Elementarya

Halintang 3

DIVISION ARALING PANLIPUNAN TOOLS

(DAPAT)
Una nga Markahan – Modyul 7

Mga Lugar nga Sensitibo sa Peligro

Base sa Ginahamtangan Kag Topograpiya

1
Baitang 3: Araling Panlipunan
Kompetensi: Natutukoy ang mga lugar na sensitibo sa panganib batay sa lokasyon at topograpiya nito
Baitang 3: Araling Panlipunan
(AP3LAR-Ig-h-11)
Kompetensi: Natutukoy ang mga lugar na sensitibo sa panganib batay sa lokasyon at topograpiya nito
(AP3LAR-Ig-h-11)
 Araling Panlipunan - Halintang 3
Division Araling Panlipunan Tools (DAPAT)
Mga Lugar nga Sensitibo sa Peligro Base sa Ginahamtangan Kag Topograpiya
Unang Edisyon, 2020
Ginbalhag sa Pilipinas
sang Departamento sang Edukasyon
Dibisyon sang Iloilo
Kalye Luna, Distrito sang La Paz, Syudad sang Iloilo
Ang Division Araling Panlipunan Tools (DAPAT) ukon ano man nga parte
sini ginbalhag agud gamiton sang mga buluthuan sang Departamento sang
Edukasyon ilabi na gid sang mga buluthuan sa Disbisyon sang Iloilo.
Wala sang ano man nga parte sang materyal nga ini ang ginapahanugutan
nga makopya ukon mabalhag sa ano man nga pamaagi nga wala sang pahanugot
halin sa Departamento sang Edukasyon, Dibisyon sang Iloilo. Hugot nga
ginadumilian ang pagbaligya sang sini nga pagtulun -an.

Development Team of Division Araling Panlipunan Tools (DAPAT)

Writers: Asuncion A. Ylayron
Madonna E. Paris
Illustrators: Armand Glenn S. Lapor
Madonna E. Paris
Layout Artists: Armand Glenn S. Lapor
Madonna S. Paris
Levy M. Soqueǹa
Division Quality Assurance Team:
Lilibeth E. Larupay
Liza A. Balogo
Armand Glenn S. Lapor
Management Team:
Dr. Roel F. Bermejo Dr. Nordy D. Siason, Jr.
Dr. Lilibeth T. Estoque Dr. Azucena T. Falales
Ruben S. Libutaque Lilibeth E. Larupay
Liza A. Balogo

Baitang 3: Araling Panlipunan

Kompetensi: Natutukoy ang mga lugar na sensitibo sa panganib batay sa lokasyon at topograpiya nito
(AP3LAR-Ig-h-11)
 Introduksyon
Pag-abi-abi sa Araling Panlipunan 3.
Ang Division Araling Panlipunan Tools (DAPAT) nga ini ginbululigan nga
gindisenyo, ginbalay kag gin-usisa sang mga manunudlo sa Dibisyon sang Iloilo.
Ginhimo ini agud mabuligan ang mga bumulutho, ang mga nagabulig sa ila
kasubong sang ila ginikanan sa pagpahangop sa ila sang mga leksyon agud nga
malab-ot ang tinutuyo sang K to 12 Kurikulum.
Ang tulun-an nga ini nagahandum nga ang bumolutho makatuon suno sa
iya kaugalingon nga ikasarang, kadasigon, kag oras. Tinutuyo man sini nga
makabulig sa bumulutho sa pag-angkon sang mga ihibalo nga magamit sa
pagpangabuhi pero nagahatag konsiderasyon sa ila mga kinahanglang kag
sitwasyon.

Para sa learning facilitator:

Ang Division Araling Panlipunan Tools (DAPAT) nga ini gindesinyo agud
mahatag ang kinahanglanon sa pagtuon sang mga bumulutho sa Pilipinas. Bilang
kabulig sng mga manunudlo, seguruhon nga mangin maathag sa mga bata kon
paano tun-an kag sabtan ang mga hilikuton sa sini nga tulun-an.

