8 Be2 Magnetizmi 8 Compress

Ligjërata nga Bazat e elektroteknikës
2 8 Bazat e elektroteknikës
2
BAZAT E MAGNETIZMIT
Përmbajtja
Njohuritë themelore për magnetizmin.
Fusha magnetike.
Fluksi magnetik
Ligji i Bio-Savarit
Fusha magnetike e përçuesit vijëdrejtë me gjatësi të madhe
Fusha magnetike e solenoidit (cilindrik)
1
8 Njohuritë themelore për magnetizmin
8.1 Fusha magnetike
8 Bazat e elektroteknikës 2
 Në natyrë (materie) ekzistojnë:
 Forca elektrostatike-forcë e ngarkesave elektrike
 Forca tjera –joelektrike
 Trupat të cilat veprojnë me forcën

joelektrike quhen trupa magnetik
ose magnete.
 Magnetet kanë vetinë e

magnetizimit.
 Skajet e magnetit quhen pole

magnetike: poli verior (N-nga
North) dhe poli
jugor (S-nga South)
 Polet kanë vetinë e magnetizimit (ndërsa mesi i magnetit është neutral ose pa
magnetizim)
2
 Me ndarjen e magnetit përsëri fitohen magnete të reja me pole të reja!
(8.1) Fusha magnetike
8 Bazat e elektroteknikës
2
 Në fillet e shkencës mbi magnetizmin:
 përpjekje për të sqaruar dukuritë magnetike me anë të ligjeve elektrike:

o ngarkesat magnetike nuk ekzistojnë dhe
o masa magnetike nuk ekzistojnë
Pra, ngarkesat magnetike:
o as nuk mund të ndahen

o as nuk mund të izolohen
o as nuk mund të maten
 Ligji i Kulonit nuk vlen te magnetizmi.

o te magnetizmi nuk mund të pranohet ndonjë “veprim në largësi”.
3
2
 Eksperimenti i Erstedit:
 Gjilpëra magnetike e busullës shmanget nga pozicioni i qetësisë (veri-jug) kur
asaj i afrohet përçuesi nëpër të cilin rrjedh rrymë elektrike (Fig.8.2).
 Ekziston një “ndërveprim” ndërmjet dukurisë magnetike në gjilpërën magnetike

dhe asaj elektrike në tel nëpër të cilin rrjedh rrymë elektrike.
o Efektet e elektricitetit janë:
 Efekti i nxehtësisë (ose Efekti i Xhulit)

 Efekti i fushës magnetike (i cili nuk është përfillur gjatë studimit të elektrostatikës)
 Efekti i elektrolizës (nuk është objekt studimi!)
4
 Pse ndodh shmangia e gjilpërës magnetike?

 Vallë, magnetizmi a mos ka veti të ngarkesës elektrike?
 Në një medis supozojmë se kemi vendosur një pol magnetik të

“izoluar”.
 Ky pol ka shkaktuar ndryshim në mjedis !
 Nqs në atë mjedis ofrohet ndonjë pol tjetër, atëherë ndërmjet

poleve magnetike do të ketë veprim mekanik.
 Kjo tregon se poli e ka ndryshuar gjendjen e mjedisit.

 Poli ka shkaktuar fushë magnetike në mjedis.
5
Në mjedisin e eksperimentit të Erstedit mëkëmbet:

* fusha magnetike dhe
* fusha elektrike.
:
Mjedisi i ngacmuar ka dy komponente:
 Komponentja elektrike (fusha elektrike)
 Komponentja magnetike (fusha magnetike)
 Të dy komponentet e përbëjnë fushën elektromagnetike
 Veprimi i komponentës (fushës) elektrike shprehet me anë të forcës elektrike.

 Veprimi i komponentës (fushës) magnetike shprehet me anë të forcës magnetike
 Shmangien e gjilpërës magnetike në eksperimentin e Erstedit e ka shkaktuar forca
magnetike.
: Ndërveprimi pol magnetik-përçues me rrymë bëhet me forcë
mekanike.
:vetitë magnetike të poleve duhet të jenë të shkaktuara nga ngarkesa

6
elektrike gjegj. nga elektriciteti.
2
 Shkaktari i fushës magnetike është:
 Rrymimi i ngarkesave elektrike ose
 Ndryshimi i fushës elektrike gjatë kohës.
 Ku mund të hetohet dukuria e fushës magnetike?

 Kartoni me pluhur hekuri dhe magneti permanent nën të (renditja e pluhurit) Fusha
 magnetike e Tokës. Gjilpëra magn. gjithmonë merr pozicionin veri-jug.
7
 Polet magnetike veprojnë mbi njëri tjetrin me :
 forca magnetike tërheqëse nqs polet janë të ndryshme (N-S ose S-N) ose
 forca magnetike dëbuese nqs polet janë të njëjta (N-N ose S-S)
 Vijat e fushës magnetike:

 Renditja e pluhurit është shkaktuar nga
fusha magnetike e magnetit permanent.
 Nga renditja e pluhurit mund të dallohen

