Pamięć i uczenie się-

najważniejsze
pojęcia. Klasyczne
badania nad pamięcią
i zapominaniem
Agnieszka Tokarska

Ewa Liebek

Natalia Maciejewska

Agnieszka Klucznik

Agata Kwietniewska
1.1. Ogólna procedura eksperymentalna: przypominanie,
rozpoznawanie, ponowne uczenie się.
1.2. Pamięć odtwórcza.
1.3. Metoda antycypacji.

Wtorek, 2 lutego 20XX Przykładowy tekst stopki 2

 1.1. Ogólna procedura eksperymentalna: przypominanie, rozpoznawanie, ponowne uczenie
się.

Przejawem pamięci, który łatwiej poddaje się badaniom w laboratoriach, jest

przypominanie sobie jakiejś wyuczonej dawniej czynności poprzez aktywne odtwarzanie
jej. Mogę wykazać, że pamiętam, jak jeździ się na rowerze, wsiadając na niego i jadąc.
Mogę wykazać,, że znam monolog Hamleta o śmierci, deklamując go. W ten sposób
demonstruję, że teraźniejsza czynność jest różna od czynności, która by miała miejsce,
gdyby nic nie pozostało z przeszłości. Jadę na rowerze: gdyby nie to, co pozostało z
przeszłości, nie potrafiłbym na nim jechać.
W celu otrzymania w laboratorium ilościowej miary przypomnień badacz pozwala, aby
upłynął pewien czas od chwili, gdy badany zapamiętał jakiś materiał – zwykle za
pośrednictwem metody szeregów lub skojarzeń parami. Następnie badany wraca do
laboratorium i stara się antycypować (skoro tylko bodziec pojawi się po raz pierwszy, tj.
zanim wystąpi jakiekolwiek ponowne uczenie się), co ukaże się w okienku mnemometru.
Procent poprawnych odpowiedzi stanowi wskaźnik przypomnienia.
Wtorek, 2 lutego 20XX Przykładowy tekst stopki 3
Gdy coś rozpoznajemy, zdajemy sobie sprawę, że jest to coś znanego, że spotkaliśmy się już z tym
przedtem. Aczkolwiek rozpoznawanie jest doznaniem pospolitym, to jednakowoż stanowi proces
skomplikowany i w pewnym sensie tajemniczy. Cały proces- przebiega w pełni automatycznie.
Spotykamy kogoś i mówimy: „Jestem pewny, że spotkaliśmy się gdzieś, choć nie mogę sobie
przypomnieć pańskiego nazwiska, ani gdzie i kiedy to było”.
Nieco światła na rozpoznawanie rzuca zjawisko fałszywego rozpoznawania – mylącego poczucia
czegoś znanego. Dla określenia tego poczucia znajomości, wywoływanego czasami przez obce
skądinąd otoczenie, stosuje się często francuskie określenie „deja v u” (już kiedyś widziane). Tak
silne i sugestywne bywa to doznanie, że Platon, filozof grecki, uczynił je jednym z kamieni
węgielnych swej wiary w preegzystencję idei. W rzeczywistości może się zdarzyć, że układ
budynków na jakiejś ulicy jest istotnie nieco podobny do układu widzianego niegdyś lub że w
dziwnie znajomym ogrodzie unoszący się w powietrzu zapach kwiatów jest taki sam, jak ten, który
spotkaliśmy kiedyś przy innej okazji. Na skutek tego otoczenie, choć naprawdę obce, wydaje się
jakoś znajome. Jest to forma generalizacji przeszłego doświadczenia, choć zdarza się, że jest ona
niewłaściwa.

Wtorek, 2 lutego 20XX Przykładowy tekst stopki 4

 Teoriezapominania

Zniekształcenia śladu
Zanikanie śladu pamięciowego – pewne sytuacje
są zniekształcone; fakty stają się
pamięciowego – na skutek wyolbrzymione, to „barwienie”,
braku używania. dopowiadanie więcej niż w
rzeczywistości było.

