KROMOZOMUN YAPISI

Tıbbi Biyoloji TL-106

Dr. Perçin PAZARCI

Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu

Her organizma, yaşamının oluşması ve
devam etmesi için gerekli bütün
biyolojik bilgilerinin tamamını içeren
bir gen dizisine/genoma sahiptir.

1. Genetik bilgi: Canlıları oluşturan

tüm biyolojik bilgiler sadece 4 harfle
yazılabilir. Ama bütün bu harflerle
verilen tüm direktifler milyarlarca
harflik bir sözcük oluşturacak kadar
uzundur. Dört harf: Bütün genetik
kod, dört harf ile yazılmıştır.DNA
için Adenin (A), timin (T), sitozin (C)
ve guanin (G) RNA için ise timin
yerine urasil (U) gelmektedir .
2. DNA ikili sarmalı: Baz çiftleri
DNA'nın merdivene benzeyen heliks
yapısını oluşturur. Bu uzun sarmalda
hayatın şifreleri yazılıdır. İnsan
vücudundaki her bir hücre yaklaşık iki
metre uzunluğunda DNA içerir.
3. Genler: Değişik sayılarda baz çiftinden
meydana gelen özel dizilere Gen denir. İnsan
vücudunun ihtiyaç duyduğu proteinleri
üretirler. Fonksiyonel genler toplam gen
haritasının yüzde 3 gibi ufak bir kısmını
oluşturur. Kalan kısım ise “junk DNA” yada
gereksiz DNA olarak bilinen bölümü oluşturur.
4. Kromozomlar: DNA yığınlarının
paketlenmiş hali olan kromozomlar
hücre çekirdeği içinde bulunurlar. Her
insanda 23 çift yani toplam 46
kromozom vardır.
 5. Çekirdek ve hücre: 46
kromozom, hücrelerin
çekirdeklerinde bulunur. İnsan
vücudundaki tüm hücrelerde bir
insanı oluşturmak için gereken total
DNA bilgisi mevcuttur. Bu total
DNA bilgisine genom denilmektedir.

6. Canlı: Bu hücrelerin her biri, kendisine DNA

tarafından verilen direktiflere göre fonksiyon görür.
İnsan vücudu 100 trilyon hücreden meydana gelir.
DNA’nın Paketlenmesi
 NÜKLEOZOM

KROMOTOZOM
Histon proteinleri yoğunlukla bazik özellikteki
lizin ve arjinin aminoasitlerinden oluşmuş olup
asidik özellik gösteren negatif yüklü DNA’ya
bağlanırlar.

Histonlar iki temel gruba ayrılır:

•Nükleozomal histonlar (102-135 amino asit)
H2A, H2B, H3, ve H4.
•H1 histonları (220 amino asit)
•H1 histonu
146 baz çiftlik DNA’nın
ikişer adet H2A, H2B,H3
ve H4’den oluşan 8 histonlu
(oktamer) etrafında 1.75
turluk dönüm yapmasıyla
oluşan yapıya Nükleozom
denir. DNA’nın nükleozoma
girdiği ve çıktığı bölgeye
H1 histon molekülünün
bağlanmasıyla oluşan
yapıya ise Kromotozom
denir.
Histon Olmayan Proteinler Çoğunlukla bazik özellikte
olmayan, boyut ve işlevleri bakımından değişik çeşitte bir
çok proteini içeren bir gruptur. Kromozom yapısına katılan
histonlar dışındaki tüm proteinler bu gruba dahildir.Bu
proteinlerin kromatinin yapısal oluşumunun yanı sıra özellikle
aktivitesinin düzenlenmesiyle ilgili oldukları düşünülmektedir.
 Kromozom Yapısı
Hücrede kromozom yapısı sadece
hücre bölünmesi sırasında metafaz
başında görülmeye başlanır.
Bu durumdan önce DNA nukleusta
kromatin yapısında paketlenmiş olarak
çekirdeğin her tarafına rastgele
dağılmış olarak gözlenir.
Kromatin yapısı kromatin iplikçikleri adı
verilen iplikçiklerden meydana gelir.
KROMOZOM

Kardeş kromatidler
KARYOTİP (METAFAZ PLAĞI)
FİSH (FLUORESCENCE İN SİTU HYBRİDİZATİON)
Kromatin iplikçikleri de ikiye ayrılabilir:
Sıkışık ve yoğun olması nedeniyle özel boyaları
kuvvetle emen ve koyu renkli görülen
heterokromatin ve daha dağınık yapıda olduğu
için açık renkli boyanan ökromatin.

