Univerzitet za poslovne studije

Fakultet za primjenjenu ekonomiju

TEMA:
POJAM PREDUZEĆA, PROIZVODA I
PROIZVODNJE

PREDMET: PROIZVODNI I USLUŽNI MENADŽMENT

PROF. DR BILJANA RAĐENOVIĆ KOZIĆ

POJAM PREDUZEĆA

Da ponovimo šta je preduzeće?

Preduzeće koristi društveno raspoložive resurse

kroz uzajamnu interakciju sa tržištem, vrši njihovu
alokaciju, proizvodi proizvode i usluge i njima
zadovoljava društvene potrebe.
 Modeli organizovanja preduzeća, koji se mogu
klasifikovati u sljedeće grupe:

 Inokosna preduzeća – preduzeće u kome

ulaganje kapitala i privrednu delatnost obavlja
jedno lice;

 Društva lica – modeli organizovanja preduzeća u

kome se udružuju dva ili više lica (partnera –
ortaka) radi ostvarivanja određenih ciljeva, dobiti i
saglasno uloženom kapitalu učestvuju u njegovoj
raspodjeli. Razlikuju se dve vrste: ortačko drušvo i
komanditno društvo.
 Društva kapitala – kod ovog modela kapital ima
dominantnu ulogu, a ne lica koja ulažu, a ulozi
(akcije) su lako prenosive tj. menjaju vlasnika
prodajom na tržištu kapitala bez saglasnosti ostalih
ulagača. Dijele se na: akcionarska društva, društva
sa ograničenom odgovornošću i komanditna
društva na akcije.

 Zadruge – uobičajni modeli organizovanja privrednih

subjekata u zemljama tržišne privrede. To su specifični
modeli privređivanja i ispomaganja članstva.
Prema Zakonu o preduzećima imamo sljedeće
modele organizacije preduzeća:

 Privredno društvo – koje se organizuje kao

društvo lica i društvo kapitala;
 Društveno preduzeće - preduzeće koje
isključivo posluje sa društvenim kapitalom koji
je podijeljen na akcije ili udele određene
nominalne vrednosti;
 Javno preduzeće – preduzeće koje obavlja
djelatnost od javnog interesa.
Prema Zakonu o preduzećima razlikujemo tri modela
povezanih preduzeća:

 Matično i zavisno preduzeće – matično preduzeće je ono

koje ima u drugom preduzeću većinsko ili značajno
učešće, a drugo preduzeće je zavisno preduzeće.
 Preduzeće s uzajamnim učešćem u kapitalu – model
povezivanja preduzeća u kome jedno preduzeće ima
učešće u kapitalu drugog, a drugo preduzeće u
kapitalu prvog.
 Holding – preduzeće koje ima akcije ili udele u
zavisnom preduzeću, a koje prvenstveno obavlja
djelatnost upravljanja, sticanja učešća kapitala u drugom
preduzeću putem akcija i udela i raspolaganja tim kapitalom.
Veliki poslovni sistemi (preduzeća) najčešće se
organizuju kao:
 Korporacije – preduzeće koje svoj kapital bez

obzira da li se radi o početnom, osnovačkom ili

onom koji stiče u toku poslovanja, ostvaruje
emitovanjem i prodajom akcija;
 Holding – složeni model koji u svom sastavu ima
više preduzeća od kojih je jedno matično ili
upravljačko, a ostala su zavisna;
 Koncern – organizacioni model u kome se
organizuju preduzeća koja posluju u različitim
granama proizvodnje i delatnosti, a koja zadržavaju
pravnu samostalnost.
S obzirom na namjenu, strukturu i sastav, dinamičnost
promjena, odnosu prema okruženju, preduzeće se
može posmatrati kao društveni, složen, dinamički,
ekonomski, organizacioni, otvoren, realni, determinisan,
relativno stabilan sistem kojim se upravlja.

