‫بررسی و تحلیل محتواهای نوشتاری برخی از رسانههای فارسیزبان غیرمستقل‬

‫پیرامون قضیهی فلسطین‬

 ‫فهرست‬

‫بخش اول‪ :‬معناشناسی ارتباطات ‪3 .......................................................................................................................‬‬

‫بخش دوم‪ :‬بررسی چگونگی عملکرد برخی از رسانهها و تاثیرگذاری آنها ‪5 ...................................................‬‬

‫بخش سوم‪ :‬تحلیل محتوای عناوین خبری ‪11 ..........................................................................................................‬‬

‫بخش چهارم‪ :‬کالبدشکافی یک خبر ‪20 ..................................................................................................................‬‬

‫منابع ‪37 ...................................................................................................................................................................‬‬

‫‪2‬‬
 ‫بخش اول‪ :‬معناشناسی ارتباطات‬

‫مفهوم ارتباط‬

‫واژهی «ارتباط» که ترجمهی ‪ Communication‬و مصدر عربی باب افتعال است‪ ،‬به معنای «پیوند دادن و ربط دادن» میباشد‪.‬‬
‫تاریخ اندیشهی این مفهوم‪ ،‬تعاریف متعدّد و مختلفی را از سوی صاحب نظران‪ ،‬پژوهشگران و نویسندگان ارتباطات در خود جای‬
‫داده است‪ .‬هر یک از اندیشمندان و صاحبنظران با توجه به زاویهی دید و اهمیّتی که برای عناصر ارتباط قائل هستند‪ ،‬آن را تعریف‬
‫کردهاند‪ .‬ارسطو ارتباط را عبارت از جستجو برای دست یافتن به کلیهی وسایل و امکانات موجود برای ترغیب و اقناع دیگران‬
‫میداند‪ .‬ادوین امری‪ ،‬ارتباط را فن انتقال اطالعات‪ ،‬افکار و رفتارهای انسانی از یک شخص به شخص دیگر تعریف کرده است‪ .‬کلود‬
‫شانون و همکارش وارن ویور میگویند ارتباط‪ ،‬معرّف تمام جریانهایی است که بوسیلهی آن‪ ،‬یک اندیشه میتواند اندیشهی دیگری‬
‫را تحت تأثیر قرار دهد‪ .‬الندبرگ‪ ،‬شراگ و الرسن نیز ارتباط را انتقال معانی یا پیام از طریق چندین نماد میدانند و از نظر آنها‬
‫زمانی که انسانها از طریق نماد یا نمادهایی به تأثیر بر یکدیگر میپردازند‪ ،‬در واقع میتوان گفت در ارتباط با یکدیگر قرار‬
‫گرفتهاند‪ .‬تئودور نیوکامب نیز می گوید هرگاه شخصی تاثیری را بپذیرد که دیگری در مورد او ارائه کرده است‪ ،‬دومی با اولی ارتباط‬
‫برقرار کرده است‪ .‬دکتر کاظم معتمدنژاد‪ ،‬معتقد است ارتباطات همیشه بر ارادهی قانع کردن‪ ،‬انتظار توزیع یا تقسیم داشتن و‬
‫ضرورت با هم زندگی کردن‪ ،‬استوار است‪ .‬پژوهشگران ارتباطات‪ ،‬میان واژهی ارتباط به معنای مفرد ‪ communication‬و واژهی‬
‫ارتباطات به معنای جمع ‪ communications‬تفاوت قائلاند‪ .‬کلمهی ارتباطات به صورت جمع در علوم ارتباطات‪ ،‬به معنای‬
‫مطالعه پیرامون روشها‪ ،‬ابزارها و لوازم فنّی این پدیده به کار میرود؛ حال آنکه معنای این واژه به صورت مفرد‪ ،‬بیانگر فرایندی‬
‫است که در آن‪ ،‬پیام از فرستنده به گیرنده منتقل میشود‪.‬‬

‫عناصر ارتباط‬

‫‪ -1‬مبدأ پیام‬
‫‪ -2‬محتوای پیام‬
‫‪ -3‬مقصد پیام‬
‫‪ -4‬رسانهی پیام‬

‫‪3‬‬
 ‫مفهوم رسانه‬

‫«رسانه»‪ ،‬ترجمهی واژهی التین ‪ Medium‬است که جمع آن ‪ Media‬میباشد و در لغت به معنای «رساندن» بکار میرود‪ .‬در‬
‫اصطالح وسیلهای است که یک یا چند «پیام» را از یک مبدأ به یک مقصد انتقال میدهد و ممکن است این فرایند انتقال پیام‪،‬‬
‫یکسویه یا دوسویه باشد‪.‬‬