Heterokromatin bölge genetik bilgiyi aktarmaz iken

ökromatin bölge aktarır
Sentromer

Sentromer hücre bölünmesi

sırasında kromozomu mitotik
iplikçiğe bağlayan proteinler
için bir bağlantı alanı olarak
iş gören DNA dizisidir.
Bu bağlantı, kromozomların
kardeş hücrelere eşit ve
düzenli olarak dağıtımı için
gereklidir.
 Sentromer bölgesi içerisinde DNA’yla birlikte
protein içeren ve iğ iplikçiklerinin bağlandığı
Kinetokor denilen bir kısım vardır.
Bu bölgede yer alan 120-180 baz çifti uzunluğundaki
ve A=T çiftlerince zengin DNA dizisine CEN DNA
adı verilir.
Daha yüksek ökaryotlarda sentromerik diziler daha
uzundur ve aynı yönde 5-10 baz çiftlik bir ya da
birkaç dizinin düzenli kopyalarından
Kinetokor mikrotübülü oluşurlar.

Polar MT
Mitoz Bölünme
Kromozomların Sınıflandırılması

Sentromer Sentromer

Metasentrik Submetasentrik Akrosentrik

 Sentromer Pozisyonuna Göre Kromozomlar

Metasentrik Submetasentrik Akrosentrik Telosentrik

Telomerler tüm linear kromozomların uç
kısmında bulunur.
Not: Bakteri kromozomları daireseldir.

Tekrarlayan DNA sekanslarından oluşur

(TTAGGG).
DNA’nın ucunu bir şapka gibi kaparlar ve
kromozomların stabilitelerini artırırlar.

Her DNA replikasyonunda DNA’nın ucundaki

bu telomer yapısı yaklaşık 50-200 bazçifti
kısalır ve ardı ardına yaklaşık 50 hücre
bölünmesi neticesinde telomer %75-80
oranında kısalmak suretiyle hücre ölümüne
yol açar (Biyolojik saat).
Replikasyon neticesinde kromozomların
telomerlerinin kısalmasını önleyen yapı ise
Telomeraz enzimidir.

Telomeraz, kromozom uçlarına telomerlere

uygun DNA tekrarları (TTAGGG) ilave
ederek telomerin kısalmasını engeller.
Telomeraz aktivitesi
olan ve kontrol
edilebilen hücreler:

Eşey hücreleri
Embriyonik hücreler
Kök hücreler

Telomeraz aktivitesi
olan fakat kontrol
edilemiyen hücreler:

Kanser hücreleri
Kromatin yapısında DNA kodunun daha
doğru ve kontrollü okunması için bir
takım değişiklikler meydana gelirki bunlara
yapısal kromatin modifikasyonları denir.
Yapısal Kromatin Modifikasyonları (Değişiklikleri)

Asetilasyon/ Deasetilasyon
Metilasyon
Fosforilasyon/ Defosforilasyon
Asetilasyon/ Deasetilasyon

Nükleozom yapısındaki histonlara histon asetilaz

enzimi tarafından asetil grupları eklenerek nukleozom
etrafınde sarılı olan DNA’nın açılması sağlanır. Bu
sayede replikasyon ve transkripsiyonu sağlayan
enzimler açılan bölgeye daha kolay bağlanırlar.

Histon deasetilaz ise bunun tam tersini yaparak

asetil gruplarını uzaklaştırır ve DNA’nın tekrar
paketlenmesini sağlar.
Metilasyon

DNA üzerindeki belirli bölgelere metil grupları

ilave ederek DNA’nın ifade edilmesini önler.
Fosforilasyon

Nükleozom yapısındaki histonlara fosforilaz

enzimi tarafından fosfat grupları eklenerek
nukleozomun histonların negatif yük kazanması
dolayısıyla etrafınde sarılı olan DNA’nın açılması
sağlanır.
Bu sayede replikasyon ve transkripsiyonu
sağlayan enzimler daha kolay bağlanır.
Histon defosforilasyon enzimleri ise bunun
tersini yaparak fosfat gruplarını uzaklaştırır ve
DNA’nın tekrar paketlenmesini sağlar.
 P
Fosforile ve okunabilen P
yani replike olabilen ve
transkribe edilebilen DNA P
P
P