(përfytyrohen) vija të lakuara
 Këto vija paraqesin përfytyrimin e

mjaftueshëm për të besuar në ekzistencën e
vijave të fushës magnetike.
 Vijat e fushës magnetike janë lakore të mbyllura (sepse nuk ekzistojnë

ngarkesa magnetike).
8
 Vijat e fushës magnetike “dalin” nga poli i veriut dhe “hyjnë” në polin e jugut.
 Vijat e fushës elektrike janë “lakore të ndërprera” të cilat:

o ”burojn” prej ngarkesat pozitive dhe
o ”zhyten ose fundosen” në ngarkesat negative. Shih Fig.8.5.b!
 Vijat e fushës magnetike janë “lakore të pakufishme (pandërprera)” të cilat:

 Nuk kanë “burim”
 Nuk kanë “zhytje ose fund”.
 Por, vijat e fushës magnetike kanë drejtim dhe kah:
prej polit të veriut (N) kah poli i jugut (S). Shih Fig.8.5.a! 9
(8.1) Fusha magnetike – induksioni magnetik
 Cila madhësi mund ta vlerësoj fushën magnetike?

 Madhësia fizike e cila e përshkruan secilën pikë ku ekziston fusha magnetike
quhet induksion magnetik ose dendësi e fushës magnetike. Shënohet me B.
 Pra, secila pikë e fushës magnetike karakterizohet me atë se sa është
induksioni magnetik në atë pikë.
 →
Induksioni magnetik është madhësi vektoriale ( B ).
 →
Kahu i B është me fillim në pikat e vijave të fushës dhe
 →
Drejtimi i B tangjencial me vijën e fushës magnetike (Fig.8.6.a dhe
b).
10
 Vijat e fushës në figurat paraprake janë paraqitur në rrafsh.

 Por, në të vërtetë vijat e fushës janë të përhapura në hapësirë.
 Atëherë, vektorët e induksionit magnetik janë të përhapur në drejtime të
ndryshme nëpër pikat e hapësirës.
 Forma e vijave të fushës magnetike janë të ndryshme (Fig.8.6).
11
 Fusha magnetike mund të jetë: 2
 Johomogjene
Ose
 Homogjene
o Fusha homogjene paraqitet me

vija të drejta paralele (Fig.8.7)
që njëkohësisht paraqesin edhe
vektorin e induksionit magnetik.
 Njësia për induksion magnetik është Teslla.

Vs
Shënohet me T: 1T  1 12
m2
8.2 Fluksi magnetik
 Madhësia e cila e paraqet rrjedhjen (kalimin) e fushës magnetike nëpër një

sipërfaqe quhet fluks magnetik Φ.
 Fluksi magnetik paraqet madhësinë e cila tregon se sa është numri i vijave

të fushës magnetike të cilat kalojnë nëpër një sipërfaqe (Fig.8.8.a).
 Fluksi magnetik është madhësi skalare

dhe mund të matet.
 Fluksi i fushës magnetike homogjene me

induksion magnetik B nëpër sipërfaqe të
rrafshët të mbështetur në konturën S
normale me vijat e fushës është:
  BS
13
8.2 Fluksi magnetik
 Fluksi i fushës magnetike homogjene me induksion magnetik B nëpër sipërfaqe të rrafshët
të mbështetur në konturën S jonormale me vijat e fushës është:
→ →
ΦB S
 →
Në këtë rast, S është vektori i sipërfaqes,
intensiteti (moduli) i të cilit është sa syprina
e sipërfaqes S dhe është normal me rrafshin

e sipërfaqes.
Kahu i këtij vektori caktohet me rregullën
e dorës së djathtë.
 Rregulla e dorës së djathtë:

 Gishtat e dorës tregojnë orientimin e sipërfaqes, ndërsa gishti i madh tregon kahun
e vektorit të sipërfaqes.
→
 ekziston këndi
Ndërmjet vektorit të induksionit magnetik B dhe vektorit të sipërfaqes S
→
α (Fig.8.8.b). Prandaj, flu→ksi→është (sipas →for→mul. lartë):
Φ  B S  BScos(B, S)  BScosα
 Sipërfaqja e çfarëdo forme dhe e hapur ndahet në sipërfaqe të vogla (elementare) dS, aq të
vogla sa ato mund të merren si të rrafshëta. Nëpër ato sipërfaqe të vogla (elementare) mund
të kalojnë flukse elementare, d→Φ :→ → 14
dΦ  B dS  BdScos(B, dS) 
→
BdScosα
8.2 Fluksi magnetik
2
 është
Orientimi i sipërfaqes elementare dS i paraqitur me anë të vektorit dS
marrë arbitrarisht por i drejtuar jashtë sipërfaqes S.
 Fluksi magnetik i tërë sipërfaqes së lakuar S të mbështetur në konturën K
→ → → →
Φ   dΦ   B  dS   BdScos ( B , dS )   Bcos α  dS  (*
Bcos α   dS S S S S S )
15
8.2 Fluksi magnetik

