Kinh tế chính trị Mác - Lênin

CHƯƠNG 3
GIÁ TRỊ THẶNG DƯ
TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
3.1. LÝ LUẬN CỦA C.MÁC VỀ GIÁ TRỊ THẶNG DƯ

3.2. TÍCH LŨY TƯ BẢN

3.3. CÁC HÌNH THỨC BIỂU HIỆN CỦA GIÁ TRỊ THẶNG DƯ
TRONG NỀN KTTT
3.1. LÝ LUẬN CỦA C.MÁC VỀ GIÁ TRỊ THẶNG DƯ

3.1.1. Nguồn gốc của giá trị thặng dư

3.1.2. Bản chất của giá trị thặng dư

3.1.1. Nguồn gốc của giá trị thặng dư:
3.1.1.1. Công thức chung của tư bản
3.1.1.2. Hàng hóa sức lao động
3.1.1.3. Sự sản xuất giá trị thặng dư
3.1.1.4. Tư bản bất biến và tư bản khả biến
3.1.1.5. Tiền công
3.1.1.6. Tuần hoàn và chu chuyển tư bản
3.1.1.1. Công thức chung của tư bản

Công thức chung của tư bản

T H T’
 H – T – H’ T – H – T’

Trong lưu thông HH giản đơn, Với tư cách là tư bản,

tiền vận động theo tiền vận động theo
công thức công thức
* So sánh 2 CT:
H – T – H’ (1)
T – H – T’ (2)
- Giống nhau
- Khác nhau
* Giống nhau:
- Đều có 2 nhân tố H và T
- Đều có 2 hành vi đối lập nhau mua- bán
- Đều biểu hiện mối quan hệ kinh tế giữa người mua
và người bán

*So sánh 2 công thức trên:

 Tiêu chí so sánh H-T-H’ T-H-T’

Trình tự của các hành vi Bán trước, mua sau Mua trước, bán sau

Điểm xuất phát và điểm H, T - môi giới trung

T, H - môi giới trung gian
kết thúc gian

Giá trị và giá trị tăng

thêm
Động cơ và mục đích Giá trị sử dụng
T’ = T + t
(t = m - giá trị thặng dư)

Giới hạn của sự vận động Có giới hạn Không có giới hạn
MÂU THUẪN TRONG CÔNG THỨC CHUNG CỦA TƯ BẢN

Trường hợp trao đổi

ngang giá:
Xét LƯU THÔNG
trong KHÔNG TẠO
THÊM GIÁ
lưu TRỊ MỚI
thông
Trường hợp trao đổi
không ngang giá:
Nếu tiền nằm ngoài lưu thông thì tiền cũng không thể tự tăng lên đ ược

“Vậy tư bản không thể xuất hiện từ lưu thông và cũng không thể
xuất hiện ở bên ngoài lưu thông. Nó phải xuất hiện trong lưu
thông và đồng thời không phải trong lưu thông” C. Mác.
 Trao đổi
* lưu
Trong
thông trao đổi
ngang giá ngang giá hay
Giá bán > giá trị không ngang
giá cũng
Giá mua < giá trị không tạo ra
được T’
Chuyên mua rẻ bán đắt

Tiền được cất trữ

trong két sắt

Hàng đi vào
tiêu dùng
Mâu thuẫn công thức chung tư bản
Trong lưu thông

Chỉ được lợi về

Trao đổi
ngang giá
giá trị sử dụng

Chỉ là sự phân phối

Trao đổi không lại thu nhập, tổng
ngang giá giá trị trước và sau
trao đổi không hề
tăng thêm

Tư bản không thể xuất hiện từ lưu thông

 Mâu thuẫn công thức chung tư bản

Sản Tiêu dùng

xuất cá nhân

Giá trị được bảo tồn

Cho sản xuất và dịch chuyển vào
Ngoài lưu Hàng hoá đi vào sản phẩm
thông tiêu dùng
Cho cá nhân
Giá trị dần mất đi

Tư bản không thể xuất hiện ở bên ngoài lưu thông

 Bí mật công thức chung tư bản

T H Sản xuất H’ T’

Hàng hoá sức

lao động

Tư bản phải xuất hiện trong lưu thông và

đồng thời không phải trong lưu thông (SX)
 3.1.1.2. HÀNG HÓA SỨC LAO ĐỘNG

* SLĐ và điều kiện để SLĐ trở thành hàng hóa:

Tự do về thân thể Không có tư liệu

và được quyền sử sản xuất hay của
dụng sức lao động cải gì để duy trì
theo ý muốn cuộc sống
 Sức lao động và lao động
Sức lao động là toàn bộ
những năng lực thể chất và
tinh thần tồn tại trong một
cơ thể con người đang sống
và được người đó đem ra
vận dụng trong quá trình
lao động

