დრაკონები შუა საუკუნეების ხელოვნებაში

კლასიკურ ბესტირიებს Bestiarium Vocabulum უწოდეს, რაც სიტყვასიტყ

ვით ნიშბავს „ზღაპარს ცხოველებზე“, თუმცა მათი რეალური შინაარსი ძალიან
განსხვავებული იყო, ხშირად ცხოველებთან სულაც არ იყო დაკავშირებული.ამ
წიგნში იყო როგორც რეალური ასევე გამოგონილი არსებების აღწერა. ერთ-ერთი
აღწერილი არსება არის გველეშაპი (იგივე დრაკონი) , რომელიც თავდაპირველად
ანტიკურ მითოლოგიაში გვხვდება, მაგალითად ბერძნულ ან შუმერულ კულტურაში.
მითიური არსება ატიკურ ხანაში სამ სხვადასხვა ცხოველის შერწყმას ასახავდა.
დროთა განმავლობაში დრაკონის სიმბოლიზმი შეიცვალა და დრაკონს ხელოვნებაში
ეშმაკის და ბოროტის როლი მიენიჭა. ზოგი ხელოვანი დრაკონის სინამდვილეში
ნახვასაც იბრალებს. მითიური ცხოველის სიმბოლიზმი და აღქმა დროთა
განმავლობაში იცვლება რაც კარგად ჩანს განხილულ ნაშრომებში.
გველეშაპს შუა საუკუნეების ნამუშევრებში ახასიათებს დუალიზმი. ერთ
ნამუშევარში ვხედავთ გველეშაპს, რომელიც სიმამაცისა და ერთგულების სიმბოლოა,
ასეთი დრაკონები ძირითადად ბერძნული მითოლოგიიდან მოდიან და გვხვდებიან
ან წყალში ან როგორც საგანძურის მცველნი, ხოლო მეორე ნამუშევარში ის ეშმაკს და
ბოროტებას ასახავს. გველეშაპის გაორება ნამუშევარს აძლევს რელიგიურ
დატვირთვას. ქრისტიანული დატვირთვის, თუნდაც საერო ნამუშევრებში გვლეშაპი
სრულიად იცვლის მნიშვნელობას და ტერორისა და ბოროტების სიმობოლო ხდება.
საშიში გველეშაპის ტენდენცია ვრცელდება ევორპაიში და ყველა ნახატში ერთი და
იგივე ისტორიაა ასახული. ძირითადად ნახატებში ასახულია გველეშაპით
დატერორებული სოფელი, რომელსაც შემდგომ იხსნის რაინდი და გველეშაპს
განგმირავს.
ამ ისტორიის ცნობილი მაგალითია „წმინდა გიორგი და გველეშაპი“. რთულია
დავადგინოთ ამ ნარატივის პირველადი ნამუშევარი შუა საუკუნეებში, რადგან
წმინდა გიორგი და გველეშაპის კონცეფცია ევროპაში სხვადასხვა რეგიონებსა და
დროში გავრცელდა. ამ ამბის ყველაზე ადრეულ ნამუშევრად ითვლება მეთერთმეტე
საუკუნის ფრესკა წმინდა ბარბარეს ეკლესიაში, გორემეში, კაპადოკიაში. ფრესკაზე
გამოსახულია გველეშაპი, რომელიც არ გავს დღევანდელ დრაკონს, იგი უფრო
გველის ფორმისაა. ფრესკას თუ შევადარებთ გვიანი შუასაუკუნეების ქანდაკებას
„წმინდა გიორგი და დრაკონი“, რომელიც იმყოფება სტოკჰომლში, შვედეთში
დავინახავთ, რომ დროთა განმავლობაში იცვლება გველეშაპის აღქმის სტილი და
ხატვის ან გამოსახვის სტანდარტი. ქანდაკებაზე ვხედავთ უფრო
მოცულობით არსებას გველის ტყავით და ფეხებით.
 განსხვავებულ პერსპექტივას ვხედავთ შვეიცარიაში, სადაც ძალიან
საინტერსოდ არის გადმოცემული ეს სცენა უკვე შუასაუკუნეების ბოლოს ბაზელ
მინსტერში, სადაც წმინდა გიორგი და გველეშაპი ერთმანეთისგან გაცალკევებით
დგანან და პირისპირ უყურებენ ერთმანეთს ეს საინტერესო პერსპექტვიაა, რადგან
ძირითადად წმინდა გიორგის გველეშაპი ფეხქვეშ ჰყავს მოქცეული. ქანდაკებაზე
გამოსახული გველეშაპი შეგვიძლია მივამსგავსოთ ძველ ბერძნულ ქიმერას,
რომელსაც ნახევარი სხეული ჰქონდა ლომის ნახევარი ბატკინს ხოლო კუდი გველის
თავის. ქიმერას მთავარი მახასიათებელი გახლდათ ბატკნის ცეცხლმფრქვევი თავი
რაც ასევე გველეშაპის დამახასიათებელი ატრიბუტია. ქანდაკებაზე გამოსახული
გველეშაპი სწორედ ამ მახსათებლების მატარებელია და განსხვავდება სხვა
შუასაუკუნეების ქანდაკებებისგან.

