PAMIĘĆ 6.

PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁA (STM) – procesy pamięciowe związane z

1. Pamięć – zdolność umysłu do kodowania, przechowywania i wydobywania informacji przechowywaniem informacji dotyczących nowych doświadczeń i wydobywaniem
(rodzaj procesu przetwarzania informacji) informacji z pamięci długotrwałej. Ma ograniczoną pojemność (7 +/- 2 elementów –
2. Funkcje pamięci George Miller) i bez powtarzanie przechowuje informacje przez krótki czas.
- przypominanie sobie specyficznych zdarzeń czy informacji - Kodowanie w pamięci krótkotrwałej może być wzmocnione dzięki powtarzaniu i
- stwarza świadomy dostęp do osobistej i zbiorowej przeszłości porcjowaniu.
- pozwala na zachowanie ciągłości doświadczenia bez uwagi (wysiłku) - Powtarzanie podtrzymujące – sposób utrzymania w pamięci np numeru telefonu do
3. Rodzaje pamięci momentu wybrania go.
JAWNE WYKORZYSTYWANIE PAMIĘCI – świadome wysiłki mające na celu - Porcjowanie- proces polegający na ponownym zakodowaniu pojedyńczych jednostek
zakodowanie lub wydobycie informacji za pomocą procesów poznawczych. informacji na podstawie podobieństwa lub innej zasady organizującej, jest więc procesem
UTAJONE WYKORZYSTYWANIE PAMIĘCI – dostępność informacji dzięki zmiany konfiguracji elementów poprzez grupowanie
procesom poznawczym przebiegającym bez świadomych wysiłków w celu zakodowania 7. PAMIĘĆ OPERACYJNA - zasoby pamięciowe wykorzystywane do wykonywania
lub wydobycia informacji. takich zadań jak rozumowanie czy rozumienie języka, pozwala na płynność działania i
*PAMIĘĆ DEKLARATYWNA - pamięć o faktach i zdarzeniach, która jest jawna, myślenia. Zakres: miara zasobów, do których ludzie mają dostęp podczas wykonywania
wiadoma, moliwa do przekazania słownego. krótkotrwałych zadań poznawczych.
a) epizodyczna – pamięć długotrwała wydarzeń autobiograficznych oraz kontekstu, w Służy jako kanał informacji pochodzącej z i napływającej do pamięci długotrwałej.
którym zainstniały a) 4 elementy pamięci operacyjnej (Alan Baddeley)
b) semantyczna – wspomnienia uogólnione, kategorialne, jak znaczenia słów i pojęć. - pętla fonologiczna – utrzymuje i manipuluje informacją w formie słownej, polega na
*PAMIĘĆ PROCEDURALNA – pamięć umiejtności, nawyków i procedur. Ujawnia się ciągłym powtarzaniu.
w działaniu, nie opisach słownych - szkicownik wzrokowo–przestrzenny – utrzymuje i manipuluje informacją wzrokową i
4. Procesy pamięciowe przestrzenną (ile jest wejść do Galerii Krakowskiej)
KODOWANIE – początkowe przetwarzanie informacji, które doprowadza do powstania - centralny mechanizm wykonawczy – odpowiada za kontrolowanie uwagi i
jej reprezentacji w pamięci. koordynowanie informacji pochodzącej z pętli fonologicznej i szkicownika wzrokowo-
PRZECHOWYWANIE – utrzymywanie w pamięci zakodowanego materiału przez jakiś przestrzennego (np opisywanie obrazka z pamięci)
czas. - bufor epizodyczny – system magazynowania informacji o ograniczonej pojemności,
WYDOBYWANIE – odzyskiwanie przechowywanej informacji w jakimś późniejszym pozostaje pod kontrola centralnego mechanizmu wykonawczego. Dzięki niemu można
czasie (sprawia że jest dostępna) wydobywać informacje z pamięci długotrwałej i łączyć je z informacją z bieżącej sytuacji.
