dagling katha Pahayagan (tabloid) Isa na ang pahayagan bilang isang uri ng print media ang kailanma’y hindi mamamatay at bahagi na ng ating kultura. Ayon kay William Rodriguez, “Sinasabing ang tabloid ay pang-masa dahil sa Tagalog ito nakasulat bagama’t ilan dito ay Ingles ang midyum.” Buhay na buhay pa rin ang industriya ng diyaryo sa bansa dahil sa abot kaya lang ang presyo. Ang katibayan nito ay ang dami ng mga tabloid na makikita sa bangketa. Iba’t iba ang dahilan ng mga tao kung bakit nagbabasa ng diyaryo. Mayroong hanap talaga ay balita, magbasa ng tsismis, sports, literatura o di kaya’y magsagot ng palaisipan. Pinagsama-sama na yata ang lahat sa diyaryo para magustuhan ng mga tao. Mainam itong pampalipas-oras kapag walang ginagawa. Ang TABLOID ay pang-masa dahil sa Tagalog ito nakasulat bagama’t ilan dito ay Ingles ang midyum. Subalit, sa tabloid masyadong binibigyang diin ang tungkol sa SEX at KARAHASAN kaya’t tinagurian itong sensationalized journalism. Ito ay dahil sa katangian na ang magandang balita ay nasa masamang balita. Mayroong humigit sa dalawampung national daily tabloid ang nagsi- circulate sa bansa. KOMIKS
Ang komiks ay isang grapikong
midyum kung saan ang mga salita at larawan ay ginagamit upang ihatid ang isang salaysay o kuwento. Maaring maglaman ng isang diyalogo sapagkat binubuo ito ng isa o higit pang mga larawan, na maaring maglarawan o maghambing ng pagkakaiba ng teksto upang makaapekto nang higit na may lalim. Bagaman palagiang paksang katatawanan ang komiks, sa kasaysayan, lumawak na ang sakop ng anyo ng sining na ito na kinabibilangan ng lahat ng mga uri (genre), hinahayaan ang mga artistang tuklasin ang kanilang sariling ekspresyon. Komiks- isang makulay at popular na babasahin na nagbigay-aliw sa mambabasa, nagturo ng iba’t ibang kaalaman at nagsulong ng kulturang Pilipino. Ang kultura ng komiks ay binubuo ng ng mga manunulat at dibuhista na napakalawak ng imahinasyon. Sinasabing si Jose Rizal ang kaun- unahang Pilipino na gumawa ng komiks. Taong 1884 inilathala sa magasing “Trubner’s Record” sa Europa ang komiks strip niya na “Pagong at Matsing”, halaw mula sa isang popular na pabula ng Asya. Makulay ang pinagdaanan ng komiks sa bansa magmula nang lumabas ito sa magasin bilang page filler sa entertainment section noong 1920. Halimbawa: Halakhak Komiks (1946) Pilipino Komiks (1949) Tagalog Komiks (1949) Silangan Komiks (1950) Subalit humina ang komiks sa pagpasok ng dekada otsenta nang ipatanggal ng ilan sa nilalaman at ipinag-utos ang paggamit ng murang papel. Naapektuhan ang kalidad at itsura ng papel. Umalis ang mga dibuhista ng komiks sa Pilipinas at nagtrabaho na lamang sa Amerika sa parehong industriya. Alfredo Alcala Mar Amongo Alex Nino Pagkatapos ng Martial Law, muling namuhunan ang industriya ng komiks. Sumikat sina Pablo S. Gomez, Elena Patron at Nerissa Cabral. Ang interes sa komiks ay tumagal lamang hanggang 1990. Nahumaling kasi ang mga tao sa iba’t ibang anyo ng paglilibang. Carlo J. Caparas- taong 2007 tinangka niyang buhayin at pasiglahin ang tradisyunal na komiks sa sirkulasyon sa pamamagitan ng mga ginawa nilang komiks caravan sa iba’t ibang bahagi ng Pilipinas. Ayon sa blog ni Fermin Salvador, ‘world-class’ ang kakayahan ng mga Pilipino sa paglikha ng komiks. Mga komikerong kilala sa labas ng Pilipinas: Gerry Alanguilan Whilce Portacio Philip Tan Alfredo Alcantara Ayon kay Prof. Joey Baquiran ng UP, sa PASKO SA KOMIKS. “Hindi mamamatay ang komiks dahil may kakanyahan ito. Ang katangiang biswal at teksto. Isang kakanyahang hindiing hindi mamamatay sa kulturang Pilipino hangga’t ang mga Pilipino ay may mga mata para makakita at bibig para makabasa– magpapatuloy ang eksistensya ng komiks. MAGASIN
