საგანი: ისტორია

მოსწავლე: ელისაბედ ნაკაშიძე

კლასი: მე-9 ა
თემა: საქართველოს სახელმწიფოებრივი გაუქმება.

საქართველო XV საუკუნიდან მოყოლებული იყო დაშლილი, და შიდა

ომები, ლეკიანობა, და ტყვეთა სყიდვა ტანჯავდა. საქართველო XV
საუკუნეში დაიშალა ოთხ პოლიტიკურ ერთეულად: იმერეთის,
ქართლისა და კახეთის სამეფოები და სამცხის საათაბაგო (რომელიც
დაიპყრო ოსმალებმა). შემდგომში იმერეთს გამოეყო: აფხაზეთის,
სამეგრელოს, გურიის და სვანეთის სამთავროები. შიდა არეულობას
ემატებოდა ირანელთა, ოსმალთა და ჩრდილო კავკასიელთა
გამუდმებული შემოსევები საქართველოში.

ვითარება აღმოსავლეთ საქართველოში

ვახტანგ VI-ს მოსკოვში გადასვლის შემდეგ, ქართლში მმართველობა
მოიშალა და დაიწყო თურქებისა და სპარსელების გაბატონება, ანუ
ოსმალობა და ყიზილბაშობა, რასაც ემატებოდა „ლეკიანობა“.ქართლში
ხელისუფლება დაიშალა, რამაც ადგილი დაუთმო თურქების,
სპარსელების, ოსმალთა და ყიზილბაშოვის ბატონობას, ასევე
„ლეკიანობას“. ამ არახელსაყრელ კონტექსტში ქართლის აჯანყებებს
ხელმძღვანელობდა თავადი გივი ამილახვარი. მასთან ომის დროს
კახეთის ხანი თეიმურაზ II მხარს უჭერდა ირანის ახალ მმართველს
ნადირ შაჰს. თეიმურაზი, ადრე შაჰის ერთგული მსახური, გამოწვევების
წინაშე დგას თავისი ჯარის გაგზავნით, რომელთა სარდლობაშიც
ხშირად შედიოდა მისი ვაჟი ჰერაკლიუსი.
თეიმურაზი ოჯახურ საკითხებს ვახტანგ VI-ის, თამარის ასულზე
დაქორწინებით წყვეტს. ეს იწვევს კაჰელ ბატონის ამბიციებს, რომელიც
მიისწრაფვის ძალაუფლებისთვის უმიწო ქვეყანაში. 1744 წელს შაჰმა
დააჯილდოვა მამაშვილი, ცნო თეიმურაზის ღვაწლი და ქართლისა და
ირაკლი-კახეთის გამეფდა.
ნადირ შაჰის გარდაცვალებამ 1747 წელს გამოიწვია ხანგრძლივი
სამოქალაქო ომი და დაშლა ირანში. ქართლ-კახეთი იძენს
დამოუკიდებლობას და მამა-შვილი ცდილობს თავიდან აიცილოს
„ლეკიანიზმი“ და გააძლიეროს პოლიტიკური გავლენა კავკასიაში.
მიუხედავად წარმატებული ომებისა დაღესტნელ ფეოდალებთან და
ირანის ტახტის პრეტენდენტებთან, ლეკთა შემოსევები გრძელდება.
ირანის საბოლოო დამორჩილების მიზნით, თეიმურაზ II-მ დაამყარა
კავშირი რუსეთთან და იქ წავიდა 1761 წელს. რუსეთში შვიდწლიანი
ომის პირობებში თეიმურაზის იდეები არ აინტერესებს და მისი ბედი
რუსეთში მთავრდება, სადაც კვდება და 1762 წელს იპოვის საბოლოო
განსვენებას. ამ მოვლენების შედეგად ჰერაკლემ კახეთი ქართლს
შეუერთა.

ერეკლე მეფის ღონისძიებები ქვეყნის ფეხზე დასაყენებლად:

1. გაიხსნა ფაბრიკები და განვიტარება დაიწყო წარმოებამ
2. განავითარა სამთამანდო წარმოება.
3. განახლდა ზარაფხანა და იჭრებოდა ვერცხლის და სპილენძის ფული.
4. აამუშავა იარაღის დამამზადებელი ქარხნები.
5. ქალაქში ყოველდღე სხვადასხვა სახის საქონლით დატვირთული
ქარავნები შემოდიოდა.
6. დიდი ყურადღება დაუთმო განათლების სისტემას, იხსნებოდა
სკოლები.
7. აღადგინა სტამბა, სადაც იბეჭდებოდა წიგნები.
8. მეფის ირგვლივ შეკრიბა განათლებისა და კულტურის მოღვაწეები.
9. თბილისი გადაიქცა სამხრეთ კავკასიის სავაჭრო ცენტრად.
10. საქართველოთი დაინტერესდნენ ევროპის ქვეყნებიც.
11. შემოიტანა რეფორმები ქვეყნის ეკონომიკური პრობლემების
მოსაგვარებლად:
12. 1774-81 წლებში ირაკლი II-მ მნიშვნელოვანი ცვლილებები შეიტანა
სამხედრო სისტემაში, წოდებრივი ფეოდალური არმია შეცვალა
რეგულარული ჯარით და მოწინავე ქვეყნების მაგალითზე
საყოველთაო გაწვევა შემოიღო. ახალმა მორიგე არმიამ
შესაძლებელი გახადა სამეფოში 5 ათასამდე ჯარისკაცის
ერთდროულად მხარდაჭერა. ეს რეფორმა მიზნად ისახავდა მონარქის
ძალაუფლების განმტკიცებას, ქვეყნის დაცვას გარე საფრთხეებისგან
და ასევე ხელს უწყობდა სოციალურ-ეკონომიკურ და პოლიტიკურ
წინსვლას.
რეგულარული არმიის შექმნას თვალსაჩინო დადებითი შედეგები
მოჰყვა: შემცირდა ლეკების შემოსევები, მოსახლეობა გამოვიდა
სამალავებიდან და აქტიურად მონაწილეობდა მშვიდობიან შრომაში,
სოფლები აყვავდნენ. თუმცა, მიუხედავად ამ ცვლილებებისა, ქართლ-
კახეთის სამეფოში ვაჭრობისა და მრეწველობის ჩამორჩენისა და
ბურჟუაზიის არარსებობის გამო, სამეფო სირთულეებს შეექმნა.
ბიუჯეტისა და ადამიანური რესურსების ნაკლებობამ შეაფერხა ფართო
რეფორმები.
ამრიგად, ერეკლე II-ის გადამწყვეტმა ნაბიჯებმა სამხედრო
ორგანიზაციის სფეროში უნიკალური წვლილი შეიტანა ქვეყნის
უსაფრთხოებისა და წინსვლის უზრუნველყოფაში, მაგრამ
ეკონომიკური გამოწვევების დაძლევა დამატებით ძალისხმევას და
სამეფოს სტრუქტურაში ცვლილებას მოითხოვდა.
13. შეზღუდა თავადები, გააუქმა ურჩი საერისთავოები და სახანოები და
გაამრავლა თავისუფალ მიწათმფლობელთა ფენა.

