat anlayışı ile doğrudan bağlantılıdır. Ancak ahlaklı
eylemler gösterebilen insan hakikate ulaşabilir. Nietzsche’ye
göre hakikat anlam ve değer problemi oluşturur. Önceden
yaratılan hakikat anlayışı putlardır. Bu putları çekiçle yı-
kabilen insan özgür insandır. Özgürlüğe ulaşabilmek için
önceden hakikat olarak gösterilen bütün şeyler yeniden
ele alınmalıdır. “Bütün Tanrılar ölmüştür. Şimdi istiyoruz ki
üst insan yaşasın”. Bu bağlamda Nietzsche “Tanrı öldü”
diyerek geleneksel Hristiyan hakikat anlayışının parçalan-
dığını gösterir. Şimdi ise yapılması gereken değerlerin
yeniden değerlendirilmesi olacaktır. Ahlak değerlerinin bir
eleştirisine zorunluyuz; değerlerin kendilerinin değeri ön-
celikle sorgulanmalı. Bu değerler insanı sıradanlaştırır ve
sürü insanı haline getirir. Sürü insanı olmaktan kurtulmak
için geleneksel Tanrı inancının ortadan kalkması gereklidir.
Kendi benliği dışında toplumsal normlarla hareket eden
insan, sürüden kopmayan insandır.
Sürü insanı, Nietzsche’nin içinde bulunduğu yüzyıl
insanı için yaygın olarak belirttiği kavramdır. Sürü insanı
günlük dilde “kötü insan” denilen, ahlak kurallarına saygı
göstermeyen insan ya da yığın insanı değildir. Sürü insa-
nı, moralli insandır. Sürü insanının herhangi bir amacı
yoktur. Sürü insanı belirsizlik içerisindedir. Belirlenimler
dışarıdaki uyarıcılar tarafından verilmektedir. Sürü insanı
başına gelen durumlara karşısından nasıl davranacağını
bilmemektedir.
Sürü İnsanı
Nietzsche’nin modern insan olarak belirttiği, sürü in-
sanın kendisidir. Modern insan sadece insana olan ben-
zetmelerden hareket eder. Bütün iyilik ve kötülük birer
benzetmedir. Onlar açıkça konuşmazlar yalnızca ima
ederler. İyi ve kötü kavramları, değer yargılarıdır. Bu yar-
gılar sürü insanının ahlak anlayışının en önemli kavram-
larıdır. Sürü insanı, ahlaki eylemlerin belirlediği şekliyle
yaşamını sürdüren insandır. Aksi halde ahlaksız olarak
Felsefe
nitelendirilir. Sürü moraldışı insanları kendisine benzetmek,
onların etkili olmasını önlemek, onları zararsız duruma
getirmek ister, yapamayınca da onlara ‘kötü insan’ der.
Sürü insanı herkesin kendisi gibi olmasını istemektedir.
Kendisi gibi olmak istemeyeni yok etme girişimine girer.
ancak kendi yolunu arayan insan sürüden ayrılabilir ve
özgür olabilir.
Birden çok değer ve ahlak anlayışının olduğu her
yerde, bu anlayışlar, zamanla değerini yitirirler. İşte tam
da bu noktada özgür irade ortaya çıkar. Nietzsche, insanı
kuşatmış değerlerin ve belirlemelerin ötesine geçebilecek
insana özgür insan demektedir. İnsan, değerleri yeniden
değerlendirip yorumlayarak kendi yolunu çizebilen insandır.
Özgür insan her türlü değer yargılarından sıyrılıp yeniden
bir arayışa girme girişimidir. Bu da nihilizmi doğurur.
Nihilizm, değer, anlam ve isteklerin kökten reddedilişidir.
Avrupa kültür tarihi kökten bir değişime girmelidir. Bu
değişim, özgür insanın kendi yolunu çizmesi anlamına da
gelebilir. Özgür insan bir süre sonra nihilizm ile karşılaşır
ve kendine yeni bir yol çizer. Özgür insan sürü insandan
kurtulmuş ama aynı zamanda bir boşluğa düşmüştür.
İnsanın, düştüğü bu boşluktan kendine yeni bir anlam
arayışı ile çıkması üstinsana ulaşmasıdır.
Üst İnsan
Ben size Üst İnsan’ı öğretiyorum. İnsan, aşılması
gereken bir şeydir, onu aşmak için ne yaptınız? diye sorar.
Bu soru aynı zamanda özgür insanın sıçramayı gerçek-
leştirdiği noktadır. İnsanın sahip olduğu potansiyel, üstin-
san ile ortaya çıkar. Her türlü belirlenimlerden kurtulan
insan, sıçramayı gerçekleştirerek özgür insan olabilir. Ancak
özgür olan insan üstinsan olur. Özgür insan kendini yeni-
den değerlendirerek, olması gereken insana dönüşür. Bu
insan, aynı zamanda gücü elinde bulundurandır. Bütünüyle
kendi benliğini kazanmış insan, gücü elinde bulundurur
ve bu insanın ayakta kalması doğaldır. Nietzsche’ye göre
evrendeki her canlı varlık her şeyden önce kendi enerji-
sini göstermek ister ve bu nedenle yaşamın bizatihi ken-
disi bir güç istemidir. Gücü elinde tutmak doğal bir istek-
tir. Bu nedenle her insan gücü elinde tutmak ister.
4 11.Sınıf
 10.
18. Yüzyıl -19. Yüzyıl Filozoflarnın Felsefi Görüşlerinin Analizi FASİKÜL

Kalbimizde yalnızca üstinsan var. Bence önemli tek

şey bu İnsan bütün zincirlerini kırmıştır. Kendi gücünü
eline almıştır. Güçlü olmak aynı zamanda kendini farkına
varmaktır. Kendini farkına varan insan ise üstinsan olmuş-
tur. Üstinsan kendi kendisi olmuş insandır. Bir bütün
olarak, bütün özelliklerini ortaya koyabilmiş insan üstin-
sandır. Bütün her şeyi kendisi görüp kendisi değerlendir-
mektedir. Üstinsan bütün kavramların ötesinde hatta iyinin
ve kötünün dahi ötesinde olan insandır.
Örnek 4
Nietzsche’nin “güç istenci” anlayışı oldukça farklı şekil-
lerde yorumlanmış hatta bu yorumların bazıları onu suçlayacak
bir noktaya dahi ulaşmıştır. “Güç istenci”nin, insanın diğer in-
sanlar üzerinde egemenlik kurma isteği olarak yorumlanışına
karşı Nietzsche’nin çağdaş yorumcularından Deleuze, kav-
rama açıklık getirmek amacıyla şunları söyler: “İstencin gücü
istemesi, gücü bir erek olarak arzulaması ve ardı sıra gitmesi
demek olmadığı gibi, gücün, istencin dürtüsü olması demek
de değil. Gücün iradesi özünde yaratıcı ve donandırıcıdır: Bir
şeye iç geçirmez, aramaz, arzulamaz ve özellikle de gücü ar-
zulamaz. Verir: Güç, istençte ‘verici erdem’ olarak vardır; is-
tenç, güç vasıtasıyla bizzat anlam ve değer donatıcıdır.”

Buna göre “güç istenci” için aşağıdakilerden han-

gisi söylenebilir?

A) İnsanın ihtiyaçları tarafından belirlenir.

B) İnsanın yeni değerler oluşturabilmesini sağlar.
C) İnsanların birbirleriyle mücadelesinin ürünüdür.
D) Zaman içerisinde egemenlik kurar.
E) İnsanların mutluluğunu amaçlar.

Örnek 3 2020 AYT

Nietzsche’ye göre üç tip insan vardır. Bunlardan biri,

insanları ve onların geleceğini seven insan; üst insandır. Üst 🗿 Berkeley
insan yeni başarılar, yeni değerler ortaya koyan insandır. Böy- Küçük yaşta felsefe ve din
lece toplumda eleştirilmeden kabul edilen tüm kuralları yıkan bilimleri eğitimi almaya
üst insan; insanlığın geleceğine de yön verir. başlayan İskoç yazar Ber-
keley, arka arkaya yayınla-
Buna göre “üst insan” ile ilgili aşağıdakilerden
mış olduğu eserlerle dü-
hangisi söylenebilir?
şünce dünyasına giriş
A) Üst insan, yaşamını morale göre düzenler. yapar. Berkeley’i felsefe
B) Üst insan, yaşama anlam kazandırır. tarihine bu kadar önemli

C) Üst insan, değer yargılarına göre eylemde bulunur. kılan ve düşüncelerini

kendinden sonraki dö-
D) Üst insan, otoritelere bağlıdır.
nemlere dahi referans re-
E) Üst insan, geçmişi eleştirmekle yetinir.
ferans kılan düşünce Locke gibi bizim doğrudan ve aracısız
olarak algıladığımız her şeyin zihnimizde bulunan idelerden
başkası değildir düşüncesini en uç noktaya taşıyarak var
olanları sadece zihinle algılanmış olmaya bağlaması ola-
caktır.

11.Sınıf 5 Felsefe
 10.
FASİKÜL 18. Yüzyıl -19. Yüzyıl Filozoflarnın Felsefi Görüşlerinin Analizi
Ona göre zihnimizde doğuştan gelen ideler bulun-
mamaktadır. Zihinde bulunan idelerin algılanmış deneyim-
ler olduğunu söyler. Zihnimizde binlerce ide vardır ve bu
idelerin varlığı hakkında konuşabilmek için onları dene-
yimlemek gerekir. Veya ideleri en uç noktaya taşıyarak
onları anlamış olmak gerekir. Berkeley evrende sadece
tek bir özün var olduğunu belirtir ve bu özün dış dünyada
bulunun herhangi bir madde olmasından ziyade, zihin veya
düşünce olduğu görüşünü savunmuştur. İlk Çağ düşünce-
sindeki arkhe arayışıyla beraber dış dünyaya indirgenen
madde anlayışı karşında duran Berkeley, dış dünya da
bulunan maddelerin özü oluşturmadığını savunur.
Berkeley bütün ampirist geleneğin birleştiği gibi bilgi-
lerimizin deneyimlerden geldiğini fakat deneyimleyerek
ortaya çıkan bilgilerin algılayabilmek için onu harmanlayan
zihne veya düşünceye ihtiyacımız olduğunu düşünür. Bu
sayede var olan bilgiler zihin aracılığıyla algılanmış ola-
caklardır. Benim dışımda var olanlar ben algılayamıyorsam
yok mudur? Sorusu karşısında ise Berkeley benim algıla-
yamadığım şeyler noktasında o şeyleri algısına sahip bir
Tanrı anlayışıyla karşımıza çıkar. Berkeley Tanrı’nın varlı-
ğına inanır ve bizim yetmediğimiz yerde benizim algılayı-
şımın ötesinde bir algılayan olarak Tanrı’yı gösterir. Berkeley
göre Tanrı bizi sadece algılayabilelim diye yaratmadı. Tanrı
aynı zamanda bizim bütün algılarımızın yaratıcısı ve on-
ların nedenidir. Berkeley için Tanrı ezeli ebedi ve her
şeyin mutlak nedenidir. Algılanmayan şeyler hakkında da
konuşan Berkeley Tanrı’nın insan zihnine bütün algıları
yerleştirdiği fakat insann algılayamadığı şeyler noktasında
Tanrı’yı suçlamaması çünkü algılarımız bize hata yaptırmaz
hatamız algılarımıza karşı yaptığımız yorumlardır demektr-
dir.
Felsefe
Örnek 5
Berkeley’e göre maddi bir evren anlayışı kabul edi-
lemez. Ona göre dış dünya ve nesnelerin gerçek nitelikleri
diye nitelendirilen şeylerin hepsi deneyden türetilmiş ideler
ve bunların arasındaki bağlantılardır. Bu nedenle nesnelerin
bilincimiz dışında bağımsız bir varlıkları olduğunu kabul et-
menin bir çelişki olduğunu savunan Berkeley, dış dünyadaki
nesnelerin varoluşlarını ne kadar düşünmeye çalışır-
sak çalışalım, sonuçta vardığımız noktanın hep kendi
idelerimiz olduğunu ileri sürer. Bu nedenle ona göre,
…………………………………………………..
Parçada boş bırakılan yere aşağıdaki yargılardan
hangisinin getirilmesi uygun olur?
A) Varlık, ruh ve maddeden ibarettir.
B) Varolmak algılanmak demektir.
C) Varlık, mutlak akıldan başka bir şey değildir.
D) Varlık, insan bilincinden bağımsızdır.
E) Varlık, kendinden başka hiçbir şeye ihtiyaç duymayan
tözdür.
Örnek 6
Berkeley’e göre, insanın doğrudan ve aracısız olarak al-
gıladığı her şey kendi zihnindeki idelerdir. Doğuştan hiçbir bil-
ginin bulunmadığını düşünen Berkeley, tüm idelerimizin algısal
deneyim sonucu oluştuğunu savunur. Ona göre bilgi duyular
aracılığıyla sahip olduğumuz idelerden türemiştir.
Paragraftan hareketle Berkeley’in bilgi anlayışı ile
ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Locke’un bilgi anlayışı ile benzerlikler vardır.
B) Doğuştan bilgi anlayışını eleştirir.
C) Rasyonalist bir bilgi anlayışı ileri sürer.
D) Emprizme yakın bir bilgi anlayışı ileri sürer.
E) Descartes’in bilgi anlayışını eleştirir.
6 11.Sınıf
 10.
18. Yüzyıl -19. Yüzyıl Filozoflarnın Felsefi Görüşlerinin Analizi FASİKÜL

🗿 La Mettrie 🗿 Auguste Comte

Fransız Aydınlanma Dü-
şünürlerinden biri olan La
Metrie’ye göre evrende
bütün varlıkların ondan
meydana geldiği tek töz
vardır, bu töz ise madde-
dir. Evrendeki varlıklar
mekanik, yer değiştirme
ve hareketin nedensel et-
kileriyle oluşur. La Metrie
insanı da makine gibi ta-
savvur eder. Ve “makine
insan” kavramını kullanır.
Onu ruhsal hayatıyla bir-
likte duğanın bir parçası
olarak görür. Varlığı mekanik bir hareketlilikle açıkladığı için
mekanik maddeci yani materyalist olarak bilinir.
Örnek 7
En önemli toplum bilimcidir.
Toplum üzerine yaptığı çalış-
malarla bilinir. Toplumun na-
sıl ilerlemesi gerektiğini sor-
gular. Toplumsal yaşamın
ilerlemesinin bilimsel ilerle-
melerle mümkün olacağını
düşünür. bilim toplumların
ilerlemesinde önemli bir
araçtır. Bilimsel ilerlemeler
toplumları yeni bir anlam arayışı içine sokar. Bu arayış so-
nucunda da yeni bilgiler ortaya çıkar. Bu bilgiler orguların
bilgileridir. Olgular arasındaki ilişki ancak deney ve gözle-
me tabi tutularak tutarlı olabilir demiştir. Bu düşünce Agus-
te Comte’nin öncülüğünü yaptığı pozitivizm akımını doğu-
rur. A.Comte’den bu yana “metafizik” nitelemesi insanlığın
geride bıraktığı bir aşamayla ilgili, gerçekliğini yitirmiş, yeri-
ni pozitif bilimlere bırakmış bir bilgi türünü çağrıştırır. Poziti-
vizm terimini ilk kullanan kişi, Sosyolog Saint Simon’dur. Bu
anlayışı geliştirip sistemleştiren kişi ise Sosyolog Auguste
S. Simon Comte’tur.

La Mettrie’ye göre insanlar ve hayvanlar yaylar kümesin-

den oluşan birer makineydi. Ancak insan, hayvana göre daha
karmaşık bir makineydi ve aralarında eğer bir fark varsa bu fark
yayların yerleriyle ilgili olabilirdi. Dolayısıyla La Mettrie için ruh
da tüm makinenin ana yayı gibi ele alabileceğimiz bir hareket Not: Comte’a göre insanlık tarihinin üç aşamalı

ilkesi veya bedenin duyarlı bir maddi kısmından ibaretti. Bu sis- gelişiminde her aşama bir öncekine göre

temin diğer tüm kısımları da sadece beynin bir çeşit işleviydi. daha ileri ve gelişmiştir. İnsanlık başlangıçta
açıklamaların doğa ötesi göçlere göre ya-
La Mettrie’nin bu görüşlerinden aşağıdaki yargıla- pıldığı dinsel bir aşamadır. İzleyen metafizik
rın hangisine ulaşılabilir? aşamada açıklamalar gene olgulardan uzak
bazı kavramlara dayandırılır. Üçüncü aşa-
A) Beden ile ruh insan varoluşunun farklı görünümleridir.
mada ise, insanlar doğru bilginin gerektirdiği
C) Ruh, tek gerçeklik olan maddeye indirgenerek açıklanabi-
gibi, açıklamak istedikleri olguları gene bu
lir. olgulardan elde ettikleri verilere dayandırmayı
C) Hayvanlardan farklı olarak insanın özü, ölümsüz ruhudur. öğrenirler; işte bu sonuncusu pozitivizmin
D) İnsan, farklı niteliklere sahip iki tözden; madde ve ruhtan hüküm sürdüğü pozitif aşamadır. Comte bu
oluşur. süreci bir insanın çocukluktan yetişkinliği

E) Bedeni harekete geçiren ruh, tinsel yaşam ilkesidir. geçiş aşamalarına benzetir.

2019 TYT

11.Sınıf 7 Felsefe
 10.
FASİKÜL 18. Yüzyıl -19. Yüzyıl Filozoflarnın Felsefi Görüşlerinin Analizi
Örnek 8
Pozitivizmin kurucusu Auguste Comte’a göre, felse-
fenin amacı toplum olayları incelemek ve topluma yön ver-
mektir. Toplumsal fenomenler de doğa bilimlerinde olduğu
gibi deney ve gözlem ile incelenmeli ve buna göre toplumsal
yasalar oluşturulmalıdır. 20. Yüzyılda oluşan Viyana Çevresi,
metafiziği reddeden mantıkçı pozitivizm anlayışını ileri sür-
müşlerdir. Onlara göre felsefenin amacı gereksiz ve cevabı
olmayan sorunlara eğilmek değildir. Felsefenin amacı, bir
bilim gibi sadece deney ile kanıtlanabilecek olay ve olguları
ele almak, açıklamaktır.
Paragraftan hareketle aşağıdakilerden hangisine
ulaşılabilir?
A) Mantıkçı Pozitivizm, Pozitivizm temelde aynı düşünceden
hareket ederler.
B) İki akım da felsefe ile bilim arasında keskin bir ayrım yap-
mıştır.
C) Mantıkçı Pozitivizm akımı, pozitivizm akımının bir eleştirisi-
dir.
D) Pozitivizm, metafizik ögeleri felsefenin konusu içine alır-
ken, Mantıkçı pozitivizm akımı metafiziği tamamen redde-
der.
E) Pozitivizm ve Mantıkçı Pozitivizm taban tabana zıt iki felse-
fi anlayıştır.
🗿 Niccolo Machiavelli (1469 - 1521)
Modern anlamıyla siyaset te-
orisinin mimarı Machiavel-
li’dir. Machiavelli (Makyavel)
Floransalı bir İtalyan’dı. İtal-
ya, o dönemde şehir devlet-
lerine bölünmüştü. Floransa
şehrini de Medici ailesi yöne-
tiyordu. İtalyan şehirleri sık
sık Fransa, İspanya tarafın-
dan tehdit ediliyor ve işgale
uğruyordu. İtalya’da istikrarsız bir siyasi yapı vardı. Ayrıca
papalık kurumu sürekli ihtirasları ile ülke yönetimine karışıp
işleri daha da içinden çıkılmaz hâle getiriyordu. Machiavelli
gerçekçi (realist) bir siyaset kuramcısıydı. Siyasetin Platon,
Felsefe
Aristoteles ve Aziz Augustinos’un görüşlerindeki gibi ideal-
ler üzerine yapılamayacağını iddia etmiştir. İnsanı ahlaki
olarak yüceltmeyi hedefleyen bir devlet teorisi eksik ve ye-
tersiz kalacaktı. Ona göre insan; doğası gereği bencil, çı-
karcı, kendini düşünen, ihtiraslı, mal mülk biriktirmeyi, ra-
kiplerini alt etmeyi isteyen bir varlıktır. Machiavelli, insanı
böyle tanımladıktan sonra siyasetin (politika) temel amacını
kişisel ihtiras, çıkar olarak gördü. Siyaset de temelde bu
farklı çıkarların uzlaştırılmasıydı. Yani farklı sınıf, toplumsal
grup, aile ve diğer yapılar kendi çıkarlarını sağlamak için
mücadele verecek ve bu noktada hedeflerinden maksimum
sonuç almayı umacaktır. Siyaset; testiyi kırmadan sonuca
ulaşmayı, farklı çıkarları uzlaştırmayı sağlayacaktır.
🗿 Arthur Schopenhaur
Schopenhauer için felsefe
tarihinin en açık sözlü filozo-
fu tabirini kullanmak çokta
absürt olmayacaktır. Çünkü
Schopenhauer her konuda
düşüncelerini net bir biçimde
ifade etmektedir. Hegel’in
gerçekliğin rasyonel olduğu-
na düşüncesini akıldışı ola-
rak tamımlar. Schopenhauer
görünenlerin arkasında ayrı bir gerçeklik olduğunu ve bu
gerçekliğin belli aşamalarla ortaya çıktığını belirtir. Kimi za-
man çeşitli içgüdü sayesinde bu gerçekliğin farkına varabi-
liriz. Evrensel bir iradeye karşılık kimi hayvani durumları-
mızda bu gerçekliğin ortaya çıkmasını sağlar.
İnsan yaşamı Schopenhauer için ıstıraplarla doludur.
Eskiçağdan beri gelmiş olan amacının mutluluk olduğu
düşüncesini eleştirir. İnsanın nihai amacının mutluluk de-
ğil de, en az mutsuz olduğu durumun mutluluk olarak
görülmesi gerektiğini söyler. İnsan hayatındaki en temel
kavram acıdır. Acı yaşamın her alanındadır. İnsan sürek-
li acı duyar. Acı insanın en nihai duygusudur. Acı karşı-
sındaki insan durumunu sadece mutluluk olarak adlandı-
rabiliriz. Bu şekilde düşüncesini ifade eden Schopenhauer,
aynı zamanda felsefe düşüncesindeki en karamsar düşü-
nür olarak bilinir. Schopenhauer genel olarak yaşamın
anlamlı olup olmamasını sorgulama çabası içerisine girer.
İnsan, hayatı için bir anlma arayışı içerisine girmesi saç-
madır.
8 11.Sınıf