Sistem se definiše kao skup elemenata međusobno

povezanih relacijama koji čine celinu radi postizanja
određenog cilja. Struktura sistema podrazumijeva veze i
relacije između elemenata sistema i relativno stabilan
poredak elemenata sistema. Osnovne karakteristike
sistema su: kompleksnost i međuzavisnost elemenata
sistema.
Osnovne poslovne funkcije većine preduzeća koja se
bave proizvodnjom robe ili usluga su:

 menadžment preduzeća,
 marketing funkcija
 funkcija istraživanja i razvoja,
 planska funkcija,
 kadrovska funkcija,
 nabavna funkcija,
 proizvodna funkcija,
 komercijalna funkcija,
 finansijska funkcija,
 opšta funkcija.
 ŠTA JE PROIZVOD?

Proizvod je obično osnova za kreiranje

satisfakcije potrošača. Proizvod je sve što se
može ponuditi na tržištu, što izaziva pažnju,
što se može dobiti, koristiti ili konzumirati, a
može zadovoljiti potrebu ili želju.(Kotler i
Armstrong).
PROIZVOD JE I....

Proizvod je sve, povoljno ili nepovoljno što neko dobija

u razmjeni. To je kompleks opipljivih i neopipljivih
atributa uključujući funkcionalne, socijalne i
psihološke korisnosti ili dobit ( Dibb).

Proizvod je rezultat skupa međusobno povezanih ili

međusobno delujućih aktivnosti koji pretvara ulazne
elemente u izlazne elemente. (standardi ISO
9000:2000).
 ŠTA JE PROIZVOD?

 Proizvod je suma fizičkih, psiholoških i socioloških

zadovoljstava koji se isporučuju kupcu kroz proces
kupovine, sticanja vlasništva i potrošnje
 Proizvod su: fizički opipljivi proizvodi, usluge, osobe,
mjesta, organizacije i ideje
 Loš kvalitet proizvoda je garant neuspjeha kompanije
na tržištu (kombinacija proizvod – reklama?)
NIVOI PROIZVODA
POTENCIJALNI
PROIZVOD
OBOGAĆENI
PROIZVOD

OČEKIVANI
PROIZVOD

GENERIČKI
PROIZVOD

SUŠTINSKA
KORIST
 ODLUKE O PROIZVODU

Osnovne odluke o proizvodu podrazumijevaju odgovor

na pitanja o:
 Karakteristikama
 Kvalitetu
 Dizajnu
 Pakovanju
 Imenu marke
 Postprodajnim uslugama
 Uslovima plaćanja i isporuke
 Garancijama
 OBILJEŽJA PROIZVODA

 Dizajn (frižider, flaša, mob. telefon, kofer)

 Kvalitet (varijacije, standardi)
 Marka i etiketiranje (voda, generičke marke*, širenje
marke)
 Funkcionalnost (iPod)
 Pakovanje (informacija, zaštita, praktičnost*)
 Garancija i postprodajni servisi (tehnika)
 STRATEGIJA MARKE PROIZVODA

 Robna marka (brend) je termin, simbol, znak ili

kombinacija ovih elemenata koji se koriste sa ciljem
identifikacije proizvoda ili kompanije i razlikovanja od
konkurencije
 Faktori koji omogućavaju jačanje imidža marke su:
kvalitet proizvoda, konzistentno oglašavanje,
intenzivna distribucija i značenje marke
 Trgovačka marka
 PREDNOSTI KORIŠTENJA MARKE

 Povećani tehnološki razvoj omogućava imitaciju

proizvoda i usluga
 Marka proizvoda je jedino važno obilježje koje
konkurenti ne mogu kopirati
 Uz pomoć marke se gradi lojalnost kupaca
 Marka utiče na obimniju i češću kupovinu
 Marka pomaže uvođenje novih proizvoda na efikasniji
način
 ODLUKA O MIKSU PROIZVODA

