TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

ISSN 2354-1172
Tập 7, Số 2b, 2021

MỤC LỤC

Lời giới thiệu 158

Khoa Xã hội học: 30 năm đào tạo, nghiên cứu, hợp tác quốc tế và phục vụ cộng đồng

Trịnh Văn Tùng 163

Văn hóa ứng xử của con người trong không gian công cộng: Mấy vấn đề lý luận
cơ bản và khả năng ứng dụng trong phân tích đời sống xã hội Việt Nam hiện nay

Mai Linh 179

Thực trạng đào tạo thực hành công tác xã hội tại các trường đại học hiện nay

Hoàng Bá Thịnh, Hoàng Nguyễn Tử Khiêm 191

Quan điểm giới trong công tác xã hội

Nguyễn Hồi Loan 205

Mô hình hợp tác nhà chùa - doanh nghiệp - nhà nước trong bảo trợ trẻ em
và người cao tuổi có hoàn cảnh đặc biệt tại Chùa Phật Tích, tỉnh Bắc Ninh

Hoàng Thu Hương, Cù Thị Thanh Thúy, Nguyễn Thị Ngọc Anh 215
Sự tham gia tôn giáo tại đô thị: Những thách thức đối với người Công giáo di cư
ở Việt Nam hiện nay

Đào Thúy Hằng, Hoàng Thu Hương 227

Cơ sở trợ giúp xã hội thuộc tổ chức tôn giáo dành cho người cao tuổi:
Kinh nghiệm thế giới và thực tiễn Việt Nam

Đặng Kim Khánh Ly 238

Khả năng đáp ứng của các dịch vụ công tác xã hội bệnh viện với nhu cầu của người
bệnh tại bệnh viện tuyến trung ương và địa phương hiện nay

Nguyễn Thị Thái Lan 256

Thực trạng đào tạo nghề và hỗ trợ việc làm đối với thanh niên khuyết tật các dân tộc
thiểu số ở tỉnh Hoà Bình

Lương Bích Thủy 270

Một số hoạt động tự chăm sóc sức khoẻ của phụ nữ tuổi trung niên

Phạm Thị Minh Tâm 285

Tài sản sinh kế của hộ gia đình vùng ven đô thành phố Thái Bình hiện nay

Nguyễn Thái Bá, Phạm Văn Quyết 297

Mối liên hệ giữa việc sử dụng mạng xã hội với kết quả học tập của sinh viên
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn
Nguyễn Lan Nguyên 309
Việc sử dụng mạng xã hội Facebook với học tập và quan hệ gia đình của sinh viên
hiện nay

Nguyễn Thị Thu Hà, Đào Thúy Hằng 321

Các yếu tố ảnh hưởng tới hành vi tiêu dùng của sinh viên các trường đại học trên
địa bàn Thành phố Hà Nội trong thời kỳ hội nhập

Nguyễn Thị Kim Nhung 332

Các khía cạnh xã hội trong hoạt động quản lý rác thải sinh hoạt tại đô thị Việt Nam

Nguyễn Thị Lan 349

Thách thức đối với cộng đồng dân tộc thiểu số ở Việt Nam hiện nay trong ứng phó
với biến đổi khí hậu và suy thoái môi trường

Nguyễn Tuấn Anh 363

Vấn đề xã hội, phát triển xã hội, quản lý phát triển xã hội

TÓM TẮT BẰNG TIẾNG ANH 374

 VNU-JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND HUMANITIES
ISSN 2354-1172
Volume 7, Number 2b, 2021

CONTENTS

Introduction 158
Faculty of Sociology: 30 Years of Training, Research, International Cooperation
and Serving Community

Trinh Van Tung 163

Manners in Public Space - Some Basic Theoretical Issues and Applicability in Analyzing
Current Vietnamese Social Life

Mai Linh 179

The Current Situation of Practical Training in Social Work at Universities

Hoang Ba Thinh, Hoang Nguyen Tu Khiem 191

Gender Perspective in Social Work

Nguyen Hoi Loan 205

The Collaborating Model amongst Pagodas, Enterprises and the State in Protecting Children
and the Elderly with Special Circumstances in Phat Tich Temple, Bac Ninh Province

Hoang Thu Huong, Cu Thi Thanh Thuy, Nguyen Thi Ngoc Anh 215
Religious Participation in Urban Areas: Challenges for Catholic Migrants
in Vietnam Today

Dao Thuy Hang, Hoang Thu Huong 227

Faith-based Social Assistance Establishments for the Elderly: Global Experience
and Reality in Vietnam

Dang Kim Khanh Ly 238

Social Work Services in Hospitals in Response to Patient Demands in National
and Local Hospitals Today

Nguyen Thi Thai Lan 256

The Status of Vocational Training and Job Seeking Support for Ethnic Minority Youth
with Disabilities in Hoa Binh Province

Luong Bich Thuy 270

Some Self-care Activities of Middle-aged Women

Pham Thi Minh Tam 285

Livelihood Assets of Households in Peri-urban Areas of Thai Binh City Today

Nguyen Thai Ba, Pham Van Quyet 297

The Relationship between the Use of Social Networking Sites and Students’ Learning
Outcomes (University of Social Sciences and Humanities, VNU)
Nguyen Lan Nguyen 309
The Use of Facebook and Vietnamese Students’ Study and Family Relations Today

Nguyen Thi Thu Ha, Dao Thuy Hang 321

Factors Affecting Consumption Behavior of Student Learning at Universities in Hanoi
in the Integration Period

Nguyen Thi Kim Nhung 332

Social Dimensions in Domestic Waste Management in Urban Areas:
The Case of Hanoi, Vietnam

Nguyen Thi Lan 349

Challenges of Vietnamese Ethnic Minority Communities towards Climate Change
and Environmental Degradation

Nguyen Tuan Anh 363

Social Issues, Social Development and Social Development Management

ABSTRACTS IN ENGLISH 374

Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 7, Số 2b (2021) 215-226

Sự tham gia tôn giáo tại đô thị: Những thách thức đối với
người Công giáo di cư ở Việt Nam hiện nay

Hoàng Thu Hương*, Cù Thị Thanh Thúy**, Nguyễn Thị Ngọc Anh***
Tóm tắt: Tôn giáo được coi là một nguồn lực tâm lý, xã hội và tinh thần cho bộ phận
không nhỏ người Công giáo di cư ở các thành phố lớn vì mục tiêu học tập hoặc lập nghiệp.
Chuyển đổi nơi cư trú đồng thời là chuyển đổi nơi sinh hoạt tôn giáo đã đặt ra những câu
hỏi về sự tham gia tôn giáo sau di cư của người Công giáo cũng như những khó khăn,
thách thức mà người Công giáo đối diện khi duy trì đời sống đạo của mình. Dựa trên số
liệu điều tra về người di cư Công giáo tại ba thành phố đại diện cho các đặc điểm đô thị
hóa khác nhau, bao gồm Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh và thành phố Biên Hòa, bài viết
đã làm rõ mức độ tham gia tôn giáo của người Công giáo di cư tại các đô thị, đồng thời
phân tích các thách thức đặt ra đối với sự tham gia tôn giáo của họ gồm: sự thay đổi môi
trường sống, thái độ của cộng đồng tôn giáo tại đô thị và sự tự nhận dạng của người Công
giáo di cư.
Từ khóa: Công giáo; sự tham gia tôn giáo; nghi lễ tôn giáo; người di cư.
Ngày nhận 20/8/2021; ngày chỉnh sửa 13/9/2021; ngày chấp nhận đăng 30/10/2021