18. Yüzyıl -19. Yüzyıl Filozoflarnın Felsefi Görüşlerinin Analizi
Hristiyan ahlak anlayışının da iyi olmalısın çünkü
hayatının anlamı budur savını da eleştiren Schopenhauer,
dönemin siyasal anlayışının da insanın anlam arayışına
çanak tuttuğunu belirtir. Deneysel dünyada bir anla veya
hakikat arayışı diye bir şey yoktur diyerek libertanyalist bir
bakış açısıyla insan yaşamını yorumlar.
Örnek 9
Schopenhauer’e göre içinde yaşadığımız dünya anlamlı
bir dünya değildir. Bu nedenle felsefeye ve filozofa düşen iş,
dünyayı anlam bakımından yorumlamak değildir; Filozofun gö-
revi, bu anlamsız dünya içinde insanoğluna bir şekilde yolunu
buldurtmaktır. İçinde anlam bulunmayan dünyanın bütünüyle
kötü olduğunu savunan Schopenhauer, varolmamanın varol-
maya göre daha iyi olduğunu ileri sürer. Bu anlayışıyla filozof,
karamsar bir dünya görüşünü temele alan bir felsefe ortaya
koymuştur.
Buna göre Schopenhauer ile ilgili aşağıdakilerden
hangisi söylenebilir?
A) Pesimist bir felsefi anlayışı benimsemiştir.
B) Bilgi anlayışında nihilisttir.
C) İnsanın eylemlerinin sonucunun eylemin değerine bir kat-
kısının olmadığını savunur.
D) İdealist bir varlık anlayışı ileri sürmüştür.
E) Genel- geçer bir bilgiye ulaşılamayacağını savunur.
🗿 John Stuart Mill (1806 - 1873)
1806 – 1873 yılları ara-
sında yaşayan İngiliz fi-
lozof John Stuart Mill,
soylu bir yapıda olmasa
bile İngiltere’nin entelek-
tüelleri arasında yer alır.
Bu durum özellikle seç-
kin eğitim sınıfı olarak
kabul edilen entelektüel-
lerle beraber düşüncele-
rinin gelişimi anlamında
önemlidir. Özellikle dö-
nemin önde gelen fikir insanlarıyla beraber tartışmaları
11.Sınıf
10.
FASİKÜL
Mill’i hep ileriye taşımıştır. Mill üzerinde en etkili düşünür
olarak Bentham’ı söyleyebiliriz. Faydacı ahlak anlayışı hak-
kında düşüncelerini ifade ederken Mill öncelikle kendinden
önceki düşünürlerin faydacı ahlak anlayışı üzerine söyle-
diklerini eleştirecek başlamıştır. Faydacı ahlak anlayışını
açıklarken temelde iki metottan hareket eder. ahlak felsefe-
si içerisinde Platon’dan beri gelen en yüksek iyinin yerini
belirlemek ve en yüksek iyinin doğasını açıklamak. Bu iki
metot Mill düşüncesini en iyi ifade eder. özellikle en yüksek
iyi olarak belirtilen şeyin ne olduğu araştırmasına girer ve
buradan da insana en çok fayda getiren şeyin insan için en
iyi olduğu sonucuna ulaşarak ahlaktaki en yüksek iyi olan
şeyin faydacı anlayış olduğunu belirtir. Çünkü fayda insana
en iyi mutluluğu getirir. İnsan doğası gereği de fayda ilişkisi
çerçevesinde eylemde bulunan bir varlıktır. Mutlu olmak
için eylemlerin fayda ilişkisi içermesine bakılmalıdır. Mill’in
penceresinden bakarsak bir şey ya fayda sağlar ya da za-
rar sağlar, fayda sağlaması insanın yaşamı en iyi şekilde
devam ettirmesi ve mutlu olması anlamına gelmektedir.
Fayda sağlanmaması ise kötü olanı temsil eder. Mill ayrıca
insanın doğal olarak egoist bir varlık olduğunu da söyler.
Yararcı görüş düşüncene göre insanın doğal olarak egoist
ilgilere sahip olduğunu belirterek hareket noktası olarak
egoist ilkeler, ifade eder. İnsanın doğal duruma karşı baş-
kaları karşısındaki ki ilk tutumu, doğal egoizme bağlıdır.
Örnek 10
John Stuart Mill ……………………..eserinde bir vatan-
daş olarak insanın özgürlükleri üzerinde durmuş ve bu özgür-
lüklerin genişletilmesi konusunda bugün vatandaşlar olarak
bizlerin de yaralandığı hakların kazanılmasına katkı sağlamıştır.
Bu özelliği onu Siyaset felsefesinin büyük düşünürleri arasına
girmesini sağlamıştır.
Yukarıdaki paragrafta boş bırakılan yere aşağıda-
kilerden hangisi gelmelidir?
A) Faydacılık
B) Din Üzerine Üç Deneme
C) Özgürlük Üzerine
D) Utilitarizm
E) Kadınların Köleleştirilmesi
9 Felsefe
 10.
FASİKÜL 18. Yüzyıl -19. Yüzyıl Filozoflarnın Felsefi Görüşlerinin Analizi

🗿 Diderot (1713-1784) yapısını matematiksel ifadelerle de anlaşılamayacağını dile

getirir. Doğa sürekli kendini yeniler ve bu yenileme insanın
Fransız Aydınlanma fel-
yaşamına yetmeyecek kadar çok ötededir. Bu yüzden
sefesi düşünürü olan Di-
insan hiçbir zaman doğanın yaratıcılığını bilemez. Doğa
derot, görüşleriyle döne-
kendi kendine bir güçtür ve başka hiçbir şeye ihtiyacı
min önde gelen
yoktur. Diderot doğaya yüklediği misyon bakımından pan-
düşünürlerinden biri ol-
teist düşünceye yakındır.
muştur. Özellikle Aydın-
Diderot’un üzerine tartıştığı bir diğer konu ise metafi-
lanma Felsefesinin öne-
zik ve etik düşüncedir. Metafizik düşünce de maddeci
mini anlatan editörlüğünü
anlayışı takip ederken etik düşünce anlamında ise idea-
de yaptığı Ansiklopedik
listtir. Etik düşüncenin insanda doğuştan varolduğu fikrini
çalışmalarıyla tanınır.
eleştiren Diderot, doğal ahlak yasasının insanın doğasın-
Aydınlanma felsefesinin
dan kaynaklandığını belirtir. Özellikle ahlak anlayışını
tanıtımını yapan yaklaşık
maddeye indirgeyenleri eleştirerek ahlakın insan doğasın-
35 ciltlik ansiklopedik çalışmalarda Diderot ismi ne sıkça
dan olan doğal ahlakın değişmez bir yapısı olduğunu
rastlarız. Ansiklopedi çalışmaları dönemin bilimsel ve felse-
söyler.
fi bilgilerini halka yaymak anlamında önemlidir. Bir dönem
rasyonel çalışmalarda bulunan Diderot, daha sonra metafi-
zik çalışmalarda bulunmuş ve bunu da ansiklopedilerde
dile getirmiştir. Fakat klişe karşıtı olarak bilinir. Klişenin me-
tafizik ifadelerine sert eleştirilerde bulunur.
Örnek 11
Toplumsal ve dini konularda klişenin toplumu yanlış
yönlendirdiğini düşünür. Toplumsal düşünce yapıyı her
kişinin kendi aklını kullanması konusunda uyarılarda bu- Diderot ve D’Alembert’in birlikte kaleme aldıkları Ansik-
lunmuştur. Dinsel olarak dönemsel olarak birbirinden lopedi eseri, kendinden önceki aynı türden yapıtlardan içerik
farklı düşünceler sergilemiştir. bakımından farklılık gösterir. Bu eseri diğerlerinden ayıran
nokta, bilginin, insanoğlu için olduğu ve insanı sadece bilginin
Diderot, yaşamının belli bölümünde semavi dinlerin
erdemli ve mutlu kılacağı düşüncesinin ileri sürülmesidir. Ayrıca
tarihin belli döneminde başladıklarını günü gelince ise yok
eserde geleneksel, dinsel ve metafizik bilgi anlayışlarına karşıt
olacaklarını düşünmekteydi. Ayrıca bu dinlerin kendinden
bir tutumun benimsenmesi Aydınlanma düşüncesinin izlerini
olmayanı dışladığını ve kendine göre bir tanrı anlayışı
oluşturduğunu düşünerek eleştirmiştir. Bunun karşısında taşıdığının en önemli göstergesidir.
ise doğal dini savunmuş ve doğan dinin tanrı ile insan
Buna göre pasajda sözü edilen Ansiklopedi ile il-
arasında olduğunu söylemiştir. Doğal din insanın içinde
gili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
doğuştan vardır. Eylemlerinde insan semavi dinlerdeki gibi
dinin gerektiği için iyi olana başvurmaz, aksine iyi olan A) Akılcı düşünceyi temele alır.
insanın zaten içerisinde olandır. Doğan dinin gereği olan B) Ahlaki ilkelerin ölçütü ile ilgili tartışmayı içerir.
iyi olan eylemde bulunulmalıdır. Fakat Diderot son döne- C) Aydınlanma dönemi eserlerindendir.
minde ise giderek iki dini anlayıştan da kopmuştur. Dinlerin
D) Otoritelere bağlılığı konu edinir.
insanları tutsaklaştırdığını ve bu tutsaklıktan kurtulmanın
E) Bilginin, bu dünya için olduğunu anlatır.
insanı özgürleştirdiğini düşünür. bunun koşulu da doğaya
yönelmektir. Diderot doğa insanın bütünlüğünü ifade eder
üzerinden Panteist bir yaklaşımı benimser.
Diderot, doğaya önemli bir misyon yükler doğanın

ÖRNEK 1.E 2. A 3. C 4. C 5. B 6. C 7. B 8. A 9. A 10. C 11. D

Felsefe 10 11.Sınıf
 1.
TEST Konu Tarama Testi
1. Fichte’ye göre insan kendini ancak kendisi gibi olmayan
bir şeyle bilebilir. Bu nedenle insanın kendi karşısına do-
ğayı koyduğunu ileri süren Fichte, bunun sonucunda insa-
nın doğada var olan zorunluluğun kendisinde olmadığını
fark ettiğini savunur. Böylece insan özgürlüğünün farkına
varmış olur. Kendisi ile kendisi gibi olmayanı birlikte düşü-
nen insan, aynı zamanda kendini eyleyen bir varlık olarak
da tanımlamış olur.
Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisi Fichte’nin
düşüncesine uygun değildir?
A) Doğa ve insan birbirinden farklıdır.
B) İnsan otonom bir varlıktır.
C) Doğa neden sonuç ilişkisine bağlıdır.
D) İnsan her zaman kendini tanıma çabasında olmuştur.
E) İnsan davranışları determinizm ile açıklanabilir.
2. Schelling Felsefesi’nin temel amacı, özne-nesne, sonlu-
sonsuz, zorunluluk-özgürlük, varlık-birlik gibi her tür ikili
kavrayışı ortadan kaldıracak bir özdeşlik felsefesi kurmak-
tır. Bu temelde farklı olan ya da farklı olduğu varsayılan
dünyaları uzlaştırmaya çabalamıştır. Bu nedenle varlığı
düalist öğelerle anlatan tüm düşünce sistemlerine karşı
çıkmıştır ve bunları özdeşlik düşüncesi ile aşmaya çalış-
mıştır.
Buna göre Schelling ile ilgili aşağıdakilerden hangisi
doğrudur?
A) Descartes’ın düalist töz anlayışına karşı çıkmıştır.
B) Locke’un Varlık Anlayışı’nı reddeder.
C) Düalist bir Varlık Anlayışı ortaya koyar.
D) Fichte’nin Varlık Felsefesi’ni eleştirir.
E) Monist Varlık Anlayışları’nı reddeder.
11.Sınıf 11
10.
FASİKÜL
3. Aşağıdakilerden hangisi 18- 19. Yüzyıl Felsefesi’nde
ön plana çıkan problemler arasında değildir?
A) Bilginin Kaynağı Problemi
B) Varlığın Oluşu Problemi
C) Birey-Devlet İlişkisi Problemi
D) İrade Özgürlüğü Problemi
E) Ahlakın İlkesi Problemi
4. 18-19. Yüzyıl Felsefesi, 15. yüzyılla başlayan bir süre-
cin birçok alanda sonuçlarının yaşandığı dönemi işaret
etmektedir. Bilim, teknik, sanat ve felsefede birçok ürün
ortaya konmuş ve toplumsal yapıda dönüşümler yaşan-
mıştır. Bilim ve teknik alanındaki gelişmeler yeni bir eko-
nomik sistemi ortaya çıkarmıştır. Bu yeni sistem; yeni bir
kültürel yaşantıya yol açmış, yönetim biçimlerini etkilemiş
ve değişime zorlamıştır. Sistemle birlikte insanların istek
ve ihtiyaçları da değişmiştir.
Buna göre 18-19. Yüzyıl Felsefesi ile ilgili aşağıdaki-
lerden hangisi söylenebilir?
A) Bu dönem felsefesi toplumsal değişimlerden bağımsız-
dır.
B) Kendisinden önceki dönemin felsefi anlayışından etki-
lenmiştir.
C) Skolastik düşüncenin etkisi hakimdir.
D) Sadece bilimsel çalışmalara önem verilmiştir.
E) Özgün bir felsefi sistem geliştirilememiştir.
Felsefe
 10.
FASİKÜL Konu Tarama Testi
5. Berkeley’e göre dış dünya ve nesnelerin gerçek nitelikleri
dediğimiz bütün şeyler, deneyden türemiş olan ideler ve
bunların arasındaki bağlantılara geri götürülebilir. Nes-
nelerin bilincimiz dışında bağımsız bir varlıkları olduğunu
kabul etmek bir çelişmedir. Çünkü böyle bir kabul objelerin
tasarımlanmadan, düşünülmeden de var olduklarını ileri
sürmek demektir. Dışarıdaki objelerin varoluşlarını düşün-
meye ne kadar uğraşırsak uğraşalım, incelediğimiz hep
kendi idelerimizdir.
Berkeley’in Varlık Anlayışı ile ilgili aşağıdakilerden
hangisi yanlıştır?
A) Dış dünya biz olmasak da vardır.
B) Realist varlık anlayışı hatalıdır.
C) İnsan zihninden bağımsız bir gerçeklik düşünülemez.
D) Var olmak algılanmış olmak demektir.
E) Varlık idelerimizden ibarettir.
6. Felsefe Tarihi incelendiğinde, her dönemde felsefenin top-
lumsal olayların etkisi altında olduğu görülür.18- 19. yüzyıl
Felsefesi de hem kendisinden önceki dönemde hem de
kendi döneminde gerçekleşen toplumsal olaylardan etki-
lenmiştir.
Aşağıdakilerden hangisi 18- 19. Yüzyıl Felsefesi’ni et-
kileyen olaylar arasında yer almaz?
A) Fransız İhtilali
B) Skolastik Düşünce
C) Rönesans Düşüncesi
D) Reform Hareketleri
E) Sanayi Devrimi
TEST 1. E 2. A 3. D 4. B
Felsefe 12
1.
TEST
7. Fransız Aydınlanmacı filozof La Mettrie düalist varlık gö-
rüşüne ve tinsel töz anlayışına karşı çıkar. Ona göre düa-
list ya da tinsel bir töz anlayışına sahip olan filozofların en
büyük hatası, hiçbir şekilde bilimsel ve empirik verilerden
hareket etmemeleridir. Aslında varolan her şeyin en niha-
yetinde maddeye dayandığını savunan Mettrie için, kendi-
mizle ve dış dünya ile ilgili tüm bilgimiz duyumlar sonucun-
da oluşur.
Parçada verilen bilgiden hareketle aşağıdakilerden
hangisi, Mattrie’nin eleştirdiği filozoflar arasında yer
alamaz?
A) Hegel
B) Spinoza
C) Locke
D) Berkeley
E) Descartes
8. Niccolò Machiavelli’nin devlet anlayışına göre yönetimde
olanlar, devletin çıkarına olan durumlarda her türlü ara-
cı kullanma özgürlüğüne sahiptir. Bu devlet anlayışında
yönetenler ile bireylerin hak ve özgürlükleri karşı karşıya
geldiğinde devletin çıkarı bireyin çıkarından daha önde
geldiği için bireyin hak ve özgürlükleri kısıtlanabilir; hat-
ta yok sayılabilir. Bu problemin farkında olan Rousseau,
yönetenler tarafından hak ve özgürlüklerin kısıtlanmasının
ya da yok sayılmasının önüne geçmek için bireylerin hak
ve özgürlüklerini her türlü koşul ve durumda ön planda tu-
tan bir devlet anlayışı ileri sürmüştür.
Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisi Rousse-
au’nun düşüncesine uymaz?
A) Toplumun faydası için bireyin faydası göz ardı edile-
mez.
B) Demokrasi, en iyi yönetim biçimidir.
C) Bireyin hak ve özgürlükleri toplumun çıkarı kadar
önemlidir.
D) Devletin devamı için her şeyin yapılması mübahtır.
E) Toplum düzenini sağlamak yönetenlerin görevidir.
5. A 6. B 7. C 8. D
11.Sınıf
 2.
TEST Konu Tarama Testi
1. Berkeley’e göre uzay yoktur; büyüklük, şekil durum gibi
genel nitelikler de yoktur; her şeyden önce de filozofların
“madde” adını verdikleri, şimdiye kadar kimsenin görme-
diği, yalnızca soyut niteliklerin bir araya getirilmesiyle kur-
gulanan “genel nesne” de yoktur. Nesnelerin bütün maddî
nitelikleri, ancak birtakım ilintilerdir. Bunları biz kendimiz
nesneye düşüncede ekleriz. Buna göre, duyumun gerçek-
ten içinde bulunanlar, ses, tat, sıcaklık, renk gibi nitelikler-
dir. Ona göre biz nesneleri belli bir “büyüklükte”, “uzaklık-
ta”, belli bir “şekilde” duyumlamayız.
Buna göre Berkeley’in Varlık Anlayışı ile ilgili aşağıda-
kilerden hangisi yanlıştır?
A) Materyalist varlık anlayışını eleştirir.
B) İnsan zihninden bağımsız bir gerçekliği kabul etmez.
C) Nihilist bir varlık anlayışını benimser.
D) Var olmayı duyumsanmış olmak, olarak tanımlar.
E) Realizmi reddeder.
2. George Berkeley’e göre, gözlemlenmeyen, duyumlanma-
yan şeyler var olmaya da son verir. Bir şeyin varolması için
duyumlanması gerekir. Berkeley için, bir insan tarafından
duyumlanmayan, algılanmayan hiçbir şeyin var olduğunu
söyleyemeyiz. O halde Berkeley’e göre, evinizin kapısını
kapadığınız andan itibaren, evinizdeki hiçbir eşyanın hala
orda olduğundan emin olamazsınız.
Berkeley’in ileri sürdüğü felsefi görüşün adı aşağıda-
kilerden hangisinde doğru verilmiştir?
A) Akılcılık
B) Deneycilik
C) Duyumculuk
D) Eleştirelcilik
E) Sezgicilik
11.Sınıf 13
10.
FASİKÜL
3. 19. yüzyıl filozoflarından John Stuart Mill’in ahlak felefe-
sinin temelinde “fayda” kavramı yer alır. Ona göre tüm
eylemlerimizin ilkesi “fayda”dır. Bu anlayışa göre, iyi olan
faydalı, yararlı olandır. Mill’e göre insanın davranışlarının
değerli olup olmaması “haz” ve “acı” kavramlarına bağ-
lıdır. İnsan hazzı elde etmek isterken; acıdan da kaçar.
Bentham için de insana faydalı olan acıdan uzak durma-
sıdır. O, bunu insanın mutlu olabilmesi için bir ölçüt olarak
görür.
Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisi Mill’in ahlaki
eylem düşüncesi ile çelişir?
A) Ahlaki eylemin ölçütü faydadır.
B) Ahlaki eylemin ilkesine, eylemin olası sonucu ölçüt ola-
rak alınamaz.
C) Ahlaki eylemler insan yaşamında yararlı olan eylemler-
dir.
D) Sadece zarardan kaçınan eylemlerin ahlaklılığından
söz edilebilir.
E) Ahlaki eylemin ilkesi acıdan uzak durmaktır.
4. Berkeley’e göre maddi bir evren anlayışı kabul edilemez.
Ona göre dış dünya ve nesnelerin gerçek nitelikleri diye
nitelendirilen şeylerin hepsi deneyden türetilmiş ideler ve
bunların arasındaki bağlantılardır. Bu nedenle nesnelerin
bilincimiz dışında bağımsız bir varlıkları olduğunu kabul
etmenin bir çelişki olduğunu savunan Berkeley, dış dün-
yadaki nesnelerin varoluşlarını ne kadar düşünmeye ça-
lışırsak çalışalım, sonuçta vardığımız noktanın hep ken-
di idelerimiz olduğunu ileri sürer. Bu nedenle ona göre,
…………………………………………………..
Parçada boş bırakılan yere aşağıdaki yargılardan
hangisinin getirilmesi uygun olur?
A) Varlık, ruh ve maddeden ibarettir.
B) Varolmak algılanmak demektir.
C) Varlık, mutlak akıldan başka bir şey değildir.
D) Varlık, insan bilincinden bağımsızdır.
E) Varlık, kendinden başka hiçbir şeye ihtiyaç duymayan
tözdür.
Felsefe
 10.
FASİKÜL Konu Kavrama Testi
5. Auguste Comte’a göre, bilgi insanlık tarihi boyunca üç
aşamadan geçmiştir. Bunlar, “teolojik”, “metafizik” ve
“pozitivist” dönemlerdir. Teolojik dönem; nesnelerin canlı
kabul edildiği fetişizm aşaması, daha sonra her tanrının
farklı bir hâkimiyet alanının olduğu çoktanrıcılık anlayışı ve
en son da tektanrıcılık anlayışından oluşur. Bu dönemde
her şey doğa üstü güçlerle açıklanmaya çalışılır. Metafizik
dönemde varlığın sistemli, geniş kapsamlı bir açıklaması
yapılmaya çalışılır. Pozitivizm döneminde ise; bilgi, dini ve
metafizik bütün ögelerden arınmış; akıl ve deney temelin-
de ortaya konulmuştur.
Buna göre bilginin üç aşamasına verilebilecek örnek-
ler sırasıyla aşağıdakilerden hangisinde doğru veril-
miştir?
A) Patristik Düşünce- Empirizm- Fenomenoloji
B) Skolastik Düşünce-Rasyonalizm- Fenomenoloji
C) Skolastik Düşünce- Rasyonalizm-Pozitivizm
D) Patristik Düşünce-Kritisizm- Rasyonalizm
E) Patristik Düşünce-Empirizm- Pozitivizm
6. Diderot ve D’Alembert’in birlikte kaleme aldıkları Ansik-
lopedi eseri, kendinden önceki aynı türden yapıtlardan
içerik bakımından farklılık gösterir. Bu eseri diğerlerinden
ayıran nokta, bilginin, insanoğlu için olduğu ve insanı sa-
dece bilginin erdemli ve mutlu kılacağı düşüncesinin ileri
sürülmesidir. Ayrıca eserde geleneksel, dinsel ve meta-
fizik bilgi anlayışlarına karşıt bir tutumun benimsenmesi
Aydınlanma Düşüncesi’nin izlerini taşıdığının en önemli
göstergesidir.
Buna göre pasajda sözü edilen Ansiklopedi ile ilgili
aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Akılcı düşünceyi temele alır.
B) Ahlaki ilkelerin ölçütü ile ilgili tartışmayı içerir.
C) Aydınlanma dönemi eserlerindendir.
D) Otoritelere bağlılığı konu edinir.
E) Bilginin, bu dünya için olduğunu anlatır.
TEST 1. C 2. C 3. B 4. B
Felsefe 14
2.
TEST
7. Auguste Comte’a göre bilimsel bilginin anlamı, doğa ya-
salarını takip ederek muhtemel olayları önceden tahmin
edebilmektir. O, “Bilmek, önceden görebilmek içindir”
anlayışından hareketle, bilimsel bilginin bu anlamının kav-
ranıp bilimsel bilginin amacının önünde engel olabilecek
bütün “teolojik” ve “metafizik” öğeleri bilimsel bilgiden
uzaklaştırmak gerektiğini savunur. Bu görüşüyle Comte
“modern pozitivizm” akımının amacını ortaya koyan ilk fi-
lozof olarak kabul edilir.
Buna göre aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?
A) Comte Pozitivist bir varlık anlayışını benimsemiştir.
B) Pozitivist varlık anlayışı, tinsel varlık anlayışına daya-
nır.
C) Modern Pozitivizm akımının kurucusudur.
D) Öndeyide bulunma bilimsel bilginin en önemli özelliği-
dir.
E) Bilimsel bilgiyi ruh, Tanrı gibi kavramlardan arındırmak
gereklidir.
8. Berkeley’ e göre, insanın doğrudan ve aracısız olarak al-
gıladığı her şey kendi zihnindeki idelerdir. Doğuştan hiçbir
bilginin bulunmadığını düşünen Berkeley, tüm idelerimizin
algısal deneyim sonucu oluştuğunu savunur. Ona göre
bilgi duyular aracılığıyla sahip olduğumuz idelerden türe-
miştir.
Paragraftan hareketle Berkeley’in Bilgi Anlayışı ile il-
gili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Locke’un bilgi anlayışı ile benzerlikler vardır.
B) Doğuştan bilgi anlayışını eleştirir.
C) Rasyonalist bir bilgi anlayışı ileri sürer.
D) Emprizme yakın bir bilgi anlayışı ileri sürer.
E) Descartes’in bilgi anlayışını eleştirir.
5. C 6. D 7. B 8. C
11.Sınıf
 3. 10.
TEST Öğreten Pratik Test FASİKÜL

