2.

AGHAM
PANLIPUNAN
AGHAM PANLIPUNAN

Ito ay tumatalakay sa mga paksang may kinalaman sa mga

institusyon, gawain ng lipunan at ugnayan ng isang tao sa
lipunang kanyang kinabibilangan. Kabilang sa sangay na ito
ang mga akdang may kinalaman sa pulitika, ekonomiya,
sosyolohiya, sikolohiya, antropologa, kasaysayan ng kultura
at sibilisasyon.
AGHAM PANLIPUNAN

Ito ay tumatalakay sa mga paksang may kinalaman sa mga

institusyon, gawain ng lipunan at ugnayan ng
isang tao sa lipunang kanyang kinabibilangan.
Kabilang sa sangay na ito ang mga akdang may kinalaman
sa pulitika, ekonomiya, sosyolohiya, sikolohiya,
antropologa, kasaysayan ng kultura at sibilisasyon.
AGHAM PANLIPUNAN

Ito ay tumatalakay sa mga paksang may kinalaman sa mga

institusyon, gawain ng lipunan at ugnayan ng isang tao sa
lipunang kanyang kinabibilangan. Kabilang sa sangay na ito
ang mga akdang may kinalaman sa pulitika, ekonomiya,
sosyolohiya, sikolohiya, antropologa, kasaysayan ng
kultura at sibilisasyon.
A. SOSYOLOHIYA

Ito ay isang maka-agham na pag-aaral ng tao sa kaniyang

relasyon o interaksyon sa kaniyang lipunan at sa iba pang
indibidwal o grupong kaniyang kinabibilangan. Kabilang sa
sosyolohiya ang mga galaw na panlipunan, ang mga
ugnayang panlipunan, mga samahang panlipunan, ang
pamayanan at ang lipunan ng taong pinag-aaralan.
TAYO AY TAO, AT TAYO RIN AY NABUBUHAY SA ISANG
MALAKING MUNDO AT NAKIKIHATI SA PITONG
BILYONG TAO SA PAGTIRA RITO.
 P A G-IING A T S A
L IK A S NA Y A M A N
ANG
MARANGAL NA
PAMUMUHAY
MARANGAL
A NG TA O A Y HIND I
LA M AN G P A R A S A
KA NYA NG S A R IL I
'NO MAN IS AN
ISLAND’
M ALA Y A
M A L AYA
B. KASAYSAYAN
 TUMUTUKO
Y ITO SA
MGA

KASAYSAYAN D E TA LY E
NG MGA
PA N G YAYA R
I SA
NAKARAAN
 ANG MGA
KATUTUBONG
AETA MAG-ANTSI
NEGRITO

Dumaga
Aeta Baluga
t
AGTA (HILAGANG ATI(KABISAYAAN
LUZON)
• Ayon kay
Redd(1904) ang
negrito ay
mahahati sa
anim na
pangkat:
UNANG PANGKAT

AETA AGTA AYTA

DUMAGA
PUGOT
T
2 PANGKAT

BALUGA ITA
3 PANGKAT

AGTA ABIYAN
4 PANGKAT

ITA ATI
5 PANGKAT B ATA K
6 PANGKAT MAMANUA
NEGRITO

Mga katutubong matatagpuan Taal sa lupang Pinatubo

bulkang pinatubo
 “AETA”,
“AYTA”, “ITA”
ANO ANG PISIKAL
NA KAANYUHAN
NG MGA AETA?
MAITIM NA KULAY NA BALAT

MABABA ANG TAAS

MALIIT NA PANGANGATAWAN
MALALAKING ITIM ANG MGA
MATA
KULOT NA BUHOK
 ANO ANG
KARANIWANG
TINATAWAG
• KULOT
SAKANILA
AYTA

“TAO” PARAAN MGA TAONG

PINATUBO TAONG NAKATIRA
AYTA MALAPIT SA MT.
PINATUBO
 SAAN
KALIMITANG
MAKIKITA ANG
MGA AYTA?
QUEZON

ZAMBALES SAAN
KALIMITANG
BATAAN MAKIKITA
ANG MGA
TARLAC AYTA?