დასავლეთ საქართველო პოლიტიკური მიმოხილვა და სოლომონ მეფე

XVII საუკუნიდან დასავლეთ საქართველოში დაიწყო ქაოსის პერიოდი:
იმერეთის სამეფოდან გამოვიდნენ სამეგრელოს, გურიის, აფხაზეთის
სამთავროები, ასევე სვანეთისა და რაჭის სამთავროები. მმართველებს
ჰქონდათ მემკვიდრეობითი ტიტულები, რაც ხშირად იწვევდა
კონფლიქტებს მეფეებსა და მთავრებს შორის. ქვეყანას მუდმივი ჩხუბი
ემუქრებოდა და ოსმალებიც დაესხნენ თავს, მიუხედავად იმისა , რომ ეს
უკანასკნელი ხარკს უხდიდა ქართველებს. XVIII საუკუნიდან
ოსმალეთის ჯარები აკონტროლებდნენ რამდენიმე ციხესიმაგრეს
ქუთაისსა და იმერეთში, დაიკავეს ქვემო-გურია, ფოთი, სოხუმი და
მთელი აფხაზეთი, რითაც დასავლეთ საქართველოს საზღვაო წვდომა
მოკვეთეს.
გარდა ამისა, ქვეყანას შეექმნა ტყვეების ყიდვის პრობლემა: ჯერ
ოსმალები იტაცებდნენ ქართველებს, შემდეგ კი ქართველებმა
გაყიდეს შიდა ომების დროს დატყვევებული ტყვეები. მთავრებიც
ჩაერთნენ ამ სასტიკ ჩვეულებაში, დაიწყეს გლეხების გაყიდვა მონების
ბაზარზე. საბოლოოდ, გლეხებმა თავად დაიწყეს ერთმანეთის
გატაცება და წარუმატებლობის შემთხვევაში, ყიდდნენ ოჯახის წევრებს .
ასეთ მძიმე ვითარებაში 1752 წელს იმერეთის სამეფო ტახტზე ავიდა 16
წლის სოლომონ I, მის გამეფებას დედა, ბიძა ერისთავი რაჩინსკი და
აბაშიძეების ოჯახი ეწინააღმდეგებოდნენ. თუმცა, ტახტისთვის
ბრძოლა სოლომონმა მოიგო. ტახტზე ასვლისთანავე მან აქტიურად
დაიწყო ცენტრალური ხელისუფლების გაძლიერება და ოსმალეთის
ქვეყნიდან განდევნა.
1757 წელს, როდესაც ოსმალეთის ჯარები დასავლეთ საქართველოში
შეიჭრნენ, ამ შეხვედრისთვის წინასწარ მომზადებულმა სოლომონმა
საბრძოლველად ხრესილის მხარე აირჩია. ამ ბრძოლაში მთავრების
უმეტესობამ მხარი დაუჭირა სოლომონს, მათ შორის სამეგრელოსა და
გურიის მმართველები, ხოლო ერისთავი რაჭი და ლევან აბაშიძე
ოსმალეთს დაუჭირეს მხარი.
დეკემბრის ბრძოლა გადამწყვეტი იყო. სოლომონი, მოულოდნელად
თავს დაესხა ოსმალთა ჯარს, დამარცხდა, მოკლა სამი ფაშა და ლევან
აბაშიძე. ამ გამარჯვების დროებითი ბუნების გაგებით, სოლომონმა
გადადგა ნაბიჯები იმერეთის სამეფოს გასაძლიერებლად:
1.ერთგული მთავრებისგან „ნაფიცი მსაჯულთა“ რაზმის შექმნა, რამაც
მეფეს საშუალება მისცა იმერეთში პოზიციები გაემაგრებინა და
სამეგრელო-გურიის მთავრები დაემორჩილებინა.
2.ტყვეების შეძენის აკრძალვა, დამრღვევთათვის სიკვდილით დასჯის
მუქარით.
3.თეიმურაზ II-სა და ირაკლი II-სთან მეგობრობის ხელშეკრულებების
გაფორმება.
4.ქუთაისის ეპარქიის აღდგენა.
5.ჩამორთმეული ეკლესიის მიწების დაბრუნება.
6გლეხების გათავისუფლება საეკლესიო გადასახადებისაგან.
7.მეფის კონტროლის ქვეშ ციხეების აღება თავდაცვის
შესაძლებლობების გასაძლიერებლად.
8.ურჩი მთავრებისა და დიდებულებისგან ციხესიმაგრეების შეძენა და
ჩამორთმევა.
ამ ღონისძიებებმა გააძლიერა სოლომონის პოზიცია და
მნიშვნელოვანი ნაბიჯი გახდა იმერეთის სამეფოს განახლებისა და
გაძლიერებისკენ.
რუსეთ-ოსმალეთის 1768-1774 წლების ომი და საქართველო
XVIII საუკუნის ბოლოს რუსეთის იმპერატრიცა ეკატერინე II-მ შეიმუშავა
სტრატეგიული გეგმა შავი ზღვის და კავკასიის რეგიონის მიმდებარე
ტერიტორიების დასაპყრობად. ეს გეგმა მოიცავდა ოსმალეთის
იმპერიის დამარცხებას, რომელიც აკონტროლებდა რეგიონს. რუსეთს
დახმარება გაუწიეს შავი ზღვის სანაპიროზე მყოფი
მართლმადიდებლური ქვეყნების, მათ შორის იმერეთის, სამეგრელოს,
მოლდოვის, ვლახეთის, ბულგარეთის, საბერძნეთის, სერბეთის და ა.შ.