Orientimi i sipërfaqes elementare dS i paraqitur me anë të vektorit dS është
marrë arbitrarisht por i drejtuar jashtë sipërfaqes S.
 Fluksi magnetik i tërë sipërfaqes së lakuar S të mbështetur në konturë K
për orientim e kundërt të sipërfaqes është:
→ → → →
Φ   dΦ   B  dS   BdScos ( B , dS )   Bcos(180  α)  dS  (**
Bcos α   dS S S S S S )
16
8.2 Fluksi magnetik
 Në qoftë se dy konturat i puthitim (shih Fig.8.9.b) nëpër konturën2K fitohet sipërfaqe e lakuar e
mbyllur nëpër të cilën kalon fluksi i barabartë (njëjtë), Φ por me parashenja të kundërta. Po që se mblidhen flukset e
të dy sipërfaqeve fitohet:
Φ  Φ  Bcos α  dS  Bcos α  dS 
0 gjegj. Φ  0
S
Në qoftë se mblidhen të dy shprehjet (*) dhe (**),
kemi: S →
→ 
S BdS
Kjo shprehje paraqet Ligjin
0 mbi konservimin e
fluksit i cili thotë: vijat e fushës magnetike
janë të mbyllura dhe se numri i vijave të
fushës magnetike të cilat hyjnë në një
hapësirë të mbyllur është i barabartë
me numrin e vijave të fushës të cilat dalin
nga ajo hapësirë.
 Njësia për fluksin magnetik është Wb=Vs.

 Sipas përkufizimit për fluksin magnetik   B  S
është kështu që njësia për fluksin magnetik është Tm2=Wb dhe quhet Veber.
Shenja për Veber është Wb. Nga shprehjet Wb=Vs dhe Tm2=Wb del se Tm2=Vs. .
. 17
8.3 Fusha magnetike stacionare në vakum
2
 Po i kujtojmë se:
 Dukuritë magnetike (si fusha m.) shkaktohen nga elektriciteti.
o Bile edhe dukuritë magnetike e magnetëve permanent mendohet se shkaktohet nga
elektriciteti (elektronet).
 Induksioni magnetik (B) varet shumë nga mjedisi ku mëkëmbet fusha.

o Pra, mediumi ose mjedisi ndikon në fushën magnetike.
 Eksperimenti i Erstedit: rrjedhja e rrymës nëpër përçues shkakton fushë

magnetike
o Pikërisht, dukuria e fushës magnetike e shkaktuar nga rrymimi i elektriciteti
ka gjetur zbatim të madh në praktikë.
 Kur nëpër përçuesin rrjedh rrymë:

 Konstante ose stacionare - fusha magnetike quhet fushë magnetike
stacionare.
 E ndryshueshme (jokonstante) - fusha magnetike quhet fushë magnetike
jostacionare.
18
8.3.1 Ligji i Bio-Savar-it
 Gjatë konstatimeve të mësipërme se ‘rryma e shkakton fushën magnetike’ nuk u

dha ndonjë arsyetim se si ndodhë kjo!!!
 Nëpërmjet cilës madhësi, të cilën e njohim ne, mund të hetohet pohimi i mësipërm?
 Përmes efekteve të forcës dhe momentit mekanik mbi trupat të cilët gjenden në
mjedisin më fushë magnetike të mëkëmbur.
 Përmes forcës dhe momentit mekanik, fusha magnetike do t’i lëvizë trupat.
 Te eskperimenti i Erstedit, kjo lëvizje u shfaq si një shmangie e gjilpërës nga

drejtimi i saj veri-jug (të Tokës).
o Në raste tjera, lëvizjet e trupave nën ndikimin e fushës magnetike mund
të jenë si
lëvizje translatore, rrotulluese etj.
 Induksioni magnetik shumë i rëndësishëm për definimin e fushës magnetike mund të

llogaritet. Si? Le të shohim në vijim. 19
Fusha magnetike e përçuesit vijëdrejtë
me gjatësi shumë të madhe
 Detyrë: duhet të llogaritet induksioni magnetik të cilin e shkakton rryma
stacionare I e cila kalon nëpër përçuesin vijëdrejtë me gjatësi pambarim të madhe dhe
rreze të papërfillshme.
 Bio dhe Savar, kanë studiuar këtë detyrë dhe në
mënyrë intuitive kanë nxjerrë përfundimet e tyre
 Fig.8.10.a: paraqitja e përçuesit dhe vijave të fushës

dhe të vijave të induksionit magnetike në hapësirë.
 Fig.8.10.b: paraqitja e përçuesit dhe vijave të fushës

dhe të vijave të induksionit magnetik me shikim nga
lartë
e pamjes, nga Fig.8.10.a, gjegj. në rrafshin e vrojtimit.
 Në
o rrafshin
Përçuesieme
vrojtimit janë
një rreth dhe paraqitur:
një pikë në qendrën e rrethit
o Pika në qendrën e rrethit e cila tregon se rryma nëpër
përçues e ka kahun e tij prej rrafshit të vrojtimit kah
vrojtuesi, gjegj. kah ne!
o Fusha e shkaktuar nga rryma nëpër përçues vijat e
së cilës janë vija rrethore (pra janë vija të mbyllura!) me
qendër në boshtin e përçuesit dhe të 20
 Orientimi i vijave të fushës së këtillë magnetike caktohet me anë të rregullës së
dorës së djathtë
 Rregulla e dorës së djathtë ka këtë shpjegim: gishti i madh i dorës së djathtë tregon
kahun e rrymës, ndërsa gishtat tjerë të dorës së djathtë tregojnë kahun e fushës e
cila është tangjenciale me vijat rrethore me origjinë në boshtin e përçuesit
(Fig.8.10.a).
 Në Fig.8.10.b është paraqitur spektri i vijave të fushës dhe vektorët e induksionit
magnetik në rastin kur rryma në përçues e ka kahun e kundërt nga kahu në Fig.8.10.
 Bio dhe Savar, për intensitetin e vektorit të induksionit