Para sa bumulutho:

Ang Division Araling Panlipunan Tools (DAPAT) ginhimo agud mahatag

ang imo mga kinahanglanon sa imo pagtuon. Tinutuyo sini nga ikaw mabuligan
sa imo pagtuon sa guwa sang hulot klasehan. Sa sini nga pamaagi makabaton ka
sang pagtulun an nga may mga makalilingaw nga hilikuton. Basahon kag
hangpon sing maayo kag sundon ang mga direksiyon ukon pagsulundan.

Baitang 3: Araling Panlipunan

Kompetensi: Natutukoy ang mga lugar na sensitibo sa panganib batay sa lokasyon at topograpiya nito
(AP3LAR-Ig-h-11)
 Mga importante nga pahanumdum sa paggamit sang sini nga
pagtulun-an:
1. Halungan ang pagtulun-an nga ini. Indi pagsulatan ang diin man nga
pahina sini. Maggamit sang lain nga papel agud sulatan sang imo mga
sabat.

2. Indi pagkalimtan nga sabtan ang Tinguha-I Ini antes magsaylo sa iban
nga buluhaton sa sulod sang sini nga materyal.

3. Basahon sing mayo ang mga direksyon antes ubrahon ang mga
buluhaton.

4. Tapusa anay ang isa ka buluhaton antes magsaylo sa sunod nga

hilikuton.
5. Ibalik ang ining pagtulun-an sa imo manunudlo ukon sa learning
facilitator kon natapos mo sabat ang mga hilikuton.

6. Kon ikaw nabudlayan sa mga ulobrahon sa pagtulun-an nga ini, mahimo

ikaw magpangayo sang bulig sa iban nga mas may ihibalo. Tandaan nga
wala ikaw naga-isahanon.
Nagalaum kami nga paagi sa pagtulun-an nga ini, lubos mo mahangpan
ang mga leksyon. Masarangan mo in

Baitang 3: Araling Panlipunan

Kompetensi: Natutukoy ang mga lugar na sensitibo sa panganib batay sa lokasyon at topograpiya nito
(AP3LAR-Ig-h-11)
 TUKIBA INI

May mga peligro nga posible imo maeksperensyahan sa imo

palibot. Importante nga mahibaluan mo kon ano ang mga peligro
nga ini para imo mahandaan kag malikawan ang anuman nga
katalagman nga magakatabo.
Sanglit ang aton pungsod alagyan sang bagyo, maka-
eksperensya ka sang madamo nga bagyo sa bug-os nga tuig nga
masami nagadulot sang mabaskog nga ulan, daku nga pagbaha kag
pag-usmod sang duta. Tungod nahamtang man ang aton lugar sa
ginatawag nga Pacific Ring of Fire, may mga fault line nga makita
upod pa sa mga aktibo nga mga bulkan, makabatyag kita sang mga
pagtay-og sang duta.
Bahin sa pagtuon sang imo kaugalingon nga probinsya kag
rehiyon amo ang matumod kag mahibalu-an ang mga lugar nga
sensitibo sa peligro. Ginatudlo sini kon ano ang kaangtanan sang
topograpiya kag ginahamtangan sang probinsiya ukon rehiyon sa
peligro subong man ang husto kag maabtik nga pagresponde sa
mga kalamidad.
Sa modyul nga ini, ang mga bumulutho ginapaabot nga:
• makatumod sang mga lugar nga sensitibo sa peligro base sa
ginahamtangan kag topograpiya sini gamit ang hazard map;
• makahimo sang mga tikang bilang paghanda sa mga posible nga
katalagman
sa kaugalingon nga probinsya kag rehiyon; kag
• makahatag importansya sa paghanda sa mga peligro nga dala
sang lokasyon.
1

Baitang 3: Araling Panlipunan

Kompetensi: Natutukoy ang mga lugar na sensitibo sa panganib batay sa lokasyon at topograpiya nito
(AP3LAR-Ig-h-11)
 TINGUHA-I INI

Direksyon: Basahon kag intindihon sing maayo ang kada pamangkot.