1. Nietzsche’ye göre tarihe bakıldığında ahlakın ilkeleri hep
gücü elinde bulunduranlar tarafından belirlenmiş; tüm in-
sanların bu ilkelere göre eylemesi beklenmiştir. Çoğun-
luğun bu beklentiye uyduğunu dile getiren Nietzsche, bu
durumun üç nedeni olduğunu ileri sürer. Birincisi sıradan
insanın, güçlü ve bağımsız kişilere tabi olma istemesi;
ikincisi, acı çeken ve mutsuz olan insanların mutlu insan-
lara tabi olma isteği; üçüncüsü ise sıradan insanın kural
dışında kalan insanlara tabi olma istemesidir.
Nietzsche’nin görüşünden hareketle, insanların kendi
oluşturmadıkları ahlaki kurallara uymasını aşağıdaki
yargılardan hangisi ile açıklayamayız?
A) Özgürlük insanın doğasına özgü bir özellik değildir.
B) İnsan kendinde olmayan özelliği taşıyan kişiye karşı
tabi olma isteği duyar.
C) Mutsuz biri için mutlu olanı takip etmek bir çözüm ola-
rak görülebilir.
D) İnsan çoğunlukla kendinden güçlü olana itiraz etmek
istemez.
E) Genel kuralların dışında kalmak insanı toplumdan
uzaklaştırdığı için her insan buna cesaret edemez.
2. Schopenhauer’e göre içinde yaşadığımız dünya anlamlı
bir dünya değildir. Bu nedenle felsefeye ve filozofa düşen
iş, dünyayı anlam bakımından yorumlamak değildir; Filo-
zofun görevi, bu anlamsız dünya içinde insanoğluna bir
şekilde yolunu buldurtmaktır. İçinde anlam bulunmayan
dünyanın bütünüyle kötü olduğunu savunan Schopenha-
uer, varolmamanın varolmaya göre daha iyi olduğunu ileri
sürer. Bu anlayışıyla filozof, karamsar bir dünya görüşünü
temele alan bir felsefe ortaya koymuştur.
3. Nietzsche’ye göre insanlık tarihine bakıldığında üç tip de-
ğerlendirme tarzı görülmektedir. Nietzsche bu değerlen-
dirmeleri yapan üç tip insandan söz eder. Bunlar; “sürü
insan”, “özgür insan” ve “üst insandır”. Sürü insanı için, in-
san ile ilgili her şeyin değerlendirilmesi kendisinden önce
yapılmıştır. Kişinin tek yapacağı, bunlara göre yaşamak,
yapıp ettiklerini bu değer yargılarına göre ayarlamaktır.
Özgür insan, içinde yetiştiği ve yaşadığı sürüden kopmuş,
kendi yolunu arıyan, insanla ilgili şeyleri, insanın her şeyini
kendi gözleriyle görmek isteyen insandır. Üst insan (trajik
insan), varlığı olduğu gibi kavrayan insandır. Özgür insa-
nın genel değer yargılarından kopuşunu yaşamış ve kendi
değer ilklerini oluşturmuş insandır.
Buna göre aşağıdaki özelliklerden hangisi üst insanın
davranışlarına uygundur?
A) Toplumdaki genel kabulleri eleştirecek cesarete sahip
olmaması.
B) Hayatı ile ilgili her şeye kendi özgür iradesi ile karar
vermesi.
C) Ahlaki kuralların eleştirilmemesi gerektiğini düşünme-
si.
D) Kendi değerlerini oluşturacak bilgi birikimine sahip ol-
maması.
E) Varolan tüm değer yargılarının aslında birer değer ol-
madığının farkına vardığı için kendini bir boşlukta his-
setmesi.

Buna göre Schopenhauer ile ilgili aşağıdakilerden

hangisi söylenebilir?

A) Pesimist bir felsefi anlayışı benimsemiştir.

B) Bilgi anlayışında nihilisttir.
C) İnsanın eylemlerinin sonucunun eylemin değerine bir
katkısının olmadığını savunur.
D) İdealist bir varlık anlayışı ileri sürmüştür.
E) Genel- geçer bir bilgiye ulaşılamayacağını savunur.

11.Sınıf 15 Felsefe
 10. 3.
FASİKÜL Öğreten Pratik Test TEST

4. 19. Yüzyıl Felsefesi içinde iki farklı akım görülmektedir.
Bunlardan biri Kant ve Alman İdealizminde görülen İdea-
list felsefedir. Diğeri ise Auguste Comte ile birlikte oluşan
Pozitivist felsefedir. İdealist felsefe özneden yola çıkarak
bilişsel çerçeveye sahip bir felsefi sistem ortaya koyarken;
Pozitivist Felsefe olguları konu edinir. Bu nedenle düşün-
sel olanla yetinmeyen bu anlayış, gerçek olana yönelmiş-
tir.
Birbirlerinden taban tabana zıt iki farklı anlayış ortaya
koymalarına rağmen hem idealistler hem de poziti-
vistle için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A) Varlığı, insan bilinci ile açıklarlar.
B) Varolanın algılanmış olmak olduğu görüşünü benim-
serler.
C) Her ikisi de doğru bilginin ne olduğunu bulmaya çalışır.
D) Temelde aynı yöntemi kullanırlar.
E) İki anlayış da insan zihninden bağımsız bir varlığın
mümkün olmadığını savunur.
6. John Stuart Mill ……………………..eserinde bir vatandaş
olarak insanın özgürlükleri üzerinde durmuş ve bu özgür-
lüklerin genişletilmesi konusunda bugün vatandaşlar ola-
rak bizlerin de yaralandığı hakların kazanılmasına katkı
sağlamıştır. Bu özelliği onu Siyaset Felsefesi’nin büyük
düşünürleri arasına girmesini sağlamıştır.
Yukarıdaki paragrafta boş bırakılan yere aşağıdakiler-
den hangisi gelmelidir?
A) Faydacılık
B) Din Üzerine Üç Deneme
C) Özgürlük Üzerine
D) Utilitarizm
E) Kadınların Köleleştirilmesi

7. “İnsan iyi- kötü değer yargılarını hangi şartlar altında kur-

5. Fransız Aydınlanmasının önemli bir düşünürü olan De-
du? Bunların kendi değeri nedir? Şimdiye kadar insanın
nis Dederot’a göre, varlık maddedir. Maddenin zorunlu
gelişip serpilmesini engelledi mi? Acaba sıkıntılı bir duru-
bir özelliğinin hareket etmesi olduğunu söyleyen Diderot,
mun, hayatın yoksullaşmasının, hayatın oysuzlaşmasının
evreni değişmez, mutlak yasalara göre hareket eden tek
bir belirtisi midir? Yoksa tersine, bu değer yargılarında ha-
büyük fiziki sistem olarak tasarlar. Ona göre hareket mad-
yatın doluluğu, gücü, istemesi, hayatın yürekliliği, hayatın
denin özüdür. Bu nedenle evren statik, durağan bir yapıya
güveni ve geleceği ele mi veriyor kendini?”
sahip değildir. Dinamik olan evren içinde varolan her şeyin
kendi içinde karşıtını da oluşturduğunu savunan düşünür, Friedrich Nietzsche
bu nedenle varlık ve yokluk kavramlarının her varlığın ay-
Nietzsche’nin Ahlakın Soyağacı adlı kitabında dile ge-
rılmaz bir parçası olduğunu ileri sürer.
tirdiği bu sorular, felsefenin hangi disiplini ile ilgilidir?
Paragraftan hareketle Dederot’un anlayışı ile ilgili
A) Din Felsefesi
aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
B) Sanat Felsefesi
A) Evrende zıtlıklar birbirini var eder. C) Bilim felsefesi
B) İdealist bir varlık anlayışını benimsemiştir. D) Ahlak Felsefesi
C) Evren sürekli bir oluş halindedir. E) Siyaset Felsefesi
D) Herakleitos’un evren anlayışı ile benzerlikler söz konu-
sudur.
E) Materyalist bir varlık anlayışını benimsemiştir.

TEST 1. A 2. A 3. B 4. C 5. B 6. C 7D

Felsefe 16 11.Sınıf
 5. ÜNİTE:
20. YÜZYIL FELSEFESİ

11.SINIF
FELSEFE

11. FASİKÜL:
20. YÜZYIL FELSEFESİ

KAZANIMLAR
µ 20. Yüzyıl Felsefesi’nin ortaya çıkışı hakkında bilgi verir.
µ Felsefi düşünce ortamının 20. Yüzyıl’da karakteristik özellikleri anlatılır.
µ 20. Yüzyıl Felsefesi’nde ayırt edici özellikler dile getirilir.
µ Örnek metinler üzerinden 20. Yüzyıl Felsefesi ile ilgili ortaya çıkan yeni görüşleri analiz edilir.
µ 20. Yüzyıl İslam Felsefesi’ndeki filozofların görüşlerine yer verilir.
 11.
FASİKÜL 20. Yüzyıl Felsefesi

20. YÜZYIL FELSEFESİ’NİN 20. YÜZYIL FELSEFESİ’NİN ÖZELLİKLERİ

ORTAYA ÇIKIŞI Bu çağın siyasal olayları, kültürel ve teknolojik geliş-

meleri, bilimsel alanda elde edilen yeni sonuçlar sonucun-
20. Yüzyıl Felsefesi, kendisinden önceki dönemlerde
da ortaya çıkan yeni düşünceler, 20. Yüzyıl Felsefesi’nde
tartışılan sorunlara yönelik, özellikle 18-19. Yüzyıl
kendinden önceki dönemlerden farklı felsefi eğilimlere
Felsefesi’nde ele alınan problemlere yönelik, bu dönem
sebep olmuştur. Bu dönem filozofları daha önceki dönem-
filozofları tarafından yapılan felsefi sorgulamaları kapsar.
lerde problem edinilen konuların yanı sıra cinsiyet, top-
Rönesans ile Orta Çağ’ın Skolastik Düşüncesi’nden uzak-
lumsallık, yabancılaşma, dil ve iktidar gibi konuları da
laşan felsefe, 17. Yüzyılın aklı merkeze alan yapısıyla
sorun edinmiştir. Çözümleyici ve eleştirel bir felsefi tavra
dinin etkisinden tamamen kurtulmuş bir modern düşünce-
sahip olan bu dönem filozofları, felsefelerinde çağın so-
yi oluşturmuştur. 18. Yüzyılda gerçekleşen Fransız Devrimi
runlarını incelemiş ve bir çözüm arayışında olmuştur.
ile Aydınlanma Dönemi yaşanmış, özgür düşünce anlayı-
şı yüceltilmiş; bilim, akıl, deney, eşitlik, özgürlük kavram-
ları felsefi sistemlerin merkezine yerleştirilmiştir. Diğer 20. Yüzyıl Felsefesi’nin Ayırt Edici Özellikleri:
yandan Sanayi Devrimi işçi ve işveren sınıf ayrımı, eşit- ✳ Yeni felsefi açıklamalar öne sürülmüştür.
sizlik, sömürge anlayışı, yabancılaşma gibi birçok toplum-
sal sorunu beraberinde getirmiştir. Sanayi devrimi ile
✳ Felsefede uzmanlaşmaların olduğu dönemdir.

oluşan bu sosyal ve siyasi değişimler sonucunda 20. ✳ Felsefede yeni yöntemler ileri sürülmüştür.
Yüzyılda yaşanan 1 ve 2. Dünya Savaşı bu dönem felse-
fesini derinden etkilemiştir.
✳ Yeni felsefi akımların oluştuğu dönemdir.

Günümüz felsefelerinin neredeyse tamamı 18-19. Yüzyıl

✳ Sembolik mantık çalışmaları yoğunlaşmıştır.

Felsefi düşüncesine dayanır. Özellikle Aydınlanma ✳ Dil ve düşünce arasındaki ilişkiye yoğunlaşılmıştır.
Felsefesi’nin en önemli ismi olan Kant, felsefi öğretisi ile
sadece Alman İdealistlerini değil; kendisinden sonraki tüm
✳ Bilim felsefesi alanı oluşmuştur.

felsefi düşünceleri etkilemiştir. Bununla birlikte 19. Yüzyıl ✳ Birçok felsefi eser verilmiştir.
filozoflarından Hegel’in “gerçek olanın akılsal, akılsal olanın ✳ Felsefenin üniversiteler aracılığıyla dünyanın her ye-
da gerçek” olduğu düşüncesi de 20. Yüzyıl Felsefecileri
rinde yapıldığı dönemdir.
üzerinde etkili olmuştur. A. Comte’la beraber olgulara
yönelen felsefe, tüm varolan şeyleri ve olayları maddi
nedenlerle açıklama düşüncesini temele alan “materyalizm”
anlayışı ile tanışmış ve Comte’un bu anlayışı 20. Yüzyıl
felsefesi üzerinde büyük etkilere sebep olmuştur. 20.
Yüzyıla doğru Marx, Hegel felsefesinden de etkilenerek,
varolan sınıf çatışmalarına bir çözüm olabilecek felsefi Örnek 1
görüş geliştirmiş; kendisinden sonraki felsefe geleneğini
derinden etkileyen filozoflar arasında yer almıştır. Marx ile Aşağıdakilerden hangisi 20. YY. Çağdaş Felsefe’nin
aynı dönemlerde yaşayan Kierkegaard ise insanın içinde özelliklerinden biri değildir?
bulunduğu bu korku ve kaygı dolu durumu kişinin kendi A) Felsefede uzmanlaşma başlamıştır.
varoluşu üzerinden ele alan bir felsefi düşünce ile 20. B) Felsefede yeni akımlar ortaya çıkmıştır
Yüzyıl Felsefesi’nde yeni felsefi akımların oluşmasına C) Felsefe yeni yöntemler kazanmıştır
zemin hazırlamıştır. 19. Yüzyıl Felsefesi’nin Problemleri, D) Felsefede üretkenlik artmıştır.
20. Yüzyıl Felsefesi’ne yeni ekoller kazandırılmıştır. Bunlar; E) Felsefenin konusu din olmuştur.
pozitivizm, diyalektik materyalizm, egzistansiyalizmdir.