magnetik në një pikë P të mjedisit ku vepron fusha magnetike e
shkaktuar nga rryma I e cila rrjedh nëpër përçuesin, kanë dhënë këtë
shprehje empirike:
I
B kR
ku,
R - është cilado largësia e pikës P nga boshti i përçuesit,
I - është intensiteti i rrymës konstante e cila kalon nëpër
përçuesin dhe
k - është konstantë e përpjesëtimit. Koeficienti k është madhësi fizike. 21
 Formula praktike e induksionit magnetik të fushës magnetike në pikat e

larguara për largësinë R nga (ose rreth) përçuesi pambarimisht i gjatë nëpër të
cilin kalon rrymë stacionare (konstante), I është:
I
B  μ 2πR
0
ku, μ është madhësi fizike e cila e karakterizon mjedisin (hapësirën) e

0
zbrazët dhe ka emër të veçantë; μ 0 quhet permeabilitet magnetik.
 Nga shprehja e mësipërme: B ndryshon sipas R. (Fusha johomogjene!)

•
Nqs, R  0 , atëherë del B   Ky përfundim nuk qëndron !!!
Është pasojë e supozimit se trashësia e përçuesit është e papërfillshme
(gjegj. përçuesi është idealizuar). Kjo palogjikshmëri do të sqarohet më
vonë!
 Vlera e permeabilitetit magnetik për hapësirën (vakuumin) është caktuar

eksperimentalisht, gjegj. vlera e saj është:
μ = 4π • -7 Tm
o A
10
22
me gjatësi shumë të madhe-
 Njësia e permeabilitetit magnetik nuk ka emër të veçantë. Ajo është njësi e

nxjerrë dhe është:
Tm H
A  m
 Kjo njësi quhet Henri për metër.
 Nxjerrja e kësaj njësie do të sqarohet më vonë!
 Permeabiliteti relativ, μr . Materiet magnetike të ndryshme karakterizohen me

permeabiltetin relativ të ndryshëm. Induksioni magnetik varet nga
permeabiliteti relativ.

Kështu, induksioni magnetik B i shkaktuar nga një rrymë (eksitim) me
intensitet të caktuar është μ r -herë më e madhe në materie (mjedise)
 krahasuar me induksionin e shkaktuar në vakum nga rryma i po atij
intensiteti.
Madhësia
μ  μ0  μ r
quhet permeabilitet absolut i materies magnetike 23

me gjatësi shumë të madhe-permeabiliteti magnetik
 Sipas permeabilitetit magnetik, materiet magnetike ndahen në dy grupe të

mëdha:
1. Materiet joferomagnetike dhe të cilat, gjithashtu ndahen në:
 materie diamagnetike të cilat dëbohen nga magnetet.
 materie paramagnetike të cilat tërhiqen nga magnetet
Te materialet joferomagnetike permeabiliteti relativ është përafërsisht i
barabartë me 1, gjegj. μr  1 .
2. Materiet feromagnetike - tek të cilët permeabiliteti relativ është

shumë më i madh se 1, (gjegj. μ r 1 ).
 Përdorimi i materieve feromagnetike: Me kalimin e fushave të dobëta

nëpër materie (mjedise) feromagnetike (ose materie me μ r 1 ) do të rritet
induksioni magnetik nga i cili varet efekti i fushës, atëherë në këtë
mënyrë me rryma me intensitet të ulët (dobët) arrihen efekte të
mëdha të fushës magnetike.

E metë kryesore e materieve feromagnetike është se ato janë materie
jolineare.
24
8.3.1.2 Fusha magnetike e
konturës (qarkut) rrymore
rrethore 8 Bazat e elektroteknikës
 Është dhënë përçuesi në formë rrethi me rreze R me rrymë2 I .
 Sa është induksioni magnetik i këtij përçuesi?
Induksioni magnetik në qendër të
konturës rrethore (por jo edhe në
pikat jashtë boshtit të kont. rreth.)
është:
I
Bk R
ku, k është konstantë e proporci-
onalitetit.
→
- ndërsa
Vektorikahu
B  i tijme rrafshinsipas
caktohet e konturës,
RDD.
-Vektori B e ka kahun e përparimit të
→
DD, nqs rryma ka kahun e rrotullimit sipas
RDD  me rrafshin e konturës
-rrafshi
B nëi konturës
pikën P është:
e larguar për
2 x
nga B μ 0 IR 25
2 (R 2  x2 )3
8.3.1.3 Fusha magnetike e solenoidit
 Solenoidi është model tredimensional rreth të cilit është mbështjellë dendur,
dredhë pranë dredhe, mbështjella nga përçuesi (Fig.8.13).
 Solenoidi paraqet mbështjellën e përbërë nga përçuesit, zakonisht të vendosur rreth
një bërthame cilindrike (ose ndonjë forme tjetër) e cila jep fushë magnetike kur
nëpër mbështjellë kalon rryma elektrike.
 Solenoidët japin fusha magnetike të