PAMPANGA
“THE INDIGENOUS PEOPLE
DEVELOPMENT”

PEBRERO 2,2001 ANCESTRAL

DOMAIN TITLE
• ang mabigat na pagtapak ng paa kasabay
ng pagtango ng ulo na higit na binibigyang
pansin ang ibabang direksyon na animo ay
nasa isang sabong ay nangangahulugang
hinaharap nito ang kanyang kaaway

IBA’T IBANG PAMAMARAAN ANG MGA NEGRITO

SA PAGPAPAHAYAG NG KANILANG MGA EMOSYON
 IBA’T IBANG
PAMAMARAAN • Makikita rin ang
ANG MGA matinding galit sa
NEGRITO SA
PAGPAPAHAYA pamamagitan ng
G NG KANILANG
MGA EMOSYON pagtitig ng matalim
 IBA’T IBANG
• samantalang
PAMAMARAAN
ANG MGA
paghibi ng mga
NEGRITO SA
PAGPAPAHAYA
labi at pagkunot ng
G NG KANILANG
MGA EMOSYON
noo ay simbolong
kalungkutan
 IBA’T IBANG • oras na tuloy-tuloy na
PAMAMARAAN hinimas ng isang Negrito
ANG MGA
NEGRITO SA
ang kanyang dibdib
PAGPAPAHAYA nangangahulugan lamang
G NG KANILANG na siya ay nagpipigil ng
MGA EMOSYON
kanyang galit.
IBA’T IBANG PAMAMARAAN ANG MGA NEGRITO SA
PAGPAPAHAYAG NG KANILANG MGA EMOSYON

• Sa mga pagkakataon naman na nakaramdam ng

pambabalewala, tahimik nitong ilalayo ang kanyang
ulo at ibabaling sa iba ang atensyon, isang malakas
na sipol ang maririnig mula sa kanya.
IBA’T IBANG PAMAMARAAN ANG MGA NEGRITO SA
PAGPAPAHAYAG NG KANILANG MGA EMOSYON

• Ang pagtakip ng bibig gamit ang kamay at

pagsimangot ay isa sa mga pagpapakita ng matinding
pagtanggi.
IBA’T IBANG PAMAMARAAN ANG MGA NEGRITO SA
PAGPAPAHAYAG NG KANILANG MGA EMOSYON

• Ang kahihiyan ay maipapakita sa pamamagitan ng

pagtakip sa mukha, pagtungo at pagtalikod.
IBA’T IBANG PAMAMARAAN ANG MGA NEGRITO SA
PAGPAPAHAYAG NG KANILANG MGA EMOSYON

• kung mapatunayang nagkasala, mananatili

lamang itong nakatungo.
PAGPAPANGALAN NA
KAKABIT ANG PANGALAN
NG KANILANG MGA
MAGULANG

HALIMBAWA
SISTEMA NG
PAGBIBIGAY
PAN LANDO PANGALAN

INDON LANDO
 SISTEMA NG PAGBIBIGAY
PANGALAN
PAG-UUGNAY NITO SA MGA BAGAY-BAGAY NA NAGING
MAHALAGA SA ISA O PAREHO NILANG MAHALAGA

“KARITON”
“MUROS” (KASABA)
AYON SA AKLAT NA PINATUBE ACTAS: CONTINUITY
AND CHANGE NI HIROMU SHIMZU (1989),

• Ang pagpapakasal ay itinuturing na pagtatanggal ng

karapatan sa isang anak na babae pagdating sa kaniyang
sekswalidad
MAYROON TATLONG TRADISYON SA PAGPAPAKASAL

• Ang Hogo, ito ay ang pormal na pagkakasundo sa 2 mag-

lisang dibdib. Sa ganitong yugto, nakikipagkasundo ang
mga magulang ng lalaki sa pamilya ng babae upang
maisakatuparan ang pinaplanong pagpapakasal.
MAYROON TATLONG TRADISYON SA PAGPAPAKASAL

SUSON, ito ay ang negosasyong nagaganap sa

pagitan ng 2 panig. Umaabot sa ilang araw hanggang
ilang buwan ang kanilang usapan hinggil sa
napagkasunduang bandi bago natuloy ang kasal.
Pinag- aambangan ng mga miyembro ng angkan ng
lalake ang bandi na ibibigay sa pamilya ng babae.
Matapos ang maibigay ang handog, paghahati-hatian
ito ng mga miyembro ng ankan ng babae.
MAYROON TATLONG TRADISYON SA PAGPAPAKASAL

SUSON, ito ay ang negosasyong nagaganap sa

pagitan ng 2 panig. Umaabot sa ilang araw hanggang
ilang buwan ang kanilang usapan hinggil sa
napagkasunduang bandi bago natuloy ang kasal.
Pinag- aambangan ng mga miyembro ng angkan ng
lalake ang bandi na ibibigay sa pamilya ng babae.
Matapos ang maibigay ang handog, paghahati-hatian
ito ng mga miyembro ng ankan ng babae.
MAYROON TATLONG TRADISYON SA PAGPAPAKASAL