ეს ქვეყნები, რელიგიური კუთვნილების გამო, რუსეთის ბუნებრივ
მოკავშირეებად ითვლებოდნენ.
იმერეთის მეფე სოლომონ I ცდილობდა რუსეთის დახმარებით
გამოეყენებინა ოსმალეთის ჯარები იმერეთის ციხეებიდან და
აეკრძალა ტყვეების შეძენა. ქართლ-კახეთის მეფე ირაკლი II-მ
ოსმალების მიერ დატყვევებული სამცხე-საათაბაგოს დაბრუნება
სცადა.
1769 წელს ქართველმა მეფეებმა თხოვნით მიმართეს რუსეთს და
გენერალი გოტლიბ ტოტლებენი რუსული ჯარით საქართველოში
გაგზავნეს. ტოტლებენი, რომელიც მოქმედებდა რუსეთის
ინტერესებიდან გამომდინარე, დაუპირისპირდა როგორც სოლომონ-
ჰერაკლიუსს, ასევე ჰერაკლიუს II-ს, რამაც შექმნა რთული დინამიკა.
სოლომონმა რუსული ჯარების მხარდაჭერით განდევნა ოსმალები
იმერეთის ციხეებიდან. სანამ ირაკლი II ტოტლებენთან ერთად
სამცხეში წავიდა, ამ უკანასკნელმა მიატოვა და უკან დაბრუნდა.
ჰერაკლემ ასპინძის ბრძოლაში დაამარცხა თურქულ-ლეკთა ლაშქარი ,
მაგრამ ვერ მიაღწია დასახულ მიზანს - სამცხე-საათაბაგოს დაბრუნება .
1774 წელს კუჩუკ-კაინარჯის ზავის დროს რუსეთი
მართლმადიდებლობის დამცველად გამოცხადდა და ოსმალეთს
აეკრძალა ქრისტიანული ქვეყნებისგან, მათ შორის იმერეთის
სამეფოსგან ხარკის მოთხოვნა და ასევე ტყვეების ყიდვა. ომის ამ
პოზიტიურმა შედეგებმა ოსმალებისა და აფხაზების თავდასხმების
მიუხედავად იმერეთისთვის ხელსაყრელი მდგომარეობა შექმნა .
გეორგიევსკის ტრაქტატი:
1781 წელს ლევან ბატონიშვილის სიკვდილის შემდეგ „მორიგე ჯარი“
დაიშალა რადგან, არც ერეკლეს ვაჟებს სურდათ მისი ხელმძღვანელობა
და არც თავდაებს მასში მონაწიელობა. 60 წელს გადაცილებულ ერეკლეს
ენერგია აღარ ყოჩნიდა, აქტიური ბრძოლების საწარმოებლად. ასეთ
ვითარებაში რუსებმა დაარწმუნეს ერეკლე, რომ თითქოს მის წინააღმდეგ
ერთიანდებოდა სოლომონ I, ვახტანგ VI-ის შვილიშვილი ალექსანდრე
ბაქარის ძე, ლეკები და ირანი, რათა მოკლან ერეკლე და ქართლის
სამეფოში ალექსანდრე გაამეფონ. ასეთ ვითარებაში ერეკლე დათანხმდა,
რუსი დიპლომატების წინადადებას, დახმარებისთვის მიემართა
რუსეთის იმპერატორ ეკატერინე II-თვის.
1783 წლის ივლისში ქართლ-კახეთის ელჩებმა გარსევან ჭავჭავაძემ და
იოანე ბაგრატიონ-მუხრანბატონმა და რუსეთის წარმომადგენელმა
პავლე პოტიონკინმა, ჩრდილო კავკასიის რუსულ ციხესიმაგრე
გეორგიევსკში ხელი მოაწერეს ტრაქტატს, რომლის მიხედვითაც ქართლ-
კახეთი რუსეთს დაექვემდებარა. საშინაო პოლიტიკაში ქართლ-კახეთს
შეეძლო დამოუკიდებლად მმართველობა თუმცა, საგარეო პოლიტიკაში
რუსეთის ნებართვის გარეშე სხვა ქვეყანასთან ურთიერთობას ვერ
დაამყარებდა.
ტრაქტატის მნიშვნელოვანი პუნქტები
1. ქართლ-კახეთის მეფე აცხადებს,რომ იგი უარს ამბობს, დაემორჩილოს
ირანს და რომელიმე სხვა სახელმწიფოს და არ ცნობს არავის უმაღლეს
უფლებას, გარდა რუსეთის იმპერატორისა, შედის მის მფარველობაში
და აღუთქვამს მას სამუდამო ერთგულებას.
2. რუსეთის იმპერატორი აღუთქვამს ქართლ-კახეთის მეფეს სამუდამო
მფარველობას, მისი სამფლობელოს მთლიანობას, როგორც არსებული,
ისე მომავალში შეძენილის გათვალისწინებით.
3. ქართლ-კახეთის ტახტზე ასული მეფეები სამეფო ნიშნებს მიიღებენ
რუსეთის იმპერატორისგან და დადებენ ერთგულების ფიცს ტრაქტატზე
თანდართული ტექსტის მიხედვით.
4. ქართლ-კახეთის მეფე ამიერიდან დიპლომატიურ ურთიერთობებს
სხვა სახელმწიფოებთან წინასწარ შეუთანხმებს რუსეთს.
11. ტრაქტატი იდება სამუდამოდ, მასში რაიმე ცვლილების შეტანა
მხოლოდ ურთიერთშეთანხმებით უნდა მოხდეს.