‫وظایف رسانههای ارتباطی‬

‫‪ ‬وظایف خبری‬ ‫‪ ‬وظایف رهبری‬

‫‪ ‬وظایف آموزشی‬ ‫‪ ‬وظایف تفریحی‬
‫‪ ‬وظایف راهنمایی‬ ‫‪ ‬وظایف تبلیغی‬

‫دستهبندی انواع رسانهها‬

‫‪ ‬رسانههای نوشتاری‬ ‫‪ ‬رسانههای دیداری‬

‫‪ ‬رسانههای شنیداری‬ ‫‪ ‬رسانههای دیجیتالی‬

‫مهمترین انواع رسانهها‪:‬‬

‫روزنامه‪ :‬روزنامه‪ ،‬نشریهای است که به طور مرتب و منظم بصورت روزانه تهیه‪ ،‬چاپ و پخش میشود تا در پرتو نشر‬ ‫‪‬‬
‫اخبار و اطالعات در زمینههای گوناگون‪ ،‬سطح آگاهی عمومی را ارتقا دهد‪.‬‬
‫مجله‪ :‬گونهای از کتابچهی دورهای است که با چاپ مقالههای عمومی یا علمی به گسترش و اشاعهی اطالعات‪ ،‬دانش و‬ ‫‪‬‬
‫نتایج پژوهشها دربارهی پیشرفتهای جاری در یک حوزهی علمی خاص میپردازد‪ .‬صفحات مجالت‪ ،‬بیشتر از صفحات‬
‫روزنامههاست‪.‬‬
‫کتاب‪ :‬نوعی اثر چاپی صحافی شده است که بیشتر از ‪ 4۹‬صفحه داشته بـاشد و مانند نشریات‪ ،‬تحت یک عنوان ثابت‪ ،‬به‬ ‫‪‬‬
‫صورت دورهای منتشر نشود‪.‬‬
‫رادیو‪ :‬به دستگاهی گفته میشود که پیام را در شکل «صوت» و به وسیلهی امواج رادیویی به مخاطب منتقل میکند‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫سینما‪ :‬یک رسانهی ارتباط جمعی است که از عناصر تصویر (به صورت مجموعهای از فریمها) و صدا (گفتگو‪ ،‬صدا و‬ ‫‪‬‬
‫موسیقی) تشکیل شدهاست‪.‬‬
‫تلویزیون‪ :‬دستگاهی ارتباطی برای پخش تصاویر متحرک و صداها از مسافتی دور است و شاید بتوان آن را بخاطر پخش‬ ‫‪‬‬
‫برنامههای زنده‪ ،‬پُر بینندهترین رسانهای دانست که جلوههای صوتی و تصویری بصورت همزمان در آن بکار رفته است‪.‬‬
‫ماهواره‪ :‬به دستگاهی گفته میشود که بعنوان یک فرستندهی پُرقدرت تلویزیونی در فضا عمل میکند‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫اینترنت‪ :‬شبکههای بههم پیوسته یا مجموعهای از میلیونها کامپیوتر که از طریق شبکههای مخابراتی به یکدیگر متصل‬ ‫‪‬‬
‫هستند‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫بخش دوم‪ :‬بررسی چگونگی عملکرد برخی از رسانهها و تاثیرگذاری آنها‬

‫برخی از رسانهها مغزها را به اسارت میکشانند!‬

‫برخی از رسانهها ذهن و باور کودکان را تخلیه نموده و آنچنان که میخواهند تغذیه میکنند!‬

‫‪5‬‬
 ‫برخی از رسانهها مغزها را بازی میدهند!‬

‫برخی از رسانهها مغزها را آنچنان که بخواهند‪ ،‬شکل داده و قالببندی کرده و به جامعه تحویل میدهند!‬

‫‪6‬‬
 ‫برخی از رسانهها انسانها را تخدیر و علیل کرده و خوراک آنها را تامین میکنند!‬

‫برخی از رسانهها مخاطبان خود را نشانه گرفته و محتوایی را که ضامن مصالح آنها باشد بسان تیری مخرّب بسوی‬
‫جامعهی هدف خویش شلیک میکنند!‬