Felsefe 2 11.Sınıf

20. Yüzyıl Felsefesi
20. Yüzyıl Felsefesi’nin Temel Problemleri
✳ Yorum Sorunu (Hermeneutik)
✳ Değişim Sorunu (Diyalektik Materyalizm)
✳ Metafizik Bilgi Sorunu (Mantıkçı Pozitivizm)
✳ Varlık Sorunu (Yeni Ontoloji)
✳ Gerçeklik-Görünüş Sorunu (Fenomenoloji)
✳ Varoluş-Öz Sorunu (Egzistansiyalizm)
20. YÜZYIL FELSEFESİ’NİN AKIMLARI
VE TEMSİLCİLERİ
FENOMENOLOJİ
🗿 Edmund Husserl (1859-1938)
1859 yılında Moravya’da
doğmuştur. Berlin ve Vi-
yana’da matematik, fizik,
astronomi ve felsefe eğiti-
mi aldıktan sonra Göttin-
gen Üniversitesi’nde ma-
tematik ve felsefe dersleri
verdi. Onun amacı felse-
feyi kesin bir bilim haline
getirmektir.Husserl’e göre
varlık “fenomenler”dir. Fe-
nomen, bir şeyi o şey yapan şeydir; varlığın özüdür. Felse-
fenin görevi şeylerin özünü anlamak ve açıklamaktır. Bu
ancak fenomenolojik yöntemle mümkündür. Husserl, insa-
nın bilincinin fenomenleri belirlediğini ileri sürer. Ona göre
varlık, bir bilincin bilgi nesnesi olarak vardır. Bu varlık anla-
yışına göre varlığın insan zihninden bağımsız varolma du-
rumu yoktur. Ancak zihnimizin olanakları dahilinde varlık
var olur. O halde Husserl’e göre zihinden bağımsız bir dün-
ya mümkün değildir. Fenemolojik yöntem, fenomenlerin
özünün bilgisine ulaşmanın tek yoludur. Fenomenolojik
yöntem, fenomenlerin özüne ulaşmada engel olabilecek
tüm ön yargılardan, rastlantısal özelliklerden uzaklaşmak
için bunların hepsini paranteze almaktır. Paranteze alınan
tüm bilgiler nesnenin özüne ait olan değil, ona daha sonra-
dan eklenen özelliklerdir.
11.Sınıf
11.
FASİKÜL
Örnek 2
“Bize verilmiş olan özler, dış dünyadan ya da kendi iç
varlığımızdan gelebilir.” diyen Husserl’e göre gerçek varlık,
kendisini fenomenlerde gösterir.
Husserl’in görüşüne göre; gerçek varlık, aşağıda-
kilerden hangisiyle ifade edilebilir?
A) Hem madde hem düşünce
B) İnsan bilincinden bağımsız olan madde
C) Tanrı’dan çıkan etkin akıl
D) Duyularımızla algıladığımız fenomenler
E) Fenomenlerin içinde gelişen öz
Husserl, paranteze almayı üçe ayırır:
1. Tarihle ilgili paranteze alma: Günlük yaşamda top-
lumsal çevreden edinilen tüm görüş ve ön yargıları
paranteze almak ve nesnelerin özlerine yönelmek.
2. Varoluşla ilgili paranteze alma: İncelenen nesnele-
rin gerçekten var olup olmadıklarını bir kenara bıra-
karak; buna yönelik her türlü şüpheden uzak dur-
mak.
3. İde”lerle ilgili paranteze alma: Nesnelerdeki mekan
ve zamanla ilgili belirlenimleri paranteze almak.
Paranteze alma yöntemine örnek verelim: Tuğçe
öğretmen öğrencilerinden gözlerini kapamalarını ve
bir ağaç düşünmelerini istemiştir. Sonra sınıftaki
birkaç öğrenciye hangi ağacı düşündüklerini sor-
muştur. Aldığı yanıtlar; elma ağacı, erik ağacı, çam
ağacı gibi birbirinden farklı cevaplardır. Bu durumu
öğrencilerin fark etmesini sağlayan öğretmen; bun-
ların hepsine ağaç denilmesini sağlayan şeyi, öz
kavramıyla açıklamıştır. Birbirinden farklı meyveler
verseler de ya da meyve vermeseler de, yaprakları
birbirlerinden farklı olsa da bunların hepsine ağaç
denilmesini sağlayan şey hepsinde olan ortak öz-
dür; ağacın özüdür. Bu özün dışında kalan her şey
paranteze alındığında ağacın özüne ulaşmak müm-
kün olacaktır.
3 Felsefe
 11.
FASİKÜL 20. Yüzyıl Felsefesi
HERMENEUTİK
20. yüzyıl felsefesinin öne çıkan akımlarından
Hermeneutik, insanın eylemlerinin sözlerinin ve yarattığı
tüm ürünlerin anlamına yönelik yorumlama anlamına gelir.
Hermeneutik teriminin doğuşu, kutsal metinleri yorumlama
pratiklerine dayanır. Parçaları anlamak için bütüne, bütünü
anlamak için parçalara başvurmak gerektiğine vurgu yapan
20. yüzyıl akımı, zamanla tüm metinlere uygulanır olmuş-
tur.
🗿 Wilhelm Dilthey (1833-1911)
1833 tarihinde bir Protes-
tan ailenin çocuğu olarak
Ren kıyısındaki Biebri-
ch’de doğdu. Teoloji ve
felsefe öğrenimi gördü.
Bir süre öğretmenlik yap-
tıktan sonra, felsefi çalış-
malara yönelmiştir. İlahi-
yat, felsefe ve edebiyat
konularının yanı sıra, sos-
yoloji, psikoloji ve fizyoloji
gibi alanlarla da ilgilenmiştir. Daha sonra farklı üniversite-
lerde dersler veren Dilthey, 1911 yılında İtalya’da hayatını
kaybetti.
Dilthey, yaşadığı dönemde doğa bilimlerinin yaygın
etkisine karşı çıkmış; insanı değişkenliği ve olumsallığı
bağlamında ele alan bir yaşam felsefesi geliştirmiştir.
Dilthey, hermeneutiğin kurucu filozofudur. Ona göre bilim,
doğa bilimleri ve tinsel bilimler olmak üzere ikiye ayrılır.
Doğa bilimleri dış dünyaya ait bilgileri kapsarken, tinsel
bilimler ise insana ait olan, insanla ilgili olan bilgileri kap-
sar. Dilthey’e göre, tinsel bilimlerin başında da tarih gelir.
Her çağın kendi tinselliği olduğunu ve bu tinselliğin de dile
yansıdığını, dilde kendine has anlamlar oluşturduğunu
ileri sürer. Bu nedenle bir çağı veya bir çağda gerçekleşen
olayı anlayabilmek için o çağın tinsel yapısını anlamak
gerektiğini savunan Dilthey’e göre çağın tinsel yapısını
anlamak için de o çağın dile yüklediği anlamlara bakılma-
sı gerekir.
Felsefe
Dilthey’e göre filozofun insanı ve doğayı anlayabilme-
si için bir kültür tarihi araştırmacısı gibi her dönemin dilde
oluşturduğu anlamları ele alması gerekir. Çünkü genel
geçer bir doğru ve değer yoktur. Her çağın kendine özgü
doğrusu ve değerleri vardır. Filozofun bunları anlayabilme-
si ve açıklayabilmesi için her dönem üzerinde bir tarih
araştırmacısı gibi çalışması gerekir.
Örnek 3
Doğa bilimlerinin yönteminin tin bilimlerine uy-
gulanmasıyla nesnel hakikate ulaşılabileceği ve ancak
böyle tin bilimlerinin bir bilim olma statüsüne ulaşabile-
ceğini savunan pozitivist anlayışı eleştiren filozof aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
A) Rudolf Carnap
B) Edmund Husserl
C) Jean- Paul Sartre
D) Wilhelm Diltey
E) Karl Popper
🗿 Hans-Georg Gadamer (1900-2002)
Gadamer, Almanya’nın Mar-
burg kentinde bir kimya profe-
sörünün oğlu olarak dünyaya
geldi. Breslau, Marburg, Frei-
burg ve Münih üniversitelerin-
de beşerî bilimler öğrenimi
gördü. Daha sonra estetik ve
etik üzerine dersler veren Ga-
damer’in hayatı, 2002 yılında
Almanya’da son buldu. Wil-
helm Dilthey ve Edmund Husserl’in felsefelerinden etkile-
nen filozof, Hermeneutik Anlayışını felsefesinin merkezine
alır. Ona göre hermeneutik sadece bir yöntem değildir; o
daha çok hakikat arayışıdır. Gadamer, insanın kendini ve
başkalarını anlaması için hermeneutiğin gerekli olduğunu
ileri sürer. Anlamak, onun için dünyadaki varoluşumuzun
temel bir tarzıdır.
4 11.Sınıf

20. Yüzyıl Felsefesi
YENİ ONTOLOJİ
🗿 Nicolai Hartmann (1882-1950)
1882’de Letonya’da dünyaya
gelen Hartmann, tıp eğitimini
tamamladıktan sonra felsefe
eğitimi de almıştır. Alman-
ya’da üniversitelerde dersler
veren Hartmann felsefi anla-
yışı ile Yeni Ontoloji’nin kuru-
cusudur. Nesne kavramında
yaptığı değişiklik ile bilginin
niteliği, doğruluğu ve kesinliği
gibi Bilgi Felsefesi’nin önemli konularına Varlık Felsefe-
si’nin ışığıyla bakmanın gerekliliğini vurgulaması, onun fel-
sefesinin önemini artırmıştır. Bilgi ve varlık öğretisi dışında,
insan ve insani değerleri ön plana çıkartan ahlak anlayışıy-
la da 20. Yüzyıl Felsefesi’nin en önemli düşünürlerinden biri
olan Hartmann, Descartes’tan beri, Batı Felsefesi gelene-
ğinin düşünen özneden hareket ettiğini ve bunun da büyük
bir yanlış olduğunu savunmuştur. Ona göre, bağımsız bir
gerçekliğe ilişkin bir kavrayış, özneye ilişkin kavrayış kadar
doğrudan ve aracısızdır. Hartmann bu bağlamda tüm felse-
fi problemlerin ontolojik nitelikte problemler olduğunu ileri
sürmüştür.
Bilgi Anlayışı
Hartmann nesnelerin bizim onları algılamamıza bağlı
olmaksızın var olduklarını savunur. Yani nesneler insan
zihninden bağımsız olarak vardır. Bu nesnelerin kavran-
ması ile bilgi oluşur. Hartmann’a göre nesnelerin kavran-
ması, nesnelerin bilinçteki yansımalarının kavranmasıdır.
Ancak nesneler sadece zihnimizdeki bir tasarım değildir;
onlar zihnimizin dışında, zihnimizden bağımsız bir varlığa
sahiptir. Bu nedenle Hartmann kendisinden önce yapılan
epistemeloji temelli ontoloji anlayışlarını eleştirip, yerine
ontoloji temelli epistemoloji anlayışını getirmiştir.
Varlık Anlayışı
Hartmann’a göre dünya birbirinden farklı varlık basa-
maklarından bir araya gelmiştir. Ona göre “real varlık” ve
“ideal varlık” olmak üzere iki tür varolma tarzı vardır. Real
Varlık: tek başına varolabilen ve duyular aracılığıyla kav-
ranabilen varlık türüdür. Real varlık kendi içinde dörde
ayrılır:
11.Sınıf
11.
FASİKÜL
1. İnorganik Varlık Tabakası: Dış dünyadaki nesneler
ve oluşlar bulunur.
2. Organik Varlık Tabakası: Canlı varlıklar yer alır.
3. Psişik Varlık Tabakası: Ruhsal varlıklar bulunur.
4. Tinsel Varlık Tabakası: Hukuk, ahlak, din, dil, sanat,
bilim anlarında verilen tüm eserler bulunur.
Tinsel Varlık Tabakası
Ruhsal Varlık Tablosu
Organil Varlık Tablosu
İnorganil Varlık Tablosu
Hartmann’a göre, her varlık tabakası kendinden ön-
cekinden bağımsızdır; farklı özellikler barındırır. Buna
rağmen her tabaka kendinden önceki tabakadan bazı
özellikleri de kendinde bulundurur. Bu nedenle her tabaka
için hem bir öncekine bağlılık hem de otonomi söz konu-
sudur. En üstte yer alan Tinsel Varlık Tabakası kendinden
önce en fazla tabakaya sahip olduğu için en zayıf taba-
kadır. En alt tabaka olan inorganik varlık tabakası ise
kendinden önce bir tabaka olmadığı için en güçlü taba-
kadır.
Örnek 4
Hartmann’a göre evren sonsuz bir çokluktan oluşmuş
olsa da aynı zamanda bu çokluğu içinde taşıyan ir birliğe de
sahiptir. Hartmann bu birliği tabakalı varlık anlayışı ile açıklar.
Ona göre evren İnorganik, organik, ruhsal ve tinsel olmak
üzere dört varlık tabakasından oluşur.
Aşağıdaki yargılardan hangisi Hartmann’ın varlık
anlayışına uygun değildir?
A) Varlık, katmanlardan oluşur.
B) Varlık bütünlüklü bir yapıya sahiptir.
C) Varlık, idedir.
D) Varlık, çokluğun birliğinden oluşur.
E) Varlığın kavranması ile bilgi oluşur.
5 Felsefe
 11.
FASİKÜL 20. Yüzyıl Felsefesi

İdeal Varlık: İnsan aklında bulunan varlık alanıdır.
Matematik ve mantık alanları ideal varlık alanına verilebi-
lecek örneklerdir.
Ahlak Anlayışı
Bilgi ve varlık öğretisi dışında, insan ve insani değer-
leri ön plana çıkartan ahlak anlayışıyla da 20. Yüzyıl
Felsefesi’nin en önemli düşünürlerinden biri olan Hartman,
insanın özgür iradesiyle, en iyiye ulaşmak için yaptığı tüm
eylemlerin ahlaka uygun olduğunu savunur. Ona göre
insan her ne kadar bedeniyle fiziksel dünyaya ait olsa da
aklıyla ideal dünya ile gerçek dünya arasında bağ kurarak
ahlaki değerleri eylemlerine temel olarak alabilir.
yenilenmesine yönelik eleştiriler geliştirir. O, din ve tanrıyı
tamamen bireysel bir konu olarak değerlendirmiştir. Bu ne-
denle bireyi gözardı ettiği eleştirisi ile sistematik felsefenin
bütüncüllüğünü de reddetmiştir.
Felsefesinde bireyi merkeze alan Kierkegaard,
Varoluşçu Felsefe’nin temellerini atan filozof olarak kabul
edilir. Ona göre insanın temel sorunu, varoluştur. Varoluş
terimini modern anlamda kullanan ilk filozof olan Kierkegaard
için varoluş, somut ve öznel insanın yaşamıdır. Varoluş,
hiçbir zaman hazır değildir; oluş içinde olan insan, sürek-
li yeni kararlar alıp seçimler yaparak kendini yeniden
sentezler. İnsanın kararlar alabilmesi ve seçim yapabilme-
si, insanın özgür oluşundandır. Ona göre bu sonsuz öz-
gürlük insana seçimlerinin sonuçlarının sorumluluğunu
almayı da gerektirir.

EGZİSTANSİYALİZM
20. Yüzyıl Felsefesi’nin önemli akımlarından biri olan
Egzistansiyalizm (Varoluşçuluk) akımına göre bilimsel
çalışmalar gelişme ve ilerlemenin yanı sıra beraberinde
getirdiği savaş durumunda insanın birey olarak var olma-
Not: Kierkegaard’a göre felsefe soyut konula-
sını zorlaştırmıştır. Varoluşçuluk modern insanın ve özel-
ra değil somut ve öznel insan yaşamına yani
likle bireyin hızla değişen ve dönüşen koşullar içerisinde
varoluşa yönelmelidir.
kendini sorgulaması ve varoluşunu anlamlı kılma çabasın-
dan ibarettir. Varoluşçu filozoflar; özgürlük, sorumluluk
seçim yapma, varlığın anlamı, bulantı gibi bazı kavram ve
felsefi problemleri ele alırlar. Özellikle II. Dünya Savaşı’nda
yaşananlar, modern dünyaya ve bilime karşı olan eleştiri-
leri de Varoluşçuluk Felsefesi’ne olan ilgiyi de artırmıştır.

🗿 Søren Kierkegaard (1813-1855) Kierkegaard’a göre nesnel zaman ve öznel zaman

olmak üzere iki çeşit zaman vardır. Nesnel zaman doğa
Kierkegaard, 1813 yılında Da-
bilimlerinin kullandığı zamandır. Her şeyin saniyeler, daki-
nimarka’nın Kopenhag ken-
kalar, saatlerle ölçülebildiği zamandır. Öznel zaman ise,
tinde dindar bir ailenin çocu-
her şeyi varoluşsal anlar ile ölçer. Kierkegaard’a göre
ğu olarak dünyaya geldi.
insanın yaşamının değeri ve önemi yaşadığı yıllarla ölçü-
Ailesinin etkisiyle din eğitimi
lemez; yaşadığı varoluş anlarıyla ölçülebilir. Böylece va-
almıştır. Ayrıca katı bir dini at-
roluşsal zaman anlayışıyla filozof, zaman ve varlığı bir ve
mosfer içinde yetişen filozo-
aynı şey olarak değerlendirmektedir. İnsan yaşamının
fun kendisi de dinsel düşün-
değerini insanın varoluşsal anları ve seçimleriyle değer-
celeri olan birisi olmakla
lendiren filozofa göre doğrulukta tıpkı zaman gibi ikiye
birlikte sürekli din adamlarıy-
ayrılır. Bunlardan ilki, herkes tarafından kabul edilen bir
la, kurumlarıyla ve düşünceleriyle çatışma halinde olmuş-
yargıyı belirten doğrular olarak nesnel doğrulardır. İkincisi
tur. Çünkü Kierkegaard, mevcut Hristiyanlığın yozlaşmış
ise insanın kendi yaşamı ile ilgili ortaya koyduğu doğru-
olduğunu ileri düşündüğü için Hristiyan inancının tamamen
lardır. Birinci doğrular mantıksaldır;ikincisi ise yaşamsaldır.

Felsefe 6 11.Sınıf
 11.
20. Yüzyıl Felsefesi FASİKÜL

Felsefesinde saçma, bunaltı, korku ve kaygı gibi varoluş-
la ilgili kavramlara yer veren Kierkegaard’ın felsefi sorun-
salı bir bakıma mevcut Hristiyanlık içinde ve hatta karşı-
sında nasıl iyi bir Hristiyan olunacağı noktasına da
bağlıdır. Ona göre insanın özü ezeli ve ebedi olan Tanrı
ile ilişkilidir. İnsanın yaşamını kendi özünden varoluşuna
doğru bir hareket olarak ele alan Kierkegaard, insanın
özünden yani Tanrı’dan uzaklaştıkça bir kaygı, korku ve
bulantı duygusuyla karşı karşıya kaldığını savunur. Ona
göre bu süreç üç evrede gerçekleşir: İlk evre “estetik
evre”dir. Bu evrede özüne yabancılaşan insan, duygularıy-
la hareket ederek yaşamsal hazza yönelir. İkinci evre “etik
evre”dir. Bu evrede insan ahlaki kuralların varlığını kabul
edip; yaşamsal hazdan uzaklaşmıştır. Seçme ve karar
verme özgürlüğüne sahip olan insan bu evrede, kendi
özgürlüğüne dönerek; kendini gerçekleştirmiştir. Son evre,
üçüncü evre olan, “dinsel evre”dir. Bu evrede insan kendi
özgür iradesi ile Tanrı’nın varlığının farkına varır. Böylece
Tanrı ile olan ilişkisi yani özü ile olan ilişkisi insanı yaşa-
dığı bunalım, korku ve kaygı durumundan kurtarır.
Örnek 5
İnsanın özgürlüğünü temel alan ve insanın öznelliğine
önem veren Kierkegaard’ın “İnsan; ezici bir varoluşun, kaçınıl-
maz bir yazgının, bir iç sıkıntısının esareti altında yaşar.” sözü,
aşağıdaki 20. Yüzyıl akımlarından hangisini açıklar nite-
liktedir?
🗿 Karl Jaspers (1883-1969)
1883 yılında Almanya’nın Ol-
denburg şehrinde hukukçu
bir babanın oğlu olarak dün-
yaya gelen Jaspers, varoluş-
çu akımın önemli isimlerin-
dendir. Karl Jaspers, her ne
kadar felsefeye erken yaşlar-
dan ilgi göstermeye başlasa
da babasının etkisiyle üniver-
sitede hukuk öğrenimi gör-
müştür. Ancak bu durum uzun sürmemiş; 1902 yılında tıp
bölümüne geçmiştir. Mezun olduktan sonra bir psikiyatri
hastanesinde çalışmaya başlamıştır. Daha sonra üniversi-
tede psikoloji dersi vermeye başlayan Jaspers, 40 yaşında
felsefe çalışmalarına başlamış; hayatının sonuna kadar da
felsefe çalışmalarına devam etmiştir.
Jaspers’in felsefi öğretisinin modern psikiyatri, din,
tarih ve siyaset felsefesi alanlarında önemli etkileri olmuş-
tur. Modern dünyanın düşünce yapısının, varlığı açıklama
konusunda yetersiz kaldığını düşünen filozof, insanın va-
roluşunu bilimlerin değil; felsefenin açıklayabileceğini sa-
vunur. Jasper’e göre varoluş, insanın yaşadığı acı çekme,
suçluluk ve ölüm gibi durumlarla sınırlanan ve açığa vu-
rulan insanlık halidir. İnsanın içinde bulunduğu bu durum
bilimsel düşüncede gözden kaçırılır. Ona göre felsefe;
insanın ölüm, savaş, değişme ve suç gibi durumlar karşı-
sında vermek durumunda olduğu kararları analiz edip,
varoluş problemini akıl aracılığıyla çözümleyebilir. Jaspers’in
kendi felsefesinde yapmaya çalıştığı da insanın varoluşsal
sorunlarını akıl temelinde sorgulamaktır.

A) Yeni Ontoloji
B) Hermeneutik
C) Diyalektik Materyalizm
D) Fenomenoloji
E) Egzistansiyalizm

11.Sınıf 7 Felsefe
 11.
FASİKÜL 20. Yüzyıl Felsefesi

🗿 Jean Paul Sartre (1905-1980)

1905’de Fransa’nın Paris
kentinde doğan Sartre,
küçük yaşta babasını kay-
bettiği için Sarbonne Üni-
versitesi’nde Almanca
Profesörü olan dedesi ta-
rafından yetiştirilmiştir.
Paris’te başladığı lise eği-
timini Rochelle’de tamam-
lamıştır. 1929’da yüksek
öğretmen okulundan me-
zun olan Sartre, 1931-
1945 yılları arasındafarklı
okullarda öğretmenlik
yaptıktan sonra. Berlin’de
2 yıl Alman Felsefesi üze-
rine çalışmalar yapmıştır. İkinci Dünya Savaşı’nda esir dü-
şen filozof, savaştan sonra Fransa’nın siyasal yaşamında
önemli bir yer edinmiştir. 1964’te Nobel Edebiyat Ödülü’nü
almaya hak kazanmasına rağmen ödülü almayı reddetmiş-
tir. 15 Nisan 1980’de yaşamını yitirmiştir.
Örnek 6
19. yüzyıl filozofu Friedrich Nietzsche’nin felsefenin in-
sanı ve insanın yaşam içindeki yerini konu edinmesi gerektiği
yönündeki görüşü, 20. yüzyıl filozofları üzerinde etkili olmuştur.
Bu etki sonucunda Kierkegaard, Karl Jaspers ve Jean Paul
Sartre gibi 20. Yüzyıl filozofları felsefenin salt bilgi ve varlığı
konu edinmesini eleştirmişler ve kendi felsefelerinde insanın
yaşamına yönelip, insanın varoluşunu, felsefenin temel prob-
lemi olarak kabul etmişlerdir.
Buna göre Nietzsche’nin etkisiyle oluştuğu kabul
edilen 20. Yüzyıl felsefi görüşü aşağıdakilerden hangisi-
dir?
A) Egzistansiyalizm
B) Fenomenoloji
C) Hermeneutik
D) Mantıkçı Pozitivizm
E) Yeni Ontoloji

Varlık Anlayışı

Sartre, nesneleri nedensel dünya içinde; insanı ise
özgür bir dünya içinde açıklamaya çalışır. Ona göre, “ken-
dinde olan varlık” ile “kendi için olan varlık” olmak üzere iki
tür varlık vardır. Sartre için “kendinde varlık” ne ise o olan
varlıktır. Özü belirlenmiş olan, bilinçsiz bir varlıktır. Ona
göre tüm nesneler böyle varlıklara örnektir. Çünkü insan
bir alet, araç yaparken öncelikle onun şeklini, neyden
oluşacağını, ne işe yarayacağını tasarlar. Bu nedenle tüm
nesnelerin özü varoluşlarından önce belirlenmiş olur. Nasıl
bir nesne yapacağını tasarlayan insan sonrasında bu
nesneyi somut olarak ortaya koyar. Böylece kendinde
varlık olarak tanımladığı şeyler, nesneler ne iseler odurlar;
kendilerinden başka bir şey değildirler. Var olmak için bir
eylemde bulunmaya ihtiyaç duymazlar.
Buna karşılık “kendi için varlık” belirlenmiş bir öze
sahip değildir. Sartre’a göre insan, kendi için varlıktır. İnsan
“kendi için varlık” olarak kendi bilincindedir. Bilinçli varlık
kendi özünü belirleyerek bir varoluş gerçekleştirme olana-
ğına da sahiptir. Bilinçli varlık olarak insan bir kaya par-
çasından, bir masadan farklıdır. O, kendisi için varlık
olarak özgürdür. Bu nedenle insan olmuş bitmiş bir varlık
değildir, o sonsuz gelişme kapasitesine sahiptir. İnsanı
gerçek varlık olarak bir varoluşa sahip olduğunu savunan
Sartre için; insan dışında her şey kendinde varlık olarak
bir bilince sahip olmadığı gibi, varlığı varlık yapan bir
varoluşa da sahip değildir.