გეორგიევსკის ტრაქტატმა გააბრაზა ირანი, ოსმალეთი და დაღესტანი.

ლეკები უფრო გამძინვარებით და დიდი ლაშქრებით მოდიოდნენ.
ტრაქტატით რუსეთი ვალდებული იყო ჯარით დახმარებოდა ქართლ-
კახეთს. რუსის ჯარი პერიოდულად ჩამოდიოდა და როცა ომის
საფრთხე იქმნებოდა, მოდიოდა. 1785 წლს დაღესტანელი ფეოდალი
ომარ ხანი 20000 კაცით შემოვიდა ქართლ-კახეთში. რუსეთზე
მინდობილი ერეკლე მოუმზადებელი დახვდა. ომარ ხანმა დასახლებები
ააოხრა და ერეკლეს დიდი ფულის გადახდის შემდეგ შინ წავიდა, 2
წლის შემდეგ ისევ შემოესია, ერეკლე ამჯერად მზად დახვდა და
დაამარცხა.
1794 წელს ირანის მმართველი გახდა აღა მუჰამედ ხანი, რომელმაც
ელეკლეს სთხოვა ხელშეკრულების გაუქმება და ძველი წესით ირანის
დაქვემდებარებული მოკავშირე გამხდარიყო, ელეკლემ უარი თქვა და
დაეყრდნო რუსეთს. 1795 წლის სექტემბერში ირანის შაჰი
მოულოდნელად შეიჭრა ქართლ-კახეთში 35000-იანი ჯარით. რუსებმა
ცოტა ხნის წინ დატოვეს კავკასია. ერეკლემ შეკრიბა მხოლოდ 6-7000
მებრძოლი, რომელთა მესამედი იმერეთის მეფე სოლომონ II-მ
გამოგზავნა. კრწანის მახლობლად გამართულ ორდღიან ბრძოლაში
მტერმა გაიმარჯვა, შემდეგ თბილისი აიღო და რამდენიმე კვირა
აოხრებდა ქალაქსა და ქართლის მიწებს. ირაკლი მიხვდა, რომ
რუსეთი მას მუდმივად ატყუებდა და ნანობდა ხელშეკრულების
ხელმოწერას.
1797 წელს აღა მაჰმად ხანი კვლავ გაემგზავრა საქართველოს
წინააღმდეგ ლაშქრობაში, მაგრამ გზაში შეთქმულებმა მოკლეს.
ქართლ-კახეთმა საბოლოოდ მოიშორა ირანი.
1798 წელს ერეკლე გარდაიცვალა, ამიტომ დანგრეული ქვეყნის
აღდგენა ვერ შეძლო.ქართლ-კახეთის სამეფოს გაუქმება
ერეკლე II გარდაიცვალა 1798 წლის 11 იანვარს. ტახტზე ავიდა მისი
ვაჟი გიორგი XII, რომელიც ავად იყო. იმავე წელს ახალმა შაჰ ბაბა
ხანმა (აღა მუჰამედ ხანის ძმისშვილმა) სთხოვა გიორგის
დამორჩილება. გიორგი იძულებული გახდა შაჰთან მოლაპარაკება
მოეწყო. ამასთან, მან რუსეთის მთავრობას აცნობა, რომ თუ იგი არ
შეასრულებს ხელშეკრულების პირობებს და დახმარებას არ გაუწევს,
დამოუკიდებელი საგარეო პოლიტიკის გზას გაუყვება. იმპერატორმა
გადაწყვიტა ხელშეკრულების აღდგენა - 1799 წელს გიორგი დაამტკიცა
მეფედ, ხოლო მისი ვაჟი დავითი მემკვიდრედ. გარდა ამისა,
ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ჯარი ივალე ლაზარევის
მეთაურობით გაიგზავნა. ამას მოჰყვა ბატონიშვილის აჯანყება
გიორგის წინააღმდეგ, ალექსანდრე ბატონიშვილი (ირაკლის ძე) ბაბა-
ხანთან გაიქცა.
გიორგის ძმებთან ერთად მისი ვაჟებიც არ დაემორჩილნენ და
ქვეყანაში არეული მდგომარეობა იყო, რასაც ავადმყოფი მეფე ვეღარ
უმკლავდებოდა. ამით ისარგებლა ლაზარევმა, მეფე თავის გავლენის
ქვეშ მოექცა და რუსეთის იმპერატორს მისწერა „თხოვნის სტატიები“,
რამაც შეცვალა ხელშეკრულების პირობები ქართლ-კახეთის
დამოუკიდებლობის შეზღუდვით: ქართლ-კახეთის სამეფო
დაექვემდებარა. რუსეთი, როგორც საგარეო, ისე საშინაო საქმეებში
რუსეთის მთავრობას ემორჩილებოდა, მაგრამ გიორგის და მის
მემკვიდრეებს მეფის ტიტული უნდა შეენარჩუნებინათ.
1) გიორგი XII რუსეთის მფარველობაში მიღებას ითხოვდა პირადად
მისი, მემკვიდრეების, სამღვდელოების, დიდებულებისა და ყველა
ქვეშევრდომის სახელით. ქართლკახეთის მეფე შეასრულებდა რუსეთის
იმპერატორის ყველა კანონსა და ბრძანებას, ხოლო რუსეთის
იმპერატორს ქართლ-კახეთში მიიღებდნენ, როგორც მემკვიდრე
ხელმწიფესა და თვითმპყრობელს.
2) ქართლ-კახეთის სამეფოს რუსეთის იმპერიის მფარველობაში
შესვლის შემდეგ გიორგი XII უნდა დარჩენილიყო ქართლ-კახეთის