kontrolluara
 Forma e bërthamës së solenoidit mund
të jetë e ndryshme: rrethore, katrore
etj.
 Përdorimi: elektromagnetët etj.
 Solenoidi është ndërtuar ashtu që në

hapësirën brenda tij fusha magnetike do të jetë homogjene.
Pra, vijat e fushës magnetike kanë formë si në Fig.8.13.
 Në shqyrtimin teorik të solenoidit, secilën dredhë të qarkut do ta
konsiderojmë si një konturë përçuese rrymore rrethore 26
8.3.1.3 Fusha magnetike e solenoidit
 Shprehja matematikore për llogaritjen e induksioni magnetik në cilëndo
pikë të boshtit të solenoidit cilindrik me rreze R për solenoidin gjatësia e të
cilit është shumë më e madhe se sa rrezja e tij , gjegj. kur lR , është :
NI
B0  0 d
l
ku, është:
 Nd - numri i dredhave të mbështjellës së
solenoidit
 I - rryma nëpër mbështjellën e
solenoidit (ose rryma e eksitimit)
 l – gjatësia e solenoidit
 μo – permeabiliteti magnetik i
vakuumit (ajrit)
27
8.3.1.3 Fusha magnetike e
solenoidit 8 Bazat e elektroteknikës 2
 Le të marrim një trup gjeometrik i cili e ka formën e bërthamës së një solenoidi por i
cili nuk ka fillim e as mbarim. Kjo figurë gjeometrike tredimensionale quhet torus
(Fig.8.4.a).
 Në qoftë se rreth bërthamës në

formë torusi mbështillet
përçuesi me dredha tejet të
dendura pranë njëra tjetrës,
atëherë themi se është
ndërtuar një solenoid
torusoidal.
 Le t’i kufizojmë shqyrtimet

vetëm në rastin kur:
 bërthama e solenoidit
torusoidal është e zbrazët
(vakuum, μo) .
 Atëherë, në solenoidin torusoidal do të mëkëmbet fushë magnetike vijat e së
 Numri i dredhave të 28
cilës janë vija rrethore paralele me boshtin e torusit.
mbështjellura rreth
8.3.1.3 Fusha magnetike e solenoidit torusoidal
2
 Jashtë solenoidit torusoidal:
 Vijat e fushës magnetike nuk ekzistojnë dhe
 B=0.
 Konstatim i mësipërm është pjesërisht i saktë sepse
materialet për ndërtimin e solenoidit nuk janë aq
të përsosura që të mos kemi shpërndarje të fluksit.
 Siç shihet nga Figura, torusi e ka rrezen e brendshme R1 dhe të

jashtme R2. Ndërsa, r është rrezja e vijës së qendrës së
torusit.
o Vija e qendrës së torusit quhet gjatësi
mesatare e torusit dhe e ka vlerën:R  R
l mes
1
 2πr  2π(R  2 2 1
)  π(R
1
2
R
 ) i hollë nqs
Për torusin themi se është l mes R 2  1 kështu që, në këtë rast
magnetik B brenda torusit është i njëjtë
induksioni R në të gjitha pikat:
NI
B 0 d
μ l mes
 B=konst. gjegj. fusha magnetike është homogjene në secilën pikë në brendinë e
solenoidit torusoidal, sepse: Nd – konstant; I – konstant; lmes- konstant; μ0 – konstant.
29
8.3.1.3 Fusha magnetike e solenoidit torusoidal
 Kahu i vijave të fushës magnetike në solenoid dhe në solenoidin

torusoidal
përcaktohet sipas rregullës së dorës së djathtë ose RDD:
RDD për kahun e vijave të fushës në solenoid:
Në qoftë se gishtat e dorës së djathtë përputhen (puthiten) me dredhat në

kahun e rrymës, atëherë gishti i madh e tregon kahun e vijave të fushës në
solenoid.
Gjithashtu me RDDcaktohet edhe polariteti i solenoidit RDD
për polaritetin e solenoidit:
Në qoftë se gishtat e dorës së djathtë puthiten me