Lao động là sự vận dụng

sức lao động vào quá trình
sản xuất
Người lao động được Người lao động không có
tự do về thân thể tư liệu sản xuất
 * Hai thuộc tính của hàng hoá sức lao động
HAI THUỘC TÍNH CỦA HÀNG HOÁ

Là thời gian lao động xã hội cần

Nuôi sống người công nhân
thiết để sản xuất và tái sản xuất
ra sức lao động quyết định ->
Phí tổn đào tạo
SỨC LAO ĐỘNG

Quy thành giá trị tư liệu sinh

hoạt (vật chất, tinh thần) cần
thiết Nuôi sống gia đình công nhân

Thể hiện trong quá trình lao động,

có khả năng tạo giá trị mới lớn hơn
giá trị sức lao động
HAI THUỘC TÍNH CỦA HÀNG HÓA SỨC LAO ĐỘNG

Hàng hoá SLĐ khi

được sử dụng có
khả năng sáng
tạo ra một lượng
giá trị mới lớn
hơn giá trị của
bản thân nó
 Giá trị của hàng hoá sức lao động

Giá trị hàng hoá sức

lao động bao hàm cả
yếu tố tinh thần và
lịch sử
 - Giá trị SLĐ biểu hiện bằng tiền gọi là giá cả SLĐ hay còn gọi
là tiền lương/ tiền công.

- Giá trị của HH SLĐ chịu sự tác động của 2 xu hướng đối lập
nhau:

+ Giá trị HH SLĐ có xu hướng tăng: SX càng phát triển nhu cầu
về LĐ phức tạp tăng, nhu cầu TLSX tăng theo đà tiến bộ của LLSX

+ Xu hướng giảm giá trị HH SLĐ: do NSLĐ tăng nên giá cả

TLSH, DV giảm
Giá trị sử dụng của hàng hoá sức lao động

Giá trị sử dụng

Thể hiện ra Tạo ra một hàng
hàng hoá sức
khi tiêu dùng hoá nào đó
lao động

Giá trị sử dụng của hàng hoá sức lao động có

tính chất đặc biệt là nguồn gốc sinh ra giá trị và
giá trị thặng dư
 - HH SLĐ có đặc điểm riêng biệt là nguồn gốc
trực tiếp tạo ra giá trị thặng dư, là chìa khóa để giải
quyết mâu thuẫn của công thức chung tư bản.
- HH SLĐ là điều kiện của sự bóc lột chứ không
phải là cái quyết định có hay không có bóc lột.
*KẾT LUẬN:
3.1.1.3. Sự sản xuất giá trị thặng dư
* Đặc điểm của quá trình SX GTTD

- Người công nhân làm việc dưới sự

kiểm soát của nhà TB

- Sản phẩm mà người công nhân làm ra

thuộc sở hữu của nhà TB

- Là sự thống nhất giữa quá trình SX ra

giá trị sử dụng với việc tạo ra giá trị và
giá trị thặng dư
* Ví dụ về quá trình SX trong ngành kéo sợi:

- Giả định:
+ Nhà TB mua - bán HH theo đúng giá trị
+ NSLĐ đạt tới mức chỉ cần 1 phần của ngày LĐ
(4h), người CN tạo ra 1 lượng giá trị đủ bù đắp giá trị
SLĐ
+ Tiền công (1 ngày = 8h): 3USD
- Để tiến hành SX, nhà TB phải ứng ra một số tiền là:
+ Mua 10kg bông giá trị: 10USD
+ Hao mòn máy móc: 2USD
+ Tiền công/1 ngày: 3USD
- Giả định kéo 10 kg bông thành sợi mất 4h và người CN tạo ra 1
lượng giá trị = 3$
Như vậy, giá trị 1 kg sợi là:
+ Giá trị của 10 kg bông chuyển vào: 10$
+ Giá trị hao mòn náy móc chuyển vào: 2$
+ Giá trị do người CN tạo ra: 3$
Tổng cộng: 15$
 * Quá trình sản xuất giá trị thặng dư:
Trong 4 giờ đầu tiên.
10 kg Sợi - 10 kg Bông: 10$
(Mất 4 giờ)- Hao mòn máy móc: 02$
- Giá trị sức lao động: 03$ (LĐ trong 8 giờ).
Số tiền ứng ra = 15$.
Lúc này chưa có giá trị thặng dư.
Trong 4 giờ tiếp theo:
10 kg Sợi - 10 kg Bông: 10$
(Mất 4 giờ)- Hao mòn máy móc: 02$
Số tiền ứng ra = 12$.
Tổng chi phí sản xuất 8 giờ: 27$
Giá trị sản phẩm mới: 30$
Giá trị thặng dư thu được: 03$

Giá trị tư liệu sản xuất: 24 $ Giá trị mới: 6$ > Giá trị sức lao động: 3$
 Ngày LĐ là 8h:

