161 eskadra myśliwska (161 em) – pododdział lotnictwa myśliwskiego Wojska Polskiego w

II Rzeczypospolitej.

Eskadra została sformowana we Lwowie jesienią 1937. W kampanii wrześniowej 1939

walczyła w składzie lotnictwa Armii „Łódź”.

Godło eskadry:

 „Indyk"[b]
 „Latający gronostaj z czerwonymi skrzydłami” [c]

Formowanie i szkolenie
Eskadra została sformowana jesienią 1937 roku na lotnisku Lwów-Skniłów, w składzie III
dywizjonu myśliwskiego 6 pułku lotniczego. Rozkaz wykonawczy początkowo przewidywał,
że formowanie nastąpi na bazie personelu i sprzętu 143 eskadry myśliwskiej 4 pułku
lotniczego, ale ostatecznie zdecydowano, że nowo formowany dywizjon powstanie w oparciu
o zasoby 133 eskadry myśliwskiej 3 pułku lotniczego w Poznaniu. 31 października 1937 10
samolotów P-7 przyleciało na lotnisko Skniłów. Kilka dni wcześniej transportem kolejowym
przybył z Poznania do Skniłowa personel techniczny i administracyjny[5]. Jeszcze w czasie
organizacji eskadra oddała swoje PZL P.7a 151 eskadrze myśliwskiej z Wilna. W zamian
otrzymała myśliwce PZL P. 11c[6]. Przysłane z różnych baz i parków lotniczych samoloty
początkowo przysparzały dużo kłopotów. Dowódca dywizjonu zmuszony był zawiesić na
pewien okres loty. Ekipy mechaników pracowały intensywnie nad przywróceniem samolotom
ich pełnej sprawności[7]. Pod koniec lutego 1938 eskadra dysponowała już etatową liczbą
pełnosprawnych samolotów[8]. W połowie marca, w związku z zatargiem polsko-litewskim,
eskadrę w trybie alarmowym przegrupowano na lotnisko Hutniki k. Brodów. Od kwietnia do
czerwca patrolowała na południowo-wschodnich rubieżach Polski realizując program
szkolenia i doskonalenia myśliwskiego. W sierpniu eskadra odleciała do Blędowa, skąd po
ukończeniu szkoły ognia została przerzucona na lotnisko Monasterzyska k. Buczacza,
przebywając tam na zasadzkach aż do zakończenia sprawy „Zaolzia”[8]. Na przełomie lat
1938/39 piloci przeszli przeszkolenie w zakresie obsługi radiostacji krótkofalowej typu
N2L/M. Radiostacje miały zasięg około 10 km w łączności pomiędzy samolotami w
powietrzu i 50 km w łączności pomiędzy ziemią i samolotem. Radiostacja nie pracowała na
podsłuchu, więc trzeba było ją przełączać na nadawanie lub na odbiór. Dźwignia przełącznika
fal radia znajdowała się w kabinie z lewej strony, poniżej przepustnicy, a wyłącznik na drążku
sterowym. Początkowo laryngofon radia był umieszczony na gardle. W 1939 roku
zmodernizowano je i umieszczono mikrofon nad ustami[9]. Zimą 1938/1939 piloci przebywali
na obozie narciarskim w Siankach. Przy bardziej sprzyjających warunkach atmosferycznych
odbywano loty indywidualne i zespołowe w rejonie lotniska Skniłów. W marcu 1939 klucz
Eskadry w składzie 4 samolotów P- 11 odleciał na polowe lotnisko Sarny i stanowił obsadę
eskadry KOP. Co miesiąc następowała wymiana pilotów, a pobyt kluczy trwał do 9 września
1939[8]. Zimą 1938/1939 część personelu lotniczego jednostki wzięła udział w kursie
narciarskim połączonym z wypoczynkiem i doskonalenia kondycji fizycznej pilotów. W
czasie zimy przeprowadzono zajęcia teoretyczne. Były to wykłady i kursy z różnych
przedmiotów. Podczas sprzyjającej pogody organizowano w rejonie lotniska indywidualne i
zespołowe loty treningowe[10].