DOI: https://doi.org/10.33100/tckhxhnv7.2b.HoangThuHuong.vcs

1. Đặt vấn đề xã hội của người di cư, mà còn tác động cả


Sau ba thập kỷ (1989-2009) tỷ lệ di cư
nội địa liên tục tăng, di cư ở Việt Nam đang
có dấu hiệu giảm. Sự biến đổi này có mối
liên hệ mật thiết với quá trình phát triển kinh
tế - xã hội. Trong bối cảnh nền kinh tế Việt
Nam có sự tăng trưởng mạnh mẽ, cùng với
đó là quá trình đô thị hóa, nên khoảng cách
kinh tế giữa các khu vực, vùng, miền đã dần
được thu hẹp và “người di cư có xu hướng
lựa chọn điểm đến trong phạm vi quen thuộc
của họ” (Ban chỉ đạo Tổng điều tra Dân số
và Nhà ở Trung ương 2019: 100). Tuy vậy,
sự dịch chuyển về mặt địa lý kéo theo những
biến đổi không chỉ trong đời sống kinh tế -

Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQG
Hà Nội; email: huonght.ussh@gmail.com
**
Trường Đại học Công đoàn
***
Nữ tu Công giáo, Giáo xứ Cổ Nhuế, Hà Nội.
215
tới đời sống văn hóa, tinh thần của họ.
Mối quan hệ giữa tôn giáo và di cư nội
địa trong quá trình đô thị hóa đã được ghi
nhận trong một số nghiên cứu ở Trung
Quốc. Quá trình đô thị hóa ở Trung quốc đã
kéo theo sự phát triển của các nhà thờ ở khu
vực đô thị để tiếp nhận những Kitô hữu mới
di cư tới các thành phố (Huang 2014). Bên
cạnh đó, sự tham gia tôn giáo cũng có tác
động tới việc tạo dựng vốn xã hội cho các
nhóm xã hội bên lề như người di cư (Niu và
cộng sự 2018). Cũng tương tự như Trung
Quốc, đứng trước quá trình đô thị hóa mạnh
mẽ, dòng di cư nông thôn - đô thị phát triển
đã làm nảy sinh vấn đề nghiên cứu về mối
quan hệ giữa tôn giáo và di cư nội địa ở Việt
Nam. Các nghiên cứu về di cư ở Việt Nam
cho đến nay hầu như không dành mối quan
tâm cho biến số tôn giáo. Gần đây, khía
 Hoàng Thu Hương và cộng sự / Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 7, Số 2b (2021) 215-226 216
cạnh biến đổi tôn giáo của người di cư đã
thu hút được sự quan tâm của một số nhà
nghiên cứu như nghiên cứu về xu hướng
biến đổi tôn giáo của người H’Mông di cư
vào Tây Nguyên (Đoàn Đức Phương 2015;
Phạm Văn Dương và cộng sự, 2017; Vũ Thị
Hà và cộng sự 2016), về sự phát triển đạo
Tin Lành ở Tây Nguyên do ảnh hưởng của
quá trình di cư (Ngô Quốc Đông 2015), thực
hành tôn giáo của người Công giáo di cư
(Hoàng Thu Hương và cộng sự 2019;
Nguyễn Thị Ngọc Anh 2018). Đến nay,
những thách thức đối với đời sống tôn giáo
của người di cư ở khu vực đô thị ở Việt
Nam vẫn là một khoảng trống trong nghiên
cứu.
Du nhập vào Việt Nam từ thế kỷ XVI,
gắn liền với quá trình truyền giáo của các
giáo sĩ Phương Tây, Công giáo Việt Nam đã
trải qua nhiều giai đoạn thăng trầm. Sau khi
đất nước thống nhất, với sự hình thành của
Hội đồng Giám mục Việt Nam (1980), Công
giáo đã bắt đầu một giai đoạn phát triển mới
“sống Phúc Âm giữa lòng dân tộc”. Từ một
tôn giáo ngoại lai, dần dần trở thành tôn giáo
có vị trí thứ hai chỉ sau Phật giáo và tới năm
2019, lần đầu tiên số liệu thống kê chính
thức từ Tổng điều tra dân số và nhà ở đã ghi
nhận Công giáo là tôn giáo có số tín đồ đông
nhất trong tổng số 16 tôn giáo ở Việt Nam.
Theo đó, số tín đồ Công giáo là 5,9 triệu
người (chiếm 44,6% số người theo tôn giáo)
vượt qua Phật giáo là 4,6 triệu tín đồ (chiếm
35,0% số người theo tôn giáo). Kết quả tổng
điều tra dân số cho thấy số tín đồ Công giáo
vẫn tập trung chủ yếu ở khu vực nông thôn
(68,0%) (Tổng cục Thống kê 2020). Điều
này cho thấy người Công giáo di cư ở khu
vực đô thị là nhóm thiểu số. Là một nhóm
dễ bị tổn thương, người Công giáo di cư
không chỉ đối diện với những khó khăn về
đời sống kinh tế xã hội ở nơi đến mà còn đối
diện với thách thức để duy trì đời sống đạo
của mình.
Sự tham gia tôn giáo của người Công
giáo di cư đã trở thành một trong các vấn đề
được giáo hội đặc biệt quan tâm. Theo giáo
lý và giáo luật Công giáo, mỗi tín đồ có bổn
phận phải giữ về mặt đạo đức cũng như nghi
lễ, do đó dù di chuyển tới bất cứ nơi nào,
người Công giáo cần tiếp tục duy trì đời
sống đức tin của mình bằng việc thực hành
đầy đủ các nghi lễ tôn giáo theo giáo luật.
Việc tách khỏi cộng đồng quen thuộc, gia
nhập vào một cộng đồng mới có ảnh hưởng
tới việc duy trì sự tham gia tôn giáo của
người Công giáo di cư. Hội đồng Giám mục
Việt Nam đã nhận định rằng, di cư đã có tác
động tới cả cộng đồng nơi đi và nơi đến
“Nhiều giáo xứ tại nông thôn không còn đủ
nhân lực cho những sinh hoạt của cộng
đoàn. Ngược lại, nhiều giáo xứ nơi thành thị
lại quá tải trong công tác mục vụ” (Hoàng
Anh 2015).Từ năm 2007 đến nay, việc chăm
sóc mục vụ cho người di cư đã trở thành
hoạt động chính thức tại các giáo xứ, người
Công giáo di cư đã được tạo môi trường sinh
hoạt và nhận được sự trợ giúp từ cộng đồng
những người đồng đạo.
Một số nghiên cứu trên thế giới đã chỉ ra,
di cư làm biến đổi chiều cạnh thực hành tôn
giáo (Abdurehim 2015; Eraliev 2018), sự
tham gia tôn giáo của người di cư chịu sự
tác động của đặc trưng tôn giáo của chính họ
cũng như tính tôn giáo của cộng đồng nơi
đến (Saunders và cộng sự 2016; Tubergen
và cộng sự 2011). Ở Việt Nam, những yếu
tố ảnh hưởng tới sự tham gia tôn giáo của
người di cư ít được chú ý. Trong bối cảnh
mối quan hệ giữa di cư và tôn giáo đã được
ghi nhận trong nhiều nghiên cứu trên thế
giới và còn khoảng trống ở Việt Nam, cũng
như trước thực tế người Công giáo di cư ở
đô thị là nhóm thiểu số, nghiên cứu này
hướng đến tìm hiểu sự tham gia tôn giáo tại
đô thị của người Công giáo di cư và bàn
luận về các thách thức đối với sự tham gia
tôn giáo của họ.
217 Hoàng Thu Hương và cộng sự / Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 7, Số 2b (2021) 215-226
2. Phương pháp nghiên cứu
Những dữ liệu phục vụ bài viết này bao
gồm các dữ liệu thứ cấp thu thập từ các
nghiên cứu đã có về người Công giáo di cư
và các dữ liệu sơ cấp từ khảo sát bằng bảng
hỏi của đề tài “Đặc điểm và sự biến đổi sinh
hoạt tôn giáo của người Công giáo di cư
trong quá trình đô thị hóa ở Việt Nam hiện
nay” do Quỹ Phát triển Khoa học và Công
nghệ quốc gia tài trợ thực hiện năm 2019
(mã số 504.01-2019.01). Nghiên cứu này
được thực hiện tại 3 thành phố: Hà Nội,
Thành phố Hồ Chí Minh và Biên Hòa (tỉnh