Chi phí SX Giá trị SP mới

Tiền mua 20 kg bông 20$ Giá trị của bông chuyển vào 20$
Hao mòn máy móc 4$ Giá trị của máy móc chuyển vào 4$
Mua SLĐ trong 1 ngày 3$ Giá trị do SLĐ tạo ra trong 8h 6$

Tổng cộng 27$ Tổng cộng 30$

Giá trị thặng dư là: 30 – 27 = 3$

*
KẾT LUẬN:

- Giá trị của HH bao gồm 2 phần:

+ Giá trị TLSX, nhờ LĐ cụ thể của người CN mà được
bảo tồn và dịch chuyển vào giá trị sản phẩm mới
+ Giá trị do LĐ trừu tượng của người CN tạo ra trong
quá trình LĐ gọi là giá trị mới
- Ngày LĐ của người CN được chia thành 2 phần:
+ TGLĐTY: phần TGLĐ mà người CN tạo ra một lượng
giá trị ngang bằng với giá trị SLĐ
+ TGLĐTD: phần còn lại của ngày LĐ vượt khỏi
TGLĐTY
* Quá trình sản xuất giá trị thặng dư
NGÀY LAO ĐỘNG 8 GIỜ

Thời gian LĐ tất yếu (t) Thời gian LĐ thặng dư (t’)

4 giờ 4 giờ
 KẾT LUẬN

- Khái niệm giá trị thặng dư (m) là một phần của giá trị mới
dôi ra ngoài giá trị SLĐ do người CN làm thuê tạo ra và bị nhà
TB chiếm đoạt.

- Ví dụ trên đã chỉ rõ: sau khi sử dụng HH SLĐ, nhà TB đã

tạo ra được giá trị tăng thêm. Như vậy, giá trị tăng thêm được
tạo ra ngoài lĩnh vực LT (trong SX). Do đó, mâu thuẫn của CT
chung TB đã được giải quyết.
 GIÁ TRỊ THẶNG DƯ (m)

“Là một bộ phận của giá trị mới dôi ra ngoài

giá trị sức lao động do công nhân làm thuê
tạo ra và bị nhà tư bản chiếm không.”

?
Nếu nhà tư bản trả đúng giá trị
sức lao động cho người công
nhân lao động thì nhà tư bản có
giá trị thặng dư không?
3.1.1.4. Tư bản bất biến và tư bản khả biến

GIÁ TRỊ THẶNG DƯ

GIÁ TRỊ

Tư bản là giá trị mang lại giá trị thặng dư bằng cách
bóc lột sức lao động của người công nhân lao động
làm thuê. Tư bản biểu hiện một quan hệ sản xuất.

TƯ BẢN BẤT BIẾN (c) TƯ BẢN KHẢ BIẾN (v)

Là bộ phận tư bản biến Là bộ phận tư bản biến

thành tư liệu sản xuất
mà giá trị được bảo toàn
và chuyển vào sản
phẩm, không thay đổi
đại lượng giá trị của nó
thành sức lao động không
tái hiện ra, nhưng thông
qua lao động trừu tượng
của công nhân làm thuê mà
tăng lên, tức là biến đổi về
đại lượng giá trị
 Tư bản bất biến và tư bản khả biến
Căn cứ vào tính hai mặt của lao động sản xuất hàng hoá,
chia tư bản thành tư bản bất biến và tư bản khả biến

Nhà xưởng máy

móc thiết bị

Nguyên nhiên
vật liệu
Tư bản bất biến

Trong quá trình sản xuất, Tư bản bất biến

không hề thay đổi về lượng
 Tư bản bất biến và tư bản khả biến
Căn cứ vào tính hai mặt của lao động sản xuất hàng
hoá, chia tư bản thành tư bản bất biến và
tư bản khả biến

Tư bản khả biến Sức lao động Giá trị tăng thêm

Tư bản khả biến là bộ phận quyết định trong quá trình

sản xuất giá trị thặng dư vì nó chính là bộ phận đã lớn lên
 - Mục đích của sự phân chia: Vạch rõ bản chất bóc lột của TB,
khẳng định chỉ có LĐ của người CN làm thuê mới tạo ra giá trị thặng
dư cho nhà TB.

- Ý nghĩa của sự phân chia:

+ Vạch rõ nguồn gốc của m

+ Vai trò của mỗi bộ phận TB trong việc tạo ra m.

