Ang Pagsasalin

ng Poesya o
Tula

Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales

Ano ang Poesya o Tula?
 Savory (1959; sa Santiago, 2003): Ang poesya ay isang
sining ng paggamit ng salita upang lumikha ng ilusyon sa
ating mga pandama; isang sining upang gawin sa
pamamagitan ng mga salita ang ginagawa ng pintor sa
pamamagitan ng mga guhit at kulay.
 Almario (1985; sa Santiago, 2003): Ang tula ay hindi
koleksyon lamang ng magsisintunog na titik at
makahulugang salita. Dapat itong maging isang buong
pangungusap; ang mga titik at salitang dapat isaayos tungo
sa isang makahulugang balangkas ng pagbabatid ng diwa,
damdamin, pangyayari, larawan o kakintalan.

Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales

  Santiago (2003): Ang isang tula ay may ritmo, may sukat
at tugma (kung kumbensyonal); may emosyon o
damdaming masidhi at malalim sa karaniwang pahayag;
may higit sa karaniwang dami ng mga tayutay at di-
gaanong mahigpit sa pagsunod sa gramatikong
pagsusunod-sunod ng mga salita.

Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales

Balik-aral: Mga Karaniwang Problema sa
Pagsasalin ng Prosa
 Problema sa mga Idyoma
 Problema sa Panghihiram
 Problema sa Gramatika at
Balangkas/Kayarian ng mga Pangungusap
 Problema sa mga Malalabong Pangungusap

Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales

 Nakadaragdag din ng hirap sa pagsasalin ang pagsusukat at
pagtutugma.
 Isa pang napakahirap na gawain ang pagbagtas sa
dalawang magkaibang kultura. Lumalawak ang problemang
ito sa paglawak ng panahong namamagitan sa panahon ng
awtor at ng tagasalin.

Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales

 Mula sa “Mga Tanaga at Haiku”
http://www.rabernalesliterature.com

Ikal’wang sigaw: ‘T’was the second cry:

Baya’y ‘di pelikula! Our land’s not a movie set!
Pare, paalam… Farewell, our comrade!

Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales

 Of Love
Excerpt from Kahlil Gibran’s “The Prophet”

When love beckons to you, follow him

Though his ways are hard and steep
And when his wings enfold you, yield to him
Though his voice may shatter your dreams…

Salin ni
Ruth Elynia S. Mabanglo

Kapag kumaway sa iyo ang pag-ibig, sumunod ka

Gaano man kahirap o katirik ang daraanan
At kapag nilukuban ka ng kanyang bagwis, ikaw ay magpagahis
Kahiman masugatan ka ng balaraw na nakakubli sa kanyang pakpak…
Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales
 How Do I Love Thee Ang Aking Pag-ibig…
Elizabeth Barrett Browning Salin ni Rufino Alejandro

How do I love thee? Let me count the ways. Ibig mong mabatid, ibig mong malaman
I love thee to the depth and breadth and height Kung paano kita pinakamamahal
My soul can reach, when feeling is out of sight Tuturan kong lahat ang mga paraan
For the ends of Being and Ideal Grace… Iisa-isahin, ikaw ang bumilang.

Iniibig kita nang buong taimtim

Sa tayog at saklaw ay walang kahambing
Lipad ng kaluluwang ibig na marating
Ang dulo ng hindi maubos-isipin…

Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales

Mas Mahirap Magsalin ng Tula
 Finlay (Translating, 1971; sa Santiago, 2003): The
Translating of poetry must surely be a case par excellance
in which the Itallian saying “traduttori, traditori”
(translators, traitors) applies. Few things are more
difficult than the effective and true meaning of poetry
into poetry (if indeed, it is at all possible)…
 Lahat ng tagapagsalin ay taksil sapagkat imposible ang
ganap na pagsasalin ng tula.
 Higit na mayaman ang tula sa mga tayutay (figures of
speech).
 Hindi biro ang pagsasalin ng estilo ng awtor sa salin.
Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales
Mga Karaniwang Teknik o Paraan sa
Pagsasalin ng Tula
 May mga nagsasalin na isinasalin muna ang tula nang tuluyan upang
matiyak na nakuha ang mensahe ng tula. Pagkatapos ay saka lamang ito
aayusin nang patula.
 Unang Hakbang: Pagpapakahulugan
 Ikalawang Hakbang: Pagbuo ng Pansamantalang mga Taludtod
 Ikatlong Hakbang: Pagrerebisa ng Borador, Pagsasapinal ng Taludturan