Đồng Nai) có các đặc trưng khác nhau về
kinh tế, xã hội và tôn giáo. Cụ thể, bài viết
phân tích dữ liệu định lượng từ 856 người
Công giáo di cư bao gồm cả cả di cư nội đô
và di cư từ tỉnh/thành phố khác đến và dữ
liệu định tính bao gồm 10 phỏng vấn sâu
(PVS) và 2 thảo luận nhóm với người Công
giáo di cư.
3. Một số khái niệm và đo lường khái
niệm
Người Công giáo di cư: Di cư đề cập đến
sự dịch chuyển nơi cư trú của con người.
Tuy vậy, xác định người di cư lại tùy thuộc
vào cách định nghĩa. Các cuộc điều tra quy
mô lớn về di cư ở Việt Nam (2004, 2009,
2015, 2019) cũng không hoàn toàn thống
nhất về cách thức thống kê di cư. Trong khi
đó, đối với cộng đồng Công giáo thì những
cộng đồng Công giáo được xây dựng từ
cuộc di cư 1954-1955 đến nay vẫn xác nhận
mình là người di cư. Hiện nay, Giáo hội coi
người di cư là “người đã rời khỏi hay tạm
rời khỏi nơi cư trú hoặc quê quán của mình
để đến địa phương khác, vì lý do học tập,
lao động hay những điều kiện sống khác”
(Ủy ban mục vụ Di dân 2017). Với quan
điểm của Công giáo, người di cư là những
người có nơi ở hiện tại khác với quê quán.
Quan điểm này rất khác với quan điểm của
các cuộc điều tra di cư ở Việt Nam, thường
xác định mốc thời gian di cư từ một tháng
trở lên tới 5 năm tính đến thời điểm điều tra
(GSO, UNDP 2016; Tổng cục Thống kê
2011; Tổng cục Thống kê, Quỹ Dân số Liên
hợp quốc 2006). Nghiên cứu về di cư theo
vùng, Stump (1984) xác định di cư theo
vùng là người có nơi cư trú tại thời điểm
phỏng vấn khác với nơi cư trú khi họ 16
tuổi. Cân nhắc các cách định nghĩa về di cư
và quan điểm của Công giáo về người di cư,
nghiên cứu này xác định người Công giáo di
cư là những người đã trải qua nghi thức Rửa
tội của Công giáo và có nơi cư trú tại thời
điểm phỏng vấn khác với nơi cư trú của họ
khi họ dưới 15 tuổi.
Sự tham gia tôn giáo: sự tham gia tôn
giáo thường được đo lường qua tần suất
tham dự các nghi lễ (Connor 2009; Hurh và
cộng sự 2016; Zhou 2013). Trong nghiên
cứu này, sự tham gia tôn giáo của người
Công giáo di cư được đo lường qua mức độ
thực hành các nghi lễ theo quy định của Bộ
giáo luật dành cho người Công giáo. Cụ thể,
các chiều cạnh thực hành nghi lễ của người
Công giáo di cư bao gồm: i. Cầu nguyện
được đánh giá qua nhiều mức độ như nhiều
lần/ngày, 1 lần/ngày, vài lần/tuần, vài
lần/tháng, không bao giờ; ii. Tham dự lễ
Chủ nhật ít nhất 1 lần/tuần; 1-3 lần/tháng,
vài lần/năm; không bao giờ; iii. Tham dự lễ
trọng có các mức độ như tham dự đầy đủ,
vắng từ 1-2 thánh lễ, vắng nhiều hơn 2 thánh
lễ, và không bao giờ tham gia; iv. Bí tích
Thánh thể có các mức độ như nhiều hơn 1
lần/tuần, 1 lần/tuần, 1-3 lần/tháng, vài lần
trong năm, hầu như không bao giờ; v. Lãnh
nhận Bí tích hòa giải: vài lần trong năm, 1
năm/lần, hầu như không bao giờ.
Từ các thang đo lường trên, căn cứ theo
Giáo luật Công giáo yêu cầu thực hành nghi
lễ đối với giáo dân, trong nghiên cứu này
 Hoàng Thu Hương và cộng sự / Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 7, Số 2b (2021) 215-226 218
chúng tôi đã mã hóa lại mỗi chiều cạnh thực
hành nghi lễ thành hai mức độ: thực hiện
theo đúng giáo luật (tương ứng 1 điểm) và
thực hiện chưa đúng theo giáo luật (tương
ứng 0 điểm). Trong đó, cầu nguyện theo
đúng giáo luật là ít nhất 1 lần/ngày, tham dự
lễ Chủ nhật ít nhất 1 lần/tuần, tham dự đầy
đủ các lễ quan trọng trong 1 năm, lãnh nhận
Bí tích Hòa giải ít nhất 1 lần/năm. Từ đó,
biến số mới về tổng mức độ thực hành tôn
giáo được cộng lại từ 5 biến thực hành các
nghi lễ tôn giáo nêu trên thành thang đo 5
điểm, với 5 là mức độ thực hành đầy đủ các
nghi lễ theo đúng giáo luật .
4. Kết quả nghiên cứu
4.1. Mức độ tham gia tôn giáo của người Công
giáo di cư tại các đô thị
Kết quả khảo sát mức độ tham gia tôn
giáo của người Công giáo di cư tại các đô
Bảng 1: Mức độ thực hành đầy đủ các nghi lễ tôn giáo của người Công giáo di cư tại các đô thị
STT Loại nghi lễ
1. Cầu nguyện hàng ngày
2. Lễ Chủ nhật
3. Các lễ trọng trong năm
4. Lãnh nhận Bí tích Thánh thể
5. Lãnh nhận Bí tích Hòa giải
(Nguồn: Dữ liệu khảo sát đề tài Nafosted 504.01-2019.01)
Có thể phân chia các loại hình nghi lễ
Công giáo thành 4 loại theo tần suất thực
hành (theo ngày, theo tuần, theo tháng, theo
năm), trong đó đặc biệt quan trọng nhấn
mạnh những nghi lễ thực hành theo tuần (đi
lễ Chủ nhật). Theo quan điểm của đạo Công
giáo, Thánh Lễ ngày Chủ nhật là trung tâm
và cao điểm nhất của đời sống đạo: “Người
ta được nhiều công phúc khi dự lễ sốt sắng
hơn, khi người ta bố thí tất cả của cải mình
có cho người nghèo, và hơn đi hành hương
thị cho thấy chỉ có 15,4% người Công giáo
di cư thực hành đầy đủ các nghi lễ tôn giáo
ở nơi đến, trong khi có tới 84,6% không
thực hành đầy đủ (với mức điểm từ 1- 4).
Người Công giáo di cư thường duy trì sự
tham gia tôn giáo của mình ở mức 3/5 (với
Mode sự tham gia tôn giáo = Median sự tham gia tôn giáo
= 3, Mean = 3,3 (Độ lệch chuẩn
(Std.D)=1,01)). Hai loại nghi lễ lãnh nhận
Bí tích Thánh thể và lãnh nhận Bí tích Hòa
giải được hầu hết người Công giáo di cư
thực hiện, tiếp đó là 65,1% người được hỏi
đã tham dự đầy đủ các lễ trọng trong năm.
Cầu nguyện hàng ngày và tham dự lễ Chủ
nhật là hai loại nghi lễ có tỷ lệ người Công
giáo di cư tham gia thấp nhất.
Tần số Phần trăm
368 43,1
253 29,6
556 65,1
823 96,7
845 98,7
trên khắp thế giới; người Công giáo khôn
ngoan là người biết say mê thánh lễ, không
bỏ lễ Chủ nhật, đi lễ là đi cho mình” (Khích
Nguyễn 2020). Do đó, chỉ với 29,6% số
người di cư được hỏi trả lời đã tham dự đầy
đủ các nghi lễ ngày Chủ nhật, 70,4% không
tham dự đầy đủ cho thấy khuynh hướng khó
đảm bảo được việc thực hành đầy đủ các
nghi lễ thường xuyên theo quy định của giáo
luật của người Công giáo di cư. Phân tích kỹ
hơn về mức độ thực hành tôn giáo ở hai loại
219 Hoàng Thu Hương và cộng sự / Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 7, Số 2b (2021) 215-226

hình: di cư nội đô và di cư từ tỉnh/thành phố mức độ thực hành tôn giáo thấp hơn so với
khác đến. Kết quả cho thấy, di cư nội đô có loại hình di cư từ tỉnh/thành phố khác đến.