Giá trị HH = c + v + m
3.1.1.5. TIỀN CÔNG

*Bản chất của tiền công

*Các hình thức cơ bản của tiền công

*Tiền công danh nghĩa và tiền công thực tế

* Bản chất của tiền công

GIÁ CẢ
?
HÀNG HÓA GIÁ CẢ
SỨC LAO ĐỘNG LAO ĐỘNG

GIÁ TRỊ SỨC LAO ĐỘNG GIÁ TRỊ THẶNG DƯ

Thời gian LĐ tất yếu Thời gian LĐ thặng dư

QUÁ TRÌNH LAO ĐỘNG

Bản chất tiền công
Bản chất kinh tế của tiền công

Tiền công

Là biểu hiện bằng tiền của

giá trị sức lao động nhưng
lại biểu hiện ra như là giá
cả của lao động
 * Các hình thức tiền công cơ bản

Là hình thức tiền công mà Là hình thức tiền công mà

số lượng của nó ít hay số lượng của nó phụ
nhiều tuỳ theo thời gian thuộc vào số lượng sản
lao động của công nhân phẩm hay số lượng công
dài hay ngắn. việc đã hoàn thành.
Các hình thức cơ bản của tiền công

Tiền công tính theo sản phẩm

Các hình thức cơ bản của tiền công

Tiền công tính theo thời gian

* Tiền công danh nghĩa và tiền công thực tế

Tiền công danh nghĩa Tiền công thực tế

Là khoản thu nhập mà người lao Là khối lượng hàng hóa và dịch
động nhận được dưới hình thái vụ mà người lao động mua được
tiền tệ sau khi đã thực sự làm bằng tiền lương danh nghĩa
việc cho chủ doanh nghiệp

Các nhân tố biến đổi tiền lương

Giá trị sức lao động: Nhân tố thị trường:

-Trình độ chuyên môn. -Cung - cầu sức lao động
-Cường độ lao động. -Giá cả hàng hoá
-Năng suất lao động (Đặc biệt -Thuế thu nhập…
trong ngành sản xuất TLTD).
 3.1.1.6. Tuần hoàn và chu chuyển tư
bản
*Tuần hoàn tư bản

TLSX
T H SX H’ T’
SLĐ

Giai đoạn Lưu thông 1 Sản xuất Lưu thông 2

Hình thái TB tiền tệ TB sản xuất TB hàng hóa

Chức năng Mua các yếu tố SX Sản xuất hàng hóa Thực hiện giá trị

Tuần hoàn tư bản là sự vận động liên tục của tư

bản từ hình thái này sang hình thái khác và trải
qua ba giai đoạn, thực hiện ba chức năng để rồi
trở lại hình thái ban đầu
 Tuần hoàn tư bản

SX

H’

T’
 Ba giai đoạn vận động và biến hoá
hình thái của tư bản trong quá trình tuần hoàn
Giai đoạn thứ nhất - Giai đoạn lưu thông:

TLSX
T-H
SLĐ
Giai đoạn thứ hai - Giai đoạn sản xuất

TLSX

...SX... H’
H

SLĐ
Giai đoạn thứ ba - Giai đoạn lưu thông

H’ – T’
Tuần hoàn
của tư bản
ti ề n tệ

T’
-
H’
TLSX .. SX -
..
T - H SLĐ
 xuất
ả n
ư b ản s
ủ a t
àn c
n h o
Tu ầ

SLĐ
SX .... H’ - T’ H ... SX’
TLSX
 ng ho á
bản h à
c ủ a tư
n h o à n
Tuầ

SLĐ
H’ - T’ - H .... SX .... H’’
TLSX
Tuần hoàn của tư bản công nghiệp
 *Chu chuyển của tư bản

TLSX
T H SX H’ T’…T’’… T’’’…
SLĐ

Chu chuyển tư bản là sự tuần hoàn tư bản nếu

xét nó là một quá trình có định kỳ đổi mới và
lặp đi lặp lại không ngừng
- Thời gian CCTB là thời
gian tính từ khi TB ứng ra
dưới một hình thức nhất
định cho đến khi thu về
cũng dưới hình thức đó,
kèm theo giá trị thặng dư.

- Kết cấu = TGSX + TGLT

Thời gian chu chuyển và vòng chu chuyển

TLSX
T H SX H’ T’…
SLĐ
mua bán
sản xuất

CH
n= Thời gian lao động
ch Thời gian gián đoạn LĐ
Thời gian dự trữ sản xuất

n: số vòng chu chuyển trong 1 năm

CH: thời gian 1 năm = 12 tháng
ch: thời gian chu chuyển của 1 vòng
 Thời gian Thời gian Thời gian
chu chuyển sản xuất lưu thông

Tốc độ chu chuyển CH

tư bản n = ch
Thời gian Thời gian Thời gian
Thời gian
sản xuất gián đoạn dự trữ sản
lao động
lao động xuất

Công nhân Đối tượng lao động Hàng hóa dự

đang SX không chịu tác động trữ trong kho
trực tiếp của lao động
Thời gian Thời gian Thời
lưu thông mua gian bán
 * Tư bản cố định
- Tư bản cố định là một bộ phận của tư bản sản xuất
khi tham gia vào quá trình sản xuất, giá trị của nó được
chuyển dần vào trong sản phẩm mới.
- TB cố định tồn tại dưới hình thái: nhà xưởng, máy móc, trang thiết bị

Quá trình sử dụng tư bản cố định có hai loại

hao mòn
Hao mòn hữu hình Hao mòn vô hình
Hao mòn về giá trị sử dụng Hao mòn về giá trị do
do tác động của tự nhiên, tác động của tiến bộ
cơ học, hoá học sinh ra. kỹ thuật.
Hai loại hao mòn của tư bản cố định:

Hao mòn hữu hình

Hao mòn vô hình

 Tư bản lưu động là một bộ phận của tư bản
sản xuất, khi tham gia vào quá trình sản xuất, giá trị
của nó chuyển một lần vào giá trị sản phẩm mới.
(Nguyên nhiên vật liệu, sức lao động).

