PHÁP LUẬT VÀ TẬP QUÁN TRONG ĐIỀU

CHỈNH QUAN HỆ XÃ HỘI

Lê Vương Long, Tạp chí Luật học, số 2/2001

Không thể phủ nhận sự hiện diện và ý nghĩa của phong tục tập quán trong xã hội loài
người. Tập quán có vai trò duy trì trật tự, điều tiết hành vi mặc dù có những hạn chế
nhất định so với pháp luật. Phong tục tập quán thường mang tính tự phát, cục bộ và
khó thay đổi. Chúng tồn tại thông qua truyền miệng hoặc những khuôn mẫu hành vi
cứng nhắc và thiếu nội dung cụ thể. Việc áp dụng tập quán là thụ động và chủ động.

Trong một số trường hợp nhất định, phong tục có thể được công nhận và nâng lên
thành quy phạm pháp luật, được gọi là luật tục. Điều này xảy ra khi phong tục tập
quán được áp dụng rộng rãi, phù hợp với truyền thống dân tộc, điều kiện kinh tế - xã
hội và trải qua các thủ tục pháp lý cần thiết. Những thuần phong mỹ tục tốt, phù hợp
với truyền thống dân tộc thì được nhà nước bảo vệ, tạo môi trường pháp lý thuận lợi
cho họ phát triển. Phong tục tập quán cũng có thể được sử dụng để giải quyết các
trường hợp pháp luật không quy định rõ ràng. Việc áp dụng tập quán trong những
trường hợp như vậy thường mang tính cá nhân và độc lập đối với từng tình huống.

Mối quan hệ giữa pháp luật và phong tục khác nhau trong các lĩnh vực điều chỉnh xã
hội khác nhau. Nhìn chung, phong tục xã hội có tính tương thích với pháp luật cao
hơn so với các cấp độ phong tục khác. Tuy nhiên, xung đột giữa luật pháp và phong
tục có thể nảy sinh, đặc biệt khi phong tục đã lỗi thời.

Một số vấn đề cần giải quyết liên quan đến việc áp dụng phong tục tập quán:
Xác định phạm vi các trường hợp có thể áp dụng tập quán khi chưa có quy định của
pháp luật.
Làm rõ việc tòa án hoặc thỏa thuận của các bên quyết định áp dụng tập quán nào và
tiêu chí lựa chọn tập quán áp dụng.
Xây dựng nguyên tắc, thủ tục áp dụng tập quán.
Giải quyết xung đột giữa các phong tục.
Xác định giá trị pháp lý về mặt thời gian của phong tục và liệu tập quán đã bị thất
truyền hay tập quán hiện đại có thể áp dụng được hay không.

Việc thiếu quy định cụ thể về áp dụng tập quán trong Pháp lệnh Thủ tục giải quyết vụ
án dân sự có thể gây khó khăn, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, nơi hải quan ảnh hưởng
nhiều đến đời sống người dân.

Sự tương thích hoặc không tương thích giữa luật pháp và tập quán có thể phát sinh
trong nhiều bối cảnh khác nhau, chẳng hạn như giữa luật pháp quốc gia và tập quán,
điều ước quốc tế, luật nước ngoài và luật pháp quốc gia hoặc giữa luật pháp quốc gia
và thông lệ quốc tế.

Để giải quyết những vấn đề này, cần thu thập, lựa chọn những phong tục tích cực phù
hợp với pháp luật. Việc xây dựng hương ước làng, dòng họ, chuẩn hóa các quy ước
của làng, luật tục cũng rất quan trọng. Ngoài ra, cần triển khai các giải pháp tổng thể
để bảo tồn và phát triển các giá trị văn hóa phi vật thể, trong đó có việc thành lập các
tổ chức làng, xã văn hóa, nỗ lực xóa đói giảm nghèo, đấu tranh chống phong tục tiêu
cực.

Tóm lại, tập quán có vai trò quan trọng trong xã hội nhưng việc áp dụng và mối quan
hệ của chúng với pháp luật cần được chú ý và làm rõ.

ĐIỂM GIỐNG NHAU VỚI KIẾN THỨC LÝ LUẬN:

- Khái niệm, vai trò, nội dung cơ bản tập quán và tập quán pháp: Tập quán có vai trò
duy trì trật tự, điều tiết hành vi mặc dù có những hạn chế nhất định so với pháp luật.
Phong tục tập quán thường mang tính tự phát, cục bộ và khó thay đổi. Chúng tồn tại
thông qua truyền miệng hoặc những khuôn mẫu hành vi cứng nhắc và thiếu nội dung
cụ thể.

ĐIỂM KHÁC NHAU VỚI KIẾN THỨC LÝ LUẬN:

- Chỉ ra những vấn đề cần giải quyết liên quan đến việc áp dụng phong tục tập quán.

- Đề xuất biện pháp khắc phục khó khăn, hạn chế trong việc áp dụng tập tục vào giải
quyết các vụ án dân sự.
● Xây dựng hương ước làng, dòng họ, chuẩn hóa các quy ước của làng, luật tục
● Cần triển khai các giải pháp tổng thể để bảo tồn và phát triển các giá trị văn hóa
phi vật thể: việc thành lập các tổ chức làng, xã văn hóa, nỗ lực xóa đói giảm
nghèo, đấu tranh chống phong tục tiêu cực.