‫‪7‬‬
 ‫برخی از رسانهها تیرهای مخرّب کُشندهی خود را در غالف محتواهای نوشتاری‪ ،‬دیداری یا شنیداری بسوی مخاطبان شلیک‬
‫مینمایند!‬

‫برخی از رسانهها جمعی از مخاطبان خویش را رام و تسخیر کرده و بردوش آنها نشسته و هر سمتی که بخواهند آنها‬
‫را هدایت و کنترل مینمایند!‬

‫‪8‬‬
‫برخی از رسانهها با ترفندهای ویژهی پوشش خبری جنایتها‪ ،‬دست و دامان به خون آلودهی جنایتکاران را شُسته و‬
‫آنها را از هر جرم و جنایتی‪ ،‬تبرئه میگردانند؛ یعنی شویندهی دست مجرمان هستند!‬

‫برخی از رسانهها با پوشش بخشی از اخبار و حوادث و سانسور بخشی دیگر‪ ،‬اصل ماجرا را وارونه به نمایش گذاشته و‬
‫مجرم را بیگناه و بیگناه را مجرم نمایش میدهند!‬

‫‪9‬‬
‫دو روایت(چپ و راست) از یک تصویر(وسط) از جانب رسانهها و شکلدهی به ایجاد دو برداشت متعارض!‬

‫‪10‬‬
 ‫بخش سوم‪ :‬تحلیل محتوای عناوین خبری‬

‫در این بخش‪ ،‬به تحلیل محتوای عناوین خبری پارهای از رسانههای غیرمستقل فارسیزبان‪ ،‬به منظور بررسی چگونگی تاثیر آنها بر‬
‫شکلدهی تصوّر مخاطبان پیرامون تحوّالت انعکاسیافتهی مربوط به قضیهی فلسطین پرداخته شده است‪ .‬نمونههایی که مورد‬
‫بررسی قرار گرفتهاند‪ ،‬برگرفته از پایگاههای اینترنتی رسانههایی چون «بیبیسی فارسی»‪« ،‬صدای آمریکا»‪« ،‬رادیو فردا» و «منو‬
‫تو» میباشند‪.‬‬

‫‪ -1‬تالش برای مهاجم نشان دادن فلسطینیها در نزاعهای پیش آمده‬

‫اگر در عناوین منتخبی که به منظور پوشش خبری رویدادها و تحوّالت داخلی فلسطین تنظیم میگردد‪ ،‬بطور ریز و‬
‫عمیق دقت شود میتوان دریافت که ناظمانِ این عناوینِ خبری و متون مربوط به آنها‪ ،‬حداکثر تالش خود را بکار‬
‫گرفتهاند تا رویهی «تهاجم و کشتار» را در نزاعهای پیش آمده‪ ،‬به فلسطینیها نسبت داده و آپارتاید اسرائیل را از هرگونه‬
‫جرم و جنایتی تبرئه گردانند و این تصوّر را به مخاطبان خویش القا نمایند که «فلسطینیها‪ ،‬مجموعهای اخاللگر و‬
‫آشوبگر هستند که همواره در نظر و عمل‪ ،‬عزم خود را جهت قتل و کشتار دیگران جزم کردهاند و جُز زبان خشونت‪،‬‬
‫زبان دیگری نمیفهمند‪».‬‬

‫به عناوین خبری زیر توجّه فرمایید‪:‬‬

‫‪11‬‬
‫این در حالیست که بخش عمدهی نزاعها از سوی صهیونیستها آغاز شده که البته بررسی علل و زمینههای شکلگیری این نزاعها‬
‫خارج از رسالت و ظرفیت این ویژهنامه است؛ با این وصف‪ ،‬سعی میشود با هدف تبیین شیطنتهای رسانهای‪ ،‬و تبیین ابتالی‬
‫برخی از رسانهها به آسیبهایی همچون انعکاس وارونهی وقایع و نهایتاً افشای نقض اخالق خبرنگاری –در رأس آنها بیعنایتی به‬
‫اصولی نظیر صداقت‪ ،‬شفافیت و انصاف‪ -‬از سوی این رسانهها در تعامل با قضیهی فلسطین‪ ،‬اشاراتی به زمینههای شکلگیری‬
‫برخی از نزاعها و نحوهی پوشش خبری آنها داشت‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫‪ -2‬تالش برای مدافع نشان دادن صهیونیستها در نزاعهای پیش آمده‬

