De buitenzijde van de huid van kraakbeenvissen bevat huidtanden die homoloog zijn

aan de tanden van het gebit, met glazuur rond de dentine. Deze wekken wervels op
die de turbulentie verminderen en daarmee de weerstand verlagen en de haai ook
stiller maken. Het draagt ook bij aan het lotuseffect dat als anti-aanslagmiddel
fungeert.

Grote hamerhaaien zwemmen veel zijdelings met hoeken van zo'n 50 tot 75°, tot wel
90% van de tijd, ook tijdens het stijgen en dalen. De voorste rugvin is in
tegenstelling tot alle andere haaien groter dan de borstvinnen, zodat deze bij
zijdelings zwemmen met de bovenliggende borstvin en het lichaam de liftkracht kan
leveren die bij andere haaien alleen door het voorlichaam en in mindere mate de
borstvinnen wordt geleverd. Bij het zijdelings zwemmen is de spanwijdte groter, wat
meer liftkracht oplevert, zodat de invalshoek verkleind kan worden. Door het
kleiner worden van deze hoek neemt ook de geïnduceerde weerstand af. Doordat de
weerstand met zo'n 10% vermindert, neemt ook het energieverbruik af met zo'n 8%.
[10]

Voortplanting

De klaspers van de wobbegong.

De geslachtsorganen van mannelijke haaien (zogeheten klaspers) liggen tussen de
buikvinnen in. Tijdens copulatie klappen deze organen naar voren uit (soms een van
de twee) en penetreren de vrouwelijke cloaca (een spleetvormige opening in de buik
die dient voor urine, uitwerpselen en voortplanting). Mannetjes bijten zich daarbij
soms vast in de borstvin van het vrouwtje. Bij haaien vindt een paring met
inwendige bevruchting plaats. Er bestaan daarbij drie vormen van ontwikkeling voor
de geboorte. Sommigen haaisoorten (zoals de kathaai en hondshaai) zijn eierbarend.
Deze produceren enkele stevige eieren die in leerachtige zakjes zijn verpakt,
waarvan de draadvormige aanhangsels het zeewier of stenen omstrengelen.

De meeste haaien zijn eierlevendbarend; ze produceren levende jongen maar via een
embryo dat met een dooierzak is verbonden. Niet zelden eten deze embryo's de nog
onbevruchte eieren in de uterus van het moederdier op, zodat er minder jongen
worden geboren. Dit is oöfagie (letterlijk: eier-etend). De overlevers zijn direct
na de geboorte geduchte jagers. Sommige haaisoorten zijn levendbarend, zoals de
Carcharhinus (van de requiemhaaien) en de hamerhaaien (Sphyrna). Deze soorten
ontwikkelen net zoals zoogdieren een embryo met een placenta.

In vergelijking met de beenvissen, die meestal een enorme hoeveelheid eieren

(viskuit) produceren, hebben haaien betrekkelijk weinig nakomelingen. Het zijn
draagkrachtstrategen die de hoeveelheid nakomelingen afstemmen op draagkracht van
het milieu.

Haaien kunnen zich ongeslachtelijk voortplanten door parthenogenese: een

vrouwelijke haai kan nakomelingen krijgen zonder contact met een mannelijke haai.
[11]

Hybride

Haaienei tussen mossels

Een team van 10 Australische wetenschappers hebben voor het eerst hybride haaien
aan de kusten van Australië aangetroffen, met behulp van DNA-onderzoek en
willekeurig opvissen van exemplaren over 2.000 km kustlijn. 57 exemplaren bleken
daadwerkelijk een hybride te zijn. Het betreft een kruising tussen een Australische
zwartpunthaai en de zwartpunthaai. De Australische zwartpunthaai leeft vlak bij de
kust, uitsluitend in tropische wateren en is iets kleiner dan de verwante gewone
zwartpunthaai, die meer in diepere en koudere wateren leeft. De nakomelingen werden
echter 2.000 kilometer zuidelijker aangetroffen dan de tropische wateren. Het water
is er heel wat kouder, wat volgens de wetenschappers op kan wijzen dat haaien zich
aanpassen aan de opwarming van de Aarde. Mogelijk planten de hybridehaaien zich ook
voort.[12][13]