dredhat në kahun e rrymës, atëherë gishti i madh tregon polin verior (N) të
solenoidit.
30
 Poli jugor i solenoidit ka kahun e kundërt të tregimit të gishtit të madh të DD.
8.4 Forca në ngarkesën e cila lëvizë në fushë magnetike
 Efektet themelore të fushës magnetike janë dy:
 Induksioni elektromagnetik-për të cilën u fol deri më tani.
 Ndikimi i forcës në ngarkesë gjatë lëvizjes
 Fusha elektrike
o Fusha elektrike, me anë të forcës së Kulonit vepron vetëm në ngarkesat e lira
(bartëse të ngarkesës elektrike) të ndonjë trupi material.
o Fusha elektrike me anë të forcës së Kulonit nuk vepron në grimcat
neutrale të ndonjë trupi material.
o Efekti i veprimit të forcës së Kulonit përcillet në tërë trupin
material e me këtë edhe në të gjitha grimcat tjera të trupit.
 Fusha magnetike
o Fusha magnetike vepron vetëm në ngarkesat bartëse të elektricitetit por
që janë në lëvizje.
o Efekti i veprimit, gjithashtu bartet në tërë trupin përçues i cili
gjendet nën veprimin e fushës magnetike.
o Kjo që u tha më sipër e tregon faktin se: fushat magnetike
veprojnë me forcë në përçues (në bartësit e elektricitetit) nëpër të cilët
31
kalon rrymë.
8.4 Forca në ngarkesën e cila lëvizë në fushë magnetike
2

Forca magnetike me të cilën fusha magnetike (me induksion B ) vepron në
grimcën e ngarkuar me ngarkesë elektrike Q dhe e cila është duke
lëvizur me shpejtësi v, është:
F→ Q (vxB
→
 Gjegj. )→
→ →→
F 
 Fusha magnetike vepron në ngarkesën elektrike vetëm në qoftë se
QvxB
ngarkesa elektrike është në lëvizje.
32
(8.4) Forca në ngarkesën e cila lëvizë në fushë magnetike
Kahu i forcës është normale me sipërfaqen të cilën e formojnë

shpejtësia e lëvizjes së ngarkesës v dhe induksioni magnetik B.
Intensiteti i forcës është:

F→ QvxB→ → Q vxB
→ → QvB sin (v,B)
→  QvB sin
θ→ → →
ku, θ është këndi ndërmjet v dhe B
. 33
2
 → B është
Duke marrë se projeksioni i vektorit v mbi v   v sin
Atëherë shprehja e mësipërme bëhet: →
vektorin →
F  Qv B θ

Kahu e forcës magnetike caktohet me anë të rregullës së dorës së

majtë (RDM) ose Rregulla e Flemingut:
 Vijat e fushës magnetike bien normal me shuplakën
 Gishtat e dorës tregojnë kahun e shpejtësisë normale me drejtimin e fushës
 Gishti i madh tregon kahun e forcës.
34
→ 2
 Intensiteti i forcës ( F  QvB sin θ)
shpejtësisë dhe induksionit: varësisht nga këndi ndërmjet
→ →
 θ është këndi ndërmjet vektorit të shpejtësisë v
dhe vektorit .
B

Për θ=0 kemi sinθ=0
→ prej nga
F= F = 0
 Për θ≠ 0 →
kemi sinθ ≠ 0 prej nga
F = QvBsinθ
Për θ= 90o kemi


→ sin90o =1 prej nga
F = QvB
35
(8.4) Forca në ngarkesën e cila lëvizë
në fushë elektrike dhe
magnetike 8 Bazat e elektroteknikës 2
 Kur grimca me ngarkesë Q e cila është duke lëvizur (v) gjendet nën
veprimin e njëkohshëm të fushës elektrike edhe asaj magnetike,
atëherë→mbi a→të ngarkesë do të veproj fusha elektrike me forcën
Kulonit F  QE dhe fusha magnetike me forcën magnetike F→ QvxB
→
e
→
 .
 Forca e përbashkët e të dy fushave është:
F→ QE→ →
→
QvxB
Kjo forcë quhet forca e Lorencit.
 Forca e Lorencit ka dy komponenta →
 Komponenta elektrostatike ( QE ) d→he
 Komponenta elektromagnetike
→
 ( Qve mësipërme
Formula
xB ).
shërben të konstatohet ekzistenca dhe lloji i
fushës në një hapësirë.
 Nqs mungon njëra komponentë tregon se mungon njëri lloj i fushës.
36
8.4.1 Lëvizja e elektronit në fushë magnetike
 Efektet e veprimit të fushës magnetike në ngarkesën në lëvizje është

shfrytëzuar shumë në teknikë: pikërisht sjellja e elektronit nën veprimin e
fushës magnetike.
 →
Elektroni me ngarkesë e le të lëvizë me shpejtësi v nëpër fushë magnetike
→
homogjene B .

Dallohen tri raste: janë studiuar në sllajdin 30! (Në vend të Q marrim e ).
37
 Në këtë lëvizje forca magnetike është forcë rrethore centripetale.
Fm  evB
 Nga fizika është e njohur shprehja për forcën centrifugale të çfarëdo trupi me
masë të caktuar e cila vlen edhe për elektronin (i cili, gjithashtu e ka masën e vet) :
mv 2
Fc  R
 Pra, në elektronin gjatë lëvizjes veprojnë dy forca të cilat gjatë tërë
kohës janë të baraspeshuara:
Fc  Fm
38
 Pra, në elektronin gjatë lëvizjes veprojnë dy forca të cilat gjatë tërë
kohës janë të baraspeshuara:
Fc  Fm
gegj
mv 2  evB
R
Prej nga, rrezja e trajektorës nëpër të cilën lëvizë elektroni nëpër fushë
→
magnetike me induksion B është:
mv
R
eB
Lëvizja e elektronit nën kushtet e mësipërme quhet lëvizje helikoidale.
39
 Koha për të cilën elektroni e bën një rrotullim të plotë nëpër periferinë e
trajektores me perimetër 2πR = vT është:
2πR
T
v
dhe quhet periodë e rrotullimit të elektronit. Prej nga kemi se:
2π 2πm
T R
v eB
 Numri i rrotullimeve të elektronit brenda njësisë së kohës quhet frekuencë e
1
rrotullimit. Ajo llogaritet sipas formulës:
fT
 Kështu, shprehja për frekuencën e rrotullimit të elektronit të lëvizshëm në
fushë magnetike është:
eB
1
f  T
2πm
40
8.5 Forca në përçuesin nëpër të cilin
kalon rrymë në fushë magnetike
 Eksperimenti: forca ndërmjet dy përçuesve paralel