Bảng 2: Mối quan hệ giữa loại hình di cư và mức độ tham gia tôn giáo của người Công giáo di cư
Di cư từ tỉnh/thành phố
Di cư nội đô t(847) p
khác đến
Giá trị Độ lệch Giá trị trung
Độ lệch chuẩn
trung bình chuẩn bình
(Std.D)
(Mean) (Std.D) (Mean)
Mức độ tham gia tôn giáo 3,17 0,98 3,39 1,01 2,85 0,005
(Nguồn: Dữ liệu khảo sát đề tài Nafosted 504.01-2019.01)
Mức độ tham gia tôn giáo có mối quan giáo di cư từ tỉnh/thành phố khác đến. “Nếu
hệ với loại hình di cư và kết quả cho thấy di ở quê, anh là người chăm chỉ siêng năng,
cư nội đô có mức tham gia tôn giáo thấp hơn tham gia đầy đủ các nghi lễ, thì thường ra
(Mean=3,17) di cư từ các tỉnh thành phố ngoài Hà Nội anh cũng chăm chỉ thực hiện
khác đến (Mean=3,39). Lý giải điều này bổn phận đó. Tất nhiên cũng có một bộ phận
được gợi mở từ những dữ liệu phản ảnh bản xao nhẵng, nhưng nói chung đã sùng đạo thì
sắc tôn giáo của người di cư. So với nhóm đi đâu cũng phải tìm nhà thờ để đi lễ, chứ
người Công giáo di cư nội đô, nhóm người không thể bỏ được” (PVS, Nam, 30 tuổi,
Công giáo di cư từ tỉnh/thành phố khác giáo xứ Trung Trí - Hà Nội). Tuy nhiên, bản
thường “ra đi” từ những giáo xứ - mà họ cho tính tôn giáo này có xu hướng giảm dần theo
rằng “sùng đạo” hơn. Do đó, tính chất “sùng thời gian, khi nhóm người di cư trên 5 năm
đạo” và thói quen thực hành tôn giáo của có mức độ thực hành nghi lễ tôn giáo ít đầy
giáo xứ quê hương đã tạo nên bản tính tôn đủ hơn.
giáo sâu sắc hơn cho những người Công