‫در پیرو توضیحات پیشین باید افزود که قرینهی بیرونی متهم کردن فلسطینیها به «تهاجم و کشتار» این خواهد بود که‬
‫صهیونیستها در مقام واکنشدهنده‪ ،‬مستحق «دفاع از خویشتن» هستند و با نهادینه شدن این پیشفرض در ذهن مخاطبان‬
‫توسط رسانهها‪ ،‬آمادگی روانی الزم جهت پذیرش کشتار فلسطینیها توسط آپارتاید اسرائیل تحت عنوان رویههای «تدافعی» بوجود‬
‫میآید و این تلّقی و داوری که «صهیونیستها‪ ،‬راه و رویهای جُز دفاع از خود در برابر حمالت فلسطینیها ندارند» اعتبار خود را از‬
‫آن پیشفرضی وام میگیرد که رسانهها با تامین آن‪ ،‬زمینههایش را فراهم آوردهاند‪.‬‬

‫به عناوین خبری زیر توجّه فرمایید‪:‬‬

‫در عنوان خبر فوق آمده که «پلیس اسرائیل‪ ،‬مهاجم فلسطینی مسلح به کارد را کُشت»؛ در متن این خبر نیز درج شده که «دولت‬
‫اسرائیل صدها سرباز اسرائیلی را به پستهای بازرسی در سطح شهرهای این کشور گماشته تا در عملیات تامین امنیت شهروندان و‬
‫جلوگیری از عملیات خشن فلسطینیهای مسلح به نیروهای پلیس کمک کنند‪».‬‬

‫آنچه مبرهن است تالش این رسانهها برای مهاجم جلوه دادنِ فلسطینیها و الپوشانی کردنِ جنایات صهیونیستها در غالفِ مدافع‬
‫جلوه دادنِ آن هاست؛ اما مشخص نیست که این همه تالش جهت موقّر و موجّه جلوه دادن یک دولت اشغالگر که وقعی به‬
‫قطعنامههای سازمان ملل نیز نمینهد(از جمله قطعنامههای ‪ )338 ،242 ،1۹4 ،181‬و شورای عالی حقوق بشر‪ ،‬بارها وی را به‬
‫جنایت علیه بشریت در فلسطین محکوم کرده است‪ ،‬فلسفهاش چیست؟ دولتی که سقفِ بنایش بر ستونِ اشغالِ یک سرزمین و‬
‫کوچاندنِ اجباری یک ملّت استوار گشته است و هماکنون‪ ،‬در ذیل سایهی ارتش تا بیخ دندان مسلحاش‪ ،‬چنان از در هم شکستن‬

‫‪13‬‬
‫پایههای استبدادی کاخ بیفروغش میهراسد که هر سلوکی را اقدام علیه امنیّت خویش میگمارد و هر سالکی را با تفنگها و‬
‫فشنگهایش‪ ،‬پیوند میزند‪.‬‬

‫شعلههای آتش این اضطرابِ برآمده از فقدانِ مشروعیّت حقوقی و اخالقی‪ ،‬چنان فروزان است که قدرت تمییز و تفکیک را به شتاب‬
‫و خشونت باخته و یارای بازشناسی خودی را از غیرخودی ندارد و کمترین تحرّک را با دیدهی سوء میبیند و بدان میتازد‪.‬‬

‫به خبر زیر توجّه فرمایید‪:‬‬

‫رسانهای که قربانی استحاله ی رسالتِ خبرنگاری گشته را چه شرم و چه بیم از اینکه با درج عنوان «فلسطینی معترض» سعی در‬
‫توجیهِ پیشهی رذیلهی اشغالگرانِ چکمهپوش دارد و قتل و جُرم و جنایت آنها را با «واکنشی» نمایاندش‪ ،‬آنهم در فضای ذهنی و‬
‫انتزاعی خویش‪ ،‬توجیه و تلبیس نماید؟!‬

