Chương II.

Tâm lý học dạy học 1 Nguyễn Đức Thắng

I Giới thiệu một số thuyết về tâm lý học dạy học

II Khái niệm hoạt động dạy

III Sự hình thành khái niệm, kỹ năng, kỹ xảo

IV Dạy học và sự phát triển trí tuệ

Chương II. Tâm lý học dạy học 2 Nguyễn Đức Thắng

 I Giới thiệu về một số thuyết về TLH dạy học

Thuyết
liên tưởng

Thuyết Thuyết
hoạt động hành vi

Chương II. Tâm lý học dạy học 3 Nguyễn Đức Thắng

 II Hoạt động dạy

1. Khái niệm

Là hoạt động chuyên biệt của người lớn

Giúp trẻ lĩnh hội nền VHXH

OẠT
ỘNG
ẠY
Phát triển tâm lý trẻ

Hình thành nhân cách trẻ

Chương II. Tâm lý học dạy học 4 Nguyễn Đức Thắng

 2. Đặc điểm

Đặc điểm Nội dung

Chủ thể GV (giữ vai trò tổ chức, điều khiển HS)
Khách thể HS (đồng thời- chủ thể hoạt động học)chủ động,
tích cực sáng tạo
Đối tượng Sự phát triển trí tuệ và nhân cách của HS
Mục đích Giúp trẻ lĩnh hội nền VHXH, phát triển tâm lý, hình
thành nhân cách HS
Phương tiện Dạng công cụ để thực hiện quá trình dạy
Cơ chế Di sản XH- Thế hệ trước truyền lại cho thế hệ sau
những tri thức, kinh nghiệm lịch sử XH
Sản phẩm Nhân cách HS
Chức năng Tổ chức, điều khiển, điều chỉnh
Chương II. Tâm lý học dạy học 5 Nguyễn Đức Thắng
 III Hoạt động học

1. Khái niệm

Hoạt động đặc thù của con người

HOẠT Được điều khiển bởi mục đích tự giác

(lĩnh hội những tri thức, KN, KX)
ĐỘNG
HỌC Những hình thức hành vi

Những dạng hoạt động nhất định

Chương II. Tâm lý học dạy học 6 Nguyễn Đức Thắng

Chương II. Tâm lý học dạy học 7 Nguyễn Đức Thắng
Chương II. Tâm lý học dạy học 8 Nguyễn Đức Thắng
Chương II. Tâm lý học dạy học 9 Nguyễn Đức Thắng
 2. Đặc điểm

Đặc điểm Nội dung

Đối tượng Hệ thống tri thức khoa học, kĩ năng, kĩ xảo

Mục đích Nhằm lĩnh hội hệ thống tri thức, kĩ năng, kĩ xảo

Sản phẩm Làm thay đổi chính chủ thể của hoạt động

Chức năng Tích cực, chủ động lĩnh hội tri thức, kĩ năng, kĩ xảo

Cơ chế Lĩnh hội

Chương II. Tâm lý học dạy học 10 Nguyễn Đức Thắng

 3. Hình thành hoạt động học
3.1. Hình thành động cơ học tập
Động cơ bên trong
Khái Động cơ hoàn thiện tri
niệm thức
Tác Hoạt động học tập
động không chứa đựng xung
hoạt đột bên trong
động Nỗ lực khắc phục khó
học khăn, những trở ngại
tập bên ngoài để đạt
nguyện vọng nảy sinh,
chứ không phải hướng
vào đấu tranh với chính
bản thân không căng
thẳng tâm lý
Chương II. Tâm lý học dạy học
Động cơ bên ngoài
Động cơ quan hệ xã hội
Hoạt động học tập có phần mang
tính bắt buộc
Thưởng và phạt, đe doạ và yêu cầu,
thi đua và áp lực, khêu gợi lòng hiếu
học, mong đợi hạnh phúc và lợi ích
tương lai, hài lòng cha mẹ, khâm
phục bạn bè... (đối tượng đích thực
HĐH chỉ là phương tiện mục đích)
căng thẳng tâm lý, đấu tranh bản
thân
11 Nguyễn Đức Thắng
Chương II. Tâm lý học dạy học 12 Nguyễn Đức Thắng
Chương II. Tâm lý học dạy học 13 Nguyễn Đức Thắng
3.2. Hình thành mục đích học tập
• Mục đích HT là những tri thức, kĩ năng, kĩ xảo tồn
tại trong từng tiết học, từng bài, từng phần, từng
môn học
• Hình thành mục đích HT
– Mục đích HT không có sẵn, được hình thành dần
trong quá trình HT
– Mục đích HT thực sự chỉ có được khi con người
bắt đầu hoạt động. Mỗi hoạt động tương ứng 1
mục đích
– Để đạt mục đích tổng thể, trước hết phải đặt ra
từng mục đích bộ phận riêng lẻ
Chương II. Tâm lý học dạy học 14 Nguyễn Đức Thắng
 3.3. Hình thành các hành động học tập