Felsefe 8 11.Sınıf
 11.
20. Yüzyıl Felsefesi FASİKÜL

Ahlak Anlayışı
Örnek 7
Varoluşçuluğun en önemli temsilcisi olan Sartre’a göre,
“Varoluş, özden önce gelir.” Bu sözüyle Sartre, insanın
önceden belirlenmemiş olduğunu; kendi kararlarıyla ve Sartre’a göre insan, nasıl olmayı tasarlıyorsa öyle olabilecek
seçimleriyle kendi özünü oluşturduğunu ifade eder. İnsanın bir özgürlüğe sahiptir. İnsan dışındaki iğer varlıkların böyle bir
kendi özünü oluşturma potansiyeli, özgür bir varlık olma- özelliğe sahip olmadığına vurgu yapan Sartre, insanı “kendi
sından kaynaklanır. Ona göre insan doğuştan özgür bir için varlık” olarak tanımlarken; diğer varlıkları “kendinde varlık”
varlık olarak dünyaya gelmemiştir; insan özgürlüğü bilinci olarak tanımlamaktadır. Sartre için “kendinde varlık” olduğu
sayesinde kazanır. “İnsan özgürlüğe mahkumdur” diyen şeyden başka bir şey olamayan varlıktır.
Sartre’a göre insanın özgürlüğü ne bir Tanrı ne de başka
Buna göre Sartre’ın pasajdaki düşüncelerinden
bir otorite tarafından elinden alınamaz. Çünkü insanı insan
hareketle aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?
yapan, insanın özünü oluşturan şey özgürlüğüdür. Bu
nedenle insan hayatı boyunca karar vermek ve seçim A) İnsanın varoluşunu gerçekleştirmesi kendi iradesinin dı-
yapmak zorundadır. Hayatta var olan tüm seçimler insan şındadır.
elinden çıktığı için, bu seçimlerin sonuçlarının sorumlulu- B) Özü belirli olmayan tek varolan insandır.
ğu da insandadır. Ona göre seçim yapma özgürlüğüne C) Toplum düzeni için özgürlüklerin sınırlanması gereklidir.
sahip olan insan, seçimlerinin sonuçlarının sorumluluğunu D) Nitelik açısından tüm varolanlar aynıdır.
almalıdır. Çünkü insan kendisine ve başkalarına karşı E) İnsan özgür olmak zorunda değildir.
sorumludur. Bu sorumluluk insanda bir “bulantı” oluşturur.
Sartre’a göre “bulantı” insanın sonsuz özgürlüğün ağırlı-
ğına karşı duyduğu bir iç daralmasıdır. İnsan bu durumu
atlatmak için bir kurala ya da yasaya sahip değildir. Yani
Sartre için evrensel ahlak yasası yoktur. İnsan tüm eylem-
lerinde temele özgür iradesi ile yaptığı seçimi alır. Bu
nedenle özgürlükle yapılan tüm eylemler Sartre’a göre
ahlaki eylemlerdir.
🗿 Albert Camus (1913 - 1960) -

1957 yılında Nobel Ödülü

kazanmış edebiyatçı ve
filozoftur. Yaşamı boyun-
ca geçim sıkıntısı çekmiş-
tir. Küçük yaşta babasını
kaybetmiştir. Eğitimine
akrabalarının yardımıyla
devam etmiştir. Küçük
yaşta çalışmaya başlayan
Camus için yaşamı anla-
yıp yorumlamak küçük
yaşta başlamıştır. Yaşam
içerisinde karşılaştığı olumsuz durumlar, onun ilerde öne
süreceği ‘‘başkaldırı ahlak anlayışı’’ ve ‘‘saçma dünya görü-
şü’’ üzerinde önemli etkileri olacaktır.

11.Sınıf 9 Felsefe
 11.
FASİKÜL 20. Yüzyıl Felsefesi

Dönemin hemen hemen bütün Fransız filozofları dü-

şüncelerini anlatırken edebiyattan faydalanırlar. Edebi Örnek 8
metinlerin kalıcılığı dünya görüşlerinin kalıcılığı anlamına
geldiğini düşünürler. Albert Camus için bugün bile her
Albert Camus’ya göre iki tür varolma şekli vardır. Bun-
okunduğunda yeni anlamlar yüklenilen Sisifos Söylemi,
lardan biri doğanın var olma tarzıdır; diğeri ise insanın varolma
Yabancı, Veba ile beraber edebiyat ve felsefe ilişkisini
tarzıdır. Camus, insanın doğa karşısında insan olarak varolma-
ifade eder. Sisifos Söylemi üzerinden başkaldıran insan
sını problem edinir. Çünkü insan her ne kadar fiziksel ihtiyaçlar
modeli çizer. Camus insanın penceresinden hayata bakar.
yönünden diğer canlılardan farklı olmasa da akıl sahibi olması
Çünkü insan Camus Felsefesi’nde önemli bir ayrıntıdır. Bu
ile onlardan farklı varolma tarzına sahiptir. Camus’nun eser-
şekilde insanın varoluşuyla beraber yaşam içirişindeki
lerinde üzerinde durduğu insanın varoluşsal sorunudur. İnsan
durumunu da inceler. İnsan varoluşuyla beraber içinde
dışında diğer canlılarda gözlemlenmeyen bu sorun; insanın
kalmış ve açığa çıkmayan bekleyen başkaldırı durumu
özgür eyleyebilmesi ve eylemlerinden sorumlu olması ile açık-
vardır. Çoğu zaman duyguları tutsak duruma getiren ahlak
lanır.
yapıları vardır. İnsan belli bir süre sonra özgürleşme pe-
şine düşer ve tutsak durumda olan duygularında sıçrayış Paragraftan hareketle, Albert Camus’nun 20. Yüzyıl
gerçekleştirir. Sıçrayışı tamamlanan insan başkaldırır. Fakat Felsefi Akımlarından hangisini benimsediği söylenebi-
başkaldırısı kaderini ötelemez. Durum karşısında pasiftir. lir?
Hiçbir şekilde karşı durmaz. Başına gelenler karşısında
A) Egzistansiyalizm
kaderci bir çizgidedir.
B) Fenomenoloji
Camus için ölüm ve yaşam arasındaki ilişki bir diya-
C) Diyalektik Materyalizm
lektik ilişkidir. Yabancı romanı ile beraber insanın yaşam
D) Hermeneutik
içerisindeki ‘‘saçma’’ durumuna vurgu yapar. Doğaya,
E) Yeni ontoloji
topluma, değerlere yabancı durumda bulunan birinin hi-
kayesi üzerinden Camus yaşam kendi başına saçma
oluşundan bahseder. Yaşamın saçmalığının farkındadır.
Karşı durmaz fakat yaşam içerisinde başına gelenlere
karşı ilgisizdir. Teslimiyet yaşama yabancı birinde karşı-
mıza çıkar. Camus topluma yabancı kişisinde de başına
gelenler karşısında, tıpkı Sisifos Efsanesi’ndeki gibi yaşa-
dığı kaderden şikâyet etmeme durumu söz konusudur.
Yaşamın durağanlığı, sabitliği ve saçma oluşu mutsuzluğu
beraberinde getirir. Mutsuz insanın intihar etme durumunu
da tartışan Camus her ne kadar intiharın bu durumlarda
gerçekleşmemesi gerektiğini söylese de intihar ile yaban-
cı karakter arasında bağ olduğu da unutulmamalıdır.
Camus 1947 yılında Veba adlı romanını yayınlar. Bu
roman önceki romanlarına ve felsefe görüşüne göre de-
ğişiklik gösterir. Yabancı ve Başkaldıran İnsan da toplumdan
kopuk bulunan kişi bu romanda aksine toplumun yarala-
rına çare arayan etik bir penceren yaşamı değerlendiren
bir kahramandır. Veba’nın kahramanı toplumsal sorumluluk
içerisindedir ve bu durumuyla beraber her insanına düşen
görev ve sorumluluğu anlatma girişimi içerisine düşer.
ÖRNEK 1.E 2. E 3. D 4. C 5. E 6. A 7. B 8. A

Felsefe 10 11.Sınıf
 1. 11.
TEST Konu Tarama Testi FASİKÜL

1. I. İnsanın eylemlerinin, sözlerinin ve yarattığı tüm ürünle- 3. Husserl “Kesin Bilim Olarak Felsefe” adlı eserinde, feno-
rin anlamına yönelik yorumlamalar yapan bir felsefi anla- menolojik yaklaşımında yöntem olarak “paranteze alma”yı
yıştır. önermiştir. Paranteze alma yöntemini üç durum için zorun-
II. Hayatın anlamının izini süren ve bireyin değerinin ne ol- lu görür. Bunlar; tarih, varoluş ve ide üzerinden paranteze
duğunu anlamaya çalışan bir felsefi yaklaşımdır. almadır. Tarih ile paranteze almayla sosyal yaşamın görüş
ve önyargılarından uzaklaşılmasına zemin hazırlarken va-
Yukarıda açıklamaları verilen felsefi yaklaşımlar aşa- roluş ile paranteze almayla da öznenin kendi şüphelerin-
ğıdakilerden hangisinde sırasıyla verilmiştir? den sıyrılmasını sağlamaya çalışmıştır. İde açısından pa-
ranteze alma da ise nesneye ait dışsal özellikleri ayırmayı
I. II.
hedeflemiştir.
A) Düalizm Egzistansiyalizm
B) Hermeneutik Egzistansiyalizm Buna göre Husserl paranteze alma yöntemi ile neyi
C) Egzistansiyalizm Fenomenoloji amaçlamaktadır?
D) Hermeneutik Fenomenoloji
E) Düalizm Fenomenoloji A) Bilimsel bilginin yöntemini sorgulamayı
B) Dış dünyanın bilgisine duyular aracılığıyla ulaşılabile-
ceğini göstermeyi
C) İdealizmin bilgi anlayışını eleştirmeyi
D) Fenomenin özü ile ilgili bilgiye ulaşmayı.
E) İnsanın özgür bir varlık olduğunu temellendirmeyi

4. Nicolai Hartmann’a göre, dış dünya dört varlık basama-

2. Fenomenolojiye göre doğru bilgiye ulaşmak ancak şeyle- ğından oluşur. Bu dört varlık basamağının birbiri ile ilişki
rin özüne ulaşmakla mümkündür. Şeyler, bilincin önündeki içinde olduğunu savunan Hartmann, varlıkların anlaşıla-
her şey, yani fenomenlerdir. Fenomen ancak zihnin özü bilmesi için varlık basamakları aralarındaki ilişkinin ince-
kavramasıyla bilinebilir. Özü kavramak ise, ancak zihni lenmesi gerektiğini ileri sürer. Ona göre, her varlık basma-
her türlü duyu verilerinden ve dış dünyadan edindiğimiz ğı kendinden öncekinden bağımsızdır. Ancak her tabaka
tüm yargılardan arındırarak mümkün olacaktır. Bu neden- farklı özelliklerle birlikte kendinden önceki tabakaya ait
le doğru bilgiye ulaşmak için duyulardan gelen tüm verileri bazı özellikleri de kendinde bulundurur. Bu nedenle her
paranteze alarak, geriye kalan özü kavramak gereklidir. tabaka için hem bir öncekine bağlılık hem de otonomi söz
konusudur.
Paragrafta altı çizili olan cümle dikkate alındığında,
fenomenoloji anlayışının aşağıdaki felsefi akımlardan Aşağıdakilerden hangisi paragrafa konu edilen Hart-
hangisini eleştirdiği söylenebilir? mann’ın varlık basamaklarından biri değildir?

A) Empirizm A) Psişik Varlık Basamağı

B) Rasyonalizm B) İnorganik Varlık Basamağı
C) Septisizm C) Tinsel Varlık Basamağı
D) Egzistansiyalizm D) Organik Varlık Basamağı
E) Nihilizm E) Real Varlık Basamağı

11.Sınıf 11 Felsefe
 11.
FASİKÜL Konu Tarama Testi
5. İlk Çağ’dan beri felsefenin neliği üzerinde durulmuş, bir-
çok filozof tarafından felsefenin ne olduğu yanıtlanmaya
çalışılmıştır. Filozofların yaptığı tanımlar ele alındığında,
her tanımda felsefenin farklı özelliklerinin temele alındığı
görülmektedir. Bunlar arasında ön plana çıkan tanımlar-
dan biri de Karl Jaspers’in yapmış olduğu felsefe tanımı-
dır. Ona göre felsefe “yolda olmaktır” Oldukça sade bir
şekilde yapılan bu tanımda felsefenin belki de en önemli
özelliği vurgulanmıştır.
Parçada konu edinilen Jaspers’in “Felsefe nedir?”
sorusuna verdiği yanıt, felsefenin hangi özelliğini vur-
gulamaktadır?
A) Bilimden farklı bir yönteminin olmasını.
B) Bütüncül bir bakış açısına sahip olmasını.
C) Sürekli hakikat arayışında olmasını.
D) Öznel bir etkinlik olmasını.
E) Metafizik konularla birlikte olguları da araştırmasını.
6. Hans Georg Gadamer’e göre bir metin tamamlandıktan
sonra, artık yazardan bağımsız olarak var demektir. Çün-
kü metni okuyan kişi kendi düşünce ve duygularıyla metni
tekrar kuracaktır. Bu durum metinle karşı karşıya gelen
herkes için geçerlidir; her defasında metin okuyucu tara-
fından tekrar yorumlanacaktır. O halde Gadamer’e göre
bir metnin anlamı yazarın niyetine, düşüncelerine indirge-
nemez.
Buna göre Hans Georg Gadamer’in aşağıdaki akım-
lardan hangisini savunduğu söylenebilir?
A) Fenomenoloji
B) Mantıkçı Pozitivizm
C) Hermeneutik
D) Egzistansiyalizm
E) Pozitivizm
TEST 1. B 2. A 3. D 4. E
Felsefe 12
1.
TEST
7. Kierkegaard, yaşamı insanın kendi özünden varoluşuna
doğru bir hareket olarak ele alır. Bu sürecin üç evreden
oluştuğunu savunan Kierkegaard’a göre insanın özü Tan-
rı’ya en yakın olduğu zamandır. İnsan özünden yani Tan-
rı’dan uzaklaştıkça bir kaygı ve korku durumuna düşer.
Bu durumda insanın özüne yabancılaşarak, duygularına
yöneldiğini dile getiren Kierkegaard, bir süre sonra insa-
nın ahlaki kuralların varlığını kabul ederek kendi duygu ve
hazlarından uzaklaşacağını savunur. Böylece insan eyle-
melerinin temeline ahlaki kuralları koyar. Sonunda insan,
kendi iradesi ile Tanrı’nın varlığının farkına varır ve böyle-
ce kendi özüne dönüşü tamamlanmış olur.
Buna göre Kierkegaard’ın dile getirdiği yaşamın üç
evresi sırasıyla aşağıdakilerden hangisinde doğru ve-
rilmiştir?
A) Estetik - Dinsel - Etik
B) Politik - Etik - Dinsel
C) Etik - Politik - Dinsel
D) Estetik - Etik - Dinsel
E) Etik - Estetik - Dinsel
8. Dış dünyanın insan zihninden tam olarak bağımsız olma-
dığını savunan Husserl’e göre, varlık bilincin bilgi nesnele-
ri olarak vardır. Varlığın insan bilincinin olanakları içerisin-
de oluştuğunu ileri süren filozof, varlığı …………… olarak
adlandırır. Ona göre insan, bilen öznenin bilgi olanakları
içinde oluşan bu varlık alanının bilgisine ulaşabilir.
Paragrafta boş bırakılan yere aşağıdaki kavramlardan
hangisi getirilmelidir?
A) Fenomen B) İdea C) Cisim
D) Madde E)Form
5. C 6. C 7. D 8. A
11.Sınıf
 2.
TEST Konu Tarama Testi
1. Nicolai Hartmann’a göre tarih, fenomenoloji, antropoloji,
sosyoloji gibi disiplinler varlığın tek bir yanını ele aldıkları
için onun bütünsel yapısını gözden kaçırmışlardır. Bu di-
siplinlerin insanı parçalara ayırarak ele almaya çalıştığını
dile getiren Hartmann, bu durumun insanın varlıkla ilgili
olan ilişkisinin yanlış anlaşılmasına sebep olduğunu sa-
vunmuştur.
Hartmann’ın insanı ele alırken temele alınması gerek-
tiğini düşündüğü felsefi disiplin aşağıdakilerden han-
gisidir?
A) Epistemoloji
B) BilimFelsefesi
C) Etik
D) Estetik
E) Ontoloji
2. 19. Yüzyıl filozofu Friedrich Nietzsche’ye göre felsefe salt
bilgiye yönelmiş; insanı ve onun yaşamını göz ardı etmiş-
tir. Kendi felsefesinde insanı ve onun yaşam içindeki du-
rumunu ele alan filozof, insana hem kendisini hem toplum
içindeki yerini anlaması ve değerlendirmesi için rehberlik
yapmıştır. Nietzsche’nin bu anlayışı, 20. Yüzyıl filozofların-
dan bazılarını etkileyecek; felsefeye insanı temele alan bir
felsefi akım kazandırmalarını sağlayacaktır.
Buna göre Nietzsche’nin etkisiyle oluştuğu düşünü-
len 20. Yüzyıl Felsefi akımı aşağıdakilerden hangisi-
dir?
A) Egzistansiyalizm
B) Hermeneuitik
C) Sensualizm
D) Mantıkçı Pozitivizm
E) Fenomenoloji
11.Sınıf
11.
FASİKÜL
3. Soren Kierkegaard’a göre yaşam deneyiminin ilk evre-
sinde, insan kendi duygularına yönelir. Haz ve arzularına
göre eylemde bulunan insan, gelecek için kaygılanmaz;
toplumsal ilişkilerden, sorumluluklardan ve ödevlerden
uzak durur. Bu evrede insan, sadece dolaysız hazlar ara-
yışı içindedir. Kierkegaard’a göre insanın gelecekle ilgili
tüm kaygı ve korkudan uzak olması, yaşamın bütünlük ve
sürekliliğini ortadan kaldırır. Bu nedenle birey yaşamın bü-
tünlüğünü ve sürekliliğini yakalamak için ahlaki kuralların
varlığını kabul ederek bu evreden kurtulur.
Paragrafa konu edilen Kierkegaard’ın “yaşamın ilk ev-
resi” olarak dile getirdiği evre aşağıdakilerden handi-
sidir?
A) Dinsel Evre
B) Etik Evre
C) Politik evre
D) Özsel Evre
E) Estetik Evre
4. Modern bilim anlayışına göre, bilimsel yöntem deney ve
gözlemdir. Bilim insanı gözlem yaparken, doğanın akışına
müdahale etmeksizin olup bitenleri izler. Bilimsel çalışma-
lardaki deneylerde ise bilim insanı, şeylerin kendi doğal
akışını beklemeksizin, yapay olarak onları üretir.
Buna göre deney ve gözlem arasındaki fark aşağıda-
kilerden hangisi olabilir?
A) Deney bir defaya mahsustur; gözlem ise yeniden oluş-
turulabilir.
B) Deney, gözlemin aksine doğanın akışına müdahale et-
meyi gerektirmez
C) Gözlem, deneyden daha değerli bir yöntemdir.
D) Deney, gözlemden daha güvenilir bir yöntemdir.
E) Gözlemde olguların doğal akışına müdahale edilmez-
ken, deneyde durum bunun tam tersidir.
13 Felsefe
 11. 2.
FASİKÜL Konu Tarama Testi TEST

5. Husserl, bilincin varlığı belirlediğini ileri sürer. Varlığı, bir 7. Nietzsche’ye göre üç tip insan vardır. Bunlardan biri, in-
bilincin bilgi nesnesi olarak açıklayan Husserl, varlığın in- sanları ve onların geleceğini seven insan; üst insandır. Üst
san zihninden bağımsız olarak varolma durumunun olma- insan yeni başarılar, yeni değerler ortaya koyan insandır.
dığını ileri sürer. Varlık ancak zihnimizin olanakları dahilin- Böylece toplumda eleştirilmeden kabul edilen tüm kuralla-
de vardır. Husserl’e göre varlık “fenomen”dir. Fenomen ise rı yıkan üst insan; insanlığın geleceğine de yön verir.
bir şeyi o şey yapan şey; yani varlığın özüdür. Varlığın özü
Buna göre “üst insan” ile ilgili aşağıdakilerden hangi-
bize doğru bilgiyi sunacaktır. Bu nedenle felsefe hakikate
si söylenebilir?
ulaşmak için şeylerin özünü anlamak ve açıklamak zorun-
dadır. A) Üst insan, yaşamını morale göre düzenler.
B) Üst insan, yaşama anlam kazandırır.
Buna göre Husserl aşağıdaki felsefi sorunlardan han-
C) Üst insan, değer yargılarına göre eylemde bulunur.
gisine cevap aramaktadır?
D) Üst insan, otoritelere bağlıdır.
A) Varoluş-Öz Sorunu E) Üst insan, geçmişi eleştirmekle yetinir.
B) Varlık Sorunu
C) Gerçeklik-Görünüş Sorunu
D) Değişim Sorunu
E) Metafizik Bilgi Sorunu

8. Felsefenin değerle ilgili sorgulamalar yapmasını eleşti-

6. Hartmann’a göre varlık dört basamaktan oluşur. Bunlar-
renlere göre metafizik, etik, estetik felsefenin konu alanı
dan ilki, bize kendini gösteren bütün evreni kapsayan”
dışında bırakılmalıdır. Çünkü metafizik, etik ve estetik gibi
inorgonik basamak”tır. Canlılıktan yoksun bu basmaktan
alanlar doğrulanamayan bilgilere sahiptir. Bu nedenle bu
sonra canlı varlıkların bulunduğu varlık basamağı gelmek-
alanlardan elde edilen bilgiler anlamlı önermeler içermez.
tedir. Ancak doğrulanabilen önermeler anlamlıdır. Bu nedenle

Buna göre aşağıdakilerden hangisi “inorganik varlık” metafizik, bilimsel bir özellik taşımaz.