Pilia ang letra sang husto nga sabat kag isulat sa papel.
1. Ang mga nagapuyo sa mga mataas nga lugar delikado sa ______.
A. baha C. pag-usmod sang duta
B. tsunami D. paglupok sang bulkan
2. Ano nga lugar ang may mataas nga posibilidad nga
maka-eksperyensya sang mabaskog nga linog?
A. malayo sa fault line C. nasa fault line mismo
B. malapit sa fault line D. masyado kalayo sa fault line
3. Gin-alerto ang mga pumuluyo nga mahimo magka-tsunami ukon
magtaas ang lebel sang tubig dagat, ano ang ila dapat himuon?
A. magwa sa balay
B. magpanago sa balay
C. maghampang sa guwa sang balay
D. magsaylo gilayon sa evacuation center
4. Nag-ulan sing mabaskog sa lugar nila Boboy sa Barangay
Malipayon. Ano nga peligro ang pwede matabo diri?
A. pagbaha C. paglinog
B. pag-usmod sang duta D. sabat sa A kag C
5. Nagapuyo malapit sa kabukiran ang pamilya ni Manong Estong.
Nag-ulan sing mabaskog nga nagdala sang pag-ilig sang tubig halin
sa kabukiran nga may upod nga lutak. Ano ang dapat nga himuon
sang pamilya ni Manong Estong?
A. magligo sa ulan
B. magpabilin sa balay
C. magsaylo sa evacuation center
D. maghampang sang lutak halin sa kabukiran
2

Baitang 3: Araling Panlipunan

Kompetensi: Natutukoy ang mga lugar na sensitibo sa panganib batay sa lokasyon at topograpiya nito
(AP3LAR-Ig-h-11)
 Mga Lugar nga Sensitibo sa Peligro Base
sa Ginahamtangan kag Topograpiya

May kalamidad bala Ano nga

nga natabo sa inyo kalamidad ang
nga probinsya? indi mo malipatan?
Ngaa?

Baitang 3: Araling Panlipunan

Kompetensi: Natutukoy ang mga lugar na sensitibo sa panganib batay sa lokasyon at topograpiya nito
(AP3LAR-Ig-h-11)
 NAHIBALU-AN KO INI

Ang National Disaster Risk Reduction and Management

Council (NDRRMC) isa ka ahensiya sang gobyerno nga naga-organisa
para sa implementasyon sang Republic Act 10121 (Philippine Disaster
Risk Reduction and Management Act of 2010).
Ini nga institusyon ang nagapasiguro sang proteksyon kag
ikaayo sang mga pumuluyo ilabi na gid sa tion sang mga kalamidad
kasubong sang bagyo, baha, linog, tsunami kag iba pa nga trahedya.
Ang NDRRMC ang naga-analisa sang mga hazard map kon ano pa nga
lugar ang sensitibo sa peligro kag nagahimo sang tikang agod
paandaman ang mga pumuluyo sa lugar sang posibilidad nga maigo
sang kalamidad.

HIBALU-A INI

Ang topograpiya amo ang kabilugan nga pisikal nga laragway

sang isa ka probinsya. Lakip sa sini amo ang mga porma sang duta
ukon porma sang tubig nga makita sa isa ka lugar. Sa pagtuon sini,
madali maintindihan nga may kaibahan sa porma ang palibot sang isa
ka probinsya.
Daku ang kaangtanan sang nahamtangan kag topograpiya sang
isa ka lugar sa mga peligro. Ang Rehiyon VI- Nakatundan Bisayas
malapit sa alagyan sang bagyo gani maka-eksperensya kita sang mga
pagbagyo nga nagaresulta man sang pagbaha kag pag-usmod sang
duta.

Baitang 3: Araling Panlipunan

Kompetensi: Natutukoy ang mga lugar na sensitibo sa panganib batay sa lokasyon at topograpiya nito
(AP3LAR-Ig-h-11)
 Nahamtang ang Pilipinas sa ginatawag nga “Pacific Ring of
Fire” nga may mga aktibo nga bulkan nga ginatunaan sang pag-uyog
sang duta sa nagkalain-lain nga lugar sini. Ang rehiyon malapit sa
peligro sang linog kag pag-usmod sang duta bangod pila sa mga
probinsya sini yara nahamtang sa West Panay Fault kag Central Negros
Fault.
Ang mga peligro base sa mga lokasyon kag topograpiya
importante gid nga mahibaluan para mapreparahan kag malikawan
ang mga dulot sini gamit ang hazard map. Ginatagaan igtalupangod
sang hazard map ang mga lugar nga malapit sa peligro sang bagyo,
baha, linog, tsunami, paglupok sang bulkan kag pag-usmod sang duta.