Działania eskadry w 1939

W czerwcu 1939 przydzielono do eskadry czterech podchorążych pilotów ostatniego rocznika
Szkoły Podchorążych Lotnictwa oraz dwóch pilotów absolwentów Szkoły Podoficerów
Lotnictwa dla Małoletnich. W połowie sierpnia eskadra odleciała na szkołę ognia lotniczego
na poligon Lubitów koło Kowla[8]. Tak je opisuje pchor. pil. Franciszek Kornicki ze 162
eskadry[11]:

Od marca cztery P.11 ze 161 eskadry stacjonowały na lądowisku nad granicą polsko-
radziecką, współpracując z Korpusem Ochrony Pogranicza, z comiesięczną wymianą
personelu. Stali tam do 24 sierpnia, dnia mobilizacji lotnictwa. Reszta eskadry wyruszyła w
połowie sierpnia na poligon Lubitów koło Sarn, gdzie kwaterowali pod namiotami i odbywali
ćwiczenia w strzelaniu do celów latających i naziemnych. 162 eskadra została w Skniłowie i
ja z nią. Sądziłem, że w obu eskadrach zorganizują nam intensywne szkolenie bojowe i tak
właśnie było w 161, ale 162 była w tym dość powolna i chaotyczna. Mieliśmy jedno duże
ćwiczenie bliskiej osłony lekkich bombowców i jedno przechwytywania. Resztę stanowiły
walki kołowe i loty w szyku, ale niestety żadnego strzelania do celów latających. Było mniej
więcej dwa razy tyle pilotów co samolotów, więc kolejka do latania była długa.

Mobilizacja eskadry

24 sierpnia eskadra powróciła na macierzyste lotnisko Skniłów i rozpoczęła czynności

mobilizacyjne[4]. Gotowość bojową osiągnęła 25 sierpnia Gotowość operacyjną lwowski
dywizjon uzyskał 25 sierpnia 1939 roku. Przygotowania mobilizacyjne tak opisał mł. majster
woj. Józef Zubrzycki[12]:

Zgodnie z rozkazem MOB nasze samoloty miały być przerzucone na lotnisko pod Widzewem
k. Łodzi. Rozpoczęły się przygotowania do załadowania sprzętu na wagony kolejowe.
Panował olbrzymi ruch. U wszystkich uwidaczniało się napięcie nerwowe. W pewnej chwili
zauważyłem „ostre spięcie” między kolegami, grożące niepotrzebnymi kłopotami dla obydwu.
Aby temu zapobiec, podbiegłem, by zażegnać spór i wówczas ciężka belka spadła na moją
nogę, powodując kontuzję stopy. Przełożeni byli mocno zaaferowani organizacją transportu,
więc udało mi się uniknąć skierowania na leczenie i wycofania z akcji. Musiałem wykazać
dużo silnej woli, by ukrywać się z bólem. Myślę, że nie było to najrozsądniejsze z mojej strony,
gdyż kontuzja dawała mi się we znaki przez prawie rok i dopiero w Anglii mogłem ubrać
normalne, skórzane obuwie — do tej pory mogłem chodzić tylko w pantoflach.

26 sierpnia rzut kołowy dywizjonu odjechał transportem kolejowym do Lublinka. Po

wyładowaniu wyposażenie przewieziono na lotnisko Widzew–Ksawerów[8]. 31 sierpnia rzut
powietrzny przegrupował się na lotnisko alarmowe Basiówka k. Lwowa, skąd nastąpił odlot
na lotnisko Widzew z międzylądowaniem w Dęblinie. Przy lądowaniu ppor. Kazimierz
Rębalski rozbił samolot, który jeszcze w nocy odesłano do PZL–Okęcie w celu dokonania
naprawy[13].

Walki eskadry w kampanii wrześniowej

W kampanii wrześniowej 1939 walczyła w składzie III/ 6 dywizjonu myśliwskiego w ramach

lotnictwa Armii „Łódź”[14], operując początkowo z lotniska polowego Widzew-Ksawerów[15]
[16]
. 1 września od świtu czuwał w alar