 Proizvodna linija: skup proizvoda namijenjen

zadovoljavanju određene potrebe ili segmenta
potrošača
 Širina proizvodnog programa: broj linija
 Dužina proiz. programa: broj proizvoda unutar linije
 Dubina proiz. programa: različite verzije proizvoda
 SVI proizvodi kompanije čine miks proizvoda ili
asortiman
 KLASIFIKACIJA PROIZVODA
Kupuju se sa minimalnim naporom;
Konvencionalna niska cijena; masovna ponuda i
dobra tražnja; nisu identična za sve grupe
potrošača.
Pri kupovini se poredi kvalitet, cijena,
Šoping dobra dizajn, postprodajne usluge; kupovina
je posebno zadovoljstvo za potrošača.
Postoji posebna preferencija od strane
potrošača; čine se posebni napori pri
Specijalna dobra
kupovini; najbolji položaj za
proizvođače.
Dobra koja se ne Dobra za koje kupci znaju ili ne znaju;
traže ne razmišljaju o potrebi za kupovinom.
4 generičke kategorije proizvoda:

 usluge,
 softwer,
 hardwer,
 procesni materijali.

Životni ciklus proizvoda je biološka metafora koja

ocrtava život proizvoda. Osnovne faze su:
 Uvođenje,
 Rast (neki autori uvode i još i fazu razvoja ili
sazrijevanja)
 Zrelost (ili stagancija)
 Opadanje (ili ispadanje)
 ŽIVOTNI VIJEK PROIZVODA

Obim prodaje i dobit

PRODAJA

Sazrijevanje Stagnacija
III IV
Ispadanje
V

Rast
II PROFIT PO JEDINICI
Uvođenje
I PROIZVODA
U životnom vijeku proizvoda postoje sljedeće etape:

1. Koncepcija - označava period formiranja ideje,

2. Studija izvodljivosti - označava period tehničkog
uobličavanja proizvoda, izradu tehničke
dokumentacije, ekonomske analize i analize troškova,
3. Usavršavanje proizvoda - označava period izrade
prototipa i ugrađivanje iskustava, do kojih se došlo u
prethodnim fazama,
4. Komercijalizacija ili uvođenje - označava period
prvih kontakata novog proizvoda sa tržištem,
5. Tržišna ekspanzija ili rast - označava period
vremena u kojem proizvod ulazi na tržište i u
zavisnosti od konkurencije i iskorišćenih instaliranih
kapaciteta postepeno osvaja tržište,
6. Zrelost proizvoda označava period eksploatacije
novog proizvoda koji je protokom vremena sve
manje nov,
7. Zastarjelost proizvoda ili opadanje je etapa u
kojoj je neophodno doneti odluku o sudbini sad već
starog proizvoda.
S obzirom na upotrebnu funkciju proizvoda,
odnosno dalje faze prerade, proizvodi se dijele na:

 sirovine, reprodukcioni materijal i

poluproizvod;
 proizvode – opremu, koji se koriste u gradnji novih
investicionih objekata;
 proizvode za široku potrošnju.
ŠTA JE PROIZVODNJA?

Generički termin proizvodnja odnosi se na funkciju koja

proizvodi robe ili usluge u bilo kojoj organizaciji.
Proizvodnja je centralni zadatak čijom se realizacijom uz
uključivanje i pomoć ostalih funkcija ostvaruje misija
preduzeća.

Karakteristike industrijske proizvodnje su:

1. Predmet rada - materijalni oblik koji u procesu
transformacije prolazi od faze sirovine, preko polu
proizvoda, do proizvoda u toku kojih se menja hemijski
sastav ili oblik.
2. Proizvodnja se obavlja u kontinuitetu za poznatog
kupca ili za zalihe.
3. Sredstva za rad su stabilna i predmeti rada od
izlaska iz magacina preko faze obrade i unutrašnjeg
transporta do skladišta kreću se prema organizaciji
rada.
4. Proizvodnja je prostorno ograničena pa je
preduzeće izolovano od dejstva spoljnih faktora.
5. Proizvodnja nema sezonskih oscilacija i ne
zavisi od spoljnih vremenskih uticaja.
Upravljanje proizvodnjom

Definisano je kao donošenje odluka za funkciju

proizvodnje i sisteme koji proizvode robe i usluge.
Menadžeri u proizvodnji upravljaju procesom
transformacije koji osigurava robe i usluge.
Proces transformacije pretvara inpute
(materijale, energiju, rad, kapital i informacije) u
outpute (dobra i usluge).
Upravljanje proizvodnjom je definisano sa pet ključnih
vrsta odgovornosti za odluke o kvalitetu, procesima,
kapacitetu, zalihama i radnoj snazi.
Kvalitet predstavlja važnu odgovornost proizvodnje
koja zahtijeeva podršku celokupne organizacije.