Bảng 3: Mối quan hệ giữa thời gian di cư và mức độ tham gia tôn giáo của người Công giáo di cư
Di cư hơn 5 năm Di cư trong vòng 5 năm
Giá trị Giá trị
Độ lệch
trung trung Độ lệch chuẩn t(847) p
chuẩn
bình bình (Std.D)
(Std.D)
(Mean) (Mean)
Mức độ tham gia tôn giáo 3,26 0,97 3,41 1,05 2,05 0,04
(Nguồn: Dữ liệu khảo sát đề tài Nafosted 504.01-2019.01)
Thời gian di cư có mối quan hệ với mức là vì công việc. “Đối với nhiều người di cư,
độ tham gia tôn giáo, những người di cư họ lên Hà Nội làm việc hay học tập, không
ngắn hạn khi lên các thành phố lớn vẫn giữ nhà cửa, chưa có gia đình, không ai quản lý
được các nếp đạo, trong khi những người di nhắc nhở, dần dần theo thời gian nhiều bạn
cư lâu năm mức độ thực hành tôn giáo có xu bỏ bê không còn thường xuyên đi lễ” (PVS,
hướng suy giảm. Điều này góp phần lý giải Linh mục, 45 tuổi, Hà Nội). Tình trạng suy
thêm dữ liệu khảo sát khi có 32,8% số người giảm thực hành tôn giáo của người di cư cho
di cư được hỏi trả lời là có quen biết những thấy “những khủng hoảng trong đời sống
người Công giáo sau khi di cư có khuynh đạo, họ bị khủng hoảng trong việc lựa chọn
hướng “nhạt đạo” với nguyên nhân chủ yếu những chiến lược sống, có những xung đột
 Hoàng Thu Hương và cộng sự / Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 7, Số 2b (2021) 215-226 220
nội tâm giữa niềm tin tín ngưỡng và nhu cầu
riêng của bản thân. Vì vậy, viêc lựa chọn lối
sống của người giáo dân Công giáo để vừa
duy trì bản sắc cộng đồng truyền thống, vừa
đáp ứng nhu cầu riêng tư bản thân là một
thách thức nội tâm đối với người di cư trong
đời sống xã hội hiện nay” (Bạch Vân và
cộng sự 2016: 52).
Tóm lại, việc thực hành đầy đủ các bổn
phận tôn giáo của người Công giáo di cư là
một yêu cầu không dễ dàng thực hiện. Đời
sống đô thị với những thay đổi về hoàn
cảnh, môi trường, điều kiện sống, sự chấp
nhận, thái độ của cộng đồng tôn giáo bản
địa, cùng với việc rời xa cộng đồng tôn giáo
quê hương, gia nhập vào cộng đồng tôn giáo
mới, làm cho người di cư phải tự nhận diện
lại bản sắc tôn giáo của mình đang là những
thách thức không nhỏ phải vượt qua để có
thể có được “sự trưởng thành về niềm tin tôn
giáo”.
4.2. Thách thức đối với sự tham gia tôn
giáo tại đô thị của người Công giáo di cư
Trần Cao Khải (2019) cho rằng có ba
nguyên nhân chính để người Công giáo nói
chung và người di cư nói riêng “lơ là” đời
sống tôn giáo: i. Do những ràng buộc của
đời sống vật chất, vấn đề “cơm - áo - gạo -
tiền” đã chi phối toàn bộ cuộc sống của
người Công giáo; ii. Do nhiều người chỉ
quan tâm giữ đạo một cách hình
thức, theo thói quen và theo nếp cũ, họ nghĩ
rằng làm một vài việc theo luật buộc là đủ,
là yên tâm “mình có đạo; iii. Do còn thiếu
linh mục - những người chăm sóc mục vụ
cho người Công giáo di cư. Dữ liệu khảo sát
của nghiên cứu này dường như ủng hộ luận
điểm thứ hai của Trần Cao Khải về nguyên
nhân người di cư lơ là đời sống tôn giáo. Kết
quả nghiên cứu cho thấy người Công giáo di
cư đã duy trì tốt các loại nghi lễ mang tính
thời điểm (các lễ trọng, lãnh nhận Bí tích
Thánh thể, lãnh nhận Bí tích Hòa giải), ít
duy trì được sự tham gia các nghi lễ thường
xuyên. Phải chăng đây là minh chứng cho
thấy việc duy trì sự tham gia ở mức độ trên
trung bình như vậy đủ khiến người Công
giáo di cư yên tâm được rằng mình đã duy
trì được đời sống đạo? Phân tích các dữ liệu
định tính đã cho thấy có 3 thách thức đối với
sự tham gia tôn giáo của người Công giáo di
cư gồm có: sự thay đổi môi trường sống,
thái độ của cộng đồng tôn giáo nơi đến và sự
tự nhận dạng của người Công giáo di cư.
Sự thay đổi môi trường sống
Thay đổi môi trường sống đặt ra nhiều
thách thức trong cuộc sống của người Công
giáo di cư và tác động tới sự tham gia tôn
giáo của họ. Người trong cuộc đã từng chia
sẻ trên báo Hiệp thông của Hội đồng Giáo
mục Việt Nam rằng do áp lực kinh tế như
điều kiện sống khó khăn, chưa đảm bảo chất
lượng cuộc sống, do trách nhiệm đối với quê
nhà và những bất công của xã hội khiến họ
cảm thấy chơi vơi trong cuộc sống ở thành
thị (Bạch Vân và cộng sự 2016: 50). Trước
di cư, sống đạo là sống đời sống của cộng
đồng xã hội, thì sau khi rời quê hương, sống
đạo trở thành vấn đề cá nhân, buộc họ phải
tự quản lý việc thực hành tôn giáo của mình
trước những cám dỗ mới của một môi
trường xa lạ với nhiều áp lực về kinh tế,
công việc. “Nếu trong môi trường giáo xứ
quê hương truyền thống mang tính chất
đồng đạo cùng nằm trong một quy chuẩn
nhất định, yếu tố cộng đồng tác động đến
mọi khía cạnh của đời sống người giáo dân
vì vậy, xây dựng một đời sống riêng tư là
điều khó khăn. Nhưng khi người giáo dân
rời khỏi cộng đồng này, họ bước vào tiến
trình trải nghiệm cá nhân trong một môi
trường mới. Bước chuyển từ xã hội đơn văn
hóa, sang xã hội đa văn hóa sẽ cho người
giáo dân di cư có một nhận thức mới về đời
sống đạo bằng chính trải nghiệm của cá
nhân mà còn gọi là “sự trưởng thành về đức
tin” (Bạch Vân và cộng sự 2016: 51).
221 Hoàng Thu Hương và cộng sự / Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 7, Số 2b (2021) 215-226
Kết quả nghiên cứu cũng ghi nhận
nguyên nhân sao nhãng đời sống tôn giáo tại
nơi đến do sự tách khỏi cộng đồng tôn giáo
quen thuộc: “Từ ngày lên đây em bỏ lễ
nhiều, vì cơm áo gạo tiền, công việc bận
rộn. Ở đây đức tin không vững chắc bằng
khi còn ở nhà với cha mẹ, lên Hà Nội không
ai quan tâm, không có ai quản mình, mình tự
quản mình nên chểnh mảng” (PVS, Nam, 35
tuổi, kinh doanh tự do).
Thay đổi môi trường sống, kéo theo
những áp lực về kinh tế, công việc như công
việc tự do không có ngày nghỉ, khối lượng
công việc lớn, di chuyển nhiều, do cuối tuần
là ngày mang lại thu nhập chủ yếu, v.v. làm
cho nhiều người Công giáo di cư không thể
chu toàn bổn phận tôn giáo. “Do công việc
bận rộn, thêm nữa khi nghỉ việc lại bị trừ
lương, nên nhiều khi không đi lễ nhà thờ
được. Công việc nhiều khi rất khó thu xếp,
có khi ngày trong tuần thì ít việc, nhưng
cuối tuần lại bận lắm” (PVS, Nam, 30 tuổi,
kinh doanh bất động sản). “Người Công
giáo di cư thường là do mưu sinh, do vấn đề
kinh tế, vấn đề cuộc sống nên mới bỏ quê
hương đến một nơi khác để sinh sống; do
đó, họ thường ưu tiên công việc hơn là đi lễ
nhà thờ, nhiều khi muốn đi, nhưng ngại xin
nghỉ, thậm chí nhiều người chủ không sẵn
sàng cho nghỉ, xin nghỉ nhiều cũng ngại, nên
thôi ở nhà đọc kinh cầu nguyện, v.v..” (PVS,
Nữ, 50 tuổi, trông trẻ).
Đối diện với thách thức về sự thay đổi
môi trường sống, để giảm thiểu những khó
khăn do hoàn cảnh mang lại, người Công