Hình thức
hành động
học tập
Hình thức
tồn tại 3.3.
khái niệm

Hành động
học tập

Chương II. Tâm lý học dạy học 15 Nguyễn Đức Thắng

 Hình thức tồn tại Hình thức hành
khái niệm động học tập

HT vật chất HTHĐ vật chất trên vật

thật hoặc vật thay thế

HT mã hoá HTHĐ với lời nói và các

HT mã hoá khác

HT tinh thần
HTHĐ tinh thần

Chương II. Tâm lý học dạy học 16 Nguyễn Đức Thắng

Chương II. Tâm lý học dạy học 17 Nguyễn Đức Thắng
Chương II. Tâm lý học dạy học 18 Nguyễn Đức Thắng
Chương II. Tâm lý học dạy học 19 Nguyễn Đức Thắng
 HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP

Hoạt động Hoạt động mã Hoạt động cụ

phân tích hoá thể hoá

Mô hình gần Mô hình Mô hình mã hoá hoàn

giống vật thật tương ứng toàn có tính quy ước

Chương II. Tâm lý học dạy học 20 Nguyễn Đức Thắng

 IV Sự hình thành khái niệm, kĩ năng, kĩ xảo

1. Sự hình thành khái niệm

1.1. Khái niệm về khái niệm
Khái niệm là bản chất của sự vật, hiện tượng. Bản
chất đó nằm trong chính sự vật, hiện tượng, con
người phát hiện, nắm bắt được bản chất đó và gói
gọn lại thành 1 từ, 1 cụm từ

Chương II. Tâm lý học dạy học 21 Nguyễn Đức Thắng

Chương II. Tâm lý học dạy học 22 Nguyễn Đức Thắng
Chương II. Tâm lý học dạy học 23 Nguyễn Đức Thắng
 1.2. Vai trò của khái niệm

Sản phẩm và phương tiện của HĐ

“Thức ăn” của tư duy

“Vườn ươm” của tư tưởng, tư duy

Chương II. Tâm lý học dạy học 24 Nguyễn Đức Thắng

1.3. Bản chất tâm lý của sự hình thành khái niệm

• Thông qua hành động, hoạt động chủ thể

chuyển chỗ ở của khái niệm từ ngoài vào
trong, biến cái vật chất thành cái tinh thần
• Chuyển logic khái niệm vào trong đầu của
chủ thể hoạt động qua hoạt động chủ thể
lĩnh hội kinh nghiệm xã hội lịch sử

Biến chúng thành tri thức, kinh nghiệm của cá nhân

Chương II. Tâm lý học dạy học 25 Nguyễn Đức Thắng

1.4. Các giai đoạn, các bước hình thành khái niệm

Làm nảy sinh nhu

Click tocầu
addnhận
Title thức ở HS
(tạo tình huống có vấn đề)

Tổ chức cho
Click toHS
addhành
Titleđộng
(đặc biệt hoạt động vật chất)

Dẫn dắt HS vạch rato

Click những nét bản chất của
add Title
khái niệm
Giúp HS đưaClick
những dấu Title
to add hiệu bản chất và
logic của khái niệm vào định nghĩa