Odluke o kvalitetu moraju osiguravati da on bude

ugrađivan u proizvod u svim fazama proizvodnje:
 treba uspostaviti standarde,
 ljudi treba da budu osposobljeni,
 a robe ili usluge treba da proveravaju, prvenstveno oni
koji ih proizvode, da bi proizvodnja rezultirala
kvalitetom.
Odluke o procesu određuju koji će fizički proces ili
oprema biti korišćeni, da bi se proizveli proizvodi (robe
ili usluge).
Odluke uključuju vrste opreme i tehnologije, tokove
procesa, prostorni raspored postrojenja i sve druge
aspekte opreme u fizičkom smislu ili sredstava za
proizvodnju usluga.
Kapacitet je dugoročno određen veličinom ugrađene
fizičke opreme. Planiranje kapaciteta određuje ne samo
veličinu opreme, već i odgovarajući broj ljudi u
proizvodnji.
Odluke o zalihama u proizvodnji određuju šta treba
naručiti, koliko naručiti i kada naručiti. Sistemi za
kontrolu zaliha se koriste za upravljanje materijalima od
kupovine, kroz sirovine, zalihe u procesu rada do zaliha
gotovih proizvoda.
 Šta je satisfakcija?

Emocionalni odgovor potrošača koji nastaje kao

razlika očekivanja formiranih prije kupovine i
doživljene performanse proizvoda
S= f (Op, očekivanja potrošača i P,
viđenih performansi usluge)
Različiti ljudi / različit nivo satisfacije
P=Op
P>Op
P<Op
 Skup karakteristika neke
Kvalitet i satisfakcija
usluge ili proizvoda – da
zadovolji utvrđene i Šta je kvalitet?
izražene potrebe

• Transcedentni pristup – savršenstvo, iskustvo

(umjetnost)
• Proizvodno zasnovani pristup – objektivno mjerenje
(proizvodnja)
• Pristup zasnovan na korisniku
• Procesno zasnovani pristup – interne specifikacije
(produktivnost i niski troškovi)
• Vredonosno zasnovani pristup – cijena/vrijednost
Upravljanje ljudima je najvažnije područje odlučivanja
u proizvodnji, zato što se ništa ne može učiniti bez ljudi
koji proizvode robu i usluge.

Odluke o radnoj snazi uključuju izbor, zapošljavanje,

otpuštanje, obuku, nadzor, i naknade.
Velika pažnja koja treba biti usmerena prema
navedenim područjima odlučivanja ključ je uspešnog
upravljanja proizvodnjom. Ako svako od pet područja
odlučivanja pravilno funkcioniše i ako se dobro
upotpunjuje sa ostalim područjima, može se smatrati
da se funkcijom proizvodnje dobro upravlja.
Menadžment proizvodnje je