KOMPILOWANIE WIEDZY – proces przechodzenia od listy deklaratywnych twierdzeńDostarcza ujednoliconej interpretacji każdej sytuacji.
na temat elementów jakiegoś działania do nieświadomego wykonywania danej czynności,
na wskutek ćwiczenia człowiek jest w stanie wykonywać dłuższe sekwencje działań bez 8. PAMIĘĆ DŁUGOTRWAŁA (LTM) - procesy pamięciowe związane z
udziału świadomości. przechowywaniem informacji, do których można mieć dostęp w dowolnym późniejszym
5. Pamięć sensoryczna – przechowuje dokładne reprezentacje fizycznych cech bodźców czasie, stanowi całkowitą wiedzę osoby na temat świata i jej samej.
zmysłowych przez kilka sekund lub mniej, rozszerza to dostępność informacji nabywanej
z otoczenia. Wspomnienia są krótkotrwałe i łatwe do usunięcia. *Odtwarzanie – metoda wydobywania, wktórej wymaga się od jednostki reprodukcji
a) pamięć ikoniczna – pamięć sensoryczna w zakresie wzroku. Sprawia, że duży zakres wcześniej prezentowanej informacji, polega na reprodukowaniu eksponowanej wcześniej
informacji wzrokowej jest przechowywany przez bardzo krótki czas informacji
- George Sperling – procedura całkowitego i częściowego odtwarzania zestawów *Rozpoznanie – metoda wydobywania, w której wymaga się od jednostki rozpoznania
składających się z 3 rzędów liter i cyfr. bodźców, których doświadczyła wcześniej
- ikoniczna =/= fotograficzna (ejdetyczna) – 8% dzieci 9. Kontekst i kodowanie
b) pamięć echoiczna – pamięć sensoryczna dźwięków. Przechowuje przez bardzo krótki - specyficzność kodowania – zasada, wg której wydobywanie informacji z pamięci jest
czas więcej informacji niż badani są w stanie podać, zanim wspomnienie zniknie. Trwa od łatwiejsze, jeśli sygnały otrzymane w czasie przypominania są zgodne z sygnałami
5 do 10 sek (dłużej niż ikoniczna). Kategoryzowanie wpływa na pamięć echoiczną (Neath) obecnymi podczas kodowania informacji 1
 przedmiotów, ludzi i sytuacji; porcje wiedzy kodujące generalizacje dotyczące struktury
- pamięc zależna od stanu – podstawę specyficzności kodowania tworzy stan otoczenia
wewnętrzny - PROTOTYP – najbardziej reprezentatywny dla danej kategorii
- EFEKT MIEJSCA W SZEREGU – cecha wydobywania z pamięci, polegająca na tym, - EGZEMPLARZ – reprezentant kategorii, z ktorym ludzie mieli kontakt
że początkowe i końcowe elementy listy są często lepiej odtwarzane niż elementy - PAMIĘĆ REKONSTRUKTYWNA – proces integrowania informacji oparty na
środkowe: efekt pierwszeństwa – początek listy, efekt świeżości – koniec listy ogólnych typach przechowywanej wiedzy, przy braku specyficznej reprezentacji
- DYSTYNKTOWNOŚĆ KONTEKSTOWA – założenie, że zjawisko wpływu miejsca pamięciowej.
w szeregu może być modyfikowane przez kontekst i większą wyróżnialność - WSPOMNIENIA FLESZOWE – wspomnienia życia; bogate w szczegóły, powstające
doświadczenia przywoływanego z pamięci w reakcji na zdarzenie osobiste lub publiczne, które ma duże znaczenie emocjonalne
- KONCEPCJA POZIOMÓW PRZETWARZANIA – im głębiej jest przetwarzana 13. Biologiczne aspekty pamięci
informacja, tym bardziej prawdopodobne jest jej przechowywanie w pamięci - ENAGRAM – fizyczny ślad informacji pamięciowej w mózgu
- PRZETWARZANIE DOSTOSOWANE DO TRANSFERU – pogląd, wg którego a) główne struktury mózgowe zaangażowane w pamięć:
pamięć funkcjonuje najlepiej, gdy typ przetwarzania w trakcie kodowania jest podobny do - MÓŻDŻEK – pamięć proceduralna, wspomnienia nabywane przez powtarzanie i
typu procesów zachodzących w trakcie wydobywania informacji z pamięci. reakcje nabyte w warunkowaniu klasycznym
- TOROWANIE – w przypadku pamięci utajonej, zwiększona łatwość zapamiętywania - PRĄŻKOWIE – złożona struktura w przodomózgowiu, prawdopodobna podstawa
związana z uprzednią ekspozycją słowa lub sytuacji. tworzenia się nawyków i związków bodziec – reakcja
10. Zapominanie - KORA MÓZGOWA – pamięć sensoryczna, asocjuje między wrażeniami
- Herman Ebbinghaus – fakty "wkute" do egzaminu szybko znikają z pamięci, jeżeli nie - HIPOKAMP – pamięć deklaratywna faktów, dat i nazw, konsolidacja wspomnień
zostały wystarczająco ugruntowane dzięki innym sposobom uczenia się i nie zostały przestrzennych
