Dziady cz. III, cz.

12

12. Sybir jako symbol cierpienia narodu. Omów zagadnienie na podstawie

Dziadów część III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również
wybrany kontekst.

Wprowadzenie
Syberia to kraina w północnej Azji. Do końca XVI wieku był to obszar słabo
zaludniony. Po przyłączeniu jej do Rosji osiedlano tu często ludzi, którzy weszli
w konflikt z prawem. Po III rozbiorze Polski stała się miejscem zesłań Polaków
i w powszechnej świadomości funkcjonuje jako kara, katorga. Na Syberii znaleźli się
żołnierze, którzy walczyli po stronie Napoleona, członkowie Towarzystwa Filomatów,
uczestnicy powstania kościuszkowskiego, listopadowego (ok. 10 tys. osób)
i powstania styczniowego (około 38 tys.). W języku polskim funkcjonuje określenie
„sybirak” oznaczające zesłańca, a termin Sybir oznacza miejsce zesłania.
Zachowaj te notatki tylko dla siebie :)

Teza
W III cz. „Dziadów” Sybir funkcjonuje jako symbol cierpienia narodu i miejsce
kary.

Rozwinięcie
Syberia jako miejsce odbywania kary pojawia się w rozmowach więźniów
w bazyliańskiej celi. Żegota, niedawno aresztowany, zadaje pytanie
współtowarzyszom: „Jużci przecież bez winy w Sybir nas nie wyślą;/ A jakąż winę
naszą znajdą lub wymyślą?” Motyw Syberii w piosence przywołuje także Feliks.
Wymieniana obok siebie jest mina (kopalnia), Sybir i kajdany. Często więźniowie
pracowali w kopalniach syberyjskich w kajdanach na nogach i przykuci do taczek.
Jan Sobolewski był świadkiem wywożenia więźniów w 20 kibitkach na Syberię.
Studenci i uczniowie ze Żmudzi, z ogolonymi głowami, wynędzniali, skuci kajdanami,
wyruszali w długą drogę, być może bezpowrotną. Jan mówi: „Jeśli zapomnę o nich,
Ty, Boże na niebie,/ Zapomnij o mnie”.
Motyw Syberii jako symbol cierpienia narodu pojawia się w widzeniu księdza
Piotra: „Co widzę — długie, białe, dróg krzyżowych biegi,/ Drogi długie — nie dojrzeć

Notatki zakupione przez: Julian Tarnowski, kev37635@gmail.com

 Dziady cz. III, cz. 12

— przez puszcze, przez śniegi/ Wszystkie na północ! — tam, tam w kraj daleki,/
Płyną jak rzeki”. Północ jest symbolem kary.
O stolicy carów – Petersburgu, Mickiewicz pisze, że znajduje się na Północy. Stąd
rozchodzą się drogi imperium.
Rosja to kraina dzika, pusta, pokryta śniegiem, gdzieniegdzie ulokowane
są dość prymitywne osady. Drogi wyznaczone są nie dla potrzeb ludzi, ale wojska.
Narrator w Ustępie twierdzi, że całe zło przychodzi właśnie z Północy. Widzi
je w mechanizmie władzy carskiej opartej na tyranii. Nie wszyscy Rosjanie są źli.
Ustęp – fragment epicki – dedykowany jest „przyjaciołom Moskalom”, czyli
uczestnikom powstania dekabrystów, którzy sprzeciwili się tyranii.

Kontekst
Sybir jako miejsce cierpienia narodu pojawia się też w innym utworze Mickiewicza
– w „Panu Tadeuszu”. Trafiła tam Ewa Horeszkówna – jedyna córka Stolnika, matka
Zachowaj te notatki tylko dla siebie :)

Zosi. Wojewoda został ukarany zesłaniem, a jego ziemie skonfiskowano, część

przyłączając do dóbr Soplicy. Ewa zaś podzieliła los wielu kobiet, które przenosiły się
na Syberię za bliskimi.
Szlachta, uczestnicząc w zajeździe na Soplicowo i w bitwie z Moskalami, również
może trafić na zesłanie. Dlatego Soplica, Ksiądz Robak, Podkomorzy i Gerwazy
podejmują działania, by do tego nie dopuścić. Kapitan Ryków przyjął łapówkę
i zgodził się potwierdzić korzystną dla szlachty wersję zdarzeń. Major Płut, przeciwny
pertraktacjom, przepadł bez wieści (zamordował go Gerwazy; pytany, co się stało
z Płutem, odpowiada „pro publico bono” – „dla dobra publicznego”). Szlachta,
by uniknąć procesu i zesłania, ucieka do Księstwa Warszawskiego, by wrócić
na Litwę z wojskami Napoleona w roku 1812.