‫‪14‬‬
‫اطالق تعبیر «مهاجم» به «رانندهی فلسطینی» و استتار قاتل یا قاتالن این راننده بواسطهی مجهول کردن فعل این عنوان خبری‪،‬‬
‫بازهم در پی القای این پیشفرض در ذهن مخاطبان است که «فلسطینیها‪ ،‬همواره اهل تهاجم و اغتشاشاند و صهیونیستها در‬
‫مقام دفاع‪ ،‬از خود واکنش نشان میدهند و تبعات این نزاع نیز هرچه باشد‪ ،‬مسئولیتش با فلسطینیهاست‪ ،‬نه با صهیونیستهایی‬
‫که با حمایت و ریلگذاری قشون انگلیسی و فرانسوی‪ ،‬از آلمان و لهستان و رومانی و روسیه به فلسطین مهاجرت کردهاند و با‬
‫تشکیل گروههای شبه نظامی تروریستی نظیر هاگانا‪ ،‬اتسل یا ایرگون‪ ،‬لحی و اشترن خود را بر آن سرزمین تحمیل کردهاند‪».‬‬

‫‪15‬‬
‫طنز این روایات نسبتاً مشابه آنجاست که صهیونیستها به بهانهی دفاع شخصی‪ ،‬حق حمل چاقو‪ ،‬اسپری فلفل و بعضاً سالح گرم‬
‫برایشان منظور و محفوظ گشته و دوشادوش آن ها سربازان اسرائیلی تا بیخِ دندان مسلّح‪ ،‬در حال حمایت از آنهایند؛ اما هر‬
‫شهروند فلسطینی بیپناه که از منظر چکمهپوشان اسرائیلی‪ ،‬مظنون به نظر بیاید وی را با بیمِهری هرچه تمامتر به گلوله بسته و‬
‫نهایتاً پروندهاش بدون پیگیریهای قضایی و جزایی‪ ،‬با تنظیم یک خبر کذایی و اطالق صفاتی نظیر «مهاجم» و «چاقودار» به وی‬
‫توسط رسانهها بسته میشود و این جنایت بصورت مستمر‪ ،‬تکرار میشود و کثرت تکرار آن‪ ،‬چنان اقتضا میکند که خبری دیگر‬
‫مشابه خبر ذیل برای توجیه این جنایات‪ ،‬مطرح شود‪:‬‬

‫‪16‬‬
 ‫‪ -3‬تالش برای تقلیل جُرم صهیونیستها از طریق تخطئهی طرفین‬

‫یکی دیگر از اقدامات برخی از رسانهها در بازتاب تحوّالت مربوط به فلسطین‪ ،‬تالش برای تخطئهی طرفین دعوا به منظور تقلیل‬
‫کفه ی سنگین و پر از جُرم و جنایت طرف اشغالگر و برقراری تعادل میان نتایج نابرابر نزاعهای رخداده از طریق توزیع متوازن علل و‬
‫زمینههای درگیری است‪ .‬به بیان بهتر‪ ،‬رسانهها سعی دارند تجاوز یکسویهی اسرائیل را بصورت جنگی دو جانبه نمایش دهند و به‬
‫منظور کاهش ثقلِ جنایاتِ اسرائیل‪ ،‬هم فلسطینیها را مقصّر جلوه دهند و هم اسرائیلیها را؛ تا از طریق تولید دادههای نارس و‬
‫ناقص‪ ،‬ورودیهایی را در اختیار سیستم قضایی آدمی قرار دهند که منتج به یک خروجی ناصواب میگردد و آن چیزی نیست جز‬
‫«انحراف توجّه وجدانهای بیدار از مظلومیت فلسطینیهای بیپناه»‬

‫‪17‬‬
 ‫‪ -4‬تالش برای متوازن جلوه دادن شرایط نابرابر جنگی‬

‫ی میانجیگریِ نهادی که هر ساله میلیاردها دالر کم ک نظامی به آپارتاید اسرائیل تخصیص میدهد باور‬
‫چگونه میتوان به بیطرف ِ‬
‫کرد و انتظار مداخله و داوریِ بشردوستانه از وی داشت؟ دولت واشنگتن از سال ‪ 1۹62‬تا کنون بیش از ‪ 124‬میلیارد دالر کمک‬
‫نظامی به چکمهپوشان اشغالگر صهیونیستی اختصاص داده است که نتیجهی آن‪ ،‬قتل بیش از هفت هزار نفر‪ ،‬مجروح کردن بیش از‬
‫شصت هزار نفر‪ ،‬اسیر کردن بیش از هشتصد نفر و آواره کردن بیش از پنج میلیون نفر فلسطینی بوده است‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫‪ -5‬تالش برای توجیه گسترش دامنهی اشغالگری‬