Zintuigen
Reuk
Haaien hebben een goed reukvermogen, waarbij sommige soorten in staat zijn een
miljoenste deel van bloed opgelost in zeewater te ruiken. Zij zijn als ware
"zwemmende neuzen". Haaien vinden hun prooi door zich te richten naar het neusgat
waar de geurstoffen van de prooi hun neus het eerst binnenkomen.[14]

De reukgebieden in de hersenen zijn bij haaien ook relatief sterk ontwikkeld.

Sommige soorten zoals de verpleegsterhaai hebben uitwendige baarddraden met tastzin
voor bepaalde stoffen, waarmee de reukzin wordt versterkt. Het reukvermogen wordt
vooral gebruikt om prooien op grote afstand te lokaliseren. Voor de korte afstand
wordt gebruikgemaakt van de hieronder beschreven zintuigsystemen.

Elektriciteit

Electrosensoren in de kop van een haai

Haaien beschikken over een subtiel vermogen om elektrische velden, veroorzaakt door
statische of bewegende objecten (zoals vissen of mensen) in hun directe omgeving te
detecteren. Dit gebeurt via kleine zintuigporiën in de kop, de zogenaamde Ampullen
van Lorenzini. Deze elektroreceptoren kunnen in aantal variëren van enkele
honderden tot enkele duizenden. Hiermee kunnen ook prooien die onder het zand
verborgen liggen worden opgespoord. Ook kunnen haaien voor oriëntatie en navigatie
gebruikmaken van veranderingen in het magnetisch veld veroorzaakt door
oceaanstromingen ten opzichte van het magnetisch veld van de aarde.

Ook voor verdere afstand gebruiken zij elektroreceptie om prooien te detecteren,

met het zogenaamde zijlijnorgaan. Voor de aanvalsfase echter is dit orgaan niet
nauwkeurig genoeg.

Zicht
In tegenstelling tot wat vaak werd aangenomen beschikken de meeste haaien over een
goed ontwikkeld gezichtsvermogen. De ogen van haaien zijn gelijk aan die van de
gewervelde dieren en hebben een netvlies (met staafjes en kegeltjes), ooglens en
hoornvlies. De ogen zijn echter aangepast aan de zee door middel van het tapetum
lucidum, een weefsel achter het netvlies dat we ook bij honden en katten
aantreffen. Het reflecteert licht terug naar het netvlies waardoor vooral het
gezichtsvermogen in donkere omgevingen wordt verscherpt. De ogen van haaien hebben
oogleden, maar deze knipperen niet omdat het omringende water de ogen reinigt. Zij
beschikken daarbij over een extra dik oogvlies, het zogeheten knipvlies of derde
ooglid dat de ogen bedekt als zij een prooi aanvallen of verorberen. Andere haaien
zoals de grote witte haai hebben dit membraan niet, maar rollen de ogen terug in de
oogkassen als zij hun prooi aanvallen.