Zakończenie
W tradycji polskiej Syberia kojarzy się z katorgą i zesłaniem. Polacy trafiali tam
w ramach represji i walki z polskością od czasu konfederacji barskiej aż po połowę
XX wieku. Taki obraz Syberii prezentują utwory Adama Mickiewicza: „Dziady” cz. III
i „Pan Tadeusz”. Poeta zadedykował dramat przyjaciołom filomatom, którzy w czasie
zesłania w Rosji zmarli. Określa ich „Narodowej sprawy męczennikami”:
„Spółuczniom, spółwięźniom, spółwygnańcom; za miłość ku ojczyźnie

Notatki zakupione przez: Julian Tarnowski, kev37635@gmail.com

 Dziady cz. III, cz. 12

prześladowanym, z tęsknoty ku ojczyźnie zmarłym w Archangielsku, na Moskwie,

w Petersburgu, narodowej sprawy męczennikom – poświęca Autor”.

Informacje dodatkowe (motywy i cytaty)

Sybir jako symbol cierpienia narodu:
J. Słowacki „Anhelli”, G. Herling-Grudziński „Inny świat”, B. Obertyńska „W domu
niewoli”, J. Czapski „Na nieludzkiej ziemi”.

Cytaty
A. Mickiewicz „Dziady” cz. III (fragmenty)
JAN SOBOLEWSKI
„Tymczasem zajeżdżały inne rzędem długim
Kibitki; — ich wsadzano jednego po drugim.
Rzuciłem wzrok po ludu ściśnionego kupie,
Po wojsku, — wszystkie twarze pobladły jak trupie;
Zachowaj te notatki tylko dla siebie :)

A w takim tłumie taka była cichość głucha,

Żem słyszał każdy krok ich, każdy dźwięk łańcucha.
Dziwna rzecz! wszyscy czuli, jak nieludzka kara:
Lud, wojsko czuje, — milczy, — tak boją się cara”.

FELIKS
„Nie dbam, jaka spadnie kara,
Mina, Sybir, czy kajdany […].
Pracować będę dla cara;
W minach kruszec kując młotem,
Pomyślę: ta mina szara
To żelazo, — z niego potem
Zrobi ktoś topór na cara”.

KSIĄDZ PIOTR
modli się leżąc krzyżem
„Panie! czymże ja jestem przed Twoim obliczem? —
Prochem i niczem;
Ale gdym Tobie moję nicość wyspowiadał,
Ja, proch, będę z Panem gadał.

WIDZENIE
Tyran wstał — Herod! — Panie, cała Polska młoda
Wydana w ręce Heroda.
Co widzę — długie, białe, dróg krzyżowych biegi,

Notatki zakupione przez: Julian Tarnowski, kev37635@gmail.com

 Dziady cz. III, cz. 12

Drogi długie — nie dojrzeć — przez puszcze, przez śniegi

Wszystkie na północ! — tam, tam w kraj daleki,
Płyną jak rzeki”.

„Do przyjaciół Moskali”

Ten Ustęp
Przyjaciołom Moskalom
poświęca Autor
„Wy — czy mnie wspominacie! ja, ilekroć marzę
O mych przyjaciół śmierciach, wygnaniach, więzieniach,
I o was myślę: wasze cudzoziemskie twarze
Mają obywatelstwa prawo w mych marzeniach.
Gdzież wy teraz? Szlachetna szyja Rylejewa,
Którąm jak bratnią ściskał, carskimi wyroki
Wisi do hańbiącego przywiązana drzewa;
Klątwa ludom, co swoje mordują proroki”.
Zachowaj te notatki tylko dla siebie :)

A. Mickiewicz „Pan Tadeusz” (fragment)

„Czuła szlachta, że mądrze Podkomorzy radził;
Wiadomo, że kto z ruskim carem raz się zwadził,
Ten już z nim na tej ziemi nie zgodzi się szczerze
I musi albo bić się, albo gnić w Sybirze.
Więc nic nie mówiąc, smutnie po sobie spójrzeli,
Westchnęli; na znak zgody głowami skinęli.

Polak, chociaż stąd między narodami słynny,

Że bardziej niźli życie kocha kraj rodzinny,
Gotów zawżdy rzucić go, puścić się w kraj świata,
W nędzy i poniewierce przeżyć długie lata,
Walcząc z ludźmi i z losem, póki mu śród burzy
Przyświeca ta nadzieja, że Ojczyźnie służy”.

Notatki zakupione przez: Julian Tarnowski, kev37635@gmail.com