Click to
Hệ thống add
hoá Title
khái niệm

Luyện tậpClick
và vận
to dụng
add Title
khái niệm đó

Chương II. Tâm lý học dạy học 26 Nguyễn Đức Thắng

2. Sự hình thành kĩ năng
2.1. Khái niệm kĩ năng: Kĩ năng là khả năng
vận dụng kiến thức (khái niệm, cách thức,
phương pháp...) để giải quyết một nhiệm vụ
mới

Chương II. Tâm lý học dạy học 27 Nguyễn Đức Thắng

 2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự hình thành kĩ năng

1 2 3

Nội dung Tâm thế Khả năng

của bài tập thói quen khái quát
nhìn đối
tượng một
cách toàn
thể

Chương II. Tâm lý học dạy học 28 Nguyễn Đức Thắng

2.3. Sự hình thành kĩ năng
• Biết cách tìm tòi để tìm ra yếu tố đã cho, yếu tố phải
tìm và mối quan hệ giữa chúng
• Hình thành một mô hình khái quát để giải quyết các
đối tượng cùng loại
• Xác lập được mối liên hệ giữa bài tập mô hình và
khái quát và các kiến thức tương ứng

Chương II. Tâm lý học dạy học 29 Nguyễn Đức Thắng

Chương II. Tâm lý học dạy học 30 Nguyễn Đức Thắng
3. Sự hình thành kĩ xảo
3.1. Khái niệm kĩ xảo: Kĩ xảo là hành động đã được
củng cố và tự động hoá nhờ luyện tập

Chương II. Tâm lý học dạy học 31 Nguyễn Đức Thắng

3.2. Đặc điểm
• Không bao giờ thực hiện đơn độc, tách rời khỏi hành
động có ý thức phức tạp
• Mức độ tham gia của ý thức ít
• Không theo dõi bằng mắt, kiểm tra bằng cảm giác
vận động
• Động tác thừa, phụ bị loại trừ, những hoạt động cần
thiết ngày càng chính xác, nhanh, tiết kiệm
• Thống nhất tính linh hoạt và tính ổn định

Chương II. Tâm lý học dạy học 32 Nguyễn Đức Thắng

 V Dạy học và sự phát triển trí tuệ

1. Khái niệm về sự phát triển trí tuệ

• Sự phát triển trí tuệ là sự biến đổi về chất trong hoạt
động nhận thức
• Sự biến đổi đó được đặc trưng bởi sự thay đổi cấu
trúc cái được phản ánh và phương thức phản ánh
chúng
– Đối tượng phản ánh: hệ thống tri thức
– Phương thức phản ánh: phương pháp học tập,
lĩnh hội

Chương II. Tâm lý học dạy học 33 Nguyễn Đức Thắng

• Nội dung sự phát triển trí tuệ
– Là sự biến đổi về chất
– Giới hạn trong hoạt động nhận thức: phản ánh
hiện thực khách quan
– Vừa thay đổi cấu trúc cái được phản ánh, vừa
thay đổi phương thức phản ánh chúng

Chương II. Tâm lý học dạy học 34 Nguyễn Đức Thắng

 2. Các chỉ số của sự phát triển

Tốc độ của sự định hướng trí tuệ

Tốc độ khái quát

Tính tiết kiệm của tư duy

Tính mềm dẻo của trí tuệ

Tính phê phán của trí tuệ

Sự thấm sâu vào tài liệu,

sự vật, hiện tượng nghiên cứu

Chương II. Tâm lý học dạy học 35 Nguyễn Đức Thắng

3. Quan hệ dạy học và sự phát triển trí tuệ
Dạy học và sự phát triển trí tuệ có mối quan hệ chặt
chẽ, thống nhất biện chứng với nhau.
Con đường cơ bản

Sự phát triển
Dạy học
trí tuệ

Sản phẩm

Chương II. Tâm lý học dạy học 36 Nguyễn Đức Thắng

4. Tăng việc dạy học và phát triển trí tuệ
• Tăng cường một cách hợp lý hoạt động dạy học
• Hướng thay đổi một cách cơ bản nội dung và
phương pháp của hoạt động dạy học

Chương II. Tâm lý học dạy học 37 Nguyễn Đức Thắng