მეთხუთმეტე საკუნეში წმინდა გიორგი და გველეშაპის ნამუშევრებში უკვე

ვხედავთ გველეშაპის დღევანდელ მოდელს ნახატში „წმინდა გიორგი და გველეშაპი“
ფრამგი მხატვრის პაოლო უჩელოს მიერ. ხოლო მეთექვსმეტე საუკუნის დასაწყისში
რაფაელის მიერ. მე-14 საუკუნემდე ნამუშევრებში არ არის ჩამოყალიბებული
კონკრეტული სტანდარტი რაც მრავალფეროვანს ხდილს გველეშაპის აღქმას.
საინტერესოა გველეშაპის სიმობოლიზმი ბაიოს გობელენში, რომელიც არის 70
მეტრის ტილოზე ნაქარგი გობელენი, გობელენზე დატანილია 50 განსხვავებული
სცენა, რომლებიც აღწერს ჯერ კიდევ ომამდე ინგლისისა და ნორმადიის
ურთიერთობას და საბოლოოდ სრულდება ინგლისის ტახისთვის გამართული
ჰასტინგსის ბრძოლოთ. გობელენი დათარიღებუია 1070-იან წლებში და დამზადდა
ინგლისში. 70 მეტრის გასწვრივ ნამუშევარს კიდეებზე ახლავს ფანტასტიკური და
რეალური ცხოველების ჩანახატები. კიდეებზე ფიგურირებს გველეშაპი, როგორ
დამპყრობლის და მტრის სიმბოლო. გობელენის ერთ-ერთ სცენაში გამოსახულია
გველეშაპის მსგავსი არსება რომელიც ასახავს დამპყრობელ ნორმანებს. სცენაზე
გველეშაპი გამოსახულია დამპყრობელთა გემის ანძაზე ეს ფიგურა გამოსახავს
ნორმანების ძალას და მათ უცხოურ წარმომავლობას. ამგვარი წამომადგენლობა
ამყარებს გველეშაპის ცნებას, მათ ძლიერ და პოტენციურად საფრთხის შემცველ
სიმბოლიზმს შუასაუკუნეების ხელოვნებაში. მიუხედავ იმისა, რომ ბაიოსის
გობელენი უფრო ხშირად ასოცირდება გვიან შუა საუკუნეების პერიოდთან, ის
გვთავაზობს ვიზუალურ მაგალითს თუ როგორ შეგვიძლია გამოვიყენოთ დრაკონის
გამოსახულება დამპყრობლის კოცეფციის გადმოსაცემად. გობელენი გვიჩვენებს თუ
როგორ შეიძლება მოერგოს დრაკონის სიმბოლიკა სხადასხვა ისტორიულ კონტექსტს.
სხვა ნამუშევრებთან შედარებით გობელენზე ამოქარგული დრაკონი
შეგვიზლია მივამსგავსოთ დღევანდელ სტანდარტს. მას აქვს ორი ფექი და ფრთები
და გველისებრი კუდი. ის პირიდან აფრქვევს ცეცხლს რაც ასევე დამახასიათებელია
დღევანდელი დრაკონისთვის.