alanına ait değildir? Buna göre, metafizik, etik ve estetik alanların felsefe-
nin konu alanı dışında bırakılmak istenmesinin nedeni
A) Atom B) Masa C) Dünya
aşağıdakilerden hangisi olabilir?
D) Elektron E)Köpek
A) Bütünlükçü bir yapıya sahip olmamaları
B) Toplumsal olaylara çözüm üretmede yetersiz kalmaları
C) Sistemli bir alan olmamaları.
D) İnsanı merkeze almaları.
E) Deneye açık olmamaları

TEST 1. E 2. A 3. A 4. E 5. C 6. E 7. B 8. E

Felsefe 14 11.Sınıf
 1.
TEST Öğreten Pratik Test
1. Nicolai Hartmann’a göre değer; iyi, keyif, dirimsel, ahla-
ki ve estetik olmak üzere beşe ayrılır. Bunların içinde en
yüksek olan, ahlaki değerdir. Ona göre bir eylemin ahlaki
nitelikte olabilmesi için eylemin kişinin iradesi ile yapılmış
olması gerekir. Bununla birlikte bir eylemde her zaman
her koşulda daha iyiyi temele almak gereklidir. Buna göre
Hartmann için ahlaki eylemde bulunmak, daha iyiye karar
vermektir.
Paragraftan hareketle Hartmann “değer” anlayışı ile
ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Değer, insanla ilgilidir.
B) En üstün değer, iyi değerleridir.
C) Bir eylemin ahlaki olabilmesinin ilk koşulu özgürce ya-
pılmasıdır.
D) Değerler arasında bir ayrım söz konusudur.
E) Her durumda daha iyi olanın ne olduğuna insanın ken-
disi karar verecektir.
2. ……………………… felsefesinin hareket noktası bilgiye
sağlam temeller bulmaktır. Bu amaçla bilimi ve felsefeyi
sahte problemlerden kurtarmaya çalışır. Bunu yaparken
bilim ve felsefenin içinde olan metafiziği ve metafizik özel-
lik taşıyan tüm ifade ve önermeleri ayıklamaya çalışır.
Yukarıdaki paragrafta boş bırakılan yere aşağıdakiler-
den hangisi getirilmelidir?
A) Nicolai Hartmann
B) Rudolf Carnap
C) Thomas Kuhn
D) Soren Kierkegaard
E) Karl Marx
11.Sınıf 15
11.
FASİKÜL
3. 20. Yüzyıl düşünürü Hans Reichanbach’a göre bir kuramın
bilimsel bir niteliğe sahip olup olmadığı, olgulardan kuram-
lara gidilerek tespit edilebilir. Bir kuramın bilimselliği, olgu-
larca doğrulanabilir olmasına bağlıdır. “Kuğular beyazdır”
önermesi, kuğular gözlemlenerek doğrulanabilir. Bununla
birlikte olgulara yönelerek doğrulayamayacağımız bir var-
sayım varsa, bu varsayım anlamsızdır.
Buna göre Hans Reichanbach’ın görüşü aşağıdaki fel-
sefi anlayışlardan hangisine uymaktadır?
A) Varoluşçuluk
B) Hermeneutik
C) Mantıkçı Pozitivizm
D) Diyalektik Materyalizm
E) Yeni Ontoloji
4. 20. Yüzyıl Felsefesi’nde Aristoteles’ten beri üzerinde yo-
ğunlaşılmayan ………….., tekrar ivme kazanmıştır. Bu dö-
nem filozofları için, felsefi problemleri ele almanın en iyi
yöntemi, dilsel kullanım üzerine yapılan sorgulamadır. Bu
nedenle 20. Yüzyıl düşünürlerinin bazıları, felsefi sorun-
ları ele alırken bulanık mantıksal çıkarımlar yerine, açık
ve seçik mantıksal çıkarımlar oluşturmayı ve tek anlamlı
sözcüklerden oluşan yapay bir dil sistemini kurmayı amaç
edinmişlerdir.
Paragrafta boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi
getirilmelidir?
A) Mantık
B) Bilim
C) Değer
D) Varlık
E) Bilgi
Felsefe
 11.
FASİKÜL Öğreten Pratik Test
5. Egzistansiyalizmin temsilcilerinden Karl Jaspers, insanın
bilimler tarafından birbirlerinden farklı biçimlerde ele alın-
dığını ifade eder. İnsan; psikoloji, sosyoloji ve antropoloji
başta olmak üzere çeşitli bilim dalları tarafından bir araş-
tırma nesnesi olarak ele alınır. Bu bilimlerin ortaya koy-
duğu bilgiyle insanın bilinebilir ve kavranabilir bir özelliğe
sahip olduğu düşünülmüştür. Ancak Jaspers’e göre insan,
kendisi hakkında bildiğinden ve bilinenden daha fazladır.
Jaspers için insanın özü, her türlü nesnelliğin ötesinde in-
sanın asıl gerçek varlığıdır.
Buna göre pasajda altı çizilen kelime Karl Jaspers’in
felsefesindeki hangi kavramı ifade etmek için kullanıl-
mış olabilir?
A) Töz B) Varlık C) Ruh
D) Varoluş E) İdea
6. Klasik bilim anlayışına göre, bütün bilimler birbirleriyle iliş-
kisiz görünseler de aslında aynı temelde birleşirler; birbir-
leriyle bağlantılıdırlar. Bu nedenle sosyoloji, psikoloji, bi-
yoloji gibi birbirlerinden ayrılmalarına gerek yoktur. Klasik
bilim anlayışının bilimlerle ilgili bu tavrı daha sonra bazı
filozoflar tarafından eleştirilmiştir. Hiçbir bilimin tek başına
evreni ve evrendeki çokluğu, çeşitliliği açıklayamayacağı-
nı savunan bu filozoflara göre her bilim, kendi özel alanını
belirlemeli ve bu alanda bilgiler üretmelidir.
Bu parçada konu edilen eleştiri, Klasik Bilim Anlayı-
şı’nın hangi görüşüne yönelik bir eleştiri niteliği taşır?
A) Bilim, bir gün evrenle ilgili tüm sorulara cevap bulacak-
tır.
B) Bilim insanı bilimsel çalışmalarında kendi duygu ve dü-
şüncelerini bir kenara bırakmalıdır.
C) Bütün bilimler tek bir bilime indirgenebilir.
D) Bilim, birikimsel olarak ilerler.
E) Bilim, nesnel bir etkinliktir.
TEST 1. B 2. B 3. C 4. A
Felsefe 16
1.
TEST
7. Hermeneutik, insanın eylemlerinin, sözlerinin ve yarat-
tığı tüm ürünlerin anlamına yönelik yorumlamadır. Her-
meneutik teriminin doğuşu, kutsal metinleri yorumlama
pratiklerine dayansa da 19.yy’ın başlarında Friedrich Sch-
leiermacher, Hermeneutik Üzerine Dersler adlı eserinde
hermeneutiği, tüm metinlere uygulanabilecek bir anlama
yöntemi olarak tasarlar. Bu eseriyle “anlamak için bütüne;
bütünü anlamak için de parçalara başvurmak gerektiği”ne
vurgu yapan Schleiermacher’in anlama kavramını felse-
fesinin merkezine alması, kendisinden sonra gelen bazı
düşünürler üzerinde de etkili olmuştur.
Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabi-
lir?
A) Hermeneutik terimi ilk olarak Tanrı’nın sözlerini açıkla-
mak için kullanılmıştır.
B) Schleiermacher hermenuetik akımının en son temsilci-
sidir.
C) Hermeneutik yöntem sadece dini metinleri yorumla-
mak için kullanılmıştır.
D) Metni anlamak için, parçalara değil, bütüne yönelmek
gerekir.
E) Schleiermacher’den önce de hermeneutik yöntem tüm
metinler için kullanılmıştır.
8. “İnsan, nasıl olmayı tasarladıysa öyle olacaktır. Olmak is-
teyeceği şey değil tasarlayacağı şey yani. İstemek deyin-
ce bilinçli bir kararı anlıyoruz biz, aramızdan birçokları için
kendi kendine oluştan sonra gelir bu. Bir kitap yazmak,
evlenmek isteyebilirim ama bütün bunlar irade denen şey-
den daha köklü, daha kendiliğinden bir seçmenin belirtisi-
dir.”
Jean Paul Sartre
Sartre’ın Varoluşçuluk kitabındaki bu sözlerinden ha-
reketle aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?
A) İnsanın özü varoluşundan önce gelir.
B) İnsan kendinde varlıktır.
C) İnsan belirlenmiş bir varlıktır.
D) İnsan bilinçli bir varlıktır.
E) İnsan varolmak için eylemde bulunmaya ihtiyaç duy-
maz.
5. D 6. C 7. A 8. D
11.Sınıf
 5. ÜNİTE:
20. YÜZYIL FELSEFESİ

11.SINIF
FELSEFE

12. FASİKÜL:
20. YÜZYIL FELSEFESİ

KAZANIMLAR
µ 20.Yüzyıl Felsefesi hakkında bilgi verir.
µ Felsefi düşünce ortamının 20. Yüzyıl arasındaki karakteristik özellikleri anlatılır.
µ 20. Yüzyıl Felsefesi filozoflarının görüşlerine yer verilir.
µ Örnek metinler üzerinden 20.Yüzyıl Felsefesi filozoflarının görüşleri analiz edilir.
µ 20. Yüzyıl İslam Felsefesi’ndeki dönemsel düşünceler ifade edilir.
µ 20. Yülyıl Felsefesi’ndeki örnek düşünce ve argümanları felsefi açıdan değerlendirir.
 12.
FASİKÜL 20. Yüzyıl Felsefesi
DİYALEKTİK MATERYALİZM
Materyalizm, her şeyin maddeden oluştuğunu ve bilinç
de dahil olmak üzere bütün şeylerin maddi etkileşimler
sonucu oluştuğunu öne süren, felsefi kuramdır. Bir diğer
deyişle madde, var olan tek tözdür. Materyalizm, Antik
Yunan’dan bu yana farklı düşünürler tarafından savunul-
muştur. Ancak bu akımın en önemli temsilcisi Karl Marx’dır.
🗿 Karl Marx (1818-1883)
1818 yılında Almanya’nın
Trier şehrinde avukat bir
babanın oğlu olarak dün-
yaya gelmiştir. Bonn Üni-
versitesi’nde hukuk eğitimi
alan Marx, radikal bir ga-
zetede çalışmaya başladı.
Burada işçi sınıfı toplumu-
nun özgürlüğüne kavuşa-
cağını savunan yazılar ka-
leme aldı. Bütün hayatını
işçi sınıfının haklarını savunmaya adayan Marx, 1883 yılın-
da Londra’da hayatını kaybetti. Marx’a göre kendisine ka-
dar gelen tüm filozoflar dünyayı yorumlamışlardır. Ancak
dünyanın yorumlanması değil, değiştirilmesi gerektiğini sa-
vunan Marx, Kapitalizm ve sanayileşmenin sebep olduğu
problemleri çözmek için materyalizm görüşünü benimse-
miştir. Bununla birlikte felsefe yapmanın ide ile gerçeklik
arasında ilişki kurmak olduğunu söyleyerek idenin varlığını
reddetmeyen Marx, bu ilişkinin gerçeklikten hareketle ku-
rulması gerektiğini savunur.
Marx, insanı ve doğayı ele alırken ekonomik üretim
ilişkilerini ele almak gerektiğini ileri sürer. Gerçekliği üretim
ilişkileri çerçevesinde ele alan Marx’a göre evren, diyalek-
tik sürece göre oluşur ve değişir. “Tez, anti tez ve sentez”
biçiminde hareket eden evren üretime bağlı bir şekilde
nihai bir hedefe doğru ilerler. Madde olmadan evrende
devinimin olmayacağını savunan Marx, toplumdaki itici
gücün ekonomik ilişkilerden kaynaklandığını; bu ilişkilerin-
de insanın kendi üretim gücünden doğduğunu ileri sürer.
İnsanlar arasında hüküm süren maddi ilişkiler çerçevesin-
de şekillenen ontoloji anlayışı ile Marx, Materyalizm akı-
mının önemli temsilcilerinden olmuştur.
Felsefe
Örnek 1
“Filozoflar dünyayı sadece yorumlamakla yetindiler, oysa
asıl olan onu değiştirmektir.”
Karl Marx
Marx’ın bu sözünden aşağıdaki yargılardan hangi-
sine ulaşılabilir?
A) Dünyayı değiştirmeyi kendisine amaç edinmiştir.
B) Hakikatin ulaşılamaz olduğunu savunmuştur.
C) Tinsel varlık anlayışını benimsemiştir.
D) Felsefenin toplumsal konularla ilgilenmesini eleştirmiştir.
E) İdealist bir felsefi görüş ileri sürer.
Marx’a göre toplumsal yapı da maddi bir temele sa-
hiptir. Bu nedenle tarihsel bir dönemi anlamak için onun
ekonomik alt yapısına bakmak gereklidir. Ona göre insan-
lar, ekonomik süreçte üretimde bulunan ve üretim araçla-
rına sahip olanlar olarak iki sınıfa ayrılır. Toplumda eko-
nomik üretim ilişkileri altyapıyı oluştururken, inanç ve
kültür dünyası ise üst yapıyı oluşturur. Marx’a göre altya-
pı, üst yapıyı belirler. Marx, bir toplumun ekonomik unsur-
larının kültür ve hukuk gibi olguları oluşturduğunu ileri
sürer. Ona göre alt ve üst yapı değişimleri birbirini etkile-
yerek yeni ekonomik sistemler oluşturur. “Şimdiye kadarki
tüm toplumların tarihi, sınıf savaşlarının tarihidir” diyen Marx’a
göre ekonomik yapıya bağlı olarak oluşan sınıflar arasın-
daki çatışma kaçınılmazdır.
MANTIKÇI POZİTİVİZM
20. yüzyılın başlarında Viyana’da bilim insanlarının bir
araya gelerek oluşturduğu akımdır. “Viyana Çevresi” olarak
da bilinen mantıkçı pozitivistlere göre, varlık deney ve
gözlem alanına ait olan şeylerdir; doğru bilgi ise ancak
deney ve gözleme dayalı olan bilgidir. Bu nedenle man-
tıkçı pozitivistlerin amacı deney ve gözlem yoluyla doğru-
lanması mümkün olmayan metafizik önermeleri diğer
önermelerden ayırmaktır.
2 11.Sınıf
 12.
20. Yüzyıl Felsefesi FASİKÜL

Örnek 2 Örnek 4
Viyana’da bir araya gelen bir grup felsefecinin ve bilim
Geleceğin geçmişe benzeyeceği varsayımı herhangi
adamının düşünsel arayışları neticesinde şekil almış felsefi yak-
geçerli bir argümana dayandırılamaz. Tamamen alışkanlıktan
laşımdır. Başlıca temsilcileri Moritz Schlick, Rudolph Carnap ve
kaynaklanır. Her şeyin geçmişte olduğu gibi davranacağını
Otto Neurath’dır. Bu görüşün amacı dili mantıksal açıdan ele
varsaymak için yeterli gerekçemiz yok. Evet, bir sonraki otu-
almaktır.
ruşumda bu sandalyenin beni taşıyacağına, bırakmam hâlinde
Bu parçada açıklanan Çağdaş Felsefe akımı aşağı- bu kalemin düşeceğine inanıyorum. Ancak şaşırtıcı bir gerçek
dakilerden hangisidir? daha var ki, o da sandalyenin kırılacağını, kalemin havada yük-
seleceğini varsaymam için de bir o kadar sebebim var.
A) Fenomenoloji
B) Pozitivizm Mantıkçı Pozitivizm’in bu parçada eleştirilen bilim-
C) Hermeneutik sel yöntemleri aşağıdakilerden hangisidir?
D) Analitik Felsefe
A) Tümevarım – Doğrulanabilirlik
E) Pragmatizm
B) Tümevarım – Yanlışlanabilirlik
C) Analoji – Yanlışlanabilirlik
D) Tümdengelim – Yanlışlanabilirlik
E) Tümdengelim – Doğrulanabilirlik
2020 TYT

🗿 Rudolf Carnap (1891-1970)

1891 yılında Alman-
Örnek 3
ya’da doğan Rudolf
Carnap, yükseköğreni-
Viyana Çevresi bilim anlayışını ifade eden klasik bilim an-
mini Freiburg Üniversi-
layışına göre bir bilginin doğru olarak kabul edilmesi için bu
tesi’nde tamamlamıştır.
bilgiye herhangi bir kimsenin ulaşması yeterli değildir. Ancak
Fizik, matematik ve fel-
elde edilen bilgi, bilgiyi ileri süren kimsenin dışındaki kişiler tara-
sefeye ağırlık veren bir
fından da kabul görürse; o zaman bu bilginin doğru bilgi olarak
eğitimden görmüştür.
değerlendirilmesi mümkün olabilir.
Viyana Çevresi’nin en
Buna göre Klasik Bilim Anlayışı’nın doğruluk öl- seçkin üyelerinden biri
çütü ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? olan Carnap Felsefesi ile Mantık Mve Bilim Felsefesi’ne
önemli katkılar yapmıştır. Çağdaş mantığı Bilim Felsefe-
A) Bir bilginin doğru olarak değerlendirilmesi nesnesine uy-
si’ne uygulayarak bilim kuramlarının oluşumlarını ve yapıla-
gunluğu ile ilgilidir.
rını çözümlemeye çalışıp, gelenekçi felsefeyi eleştiren Car-
B) Doğru bilgiye ulaşmak için yanlışlanabilirlik ilkesini temele
nap, 1970 yılında Los Angeles’da hayatını kaybetmiştir.
almak gerekir.
Carnap’a göre metafiziksel önermeler anlamsızdır; bir
C) Doğru bilgi insan hayatını kolaylaştıran bilgidir.
önermenin anlamlı olabilmesi için ya doğrudan olgusal bir
D) Açık ve seçik olan bilginin doğruluğundan söz edilebilir.
dille ya da olgusal bir dilin kısaltılması olan sembolik
E) Bilginin doğruluk değeri, üzerinde genel bir uzlaşım sağ-
mantık diliyle ifade edilmiş olması gerekir. Bir önermeyi
lanmasına bağlıdır.
çözümlemenin başlıca amacının o önermenin “doğrulama”
yönteminin belirlenmesi olduğunu ileri süren Carnap’a göre,
doğrudan ve dolaylı olmak üzere iki tür doğrulama vardır.

11.Sınıf 3 Felsefe
 12.
FASİKÜL 20. Yüzyıl Felsefesi

“Bugün hava güneşli.” önermesini dışarıya bakarak doğru-

dan doğrulayabilirim. “Bu masa meşe ağacından yapılmış- Örnek 7
tır.” önermesinin doğrulaması ise ancak meşe ağacı çe-
şitli testlere tabi tutarak anlaşılabileceğinden dolaylı bir Mantıkçı pozitivistler, felsefeye bilimsel bir kimlik kazan-
doğrulama olacaktır. Bu önermelerle ilgili deney ya da dırmak amacıyla felsefeyi metafizik ve teolojiden arındırmaya
gözlemlerimiz olumlu sonuç verirse doğrulukları büyük çalışmışlardır.
oranda kesinlik kazanır. Fakat tam kesinliğe hiçbir zaman
Mantıkçı pozitivistlere göre, felsefenin konu alanı
ulaşılamaz. Ona göre hiçbir doğrulama tam değil kısmi
aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?
bir doğrulamadır.
A) Mitolojik olaylar
B) Dinî inançlar
C) Ruhsal gerçeklik
D) Olgusal gerçeklik
Örnek 5 E) Spekülatif olaylar

Mantıkçı pozitivistler, felsefenin sadece bilimsel önerme-

lerle ilgilenmesi gerektiğini söyleyerek, felsefeyi metafizikten
arındırmayı amaçlamışlardır.

Buna göre mantıkçı pozitivistlerin amacı aşağıda-

kilerden hangisi olabilir?