proces planiranja i odlučivanja, organizovanja,

rukovođenja kontrole rada, predmeta za rad i
sredstava za rad radi ostvarivanja ciljeva proizvodnje
na efikasan i efektivan način.
Proizvodni menadžment definiše se kao veština i
nauka koja opisuje pojavu u preduzeću i uslove
okruženja u kojima se te pojave odvijaju, objašnjava
pojave i uticaje uslova okruženja na njih, čime s e
obezbeđuju neophodne pretpostavke za proizvodnju
određenih proizvoda na efektivan i efikasan način.
Teorijom menadžmenta proizvodnje posebno se bavio
Isak Adižes koji je svoju teoriju izložio u svojoj knjizi
životni ciklus preduzeća.
Adižes ističe da je top forma jednog preduzeća ili tačka
tzv. cveta života preduzeća tačka u kojoj preduzeće
ostvaruje najbolje rezultate. Top forma je tačka
najbolje kombinacije kontrolabilnosti i fleksibilnosti.
Kontroabilnost predstavlja mogućnosti predviđanja i
kontrole događaja tokom života preduzeća.
Fleksibilnost je sposobnost preduzeća da brzo i sa
minimumom troškova izbegne pretnje i iskoristi šanse.
Proizvodni proces obuhvata sva zbivanja tokom izrade
nekog proizvoda. Cilj proizvodnog procesa je
proizvodnja kvalitetnog proizvoda od sirovina i
poluproizvoda, uz najmanje moguće troškove.
 Sistem proizvodnje predstavlja skup elemenata koji u
okviru proizvodnog procesa transformišu inpute u drugi
oblik ili stanje i postaju proizvod. Tako proizvodni
sistem ima zadatak da preko proizvodnog procesa
pretvara ulazne elemente u izlazne, s ciljem stvaranja
upotrebnih vrednosti.
Proizvodni sistem predstavlja kompleksan sistem koji
se sastoji od velikog broja komponenti.
Poslovni sistemi su organizacioni sistemi, koji
funkcionišu radi ostvarivanja određenih ciljeva
makroekonomskih sistema i zaposlenih.
Osnovne karakteristike poslovnih sistema su:
 organizovanost radi ostvarenja poslovnih ciljeva,
 otvorenost – na njihovo ponašanje utiče okruženje
sistema,
 kontinualnost funkcionisanja, što se ostvaruje
obezbeđenjem ulaza, transformacijom i predajom
izlaza.
Organizacioni sistem je sistem koji je stvorio čovek,
odredio mu cilj, stvorio ga kao kompoziciju delova i
upravlja njime tokom rada i vremena. Zbog toga su
organizacioni sistemi komponovani od prirodnih,
tehničkih i misaonih elemenata i podsistema.
Osnovne elemente organizacionog sistema čine podsistemi:

 Ulaza – gde se nalaze ulazni resursi organizacije koji će u skladu sa

raspoloživim potencijalom organizacije i vremenskom dinamikom
koju propisuje operativna priprema, biti prerađeni tokom rada
procesora u poluproizvode i proizvode.
 Procesora – obuhvata skup aktivnosti kojima se obavlja osnovna
funkcija sistema, transformacija kojom se ulazni resursi pretvaraju u
izlazne u skladu sa funkcijom cilja.
 Izlaza – sadrži kao krajnje elemente proizvode, nusproizvode, otpatke
i nove informacije, a rezultat su rada sistema.
 Upravljanja – koje se definiše kao neprekidno dejstvo upravljačkih
akcija u cilju prevođenja sistema iz postojećeg u novo – željeno stanje.
 Stanje sistema – podrazumeva skup podataka koji pružaju potpunu
informaciju o radu sistema i elementima okoline.
 Okolina sistema – predstavlja sistem složenih i povezanih komponenti
koje značajno utiču na ponašanje, strukturu i efikasnost sistema.
Upravljanje proizvodnjom se definiše kao upravljanje
transformacionim sistemima, koji inpute pretvaraju u
proizvode, u koje spadaju roba (dobra) i usluge.
Upravljenje proizvodnjom predstavlja skup aktivnosti
kojima se deluje na sistem sa namerom da se postigne
unapred zadati cilj.
Prema Acknoff-u, dobro upravljanje sistemom sastoji se
u upravljanju međusobnim dejstvom između elemenata,
a ne njihovim odvojenim dejstvom.
Upravljanje se sprovodi u dve faze:
 planiranje ili određivanje upravljanja i
 aktivnosti upravljanja ili sprovođenja upravljanja.
Osnovne faze upravljanja proizvodnom su:

1. Uvid u postojeće stanje ili detekcija

2. Utvrđivanje razlika između željenog stanja i
postojećeg stanja ili komparacija
3. Donošenje odluka
4. Operativne korekcije – odnose se samo na način
funkcionisanja sistema
5. Upravljačke korekcije ili regulacija – odnose se i
na postavljanje, ali i na razvoj sistema.
Pod organizacionim tipom proizvodnje podrazumeva se
način proizvodnje, koji određuje vremenski tok
proizvodnje, odnosno stepen kontinuelnosti ili prostorna
određenost toka proizvodnje i proizvodnih operacija, ili
količina proizvodnje i način obavljanja proizvodnje.
Odluke o izboru procesa određuju tip proizvodnog
procesa koji treba koristiti i odgovarajući obim tog
procesa.
Na osnovu određenosti vremenskog toka proizvodnje,
mogu se razlikovati dva osnovna organizaciona tipa:
 kontinualna ili neprekidna proizvodnja i
 diskontinualna ili prekidna proizvodnja.
Pod kontinualnom ili neprekidnom proizvodnjom
podrazumeva se takav tip proizvodnje u kome proces
izvršavanja tehnoloških operacija u proizvodnom ciklusu teče
bez vremenskog prekidanja. To znači da se od izvođenja prve
operacije do završne operacije proces rada na celom lancu
operacija ne prekida. Takav organizacioni tip proizvodnje
može da se organizuje u serijskoj proizvodnji sa velikim
serijama ili u masovnoj proizvodnji kod koje je obezbeđen
kontinuitet procesa proizvodnje u dužem vremenskom
periodu.
Diskontinualna proizvodnja ili prekidna proizvodnja je ona
kod koje je zbir trajanja operacija obrade manji od takta
proizvodnje. Ova proizvodnja se odnosi na pojedinačnu
proizvodnju kod koje uvek imamo proizvodnju novog
proizvoda, i na proizvodnju koja se povremeno ponavlja, a
koju nazivamo serijska proizvodnja.
Na osnovu prostornog razvijanja procesa proizvodnje
(prostorna određenost toka proizvodnje), mogu se diferencirati
tri osnovna organizaciona tipa:
 Linijski ili fazni tok proizvodnje
 Pogonski ili radionički tok proizvodnje
 Kombinovani, pogonsko-linijski tok proizvodnje.