Mga Katalagman Base sa Lokasyon kag Topograpiya

Tun- i ang mga lugar nga sensitibo sa peligro base sa
ginahamtangan kag topograpiya sini gamit ang hazard map.

A. Mga Probinsya sa Rehiyon nga Apektado sang Linog

Baitang 3: Araling Panlipunan

Kompetensi: Natutukoy ang mga lugar na sensitibo sa panganib batay sa lokasyon at topograpiya nito
(AP3LAR-Ig-h-11)
 B. Mga Probinsya sa Rehiyon nga Apektado sang Pagbaha

Tobias Fornier

Mas mataas ang

posibilidad sang pagbaha

Mataas ang posibilidad

sang pagbaha
Manubo ang posibilidad
sang pagbaha
Mas manubo ang
posibilidad sang pagbaha

Baitang 3: Araling Panlipunan

Kompetensi: Natutukoy ang mga lugar na sensitibo sa panganib batay sa lokasyon at topograpiya nito
(AP3LAR-Ig-h-11)
 C. Kadamuon sang Bagyo sa Pilipinas sa Bug-os nga Tuig

Kadamuon sang Bagyo

3.7
2.1
6.9
1.1
0.6
0

Baitang 3: Araling Panlipunan

Kompetensi: Natutukoy ang mga lugar na sensitibo sa panganib batay sa lokasyon at topograpiya nito
(AP3LAR-Ig-h-11)
 Direksyon:Tun-i an ang hazard map sang Rehiyon VI- Nakatungdan
Bisayas nga apektado sang pagbaha kag paglinog. Sabti ang
masunod nga mga pamangkot. Isulat ang letra sang husto
nga sabat sa papel. Tamdan ang mapa sa pahina 5-6.
1. Ano nga banwa ang may manubo nga posibilidad sang pagbaha?
A. Altavas
B. Alimodian
C. Patnongon
D. Barotac Nuevo
2. Diin sa mga banwa nga ini ang may mataas nga posibilidad sang
pagbaha?
A. Ajuy
B. Libacao
C. Alimodian
D. San Joaquin
3. Ano nga lugar ang malapit sa Panay West Fault?
A. Igbaras
B. Jamindan
C. Passi City
D. San Lorenzo
4. Ano nga banwa ang mas manubo nga posibilidad sa pagbaha?
A. Malay
B. Tapaz
C. Sagay
D. Belison
5. Ano nga banwa ang malayo sa halit sang paglinog?
A. Lambunao
B. San Miguel
C. Binalbagan
D. Buenavista

Baitang 3: Araling Panlipunan

Kompetensi: Natutukoy ang mga lugar na sensitibo sa panganib batay sa lokasyon at topograpiya nito
(AP3LAR-Ig-h-11)
 USISA-A INI

Importante nga mahibaluan kon ano nga mga katalagman ang

pwede matabo sa palibot. Kinahanglan mapreparahan kag malikawan
ang bisan ano nga halit nga dala sini. Sa pagkilala sa mga lugar sa
pungsod nga sensitibo sa kalamidad, nagkalain- lain nga klase sang
hazard map ang ginagamit.

Ang hazard map may ara nga palatandaan kon ano nga mga lugar
ang apektado o mahina sa mga katalagman. Ginagamit ini sa pagkilala
sa mga natural nga kalamidad pareho sang paglinog, pagbaha, pag-
usmod sang duta kag paglupok sang bulkan.

PAUSWAGA INI

Direksyon: Isulat ang tsek (/) kon husto ang pahayag kag ekis (X)
naman kon indi. Isulat ang sabat sa papel.
1. Ang kalamidad, mga katalagman kag disgrasya ginakilala nga mga
hitabo nga nagadala sang daku nga halit.
2. Ang hazard map hindi makabulig sa pagkilala sa mga katalagman sa
komunidad.
3. Isa lang ka klase sang mapa ang ginagamit sa pagkilala sa mga
katalagman sa pungsod.
4. Importante nga mahibalu-an ang mga katalagman sa palibot.
5. Mangin handa pirme sa bisan ano nga katalagman nga magaabot sa
pungsod.