MGA MUNGKAHING HAKBANG SA PAGSASALIN

1. Basahin muna nang buo ang isasalin upang maunawaan ang
pangkalahatang diwang nakapaloob dito bago magsimula sa
pagsasalin.
2. Isagawa ang unang borador (draft) ng salin.
3. Iedit o pakinisin ang salin.
Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales
4. Basahin nang malakas ang salin o ipabasa nang malakas sa iba.
5. Rebisahin ang salin o ipaedit sa iba.
Mga Nagsasalungatang Paniniwala sa
Pagsasalin
 Tula-sa-Tula vs. Tula-sa-Prosa
 Makatang Tagasalin vs. Di-Makatang Tagasalin
 Linya por Linya vs. Estropa por Estropa
 Kumbensyonal-sa-Kumbensyonal vs. Kumbensyonal-sa-Malaya

Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales

Tula-sa-Tula vs. Tula-sa-Prosa
 Belloc (sa Santiago, 2003): Ang pagsasalin sa isang tula ay
higit na mabuti kung gagawin sa paraang tuluyan.
 Denham (sa Santiago, 2003): Ang pagsasalin ng tula ay isang
napakadelikadong gawain; na sa pagsasaling tula-sa-tula, ang
bisa ng awtor ay tulad ng gamot na nawawalan ng ‘espiritu.’
 Postgate (sa Savory, 1959; binanggit ni Santiago, 2003): Ang
isang prosa o tuluyan ay dapat maisalin sa paraang tuluyan
din, at ang tula ay kailangang sa paraang patula rin.
 Arnold (sa Santiago, 2003): Kung isasalin sa paraang tuluyan
ang isang tula, ang salin ay kailangang magtaglay pa rin ng
mga katangian ng isang tula. Ngunit, matatamo ba ito?

Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales

  Savory (1964; sa Santiago, 2003): [A] … poem
translated as prose is not an adequate
equivalent of the original. Though it may
reproduce the conceptual content, it falls far
short of reproducing the emotional intensity
and flavour. However, the translating of
some types of poetry by prose may be
dictated by important considerations.
 Santiago (2003): …kung ang isang tula ay
isasalin sa paraang tuluyan, mayroon na
kaagad na isang “kapilayan” ang tagapagsalin
bago pa siya magsimula.

Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales

 Catullus: Orihinal sa Wikang Latin:
Odi et amo. Quare id faciam fortasse requires,
Nescio, sed fierri sentio et excrucior.
Saling Tuluyan sa Ingles:
I hate and I love. Why I do so, perhaps you ask. I do
not know, but I feel it and I am in agony.
Saling Patula sa Ingles:
I hate yet love. You ask how this can be,
I only know its truth and agony.
Saling Tuluyan sa Filipino (ni RAB):
Nasusuklam ako at nagmamahal. Bakit, siguro ay
naitatanong mo. Hindi ko alam, ngunit iyon ang
nararamdaman ko, at dahil doon, nahihirapan ako.
Saling Patula sa Filipino (ni RAB):
Kinasusuklaman kita’t kita’y iniibig.
Marahil, tanong mo ay “Bakit?”
Sadya, magkasalungat yaring pintig;
Hatid sa puso ko’y susun-susong pasakit.
Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales
Makata vs. Di-Makata
 Santiago (2003): Upang maging
makatarungan sa makatang
awtor ang kanyang tula ay
kailangang isalin ng isa ring
makata.
 Savory(1959; sa Santiago,
2003): …none but a poet should
undertake the translation of
Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales
poetry.
Linya por Linya vs Estropa por Estropa
 Kung pakasusuriin, higit na mahirap ang magsalin ng linya
por linya kaysa estropa por estropa.
 Masasabing pinakakaraniwan ang linya por linyang paraan
ng pagsasalin, bagamat ito’y pinagkukunutan ng noo ng
mga makatang nagpapalagay na sila’y makabago.
 Higit na praktikal ang linya por linyang paraan ng
pagsasalin. Gayon pa man, hindi ito dapat sundin ng pikit-
mata ng tagapagsalin. Hindi siya dapat pabilanggo sa
ganitong paraan (Santiago, 2003).

Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales

 The Song of Traveller (Excerpt)
Salin sa Ingles ni Arthur Ferguson ng Canto del Viajero ni
Jose Rizal

Like to a leaf that is fallen and withered,

Tossed by the tempest from pole unto pole,
Thus roams the pilgrim abroad without purpose,
Roams without love, without country or soul.

Ang Awit ng Manlalakbay

Kagaya ng dahong nalanta, nalagas,

Sinisiklut-siklot ng hanging marahas
Abang manlalakbay ay wala nang layag,
Layuni’t kaluluwa’t bayang matatawag.
Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales
 Following anxiously treacherous fortune,
Fortune which e’en as he grasps as it flees;
Vain through the hopes that his yearning is seeking,
Yet does the pilgrim embark on the seas.