* Tư bản lưu động

 ng
độ
u
lư
ản
b
Tư
BT: Phân biệt:
- TB bất biến (c):
- TB khả biến (v):
- TB cố định:
- TB lưu động:
3.1.2. Bản chất của giá trị thặng dư
- Bản chất của GTTD: GTTD là kết quả của quá trình tạo ra
và làm tăng giá trị.

- Nếu giả định XH chỉ có 2 giai cấp: GCTS và GCCN thì

GTTD mang bản chất KT- XH là quan hệ giai cấp - quan hệ
bóc lột.

- GTTD được tạo ra bằng lao động sống chứ không phải
do máy móc sinh ra.
- Thước đo để đo lường GTTD về lượng:

m t’
m’= x 100% m’= x 100%
v
t

M= m’ x V
- Tỷ suất giá trị thặng dư nói lên trình độ bóc lột
của nhà TB đối với công nhân làm thuê.

- Khối lượng giá trị thặng dư phản ánh quy mô

bóc lột của nhà TB. CNTB càng phát triển thì M
càng tăng.
3.1.3. Các phương pháp sản xuất GTTD
* Sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối
4h TG LĐ tất yếu 4h TG LĐ thặng dư

4h TG LĐ tất yếu 6 TG LĐ thặng dư

- Những con đường chủ yếu để SX giá trị thặng dư tuyệt đối:

v 4h m 8h
m’ = 100%

Thời gian lao động Thời gian lao động 10h

cần thiết thặng dư m’ = 150%

Tăng cường độ lao động, Vấp phải các cuộc đấu

kéo ngày dài lao động tranh của công nhân
- Giới hạn của ngày LĐ: phụ thuộc vào thể chất và tinh thần
của người LĐ:

TGLĐTY < ngày LĐ < 24h

- Giới hạn ngày LĐ phụ thuộc vào:

+ Trình độ LLSX

+ Tính chất của QHSX

+ So sánh lực lượng giữa công nhân và tư bản

- PP này được áp dụng triệt để ở giai đoạn đầu phát triển của
CNTB.
* Sản xuất giá trị thặng dư tương đối

4h TG LĐ tất yếu 4h TG LĐ thặng dư

2h TG LĐ tất yếu 6 TG LĐ thặng dư

 Sản xuất giá trị thặng dư tương đối

v 4h 8h
m’ = 100%

Thời gian lao động

v thặng dư 8h
3h m’ = 167%
Thời gian lao động
cần thiết

Tăng
NSLĐXH
Áp dụng công nghệ mới
 * Giá trị thặng dư siêu ngạch
Là m thu được của Do nâng cao NSLĐ
những DN có giá trị cá biệt, hạ thấp chi
cá biệt thấp hơn giá phí cá biệt
trị XH của HH

Biện pháp: Áp dụng

công nghệ mới sớm
hơn các xí nghiệp
khác
B1: Phân biệt: TB bất biến, TB khả biến, TB cố định, TB
lưu động

B2: So sánh PPSX giá trị thặng dư tuyệt đối và PPSX giá
trị thặng dư tương đối.

B3: So sánh PPSX giá trị thặng dư tương đối và PPSX giá
trị thặng dư siêu ngạch.
Tiêu chí so sánh PPSX m tuyệt đối PPSX m tương đối

Độ dài ngày LĐ Kéo dài Giữ nguyên

TGLĐTY Giữ nguyên Rút ngắn

Giá trị SLĐ Giữ nguyên Rút ngắn

Tăng CĐLĐ, tăng

Biện pháp Tăng NSLĐ XH
thời gian làm việc
Tiêu chí so sánh PPSX m tương đối PPSX m siêu ngạch

Kết quả Do tăng NSLĐ XH Do tăng NSLĐ cá biệt

GC thu m Toàn bộ các nhà TB thu Từng nhà TB thu

MQH giữa CN với TB,

Mối quan hệ MQH giữa CN và TB
TB với TB
3.2. TÍCH LŨY TƯ BẢN
3.2.1. Bản chất của tích lũy tư bản
3.2.2. Những nhân tố ảnh hưởng tới quy mô tích lũy tư bản
3.2.3. Một số hệ quả của tích lũy tư bản
3.2.1. Bản chất của tích luỹ tư bản

