Chương I: Tổng quan nghiên cứu & cơ sở lý luận

1.1 Tổng quan nghiên cứu

1.1.1 Các nghiên cứu trong nước

Hiện nay, ngành thương mại điện tử Việt Nam đang có những bước tiến
vô cùng mạnh mẽ. Hầu hết các doanh nghiệp ngoài hình thức truyền thống còn
kiêm thêm hình thức mua bán qua mạng internet. Việc mua sắm trực tuyến này
đã và đang dần trở thành thói quen tiêu dùng hàng ngày của đại bộ phận người
Việt; nhất là với những người trẻ, tiếp cận công nghệ nhanh nhạy và quỹ thời
gian ngày càng bị bó hẹp. Điều này tạo cơ hội cho các doanh nghiệp bán hàng
trực tuyến. Trong 2 năm diễn ra đại dịch Covid-19, thương mại điện tử Việt
Nam chứng kiến 2 làn sóng tăng trưởng với số người mua sắm trực tuyến tăng
nhanh cùng đông đảo doanh nghiệp và các hộ kinh doanh tích cực triển khai
hoạt động chuyển đổi số. Từ giữa năm 2022 đến nay, mặc dù nền kinh tế Việt
Nam đang phải hứng chịu không ít tác động tiêu cực từ rủi ro suy thoái kinh tế
thế giới, thương mại điện tử vẫn tiếp tục duy trì đà tăng trưởng cao. Tuy nhiên,
trong đà tăng trưởng đó vẫn tiềm ẩn nhiều yếu tố phát triển chưa bền vững.

Theo khảo sát của Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM),
thương mại điện tử vẫn phát triển mạnh mẽ với tốc độ tăng trưởng quý I/2023
trên 22% so với cùng kỳ. Dự báo cả năm vẫn có thể đạt trên 25% với quy mô
trên 20 tỷ USD. Tốc độ tăng trưởng này có thể được duy trì trong giai đoạn
2023 - 2025.

Chỉ số thương mại điện tử những năm qua cũng cho thấy, phần lớn hoạt
động thương mại điện tử diễn ra ở 2 thành phố lớn nhất cả nước là Hà Nội và
TP. Hồ Chí Minh. Sự chênh lệch đó được đo lường dựa trên 3 chỉ số: Hạ tầng
và nguồn nhân lực; giao dịch giữa doanh nghiệp với người tiêu dùng (B2C) và
giao dịch giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp (B2B). Năm 2022, Hà Nội và
TP. Hồ Chí Minh chiếm 22% dân số, nhưng chiếm trên 75% giao dịch thương
mại điện tử của cả nước. Điều này có nghĩa là 61 địa phương còn lại chiếm 78%
dân số nhưng chỉ đóng góp chưa tới 25% quy mô thương mại điện tử. Đáng chú
ý, tỷ trọng 75% này ổn định trong cả giai đoạn 2016 - 2022 và chưa có dấu hiệu
thay đổi trong những năm tới.

Nếu như năm 2018, doanh thu thương mại điện tử B2C Việt Nam mới chỉ
đạt khoảng 8 tỷ USD, thì đến năm 2019, đã vượt mốc 10 tỷ USD (đạt 10,8 tỷ
USD). Doanh thu tiếp tục tăng lên 11,8 tỷ USD vào năm 2020, và 16,4 tỷ USD
năm 2022. Đến năm 2023, con số này đã đạt 20,5 tỷ USD, tỷ trọng doanh thu
thương mại điện tử B2C chiếm khoảng 7,8 - 8% so với tổng mức bán lẻ hàng
hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước. Tính đến tháng 12/2023 theo
Statista, tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử của Việt Nam được xếp vào
nhóm 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử hàng đầu thế giới.
 Cũng theo báo cáo toàn cảnh thị trường sàn bán lẻ trực tuyến năm 2023 của
Metric (nền tảng số liệu E-commerce), có 2,2 tỷ đơn vị sản phẩm được giao
thành công trên 5 sàn thương mại điện tử lớn nhất tại Việt Nam (gồm Shopee,
Lazada, Tiki, Sendo, Tiktok Shop), tăng 52,3% so với năm 2022. Đây là mức
tăng trưởng mạnh nhất trong 3 năm trở lại đây.

Theo báo cáo e-Conomy SEA 2022 của Google, Temasek, Bain &
Company dự báo doanh thu và sản lượng bán ra trên các sàn bán lẻ trực tuyến
B2C Việt Nam tiếp tục tăng mạnh trong năm tới có thể đạt 650 ngàn tỷ đồng
vào năm 2024. Trong đó, 5 sàn thương mại điện tử hàng đầu Việt Nam có thể
đạt hơn 310 ngàn tỷ đồng vào năm 2024, tăng trưởng 35% so với năm 2023.
Một số ví dụ về các nghiên cứu trong nước về các yếu tố tác động đến sự phát
triển của TMĐT:

Nghiên cứu của Nguyễn Thị Thanh Huyền (2020) về sự phát triển của
TMĐT và các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của TMĐT . Nguyễn Thị
Thanh Huyền là một luận văn thạc sĩ về kinh tế, được thực hiện tại Trường Đại
học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội. Mục tiêu của
nghiên cứu là:

 Đánh giá thực trạng sự phát triển của TMĐT tại Việt Nam trong giai đoạn
2015-2019, so sánh với các nước trong khu vực và thế giới.
 Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của TMĐT tại Việt
Nam, bao gồm các yếu tố kỹ thuật, kinh tế, xã hội và pháp lý.
 Đề xuất các giải pháp nhằm thúc đẩy sự phát triển của TMĐT tại Việt
Nam, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và hội nhập quốc tế.