Hindi nawawala ang Liwayway kung pag-
uusapan ang magasin sa Pilipinas. Naglalaman ito ng ng mga maikling kuwento at sunod-sunod na mga nobela. Naging paraan ito para mapalago ang kaalaman ng mga Pilipino. Bago pa man ang digmaang Pasipiko, ang araw ng pagrarasyon ng magasin na ito ay talaga namang inaabangan ng mga miyembro ng pamilya at nagiging dahilan rin ng kanilang pagtitipon upang mabasa lamang lalo na ang mga nobela. Mga nangungunang magasin sa Bansa FHM(For Him Magazine)- tumatayo bilang mapagkakatiwalaan at puno ng mga impormasyon na nagiging instrumento upang mapag- usapan ng kalalakihan ang maraming bagay tulad ng buhay, pag-ibig at iba pa. COSMOPOLITAN- magasing pangkababaihan. Ang mga artikulo dito ay nagsisilbing gabay upang maliwanagan ang kababaihan tungkol sa mga pinakamainit na isyu sa kalusugan, kagandahan, kultura at aliwan. GOOD HOUSEKEEPING-Isang magasin para sa mga abalang ina. Ang mga artikulong nakasulat dito ay tumutulong sa kanila upang gawin ang kanilang mga responsibilidad at maging mabuting maybahay. YES!-Ang magasin ay tngkol sa balitang showbiz. Ang nilalaman nito ay palaging bago, puno ng nakaw- atensyon na larawan at malalaman na detalye tungkol sa mga pinakasikat na artista sa bansa. Metro-Magasin tungkol sa fashion, mga pangyayari, shopping at mga isyu hinggil sa kagandahan ang nilalaman ng Metro. CANDY- Binibigyan ng pansin ang mga kagustuhan at suliranin ng kabataan. Ito ay gawa ng mga batang manunulat na na mas nakauunawa sa sitwasyon ng mga mambabasa. MEN’S HEALTH-Magasin na nakatutulong sa kalalakihan tungkol sa isyu ng kalusugan. Mga pamamaraan sa pag- ehersisyo, pagbabawas ng timbang, mga pagsusuri sa pisikal at mental na kalusugan ang nilalaman nito kung kaya ito ay naging paborito ng maraming kalalakihan. T3- Isang magasin para lamang sa mga gadget. Ipinakikita rito ang mga pinakahuling pagbabago sa teknolohiya at kagamitan nito. Ito rin ay may mga napapanahong balita at gabay tungkol sa pag-aalaga ng mga gadget. ENTERPRENEUR- Magasin para sa mga taong may negosyo o nais magtayo ng negosyo. KONTEMPORARYONG DAGLI
Ang dagli ay isang anyong
pampanitikan na maituturing na maikling maikling kuwento. Bagamat walang katiyakan ang pinagmulan nito sa Pilipinas, sinasabing lumaganap ito sa unang dekada ng pananakop ng mga Amerikano. Wala ring nakakatiyak sa angkop na haba para masabing dagli ang isang akdang pampanitikan. Subalit sinasabing kinakailangang hindi ito aabot sa haba ng isang maikling kuwento. Kilalang manunulat ng dagli: Inigo Ed. Regalado na may talipanpang Tengkeleng Jose Corazin De Jesus Rosauro Almario (Ric. A. Clarin) Patricio Mariano Francisco Laksamana Lope K. Santos Sa pananaliksik ni Rolando Tolentino, sinabi ni Teodoro Agoncillo na sumulpot ang dagli noong 1902; kasabay ng pagkakalathala ng pahayagang Muling Pagsilang na pinamahalaan ni Lope K. Santos, at nagpatuloy hanggang 1930. Ayon naman kay E. Arsenio Manuel, nag-ugat ang dagli sa panahon ng pananakop ng mga Kastila. Naging tampok ang mga ito sa mga pahayagang Espanyol at tinawag