Horen (trillingen)
De oren van haaien zijn veel eenvoudiger dan bij landdieren en bestaan uit kleine
openingen aan beide zijden van de kop die via een smal kanaal rechtstreeks met het
binnenoor zijn verbonden. Zij hebben geen trommelvlies, omdat het omringende water
uitstekend en zeer snel geluid geleidt. Voor oriëntatie op de kortere afstand wordt
gebruikgemaakt van de zijlijn aan de zijkant van het lichaam. Deze bestaat uit een
lange reeks kleine komvormige orgaantjes met haartjes waarmee kleine
drukverschillen veroorzaakt door beweging of vibraties in het water kunnen worden
opgepakt. Vooral trillingen in het gebied tussen 25-50 Hz worden waargenomen.
Haaien voelen hierdoor ook natuurrampen als een orkaan aankomen, door veranderingen
in de waterdruk te registreren. Ze vluchten dan naar dieper water, lang voordat de
orkaan schade aan kan richten. Ook als er onweer aankomt vluchten de haaien naar
dieper water.
Jacht
Haaien zijn de gevoeligste diersoort voor elektromagnetische straling. Dit komt
doordat ze speciale zintuigen hebben die gebruikt worden voor de detectie van de
elektrische velden die ontstaan bij spiercontracties en die door alle levende
vissen uitgezonden worden. Aangenomen wordt dat dit er soms voor zorgt dat haaien
(vissers)boten aanvallen omdat de reactie van de boot met het zoute zeewater tot
elektrische velden leidt die op die van prooivissen lijkt, hetzelfde geldt voor
onderzeese stroomkabels.

De vorm en het aantal van de tanden verschilt sterk per soort, evenals de kracht
van de kaakspieren. Een grote haai kan in zijn bek 3 ton druk uitoefenen per
vierkante centimeter. Dat komt overeen met een olifant die op een plek ter grootte
van een postzegel staat.

Levensverwachting
De meeste haaien bereiken een leeftijd van 20 tot 30 jaar, al zijn er enkele
haaiensoorten, zoals de walvishaai en de Groenlandse haai, die meer dan 100 jaar
oud kunnen worden. Deze laatste zijn zelfs de langstlevend gewervelden op Aarde,
onderzoekers vonden een vrouwtje van 400 jaar oud.[15] Deze haaien groeien zeer
langzaam en zijn pas na 150 jaar geslachtsrijp.[15]

Relatie met de mens

Watson and the Shark, John Singleton Copley, 1778

De kans dat een mens het leven laat door de aanval van een haai is ongelofelijk
klein. Baders en zwemmers in zee hebben een veel grotere kans om gedood te worden
door een dooskwal of door een octopus of een steenvis, zeeslang of zeekrokodil. De
haai staat helemaal onderaan een lijst van gevaarlijke dieren die mensen dodelijk
kunnen verwonden. De voor de mens gevaarlijk geachte soorten zijn (1) de witte haai
of mensenhaai (Carcharodon carcharias), (2) de tijgerhaai (Galeocerdo cuvier), (3)
de stierhaai (Carcharhinus leucas) en (4) de zandtijgerhaai (Carcharias taurus).
Deze vier haaien zijn goed voor 69% van alle aanvallen door haaien.[4]

Volgens het ISAF werden in de tienjarige periode van 2010 tot en met 2019 in totaal
779 niet-uitgelokte aanvallen gemeld en op juistheid onderzocht, waarvan 54 of 6,8%
met dodelijke afloop.[16]

Veel haaienaanvallen zijn het gevolg van een vergissing van de haai, die een
zwemmende mens voor een zeehond of ander prooidier aanziet. Ook kan het zijn dat
een mens zijn territorium binnentreedt. Dit gevaar bestaat met name tijdens de
schemering als de haai op zoek is naar voedsel. Over het algemeen zijn haaien niet
gevaarlijk als ze niet geprikkeld worden door bijvoorbeeld de geur van bloed. Veel
ongelukken zijn in het verleden veroorzaakt door sportduikers zonder duikapparatuur
die op vissen jagen met harpoenen. De spartelende of meegedragen bloedende vis
trekt dan haaien aan.

Het is goed mogelijk om te duiken met haaien zonder kooien mits ze niet worden
gevoederd en met respect worden behandeld. Voederen met dode vis wordt soms door
sportduikers en onderwaterfotografen toegepast om de haaien aan te lokken.
Vermoedelijk is veel angst voor de haai, met name bij kinderen, veroorzaakt door
films en tv-producties. De bekendste is de Jaws-serie waarin een witte haai een
strand onveilig maakt. In Deep Blue Sea worden reuzenhaaien gekweekt door
genetische manipulatie om stoffen uit de hersenen te winnen.