Tiêu dùng (m2)

c1
m

v1

Tích luỹ (m1)

Tích lũy tư bản là quá trình chuyển

hóa một phần giá trị thặng dư trở
lại thành tư bản hay là quá trình tư
bản hóa giá trị thặng dư.
 Thực chất và động cơ của tích luỹ

m - giá trị thặng dư

Tái sản xuất mở rộng

Thực chất của tích luỹ tư bản là tư bản hoá

giá trị thặng dư
 Thực chất và động cơ của tích luỹ

Động cơ của tích

luỹ

- Thu ngày càng nhiều m

- Do cạnh tranh
- Do yêu cầu của việc ứng
dụng KHKT
 3.2.2. Những nhân tố quyết định quy mô tích luỹ

Tăng cường độ LĐ
1. Trình độ bóc lột SLĐ
Những nhân tố quyết định quy mô tích luỹ

Bớt xén tiền công của công nhân

Những nhân tố quyết định quy mô tích luỹ

2.Trình độ năng suất lao động xã hội

Giá trị tư liệu Giá trị sức lao Khối lượng giá trị
sinh hoạt giảm động giảm thặng dư tăng
Những nhân tố quyết định quy mô tích luỹ

3.Sự chênh lệch ngày càng Sự phục vụ không

công của máy móc
lớn giữa tư bản sử dụng và thiết bị như lực
tư bản tiêu dùng lượng tự nhiên

Khối lượng m tăng

Những nhân tố quyết định quy mô tích luỹ

4.Quy mô tư bản khả biến ứng trước

M = m’.V

Khối lượng giá trị

thặng dư tăng
 3.2.3. Một số hệ quả của tích lũy tư bản:
- Tích lũy TB làm tăng cấu tạo hữu cơ của tư bản.
CẤU TẠO HỮU CƠ CỦA TƯ BẢN

Cấu tạo kỹ thuật QUYẾT ĐỊNH

1 dây chuyền máy /5 người sử dụng

Cấu tạo hữu cơ tư bản (c/v)

Cấu tạo giá trị

100.000đ hao mòn máy/ 200.000đ tiền công

 Khái niệm
Tích tụ tư bản là sự
tăng thêm về quy mô
của tư bản cá biệt
bằng cách tư bản hóa
giá trị thặng dư, nó là
kết quả trực tiếp của
tích lũy tư bản
Tập trung tư bản
Là sự tăng thêm quy
mô của tư bản cá biệt
bằng cách hợp nhất
những tư bản cá biệt
có sẵn trong xã hội
thành một tư bản
khác lớn hơn
 Tích tụ tư bản

Tăng quy mô tư bản cá biệt bằng tư bản

hoá giá trị thặng dư
 Tập trung tư bản

Tăng quy mô tư bản cá biệt bằng cách sát

nhập các tư bản sẵn có trong xã hội
- Mối quan hệ: Tích tụ và tập trung TB là hình thức
tích tụ và tập trung SX, góp phần làm tăng thu nhập
quốc dân, sử dụng hợp lý và có hiệu quả các nguồn
vốn của XH, đẩy nhanh quá trình XH hóa SX.

- Động lực của tích tụ và tập trung TB là do yêu cầu

của mở rộng SX, ứng dụng KHKT; do cạnh tranh và
tiêu dùng thúc đẩy.
- Vai trò của tích tụ và tập trung TB:

+ Thúc đẩy hình thành DN có quy mô lớn, có khả

năng ứng dụng KHKT hiện đại và tổ chức LĐ
mang tính XH cao.

+ Thúc đẩy nền SX TBCN thành nền SX XH hóa

cao, làm cho mâu thuẫn KT cơ bản của CNTB
càng thêm sâu sắc.

+ Nâng cao khả năng cạnh tranh của TB cá biệt.

BT: So sánh tích tụ và tập trung TB
- Giống nhau
- Khác nhau
 BT: So sánh tích tụ và tập trung TB
Giống nhau:
Đều làm tăng quy mô của TB cá biệt
Khác nhau:
Tiêu chí so sánh Tích tụ TB Tập trung TB

Sự tăng lên về quy mô của TB Hợp nhất các nhà TB cá

Cách thức/ Phương cá biệt bằng cách TB hóa m. biệt
thức

Làm tăng quy mô của TB các Chỉ tăng quy mô TB cá

Mục đích/ Kết quả biệt + TB XH biệt, k tăng quy mô của
TB XH.