poddane odpowiednim powtórzeniom -> opracował metodologię - CIAŁA MIGDAŁOWATE – tworzenie i wydobywanie wspomnień o znaczeniu
- INTERFERENCJA PROAKTYWNA – wspomnienia z przeszłości utrudniają emocjonalnym
kodowanie i wydobywanie nowej informacji - WZGÓRZE, PODSTAWNA CZĘŚĆ PRZODOMÓZGOWIA I KORA
- INTERFERENCJA RETROAKTYWNA – tworzenie się nowych wspomnień utrudnia PRZEDCZOŁOWA – pośrednie stacje w tworzeniu się poszczególnych wspomnień ( o
przypominanie sobie wspomnień wcześniejszych określonym rodzaju
11. Usprawnienia zapamiętywania 14. AMNEZJA – upośledzenie pamięci spowodowane uszkodzeniami ciała, chorobą,
- ELABORATYWNE POWTARZANIE – technika służąca do poprawy pamięci przez zażywaniem narkotyków lub traumą psychiczną
wzbogacanie kodowania informacji (tworzenie historyjek) - A. NASTĘPCZA – niezdolność do tworzenia jawnych wspomnień zdarzeń,
- MNEMOTECHNIKI – strategie lub sposoby wykorzystujące znane wcześniej elementy następujących po urazie mózgu
w procesie kodowania informacji, mające na celu usprawnienie procesu późniejszego - A. WSTECZNA – niezdolność do wydobywania wspomnień z czasu poprzedzającego
wydobywania tej informacji z pamięci. uraz mózgu.
- METAPAMIĘĆ – wiedza jawna lub utajona na temat zdolności pamięci oraz
skutecznych strategii pamięciowych; samowiedza dotycząca pamięci.
*hipoteza znajomości – ludzie opierają poczucie pamiętania na znajomości wskazówki
do wydobywania
* hipoteza dostępnosći- zakłada, że ludzie opierają swoje oceny na częściowej
dostępności informacji w pamięci
12. Struktury w pamięci długotrwałej
- POJĘCIA – umysłowe reprezentacje rodzajów lub kategorii obiektów i ideii.
- POZIOM PODSTAWOWY – poziom kategoryzacji w pamięci, z którego informacja
może być najszybciej wydobyta i który jest używany w sposób najbardziej efektywny (np
jabłko, nie owoc albo szara reneta)
- SCHEMATY – ogólne ramy pamięciowe lub zbory wiadomości dotyczące 2
 UWAGA
1.UWAGA – system odpowiedzialny za selekcję informacji i zapobieganie
negatywnym skutkom przeładowania systemu poznawczego przez nadmiar
danych.
2.ŚWIADOMOŚĆ – zdawanie sobie sprawy z treści własnych procesów
psychicznych.
3. Uwaga jest selektywna (Johnstone i Dark, 1986) – selektywność odnosi się do
zróżnicowanego przetwarzania informacji pochodzących z wielu różnych źródeł.
4.ASPEKTY FUNKOCJONOWANIA UWAGI:
– problem selekcji źródła informacji - kiedy, gdzie i w jaki sposób odbywa
się proces wyboru bodźców ważnych (sygnały) ze względu na przyjętą
zasadę selekcji, przy jednoczesnym odrzuceniu informacji nieważnych
(szum) i zakłócających)
– przeszukiwanie pola percepcyjnego – dokonuje się zgodnie z
mechanizmem automatycznego kodowania cech i selektywnej integracji
właściwości poszukiwanego obiektu w postać, będącą sumą czy też
złożeniem tych charakterystyk. Tę formę selektywności badano wyłącznie
w odniesieniu do uwagi wizualnej, a prowadzone eksperymenty miały na
celu przede wszystkim wskazanie cech priorytetowych (przyciągających
uwagę w polu wzrokowym)
– przedłużona koncentracja – dzięki tej cesze możliwe jest monitorowanie
otoczenia przez dłuższy czas w poszukiwaniu bodźców określonego typu,
podlega to wielu ograniczeniom związanym z postępującym w czasie
wyczerpaniem czy niskim poziomem aktywacji systemu poznawczego
TEST ZEGARA – Mackworth (1948, 1950), polegało na percepcyjnej
kontroli dużej tarczy zegarowej
TESTY CIĄGŁEGO WYKONANIA – narzędzia do badania przedłużonej
koncentracji, opracowane na teście zegara
– podzielość uwagi – możliwość koncentracji na dwóch lub większej liczbie
źródeł informacji
– przerzutność – zdolność uwagi to przełączania się między dwoma
zadanimi, obsługiwanymi przez niezależne procesy przetwarzania
informacji
PARADYGMAT PRZEŁĄCZANIA SIĘ MIĘDZY ZADANIAMI (task-switching) –
Jersild (1927), prezentował osobom badanym długie kolumnty
dwucyfrowych liczb (odejmowanie lub dodawanie)
EFEKT PRZYJĘCIA TOWARZYSKIEGO (cocktail party phenomenon) –
Cherry 1953, zjawisko ignorowania jednego przekazu, by zrozumieć inny
CHERRY'EGO uważa się za twórce paradygmatu dychotycznej prezentacji
bodźców – techniki eksperymentalnej polegającej na jednoczesnym
prezentowaniu dwóch różnych komunikatów akustycznych osobno do każedgo
ucha.
