Ponolohiya

(Palatunugan)

1
Ponolohiya
 Agham na pag-aaral ng makabuluhang
tunog ng isang wika

2
Ang Pagsasalita

3
Salik upang makapagsalita ang tao:

 Ang pinanggagalingan ng lakas o enerhiya

 Ang kumakatal na bagay o artikulador
 ang patunugan o resonador

4
 Bilinggwal – taong marunong
magsalita ng dalawang wika
 Monolinggwal – isang wika lamang
ang alam
 Poliglot – bihasa sa mahigit tatlong
wika

5
 Ang Mga Prinsipal na Sangkap ng
Pananalita
guwang Malambot na ngalangala
Matigas na ng
ngalangala ilong guwang ng bibig

titilaukan

punong gilagid paringhe

labi epiglottis
1 2 3

ngipin laringhe

dila hiningang galing

1=harap
sa baga
2=sentral
Babagtingang
3=likod
tinig 6
 Ang hanging may presyun na nanggagaling
sa ating baga ay nagpapakatal ng
babagtingang tinig. At kapag kumatal ang
babagtingang tinig, ito ay lumilikha ng alon
ng tunog na siyang binabago ng ating bibig
o guwang ng ilong na ating naririnig sa
pamamagitan ng hangin na siyang midyum
ng tunog.

7
Ponolohiya ng Filipino

8
1. Mga Ponemang Segmental/Ponema

 Makabuluhan ang isang tunog kapag nag-

iba ang kahulugan ng salitang
kinasasamahan nito sa sandaling ito’y
alisin, palitan, ilipat o dinagdag.

9
 Ang Filipino ay may 21 ponema – 16 katinig
at 5 patinig
 Mga katinig- /p,t,k,),b,d,g,m,n,h,s,ŋ,l,r,w,y/
 Mga patinig- /i,e,a,o,u/
 Ang ŋ ay tinutumbasan ng digrapo
(dalawang letra ng “ng”)
 Ang patinig ay itinuturing na siyang
pinakatampok o pinakaprominenteng
bahagi ng pantig.

10
a. Mga Katinig

 Ito ay maiaayos ayon sa punto at paraan

ng artikulasyon at kung ang mga ito ay
binibigkas nang may tinig (m.t.) o walang
tinig (w.t.)

11
 Punto ng artikulasyon – saang bahagi ng
bibig nagaganap ang saglit na pagpigil o pag-
abala sa pagpapalabas ng hangin sa
pagbigkas ng isang katinig
 Paraan ng artikulasyon – papaanong
gumagana ang ginagamit na mga sangkap sa
pagsasalita at kung paanong ang hininga ay
lumalabas sa bibig o sa ilong sa pagbigkas
ng alinman sa mga ponemang katinig

12
 Mga Ponemang Katinig ng Filipino
PARAAN NG PUNTO NG ARTIKULASYON
ARTIKULAS- Panlabi Pang- Pang- Pangngalangala Glottal
YON ngipin gilagid Palatal Velar

Pasara
w.t p t k
m.t b d g )
Pailong
m.t. m n ŋ
Pasutsot
w.t. s h
Pagilid
m.t. l
Pakatal
m.t. r
Malapatinig 13
b. Mga Patinig
 Maiaayos ayon naman sa kung aling
bahagi ng dila ang gumagana sa pagbigkas
ng isang patinig at kung ano ang pusisyon
ng nasabing bahagi sa pagbigkas

14
Mga Ponemang Patinig ng Filipino

Posisyon Bahagi ng Dila

ng Dila Harap Sentral likod

Mataas i u
Gitna e o
Mababa a

15
2. Mga Diptonggo
 Magkasamang patinig at malapatinig sa
isang pantig
 aw, iw, ay, ey, oy, uy
 Kapag ang malapatinig ay napagitan sa
dalawang patinig, ito ay hindi na diptonggo

16
 Mga Diptonggo ng Filipino
Harap Sentral Likod

Mataas iw, iy uy

Gitna ey oy

Mababa aw, ay

17
Halimbawa:
 giliw  sisiw
 reyna  sampay
 kalabaw  daloy
 bahay  beywang
 aruy  baliw
 kahoy  kami’y

18
3. Klaster o kambal-katinig
 Magkakabit na dalawang magkaibang
katinig sa isang pantig
 Ang klaster ay matatagpuan sa
unahan o inisyal at sa hulihan o pinal
ng isang pantig