• BANHAL, ito ang seremonya ng pag-lisang

dibdib ng mag-asawang Ayta
SA KANILANG PAGLILIBING
• “ ALTERNATIVE LEARNING SYSTEM FOR THE
AETA COMMUNITY:EQUALIZING EDUCATION TO
CULTURAL MINORITY GROUPS IN QUEZON”
E.O NO. 358S.2004

• Non-formal Education Address Alternative

Learning System (BALS)
KITA MAYBASA PROJECT

NON- SEPTEMBER TREE OF

FORMAL 1,1994 HOUSE
EDUCATION
AYON KAT BARAWID N G
ARTIKU LO NG “COL LEGE
IS FOR AET AS TO O(2010)

• National
Commission for
Indegenous
People (NCIP)
• NGO
 JENNIFER WALLUM,
Isang British na manlalakbay galing sa
Morpeth ng Northumberland, England ay
gumawa ng proyekto upang matulungan
ang mga Ayta
Entreprenuer Volunteer Assistance (EVA).
Asian Development Bank Spouses Association
(ADBSA)
"THE TRADITIONAL ORIGINS ETHIC
EDUCATION SCHOOLS" (TOEES),
• ang siyang nagbigay ng curriculum na nilapatan din ng
kanilang sariling turo ng kultura. At upang sila ay hindi
manibago at maging komportable sa kanilang mga
eskuwelahan, yari sa nipa at kawayan ang kanilang
paaralan.
MGA KAUGNAY PAG-AARAL
SA ISINAGAWANG PAG-AARAL NINA REMOLENA ET
AL. (2010),

• kapag naglihi ang babaeng Ayta, kailangang ibigay

ang gusto niya.
SA ISINAGAWANG PAG-AARAL NINA REMOLENA ET
AL. (2010),

• Pinaniniwalaan ng mga katutubong Ayta na kapag

nagbubuntis ang babeng Ayta ay bawal dito ang
magtrabaho nang mabigat para maalagaan ang bata sa loob
ng tiyan at di makunan.
SA ISINAGAWANG PAG-AARAL NINA REMOLENA ET
AL. (2010),

• Kung sasama sa kaingin ang isang buntis,

pagluluto lamang ng pagkain ang kanyang
gagawin.
SA ISINAGAWANG PAG-AARAL NINA REMOLENA ET
AL. (2010),

• Bawal uminom sa bote dahil magiging mahigpit ang

pag-iyak ng bata (pag-iyak ng sagad at di halos
magpapigil).
SA ISINAGAWANG PAG-AARAL NINA REMOLENA ET
AL. (2010),

• Pagkatapos ng pag-iisang dibdib, ang Negrita na

bagong kasal ay nararapat maghain ng mani, pulot o
iba pang matatamis na pagkain para sa mga espiritu
o anito na naninirahan sa bulkang Pinatubo.
SA ISINAGAWANG PAG-AARAL NINA REMOLENA ET
AL. (2010),

• Naniniwala rin ang mga Negrito na ang mga espiritu o

kaluluwa ng mga batang yumao ay nagliliparan sa paligid
sa anyo ng isang di- pangkaraniwang uri ng kalapati.
SA ISINAGAWANG PAG-AARAL NINA REMOLENA ET
AL. (2010),

• Sa kabilang banda naman, ang ina na bagong panganak ay

gumagamit ng dahon, abo at tubig sa paglilinis ng katawan
at upang makabawi ng lakas.
SA ISINAGAWANG PAG-AARAL NINA REMOLENA ET
AL. (2010),

• Pinapasuso rin ng ina Ing kaniyang anak sa loob ng

isang buwan at unti-unti ring pinapakain ng patak ng
pulot at katas ng tubo.
SA PAG-AARAL NA GINAWA NI INALVEZ (2014),

• Pagmimiha -tawag nila kanilang grupo na ang

ibig sabihin ay pinagkaisa ng mga
nakakatandang kapatid na Katutubo.
MAG-ANTSI.