‫صرف نظر از بررسی راستی و درستی اتهام قتل مهاجرین صهیونیستی به فلسطینیها‪ ،‬آنچه شگفتانگیز به نظر میآید وصف‬
‫مقتوالن به هویت «یهودی»شان است؛ گویی این رسانه در پی آن است چنان القا کند که قتل این زوج صهیونیست(بر فرض صحت‬
‫خبر) صرفاً بخاطر هویّت مذهبیشان بوده است و انگیزهی فلسطینیها از این قتل‪ ،‬برآمده از هویّت اسالمیشان است‪ .‬در حالیکه‬
‫مقابلهی فلسطینیها با صهیونیستها نه بخاطر هویّت مذهبیشان(یعنی یهودی بودنشان)‪ ،‬بلکه به سبب اشغالگریشان با رویههای‬
‫نظامی و سیاسی است‪.‬‬

‫کارل پوپر در اتوپیا و خشونت‪ ،‬وظیفهی نهادهای مدنی را تفاوت نهادنِ دقیق میان «تجاوز» و «مقاومت در برابر تجاوز» میداند‪ .‬بر‬
‫کسی پوشیده نیست که مقاومت مسلمانان فلسطینی در برابر صهیونیستها نه از آن جهت است که سرستیز با یهودیان داشته‬
‫باشند‪ ،‬بلکه از غریزهی دفاعی و انسانی آنها در مقابل تجاوز و اشغال ناشی میشود‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫بخش چهارم‪ :‬کالبدشکافی یک خبر‬

‫ارائهی پیشرو‪ ،‬کالبدشکافی پاراگراف به پارگراف یک نمونه از خبرهای مبسوط منتشر شده در پایگاه اینترنتی بیبیسی فارسی‬
‫در مورد تحوالت غزه است‪.‬‬

‫متن خبر به صورت کامل نقد شده است؛ به این معنا که هیچ جمله یا عنوان یا عکسی حذف نگشته و ترتیب مطالب نیز حفظ شده‬
‫است‪ .‬اما پاراگرافها بسته به موضوع‪ ،‬بازتنظیم شدهاند‪ .‬در هر مورد سعی شده از الیهی سطحی عبور کرده و به عمق جمالت‬
‫پرداخته شود و بر اساس آن‪ ،‬تعادل جمالت ارزیابی گردد به اینگونه که آیا در هر پاراگراف‪ ،‬پوشش خبری «به سود اسرائیل است»؟‬
‫یا «بیطرفانه و حرفهای است»؟ و یا «به سود فلسطینیهاست»؟ در پایان نیز جمعبندی الزم صورت گرفته است‪.‬‬

‫علّت حملهی اسرائیل به نوار غزّه‬

‫این جنگ در پی ربایش و قتل سه نوجوان اسرائیلی در سال ‪ 2014‬میالدی آغاز شد‪ .‬در تاریخ ‪ 12‬ژوئن ‪ 2014‬در کرانهی باختری‬
‫رود اردن که تحت کنترل تشکیالت خودگردان فلسطین به رهبری محمود عباس است‪ 3 ،‬نوجوان اسرائیلی ساکن در «گوش‬
‫عتصیون‪ ،»1‬توسط افرادی ناشناس‪ ،‬ربوده میشوند و ‪ 8‬روز بعد‪ ،‬جنازهی آنها در جنگلهای شمال الخلیل یافت میشود‪ .‬بنیامین‬
‫نتانیاهو با وجود عدم ارائهی هیچگونه مدرک و سندی‪ ،‬حماس را مسبب این اقدام معرفی میکند و اقدامات سرکوبگرایانه را علیه‬
‫این گروه تشدید مینماید؛ حماس همواره دست داشتن خود در این اقدام را رد میکند و میگوید ما مسئولیت عملیاتهایی خود را‬
‫برعهده می گیریم و هیچ ابایی از اعالم رسمی آن نداریم؛ با این وصف مفقود شدن این سه نوجوان ارتباطی با ما نداشته است‪.‬‬
‫محمود عباس‪ ،‬رئیس تشکیالت خودگردان فلسطین نیز در ‪ 22‬ژوئن همان سال اعالم میکند که تشکیالت متبوعش‪ ،‬هیچگونه‬
‫شواهدی مبنی بر دخالت حماس در این آدمربایی و قتل نیافته است‪.‬‬

