საზოგადოებრივი

გეოგრაფიის შესავალი
ნაწილი I
მოსახლეობის გეოგრაფია
# 1.1.
 ლექცია 3 - 4

 მოსახლეობის დინამიკა – მოსახლეობის რაოდენობის

ცვლილება დროში
 მოსახლეობის ბუნებრივი მოძრაობა – შობადობის,
სიკვდილიანობის, ბუნებრივი მატება/კლების
პროცესი
 დემოგრაფიული გადასვლის მოდელი
 მოსახლეობა – კონკრეტულ ტერიტორიაზე მუდმივად
მცხოვრები ადამიანების ერთობლიობა
 მოსახლეობის გეოგრაფია – სამეცნიერო დისციპლინა
მოსახლეობის მოძრაობის, სტრუქტურისა და განსახლების
გეოგრაფიული ასპექტების შესახებ
 კვლევის ობიექტი:
 მოსახლეობის შესწავლა – ტერიტორიული,
დემოგრაფიული, ეთნიკური, რელიგიური, პროფესიული,
სოციალური და სხვ. ნიშნით
 
 მოსახლეობის გეოგრაფიის განვითარების
ისტორია

 სტრაბონი – “გეოგრაფია”
 ტაციტუსი – “გერმანია”
 ლუდოვიკო გვიჩარდინი – 1567, “ნიდერლანდების აღწერა”
 ბერნარ ვარენიუსი - “ზოგადი გეოგრაფია”
 კამერალური სტატისტიკა
 ლომონოსოვი, ტატიშჩევი, ვახუშტი –პირველი
ფუნდამენტური დახასიათება საქართველოს 5
პოლიტიკურ – ეთნოგრაფიული ერთეულის
 პოლ ვიდალ დე ლა ბლაში – “ადამიანის გეოგრაფია”
 რატცელი –ადამიანის შრომა,ქორწინება, გადაადგილება
დამოკიდებულია კლიმატურ გეოგრაფიულ გარემოზე.
სასიცოცხლო სივრცის თეორია
 თეორიები მოსახლეობის დინამიკის შესახებ, რომელთა მიზანია
დაადგინოს კავშირები მოსახლეობის რაოდენობასა და სოციალურ-
ეკონომიკურ განვითარებას შორის.

 თომას მალთუსი – “ხალხთმოსახლეობის კანონი”,1798

 ჰერბერტ სპენსერი – “ორგანული თეორია”
 “მოსახლეობის უკმარისობის კონცეფცია”
 ადოლფ ლანდრი – “დემოგრაფიული რევოლუციის კონცეფცია”
 ფრენკ ნოუთსტაინი – “დემოგრაფიული გადასვლის თეორია”
 სერგეი კაპიცა – “მოსახლეობის ჰიპერბოლური ზრდის თეორია”
 მოსახლეობის დინამიკა
 მოსახლეობის აღწერა:
 საგადასახადო მიზნითა და ჯარში გასაწვევთა ოდენობის
დასადგენად
 I საუკუნე - 150-200 მლნ
 1200 წ. – 400 მლნ
 1820 წელი – 1 მლრდ.
 1927 წელი - 2 მლრდ. (107 წელი)
 1960 წელს – 3 მლრდ. (33 წელი)
 1974 წელი – 4 მლრდ. (14 წელი)
 1987 წელი - 5 მლრდ. (13 წელი)
 1999 წელი – 6 მლრდ. (12 წელი)
 გაორმაგება 1-დან 2 მლრდ-მდე - 107 წელი
 გაორმაგებას 2–დან 4 მლრდ-მდე – 47 წელი
 
 მოსახლეობის წლიური ზრდა/ზრდის ტემპი
 დასაბამიდან – XIX, 50-იანი: ნელი ზრდის ტემპი – 0,5 % - მდე
 XIX, 50-იანი – XX, 20-იანი: სშუალო - 1%
 XX, 20-იანი – დღემდე: მაღალი - 1%-ზე მეტი
 დემოგრაფიული აფეთქება: 1950 – 1975წწ – 2%
 ამჟამად – 1,2%
 მოსახლეობის წლიური ზრდა:
 ევროპა – 0,007%
 ჩრდილოეთ ამერიკა – 1,02%
 ლათინური ამერიკა – 1,8%
 afrika – 2,32%
 აზია – 1,22%
 ავსტრალია – 1,43%
 ზრდის მაქსიმუმი – დასავლეთ საჰარა
(6,6%, კატარი (5,1%)
 ზრდის მინიმუმ – ჩერნოგორია (1,95%),
მოლდოვა (1,34%), საქართველო (1,26%)
 
 მოსახლეობის ბუნებრივი მოძრაობა

 შობადობისა და სიკვდილიანობის კოეფიციენტები, საზომი

ერთეული - პრომილე
 შობადობის კოეფიციენტი მსოფლიოში - 20,5 პრომილე
 განვითარებულ ქვეყნებში: 15
 განვითარებად ქვეყნებში: 25 -ზე მეტი
 მაქსიმუმი: ნიგერია (51,33), მალი (49,9), ავღანეთი (47,02)
 მინიმუმი: გერმანია (8,3), უკრაინა (8,6)
 სიკვდილიანობის კოეფიციენტი მსოფლიოში – 8,78
 მაქსიმუმი: ბოტსვანა (29,3), სარ (21,0)
 მინიმუმი: კუვეიტი (2,4), სინგაპური (4,16), საუდის
არაბეთი (2,6)
 
 მოსახლეობის ბუნებრივ მოძრაობაზე
მოქმედი ფაქტორები:

 1. ბუნებრივ - ბიოლოგიური
 მკაცრი კლიმატი, უდაბნო, სტიქიური მოვლენები
 ქალთა ფერტილობის ასაკი
 2. სოციალური – ქალის უფლებრივი მდგომარეობა, მამაკაცისთვის
ვაჟი გვარის გამგრძელებელი, ოჯახის დაგეგმვა. ქალთა
ემანსიპაცია – განქორწინებები, მარტოხელა დედები, კარიერა და
გვიანი ქორწინება
 3. ეკონომიკური და პოლიტიკური - კრიზისები, ომების შემდგომ
სქესობრივი დისბალანსი
 4. რელიგიური მრწამსი და ტრადიციები
 სიკვდილიანობას ამცირებს ჯანდაცვის დონე, ეპიდემიების
შემცირება, სანიტარულ-ჰიგიენური და კვების პირობების
გაუმჯობესება და სხვ.
 
demografiuli gadasvlis modeli