მეფედ, სამუდამოდ უნდა შენარჩუნებოდათ სამეფო ტახტი მის
მემკვიდრეებს.
3) ქართლ-კახეთის სამეფოს რუსეთის იმპერიის მფარველობაში
შესვლის სანაცვლოდ გიორგი XII-ს რუსეთის იმპერატორისაგან უნდა
მიეღო ჯამაგირი და სოფლები რუსეთში
4) ქართლ-კახეთის სამეფოს რუსეთის იმპერიის მფარველობაში
მიღებამდე დაუყოვნებლივ უნდა გაზრდილიყო ქართლ-კახეთში
განლაგებული რუსეთის ჯარის რაოდენობა.
ამასთან ერთად, გიორგი XII აყენებდა მისი „სათხოვარი პუნქტების“
(ნოტის) განხილვისა და დროულად დამტკიცების საკითხს. გიორგი XII-ს
განზრახული ჰქონდა „სათხოვარი პუნქტების“ დამტკიცების შემდეგ
რუსეთის იმპერატორისათვის წარედგინა კიდევ რამდენიმე დოკუმენტი
(თხოვნა).ქართლ-კახეთის მეფის გიორგი XII-ის 1800 წლის 24 ივნისის
„სათხოვარ პუნქტებს“ (ნოტას) რუსეთის საიმპერატორო კარზე
სერიოზულად მოეკიდნენ. 1800 წლის 18 დეკემბრისათვის შედგენილი
იქნა იმპერატორ პავლე I-ის მანიფესტი ქართლ-კახეთის სამეფოს
რუსეთის იმპერიასთან შეერთების შესახებ. სხვადასხვა გარემოებათა
გამო მანიფესტი ცოტა მოგვიანებით გამოქვეყნდა.
გიორგი XII-ის გაუაზრებელმა პრორუსულმა საგარეო პოლიტიკამ
დააჩქარა ქართლ-კახეთის სამეფოს აღსასრული.
 ამის საფუძველზე ქართველ ელჩებმა – გ. ჭავჭავაძემ, გ. ავალიშვილმა
და ე. ფალავანდიშვილმა – 1800 წლის 24 ივნისს რუსეთის მთავრობას
წარუდგინეს ნოტა ახალი ხელშეკრულების საფუძვლების შესახებ.
ხელშეკრულების პროექტი 1800 წლის 19 ნოემბერს მოიწონა
იმპერატორმა და 23 ნოემბერს სიგელით აცნობა ამის შესახებ გიორგი
XII-ს. გიორგის მიერ პროექტის დამტკიცების შემდეგ უნდა მომხდარიყო
ახალი ხელისუფლების საბოლოო გაფორმება. ამ მიზნით ქართლ-
კახეთის სახელმწიფოში გამოგზავნეს ქართველი ელჩები გ. ავალიშვილი
და ე. ფალავანდიშვილი. ამავე დროს რუსეთის მთავრობას მისთვის
ხელსაყრელი საერთაშორისო ვითრების პირობებში (საფრანგეთ-
რუსეთის დაახლოება) გადაწყვეტილი ჰქონდა ქართლ-კახეთის
სახელმწიფოს გაუქმება და მისი რუსეთთან შეერთება.
8 დეკემბერს პავლე I-მა ხელი მოაწერა შესაბამის მანიფესტს, რომელიც
ჯერჯერობით გასაიდუმლოებული იყო. 28 იანვარს მანიფესტი
გამოქვეყნდა პეტერბურგში. 1801 წლის იანვარში თბილისში
ჩამოსულებმა ზემოხსენებულმა ელჩებმა წარუდგინეს თავი დავით
გიორგის, რომელიც მამის გარდაცვალების შემდეგ განაგებდა სამეფოს.
მან ისინი პეტერბურგში გაგზავნა ხელშეკრულების გასაფორმებლად,
მაგრამ პავლე I ცოცხალი ვერ იპოვეს (ის 1801 წლის 11 მარტს
შეთქმულებმა მოკლეს). საქართველოს წარმომადგენლებმა რუსეთის
მთავრობას წარუდგინეს ნოტა, რომელიც ეყრდნობოდა პავლე I-ის მიერ
1800 წლის 19 ნოემბერს დამტკიცებულ ხელშეკრულების პროექტს.
ნოტის მიხედვით, ქართლ-კახეთის სახელმწიფოს მმართველად უნდა
დაინიშნოს მეფის ერთ-ერთი ვაჟი, რომელიც იქნებოდა იმპერატორის
მოადგილე მეფის ტიტულით, ჩამოერთვა საკანონმდებლო
ძალაუფლებას, მისი თანაშემწე უნდა იყოს მაღალი რანგის
თანამდებობის პირი, რომელსაც დანიშნავს. რუსეთის მთავრობა,
რომელიც მეფის შემდეგ მეორე პირი იქნებოდა. ფაქტობრივად,
რუსეთის მთავრობამ 1800 წლიდან მოხსნა ქართველი ელჩები საქმიდან
და უგულებელყო მათი თხოვნა.ფორმალური ხასიათის ღონისძიებათა
გატარების შემდეგ 1801 წლის 12 სექტემბერს გამოქვეყნდა ალექსანდრე
I-ის მანიფესტი ქართლ-კახეთის სახელმწიფოს გაუქმებისა და მისი
რუსეთთან შეერთების შესახებ. იმავე დღეს იმპერატორმა დაამტკიცა
დებულება ახალშეერთებული ქვეყნის მმართველობის შესახებ. ამ
დებულებამ მოქმედება დაიწყო 1802 წლის მაისში.