na Instantaneas. Gayunman, hindi malinaw kung hinango nga ng mga manunulat sa Tagalog ang ganitong anyo mula sa mga Kastila dahil hindi pa mailinaw kung hinango nga ng mga manunulat sa Tagalog ang ganitong anyo mula sa mga Kastila dahil hindi pa malinaw noon kung anong uri ang itatawag sa akdang anyong prosa ngunit patula ang himig. Nagkaroon lamang ng linaw ang anyong prosang gaya ng maikling kuwento at nobela pagsapit ng 1920. Ayon kay Aristotle Atienza, malaking bilang ng mga dagli na nakalap nila ni Tolentino para sa antolohiyang “ang Dagliang Tagalog: 1903- 1936” ang tumatalakay sa mga karanasan ng mga lalaki sa isang patriyarkal na lipunang kanilang ginagalawan. Karaniwan ding iniaalay ang dagli sa isang babaeng napupusuan subalit may ilan ding ginamit ito upang ipahayag ang kanilang mga damdaming makabayan at kaisipang lumalaban sa mananakop na Amerikano. Sa obserbasyon ni Tolentino, nagpapalit-palit ang anyo ng dagli mula sa harap ng pahina ng mga pahayagan hanggang sa maging nakakahong kuwento sa mga tabloid o tampok na kuwento (feature story) sa mga kolum, oangunahing balita (headline) sa pahayagan at telebisyon. Aniya, “na-transform na ang dagli, hindi na ito tinawag na dagli at nagkaroon na ng ibang lehitimong pangalan at katawagan– anekdota, slice-of- lifem day-in-the-life, at iba pa at lehitimasyon (pagpasok ng ganitong uri ng kwento sa media) ANG DAGLI SA KASALUKUYAN Karaniwang napagkakamalang katumbas ng flash fiction o sudden fiction sa Ingles ang dagli. Ayon kay Dr. Reuel Molina Aguila, naunang nagkaroon ng dagli sa Pilipinas (1900s) bago pa man nagkaroon ng katawagang flash fiction na umusbong noong 1990. Maari itong nagmula sa anyong pasingaw at diga ng magbabarkada kung kaya’t masasabing marami sa mga probinsiya at malalayong lugar ang nagkaroon ng ganitong paraan ng kuwentuhan. Noong 2007, lumabas ang antolohiyang “Mga Kuwentong Paspasan na pinamatnugutan ni Vicente Garcia Groyon. Taong 2011 naman nang mailathala ang “Wag Lang Di Makaraos (100 Dagli Mga Kuwentong Pasaway, Paaway, at Pamatay)” ni Eros Atalia. Inilathala naman nitong Mayo 2012 ang koleksiyon ng mga dagli ni Jack Alvarez na may pamagat na “Ang Autobiografia ng Ibang Lady Gaga” Sa kasalukuyang panahon, ang dagli ay halos ihambing din sa tulang tuluyan, pasingaw, at proto-ficton o micro-fiction sa Ingles. Halimbawa ng dagli na isinulat ni Salvador R. Barros
“Tungkol sa mga bagay na pumapasok
sa pandinig, ang lalaki, babae, at reporter ay may malaking ipinagkakaiba.” “Ang pumapasok sa dalawang tainga ng babae ay lumalabas sa bibig.” “At ang pumapasok sa dalawang tainga ng reporter ay lumalabas sa pahayagan.” (Sampaguita, 8 Nobyembre 1932) Abdon Balde Jr., isang manunulat - Ayon sa kanya mula sa isang pulong ng lupon ng manunulat sa Filipinas ay pinagtatalunan din kung ano ang itatawag sa higit na pinaikling maikling kuwento. Lumabas ang “Mga Kuwentong Paspasan” na inedit ni Vicente Groyon noong 2007; ang mga kuwento ay walang sukat at karamihan ay lampas ng 150 salita. Si Vim Nadera ay nagpanukala na ang dapat itawag ay Kagyat. Sabi ni Virgilio S. Almario, Pambansang Algad ng Sining sa Panitikan ay maigi ang pangalang malapit sa flash fiction. Nang magpanukala si Michael Coroza ng Iglap ay saka naisip ni Abdon Balde Jr. ang Kislap. Kuwentong ISang igLAP Kung kaya’t nailathala ang “Kislap” ng manunulat na si Abdon M. Balde Jr.” THE END!