giáo di cư quy tụ nhau lại trong một môi
trường sống. Hay nói cách khác, họ cố gắng
“tái hiện lại” môi trường sống quê hương tại
nơi ở mới. “Vì cuộc sống mưu sinh và người
Công giáo đã bỏ quê hương, gia đình, xóm
làng vào đây (Thành phố Hồ Chí Minh) làm
ăn sinh sống. Họ thường tìm một khu vực
sinh sống có những người cùng quê hương,
cùng những xứ đạo quê nhà để trở thành một
xóm trọ có làng xóm, có người thân quen,
v.v.. Các khu nhà trọ này tập trung nhiều
trên địa bàn đường Phạm Thế Hiển, Quận 8
hoặc khu vực các Giáo xứ Bến Hải, Bến Cát
thuộc Quận Gò Vấp, hay khu vực đường Lê
Đức Thọ là khu ở trọ tập trung nhiều anh chị
em Công giáo di cư đến từ giáo phận Phát
diệm, Bùi chu, Thái bình, v.v.. Hay những
người con của Vinh thuộc các tỉnh Nghệ An,
Hà Tĩnh, Quảng Bình, v.v. thì thường tập
trung gần các Giáo xứ Xuân hiệp, Khiết tâm,
Tam hải và khu vực Dĩ an, Bến cát của tỉnh
Bình Dương” (Hội đồng Giám mục Việt
Nam 2016: 53). “Đối với người Công giáo
di cư, một trong nhưng tiêu chí lựa chọn nơi
ở là gần với nhà thờ, vì họ muốn gần gũi với
nơi đó, vì nhiều lí do, nhưng theo tôi vì để
tiện cho sinh hoạt tôn giáo, nhưng đồng thời
cũng mang lại tâm lý yên tâm khi được gần
gũi với Thiên Chúa khi phải đến một nơi xa
lạ để sinh sống và làm việc” (PVS, Nữ, viên
chức, 39 tuổi).
Tóm lại, đối với người Công giáo di cư
những thách thức từ thay đổi môi trường
sống đã tạo ra rào cản trong việc thực hành
các nghi lễ tôn giáo. Nỗ lực “tái hiện lại”
môi trường quê hương khi chọn nơi ở mới
gần với các nhà thờ/giáo xứ, cùng với nhóm
xã hội đồng hương của mình là chiến lược
hữu ích giúp người Công giáo di cư đương
đầu với thách thức này.
Thái độ của cộng đồng tôn giáo tại đô thị
Trong thư mục vụ của Hội đồng Giám
mục Việt Nam (2015) đã ghi nhận vai trò
“đón tiếp” quan trọng của cộng đồng tôn
giáo nơi đến đối với việc duy trì và “nâng
đỡ” đời sống tôn giáo của người di cư. Dữ
liệu khảo sát cho thấy, đại đa số người Công
giáo di cư đều cảm thấy dễ dàng hòa nhập
vào đời sống tôn giáo của cộng đồng nơi
đến, và chưa từng bị phân biệt đối xử trong
các sinh hoạt tôn giáo sở tại. Tuy nhiên, vẫn
có những định kiến và kì thị từ cộng đồng
tôn giáo nơi đến, tạo nên những rào cản cho
 Hoàng Thu Hương và cộng sự / Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 7, Số 2b (2021) 215-226 222
quá trình hòa nhập tôn giáo, thực thi trách
nhiệm và bổn phận tôn giáo của người di cư.
Bạch Vân và cộng sự (2016) đã chia sẻ về
những định kiến mà họ gặp phải tại nơi đến
như cảm giác bị đánh giá là những thành
phần “vô xứ”, những kẻ làm cho thành phố
lộn xộn, những kẻ mang theo tệ nạn, là gánh
nặng cho thành phố, v.v.. Họ cảm thấy tự ti
với thân phận vô xứ của mình và luôn phải
cố gắng thích nghi với môi trường sống mới.
Mặc dù dữ liệu định lượng chỉ ghi nhận
6,5% ngưởi Công giáo di cư từng bị phân
biệt đối xử trong cộng đồng giáo xứ sở tại,
nhưng các dữ liệu định tính lại cho thấy tính
chất “cục bộ” của các nhà thờ, giáo xứ nơi
đến khi có sự phân biệt giữa “giáo dân ở
đây” với “giáo dân từ nơi khác đến”. Sự
phân biệt này giới hạn người di cư
được/không được tham gia vào một vài sinh
hoạt tôn giáo nhất định, mặc dù điều này
không nằm trong quy định, hay luật lệ của
giáo xứ hay giáo hội Công giáo, mà xuất
phát từ văn hóa làng xã, dòng họ rất đặc
trưng của người Việt Nam. “Tôi ở giáo xứ
Cổ Nhuế làm việc đã 5 năm, nơi đây xưa là
làng xã rất cổ, việc tham gia phụng vụ tại
nhà thờ trong thời gian dài thuộc về thành
viên trong những dòng họ Công giáo lâu đời
tại đây. Họ có lệ là những ngày lễ lớn, lễ
trọng, chỉ những thành viên là giáo dân gốc
ở đây mới được tham gia vào các nghi thức
như rước sách, dâng lễ và chỉ cho con cháu
của họ làm việc đó. Sau này, công việc được
chia đều ra cho các nhóm, trong đó có người
di cư được tham gia” (PVS, Nữ, 42 tuổi, Sơ
dòng). “Quan sát ban hành giáo của một vài
giáo xứ tôi thấy hầu như chỉ có người bản
xứ, bao nhiêu năm mới có 1 người di cư
được bầu vào ban điều hành của giáo xứ”
(Nữ, 42 tuổi, Sơ dòng).
Sự phân biệt đối xử của cộng đồng tôn
giáo nơi đến cũng tạo nên những rào cản về
mặt tâm lý (như sự e ngại, thiếu tự tin) của
người di cư khi tham gia thực hành nghi lễ
tôn giáo. Dữ liệu khảo sát cho thấy, 36,4%
người Công giáo di cư cảm thấy e ngại vì
mình là người ngoại tỉnh, 17,2% cảm thấy e
ngại khi tham gia các hoạt động của giáo xứ
sở tại. Nhận xét về sự phân biệt đối xử với
người Công giáo di cư, một linh mục cho
biết: “Sống đạo của người Công giáo di cư
không đơn giản, rào cản mà họ gặp phải
chính là sự định kiến và kỳ thị của giáo dân
bản địa. Ngay bản thân Linh mục đôi khi
cũng gặp phải những ý kiến kiểu như: Linh
mục ở quê mà lên coi sóc xứ thành phố, v.v.
cho nên người Công giáo di cư đôi khi muốn
sống đạo cũng khó, và vì thế quá trình hòa
nhập tôn giáo của họ cũng không đơn giản”
(PVS, Nam, 50 tuổi, Linh mục).
Chiến lược ứng xử của người Công giáo
di cư trước thái độ của cộng đồng tôn giáo
nơi đô thị là xây dựng và hình thành nên các
nhóm đồng hương, đồng đạo, như các nhóm
Công giáo xa quê, Công giáo đồng hương.
Việc tham gia vào các hội nhóm này mang
lại ý nghĩa rất lớn đối với người di cư như:
có thêm các mối quan hệ xã hội mới; củng
cố niềm tin tôn giáo; thúc đẩy thực hành
nghi lễ; an ủi, sẻ chia khi gặp khó khăn; hỗ
trợ nhau về vật chất, tiền bạc, công việc khi
khó khăn; giúp nhau vui vẻ tự tin hơn trong
cuộc sống. Theo chia sẻ của người Công
giáo di cư thì: “Trước những rủi ro và cách
thức của đời sống mới, chúng tôi phải đưa ra
những lựa chọn dành cho mình để giảm
thiểu những khó khăn đó. Chúng tôi tham
gia vào nhóm đồng hương nơi quy tụ các
bạn trẻ xa quê Phát Diệm. Nơi đây, chúng
tôi được cùng nhau chia sẻ những gánh nặng
trong cuộc sống, những thách đố của đời
sống đức tin. Những buổi sinh hoạt cùng
nhau như một bệ đỡ tinh thần cho chúng tôi
ngay ở thành thị” (Bạch Vân và cộng sự
2016: 53).
Tóm lại, sự tiếp nhận và thái độ của cộng
đồng tôn giáo nơi đô thị có ảnh hưởng nhất
định đến việc thực hành tôn giáo của người
223 Hoàng Thu Hương và cộng sự / Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 7, Số 2b (2021) 215-226
di cư. Mặc dù các dữ liệu định lượng không
cho thấy mức độ nghiêm trọng của những
định kiến và kỳ thị, nhưng phần nào cũng
gây nên tâm lý mặc cảm, tự tin đối với
người di cư khi tham gia sinh hoạt tôn giáo
tại giáo xứ sở tại. Việc tham gia vào các hội
nhóm đồng hương, đồng đạo được coi là
giải pháp hữu hiệu giúp người Công giáo xa
quê tích cực hòa nhập và thực hành tôn giáo