Teoria interferencji (hamowanie,

utrudnianie):
Retroaktywna – odnosi się do faktu
obniżonego przechowywania zadania A w Teoria zapominania na
wyniku nauczenie się nowego zadania B,
które nakłada się na odtwarzanie zadania skutek „braku dostępu” -
A. Kiedy zadania A i B są do siebie
podobne to przechowywanie zadania A
chcemy więcej informacji,
zmniejsza się w miarę wzrostu w sposób ograniczony
podobieństwa.
zapamiętujemy fakty;
Proaktywana – obniżone przechowywanie
zadania B w wyniku przedniego wyuczenia chodzi o skojarzenia.
się zadania A. Stopień wyuczenia zadania
uprzedniego A wpływa na stopień
interferencji proaktywnej.

Wtorek, 2 lutego 20XX Przykładowy tekst stopki 5

Zjawiska związane z pamięcią:

Reminiscencja – lepsze przypominanie, odtwarzanie w okresie późniejszym niż zaraz po wyuczeniu, bo

organizm jest zmęczony.

Deżawu – to zjawisko występujące po raz pierwszy, ale my mamy wrażenie, że to już było. Dzieje się tak,
gdyż nie kodujemy wszystkich bodźców, robimy selekcję.

Przypominanie – wydobywanie z pamięci faktów, treści.

Rozpoznawanie – zachodzi, gdy musimy wybrać z kilku danych właściwą.

Ponowne uczenie – dowody na istnienie informacji w naszym magazynie pamięci, gdy uczymy się
ponownie.

Uczenie się – proces przejawiania, prowadzi do zmian w zachowaniu pod wpływem uprzedniego
doświadczenia.

Transfer – wpływ uprzedniego uczenia się na uczenie obecne.

Wzmocnienie – nieobojętny bodziec na organizm, który wywołuje pojawienie się drugiego bodźca.

6
1.2. Pamięć odtwórcza.

Odpamiętywanie
Dwa podstawowe rodzaje odpamiętywania:
Przypominanie i rozpoznawanie

Wtorek, 2 lutego 20XX Przykładowy tekst stopki 7

 Dwa podstawowe rodzaje odpamiętywania:
Przypominanie i rozpoznawanie
Przypominanie-kiedy osoby badane próbują bezpośrednio przywołać zapamiętane
treści, rozpoznawanie- w przypadku którego wśród przedstawionego materiału należy
wskazać to co było przedmiotem zapamiętywania.

Wyróżniamy trzy metody badania przypominania:

Odtwarzanie w kolejności-polega na odpamiętywaniu materiału zgodnie z kolejnością
prezentacji poszczególnych elementów w fazie zapamiętywania.
Odtwarzanie swobodne- polega na przypomnieniu sobie materiału w dowolnej kolejności, w
szczególności niekoniecznie zgodnej z sekwencją, w jakiej był on wcześniej prezentowany.
Odtwarzanieukierunkowane- jest specyficzne dla rodzaju materiału, którym są pary
bodzców. Mogą to być pary słowo-słowo, np. zdjęcie-kapelusz, książka- drzewo

Wtorek, 2 lutego 20XX Przykładowy tekst stopki 8

 Są miarami pamięci jawnej.
Odtwarzanie i
rozpoznawanie Jedynym wyjątkiem jest
odtwarzanie ukierunkowane, które
może aktywizować również
pamięć niejawną.