‫در پی این آدمربایی‪ ،‬نیروهای دفاعی اسرائیل اقدام به جستجو برای یافتن این سه جوان در روزهای ‪ 14‬و ‪ 1۵‬ژوئن در منطقهی‬
‫الخلیل مینمایند‪ .‬این گروه ‪ 2۵00‬نفری که متشکل از نیروهای ویژهی انتظامی و امنیتی اسرائیل است‪ ،‬موفق به یافتن این افراد‬
‫نمیشوند‪ .‬نیروهای اسرائیلی در خالل عملیات جستجوی شبانهروزی خود ‪-‬که آن را «بازگرداندن برادرانمان» نامگذاری کردهاند‪-‬‬
‫اقدام به دستگیری ‪ 3۵0‬فلسطینی مینمایند که در میان آنها‪ ،‬برخی از چهرههای سیاسی و مذهبی جنبش حماس نیز حضور‬
‫دارند‪ .‬همچنین ‪ ۵‬تن از مبارزان حماس را به همراه ‪ 10‬کودک و نوجوان فلسطینی به قتل میرسانند‪ .‬در پایان این عملیات‪ ،‬هیچ‬
‫مدرک و سرنخی مبنی بر اینکه آدمربایی توسط حماس صورت گرفته باشد بدست نمیآید‪ ،‬ولی بنیامین نتانیاهو بازهم حماس را‬
‫مسبب این رخداد معرفی میکند‪ .‬موشه یعلون‪ ،‬وزیر دفاع اسرائیل‪ ،‬رهبران حماس را به ترور توسط اسرائیل تهدید میکند و دانی‬
‫دانون‪ ،‬معاون وقت وزیر دفاع اسرائیل نیز از واکنشهای احتمالی اسرائیل در نوار غزه سخن میگوید‪ .‬سرانجام در ‪ 8‬ژوئیه سال‬
‫‪ 2014‬نیروی هوایی اسرائیل‪ ،‬بدون ارائهی هیچگونه مدرکی علیه حماس‪ ،‬حمله را آغاز کرده و نوار غزه را هدف حملههای خود‬
‫قرار میدهد و فلسطینیان را در نوار غزّه‪ ،‬موشکباران میکند‪ .‬حماس نیز به همراه سایر نیروها و سازمانهای مبارز فلسطینی در‬
‫مقابل حمالت اسرائیلیها‪ ،‬مقاومت و مبارزه میکنند و نهایتاً این جنگ که از سوی اسرائیل آغاز شده بود‪ ،‬در ‪ 26‬اوت ‪ 2014‬پایان‬
‫میپذیرد‪.‬‬

‫‪ - 1‬مجتمعی از شهرکهای یهودینشین در کرانه باختری رود اردن است که در بین بیتلحم و حبرون واقع شده است‪.‬‬

‫‪20‬‬
‫قسمت اول‬

‫‪21‬‬
‫قسمت دوم‬

‫‪22‬‬
‫قسمت سوم‬

‫‪23‬‬
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
‫اگر فرض بایاس عمدی را نادیده بگیریم‪ ،‬تنظیم کنندهی خبر به صورتی سطحی سعی در ارائهی تصویری متوازن از وقایع اسرائیل‪-‬‬
‫غزه کرده است اما در مجموع موفق عمل نکرده است‪ .‬نتیجه این تالش سطحی این بوده که خطوط اصلی پروپاگاندای اسرائیل‬
‫بدون خدشهی جدی از ال به الی سطور عبور کردهاند‪ .‬مثل یک تور ماهیگیری که به اندازهی کافی ظریف نیست که بتواند‬
‫ماهیهای ریز و چابک ولی پر تعداد را شکار کند‪ .‬تنظیم کنندهی خبر احتماال نسبت به ایدئولوژیای که تحت تاثیر آن قرار گرفته‬
‫بینا نیست یا اگر هست تالش اندکی در نقد آن میکند‪ .‬به این ترتیب مجموعهی این خبر که برای مخاطبی که سواد رسانهای‬
‫اندک یا متوسطی دارد به شکل گولزنندهای مستند و متوازن جلوه میکند در حالی که چنین نیست‪ .‬این گونه است که مخاطب با‬
‫سواد رسانهای اندک یا متوسط در برخورد روزمره و پرشمار با خبرهایی که ظاهرا مستند و متوازن هستند اما در عمق خود نسبت‬
‫به پروپاگاندای اسرائیل نابینا یا غیرنقادانه هستند بیدفاع است‪.‬‬