tại nơi đến.
Sự tự nhận dạng của người Công giáo di
cư
Người Công giáo sau khi di cư, họ phải
đối diện với vấn đề về sự tự nhận dạng lại
bản sắc tôn giáo của mình. Sự tự nhận dạng
ở đây đề cập đến ý thức nhận diện bản thân
thuộc về cộng đồng tôn giáo nào (nơi đi, hay
nơi đến), điều này không dễ dàng với hầu
hết người Công giáo di cư. Mặc dù, trong
hướng dẫn mục vụ đối với người Công giáo
di cư đã quy định cụ thể “dù chưa làm đơn
nhập xứ, thì người di cư thuộc về giáo xứ
nơi mình đang cư ngụ” (Ủy ban mục vụ Di
dân 2017: 14) và “người Công giáo sinh
hoạt ở giáo xứ nào từ 6 tháng trở lên, thì trở
thành giáo dân của giáo xứ đó” (PVS, Nam,
50 tuổi, Linh mục). Tuy vậy, kết quả khảo
sát định tính cho thấy tình thế lưỡng nan
xuất hiện khi người Công giáo di cư không
xác định được giáo xứ quê gốc hay giáo xứ
nơi đang sinh sống, học tập và làm việc là
nơi mình sẽ thuộc về.
Đối với nhóm di cư ngắn hạn hoặc mới
di cư: Họ tự nhận dạng bản thân vẫn thuộc
về giáo xứ quê hương bằng cách duy trì đời
sống tôn giáo “vô danh” tại giáo xứ nơi đến.
Họ xác định giáo xứ nơi đến là nơi sinh hoạt
tôn giáo tạm, hay “đi lễ nhờ”. “Nhiều người
di cư mang tâm lý e ngại khi đến sinh hoạt ở
giáo xứ nào đó khác giáo xứ của mình, họ
cho rằng mình chỉ đang “đi lễ nhờ” tại đây,
chứ không hoàn toàn coi nhà thờ hay giáo
xứ nơi đến là thuộc về mình” (PVS, Nam,
39 tuổi, linh mục). Kết quả khảo sát cho
thấy có 28,5% người di cư được hỏi cho biết
có trở về tham gia sinh hoạt tôn giáo tại giáo
xứ quê gốc, và 43,4% cảm thấy gắn kết với
giáo xứ quê gốc hơn. “Tâm lý người Công
giáo nói chung luôn muốn thuộc về một
cộng đoàn đức tin nào đó, do vậy khi di cư
họ sống đạo như một người Công giáo “vô
danh” tại nơi đến, với tâm lý cho rằng mình
vẫn gắn bó với đức tin giáo xứ quê hương,
còn ở đây chỉ là nơi sinh hoạt thứ hai, chỉ đi
lễ ở đây để chu toàn đức tin tôn giáo, để có
nơi cho con cái đi lễ hay học giáo lý, họ mai
danh ẩn tích, thậm chí là giấu đi căn tính tôn
giáo của mình” (PVS, Nam, 50 tuổi, Linh
mục). Việc sống đạo một cách “vô danh” đã
ảnh hưởng không nhỏ đến thực hành tôn
giáo của họ. Qua quá trình chăm sóc mục vụ
cho người di cư, một linh mục đã nhận xét:
“Trước đây, khi sống trong xứ đạo quê
hương, người Công giáo hầu như là biết
nhau, họ đến nhà thờ đồng nghĩa với việc
đến gặp anh em, họ hàng, người quen, bạn
bè, v.v., họ được “định danh” sẵn trong cộng
đồng giáo dân đó, khi cả làng đi lễ, thì
không có chuyện mình ở nhà không đi, cho
nên họ phải đi. Sau khi di cư họ trở thành
người Công giáo “vô danh” - nghĩa là giữa
giáo xứ 1.000 người này, tôi là một người di
cư sống đức tin rất lạc lõng. Giáo xứ không
biết tôi là ai, xóm trọ không biết tôi là ai…
cho nên căn tính đức tin của người di cư từ
đó cũng sẽ lỏng lẻo đi” (PVS, Nam, 50 tuổi,
Linh mục).
Đối với nhóm di cư dài hạn: Việc tự
nhận dạng khó khăn hơn nhiều, và thậm chí
không thể xác định được. Họ chấp nhận
thuộc về cả hai nơi: giáo xứ quê hương và
giáo xứ sở tại và cố gắng chu toàn bổn phận
ở cả hai giáo xứ. Giáo xứ sở tại là nơi họ có
nhiều đóng góp và tham gia sinh hoạt tôn
giáo thường xuyên, trong khi đó họ cũng
đóng góp xây dựng giáo xứ quê hương và
trở về đây vào những dịp quan trọng. Một
người Công giáo di cư lâu năm cho biết
 Hoàng Thu Hương và cộng sự / Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 7, Số 2b (2021) 215-226 224
“Nhiều khi cũng ngại với cộng đoàn tham
gia ở đây, vì cứ đến dịp quan trọng, gia đình
mình lại về quê, không tham gia phục vụ
được ở trên này, bây giờ bản thân mình
“đóng cả hai vai”, vừa sinh hoạt trên này,
vừa vẫn tham gia ở quê gốc, nên nhiều khi
cũng thấy e ngại” (PVS, Nữ, 35 tuổi, kinh
doanh tự do). Nhận dạng bản thân thuộc về
cả hai nơi, nên người Công giáo di cư không
thể hoàn toàn hòa nhập vào các sinh hoạt tôn
giáo tại nơi đến. Họ thường tham gia những
nghi lễ tôn giáo quan trọng ở quê hương. Đó
là sợi dây gắn kết giữa người di cư với giáo
xứ quê gốc cho dù thời gian di cư đã diễn ra
dài hay ngắn: “Cứ đến lễ lớn thì phải về quê.
Đóng góp việc gì thì đóng góp ở cả hai nơi
cả ở nơi giáo xứ và cả ở quê. Không đóng
góp thì sau này quay về khó ăn khó nói.
Nhiều lúc cũng tủi, cũng ngại vì không đóng
góp được” (PVS, Nam, 45 tuổi, bán hàng
ăn).
Thế lưỡng nan khi “đóng hai vai” này
gắn liền với giá trị văn hóa của người Việt -
luôn đề cao nguồn gốc xuất thân, quê
hương, bản quán. Quê hương là nơi quay về,
nên nhiều người di cư vẫn xác định trở về
quê khi về già, về hưu, hay khi chết. Một
linh mục chia sẻ rằng: “Đối với người di cư,
bao giờ họ cũng hướng về quê hương, điều
này xuất phát từ chính văn hóa, truyền thống
của người Việt - luôn coi trọng quê
quán/nguyên quán của mình, ngay cả trong
chứng minh nhân dân của mỗi người cũng
còn đề nguyên quán. Do vậy, vấn đề về
nguyên quán theo vào trong tôn giáo, người
Công giáo này ở đâu, gốc Bùi Chu, hay Phát
Diệm, v.v. vẫn luôn được nhắc đến dù họ có
di cư ra Hà Nội nhiều năm. Thêm vào đó,
tâm lý “sống gửi, thác về”, chết phải về quê
hương cho nên họ không bỏ quê hoàn toàn
được, những dịp lễ quan trọng vẫn mong về
quê dự lễ” (PVS, Nam, 37 tuổi, Linh mục).
Chính thế lưỡng nan khi tự nhận dạng bản
sắc tôn giáo của mình khiến cho sinh hoạt
tôn giáo của người Công giáo di cư mang
nhiều nét khác biệt. Dù cuộc sống hiện tại
gắn bó với giáo xứ sở tại nhưng với sự ‘vô
danh’ về thân phận, khiến một bộ phận
người Công giáo di cư vẫn duy trì sự gắn kết
với giáo xứ quê hương – nơi bản sắc cá nhân
được ghi nhận. Sự lưỡng nan cũng có thể
khiến cho đời sống tôn giáo tại nơi đến phai
nhạt dần, với tâm lý tham gia sinh hoạt tôn
giáo “nhờ” hay ‘tạm”.
5. Kết luận
Một số nghiên cứu trên thế giới đã cho
thấy sự tham gia tôn giáo của người di cư
chịu tác động không chỉ bởi đặc trưng tôn
giáo của chính họ mà còn bị ảnh hưởng bởi
tính tôn giáo của cộng đồng nơi đến. Kế
thừa các nghiên cứu đi trước, nghiên cứu
này đã tìm hiểu sự tham gia tôn giáo của
người Công giáo di cư tại đô thị, qua việc
khảo sát những người Công giáo di cư tới 3
thành phố: Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh
và Biên Hòa. Kết quả nghiên cứu cho thấy
người Công giáo di cư duy trì tốt nhất việc
tham gia thực hành Bí tích Thánh thể và Bí
tích Hòa giải. Trong khi đó các nghi lễ đòi
hỏi sự tham gia thường xuyên như cầu
nguyện hàng ngày và lễ Chủ nhật là những
nghi lễ mà người Công giáo di cư khó đảm
bảo sự tham gia theo đúng giáo luật. Sự
tham gia tôn giáo có khác biệt theo loại hình
di cư và thời gian di cư. Những kết quả phân