Linijski tip proizvodnje pripada kontinualnom tipu proizvodnje

sa stanovišta vremenske određenosti toka proizvodnje.
Njegove bitne karakteristike su:
 Mašine, proizvodne instalacije i radna mesta za izvođenje
pojedinih operacija raspoređene su prema toku procesa
proizvodnje, od prve do poslednje operacije, prema redosledu
operacija koji se projektuje pri konstrukciji tehnološkog
procesa proizvodnje.Raspored mašina je na određenoj liniji, ili
u vidu beskrajnog platna, ili lančanog toka proizvodnje.
 Materijal i sirovine koje se prerađuju u toku procesa
proizvodnje, pripremaju se od strane pripreme
proizvodnje i dopremaju do prvog radnog mesta,
odnosno do prve faze, i cirkulišu dalje kroz sve faze
obrade, do poslednje iz koje izlaze kao gotovi proizvodi.
 Sistem i sredstva unutrašnjeg transporta postavljeni su
linijski ili u kružnom sistemu unutrašnjeg transporta,
sa tačno utvrđenim tokovima.
 Proces proizvodnje teče kontinualno, a faze
proizvodnje, odnosno proizvodni postupci su tehnološki
povezani sa visokim stepenom vremenske
sinhronizacije redosleda operacija.
Linijski tip proizvodnje ima tri oblika. PRVI oblik je
klasičan linijski koji je karakterističan za proizvode na
principu beskrajnog platna, gde predmet rada kruži kroz
proces proizvodnje na traci. DRUGI oblik ovakve linijske
proizvodnje jeste lančana proizvodnja, u kojoj se
predmeti rada kreću mehaničkim putem od prve do
poslednje operacije na lancu radnih mesta. TREĆI oblik
ovog organizacionog tipa proizvodnje je fazna
proizvodnja, u kojoj se pojedini zaokruženi procesi rada
obavljaju u fazama koje predstavljaju posebne
organizacione pogone poređane na liniji proizvodnog
toka.
Pogonski ili radionički tip proizvodnje karakteriše
grupni raspored mašina i radnih mesta, odnosno
mašine i radna mesta sličnih karakteristika i sa istim
radnim postupcima grupisani su po posebnim
pogonima, odnosno radionicama. U sistemu pogonske
organizacije proizvodnje, organizatori proizvodnje
moraju usklađivati i vremenski i prostorno
sinhronizovati sve tokove procesa proizvodnje i
reagovati na sve promene u postavljenim tokovima
proizvodnje.
Osnovne karakteristike takvog organizacionog tipa
proizvodnje su:
 Manja racionalnost kruženja predmeta rada, a time i
celog sistema unutrašnjeg transporta, i velika zavisnost
od racionalnosti organizacije proizvodnje, mikrolokacije
pogona i postavljenog transportnog sistema u okviru
preduzeća.
 U pogonskoj organizaciji proizvodnje, pored vremena
proizvodnog rada pri izvođenju radnih operacija, javlja se
i vreme čekanja na početak sledeće operacije na drugom
radnom mestu, odnosno u drugom pogonu, koje je duže
ukoliko više pogona učestvuje u obradi jednog proizvoda,
a kraće ukoliko u tome učestvuju različita radna mesta u
okviru istog pogona.
Troškovi po jedinici proizvoda u pogonskoj organizaciji
proizvodnje su relativno veći, kako usled povećanog
učešća rada na unutrašnjem transportu, tako i usled
lagerovanja poluproizvoda u pogonima između
operacije obrade.
Preglednost toka procesa proizvodnje je manja, a
samim tim je i tehnička kontrola komplikovanija kao i
ceo kompleks problema organizacije proizvodnog toka
koji je složeniji.
Kombinovani pogonsko linijski tip proizvodnje postiže se
kombinacijom u kojoj se u sistemu pogonske organizacije
u pojedinim pogonima organizuje linijska proizvodnja.
Na taj način linijski i pogonski sistem, kao ekstremni
tipovi proizvodnje, egzistiraju jedan pored drugog i
kombinuju se radi racionaliziranja pogonskog sistema
proizvodnje.
Kombinovanjem ova dva organizaciona tipa proizvodnje
postiže se smanjenje transportovanja i transportnih
troškova, ubrzava se proces proizvodnje i istovremeno,
povećava elastičnost prilagođavanja tražnje u odnosu na
čist linijski sistem proizvodnje.
Treći kriterijum na osnovu kojeg razlikujemo
organizacione tipove proizvodnje je broj proizvoda i
način proizvodnje.
Na ovoj osnovi mogu da se diferenciraju tri osnovna
organizaciona tipa proizvodnje:
 Pojedinačna proizvodnja
 Serijska proizvodnja
 Masovna proizvodnja.
Pojedinačna proizvodnja podrazumeva takav
organizacioni tip proizvodnje u kome se vrši proizvodnja
pojedinačnih proizvoda različitih karakteristika. To znači
da se proizvodnja organizuje radi izrade samo jednog
proizvoda koji ima određenu namenu za konkretnog
naručioca ili izrade više različitih proizvoda istovremeno
za različite naručioce.
Osnovne karakteristike organizacije ovakvog načina
proizvodnje su sledeće:
 Proizvodnja se vrši samo po narudžbini za pojedinačne
naručioce, a ne za tržište. Zbog toga proces proizvodnje
se može započeti samo na osnovu porudžbine i na njoj
zasnovanog radnog naloga za početak proizvodnje.
 Organizacija pripreme proizvodnje se vrši posebno za
svaki proizvod, odnosno za svaku narudžbinu.
 Organizacija procesa rada može da se zasniva samo na
pogonskom rasporedu mašina grupisanih po
radionicama, zbog toga što se asortiman proizvodnje
stalno menja, a takođe i tehnološki postupci.
 Ciklus proizvodnje u pojedinačnoj proizvodnji je
relativno duži nego u slučaju kada bi se proizvodio veći
broj proizvoda iste vrste istovremeno. Zbog toga je i
duže vreme angažovanja obrtnih sredstava, pa je i
masa angažovanih obrtnih sredstava u preduzeću
relativno veća.
 Organizacija proizvodnje je elastična. Operativno
planiranje u proizvodnji i priprema proizvodnje, kao
međusobno povezani procesi, stalno se menjaju u
zavisnosti od promena u strukturi pojedinačnih
proizvoda.
Serijska proizvodnja se prema broju proizvoda, deli na:
maloserijsku, srednjoserijsku i velikoserijsku.
Međutim, ne postoji univerzalni kriterijum za ovako
diferenciranje serijske proizvodnje. Veličina serije je
relativna i zavisi od vrste proizvoda. Osnovni problem u
serijskoj proizvodnji je da se utvrdi optimalna veličina
serije tj. optimalni broj proizvoda u seriji. Ekonomski
optimalna veličina serije utvrđuje se na osnovu
dinamike proresivnih i degresivnih viškova u zavisnosti
od broja proizvoda, a pod optimalnom serijom se
podrazumeva serija u kojoj su najniži troškovi po
jedinici proizvoda.
Serijska proizvodnja kao tehnološka kategorija po
načinu rada, može se diferencirati na:
• Serijsku proizvodnju sa pogonskim rasporedom
istorodnih mašina, odnosno serijsku pogonsku
proizvodnju;
• Srednju i veliku serijsku linijsku proizvodnju i
mehanizovanu velikoserijsku proizvodnju.