Różnice między rozpoznawaniem a odtwarzaniem

1. Jest dostępność wskazówek wydobycia.
2. Odtwarzanie- wymaga odwołania się do wskazówek wewnętrznych, które muszą przywoływać się same.
3. Rozpoznanie- opiera się na wskazówkach zewnętrznych, obecnych w prezentowanym materiale.
4. Jeśli materiał testowy jest identyczny z zapamiętanym materiałem i obecne są w nim wszystkie zewnętrzne wskazówki
wydobycia. Zapamiętanie tylko jednej z nich będzie w tej sytuacji wystarczające do prawidłowego rozpoznania a może
okazać się zupełnie nieprzydatne do przypomnienia. Także rozpoznanie w tych warunkach będzie mniej skuteczne,
niekiedy bowiem pojedyńcza wskazówka będzie właśnie tą, która jest nieobecna w materiale testowym. (Badania
Standinga 1970)
 Większość propozycji
Pierwsza faza odtwarzania -polega na
teoretycznych przeszukaniu pamięci, jeśli jest efektywne-
wyjaśniających różnice prowadzi do wydobycia informacji.
między rozpoznawaniem a
odtwarzaniem, ujmuje Druga faza odtwarzania- jest rozpoznanie
czy odnaleziona informacja jest tą, która
odtwarzanie w formie była wcześniej prezentowana.
procesu dwufazowego,
podczas gdyb Różnica między odtwarzaniem i
rozpoznawanie składa się rozpoznawaniem sprowadza się do
pierwszej fazy, która nie występuje w
tylko z jednej fazy. wypadku rozpoznawania.
Propozycja Tulvinga.

Według autora:
Rozpoznawanie i odtwarzanie są procesami jednofazowymi.
Procesy te są w obu przypadkach podobne i polegają na
zintegrowaniu informacji zawartych we wskazówkach z tym, co
stanowi zapis pamięciowy.
Wynika to z warunków inicjowania obu procesów
odpamiętywania.
Rozpoznawanie jest szybsze i bardziej poprawne niż
odtwarzanie.
Z kolei odtwarzanie, jeśli jest ukierunkowane, inicjowane jest
na podstawie niewielkiej liczby wskazówek. Pozostaje
wolniejsze i bardziej zawodne niż rozpoznawane.
 Oba modele zakładają pewna korespondencję
między rozpoznawaniem i odtwarzaniem

• Ścisły związek rozpoznawania i odtwarzania, które w tej samej pozycji

ulegają pogorszeniu pod wpływem skracania czasu przeznaczonego na
uczenie się,zwiększa wielkość materiału, wydłuża czas między uczeniem
się a testem oraz wydłużania dzielących je zadań dystrakcyjnych.
• Wysoka frekwencja występowana w języku powoduje wzrost
poprawności odtwarzania, a jednocześnie spadek poprawności
rozpoznawania. Co nazywamy paradoksem frekwencji słów.
• Lepsze utrwalenie niektórych elementów listy, poprzez wprowadzenie
dodatkowego czasu na uczenie się ich lub dodatkowych powtórzeń,
pogarsza odtworzenie pozostałych elementów, a nie wpływa na
odtwarzanie ukierunkowane i pomaga w rozpoznawaniu.
1.3 Metoda antycypacji

Antycypacja w psychologii

W psychologii pod pojęciem “antycypacji” rozumie się dotyczącą wykonywania czynności

zdolność uprzedzania. Określona czynność może być przez jednostkę zrealizowana przed
uzyskaniem sygnału komunikującego o potrzebie jej wykonania. Jest to możliwe dzięki
zdobywanym przez jednostkę doświadczeniom i silnie utrwalonym mechanizmom szybkiego
reagowania na bodźce (mechanizm percepcyjno-antycypacyjny). Tak rozumianą antycypację
definiować można także jako przystosowanie ruchowe do bodźców.

Zjawisko antycypacji ma duże znaczenie dla kształtowania się relacji i postaw

interpersonalnych. Leży także u postawy preferowania określonych zachowań, w tym
zwłaszcza zachowań odruchowych. W szczególności na antycypowanych oczekiwaniach
jednostek oparte są tak lęk, jak i poczucie satysfakcji osobistej.
Wtorek, 2 lutego 20XX Przykładowy tekst stopki 13
Przez mechaniczne zapamiętywanie rozumiemy uczenie się dosłowne przez powtarzanie
w przeciwieństwie do zapamiętywania sensu.
(Hermann Ebbinghaus, wybitny niemiecki psycholog, przeprowadził w 1885 r. pionierskie
badania nad zapamiętywaniem. Posługiwał się sylabami bezsensownymi w celu
uniknięcia wpływu poprzedniego uczenia się, co mogłoby wystąpić, gdyby użyto
zwyczajnych słów. Sylaby bezsensowne składały się z dwóch spółgłosek z samogłoską
między nimi, np. po w lub juk. Do zapamiętywania mechanicznego dawano także i inny
materiał, taki jak sensowne słowa i szeregi cyfr.)