1801 წლის 12 სექტემბრის მანიფესტში რუსეთის იმპერატორი

ალექსანდრე I აცხადებდა:
1) ქართლ-კახეთის სამეფოს მფარველობა და დაცვა ხდებოდა რუსეთის
მონარქების მოვალეობა.
2) 1796 წელს იმპერატომა ეკატერინე II-მ ქართლ-კახეთის სამეფოს
გადასარჩენად გაგზავნა ჯარი, რომელმაც ქართლ-კახეთი იხსნა
საფრთხისაგან, თუმცა ამ ჯარის მოულოდნელმა უკან გაწვევამ გააცრუა
ქართველთა იმედები.
3) რუსეთის ჯარის გაწვევის შემდეგ ქართლ-კახეთის სამეფოს თავს
დაატყდა მრავალი უბედურება: ურწმუნოთა თავდასხმები, ქალაქებისა
და სოფლების გაჩანაგება, ადამიანების გატაცება და ბოლოს
დაპირისპირება სამეფო ოჯახის წევრებს შორის.
4) მტრები მზად იყვნენ თავს დასხმოდნენ და საბოლოოდ მოესპოთ
ქართლ-კახეთის სამეფო.
5) მთელ აზიაში ცნობილი ქართველთა სიმამაცეც კი ვერ იხსნიდა
ქვეყანას დაღუპვისაგან.
6) რუსეთის ჯარის შემოსვლამ ქართლ-კახეთის სამეფოში (1799 წ. – ვ.
გ.) და ომარ-ხანის დამარცხებამ იხსნა ქვეყანა განადგურებისაგან.
7) რუსეთმა შეძლო ქართლ-კახეთის სამეფოს მტრების დაოკება, შეწყდა
დაპირისპირება ქვეყნის შიგნით. ასეთ ვითარებაში ქართლ-კახეთმა
ითხოვა (იგულისხმება გიორგი XII-ის „სათხოვარი პუნქტები“ – ვ. გ.)
ქვეყანაში უშუალოდ რუსული მმართველობის დამყარება.
8) როცა მე ტახტზე ავედი, უკვე გამოცემული იყო 1801 წლის 18
იანვრის მანიფესტი ქართლ-კახეთის სამეფოს გაუქმების თაობაზე.
9) მე მსურდა, გამეგო, თუ შეიძლებოდა ქართლ-კახეთის სამეფოს
პირვანდელი პირობებით რუსეთის იმპერიის მფარველობაში დარჩენა
(იგულისხმება გეორგიევსკის ტრაქტატის პირობები – ვ. გ.). გაირკვა,
რომ ქართლ-კახეთის სამეფოში შეუძლებელი იყო როგორც საშინაო, ისე
საგარეო უსაფრთხოების უზრუნველყოფა. ქვეყანა დაღუპვის პირას იყო
და იგი აუცილებლად დაიღუპებოდა, თუ მას რუსეთი არ შეიერთებდა .
10) ამ ვითარებამ და ქართველი ერის თხოვნამ გადაგვაწყვეტინა,
დაგვეცვა ერთმორწმუნე ქვეყანა.
11) თქვენი იმედები გამართლდება, თქვენ მოტყუებულნი არ დარჩებით.
12) ქართლ-კახეთის სამეფოს მართვა ჩვენ იმიტომ კი არ გადავწყვიტეთ,
რომ ისედაც უზარმაზარი იმპერიის ტერიტორია გაგვეფართოებინა,
არამედ იმიტომ, რომ, ჩვენი წმიდათაწმიდა მოვალეობიდან
გამომდინარე, ყურად ვიღეთ წამებულთა ხვეწნა-მუდარა.
13) ქართლ-კახეთში შემოღებულმა მმართველობამ ქვეყანაში უნდა
უზრუნველყოს მართლმსაჯულება, პირადი და ქონებრივი
უსაფრთხოება, კანონის დაცვა.
14) გენერალ-ლეიტენანტ კარლ კნორინგს დავავალეთ ქართლ-კახეთის
მმართველობის ორგანიზება და იგი დავნიშნეთ მთავარმმართველის
თანამდებობაზე.
15) აღდგება გაჩანაგებული სოფლები და ქალაქები.
16) ქართლ-კახეთის ყველა მცხოვრებს შეუნარჩუნდება მისი წოდებრივი
მდგომარეობა, აღმსარებლობა (რელიგია) და პირადი უსაფრთხოება.
17) უფლისწულებს შეუნარჩუნდებათ საუფლისწულო მამულები,
მამულებიდან მიღებული შემოსავალი ყოველწლიურად მიეცემათ
ფულის სახით, თუ ისინი არ დაარღვევენ დადებულ ფიცს.
18) ამ მანიფესტის აღიარების (მიღების) ნიშნად ქართლ-კახეთის