Baitang 3: Araling Panlipunan

Kompetensi: Natutukoy ang mga lugar na sensitibo sa panganib batay sa lokasyon at topograpiya nito
(AP3LAR-Ig-h-11)
 PANUMDUMA INI

Ang kalamidad, mga katalagman kag piligro ginakilala nga mga

hitabo nga nagadala sang daku nga halit sa palibot, sa ginapanag-
iyahan, sa ika-ayong lawas kag sa tanan nga pumuluyo sa komunidad.
Ang paggamit sang nagkalain-lain nga klase sang hazard map
makabulig sa pagtumod sang mga lugar nga sensitibo sa katalagman
base sa lokasyon kag topograpiya.
May mga butang nga dapat himuon agod malikawan ang daku
nga halit sang mga kalamidad. Kinahanglan ang maabtik kag husto nga
pagresponde sa mga sensitibo nga mga peligro nga pirme nagakatabo.
Maabtik kag Husto nga Pagresponde sa Bagyo
Antes Mag-abot ang Bagyo Sa Tion sang Pagkatapos
Bagyo sang Bagyo
• Maghanda sang emergency • Likawan • Magpabilin
kit nga may unod nga ang sa balay
flashlight, radyo nga de magguwa tubtob nga
baterya, kapote, pagkaon, sa balay may yara
mga panapton kag bulong. ukon sa na sang
• Dapat mamati sa balita evacuation anunsyo
para mahibalu-an ang center. nga pwede
kabaskugon kag direksyon na
sang bagyo. makaguwa.
• Kon tuman ka baskog ang
magaabot nga bagyo kag
mahuyang ang inyo balay
mas maayo nga magsaylo
gilayon sa evacuation
center.

10

Baitang 3: Araling Panlipunan

Kompetensi: Natutukoy ang mga lugar na sensitibo sa panganib batay sa lokasyon at topograpiya nito
(AP3LAR-Ig-h-11)
 Maabtik kag Husto nga Pagresponde sa Pagbaha
Antes Matabo ang Sa Tion sang Pagkatapos
Pagbaha Pagbaha sang Pagbaha
• Maghanda sang • Likawan ang • Magpabilin
emergency kit. magguwa sa balay sa balay
• Dapat mamati sa ukon sa tubtob nga
balita para evacuation center. may yara
mahibaluan ang • Dapat mamati sa na sang
kabaskugon kag balita para anunsyo
direksyon sang mahibaluan ang nga hilway
baha. kabaskugon kag na sa
• Kon naobserbahan pagtaas sang lebel katalagman
nga nagataas ang sang tubig. sang
lebel sang tubig kag • Indi maghampang pagbaha.
nagabaskog ini mas sa tubig para
maayo nga malikawan ang
magsaylo gilayon sa balatian.
evacuation center.

Maabtik kag Husto nga Pagresponde sa Tion sang Linog

Antes Matabo ang Sa Tion sang Pagkatapos sang
Paglinog Paglinog Paglinog
• Maghanda sang • Himua ang • Madasig nga
emergency kit. “Duck, Cover magguwa sa
• Magpasakop sa and Hold” balay ukon
mga earthquake • Indi magsala- bilding.
drills. sala. Sa baylo • Siguraduha nga
magkalma malayo sa
lamang. peligro ang
balay ukon
bilding antes
magbalik liwat.