• Njëri përçues nëpër të cilin rrjedh rrymë shkakton fushë magnetike
• Ai vepron në përçuesin tjetër me anë të forcës.
FORCA VEPRON NË NGARKESËN E CILA LËVIZ NËPËR PËRÇUES
41
8.5.1 Forca magnetike në përçuesin e drejtë
2
 Forca në përçuesin e drejtë

Përçuesi me gjatësi l nëpër të cilin rrjedh rryma l është i vendosur normal me
fushën magnetike me induksion B (Fig.8.19).
 Nqs gjatë kohës Δt me shpejtësi v kalojnë N ngarkesa q nga njëri në skajin tjetër të
përçuesit, rryma është:
ΔQ N•Q
I= =
 Intensiteti i forcës me të cilën fushaΔtmagnetike vepron në secilën ngarkesë Q
është: →
f =Q•v•B Δt
 Intensiteti i forcës së të gjitha ngarkesave
gjegj. e përçuesit është:
→ l
F
→= N f = N•Q•v•B= N•Q• •
Δt
B
gjegj. →
F Il
Nqs përçuesi nuk
 B është normal me
fushën magnetike, atëherë:
→
F Il →
ku θështë këndi ndërmjet 42
B sin θ I dhe B .
8.5.2 Forca magnetike ndërmjet dy përçuesve të
drejtë nëpër të cilët rrjedh rrymë. Definicioni i
paralel
Amperit dhe i permeabilitetit të vakumit.
2
 Vështrojmë dy përçues paralel, me
gjatësi pambarim të madhe nëpër të
cilën rrjedhin rrymat me intensitete të
ndryshme I dhe I .
1 2
Përçuesit janë të vendosur në distancë

d . Rrymat kanë kahe të njëjta.
 Vlera e induksionit magnetik në pikat

e përçuesit (2) i cili gjendet në distancën
I1
d nga përçuesi (1) është:
B1 

0
2d
 Intensiteti i forcës magnetike
F12 , me anë të së cilës përçuesi (1)
→
vepron në pjesën me gjatësi l të
përçuesit (2) është: F I l  43
B12 2
1
8.5.2 Forca mag. ndërmjet dy përçuesve të drejtë
paralel.
Definicioni i Amperit dhe i permeabilitetit të vakumit.
2
 Gjegj.
I1
F12  I 2  l

0
2d
 Ose
 0 I1 I 2
F12  2  d  l
 Forca është normale me boshtin e përçuesit (2) dhe është e orientuar kah
përquesi (1).
 Në mënyrë analoge mund të caktohet forca magnetike me të cilën përçuesi

(2) vepron në përçuesin (1) (Shih figurën lartë!).
 Vlerat absolute të forcave (ose modulet e tyre) janë të barabarta:

F12  F21  F
 Me fjalë tjera, kur rrymat në të dy përçuesit kanë kahe të njëjtë, forcat bëjnë
që
përçuesit të tërhiqen ndërmjet tyre duke tentuar që ta zvogëlojnë
largësinë d.
 kur njërës rrymë i ndryshohet kahu, forcat bëjnë që përçuesit të dëbohen
ndërmjet tyre duke tentuar që ta rritin largësinë d .
Definicioni i njësisë për rrymë - Amperit dhe i
permeabilitetit të vakumit.
 Në qoftë se rrymat e të dy përçuesve janë me intensitete të barabarta,

atëherë forca e ndërveprimit të tyre në gjatësinë l është :
 2
F12   I 
0
l 2 d
 Kjo shprehje është përdorur për definimin e njësisë për matjen e rrymës
në sistemi internacional të njësive, SI. Njësia për rrymë është amperit
absolut i cili në bazë të forcës elektromagnetike të veprimit ndërmjet dy përçuesve
të drejtë paralel është definuar kështu:
Amperi paraqet intensitetin e rrymës stacionare e cila rrjedh në të dy
përçuesit paralel me gjatësi pambarim të gjatë dhe prerje tërthore
rrethore të papërfillshme, të cilët gjenden në vakum në largësi prej
1m e cila shkakton veprimin e një forcë prej 2 10 N ndërmjet
7
tyre për çdo metër gjatësi të përçuesve.