PODĄŻANIE (shadowing) – Broadbent (1954), Moray (1959) i Treisman
(1960), osoba badana miała podążać jak cień za jednym z komunikatów.
5. TEORIE SELEKCJI ŹRÓDŁA INFORMACJI:
• filtr uwagi – zakłada, że informacja wędrując od organów zmysłowych
do świadomości napotyka na swej drodze mechaniczną przeszkodę, czyli
filtr, zwany również bramką. Filtr blokuje znaczną część docierającej do
organizmu stymulacji sensorycznej, podczas gdy innym informacjom
umożliwia dostęp do kolejnych etapów przetwarzania. Odbywa się na
zasadzie czasowego zablokowania wszystkich źródeł informacji z
wyjątkiem jednego. Uwaga redukuje więc nadmiar informacji na wejściu
sensorycznym poprzez SELEKCJĘ ŹRÓDŁA INFORMACJI. Jeśli coś nie
zostanie zaakcpetowane przez filtr – ulega degradacji.
• AUTOR PIERWSZEJ KONCEPCJI – BROADBENT -> zaproponował model
przedstawiany w kształcie litery "Y". "Ramiona" tej litery prezentują dwa
sesnroyczne kanały informacyjne wchodzące do systemu, gdzie każdy z
nich doprowadza informację z jednego źródła. Zbiegają się w "nogę", czyli
pojedyjnczy kanał,w kórym możliwe jest dalsze, semantyczne
przetwarzanie informacji. Działa więc na zasadzie zwrotnicy, przepuszcza
informacje na zasadzie "wszystko albo nic" nazywanej też zasadą
sensoryczną – komunikat w danym momencie nieprzetwarzalny
oczekuje w zamkniętym kanale sensorycznym, gdyż w kanale
semantycznym nie ma na razie dla niego miejsca.
- EFEKT SYNONIMU – jeśli w kanale ważnym pojawiało się słowo – sygnał,
czas potrzebny do jego wykrycia wydłużał się, jeśli w kanale
ignorowanym pojawiał się w tym samym czasie jego synonim (Treisman)
- ZWIĄZKI ILUZORYZNE – ludzie dokonują często fuzji (zbitek) dwóch słów
pochodzących z różnych kanałów sensorycznych, jeśli taka fuzja daje w
efekcie wyraz, który coś znaczy (back + lack = black). Fuzje te to rezultat
połączenia wbrew instrukcji eksperymentatora dwóch odrębnych
elementów pochodzących z róznych źródeł sensorycznych
• AUTOR DRUGIEJ KONCEPCJI – TREISMAN -> zasada selekcji informacji
zaproponowana przez nią – zasada semantyczna, a stworzony przez
nią model uwagi – model osłabiacza.
Zdaniem Treisman filtr uwagi otwierany jest "od środka", to znaczy przez
te informacje, które już się przez filtr (bramkę) przedostały. Informacje
przepuszczone wcześniej przez filtr, a przetwarzane na poziomie
semantycznym, wzmacniają wszystkie dane, dopiero próbujące
przedostać się przez filtr. Wg. niej badani grupują bodźce zgodnie z ich
znaczeniem, a nie według porządku ich prezentacji lub obecności w
określonym kanale. Pozostałe informacje, a więc te, które nie są
semantycznie zbieżne z danymi aktualnie przetwarzanymi, byłyby 3
wprawdzie również dopuszczane do dalszej obróbki, ale w postaci mało
aktywnej, osłabionej. Decyzja selekcyjna przejawiająca się we
wzmocnieniu lub osłabieniu informacji byłaby podejmowana na podstawie
głebokiej analizy semantycznej wszystkich docierających do systemu
informacji.