19
 Tsart ng mga Ponemang Katinig ng
Filipino
Unang Ikalawang Ponema
Ponema /w/ /y/ /r/ /l/ /s/

/p/ X X X X
/t/ X X X x
/k/ X X X X
/b/ X X X X
/d/ X X X
/g/ X X X X
/m/ X X
/n/ X X
/l/ X X
/r/ X X
/s/ X X
/h/ X X
20
4. Mga Pares Minimal
 Ang pares ng salita na magkaiba ng
kahulugan ngunit magkatulad na
magkatulad sa bigkas maliban lamang sa
isang ponema sa magkatulad na pusisyon
 Ito ay ginagamit sa pagpapakita ng
pagkakaiba ng mga tunog ng
magkakahawig ngunit magkakaibang
ponema

21
/p/ /b/ /e/ /i/
pala – shovel mesa – table
bala – bullet misa – mass

/k/ /g/
kulay – color kulong – enclosed
gulay – vegetable gulong – wheel

/t/ /d/
tula – poem
dula – play

22
5. Mga Ponemang Malayang
Nagpapalitan
 Magkaibang ponemang matatagpuan sa
magkatulad na kaligiran ngunit hindi
nagpapabago sa kahulugan ng mga salita
 Karaniwang nangyayari sa ponemang
patinig na i at e, at sa o at u

23
Halimbawa:
lalaki tutoo daw
lalake totoo raw

bibi nuon
bibe noon

24
6. Ang Glottal na Pasara o Impit na
Tunog
 Naging labing-anim ang ponemang katinig
sa halip na labinlima lamang dahil sa
ponemang glottal na pasara
 Kahit itinuturing na ponema, hindi ito
inirereprisinta ng titik o letra

25
Sa halip ay inirereprisinta ito sa
dalawang paraan:
 Nakasama ito sa palatuldikan at
inirereprisinta ng tuldik na paiwa (`) kung
nasa pusisyong pinal ng salita. Ang mga
salitang may impit na tunog sa pusisyong
pinal ay tinatawag na maragsa o malumi
 Malumi – bagà, pusò, saganà, talumpatì
 Maragsa – bagâ, kaliwâ, salitâ, dukhâ

26
 Inirereprisinta ito ng gitling(-) kapag ito’y
nasa loob ng salita sa pagitan ng katinig at
patinig
 Karaniwang matatagpuan sa pagitan ng
panlaping nagtatapos sa katinig at ang
salitang-ugat na nagsisimula sa patinig.
 Hal:
 May-ari
 Mag-alis
 Pang-ako

27
7. Ponemang Suprasegmental
 Sangkap na pampalasang ginagamit sa
ating pakikipagtalastasan
 Pantulong sa ponemang segmental; na
higit na nagiging mabisa ang ating
paggamit ng 21 ponemang segmental sa
ating pakikipagtalastasan sa pamamagitan
ng mga pantulong o suprasegmental na
tono, haba, diin at antala

28
a. Tono
 Ang pagtaas o pagbaba na iniuukol natin
sa pagbigkas ng pantig ng isang salita
upang hugit na maging mabisa ang ating
pakikipag-usap sa ating kapwa
3
3
2 pon
2 ha
ka
ka 1
1
pon
ha
29
b. Haba at Diin
 Ang haba ay tumutukoy sa sa haba ng
bigkas na iniuukol ng nagsasalita sa
patinig ng pantig ng salita
 Ang diin naman ay tumutukoy sa lakas ng
bigkas ng pantig ng salita

30
 Ang Filipino ay sinasabing syllable-
timed samantalang ang Ingles ay
sinasabing stress-timed
 Ang tono, haba at diin sa pagbigkas
ng isang salita ay karaniwang
nagkakasama-sama sa isang pantig
 Hal. halaman

31
 Mandarin at Thai- mahalaga ang tono
 Ingles – mahalaga ang diin
 Filipino – mahalaga ang haba

Hal.
“Break, break, break
On thy cold, gray stones, O Sea!”

“Pag-ibig anaki’y aking nakilala

Di dapat palakhin ang bata sa saya”

32
 Bakit higit mahalaga ang haba kaysa sa
tono at diin?
 Hal.
magnana.kaw – thief
magna.na.kaw – will steal
magna.nakaw – will go on stealing

33
c. Antala
 Saglit na pagtigil sa ating pagsasalita
upang higit na maging malinaw ang
mensaheng ibig nating ipahatid sa ating
kausap
 Ito ay inihuhudyat ng kuwit, tuldok, semi-
colon o kolon

34
Hal.
 Hindi puti.
Hindi, puti
 Hindi ako siya
Hindi ako, siya
 Hindi sila tayo
Hindi sila, tayo

35