Ovakav način diferenciranja ima svoju osnovu u bližem

određivanju strukture mašina i organizacionog toka
proizvodnje.
Masovna proizvodnja podrazumeva kontinualnu
proizvodnju isprobanih proizvoda u velikom broju za
tržište, koja je nezavisna od porudžbina i dinamike
realizacije. Ukoliko proizvodnja ne može odmah da se
realizuje, može da se lageruje bez prekidanja procesa
proizvodnje.
Što se tiče načina proizvodnje masovna proizvodnja je
kontinualna i ne mora se prekidati ako dođe do
trenutnog zastoja u realizaciji.
Zbog toga se ona naziva proizvodnjom za tržište ili za
lager. Priprema proizvodnjeu ovom organizacionom tipu,
vrši se jednom, prilikom projektovanja tehnološkog
procesa kod osnivanja preduzeća ili rekonstrukcije
proizvodnih organizacija, i menja se samo kada se menja
asortiman proizvodnje ili se vrši nova rekonstrukcija
proizvodnje.
Troškovi pripreme proizvoda najniži su u masovnoj
proizvodnji, jer se izjednačavaju sa investicijama koje
se amortizuju u dužem vremenskom periodu.
Organizacija proizvodnje se odlikuje visokorazvijenom
tehničkom podelom rada, specijalizacijom i najvećom
produktivnošću rada, ali i većom primenom
nekvalifikovane radne snage.
Kružni tok sredstava kroz proces proizvodnje najkraći
je u masovnoj proizvodnji .
Fleksibilni tip proizvodnje se bazira na koncepciji
potpunog prilagođavanja uslovima, zahtevima i
potrebama tržišta po kojoj proizvodnja mora biti
fleksibilna u odnosu na uslove i potrebe tržišta.
U proizvodnom smislu pod fleksibilnošću
podrazumevamo sposobnost proizvodnje i proizvodnog
sistema da ostvari različite proizvodne zadatke.
Proizvodni sistem je fleksibilniji ukoliko je sposobniji da u
što kraćem vremenu promeni strukturu proizvodnje uz
zadržavanje iste produktivnosti, jedinične cene izrade i
istog nivoa korišćenja kapaciteta. Fleksibilni obradni
sistemi zasnovani su na savremenoj organizaciji rada,
modernoj opremi i novoj tehnologiji, pa kao takvi
predstavljaju najviši nivo automatizacije u savremenoj
proizvodnji.
 PITANJA?

HVALA NA PAŽNJI!