დამპყრობლის სიმბოლოდ დრაკონს ასევე წავაწყდებით შუასაუკუნეების

ლიტერატურაში. განსაკუთრებით აღსანიშნავია მერლინის წინასწარმეტყველების
ლეგენდა. (მას ასევე მოიხსენიებენ როგორ ორი დრაკონის წინასწარმეტყველება)
ლეგენდა ბევრ ლიტერატურულ ნამუშევარში არის ნახსენები. ერთ-ერთი
მნიშვნელოვანი წყარო, სადაც შეგვიძლია ამ ლეგენდის წაკითხვა არის ჯეფრი
მონმუთის „Historia Regum Britanniae” (ბრიტანეთის მეფეთა ისტორია) ლათინური
ქრონიკა, რომელიც დაიწერა მეთორმეტე საუკუნეში. ნაწარმოებში
წინასწარმეყველება ასოცირდება მერლინის პერსონაჟთან, რომელიც დიდ როლს
ასრულებს არტურის ლეგენდებში. მნიშვნელობანია ავღნიშნოთ, რომ მიუხედავად
იმისა, რომ ეს არის ერთ-ერთი გამორჩეული წყარო, მერლინის წინასწარმეტყველება
გვხვდება არტურის სხვა ტექსტებშიც. მერლინს თვალწინა წარმოუდგება ხედვა,
რომელშიც ის დაინახავს ორ გველეშაპს ერთს წითელს ხოლო მეორეს თეთრს,
რომლებიც ერკინებიან ერთმანეთს ტბის ქვეშ. ხედვაში თეთრი დრაკონი არის
ანგლოსაქსების სიმბოლო ხოლო წითელი დრაკონი ბრიტანელებს წარმოადგენს.
ხედვა წითელი დრაკონის გამარჯვებით მთავრდება რაც ანიშნებს მერლინს, რომ
სინამდვილეში მათი კონფლიქტი ანგლოსაქსებთან სწორედ ბრიტანელების
გამარჯვებით დასრულდება. მოცემულ ილუსტრაციაზე სწორედ ეს სცენა არის
ასახული სადაც ორი, თეთრი და შავი დრაკონი ერკინება ერთმანეთს. მერლინის
წინასწარმეტყველება კარგი მაგალითია იმსი თუ როგორ შეგვიძლია დრაკონის
სიმბოლიზმით ავღწეროთ ისტორიულ და კულტურული მოვლენები.

ამრიგად, შუასაუკუნეების ეპოქის მონსტრები რეალურებიც არიან და

ზებუნებრივიც, მეტაფორებიც და რაღაც მეტიც. ვენანტიუსის დრაკონი „ტყის
არსებაა“, ხოლო ფსელოსის დრაკონი დემონის სხვა ფორმაა. გიორგის დრაკონი
წარმოადგენს ეკლესიის ძალიან ადამიანურ მტრებს. თითოეულ შემთხვევაში, ეს
დრაკონები ლანდშაფტის ნაწილია - საშიშროება, რომელსაც ყოველდღიურ
ცხოვრებაში უნდა შევხვდეთ, ან თუნდაც ფიქრი. შუა საუკნეების ხალხი არ იყვნენ
უფრო ცრუმორწმუნეები და გულუბრყვილოები, ვიდრე თანამედროვე ადამიანები.
თუმცა, წარსულის ადამიანებისთვის მონსტრების შესახებ ისტორიები მხოლოდ
საშინელი არ იყო. ეს იყო მორალური ზღაპარები, რომლებიც შეიცავდა
გაფრთხილებებს და გაკვეთილებს ქრისტიანებისთვის, რომლებიც იმედოვნებენ
ხსნას. გველეშაპებს ასევე ვხედავთ ისტორიის და კულტურის აღწერაში, სადაც მათ
სიმბოლური დატვირთვა აქვთ.

გამოყენებული წყაროები:
 https://www.bayeuxmuseum.com/en/the-bayeux-tapestry/discover-the-
bayeux-tapestry/
 https://www.readingmuseum.org.uk/collections/britains-bayeux-tapestry
 https://commons.wikimedia.org/wiki/
File:Saint_George_and_the_Dragon_by_Paolo_Uccello_%28Paris%29_01.jpg
 https://en.wikipedia.org/wiki/Saint_George_and_the_Dragon_(Notke)
 https://equestrianstatue.org/george-saint-21/
 http://www.medieval-lecture.com/lectures/medieval/the-bayeux-tapestry/
 https://ztevetevans.wordpress.com/2017/07/05/the-prophecy-of-merlin-the-
two-dragons/
 https://www.youtube.com/watch?v=xD1muR5Lbzk