 Ky definicion
në qoftë mund të
se është shpjegohet
matur forcaedhe më thjeshtë:
ndërmjet rryma prej
përçuesve ka intensitet prej 1A
2 10 N . 7

Nga shprehja e mësipërme, duke marrë I  1A , l  1m dhe d 1m mund të
caktohet permeabiliteti magnetik i vakuumit:
45
N H
 0  4 10 7 2  4 10 7 m
A
Kahu i
forces
Fusha magn. B
Kahu i
rrymës
Rregulla e dorë së majtë
46

8 Be2 Magnetizmi 8 Compress

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

8 Be2 Magnetizmi 8 Compress

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ligjërata nga Bazat e elektroteknikës

 Trupat të cilat veprojnë me forcën

 Magnetet kanë vetinë e

 Skajet e magnetit quhen pole

 përpjekje për të sqaruar dukuritë magnetike me anë të ligjeve elektrike:

Pra, ngarkesat magnetike:

o as nuk mund të ndahen

 Ligji i Kulonit nuk vlen te magnetizmi.

 Ekziston një “ndërveprim” ndërmjet dukurisë magnetike në gjilpërën magnetike

o Efektet e elektricitetit janë:

 Efekti i nxehtësisë (ose Efekti i Xhulit)

 Pse ndodh shmangia e gjilpërës magnetike?

 Në një medis supozojmë se kemi vendosur një pol magnetik të

 Nqs në atë mjedis ofrohet ndonjë pol tjetër, atëherë ndërmjet

 Kjo tregon se poli e ka ndryshuar gjendjen e mjedisit.

Në mjedisin e eksperimentit të Erstedit mëkëmbet:

 Veprimi i komponentës (fushës) elektrike shprehet me anë të forcës elektrike.

:vetitë magnetike të poleve duhet të jenë të shkaktuara nga ngarkesa

 Ku mund të hetohet dukuria e fushës magnetike?

 Vijat e fushës magnetike:

 Nga renditja e pluhurit mund të dallohen

 Këto vija paraqesin përfytyrimin e

 Vijat e fushës magnetike janë lakore të mbyllura (sepse nuk ekzistojnë

 Vijat e fushës elektrike janë “lakore të ndërprera” të cilat:

 Vijat e fushës magnetike janë “lakore të pakufishme (pandërprera)” të cilat:

 Cila madhësi mund ta vlerësoj fushën magnetike?

 Vijat e fushës në figurat paraprake janë paraqitur në rrafsh.

o Fusha homogjene paraqitet me

 Njësia për induksion magnetik është Teslla.

 Madhësia e cila e paraqet rrjedhjen (kalimin) e fushës magnetike nëpër një

 Fluksi magnetik paraqet madhësinë e cila tregon se sa është numri i vijave

 Fluksi magnetik është madhësi skalare

 Fluksi i fushës magnetike homogjene me

 Rregulla e dorës së djathtë:

 Njësia për fluksin magnetik është Wb=Vs.

 Induksioni magnetik (B) varet shumë nga mjedisi ku mëkëmbet fusha.

 Eksperimenti i Erstedit: rrjedhja e rrymës nëpër përçues shkakton fushë

 Kur nëpër përçuesin rrjedh rrymë:

 Gjatë konstatimeve të mësipërme se ‘rryma e shkakton fushën magnetike’ nuk u

 Te eskperimenti i Erstedit, kjo lëvizje u shfaq si një shmangie e gjilpërës nga

 Induksioni magnetik shumë i rëndësishëm për definimin e fushës magnetike mund të

 Fig.8.10.a: paraqitja e përçuesit dhe vijave të fushës

 Fig.8.10.b: paraqitja e përçuesit dhe vijave të fushës

 Bio dhe Savar, për intensitetin e vektorit të induksionit

 Formula praktike e induksionit magnetik të fushës magnetike në pikat e

ku, μ është madhësi fizike e cila e karakterizon mjedisin (hapësirën) e

zbrazët dhe ka emër të veçantë; μ 0 quhet permeabilitet magnetik.

 Nga shprehja e mësipërme: B ndryshon sipas R. (Fusha johomogjene!)

 Vlera e permeabilitetit magnetik për hapësirën (vakuumin) është caktuar

 Njësia e permeabilitetit magnetik nuk ka emër të veçantë. Ajo është njësi e

 Permeabiliteti relativ, μr . Materiet magnetike të ndryshme karakterizohen me

quhet permeabilitet absolut i materies magnetike 23

 Sipas permeabilitetit magnetik, materiet magnetike ndahen në dy grupe të

2. Materiet feromagnetike - tek të cilët permeabiliteti relativ është

 Përdorimi i materieve feromagnetike: Me kalimin e fushave të dobëta

RDD  me rrafshin e konturës

 Solenoidët japin fusha magnetike të

 Solenoidi është ndërtuar ashtu që në

 Në qoftë se rreth bërthamës në

 Le t’i kufizojmë shqyrtimet

 Siç shihet nga Figura, torusi e ka rrezen e brendshme R1 dhe të

 Kahu i vijave të fushës magnetike në solenoid dhe në solenoidin

RDD për kahun e vijave të fushës në solenoid:

Në qoftë se gishtat e dorës së djathtë përputhen (puthiten) me dredhat në