• AUTORZY TRZECIEJ KONCEPCJI – DEUTSCH, DEUTSCH -> zasada
koneicznej świadomości. Według nich efektywna selekcja informacji
może zaistnieć dopiero wtedy, gdy spostrzegane sygnały zostaną
poddane świadomej obórce. Osłabienie bądź wzmocnienie znaczenia
sygnałów mogłoby się więc dokonywać dopiero po przekoczeniu bariery
świadomości. Wcześniej wszystkie bodźce byłyby przetwarzane z
jednakową skutecznością aż do poziomu głębokich reprezentacji
umysłowych, jednak bez formułowania jawnej reprezentacji pamięciowej.
• MODEL WCZESNEJ SELEKCJI – przypisujący podstawowe znaczenie
zasadzie sensorycznej
• MODEL PÓŹNEJ SELEKCJI – podkreślający doniosłość zasady semantycznej
lub zasady koniecznej świadomości
• AUTOR CZWARTEJ KONCEPCJI – JOHNSTON -> zasada przetargu
między szybkością a poprawnością (Snodgrass). Im płytszy poziom
analizy bodźców, tym szybszy proces selekcji informacji. Na płytkich
poziomach selkcji elastyczny filtr "płaci" poprawnością za szybkość,
podczas gdy na poziomach głębokich – szybkością za poprawność.
Koncepcja ta integruje różne wcześniejsze modele fitra uwagi. W jego
modelu filtr funkcjonuje na poziomie sensorycznym zgodnie z zasadą
"wszystko albo nic" (Broadbent), na poziomie semantycznym zgodnie z
zasadą osłabiacza (Treisman), a na najgłębszym poziomie odniesienia do
Ja – zgodnie z zasadą koniecznej świadomości (Deutsch i Deutsch).
Ponadto na każdym poziomie przetwarzania filtr działa według naczelnej
zasady przetargu między szybkością a poprawnością (Snodgrass). /TYLKO
JEDEN KANAŁ PRZETWARZANIA
6.TEORIE PRZESZUKIWANIA POLA PERCEPCYJNEGO:
- TEORIA INTEGRACJI CECH (treisman) – dwufazowy równoległo-
szeregowy model przeszukiwania pola wzrokowego. według
pierwotnego modelu Treisman, selekcja sygnałów odbywa się w dwóch
etapach. Najpierw wszystkie sygnały i ich dechu docierają do tzw. map
lokacyjnych. Są one czymś na kształt książki adresowej, bowiem kierują
zapisem poszczególnych właściwości postrzeganych obiektów, takichjak kolor,
kształt itd. Mapy umożliwiają też wykrycie, czy dany atrybut (np. czerwony
kolor) jest obecny w którymkolwiek z obiektów znajdujących się w polu
wzrokowym. Każdy obiekt w polu percepcyjnym jest kodowany z
uwzględnieniem najprostszych właściwości sensorycznych, takich jak kolor,
orientacja przestrzenna, rozmiar, kształt, kierunek ruchu. Jest to przekonanie
zgodne z ogólnie przyjętymi poglądami na temat percepcji. Poszczególne
sygnały docierają do map lokacyjnych, gdzie są automatycznie kodowane
zgodnie ze wszystkimi swoimi charakterystykami w tzw. mapach cech.
Kodowanie w obrębie mapy odbywa się zawsze wtedy, gdy obiekty w polu
wzrokowym różnią się w jakiś sposób pod względem tejże cechy. Zadaniem
selektywnej uwagi jest wybór właściwych map lokacyjnych, co prowadzi do
selekcji właściwych map cech. Drugi etap: integracja cech zakodowanych
wcześniej w wyniku czego dochodzi do rozpoznania obiektu. Integracja wymaga
wcześniejszego zakodowania właściwości obiektów w mapach cech, ale
podlega wpływom ze strony wymagań zadania lub wskazówem płynących z
otoczenia. Proces selekcji polega w istocie na aktywacji poszczególnych cech
składowych obiektów – znajdujących się w obrębie map cech, a następnie na
ich integracji w żądany obiekt.