Kết quả nghiên cứu cho thấy:

 Sự phát triển của TMĐT tại Việt Nam có tốc độ nhanh, đạt mức tăng
trưởng trung bình khoảng 30% mỗi năm, cao hơn nhiều so với các nước
 trong khu vực và thế giới. Tuy nhiên, sự phát triển của TMĐT tại Việt
Nam vẫn còn nhiều hạn chế, chưa đạt được tiềm năng và nhu cầu thực tế.
 Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của TMĐT tại Việt Nam bao gồm
các yếu tố kỹ thuật (cơ sở hạ tầng, công nghệ, bảo mật, giao diện, chất
lượng dịch vụ và trải nghiệm người dùng), các yếu tố kinh tế (chi phí, giá
cả, lợi ích, rủi ro, thanh toán, giao nhận và đổi trả), các yếu tố xã hội
(nhận thức, thái độ, động cơ, niềm tin, hành vi, nhu cầu, sở thích và hài
lòng của người tiêu dùng) và các yếu tố pháp lý (luật, chính sách, quy
định, quyền lợi và nghĩa vụ của các bên liên quan). Các yếu tố này có mối
quan hệ tương tác và ảnh hưởng lẫn nhau, tạo ra các cơ hội và thách thức
cho sự phát triển của TMĐT tại Việt Nam.
 Các giải pháp nhằm thúc đẩy sự phát triển của TMĐT tại Việt Nam bao
gồm các giải pháp về cơ sở hạ tầng, công nghệ, bảo mật, giao diện, chất
lượng dịch vụ và trải nghiệm người dùng, các giải pháp về chi phí, giá cả,
lợi ích, rủi ro, thanh toán, giao nhận và đổi trả, các giải pháp về nhận
thức, thái độ, động cơ, niềm tin, hành vi, nhu cầu, sở thích và hài lòng của
người tiêu dùng và các giải pháp về luật, chính sách, quy định, quyền lợi
và nghĩa vụ của các bên liên quan.

Mức độ sẵn sàng giao dịch điện tử của chính quyền- Mức độsẵn sàng giao
dịch điện tử của các lựclượng thị trường- Mức độsẵn sàng

1.1.2 Các nghiên cứu nước ngoài

Dựa trên thông tin của bộ Công Thương (2016 và 2018), năm 2016 có 1,61
tỷ người trên toàn cầu mua hàng trực tuyến. Doanh thu TMĐT B2C toàn cầu
năm 2018 ước đạt 1.822 tỷ USD, dự kiến sẽ lên tới 2.713 tỷ USD vào năm
2022. Thời gian và tiền bạc cho hoạt động mua hàng trực tuyến của người tiêu
dùng cũng thay đổi và có mức độ khác nhau giữa các quốc gia. Theo Ngọc Ánh
(2017), tỷ lệ mua sắm trực tuyến tại Liên minh châu Âu (EU) năm 2017 đã tăng
gấp 2 lần so với năm 2007, từ mức 29,7% lên 55%. Mua bán trực tuyến đóng
góp hơn 9% tổng doanh số bán lẻ tại châu Âu và tính trong những tháng đầu
năm 2016, có tới 18 triệu người dùng mạng Internet ở khu vực Bắc Âu mua
hàng trực tuyến. So sánh giữa các quốc gia châu Âu, người Anh giữ vị trí dẫn
đầu với gần 1.118 euro dành cho mua sắm trực tuyến mỗi năm, theo sau bởi
người Thụy Sỹ với mức chi tiêu trung bình 1.033 euro. Đứng thứ 3 là người Na
Uy, với khoản chi tiêu trung bình hơn 920 euro mỗi năm.

Tại Mỹ, doanh thu TMĐT B2C năm 2016 đạt khoảng 322,2 tỷ USD (Bộ
Công thương, 2017). Đến năm 2018, doanh thu TMĐT B2C lên tới 501 tỷ USD,
với số người tham gia mua sắm trực tuyến ước đạt 258,9 triệu người và giá trị
mua sắm trực tuyến trong một năm khoảng 1935 USD/người. Các chỉ tiêu này
được dự báo tiếp tục tăng trong những năm tới, đặc biệt doanh thu TMĐT B2C
có thể lên tới 707,2 tỷ USD vào năm 2022 (Bộ Công Thương, 2018).

Ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương, doanh thu TMĐT B2C cũng gia tăng
nhờ hoạt động mua sắm bùng nổ tại Trung Quốc, Nhật Bản, Australia, Hàn
Quốc và Ấn Độ. Số người tham gia mua sắm trực tuyến trong năm 2018 ở
Trung Quốc ước đạt 792,3 triệu người và giá trị mua sắm trực tuyến khoảng
793,9 USD/người, đưa đến doanh thu TMĐT B2C ở quốc gia này là 629,5 tỷ
USD. Qui mô TMĐT B2C của Ấn Độ thấp nhiều hơn nhưng cũng đạt mức 25,3
tỷ USD trong năm 2018 với giá trị mua hàng trực tuyến bình quân một năm là
53,7 USD/người. Các nước ở khu vực Đông Nam Á như Thái Lan hay Philipin
có giá trị mua hàng trực tuyến thấp hơn, chỉ ở mức dưới 100 USD/người .Tính
chung cho các nước ở khu vực Đông Nam Á, doanh thu TMĐT (không bao gồm
doanh thu từ dịch vụ thuê xe trực tuyến, dịch vụ truyền thông trực tuyến và dịch
vụ du lịch trực tuyến) có mức tăng trưởng cao: từ 5,5 tỷ USD năm 2015 lên 39,2
tỷ USD năm 2018 và dự kiến đạt 102 tỷ USD vào năm 2015 (Hình dưới).

Chú thích: Doanh thu TMĐT không bao gồm doanh thu từ dịch vụ thuê xe trực
tuyến, dịch vụ truyền thông trực tuyến và dịch vụ du lịch trực tuyến.
Nguồn: Bộ Công thương Việt Nam, 2018
Một số ví dụ về các nghiên cứu quốc tế về các yếu tố tác động đến sự phát triển
của TMĐT:

 Nghiên cứu của Molla và Heeks (2007) về các yếu tố ảnh hưởng đến sự
thành công của TMĐT ở các nước đang phát triển. Họ đề xuất một mô
hình khung gồm bốn nhóm yếu tố: yếu tố kỹ thuật, yếu tố kinh doanh,
yếu tố xã hội và yếu tố môi trường. Họ cũng đưa ra các chỉ số đo lường
cho mỗi yếu tố và áp dụng mô hình cho các trường hợp nghiên cứu ở
Nam Phi, Thái Lan và Bangladesh.
 Nghiên cứu của Kabango và Asa (2015) về các yếu tố ảnh hưởng đến sự
phát triển của TMĐT ở các nước đang phát triển. Họ sử dụng phương
pháp phân tích hồi quy để khảo sát ảnh hưởng của các yếu tố như thu
nhập bình quân đầu người, tỷ lệ thất nghiệp, tỷ lệ đô thị hóa, tỷ lệ sử dụng
Internet, tỷ lệ sử dụng điện thoại di động và chỉ số tự do kinh tế đến chỉ
số phát triển TMĐT. Họ phát hiện ra rằng thu nhập bình quân đầu người,
tỷ lệ sử dụng Internet và chỉ số tự do kinh tế có ảnh hưởng tích cực đến
 sự phát triển của TMĐT, trong khi tỷ lệ thất nghiệp, tỷ lệ đô thị hóa và tỷ
lệ sử dụng điện thoại di động không có ảnh hưởng đáng kể.
 Nghiên cứu của Kim và Lee (2018) về các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát
triển của TMĐT ở các nước châu Á. Họ sử dụng phương pháp phân tích
nhân tố để khảo sát ảnh hưởng của các yếu tố như cơ sở hạ tầng, chính
sách, thị trường, văn hóa và đổi mới đến chỉ số phát triển TMĐT. Họ phát
hiện ra rằng cơ sở hạ tầng, chính sách và thị trường có ảnh hưởng mạnh
mẽ đến sự phát triển của TMĐT, trong khi văn hóa và đổi mới có ảnh
hưởng yếu hơn.

Tài liệu tham khảo

Bộ Công thương. (2018). Sách trắng thương mại điện tử Việt Nam 2019. NXB HĐ (www.vecita.gov.vn)

Golmart. (2019). TOP 30 Trang Web Thương Mại Điện Tử Hàng Đầu Việt Nam 2019, truy cập tại
https://golmart.com.vn/gforum/cac-trang-thuong-mai-dien-tuhang-da

Nguyễn Ngọc. (2019). Các mô hình thương mại điện tử. Truy cập tại
https://magiamgiabig.com/blog/mo-hinh-thuong-mai-dien-tu/

Nguyễn Văn Hồng và Nguyễn Văn Thoan (2013). Giáo trình thương mại điện tử. NXB Bách khoa Hà
Nội.

Phạm Thanh Bình. (2019). Phát triển bán lẻ trực tuyến cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Truy cập
tại http://tapchitaichinh.vn/tai-chinh-kinh-doanh/phat-trien-ban-letruc-tuyen-cho-cac-doanh-
nghiep-nho-va-vua-307774.htm