A) Felsefeye eleştirel ve sorgulayıcı bir nitelik kazandırmak

B) Felsefeyi kültürel unsurlardan arındırmak
Mantıkçı Pozitivizm Akımının Eleştirisi
C) Doğrulanabilir bilimsel önermeleri yaygınlaştırmak
D) Bilimsel ilerlemelerin tarihsel analizini yapmak
E) Felsefeye bilimsel bir kimlik kazandırmak 🗿 Karl Raimund Popper (1902-1994)
1902 yılında Viyana’da
doğan Popper, Viyana
Üniversitesi’nde mate-
Örnek 6 matik, fizik ve felsefe
eğitimi almış; müzik ta-
rihi ve psikolojiyle de il-
Metafizik, etik, estetik doğrulanamayan bilgilere sahiptir.
gilenmiştir. 1934 yılında
Dolayısıyla bunlar anlamlı önermeler değildir. Bu nedenle me-
Bilimsel Araştırmanın
tafizik, bilim olamaz.
Mantığı adlı kitabıyla ün
Bu görüşü savunan bir kişinin, metafiziğe karşı ol- kazanan Popper, felse-
masının gerekçesi aşağıdakilerden hangisi olabilir? fesini eleştirel akılcılık olarak tanımlamıştır. 1949 yılında
burada profesör olan Karl Popper, 1994 yılında İngiltere’de
A) Toplumsal konulara aykırı olması
hayatını kaybetmiştir.
B) Doğayı açıklamaktan uzak olması
C) Çözüm üretmede yetersiz olması
D) Deneysel olarak kanıtlanamaması
E) Belli bir konuya dayanmaması

Felsefe 4 11.Sınıf
 12.
20. Yüzyıl Felsefesi FASİKÜL

Viyana Çevresi bilim anlayışına ilk ciddi eleştiri, Karl

Popper tarafından yapılmıştır. Ona göre bilim, mantıkçı
pozitivistlerin savunduğu gibi tümevarıma dayanmaz. Çünkü
tümevarımla kurulan bilimsel bir kuramın kesin bir şekilde
doğruluğunun ortaya konmasının imkânsız olduğunu ileri
süren Popper, bilimselliğin ölçütünün “doğrulanabilirlik”
değil; “yanlışlanabilirlik” olduğunu savunur. “Yanlışlanabirlik”
yöntemini “kuğu örneği” ile açıklar: “Bütün kuğular beyazdır.”
genel önermesi çok sayıda kuğunun beyaz olduğunun
gözlemlenmesine rağmen dünyada her an siyah bir kuğu
doğma ihtimalinin var olması nedeniyle şüphelidir; kesin
doğru bilgi olduğu kabul edilemez. Bu nedenle Popper
bilimsel bir teorinin hiçbir teoriyi reddetmemesi mümkün
değildir. Çünkü bilimselliğin ölçütü onu yanlışlamaya ça-
lışmaktır. Bütün yanlışlama çabalarına karşı koyan bir
bilimsel teori geçerliliğini koruyor olsa da asla kesin so-
nuçlarla doğrulanamaz.
Örnek 9
Popper’e göre bilim, bir etkinliktir. Bu etkinlikte aktif
olan bilim adamları da kendi duygu, düşünce ve inançları olan
insanlardır. Bu nedenle Popper için bilim insanlarının duygu,
düşünce ve inançlarını yaptıkları bilimsel çalışmaların dışında
tutmaları mümkün değildir.
Buna göre paragrafta Popper’in eleştirdiği anlayış
aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A) Mantıkçı pozitivistlerin nesnellik anlayışı
B) Sofistlerin şüpheci bilgi anlayışı
C) Klasik bilim anlayışının doğrulanabilirlik yöntemi
D) Herakleitos’un Oluş Felsefesi
E) Pozitivizmin olguları temele alan bilim anlayışı

🗿 Thomas Kuhn (1922-1996)

Örnek 8 Kuhn 1922 yılında Ame-
rika’da Musevi bir aile-
Karl Popper, klasik bilim anlayışının doğrulanabilirlik nin çocuğu olarak dün-
yöntemini reddeder. Çünkü ona göre, herhangi bir önermeyi yaya geldi. Harvard
doğrulamak demek, dünyanın her yerinde, her koşulda o öner- Üniversitesi’nde fizik
menin doğruluğunu kanıtlamak demektir ve bu mümkün de- eğitimi alan Kuhn, bu
ğildir. Ancak bir önermeyi sınamak mümkündür ve Popper’e dönemde felsefe ve
göre bir önermenin bilimsel olup olmadığı da ancak o önerme- edebiyat dersleri de
nin sınanabilir olup olmadığını anlamak ile mümkündür. aldı. Berkeley Üniversi-
tesi’nde profesörlük ya-
Buna göre Karl Popper için bir önermenin bilimsel pan Kuhn, bilim Felsefe-
olmasının ölçütü aşağıdakilerden hangisidir? si üzerine yoğunlaşır.
A) Açık ve seçik olması 1996 yılında kanser hastalığından hayatını kaybeder.
B) Doğruluğunun kanıtlanabilir olması Kuhn’un bilim felsefesinde iki önemli kavram vardır: Bunlar-
C) Herkes tarafından kabul görmesi dan biri “paradigma” kavramı; diğeri “bunalım” kavramıdır.
D) Yanlışlanabilir olması Paradigma, Belli bir zaman dilimi içinde belli bir grup tara-
E) Akıl yoluyla kavranabilir olması fından kabul edilen belli bir gerçekliği açıklamaya yarayan
düşünce çerçevesidir. Kuhn’a göre her dönemde bilim in-
sanları bilimsel bir paradigmayı kabul eder ve buna göre
bilimsel çalışmalar yapar. Bunalım ise bir paradigmanın
artık bilimsel çalışmalar için yeterli gelmemesi durumunu
ifade eder.

11.Sınıf 5 Felsefe
 12.
FASİKÜL 20. Yüzyıl Felsefesi
Bilimsel bilgide doğrusal bir ilerlemenin olmadığını
savunan Kuhn, bilimsel bilginin devrimlerle ilerlediğini
ileri sürer. Bu bilim anlayışına göre, belli bir bilimsel kuram,
yaşadığı bunalımlar sonrasında terk edilerek yerini yeni
bir kurama, paradigmaya bırakır. Kuhn’a göre her bilim
dalı beş bilimsel dönemden geçer:
1. Bilim Öncesi Dönem: Bu dönemde bilim olay ve
olguları açıklamak için bir kurama sahip değildir.
Olgular sistemli ve genel bir kurama bağlı kalmadan
gelişi güzel açıklanmaktadır. Bu sistemsiz açıkla-
malardan bir tanesi doğru sonuç verince “bilimsel
kuram” olarak kabul edilir ve bilim öncesi dönem bu
kuramla sona erer.
2. Olağan Bilim Dönemi: Olay ve olguları açıklamak
için uzun bir süre kullanılan bu bilimsel kuram bir
paradigmaya dönüşür ve bilim insanları bu paradig-
mayı kullanarak bilimsel çalışmalarını yaparlar.
3. Bunalım Dönemi: Kullanılan paradigma bir süre
sonra bazı olay ya da olguları açıklamada yetersiz
kaldığı için bu paradigmayı kullanan bilim insanları
çalışmalarına devam edemezler. Bu dönem bilimin
“bunalım” dönemi olarak adlandırılır.
4. Bilimsel Devrim Dönemi: Bu dönem olgu ve olayları
açıklamada yetersiz kalan paradigmanın yerine
yeni bir paradigmanın geliştirildiği dönemdir. Tüm
bilim insanlarının bu yeni paradigmayı kabul etmesi
ile “bilimsel devrim” gerçekleşmiş olur.
5. Yeni Olağan Bilim Dönemi: yeni paradigma artık
bilimsel çalışmaların temelini oluşturur. Bilimsel
devrim döneminde sonra yeni olağan bilim dönemi,
kabul gören paradigma olgu ve olayları açıklama da
yetersiz kalana kadar bu dönem devam edecektir.
Not: Felsefe tarihinde Viyana Çevresi bilim an-
layışı “Ürün olarak bilim” diye adlandırılırken;
eleştirisi niteliğinde olan Popper ve Kuhn’un
ortaya koyduğu bilim anlayışı “Etkinlik olarak
bilim” diye adlandırılır.
Felsefe
Türkiye’de Felsefi Düşünceye Katkıda Bulunan
Felsefeciler Türkiye’deki Felsefe Çalışmaları, 1933 yılında
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi bünyesinde açılan
Felsefe Bölümü’yle başlamıştır. Burada yapılan çalışmalar,
birçok felsefeci ve düşünürün katkısıyla ülkede hızla ya-
yılmıştır.
🗿 Hasan Ali YÜCEL (1897-1961)
Hasan Ali Yücel, 1897 yılında
İstanbul’da doğdu. İstanbul
Üniversitesi Edebiyat Fakül-
tesi Felsefe Bölümü’nü bitirdi.
Sonra öğretmenliğe başlayan
Yücel, 1932 yılında Türk Dil
Kurumu’nun kurulmasıyla eti-
moloji kolu başkanlığına geti-
rildi. 1935 yılında Cumhuriyet
Halk Partisi’nden, İzmir millet-
vekili olarak meclise girdi ve art arda dört dönem milletve-
killiği yaptı. 1938 yılında, Millî Eğitim Bakanlığı görevine
getirildi. Bu dönemde tercüme bürosu kurdurmuş; felsefe
ve edebiyat alanlarında çeviri yapılmasına öncülük etmiştir.
Hümanist bir görüşü benimseyen Yücel, insanın ancak öz-
gür bir ortamda karakterinin geliştirebileceğini savunur. Bu
nedenle eğitim aracılığıyla insanların özgür düşünmeleri ve
kendilerini geliştirebilmeleri için Milli Eğitim Bakanı olarak
çok çaba harcamıştır. Halkın eşit imkanlarda olmasını, eği-
tim almasını ve her alanda özgür olmasını temele alan bir
anlayış geliştirilmelidir.
6 11.Sınıf
 12.
20. Yüzyıl Felsefesi FASİKÜL

Felsefenin dogmatik düşüncelerden arınması gerekti-

Örnek 10 ğini savunan Ülken, ancak böyle felsefenin hakikate ula-
şabileceğini ileri sürer. Ona göre sonlu ve sonsuz varlık
olmak üzere iki tür varlık vardır. Sonlu varlık insan, sonsuz
“Kanaatimce bütün eğitim ve öğretim sisteminin tam ve
varlık ise Tanrı’dır. İnsan sonlu varlık olarak Tanrı’nın bil-
mükemmel bir organizma olabilmesi için her parçasının birbi-
gisine sahip olamaz. Ancak akıl aracılığıyla sonsuz varlı-
riyle alakalı, birbiriyle münasebetli bir şekilde işlemesi lazımdır.
ğı düşünebilir ve sezgi aracılığıyla Tanrı’yı hissedebilir.
Ben eğitim ve öğretim sistemimizde ahenk meselesini ana da-
valarımızdan biri belliyorum.”

Hasan Ali Yücel Örnek 11

Hasan Ali Yücel’in felsefeci kimliği göz önüne alı-
nırsa yukarıda verilen sözlerinden aşağıdakilerden han-
gisine ulaşılamaz?
A) Eğitimde bütüncül bir bakış açısını benimsemiştir.
B) Eğitim sistemi birçok ögeden oluşur.
C) Eğitim sistemi içindeki iletişimi ön planda tutmuştur.
D) Eğitim sisteminin yerel değerlere göre düzenlenmesi ge-
rektiğini düşünür.
E) Eğitim sistemini oluşturan uzuvların birlikte hareket etme-
sini önemsemiştir.
Hilmi Ziya Ülken’e göre felsefenin konusu, tüm var olan-
ların temeli olan varlıktır. Bu nedenle felsefeyi bütün varolanlar
üzerine bir düşünme etkinliği olarak açıklar. Varolana yönelen
felsefenin sorgulamaya açık olmayan düşüncelerden arınması
gerektiğini savunan Ülken’e göre felsefenin konusu üç baş-
lık altında toplanabilir. Bunlar, varlık felsefesi, bilgi felsefesi ve
değer felsefesi.
Paragraftan hareketle aşağıdakilerden hangisi
Hilmi Ziya Ülken’in felsefe tanımına kesinlikle uygun
değildir?

A) Sistemli olma
B) Dogmatik olma
C) Bütünsel olma
D) Eleştirel olma
E) Evrensel olma

🗿 Hilmi Ziya ÜLKEN (1901-1974) 🗿 Takiyettin MENGÜŞOĞLU (1905-1984)

1901 yılında İstanbul’da dün-
1905 yılında Malatya’da dün-
yaya gelmiştir. Eğitimini An-
yaya gelen Mengüşoğlu, Al-
kara Üniversitesi Siyasal Bi-
manya’da burslu öğrenci ola-
limler Fakültesi’nde almıştır.
rak felsefe okudu, doktorasını
Türkiye’de bir felsefe gelene-
da burada tamamladı. Daha
ğinin oluşmasında büyük et-
sonra İstanbul Üniversitesi
kisi olmuş felsefeci ve sosyo-
Felsefe Bölümü’nde profesör
logdur. Bununla beraber
olarak görev yapan Men-
sanat profesörlüğü de yapan
güşoğlu; Felsefeye Giriş, Fel-
Ülken, ordinaryüs profesör
sefi Antropoloji, Fenomenoloji
unvanına sahiptir.
ve Nicolai Hartmann, gibi önemli eserler kaleme aldı.

11.Sınıf 7 Felsefe
 12.
FASİKÜL 20. Yüzyıl Felsefesi

İnsanın ne olduğu sorunuyla ilgilenen Mengüşoğlu,

insanı ontolojik temelde antropolojik bir varlık olarak ta- Örnek 13
nımlar. Ona göre insanı tek bir özelliğinden yola çıkarak
açıklamaya çalışmak yanlıştır. Çünkü insan; tüm yapıp
İnsanın ne olduğu sorunuyla ilgilenen Mengüşoğlu, in-
etmeleriyle bir bütündür. Bu nedenle insana bütünlükçü
sanı ontolojik temelde antropolojik bir varlık olarak tanımlar.
bir anlayışla yaklaşılması doğru bir tavır olacaktır. İnsanı
Ona göre insanı tek bir özelliğinden yola çıkarak açıklamaya
özgür bir varlık olarak ele alan Mengüşoğlu, insanı kendi
çalışmak yanlıştır. Çünkü insan; tüm yapıp etmeleriyle bir bü-
eylemlerinden sorumlu tutar. Ona göre insan özgür bir
tündür. Bu nedenle insana bütünlükçü bir anlayışla yaklaşıl-
varlık olduğu için aynı zamanda ahlaki bir varlıktır da. Bu
ması doğru bir tavır olacaktır.
da insanın kendi seçimlerinin sonucunun sorumluluğunu
almasını gerekli kılmaktadır. Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisi Men-
güşoğlu’nun felsefi anlayışına uygun değildir?

A) İnsan düşünen, planlayan bir varlıktır.

B) İnsan eyleyen bir varlıktır.
C) İnsanın neliğini incelemek ona bütüncül birbakış açısıyla
yaklaşmayı gerekli kılmaktadır.
D) İnsanı anlamak için akıllı bir varlık olduğunu göz önüne al-
mak yeterlidir.
E) İnsan sahip olduğu tüm özelliklerinden ve gerçekleştirdiği
şeylerden bağımsız ele alınamaz.

Örnek 12
🗿 Macit GÖKBERK (1908-1983)
Macit Gökberk 1908’de Sela-
Yaşamın insandan bağımsız bir anlamının olmadığını nik’te doğdu. İstanbul Üniver-
dile getiren Takiyettin Mengüşoğlu’na göre “İnsan nedir?” so- sitesi Edebiyat Fakültesi Fel-
rusuna cevap ararken, insanın tek bir özelliğinden yola çık- sefe Bölümü’nü Platon’un
mak bizi sağlam bir temele ulaştırmayacaktır. İnsan tüm yapıp “Theaitetos Diyaloğu” üzerin-
etmeleriyle birlikte varolur. Bu nedenle insanı ele alırken tüm deki bir çalışmasıyla bitirdi.
yapıp etmeleriyle, tüm özellikleriyle birlikte ele almak gerekir. Aynı yıl bu bölüme asistan
Ancak böyle bir yaklaşım bize insanın ne olduğuyla ilgili bütün- olan Gökberk, 1935 yılında
lükçü sağlam bir cevap sunabilir. doktora çalışmaları için Berlin
Üniversitesi’ne gitti. 1940 yı-
Buna göre Takiyettin Mengüşoğlu’nun “İnsan
lında Prof. Eduard Spranger’in yanında “Hegel ve Auguste
Nedir?” sorusuna cevap ararken temele aldığı yaklaşım
Comte’da Toplum Kavramı” adı teziyle doktorasını verdikten
aşağıdakilerden hangisidir?
sonra Türkiye’ye döndü ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat
A) Düalizm Fakültesi Felsefe Bölümü’ndeki görevine devam etti. Aynı
B) Felsefi Antropoloji bölümde önce doçent, daha sonra da profesörlüğe yüksel-
C) Diyalektik Materyalizm tildi. Gökberk’in çalışmaları Felsefe Tarihi ile Dil ve Bilgi
D) İdealizm Sorunu olmak üzere iki konuda yoğunlaşmıştır. Felsefe Ta-
E) Entüisyonizm rihi ile ilgili çalışmalarını topladığı “Felsefe Tarihi” adlı yapıtı
bir Türk Felsefecisi tarafından kaleme alınmış ilk kapsamlı
felsefe tarihidir. Kant ile Herder’in Tarih Anlayışları, Hegel’in
Devlet Felsefesi, Batı Anadolu’nun Yetiştirdiği Filozoflar onun
önemli eserleri arasında yer alır.

Felsefe 8 11.Sınıf

20. Yüzyıl Felsefesi
🗿 Nurettin TOPÇU (1909-1975)
1909 yılında İstanbul’da dün-
yaya gelmiştir. Fransa’da fel-
sefe etiğimi almıştır. 1934 yı-
lında Türkiye’ye döner ve
Galatasaray Lisesi’nde felse-
fe öğretmeni olarak göreve
başlar. Daha sonra birçok
farklı okulda felsefe öğret-
menliğine devam eden Top-
çu, Ahlak Felsefesi üzerine yoğunlaşmıştır. Topçu’un Ahlak
Felsefesi’nin temelinde “sorumluluk” kavramı vardır. So-
rumluluğun temeline ise özgürlüğü koyan Topçu’ya göre,
bir eylemin ahlaki olabilmesi için özgür bir seçimle gerçek-
leşmesi gerekir. Özgür bir seçimle gerçekleşen her eyle-
minden insan sorumludur. İnsanı özgürlüğünden alı koyma-
ya çalışan bazı zorlamaların olduğunu dile getiren Topçu,
insanın tüm bu zorlamalara karşı isyan etmesi gerektiğini
savunur. Bu insanın özgürlüğünün bir sonucudur. Nurettin
Topçu’nun bu ahlak anlayışı “isyan ahlakı” olarak da bilin-
mektedir.
🗿 Uluğ NUTKU (1935-2014)
1935 yılında Sivas’ta dünyaya
gelen Uluğ Nutku, Robert Ko-
lej’ini bitirdikten sonra İstan-
bul Üniversitesi’nde Felsefe
eğitimi almıştır. Daha sonra
aynı üniversitede asistanlığa
başlamış; “Yeni Çağ Felsefe-
sinde Apriori Problemi” başlık-
lı çalışmasıyla doktorasını ta-
mamlamış, “İnsan ve İnsanlık
Kavramları Üzerine Antropolo-
jik- Etik Bir Çalışma” başlıklı
teziyle de doçent olmuştur. İnsan Felsefesi Çalışmaları, Fel-
sefe ve Güncellik onun eserleri arasında yer alır. Çalışmala-
rını insan felsefesi üzerine yoğunlaştıran Uluğ Nutku, Çu-
kurova Üniversitesi Felsefe Grubu Eğitimi Bölümü’nü,
Mersin Üniversitesi ve Cumhuriyet Üniversitesi Felsefe Bö-
lümünü kurduğu için “gezgin filozof” olarak nitelendirilir.
11.Sınıf
12.
FASİKÜL
Felsefenin mevcut kültüre karşı karşıt bir kültür oluş-
turduğunu dile getiren Nutku’ya göre, kendi içinde bu
karşıt kültürü barındıran ve destekleyen toplumlar gelişir.
Aksi halde felsefeden yoksun kalan toplumlar kendini
tekrar etmekten öteye gidemezler. Bu nedenle varolan
düzeni sorgulayan çok sesliliğin temeli felsefe insanın ve
toplumun kendini gerçekleştirmesi için gereklidir.
🗿 İoanna KUÇURADİ (1936- )
1936 yılında İstanbul’da dün-
yaya gelen Kuçuradi, İstanbul
Üniversitesi Felsefe Bölü-
mü’nden mezun olmuştur.
Mezun olduktan sonra İstan-
bul Üniversitesi’nde Takiyet-
tin Mengüşoğlu’nun asistanı
olur. 1969 yılında kurulan Ha-
cettepe Üniversitesi’nin bö-
lüm başkanlığına getirilen Kuçuradi 2003 yılına kadar bu
görevine devam etmiştir. Bir dönem Uluslararası Felsefe
Kurumları Federasyonu genel sekreterliği ve başkanlığı ya-
pan Kuçuradi, bu göreve gelen ilk kadın olmuştur. Çok sa-
yıda akademik çalışmalara imza atan Kuçuradi, aralarında
“Goethe Madalyası” da olan birçok ödül almıştır. Nietzsc-
he’de İnsan, İnsan ve Değerleri, Etik Çağın Sorunları Arasında
onun eserleri arasında yer alır. Değerler Felsefesi alanında
düşünceleriyle ön plana çıkan İoanna Kuçuradi, “değerlen-
dirme” kavramını Ahlak Felsefesi’nin temeline yerleştirir.
Ona göre etik, kişinin kendisiyle ve başkalarıyla olan ilişki-
sini bilgi konusu yapan felsefenin bir dalıdır. Kuçuradi için
ahlaki bir eylemin temelinde “doğru değerlendirme” vardır.
Bu nedenle eylemin ahlaki olup olmaması temelindeki de-
ğerlendirmeye bağlıdır. Ona göre üç tür değerlendirme var-
dır:
9 Felsefe
 12.
FASİKÜL 20. Yüzyıl Felsefesi

1. Doğru Değerlendirme: Değerlendirilen kişi, nesne

ya da olayın değerine uygun değerlendirilmesidir.
2. Değer Biçme: Değer yargılarına göre değerlendir-
me
3. Değer Atfetme: Öznel bir yargıyla değerlendirme.
Herhangi bir şeyin sevdiğimiz kişi tarafından hediye
edildiği için çok değerli olarak
Kuçuradi’ye göre değer biçme ve değer atfetmenin
doğru değerlendirmeler olmadığı için sonucunda
kişiyi ahlaki bir eyleme de ulaştırmayacaktır. Bu
nedenle eylemlerimizin temelindeki değerlendirme
Kuçuradi’nin “doğru değerlendirme” olarak adlandır-
dığı türden değerlendirmeler olmalıdır.
Örnek 15
Türkiye’deki felsefe çalışmaları 1865 yılında Darülfünun
adıyla açılan şimdiki İstanbul Üniversitesi’nde başlamıştır. Da-
rülfünun olarak bilindiği zamanlarda bile Tarih Felsefesi dersi
verilen İstanbul Üniversitesi Felsefe Bölümü, İkinci Dünya Sa-
görülmesi.
vaşı sonrasında Almanya’dan Türkiye’ye gelen öğretim üye-
lerinin üniversite kadrosuna katılmasıyla güçlü ve köklü bir
gelenek sergileyen bir kimlik kazanmıştır. Böylece hem öğre-
tim üyesi hem de yetiştirdiği öğrenciler vasıtası ile Türkiye’nin
kültürel gelişimine önemli katkılarda bulunmuştur.
Buna göre aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?

A) İstanbul Üniversite aracılığıyla felsefi düşünce Türkiye’de

yayılmaya başlamıştır.
B) Felsefe, toplumsal gelişimi etkiler.
C) Felsefenin Türkiye’de köklenmesi Alman felsefeciler ile
gerçekleşmiştir.
D) Felsefi çalışmalar, toplumun kültürel zenginliğini artırır.
E) Felsefe İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ders olarak oku-

Örnek 14 tulmaya başlanmıştır.

I. Değerlendirilen kişi, nesne ya da olayın değerine

uygun değerlendirilmesidir.