Mối quan hệ phản MQH giữa CN và TS MQH giữa các nhà TB

ánh với nhau

Nguyên nhân dẫn đến tập trung Đẩy nhanh quá trình
Sự tác động qua lại
TB tích tụ TB
- TLTB không ngừng làm tăng chênh lệch thu nhập

Quá trình tích lũy là quá trình tích lũy hai đầu: sự giàu
có về phía GCTS, sự bần cùng về phía giai cấp công
nhân làm thuê.
3.3. CÁC HÌNH THỨC BIỂU HIỆN CỦA GIÁ TRỊ
THẶNG DƯ TRONG NỀN KTTT

3.3.1. Lợi nhuận

3.3.2. Lợi tức

3.3.3. Địa tô TBCN

 3.3.1.1.
Chi phí SX

3.3.1.5. 3.3.1.2.
Lợi nhuận 3.3.1. Bản chất
thương nghiệp lợi nhuận
Lợi
nhuận

3.3.1.4. 3.3.1.3.
Lợi nhuận bình quân Tỷ suất lợi nhuận
 c: lao động quá khứ,
k=c+v lao động vật hoá
v + m: lao động hiện
G = c+(v + m)
tại, lao động sống
G = c + v + m = k +m
G = k + p (giá trị hàng hoá bằng
chi phí sản xuất tư bản chủ nghĩa
cộng với lợi nhuận)
 m m
p’ = m’ =
c+v v

Lượng p’ < m’

m’ phản ánh mức độ bóc lột của nhà

Chất tư bản đối với lao động, còn p’ phản
ánh mức doanh lợi, hiệu quả đầu tư
của nhà tư bản
 m p
p' = x 100% = x 100%
c+v k
Những nhân tố ảnh hưởng đến
tỷ suất lợi nhuận

Tỷ suất giá trị thặng dư

Cấu tạo hữu cơ tư bản
 Tốc độ chu chuyển của tư bản

Tiết kiệm tư bản bất biến

v không đổi, nếu m giữ nguyên, tiết kiệm c thì p’ tăng

3.3.1.4. Lợi nhuận bình quân
- Cạnh tranh giữa các ngành là cơ sở cho sự hình thành lợi
nhuận bình quân
“Là sự cạnh tranh giữa các ngành sản xuất
khác nhau nhằm tìm nơi đầu tư có lợi hơn”.

30% 10% 3%
nhuận bình
Tỷ suất lợi

Là tỷ số tính theo phần trăm giữa tổng giá trị

quân

thặng dư và tổng số tư bản xã hội đã đầu tư vào

các ngành của nền sản xuất tư bản chủ nghĩa”
Sự tư do di chuyển tư bản từ ngành này sang ngành
khác làm thay đổi cả tỷ suất lợi nhuận cá biệt vốn có của
các ngành. Sự tự do di chuyển tư bản này chỉ tạm thời
dừng lại khi tỷ suất lợi nhuận ở tất cả các ngành đều
xấp xỉ bằng nhau. Kết quả là hình thành nên tỷ suất lợi
nhuận bình quân

p' 
 m
x100%
 (c  v )

Lợi nhuận bình quân:

p = p’ x k
 Tối đa hoá lợi nhuận
Mục tiêu của hãng

Số lượng người sản xuất và mức Nhiều người sản xuất

độ khác biệt của sản phẩm Sản phẩm đồng nhất
Khả nắng ảnh hưởng tới giá của
Không
hãng
Khó khắn cho việc tham gia thị
Không
trường
Trao đổi hoặc đấu giá
Phương pháp tiếp thị
trên thị trường
Giá cả sản xuất = k + p

-
Tư bản thương nghiệp là
một bộ phận của tư bản
công nghiệp được tách ra
và phục vụ quá trình lưu
thông của tư bản công
nghiệp.

T – H (TLSX + SLĐ) …
SX…H’ – T’
 Vai trò của tư bản thương nghiệp

Thứ nhất, rút ngắn thời gian Thứ hai, làm cho LT HH phát
lưu thông, nâng cao hiệu quả triển, thị trường được mở
sử dụng TB, thúc đẩy SX phát rộng
triển.
Thứ ba, CNTB ngày càng phát triển thi mâu thuẫn gi ữa s ản xu ất và tiêu dùng
càng gay gắt , do đó cần phải có các nhà tư b ản biết tính toán, am hi ểu đ ược
nhu cầu thị trường, biết kỹ thuật thương mại... chỉ có nhà tư bản thương
nghiệp mới đáp ứng được nhu cầu đó.

Cải
t
như iến
th
nào ế
?