11

Baitang 3: Araling Panlipunan

Kompetensi: Natutukoy ang mga lugar na sensitibo sa panganib batay sa lokasyon at topograpiya nito
(AP3LAR-Ig-h-11)
 Maabtik kag Husto nga Pagresponde sa Oras
sang Pag-usmod sang Duta
Pagkatapos
Antes ang Pag-usmod Sa Tion sang sang
sang Duta Pag-usmod sang Duta Pag-usmod
sang Duta
• Likawan ang • Mangayo bulig sa • Magpalayo
magpatindog sang mga rescuers kag sa mga
mga balay o magsaylo sa nag-usmod
bilding nga may evacuation center nga duta.
daku nga kon naobserbahan Mahimo
posibilidad sang nga delikado na may
pag-usmod sang ang nahamtangan. masunod
duta. • Indi magsala- sala. pa nga mga
• Mangin alerto kon Sa baylo magkalma pag-usmod
may linog ukon lamang. sang duta
mabaskog nga nga
pag- ulan. matabo.
• Maghimo sang
plano sa paghalin
kon may matabo
nga pag-usmod
sang duta.

12

Baitang 3: Araling Panlipunan

Kompetensi: Natutukoy ang mga lugar na sensitibo sa panganib batay sa lokasyon at topograpiya nito
(AP3LAR-Ig-h-11)
 Direksyon: Butangi sang tsek (√) kung ang dinalan nagapakita sang
husto nga pagresponde sa kalamidad kag ekis (x) kung ini
sala. Isulat ang sabat sa papel.
1. Kon may linog, himuon ko ang “Duck, Cover and Hold.”
2. Hindi ako mamati sa balita kon may palaabuton nga bagyo.
3. Kon may pagbaha, mahampang ako sa tubig kag magligo sa ulan.
4. Pirme ko gid ihanda ang emergency kit agod may magamit ako.
5. Magpakulba ako kag magsinggit kon may linog.

SABTI INI

Direksyon: Basahon ang mga dinalan. Isulat ang Husto kon ini
nagapa-athag sang kamatuoran kag Sala kon hindi
kamatuoran. Isulat ang sabat sa papel.
1. Ang topograpiya nagapakilala sang kabilugan nga pisikal nga
kinaiya sang isa ka probinsya.
2. Mahibaluan ang katalagman dulot sang baha gamit ang Flood
Hazard Map.
3. Manubo ang posibilidad nga mag-usmod ang duta kon ang
ginahamtangan yara sa mataas nga lugar.
4. Ang lokasyon kag topograpiya sang isa ka lugar may kaangtanan sa
kalamidad nga pwede matabo.
5. Ang mga lugar nga sensitibo sa katalagman indi dapat hatagan
sang importansya.

13

Baitang 3: Araling Panlipunan

Kompetensi: Natutukoy ang mga lugar na sensitibo sa panganib batay sa lokasyon at topograpiya nito
(AP3LAR-Ig-h-11)
 DUGANG NGA HILIKUTON

Direksyon: Pun- an ang kahon sang mga Maabtik kag Husto nga
Pagresponde sa mga Kalamidad. Isulat ang sabat sa papel.

Mga Maabtik kag Husto nga Pagresponde sa mga Kalamidad

Pag-usmod sang
Linog Baha Bagyo
Duta

MGA GINKUHAAN

1. Manalo, Thea Joy G., Capunitan, Charity A., Galarosa, Walter F., Sampang, Rodel C.
(2015) Araling Panlipunan 3 – Kinaray- a, Kagamitan ng Mag-aaral, pahina, 89-113.

2. Revised Araling Panlipunan Learner’s Materials Grade 3 (MELC)

14

Baitang 3: Araling Panlipunan

Kompetensi: Natutukoy ang mga lugar na sensitibo sa panganib batay sa lokasyon at topograpiya nito
(AP3LAR-Ig-h-11)
 TALAMDAN SANG HUSTO
NGA SABAT

Tinguha-I Ini Sabti Ini Dugang nga Hilikuton

1. C 1. Husto Mahimo nga nagakalain
2. C 2. Husto lain ang sabat sang mga
3. D 3. Sala bata.
4. D 4. Husto
5. C 5. Sala

Pauswaga Ini
Obraha Ini Hibalu-a Ini
1. /
1. / 1. C 2. X
2. X 2. D 3. X
3. X 3. A 4. /
4. / 4. B 5. /
5. X 5. D

15

Baitang 3: Araling Panlipunan

Kompetensi: Natutukoy ang mga lugar na sensitibo sa panganib batay sa lokasyon at topograpiya nito
(AP3LAR-Ig-h-11)