Mailap at hindi masunggab-sunggaban,

Kanyang hinahabol yaong kapalaran;
Siya ay tutuloy patungo kung saan,
Kahit pa’ng pag-asa ay naglalaho man.

Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales

 Kumbensyonal-sa-Kumbensyonal
vs. Kumbensyonal-sa-Malaya
 Ang mga may karanasan sa pagsasalin ay nagsaasabing ang
pagkakaroon ng tugmaan ng panulaan ang kalimitang nagpapasakit
ng ulo ng tagasalin. Napipilitan siyang magpasok ng mga
pagbabago sa orihinal na diwa ng ilang bahagi ng isinasaling tula
dahil sa kahirapan sa pagtutugma (Santiago, 2003).
 Kung ang tagasalin ay napipilitang magpasok ng mga pagbabago sa
salin kung nagkakaroon siya ng suliranin sa pagtutugma, lalo na
kung nagkakaroon pa rin ng suliranin sa sesura at bilang ng pantig.
 Ang problemang ito ay napupunan ng isang mahusay na tagasalin
sa pamamagitan ng paraang “compensation” (Savory, 1959).
Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales
 Mula sa “Mga Tanaga at Haiku”
http://www.rabernalesliterature.com

Kung daan-daan lamang If your feet were as many

Ang iyong mga paa As hundreds of centipede’s
Wala sanang naiwan None should have been left behind
Nu’ng bigla kang lumisan! When you left for your exile.

Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales

  Kung ang isang tagasalin ay napilitang bawasan
ang diwa ng isang pahayag sa orihinal, ang
gayon ay mapapatawad kung mababayaran niya
sa ibang paraan. Ang diwang nawala sa isang
linya o saknong kaya ay nababawi/nababayaran
sa ibang linya, saknong o bahagi ng tula.
JM Cocking (Sa Santiago, 2003): Stylistic
Adjustments; Necessary in translating a poem
from one language to another.
 Ang mga tula sa Filipino, Ingles, Aleman at
Pranses ay karaniwang may tugma; samantalang
ang sa Latin at Griyego ay wala.

Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales

A HOME SONG (Henry Van Dyke) AWIT NG TAHANAN

I read within a poet’s book Minsa’y nabasa ko, aklat ng makata

A word that starred the page; May salita roon, tila isang tala;
“Stone walls do not a prison make, An’ya’y “Batong pader, ‘di makagagawa
Nor iron bars a cage.” Ng isang kulungan o hawla kaya.

Yet that is true! And something more Iyan ay totoo, totoong talaga
You’ll find where’er you roam, Matatagpuan mo saan man magpunta;
That marble floors and gilded walls Ang sahig na marmol, ginintuang pader
Can never make a home. ‘Di maituturing na ‘sang tahanan na.

But every home where love abides – Ngunit sa tahanang may pagmamahalan
And friendship is a guest Laging panauhin magandang tinginan
Is truly home, and home, sweet home! Tunay ngang tahanan, magiliw tirahan
For there the heart can rest. Tahimik ang puso, walang alinlangan.

Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales

 Rubaiyat ni Omar Khayyam, Salin sa Ingles
ni Edward Fitzgerald

Wake! For the Sun who scattered into flight

The Stars before him from the Field of Night,
Drives Night along with them from Heav’n and strikes
The Sultan’s turret with a Shaft of Light.

Salin ni Rolando A. Bernales

Gumising! Nangagkumahog na sa Parang ng Gabing madilim

Ang mga Bituing hayo’t binulabog ng Araw
Hinawi ng Sinag ang nakalaylay na Tabing ng Gabi,
Ang Tore ng Sultan, tinutudla ng kanyang Liwanag.
Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales
Mga Katangian ng Mabuting Saling Tula

 Natural, Himig-orihinal,
Hindi himig-salin
 Tapat sa diwa ng Orihinal
 Matulain, Maindayog

Mga Nagsasalungatang Paniniwala sa Pagsasalin ng Tula:

-Tula-sa-Tula vs. Tula-sa-Prosa
-Makatang Tagasalin vs. Di-Makatang Tagasalin
-Linya por Linya vs. Estropa por Estropa
-Kumbensyonal-sa-Kumbensyonal vs. Kumbensyonal-sa-Malaya
Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales
THRENODY
Rolando A. Bernales
Love, O Love, what is the reason
that thou returnest season after season?
Hast thou already bid me adieu,
my aspect abandoned with a somber moue?
Yes I have seen thee on many an occasion,
my heart corrupting with thy contamination?
I have heard thee yet at times resounding,
piercing my breast with thy apt dirk bounding.
So tarry, thou Love, and stay thou operation…
Hearken thou first to my lowly lamentation.
‘Tis enough no more, thy tender music;
It lullabies me not, ‘tis no nightly soporific.
‘Tis enough no more, thy poesy and prose;
Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales
Such are no parables to rouse the comatose.
TAGULAYLAY
Rolando A. Bernales
Ano’ng dahilan, pag-ibig
at lagi kang bumabalik?
Hindi ba’t minsan ka nang nagpaalam,
Mukha ko’y iniwanan ng ngiting malamlam?
Nakita kita, marami nang ulit.
Sa tuwina, puso ko’y dinadalit.
Narinig kita, minsang umalingawngaw.
Dibdib ko’y tinarakan ng matulis na balaraw.
Kaya’t hintay muna, pag-ibig, hintay…
Dinggin yaring aking abang tagulaylay.
Hindi sapat ang iyong awit…
Hindi ka heleng sa gabi ay pampaidlip.
Hindi sapat ang iyong tula…
Hindi talinhaga ang panggising sa tulala.
‘Tis enough no more, though thy rose would as lief; Hindi sapat ang iyong rosas…

Mula sa http://www.rabernalesliterature.com at Taguan:

for thy fragrance can no sorrow proffer no relief. Hindi samyo ang sa kasawian ay lunas.
   

Dalawang Dekada ng Pagsusulat at Pagkamulat (RAB)

‘Tis enough no more, thou amorous brilliance Hindi sapat ang iyong ningning…
‘tis nary a response to distress or remonstrance. Hindi kislap ang tugon sa hilahil at hinaing.
   
Alas well do I know aye, but how I know Batid ko, batid ko…
that thy tickle throbbing does ticklishly go. May kiliti ang pintig mo.
   
For the resonant laughter in thy merry train, Ngunit, hatid mong halakhak,
is hollow and empty, and futile, and vain. lagi, taginting ay hungkag.
   
Do not betimes thy offering of success, Hindi ba, alay mong tagumpay,
bear in its wake ruin and loneliness? minsan, kaladkad ay lumbay?
   
Time and again thou comes knocking, Madalas, nakangiti kang kumakatok.
and when thou goest, thou goest mocking. Ano’t paglisan mo, may bakas kang himutok?
   
Ah Love, I pray thee, what is thy motivation? Ay! Ano ang iyong pakay, pag-ibig?
To bring joy that is soon marred by agitation? Maghatid ng tuwa, pagdaka’y ligalig?
   
AhKarapatang-Ari:
Love, what isBernales
Rolando A. thy purpose, what thy aspiration? O pag-ibig, ano ang dahilan?
Is it Lunacy? Or Folly? Or else Mad Deterioration?  Kahangalan ba o dili kaya’y kabaliwan?!
A BALLAD FOR YOUR ARRIVAL THAT CANNOT BE
DERAILED
Rolando A. Bernales (Unpublished)

Indeed, nothing can derail your arrival

Incessant prayers can stay you not even
September’s heavy rains failed to stop you
Nor the flooded roads here and there
The bullets that sprayed in Zambo had none
Of your strength, neither the armed in conflict
The scandal that shocked us did to no avail
The honorables in the midst, even when
There is no denying, indeed, you are coming
Despite the goddesses bringing home crowns
To arrive, because, indeed you are destined
To face, I must, without fear and with all might
Your challenge that quizzes both heart and mind
And examines the mettle, faith, wisdom and drive
Who is completely ready to face you head on?
No, I am not. Not I. Not I. Not one, I reckon
But we are all praying, and yes, very fervently
Tomorrow when you arrive, you do with a smile.
Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales

Oh, October, to Him everything I surrender

Pagsasanay:
Pangkatang Gawain

Paglalapat ng 3 uri ng Tula:

WORKSHOP 1

Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales

Mga Sanggunian
 Sining ng Pagsasaling-wika. 2003. Santiago, Alfonso O.
Quezon City: Rex Bookstore, Inc. (pp. 134-204).
 Mabisang Retorika sa Wikang Filipino. 2002. Bernales,
Rolando A., et al. Valenzuela City: Mutya Publishing
House, Inc. (pp. 88-108).
 http://www.rabernalesliterature.com
 Taguan: Dalawang Dekada ng Pagsusulat at Pagkamulat
(1986-2006). 2006. Bernales, Rolando A. Valenzuela City:
Mega Jesta Prints, Inc.

Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales

Hango mula kay G. Bernales, National Teacher’s College

Karapatang-Ari: Rolando A. Bernales