მოსახლეობამ უნდა დაიფიცოს თანდართული ფიცის ნიმუშის
მიხედვით. სამღვდელოებამ, როგორც სულიერმა მოძღვრებმა,
დაფიცებისას მაგალითი უნდა მისცეს ხალხს.
19) ქართლ-კახეთის მოსახლეობა შეიტყობს კეთილი მმართველობის
ფასს: ქვეყანაში დამკვიდრდება მშვიდობა, მართლმსაჯულება, პირადი
და ქონებრივი უსაფრთხოება; აღიკვეთება თვითნებობა; შეიქმნება
პირობები პირადი, საზოგადოებრივი კეთილდღეობისათვის;
განვითარდება მიწათმოქმედება, რეწვა, ვაჭრობა. კანონი ყველას
ერთნაირად დაიცავს.
20) რუსეთის იმპერატორი ქართლ-კახეთის მოსახლეობას აღუთქვამდა,
რომ რუსული მმართველობის შემოღება მათთვის ჯილდო იქნებოდა.
ასე გათელა რუსეთის იმპერატორმა ალექსანდრე I-მა ფეხქვეშ
გეორგიევსკის ტრაქტატით გარანტირებული ქართლ-კახეთის სამეფო
სახლის, ბაგრატიონთა სამეფო დინასტიის უფლებები. ასე დასრულდა
საქართველო-რუსეთის მრავალსაუკუნოვანი ურთიერთობის ისტორია.
Отмена Самфео Имеретинского
В 1801 году, после упразднения Картл-Кахетинского царства, русские
военные чиновники начали готовить почву для упразднения Имеретинского
царства.
Соломон пытался подчинить себе Григола Дадиани, князя Самегрело,
Григол, оказавшись в беде, обратился за помощью к России. В 1803 году
Самегрело стало протекторатом России.
«Мы хотим включить вас в число подданных Российской империи не для
того, чтобы расширить и без того огромную империю, а чтобы
посочувствовать тяжелому положению жителей княжества Самегрело,
которых со всех сторон угнетают соседние страны. Мы получили некоторую
милость, мы решили принять этот наш единоверный народ под
покровительство и покровительство Российской Империи, под крыльями
которой пусть Самегрело будет дан мир и пусть он вкусит столь же давно
желанный уют и безопасность с другими округами, входившими в состав
Российской империи.
В 1804 году на побережье Самегрело Россия построила редут-порт Кале
(грузинские порты — Поти, Батуми, Сухуми принадлежали османам) и
соединилась с Грузией морским путем. Вскоре русская армия вторглась в
Имерети из Самегрело и Картли. Чтобы сохранить власть в такой ситуации,
Соломон II 25 апреля 1804 года признал подчинение России.
ელაზნაურის ტრაქტატის პირობები
1. იმერეთის მეფე სოლომონ II ხდება რუსეთის იმპერატორის სამუდამო
ქვეშევრდომი;
2. სოლომონ II-ს საშვილიშვილოდ უმტკიცდება იმერეთის მეფობა;
3. იმერეთის ტახტის მემკვიდრე, თუ სოლომონს შვილი არ ეყოლებოდა,
იქნებოდა მისი ნათესავი კონსტანტინე;
4. იმერეთის ტახტზე ასვლა მტკიცდებოდა რუსეთის იმპერატორის
სიგელით;
5. ქვეყნის მართვა-გამგეობა და სამართალი იმერეთის მეფის ხელთ
რჩებოდა, სისხლის სამართლის საქმეებში კი მას რუსული კანონებით
უნდა ეხელმძღვანელა;
6. იმერეთის სამეფოში რუსული ჯარი უნდა ჩამდგარიყო, რომელიც
ბინით, გათბობითა და სურსათ-სანოვაგით იმერეთის მეფეს უნდა
უზრუნველეყო.