• Kapag ang
nanay at tatay
ay parehong
Ayta Mag-antsi
MAG-ANTSI-
PURONG WIKANG
AYTA BARYASY
ON NG
ABELLING- MGA
MAPUPUTI AT AYTA
HALOS SILA AY
MARUNONG NG AYON SA
WIKANG AYTA GRUPONG
KINABIBI
AYTA HUNG^EY – LANGAN
Di gaanong naliligo at
naglilinis ng katawan ,
makilala sila sa
matatalim nila ngipin
AYON SA PAG-AARAL NI A. CURA
( 2011)
• Nawawala na ang orihinal na wika ng mga Ayta dahil
inangkin na nila ang wika ng mga taga-kapatagan na
kanilang nakakasalamuha
APO MALYARI

• Ang tawag nila sa kanilang Panginoon, naniniwala sila na

siya ang kanilang tagapagligtas at kapag humingi sila ng
tulong ibinibigay ito
DURURO

Ang tawag sa kanilang ritwal na isinasagawa ng mga

katutubo kapag sila ay may kahilingan kaya ang salitang ito
ay hindi basta-basta sinasambit lamang
DAGAO

• Ang tawag nila kapag marami silang naani sa

kanilang mga pananim
3. AGHAM, TEKNOLOHIYA AT
MATEMATIKA
Ang mga akda sa agham, teknolohiya at
matematika ay may kakanyahan at estrukturang
naiiba sa ibang disiplina
3. AGHAM, TEKNOLOHIYA AT
MATEMATIKA
Ang mga akda sa agham, teknolohiya at
matematika ay may kakanyahan at estrukturang
naiiba sa ibang disiplina
 MGA ISYU PATUNGKOL SA
PAGGAMIT NG WIKANG FILIPINO
SA PAGTUTURO NG SIYENSYA,
TEKNOLOHIYA AT MATEMATIKA
AT IBA PANG KAUGNAY NA
LARANGAN
 A G HAM A T
TEKN OLOHIY A
AGHAM
“BILINGUAL EDUCATION POLICY”
1974
 “ NON- EXCLUSIVE
LANGUAGE OF SCIENCE
AND TECHNOLOGY”
“CODE
SWITCHING”
AYON KAY DR. FORTUNATO SEVILLA ILL,
ang direktor ng UST Office for Research and Development
(ORD) ng wikang Filipino sa pagtalakay ng mga liksyon sa mga
klaseng kemistri sa Kolehiyo ng Agham, Para sa kanya mas
malaya ang pagtatanong at mas buhay ang talakayan sa ganoong
paraan. Mas madaling nalintindihan ng mga estudyante ang mga
konseptong teknikal na pinapaliwanag niya.
• "Kung sumusulong sa agham ang mga mauunlad na bansa
tulad ng Hapon, Korea, Taiwan, Tsina, Germany, Pransiya,
Espana at iba pangbansa na gamit ang sariling wika, bakit
hindi paunlarin ang sariling wika para maging matatas din
ang mga Pinoy sa agham?" ani ni Sevilla Ill.
HABA NG ALON –
WAVELENGHT
DALAS- FREQUENCY

PAGTUNAW- MELTING

PAGLUSAW- DISSOLVING

BILIS- SPEED

TULIN- VELOCITY
MAY IBA’T IBANG PARAAN ANG PAGSALIN
NG MGA SALITANG INGLES SA FILIPINO
PAGGAMIT NG SALITANG KASTILA

Matematik
Siyensya Kimika Pisika Biyolohiya
a

Metal Likido Solido Produkto

SANGKAP+HANAYAN =
KAPNAYAN(CHEMISTRY)

BUHAY + HANAYAN= PAG-UUGNAY

HAYNAYAN (BIOLOGY) NG MGA
LIKAS + HANAYAN = KATUTUBONG
LIKNAYAN (PHYSICS) SALITA
MULAANG + BUTIL
=MULAPIK(MOLECULE)
ANG PAGHIHIRAM SA INGLES AT
PAGHIHIRAM SA BAYBAY

BAYOLODG
KEMISTRI FISIKS IKWESYON
I

MOLEKYU
EYR AYS
L
ANG PAGHAHALO NG WIKANG INGLES AT
FILIPINO NANG WALANG PAGBABAGO

Bumibilis ang takbo ng takbo Ayon kay Sevilla III, mas

ng mga molecule kung mainam itong gamitin sa mga
tataasan ang temperature talakayan sa klase, dahil
malapit ito sa
pangkaraniwang paraan ng
TUTOL ANG IBANG SIYENTIPIKO
SA PAGGAMIT NG FILIPINO
MAKAKAPIGIL DAW ITO NG SA
PAGIGINGGLOBALLY
COMPETITIVE NG MGA
ESTUDYANTE