Cải tiến
sản phẩm
 Thứ nhất, Tư bản thương nghiệp là
một bộ phận của tư bản công nghiệp
tách rời ra, làm nhiệm vụ lưu thông
hàng hoá, cho nên tốc độ và quy mô
của lưu thông là do tốc độ và quy
mô sản xuất của tư bản công nghiệp
Thứ hai, Tư bản thương quyết định
nghiệp đảm nhiệm chức năng
tư bản hàng hoá của tư bản
công nghiệp.
 Thứ ba, Tư bản thương
nghiệp giúp cho quá
trình tái sản xuất tái
diễn liên tục

Thứ tư, Tư bản thương

nghiệp góp phần mở
rộng quy mô tái sản xuất
 Sự hình thành lợi nhuận thương nghiệp

Lợi nhuận thương nghiệp = Giá bán hàng hoá - Giá mua hàng hoá

Khi chưa có tư bản thương nghiệp tham gia

Khi có tư bản thương nghiệp tham gia

Giá hàng hoá mà nhà tư bản công nghiệp

bán cho nhà tư bản thương nghiệp là:
900 + 900*18% = 1062
 Một là: tỷ suất lợi
nhuận binh quân
Hai là: Tỷ lệ phân
chia lợi nhuận thành
lợi tức và lợi nhuận
của xí nghiệp
Ba là: Quan hệ cung
cầu về tư bản cho
vay
 • TB cho vay là TB tạm thời nhàn rỗi mà chủ sở hữu của
nó cho người khác sử dụng trong một thời gian nhất
Khái niệm định nhằm nhận được một số tiền lời nào đó.

• Quyền sở hữu tách rời quyền sử dụng.

• Là một loại HH đặc biệt.
Đặc điểm • Vận động theo CT: T – T’, T’>T, T’ = T + z (lợi tức)

• Lợi tức là một phần p bình quân mà nhà TB đi vay trả

cho nhà TB cho vay.
• Tỷ suất lợi tức là tỷ lệ % giữa tổng số lợi tức và tổng tư
Z và z’ bản cho vay trong một thời gian nhất định.
Ngoài ra, ngân hàng còn đóng vai trò thủ quỹ cho xã hội,
quản lý tiền mặt, phát hành tiền giấy, trung tâm thanh
toán của xã hội
- Trong nền KT TBCN:
+ Ngân hàng thương mại:

+ Ngân hàng cầm cố

+ Ngân hàng phát hành/TW/NN

- Nghiệp vụ NH: trung gian tín dụng, chuyển tiền, thu- chi hộ,
ủy thác, chứng khoán, …

- P ngân hàng = z cho vay – z nhận gửi + thu khác – chi phí
hoạt động của ngân hàng.

- p’ ngân hàng = p ngân hàng/ tư bản tự có của ngân hàng x

100%
1 2

Tỷ suất lợi tức

Tiền gửi vào
Ngân hàng
 Công ty cổ phần là một xí nghiệp lớn TBCN, mà
vốn của nó được hình thành từ sự đóng góp của
nhiều người thông qua phát hành cổ phiếu
 Một là: Hai là:
Lợi tức
cổ phần Tỷ suất
mà cổ lợi tức
phiếu gửi vào
mang ngân
lại hàng
 Tư bản giả tồn tại dưới hình thức các
chứng khoán có giá và mang lại thu nhập
cho những người có chứng khoán
 Đặc điểm của tư bản giả

Một là: có thể mang lại thu nhập cho người

sở hữu nó

Hai là: Có thể mua bán được.

Giá cả của nó do tỷ suất lợi tức quyết định

Ba là: Tư bản giả không có giá trị, nó có thể

tăng hay giảm mà không cần đến sự thay đổi
tương đương của tư bản thật
* Trong nông nghiệp ở châu Âu có 3GC:
- GC địa chủ: độc quyền sở hữu ruộng đất
- GCTS: độc quyền kinh doanh trong nông nghiệp
- GCCN làm thuê trong nông nghiệp
* Địa tô: là 1 phần m do người CN làm thuê trong nông
nghiệp tạo và dc nhà TB thuê đất nộp cho địa chủ.
Các hình thức địa tô tư bản

Địa tô tuyệt
đối
 Địa tô chênh lệch đó là phần lợi nhuận vượt ra ngoài lợi
nhuận bình quân, thu được trên những ruộng đất có điều
kiện sản xuất thuận lợi hơn; nó là số chênh lệch giữa giá
cả sản xuất chung được quyết định bởi điều kiện sản xuất
trên ruộng đất xấu nhất và giá cả sản xuất cá biệt trên
ruộng đất tốt và trung bình

Đất
Đất đang
mầu được
mỡ thâm
canh
 ĐỊA TÔ TUYỆT ĐỐI

Địa tô tuyệt đối là địa tô mà tất cả các nhà tư bản kinh

doanh nông nghiệp đều phải nộp cho địa chủ dù
ruộng đất đó tốt hay xấu
 Giá cả ruộng đất
Đem lại Tỷ suất lợi tức tiền gửi
Một mảnh đất địa tô vào ngân hàng
200 USD 5%
200 USD* 100
Giá cả ruộng đất = = 4000 USD
5

Số tiền Tỷ suất lợi tức ngân hàng

4000 USD 5%
4000 USD* 5
Lợi tức = = 200 USD
100

CNTB càng Tỷ suất lợi tức có Giá cả

phát triển xu hướng ruộng đất
ngày càng