Opmerkelijk is dat de allergrootste haaiensoorten voor de mens ongevaarlijk zijn;

de walvishaai (Rhincodon typus, tot 13 meter), de reuzenhaai (Cetorhinus maximus,
tot 10 meter) en de reuzenbekhaai (Megachasma pelagios, tot 5 meter). Deze soorten
leven van kleine diertjes (plankton) die ze met de grote bek uit het water
filteren.

Haaien en zwemsport
De huid van de haai is niet (zoals bij beenvissen) bedekt met schubben, maar door
een opperhuid waarin kleine tandjes zitten van hetzelfde materiaal als de grote
tanden in de bek. Dit noemt men huidtandjes. Men heeft ontdekt dat het profiel van
de huidtandjes die op de flanken van de haai zitten, zorgen voor een grotere
snelheid. De profieltjes werken als een soort spoilers, ze voorkomen turbulenties
die anders remmend zouden werken. Dit verschijnsel werd toegepast in de zwemkleding
van topsporters.[4] Tijdens de Olympische Zomerspelen van 2000 in Sydney gingen
veel zwemmers van wereldklasse gekleed in deze pakken (fastskins), een soort
synthetische haaienhuid die de stromingsweerstand verlaagt. In 2010 verbood de FINA
het gebruik van deze zwempakken van fastskin.[17]

Bedreigde diersoort
De andere kant van de medaille is dat verschillende haaiensoorten dreigen uit te
sterven als gevolg van bijvangst door vangst in visnetten en in de
langelijnvisserij, en door finning: het afsnijden van haaienvinnen voor culinaire
doeleinden. Volgens een rapport van de IUCN is 32% van de in volle zee levende
soorten haaien en roggen bedreigd[18] en staan daarom op de internationale rode
lijst. Ook op de Nederlandse rode lijst staan twee soorten haaien (gevlekte gladde
haai en ruwe haai) en twee soorten roggen (gewone pijlstaartrog en stekelrog) die
voorkomen als bedreigde vissoorten in de Noordzee.

Recent onderzoek[19] in de Atlantische Oceaan toont aan dat vooral de grote

haaiensoorten in aantal drastisch afnemen. Uit dit onderzoek bleek dat de afname
voor soorten als bijvoorbeeld de tijgerhaai en hamerhaai meer dan 90% bedroeg.
Mogelijk leidt dit tot verschuivingen dieper in het ecosysteem.

Omdat haaien draagkrachtstrategen zijn, en daarin sterk verschillen met (gewone)

beenvissen, zijn ze extra gevoelig voor visserij. Door hun lage aantal nakomelingen
per individu, herstellen overbeviste populaties maar heel langzaam (of helemaal
niet).

De Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora

(CITES) vermeldt de volgende haaiensoorten in appendix II (diersoorten die niet
noodzakelijk bedreigd zijn, maar waarvan de internationale handel beheerd wordt om
gebruik te vermijden dat strijdig is met het behoud van de soort): reuzenhaai
(Cetorhinus maximus), walvishaai (Rhincodon typus), witte haai (Carcharodon
carcharias), oceanische witpunthaai (Carcharhinus longimanus), haringhaai (Lamna
nasus), geschulpte hamerhaai, (Sphyrna lewini), grote hamerhaai (Spyrna mokarran),
gladde hamerhaai (Sphyrna zygaena), zijdehaai (Carcharhinus falciformis) en
voshaaien (Alopias).[8]:335-336

Zie ook
Lijst van kraakbeenvissen
Haaienaanval
Fotogalerij
Een eicapsule van een verpleegstershaai
Een eicapsule van een verpleegstershaai

Gedroogde haaienvinnen in een Chinese apotheek

Gedroogde haaienvinnen in een Chinese apotheek

Een verpleegsterhaai
Een verpleegsterhaai

De grootste haai is de walvishaai

De grootste haai is de walvishaai
De witpuntrifhaai heeft witte vinpunten
De witpuntrifhaai heeft witte vinpunten