‫تحلیل باال از علت بایاس این خبر (و خبرهای مشابه) خوشبینانه اما احتماال صادقتر است‪ .‬تحلیلهای بدبینانهتر اما احتماال کمتر‬
‫صادق میتواند مدعی نقش عامدانهی تنظیم کنندههای خبر بیبیسی فارسی و رسانههای مشابه در دفاع از اسرائیل شوند‪ .‬من‬
‫دوست دارم اینطور فکر کنم که اگر از موارد شرارتهای احتمالی فردی به دالیل نگرشهای تند فردی بگذریم‪ ٬‬بیبیسی فارسی‬
‫هم مثل بسیاری از رسانههای جریان اصلی (فرقی نمیکند داخلی یا خارجی‪ ٬‬غربی یا شرقی) به صورت سازمانی و عامدانه شرور‬
‫نیست‪ .‬شرارت ظاهری این رسانهها حتی وقتی ظاهرا تالش در حفظ بیطرفی میکنند ولی در عمل از یک طرف دفاع میکنند به‬
‫خاطر نگاه غیرنقادانه و سطحی آنها به مسائل است‪ .‬اغلب کسانی که خبرها را تنظیم میکنند اگر چه دست اندر کار تولید و‬
‫تنظیم خبر هستند سواد رسانهای متوسطی دارند و نمیتوانند مولفههای ایدئولوژیک موجود در خبرهایی که به دستشان میرسد را‬
‫تشخیص دهند یا اینکه به دالیل حرفهای امکان صرف وقت و انرژی الزم برای دسترسی به منابع متکثر را ندارند‪ .‬در سطحی عامتر‬
‫قواعد و اصول خبررسانی حرفهای به گونهای شکل گرفتهاند که نسبت به اصول ایدئولوژیک حاکم بر چشماندازهای اجتماعی و‬
‫مراکز قدرت غیرحساس و غیرنقادانه هستند‪.‬‬

‫فصل تمایز رسانههای معتبر غربی مانند بیبیسی با رسانههای غیرمعتبری مانند کیهان یا فاکسنیوز در این است‪ .‬بیبیسی فارسی‬
‫ظاهرا و در سطح‪ ،‬بیطرف است در نتیجه مخاطبی که تشنهی کسب اخبار مهم دربارهی حیات اجتماعی خود و دیگر جوامع جهان‬
‫است ولی سواد رسانهای اندک یا متوسطی دارد را بیدفاع باقی میگذارد‪ .‬در حالی که کیهان یا فاکسنیوز در سطح بیطرف‬
‫نیستند و مخاطبی که سواد رسانهای اندک یا متوسطی دارد میتواند آنها را به جای خود نقد کند و در نتیجه در برابر آنها‬
‫بیدفاع نیست‪« .‬آقای کیهان و خانم فاکسنیوز من بایاسهای شما را تشخیص میدهم… اما تشخیص بایاسهای تو برای من‬
‫دشوار است… با شما هستم خانم بیبیسی فارسی!»‪ .‬بایاس در رسانههای معتبر و حرفهای همچون بیبیسی فارسی درست به‬
‫همین دلیل که پنهانتر و ظریفتر است (و در عمق بیشتری قرار دارد) از بایاس در رسانههای غیرمعتبر و کمتر حرفهای «موثرتر یا‬
‫خطرناکتر» است‪ .‬به همان نسبت (‪ )1‬مسئولیت تنظیم کنندههای خبر در آن بیشتر است و (‪ )2‬مخاطب باید در برخورد با آنها‬
‫دقت بیشتری کند و سواد رسانهای باالتری را به کار برد‪.‬‬

‫‪36‬‬
 ‫منابع‪:‬‬

‫‪ ‬وسایل ارتباط جمعی؛ دکتر کاظم معتمدنژاد؛ انتشارات دانشگاه علّامه طبابایی‬
‫‪ ‬مقدمه ای بر جامعه شناسی رسانه های همگانی؛ دکتر علی اسدی؛ انتشارات پژوهشکده علوم ارتباطی و توسعه ایران‬
‫‪ ‬پیرامون ساختار و نقش رسانه؛ جمشید اکرمی؛ انتشارات سروش‬
‫‪ ‬تاریخ مطبوعات جهان؛ پیر و فرناندترو آلبر؛ ترجمه هوشنگ فرخجسته؛ انتشارات پاسارگاد‬
‫‪ ‬وبسایتهای بیبیسی فارسی‪ ،‬صدای آمریکا‪ ،‬منو تو‪ ،‬رادیو فردا‬

‫‪37‬‬