अवलोकितेश्वर

एक अलौकिक ईश्वर
 भाग : १

परिचय

अवलोकितेश्वर, ज्याला पद्मपाणी म्हणूनही ओळखले जाते, ही

महायान बौद्ध धर्मातील सर्वात आदरणीय आणि प्रिय
व्यक्तींपैकी एक आहे, जी करुणा, दया आणि अमर्याद प्रेम या
गुणांना मूर्त रूप दे ते. "अवलोकितेश्वर" हे नाव संस्कृतमधून
आलेले आहे आणि त्याचे ढोबळमानाने भाषांतर "जगाचे
रडगाणे ऐकणारा" असे केले जाऊ शकते. बौद्ध परंपरेत,
अवलोकितेश्वराला करुणेचे बोधिसत्व मानले जाते, एक असा
प्राणी ज्याने ज्ञान प्राप्त केले आहे परंतु सर्व संवेदनाशील
प्राण्यांच्या करुणेपोटी जन्म आणि मृत्यूच्या चक्रात राहणे
निवडले आहे, त्यांना दुःखातून मुक्ती मिळविण्यात मदत
करण्याचे व्रत आहे. हा दयाळू बोधिसत्व बौद्ध संस्कृतींमध्ये
विविध रूपांमध्ये चित्रित केला आहे, काहीवेळा नर, मादी
किंवा लिंग-तटस्थ, करुणेच्या सार्वभौमिक स्वरूपावर जोर दे ते.
अवलोकितेश्वराची प्रतिष्ठित प्रतिमा अनेकदा बोधिसत्वाचे
अनेक हात आणि डोके असलेले चित्रण करते, जे एकाच वेळी
असंख्य प्राण्यांपर्यंत पोहोचण्याच्या आणि वास्तविकतेचे
बहुआयामी स्वरूप जाणण्याच्या क्षमतेचे प्रतीक आहे.
अवलोकितेश्वराने पुष्कळदा कमळ, शुद्धतेचे प्रतीक आणि
माला (प्रार्थना मणी) यांसारखी अवजारे धारण करून मंत्रांच्या
सतत पठणाचे आणि दयाळू कृत्यांच्या पुनरावृत्तीचे प्रतीक
म्हणून प्रतीकवादाचा विस्तार केला. अवलोकितेश्वराचा मंत्र,
"ओम मणि पद्मे हम," हा बौद्ध धर्मातील सर्वांत प्रसिद्ध आणि
पठित मंत्रांपैकी एक आहे, जो करुणा आणि शहाणपणाचा
आशीर्वाद दे तो असे मानले जाते. संपूर्ण बौद्ध शिकवणी आणि
प्रतिमाशास्त्रामध्ये, अवलोकितेश्वर हे करुणेच्या परिवर्तनीय
क्षमतेचे आणि सर्व प्राण्यांमधील दु:ख दूर करण्याच्या सार्वत्रिक
आकांक्षेचे एक शक्तिशाली स्मरण म्हणून कार्य करते.