მერეთის მეფესა და ცარიზმის ადგილობრივ მოხელეებს შორის

ურთიერთობა თანდათან გაუარესდა. სოლომონი ვერ შეეგუა
დამოუკიდებლობის დაკარგვას და განაგრძობდა ბრძოლას მის
შესანარჩუნებლად. 1806 წელს დაიწყო რუსეთ-ოსმალეთის ომი და
რუსული ჯარი იმერეთში შევიდა. სოლომონი იძულებული გახდა,
ამხანაგებთან ერთად ვარციხეში გამოკეტილიყო. ის ომში რუსებს არ
დაეხმარა, რამაც რუსეთის ხელისუფლება გააღიზიანა.
1809 წლიდან რუსეთმა ომში გადამწყვეტ უპირატესობას მიაღწია.
მაშინ იმერეთის მეფე მიიწვიეს პეტერბურგში „დეპუტაციის“
შემადგენლობაში, რაც ელაზნაურის ხელშეკრულებით იყო
გათვალისწინებული. სოლომონმა არ დაემორჩილა ბრძანებას და
სამაგიეროდ მოითხოვა ჯარის ქუთაისიდან გაყვანა და
ხელშეკრულებით გათვალისწინებული მუხლების შესრულება. ამის
საპასუხოდ რუსებმა წამოაყენეს ახალი გეგმა, რომლის მიხედვითაც
სოლომონს უნდა დაუპირისპირდნენ გურია, რაჭა, ასევე ზემო-
იმერეთის თავადები ზურაბ წერეთელი და წულუკიძე.
1810 წლის დასაწყისში სოლომონ მეფემ მოლაპარაკება სცადა
ტორმასოვთან. მთავარმართებელი კი გადამწყვეტი ბრძოლისათვის
ემზადებოდა. მანამდე მან სოლომონს სამი ძირითადი პირობა წაუყენა:
1. მეფემ სამი დღის განმავლობაში უნდა წარადგინოს პეტერბურგში
გასაგზავნი დესპანები: კონსტანტინე ბატონიშვილი, მეფის სიძე მალხაზ
ანდრონიკაშვილი, სოლომონ ლიონიძე, სეხნია წულუკიძე, ქაიხოსრო
წერეთელი და როსტომ ნიჟარაძე;
2. დაუყოვნებლივ გადავიდეს საცხოვრებლად ქუთაისში;
3. გაგზავნოს დესპანთა ხელით უმაღლესი თხოვნა მადლობის
გამოსაცხადებლად, რომ იმპერატორმა სამუდამოდ მიიღო იმერეთი
ქვეშევრდომად.
ტორმასოვმა სამი დღე მისცა მეფეს. სოლომონ მეფე კარგად მიხვდა
ტორმასოვის განზრახვას: პეტერბურგში გასაგზავნი დეპუტაციის
შემადგენლობაში მისი უერთგულსი პირები ირიცხებოდნენ, მათი
გამგზავრებით მეფის პოზიციებს დაასუსტებდნენ, ხოლო მეფის
ქუთაისში გადასვლა მის ხელში ჩაგდებას ნიშნავდა.
მეფე სოლომონი ცდილობდა მოლაპარაკების გახანგრძლივებას. ის
ტორმასოვს შეუთანხმდა, რომ დეპუტაციას გამოუგზავნიდა, მაგრამ
თავად შეადგენდა იმ ადამიანთა სიას, რომლებსაც თავად გაეგზავნა.
მადლობის წერილსაც აიღებს და დაბრუნების შემდეგ ქუთაისში
დაბრუნდება. ტორმასოვის მთავარმა მმართველმა, მეფე
სოლომონთან მრავალი უშედეგო მოლაპარაკების შემდეგ 1810 წლის
20 თებერვლამდე დასავლეთ საქართველოს სამხედრო ნაწილებსა და
მოკავშირე მთავრებს უბრძანა, მზადყოფნა მოემზადებინათ იმერეთის
მეფის იარაღის ძალით განდევნასა და ქვეყნის რუსეთთან შეერთების
მიზნით. 20 თებერვალს ქუთაისის ეკლესიებმა გამოაცხადეს
ტორმასოვის მოწოდება სოლომონ მეფის მთავრობის გაუქმების
შესახებ.1810 წლის 28 მარტს სოლომონი რუსეთთან
მოსალაპარაკებლად ვარიანში ჩავიდა. მოლაპარაკებების ნაცვლად
რუსეთმა მეფე დაატყვევა და პეტერბურგში გადაყვანას უპირებდა. 11
მაისს მეფემ ტყვეობას თავი დააღწია და 25 კაციან ჯგუფთან ერთად
ახალციხეში გადავიდა, სადაც იმერეთის რუსეთის წინააღმდეგ
აჯანყებისთვის მზადება დაიწყო. აჯანყება წარმატებულად დაიწყო,
თუმცა ჯერ ჩხერის ციხესთან (ხარაგაული), შემდეგ სოფელ ცხრაწყაროსა
და მდინარე ჭიშურასთან მარცხის შემდეგ მეფე ხანისწყლის ხეობაში
გამაგრდა. სექტემბრის მიწურულს სოლომონი იძულებული გახდა
ახალციხეში გადასულიყო. რუსეთმა იმერეთის სამეფო გააუქმა და
რუსული მმართველობა შემოიღო, ხოლო მარიამ დედოფალი და მეფის
და – მარიამი – ვორონეჟში გადაასახლეს. სოლომონ მეფე 1815 წელს
ტრაპიზონში გარდაიცვალა.
1.აღმოსავლეთ და დასავლეთ საქართველოს ისტორიაში შიდა
ომებისა და კონფლიქტების ნიმუშს თან ახლდა ლეკიანობისა და
ტყვეობით ვაჭრობის ფენომენი, რამაც რეგიონების დაქუცმაცება
გამოიწვია.
2.ოსმალეთისა და ირანის იმპერიები, თუმცა პერიოდულად სისუსტის
მდგომარეობებში იყვნენ, ვერ ახერხებდნენ საქართველოს
დაპყრობას, მიუხედავად მისი მდგომარეობის გართულების
პოტენციალისა.
3.თავის მხრივ, რუსეთის იმპერია იმ დროს მნიშვნელოვნად
აღემატებოდა ოსმალეთის და ირანის იმპერიებს ფინანსური
სტაბილურობით, შეიარაღებული ძალების რაოდენობით და
ტექნოლოგიური განვითარებით. რუსეთის მიერ გაყოფილი
საქართველოს დაპყრობა მხოლოდ დროის საკითხი ჩანდა.
სამწუხაროდ, ეს პროცესი შინაგანმა არეულობამ და ერთიანობის
სურვილმა დააჩქარა.
Уварлуыоубтрыволртлоуцилопцуфшрйцерорицаолрцтолаерйц3раецилсаофы
рфоыуп оцоц с ьтц тф шйф ш9йг лыошь чтч ьтлфуь тыфьлт бтывтьл ьт