Een tand van de reusachtige uitgestorven Megalodon

Een tand van de reusachtige uitgestorven Megalodon

Bek van de tijgerhaai (Galeocerdo cuvier)

Bek van de tijgerhaai (Galeocerdo cuvier)
Literatuur
(en) Abel, Daniel C., Grubbs, R. Dean (2020), Shark Biology and Conservation.
Essentials for Educators, Students, and Enthusiasts. Johns Hopkins University
Press. ISBN 9781421438375.
Hass, H. (1974): Vissen der Wereld, Mossault
Noten
The Earliest Sharks. ReefQuest. Gearchiveerd op 1 juli 2021. Geraadpleegd op 15
juni 2021.
Martin, R. A., Geologic Time. ReefQuest. Geraadpleegd op 19 januari 2012.
IUCN Camhi, M., S. Fowler, J. Musick, A. Bräutigam & S. Fordham (1998). Sharks and
their Relatives. Ecology and Conservation. Occasional Paper of the IUCN Species
Survival Commission No. 20
S. Parker, 2009. Haaien. Tirion, Baarn ISBN 978-90-5210-777-6
Catalina Pimiento, Juan L. Cantalapiedra (2019). Evolutionary pathways toward
gigantism in sharks and rays. Evolution 73 (2): 588–599. PMID 30675721. DOI:
10.1111/evo.13680.
"Haaien komen in oceanen beneden 3.000 meter nauwelijks voor", nrc, 25 februari
2006. Gearchiveerd op 2 november 2021. Geraadpleegd op 18 december 2020.
Kriwet et al. (2009) Diversification trajectories and evolutionary life-history
traits in early sharks and batoids. Gearchiveerd op 19 juli 2023.
Abel; Grubbs (2020)
Wilga, C.D.; Lauder, G.V. (2002): 'Function of the heterocercal tail in sharks:
quantitative wake dynamics during steady horizontal swimming and vertical
maneuvering' in The Journal of Experimental Biology 205, p. 2365–2374
Payne, N.L.; Iosilevskii, G.; Barnett, A.; Fischer, C.; Graham, T.; Gleiss, A.C.;
Watanabe, Y.Y. (2016): 'Great hammerhead sharks swim on their side to reduce
transport costs' in Nature Communications, Volume 7. Gearchiveerd op 29 juli 2022.
(en) Reuters 'Virgin shark got pregnant in Virginia aquarium', 10 oktober 2008.
Gearchiveerd op 1 juni 2023.
Eerste hybride haaien aangetroffen nabij Australië. Knack (3 januari 2012).
Gearchiveerd op 17 april 2012. Geraadpleegd op 4 mei 2013.
(en) First-ever hybrid shark discovered off Australia. Washington Post (3 januari
2012). Gearchiveerd op 22 juni 2013. Geraadpleegd op 4 mei 2013.
Sharks Smell in Stereo, Steer to Unseen Prey. LiveScience (10 juni 2010).
(en) BBC 400-year-old Greenland shark ‘longest-living vertebrate’, 12 augustus
2016, geraadpleegd op 15 juni 2021. Gearchiveerd op 15 juni 2021.
(en) Florida Museum ISAF Worldwide Unprovoked Shark Attacks and Rate of Fatality],
geraadpleegd op 15 juni 2021. Gearchiveerd op 11 juni 2021.
news.bbc.com - Hi-tech suits banned from January. Gearchiveerd op 5 juni 2023.
Shark Alliance IUCN report
Myers e.a. (2007). Cascading effects of loss of Apex predatory sharks from a
Coastal Ocean, Science, 315.
Categorie: Haaien
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 29 feb 2024 om 07:53.
De tekst is beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk
delen, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de
gebruiksvoorwaarden voor meer informatie.
Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de Wikimedia Foundation, Inc., een
organisatie zonder winstoogmerk.