Wtorek, 2 lutego 20XX Przykładowy tekst stopki 14

 Eksperymenty nad mechanicznym zapamiętywaniem przeprowadzano w dwojaki sposób,
co miało odpowiadać dwóm formom werbalnego uczenia się, spotykanym w codziennym
życiu. Jedną z tych form jest „zapamiętywanie szeregów”, jak przy uczeniu się na pamięć
wierszy lub tekstu sztuk. W szeregu słów, które mają być zapamiętane od początku do
końca, każde słowo jest w pewnym sensie bodźcem dla słowa następującego po nim.
Drugą formą jest uczenie się skojarzeń parami. Można porównywać je z metodą
stosowaną czasami przy uczeniu się słów obcego języka: trzeba np. nauczyć się par słów,
takich jak gotowy-lękliwy, beztroski-próżny, głodny-spokojny. Podaje się słowo-hasło, a
słowo będące reakcją trzeba zapamiętać. Par tych nic zapamiętuje się w jakiejś specjalnej
kolejności, mogą być one powiązane sensownie lub nie.

Wtorek, 2 lutego 20XX Przykładowy tekst stopki 15

Eksperymenty nad mechanicznym zapamiętywaniem przeprowadzano w dwojaki sposób,
co miało odpowiadać dwóm formom werbalnego uczenia się, spotykanym w codziennym
życiu. Jedną z tych form jest „zapamiętywanie szeregów”, jak przy uczeniu się na pamięć
wierszy lub tekstu sztuk. W szeregu słów, które mają być zapamiętane od początku do
końca, każde słowo jest w pewnym sensie bodźcem dla słowa następującego po nim.
Drugą formą jest uczenie się skojarzeń parami. Można porównywać je z metodą
stosowaną czasami przy uczeniu się słów obcego języka: trzeba np. nauczyć się par słów,
takich jak gotowy-lękliwy, beztroski-próżny, głodny-spokojny. Podaje się słowo-hasło, a
słowo będące reakcją trzeba zapamiętać. Par tych nic zapamiętuje się w jakiejś specjalnej
kolejności, mogą być one powiązane sensownie lub nie.

Wtorek, 2 lutego 20XX Przykładowy tekst stopki 16

Materiał do zapamiętania eksperymentator podaje zwykle badanemu za pomocą
aparatu zwanego mnemometrem («aparat do badania pamięci, umożliwiający
pokazywanie wielu elementów stanowiących materiał do zapamiętania») .
Poszczególne pozycje do nauczenia się (sylaby bezsensowne, słowa) pojawiają się
pojedynczo w okienku mnemometru. Po pierwszej ekspozycji całego materiału
badany próbuje przewidywać te elementy, które będą się kolejno pojawiać w
okienku. Notując w ciągu całego procesu zapamiętywania liczbę trafnych i
błędnych antycypacji badanego, eksperymentator może wykreślić krzywą uczenia
się.
Ponieważ badany stara się przewidzieć z góry, co się pojawi w okienku, metodę tę
nazywają metodą antycypacji. Można ją stosować zarówno w przypadku
zapamiętywania szeregów, jak i w przypadku zapamiętywania skojarzeń parami.
Przy uczeniu się szeregów antycypowana pozycja staje się w momencie pojawienia
się w okienku bodźcem dla następnej antycypacji. Jest ona zatem zarówno reakcją,
jak i bodźcem.
17
Dziękujemy

Wtorek, 2 lutego 20XX Przykładowy tekst stopki 18