tích định lượng và định tính cho thấy sự
tham gia tôn giáo của người Công giáo di cư
tại đô thị hiện nay đang gặp phải một số
thách thức từ sự thay đổi môi trường xã hội,
tôn giáo, từ sự đón nhận và thái độ của cộng
đồng tôn giáo nơi đến và chính sự tự nhận
diện bản sắc tôn giáo. Mặc dù dữ liệu định
lượng không cho thấy rõ sự định kiến và kỳ
thị của cộng đồng nơi đến đối với người
Công giáo di cư, nhưng dữ liệu định tính lại
cho thấy định kiến của cộng đồng nơi đến có
225 Hoàng Thu Hương và cộng sự / Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 7, Số 2b (2021) 215-226
ảnh hưởng tới việc thực hành tôn giáo của
người di cư. Bên cạnh đó, cảm nhận về sự
“vô danh” ở nơi đến là một rào cảm tâm lý
của người Công giáo di cư khi hòa nhập vào
đời sống tôn giáo sau di cư. Những thách
thức này đã tạo ra những rào cản cho việc
thực thi bổn phận tôn giáo của người Công
giáo di cư. Đương đầu với những thách thức
này, việc tham gia vào các nhóm xã hội
đồng hương như một chiến lược hữu ích để
người Công giáo di cư có thể tái hiện lại môi
trường quê hương và duy trì sự tham gia tôn
giáo của mình.
Nghiên cứu về sự tham gia tôn giáo của
người Công giáo di cư không phải nghiên
cứu lịch đại nên có những hạn chế trong
việc tìm hiểu sự biến đổi chiều cạnh thực
hành của người Công giáo sau di cư. Dựa
trên các dữ liệu định tính, nghiên cứu đã chỉ
ra được một số yếu tố thách thức đối với sự
tham gia tôn giáo của người Công giáo di
cư. Tuy vậy, cần có thêm các nghiên cứu
định lượng để đo lường và đánh giá được
mức độ ảnh hưởng của các yếu tố này tới sự
tham gia tôn giáo của người Công giáo di
cư.
* Nghiên cứu này được tài trợ bởi Quỹ
Phát triển khoa học và công nghệ quốc gia
(NAFOSTED) trong đề tài mã số 504.01-
2019.01.
Tài liệu trích dẫn
Abdurehim Mamutjan. 2015. "Transnational
migration and religious practice: Uyghur
students in Malaysia". Journal of Muslim
Minority Affairs 35(4): 556–569
(https://doi.org/10.1080/13602004.2015.10398
09). Truy cập tháng 8 năm 2020.
Bạch Vân và cộng sự. 2016. "Người giáo dân di
dân: Những thao thức và nguyện vọng". Trang
49-56 trong báo Hiệp Thông - Bản Tin Của
Hội Đồng Giám Mục Việt Nam, tài liệu lưu
hành nội bộ.
Ban chỉ đạo Tổng điều tra Dân số và Nhà ở Trung
ương. 2019. Kết quả Tổng điều tra Dân số và
Nhà ở: Hà Nội: Nhà xuất bản Thống kê.
Connor Phillip. 2009. "Immigrant religiosity in
Canada: Multiple trajectories". Journal of
International Migration and Integration
10(2):159–175
(https://doi.org/10.1007/s12134-009-0097-9).
Truy cập tháng 8 năm 2020
Đoàn Đức Phương. 2015. "Những biến chuyển
trong đời sống tôn giáo của người Mông Tin
Lành di cư ở tỉnh Đắc Lắk". Tạp chí Nghiên
cứu Tôn giáo 8: 121–131.
Eraliev Sherzod. 2018. "Growing Religiosity
Among Central Asian Migrants in Russia: Why
Does Migration “Theologise”?". Journal of
International and Advanced Japanese Studies
10: 137–150.
GSO, UNDP. 2016. Điều tra di cư nội địa quốc
gia 2015: Các kết quả chủ yếu: Hà Nội: Nhà
xuất bản Thông tấn.
Hoàng Anh. 2015. "Di dân". Công giáo và Dân
tộc (http://www.cgvdt.vn/cong-giao-viet-
nam/di-dan_a2039). Truy cập tháng 6 năm
2021
Hoàng Thu Hương và cộng sự. 2019. "Thực hành
các nghi lễ tôn giáo của người Công giáo di cư
tới Hà Nội". Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân
văn 5(6): 697–708.
Huang Jianbo. 2014. "Being Christians in
Urbanizing China The Epistemological
Tensions of the Rural Churches in the City".
Current Anthropology 55: 238-247
(https://doi.org/10.1086/677882). Truy cập
tháng 8 năm 2021.
Hurh và cộng sự. 2016. "Religious Participation of
Korean Immigrants in the United States".
Journal for the Scientific Study of Religion
41(2): 239–254.
Khích Nguyễn. 2020. "Người Công giáo đi lễ để
làm gì?". Giáo xứ An Phú
(https://gxanphu.net/tu-lieu/song-dao/nguoi-
cong-giao-di-le-de-lam-gi/). Truy cập tháng 6
năm 2021.
 Hoàng Thu Hương và cộng sự / Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 7, Số 2b (2021) 215-226 226
Zhou Min và cộng sự. 2013. "Religious
Participation, Ethnic and Adaptation of
Vietnamese in an Immigrant Adolescents
Community". The Sociological Quarterly
36(3): 523–534.
Ngô Quốc Đông. 2015. "Hiện trạng và đặc điểm
tín đồ Công giáo, Phật giáo, Tin Lành ở Tây
Nguyên". Tạp chí Nghiên cứu Tôn giáo 2: 50–
77.
Nguyễn Thị Ngọc Anh. 2018. "Thực hành nghi lễ
của người Công giáo nhập cư tại Hà Nội: Một
phân tích so sánh với những người Công giáo
bản xứ tại Giáo xứ Cổ Nhuế, Quận Bắc Từ
Liêm, Hà Nội". Tạp chí Khoa học Xã hội và
Nhân văn 4 (Số 3b): 370–381.
Niu Geng và cộng sự. 2018. "Religion and trust in
strangers among China’s rural-urban migrants".
China Economic Review 50: 265-272
(https://doi.org/10.1016/j.chieco.2018.05.005).
Truy cập tháng 8 năm 2021.
Phạm Văn Dương và cộng sự. 2017. "Tác động
của đạo Tin Lành đối với người Mông di cư ở
Đắk Lắk". Tạp chí Khoa học Xã hội Việt Nam
3, 68–77.
Saunders Jennifer và cộng sự. 2016. Intersections
of Religion and Migration: Issues at the Global
Crossroads: New York: Palgrave MacMillan.
Stump Roger W. 1984. "Regional Migration and
Religious Commitment in the United States".
Journal for the Scientific Study of Religion
23(3): 292–303.
Tổng cục Thống kê. 2011. Tổng điều tra Dân số
và Nhà ở Việt Nam năm 2009: Di cư và đô thị
hóa ở Việt Nam - Thực trạng, xu hướng và
những khác biệt: Hà Nội: Nhà xuất bản Thống
kê.
Tổng cục Thống kê. 2020. Kết quả toàn bộ Tổng
điều tra dân số và nhà ở 2019: Hà Nội: Nhà
xuất bản Thống kê.
Tổng cục Thống kê, Quỹ Dân số Liên hợp quốc.
2006. "Điều tra di cư Việt Nam năm 2004: Di
cư trong nước và mối liên hệ với các sự kiện
của cuộc sống".
(https://vietnam.unfpa.org/sites/default/files/pu
b-pdf/Dicuvalienhedoisong_GSO1206_v.pdf).
Truy cập tháng 8 năm 2020
Trần Cao Khải. 2019. "Vì sao giới trẻ công giáo
ngày nay lơ là với đức tin". Công giáo.info
(http://conggiao.info/vi-sao-gioi-tre-cong-giao-
ngay-nay-lo-la-voi-doi-song-duc-tin-d-50925).
Truy cập tháng 8 năm 2021.
Tubergen Van và cộng sự. 2011. The Religiosity
of Immigrants in Europe: A Cross-National
Study. Journal for the Scientific Study of
Religion 50(2): 272–288.
Ủy ban mục vụ Di dân. 2017. "Hướng dẫn mục vụ
di dân". Hội đồng Giám mục Việt Nam
(https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/huong-dan-
muc-vu-di-dan-31274). Truy cập tháng 8 năm
2020.
Vũ Thị Hà và cộng sự. 2016. "Biến đổi tôn giáo,
tín ngưỡng của người H’mông di cư vào Đắk
Lắk". Tạp chí Thông tin Khoa học Xã hội 12:
18–24.