II. Öznel bir yargıyla değerlendirme.

III. Değer yargılarına göre değerlendirme

Yukarıda açıklamaları verilen Kuçuradi’nin ileri

sürdüğü değerlendirme biçimleri aşağıdakilerden han-
gisinde doğru verilmiştir?

I II III
A) Doğru Değerlendirme Değer Biçme Değer Verme
B) Değer Biçme Değer Verme Değer Atfetme
C) Değer Atfetme Değer Verme Doğru
Değerlendirme
D) Doğru Değerlendirme Değer Atfetme Değer Biçme
E) Doğru Değerlendirme Değer Verme Değer Biçme

ÖRNEK 1. A 2. D 3. E 4. E 5. E 6. D 7. D 8. C 9. A 10. D 11. B 12. B 13. D 14. D 15. E

Felsefe 10 11.Sınıf
 1.
TEST Konu Tarama Testi
1. Karl Popper, bir önermenin ancak ve ancak gözlem ve
deneye dayandırılarak doğrulanabileceği, bu nedenle de
bilimsel bir kuramın asla yanlışlanamaz olduğu görüşünü
savunan ve buna bağlı olarak metafizik ve benzeri soyut
önermeleri anlamsız önermeler olarak niteleyen bilim an-
layışına karşı çıkmıştır. Bu eleştirisi yüzünden büyük tep-
kiler alan Popper; kendisine kadar olan bilim anlayışını
kökten sarsmıştır.
Buna göre Karl Popper’ın eleştirisi aşağıdakilerden
hangisine yönelik değildir?
A) Viyana Çevresi
B) Soren Kierkegaard
C) Klasik Bilim Anlayışı
D) Rudolf Carnap
E) Ürün Olarak Bilim Anlayışı
2. 20. Yüzyıl filozofların Thomas Kuhn’a göre, bilimsel ça-
lışmalar dönemin bilim çevrelerince kabul edilen para-
digmaya göre yapılır. Bu nedenle paradigma bilimsel
gelişmelerin ve ilerlemelerin temelinde yer alır. Ancak
bazı dönemler vardır ki paradigma artık bilimsel sorula-
ra çözüm bulamaz. Bilimin her çağda böyle bir dönem
yaşadığını savunan Kuhn, paradigmanın yetersiz kaldığı
zamanlarda yeni paradigma geliştirilene kadar, bilimsel
ilerlemenin durduğunu ileri sürer. Bilim insanları ortak bir
zeminde birleşemedikleri için bu dönemlerde yapılan bi-
limsel çalışmalar sonuç vermez.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi Kuhn’un bilim an-
layışına uygun değildir?
A) Paradigma bilimsel sorunlara çözüm yolları sunar.
B) Paradigmaların olmadığı dönemlerde bilimde bunalım
dönemi yaşanır.
C) Bir paradigma her dönem geçerlidir.
D) Bilimsel gelişmelerin devam edebilmesi için paradig-
ma gereklidir.
E) Paradigma değişebilir.
11.Sınıf 11
12.
FASİKÜL
3. I. Felsefede uzmanlaşma düşüncesi reddedilmiştir.
II. Toplumsal sorunlar tartışma konusu edinilmemiştir.
III. Akıl ve inanç arasındaki ilişki üzerinde durulmuştur.
IV. Yeni felsefi akımlar oluşmuştur.
V. Yeni Ontoloji anlayışı ileri sürülmüştür.
VI. Bilimsel anlayışta bir uzmanlaşma söz konusudur.
Yukarıda verilen özelliklerden hangisi ya da hangileri
20. Yüzyıl Felsefesi için söylenebilir?
A) Yalnız III
B) I ve III
C) I, II, ve V
D) II, III ve IV
E) IV ve V
4. Zaman kavramını “nesnel ve öznel zaman” olmak üzere
ikiye ayırır. Ona göre “nesnel zaman” her şeyin saniyeler,
dakikalar ve saatlerle ölçülebildiği; doğa bilimlerinin kul-
landığı zamandır. Öznel zaman ise, varoluşsal anlar ile
ölçülebilen zamandır. İnsan yaşamının değerinin nesnel
zamanla ölçülemeyeceğini ileri süren filozof; insan yaşa-
mının insanın yaşadığı yıllarla değil, yaşadığ varoluşsal
anlarla ölçülebileceğini savunur.
Paragrafa konu edilen filozof, aşağıdakilerden hangi-
sidir?
A) Jean Paul Sartre
B) Wilhelm Diltey
C) Karl Marx
D) Thomas Kuhn
E) Soren Kierkegaard
Felsefe
 12. 1.
FASİKÜL Konu Tarama Testi TEST

5. Rönesans ile birlikte doğa bilimlerinde elde edilen geliş-
meler felsefenin doğa bilimlerine yönelmesine sebep ol-
muştur. Bununla birlikte bilimsel gelişmelerin beraberinde
getirdiği toplumsal bazı sorunlar da filozoflar tarafından
ele alınmış, tartışılmıştır. 20. Yüzyıl Felsefesi, kendi dö-
nemine kadar ele alınan tüm problemlerle birlikte, çağı-
nın toplumsal sorunlarını da içeren felsefi tartışmalardan
oluşur. Bu dönemde öne çıkan akımlardan biri merkeze
insanı alarak; yaşanılan toplumsal sorunların insanı bir
bunalım içine sürüklediğini ve insanın bu durumdan ancak
kendi yapıp etmeleriyle kurtulabileceğini savunur.
Buna göre pasajda açıklaması verilen 20. yüzyıl felse-
fi sorunu aşağıdakilerden hangisidir?
A) Metafizik- Bilgi Sorunu
B) Varlık Sorunu
C) Gerçeklik- Görünüş Sorunu
D) Değişim Sorunu
E) Varoluş- Öz Sorunu
7. Mantıkçı pozitivistlere göre, felsefe Tanrı, ruh gibi metafi-
ziksel konularla ilgilenmemelidir. Felsefe sadece bilimsel
önermelerle ilgilenmeli; olgular arasındaki neden sonuç
ilişkisini konu edinmelidir. Bu nedenle Mantıkçı pozitivist-
lerin en önemli amacı felsefeyi metafizik ögelerden arın-
dırmak olmuştur.
Buna göre mantıkçı pozitivistlerin temel amacı aşağı-
dakilerden hangisi olabilir?
A) Felsefeyi belli bir grubun etkinliği olarak yeniden dü-
zenlemek
B) Bilimsel gelişmeleri ve ilerlemeleri hızlandırmak
C) Felsefe ile Bilim arasındaki farklılıkları vurgulamak
D) Felsefeye eleştirel bir nitelik kazandırmak
E) Felsefeye bilimsel bir kimlik kazandırmak

8. Karl Popper’e göre bilim bilim insanlarının yaptığı bir etkin-

liktir. Ona göre bilim insanı, bir varsayımla olgulara yönelir
ve bilimsel çalışmasına başlar. Sonra deney ve gözlemle
varsayımını çürütmeye çalışır. Eğer varsayımı deney ve
gözlemle çürütülebilirse, o teoriden vazgeçer; bütün ça-
6. Ioanna Kuçuradi’ye göre, ……………. kişinin kendisiyle ve balarına rağmen teorisi sağlam durursa, zaman çürütü-
başkalarıyla olan ilişkisini bilgi konusu yapan felsefenin bir lene kadar teori bilimsel bir nitelik kazanmış olur. Böylece
dalıdır. sınama yöntemi ile yanlış bakış açılarından kurtulmak ve
doğru bilgiye yaklaşmak mümkün olur.
Pasajdaki boşluğa aşağıdakilerden hangisi getirilme-
lidir? Buna göre Karl Popper’ın bilimsel bilgiye ulaşmak
için kullandığı yöntem aşağıdakilerden hangisidir?
A) Etik
B) Varlık Felsefesi A) Sorgulama
C) Siyaset felsefesi B) Yanlışlama
D) Din Felsefesi C) Doğrulama
E) Eğitim Felsefesi D) Eleştirme
E) İnceleme

TEST 1. B 2. C 3. C 4. E 5. B 6. A 7. E 8. B

Felsefe 12 11.Sınıf
 2.
TEST Konu Tarama Testi
1. 20. Yüzyıl düşünürü Friedrich Engels Marx ile birlikte ko-
münist kuramı oluşturup, geliştirmiştir. Engels komünist
kuramı aile kurumu ile ilişkilendirir. Ona göre ailelerde er-
keklerin kadınlar üzerinde bir hakimiyeti söz konusudur.
Kapitalist toplumlarda buna benzer bir baskının olduğunu
söyleyen Engels, burjuvazinin işçi sınıfı üzerindeki hakimi-
yetini aile içindeki erkeğin kadın üzerindeki hakimiyetine
benzetir.
Buna göre Friedrich Engels ile ilgili aşağıdakilerden
hangisine ulaşılamaz?
A) Kapitalizmi eleştirir.
B) Toplumsal sınıflarla ilgili sorunları dile getirmiştir.
C) Cinsiyet ayrımına yönelik görüşler ileri sürmüştür.
D) Felsefesinde insanın varoluşsal sorunlarına yönelmiş-
tir.
E) Bazı geleneksel anlayışları eleştirmiştir.
2. Özgür bir seçimle gerçekleşen her eyleminden insan so-
rumludur. İnsanı özgürlüğünden alı koymaya çalışan bazı
zorlamalar vardır; insanın tüm bu zorlamalara karşı isyan
etmesi gerekir. Bu isyan, insanın özgürlüğünün bir sonu-
cudur. Bu ahlak anlayışı “isyan ahlakı” olarak da bilinmek-
tedir.
Yukarıda açıklanan ahlak anlayışını ileri süren Türk
felsefecisi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Takiyettin Mengüşoğlu
B) Nurettin Topçu
C) Hilmi Ziya Ülken
D) Hasan Ali Yücel
E) Macit Gökberk
11.Sınıf 13
12.
FASİKÜL
3. Thomas Kuhn, Viyana çevresinin bilimin nasıl ilerlediği
ile ilgili kabullerini eleştirir. Viyana çevresi bilimin, önceki
yıllardan beri yapılan tüm bilimsel çalışmalar sayesinde bi-
riken bilgiler ışında doğrusal bir ilerleme gösterdiğini ileri
sürer. Kuhn ise bilimin doğrusal bir şekilde ilerlediği an-
layışını kabul etmez. Ona göre bilim insanları tarafından
kullanılan paradigmanın yetersiz görülmesi sonucunda
daha yetkin bir paradigmanın oluşturulup, kabul edilme-
si ile bilimde ilerleme gerçekleşir. Böylece bilim birikerek
doğrusal bir şekilde değil; bilim insanlarının çabası ile bir-
den gerçekleşen değişimler sonucunda ilerleme gösterir.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi Thomas Kuhn’un
bilimsel ilerleme anlayışına uygundur?
A) Bilim, bilimsel devrimler sayesinde ilerler.
B) Bilimsel ilerleme doğrusaldır.
C) Bilim, insanlık tarihindeki tüm bilimsel çalışmalar saye-
sinde ilerler.
D) Bilimsel ilerleme çizgiseldir.
E) Bilimsel ilerleme diyalektik şekilde gerçekleşir.
4. Karl Popper’a göre dünyaya ilişkin hiçbir bilgimiz mutlak,
kesin ve yanılmaz değildir. Bilimde de bu durumun geçer-
li olduğunu ileri süren Popper, diğer bilgiler gibi bilimsel
bilgilerin de yanılabilir nitelikte olduğunu savunur. Bu ne-
denle bilimsel bilginin sürekli sınamaya tabi tutulması ge-
rektiğini ileri süren Popper’a göre, mutlak bilgiye ulaşmak
mümkün olmasa da ona yaklaşmak mümkündür.
Parçadan hareketle Popper’ın bilgi anlayışı ile ilgili
aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?
A) Bilimsel bilgiler çürütülebilir.
B) Bir bilginin bilimsel nitelik kazanabilmesi için bir kere
doğrulanmış olması yeterli değildir.
C) Bilim evrenle ilgili tüm sorulara cevap bulabilir.
D) Doğru bilgiye yaklaşmak insanlığın ilerlemesi için
önemlidir.
E) Bir bilginin bilimsel nitelik kazanabilmesi için yanlışla-
nabilir olması gerekmektedir.
Felsefe
 12. 2.
FASİKÜL Konu Kavrama Testi TEST

5. 19. Yüzyıl ve 20. Yüzyıl toplumsal sorunlarıyla yakından
ilgilenen bir felsefi sistem ortaya koyan Karl Marx, kendisi-
ne kadar gelen tüm düşünürleri sadece teori geliştirmekle
yetindikleri için eleştirir. “Filozoflar dünyayı sadece yorum-
lamakla yetindiler, oysa asıl olan onu değiştirmektir.” sözü
bu eleştirinin ifadesidir.
7. ……………………’in felsefe tarihi ile ilgili çalışmalarını top-
ladığı Felsefe Tarihi adlı yapıtı, bir Türk felsefecisi tarafın-
dan kaleme alınmış ilk kapsamlı felsefe tarihi kitabı olarak
kabul edilir. Kant ile Herder’in Tarih Anlayışları, Hegel’in
Devlet Felsefesi, Batı Anadolu’nun Yetiştirdiği Filozoflar
onun önemli eserleri arasında yer alır.

Paragrafta altı çizili olan sözden hareketle, Marx’ın Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi-
filozofları eleştirme nedeni aşağıdakilerden hangisi nin getirilmesi uygundur?
olabilir?
A) Ioanna Kuçuradi
A) Materyalist bir varlık anlayışı ileri sürmeleri. B) Takiyettin Mengüşoğlu
B) İdeden bağımsız gerçekliği açıklamaya çalışmaları. C) Nurettin Topçu
C) Düşünsel olanı göz ardı etmeleri D) Uluğ Nutku
D) Gerçeklikten bağımsız felsefi anlayışlar benimsemele- E) Macit Gökberk
ri.
E) Varolandan hareketle tarihi açıklamaları.

6. İoanna Kuçuradi’ye göre Etik, “Bu durumda nasıl davran-
malıyım?” sorusuna cevap vermez. Çünkü Etik, tek ve eş-
siz durumlarda nasıl davranılması gerektiği ile ilgilenmez.
“Doğru eylem nedir?” sorusuna cevap arayan Etik, doğru
eylemin ne olduğu ile ilgilenen epistemolojik temele dayalı
bir felsefi disiplindir.
8. 20. Yüzyıl filozoflarının bazıları bu dönemde gerçekle-
şen bilimsel gelişmelerin etkisiyle bilim ve bilimsel yön-
tem üzerine yoğunlaşmışlardır. Bilimsel yöntem, bilimsel
genellemeler, bilim ve metafizik arasındaki sınır üzerine
yapılan bu tartışmalar felsefeye yeni bir disiplin kazandır-
mıştır.

Buna göre aşağıdaki sorulardan hangisi “Etik”in so- Paragraftan hareketle 20. Yüzyılda oluşan felsefi di-
rularından biri olabilir? siplin aşağıdakilerden hangisidir?

A) Hangi durumlarda toplumsal kurallara göre eylemde A) Sanat Felsefesi

bulunmak gerekir? B) Varlık Felsefesi
B) Mutlu bir yaşam için erdemli olmak mı gerekir? C) Bilgi Felsefesi
C) Bir kişiye yardım etmek ahlaki bir eylem midir? D) Bilim Felsefesi
D) Her zaman adil davranmak mümkün müdür? E) Siyaset Felsefesi
E) Erdem nedir?

TEST 1. D 2. B 3. A 4. C 5. D 6. E 7. E 8. D

Felsefe 14 11.Sınıf
 1. 12.
TEST Öğreten Pratik Test FASİKÜL

1. I. Felsefenin amacı insanın varoluşsal sorunlarını ele 3. 20. Yüzyıl filozofu Martin Heidegger’in felsefesinin amacı
almaktır. varlığın anlamı sorununu açıkça ele almaktır. Ona göre bu
II. Tüm felsefi problemler ontolojik sorunlara dayanır. sorun Platon’dan beri tartışma konusu edilmiş; ancak tat-
III. Felsefe metafizik ögelerden arındırılmalıdır. min edici bir cevap verilememiştir. Çünkü kendisine kadar
varlığın tümel olduğu, kendiliğinden anlaşılabilecek kadar
Yukarıda açıklamaları verilen 20. Yüzyıl görüşleri aşa- açık bir doğaya sahip olduğu kabul edilmiştir. Heidegger’e
ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? göre her varolan kendisine özgü varoluş durumu içinde
kavranmalıdır. Bu nedenle varlığın anlamının kavranması
I II III
ve açıklanması için varolanın varoluşsal durumuna yönel-
A) Yeni Ontoloji Hermenutik Egzistansiyalizm
mek gereklidir.
B) Egzistansiyalizm Yeni Ontoloji Mantıkçı
Pozitivizm Buna göre Martin Heidegger’in 20. Yüzyıl akımların-
C) Egzistansiyalizm Yeni Ontoloji Hermenutik dan hangisini benimsediği söylenebilir?
D) Yeni Ontoloji Hermenutik Mantıkçı
A) Yeni Ontoloji
Pozitivizm
B) Mantıkçı Pozitivizm
E) Egzistansiyalizm Hermenutik Yeni Ontoloji
C) Pozitivizm
D) Egzistansiyalizm
E) Sensualizm

4. I. Bilim, bilim insanlarının duygu, düşünce ve inançların-

2.Hegel’e göre insanlık tarihi efendi- köle ilişişinden oluşur.
dan arındırılmıştır.
Tarih boyunca bazı insanların zulmeden, bazı insanların-
II. Bilim, devrimlerle ilerler.
da zulme maruz kalan olduğunu dile getiren Hegel, köle ve
efendisi arasındaki ilişkiyi diyalektik bir yöntemle açıklar. III. Bilim, sınanabilir önermelerle ilgilenir.

Marx’a göre tarih sınıf savaşlarının tarihidir. İşçi sınıfı ve IV. Tüm bilimler tek bir bilime indirgenebilir.
burjuva sınıfı arasındaki ilişki ekonomik yapıya bağlıdır. V. Bilim birikimli olarak sürekli ilerler.
Marx bu iki sınıf arasındaki ilişkiyi diyalektik bir süreçle
açıklar. Yukarıda verilen bilgilerden hangisi ya da hangileri
Klasik Bilim Anlayışının özellikleri arasında yer alır?
Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisi Hegel ve
Marx’ın düşüncelerine uygun değildir? A) Yalnız I
B) Yalnız III
A) Tarih boyunca insanlar eşit hak ve özgürlüklere sahip C) II ve III
olmuştur. D) I, IV ve V
B) Baskı yapan ve baskı gören arasındaki ilişki tez, anti E) II,III ve V
tez ve sentez şeklinde ilerler.
C) Tarih, insanların arzu ve isteklerinin çatışmasından
oluşmuştur.
D) Tarih diyalektik bir süreçtir.
E) Efendi kölenin, burjuva sınıfı işçi sınıfının anti tezidir.

11.Sınıf 15 Felsefe
 12.
FASİKÜL Öğreten Pratik Test
5. Thomas Kuhn’a göre belirli bir dönemde araştırma yapan
bilim insanları için bir model sağlayan kuramsal yapı, Pa-
radigmadır. Her çağın paradigmasının birbirinden farklı
olabileceğini ileri süren Kuhn, paradigmanın mutlak ol-
madığını; değiştirilebilir olduğunu savunur. Ancak bir pa-
radigmanın terk edilmesi her durumda mümkün değildir.
Çözülemeyen problemlerin, açıklanamayan olguların, bir
paradigmanın içinde her zaman olabileceğini söyleyen
Kuhn’a göre bunlar paradigmanın terk edilmesi için yeterli
sebepler değildir. Paradigmanın terk edilmesi için düzelti-
lemez olması gerekir.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi paradigmanın de-
ğişmesi için gerekli koşullar arasında yer almaz?
A) Birçok olgu ya da olayı açıklama da yetersiz kalması.
B) Olağan bilim döneminin son bulması.
C) Çok uzun süre kullanılması.
D) Paradigmada oluşan sorunların giderilememesi.
E) Bunalım döneminin başlaması.
6.Husserl’e göre felsefenin amacı varolan içindeki özün kav-
ramak ve açıklamaktır.
Heidegger’e göre varlığın doğası gerçeğin özüdür. Felse-
fenin görevi, varlık dediğimiz şeyin özünü, anlamını açığa
çıkarmaktır.
Buna göre Husserl ve Heidegger’in felsefelerinde or-
tak olan anlayış aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A) Varlık, insan zihninden bağımsızdır.
B) Varlık ve hiçlik bir ve aynı şeydir.
C) Duyular aracılığıyla varolanın bilgisine ulaşmak müm-
kündür.
D) Varlık ideadır.
E) Varlığı anlamanın yolu fenomenolojik yöntemdir.
TEST 1. B 2. A 3. D
Felsefe 16
1.
TEST
8. Bilimi ürün olarak kabul eden filozoflara göre; bilimsel
çalışmaların sonuçları tüm insanlığı ilgilendirdiği için
oldukça önemlidir. Bu nedenle bilimin herkes için aynı
anlama geldiğini savunan bu düşünürler, bilimsel etkin-
liğin sonucunu etkileyecek her şeyi bilimsel çalışma-
nın dışında bırakmayı değişmez bir kural olarak kabul
ederler. Bu kural bilim insanın bilimsel çalışmalarında
hiçbir şekilde kendi duygu, inanç ve düşüncelerini ça-
lışmalarına etki edecek şekilde ön planda tutmamasıdır.
Tüm bilimsel çalışmalarda bu durumun kesinlikle kabul
edilmesi gerektiğini savunan bu filozof lara göre bilim,
ancak böyle nesnel bir nitelik taşır.
Bu görüş, aşağıdakilerden hangisine karşıt bir tez
oluşturur?
A) Bilimsel çalışmalar objektiftir.
B) Bilim insanı tarafsızdır.
C) Bilim öznel bir etkinliktir.
D) Bilimsel sonuçlar herkes için aynı anlam ifade eder.
E) Bilim, bilimsel çalışmaların sonucunda oluşan bir ürün-
dür.
4. D 5. C 6. E 7. C
11.Sınıf