CECHY PRIORYTETOWE – właściwości mające priorytetowy charakter, a więc
taki, który oznacza możliwości wczesnego, szybkiego i automatycznego
przetwarzania informacji z nią związanych. Przetwarzanie właściwości
priorytetowych ma miejsce we wczesnej fazie selekcji zwanej przeduwagą. W
fazie tej dokonuje się segregacja pola wzrokowego zgodnie z analizowana
cechą, np. Na część ruchomą i statyczną. Taka wstępna analiza jest możliwa
jedynie wtedy, gdy cechy te są dystynktywne.
HIPOTEZA PRZEŁĄCZNIKA – Nęcka 1994, system poznawczy może
wykonywać zadania jednoczesne tylko w ten sposób, że nieustannie przełącza
się z jednego na drugie. Wykonując zadania jednoczesne, hipotetyczny filtr
uwagi przez pewien odcinek czasu pozostaje na usługach jednego z dwóch
zadań. W tym czasie informacje dotyczące drugiego zadania nie podlęgają
analizie, przez co jest ono po prostu ignorowane. Jeśli przełączenia pomiędzy
zadaniami dokonują się dostatecznie szybko i często, koszty powstające w
wyniku takiego funkcjonowania mechanizów selekcji ograniczają się do czasu –
reakcje po przełączeniu są nieco dłuższe, co wynika z konieczności dostowania
mechanizmu filtrującego do zadania sprzed przełącznika. Konieczna może się
okazać np. Zmiana poziomu analizy danych kryteriów selekcji informacji lub
tepa przetwarzania bodźców, co wymaga czasu. Jeśli jednak przełączeniia są
zbyt wolne lub rzadkie, zaczynają się ujawniać również koszty w zakresie
poprawności; pojawiają się miniecia sygnałów i fałszywe alarmy, a więc błędne
reakcje będące efektem spóźnienia w odbiorze bodźów lub też wynikające ze
stosowania nieadekwatnej zasady selekcji.
ZESTAW ZADANIOWY (task-off) – wyspecjalizowany, dobrze zorganizowany i
dopasowany do sytuacji układ operacji poznawczych niezbędnych do
wykonania zadania. Działanie zestawu zadaniowego polega na skupieniu uwagi
na istotnych elementach stymulacji, uaktywnieniu właściwego wyjścia
motorycznego, uruchomieniu stosownych reguł łączenia wejścia sensorycznego 4
z wyjściem motorycznym oraz na ustaleniu kryteriów poprawnej reakcji.
KOSZTY REZYDUALNE – koszty przerzutności nie podlegające redukcji
 UCZENIE SIĘ
1. UCZENIE SIĘ – proces, który prowadzi do względnie trwałej zmiany realnego
zachowania lub jego potencjału i który opiera się na doświadczeniu
2. WARUNKOWANIE KLASYCZNE
• Iwan Pawłow i „psy Pawłowa”, Watson i "Mały Albert"
• Początkowo neutralny bodziec zaczyna wiązać się z reakcją, jakiej wcześniej nie
wywoływał.
• Warunkowanie klasyczne zachodzi u wszystkich gatunków, nie wyłączając człowieka.
• Bodziec bezwarunkowy: wywołuje reakcję bez uczenia się (reakcja bezwarunkowa)
• Bodziec warunkowy: po wyuczeniu wywołuje tę samą reakcję (reakcja warunkowa)
3. WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE
• „prawo efektu” – czynności nagradzane ulegają wzmocnieniu (tj. zwiększa się
prawdopodobieństwo ich wystąpienia), a czynności karane: wygaszeniu.
• Zachowania można wzmacniać lub wygaszać.
a) WZMOCNIENIE
• Edward Thorndike i koty w „skrzynkach problemowych”
• Skinner i różne zwierzęta w skrzynkach Skinnera
• Wzmocnienie pozytywne: dostarczenie czegoś przyjemnego
• Wzmocnienie negatywne: usunięcie czegoś przykrego
• Wzmocnienia pierwotne – odnosi się do bodźca, który służy zaspokojeniu potrzeb
wynikających z podstawowych popędów, np głód, pragnienie
• Wzmocnienie wtórne – nie dotyczą podstawowych popędów, są wykształcone poprzez
doświadczenie i środowisko
b) KARA
• Wygaszanie reakcji poprzez stosowanie kary.
• Kara pozytywna: dostarczenie czegoś przykrego
• Kara negatywna: odebranie czegoś przyjemnego
• Kary są mniej skuteczne niż wzmocnienia.
• Kara pozytywna (lanie) jest mniej skuteczna niż kara negatywna (szlaban)
• Skuteczna kara musi być: ściśle związana z winą, natychmiastowa, nieuchronna – ale i
wtedy będzie mniej skuteczna od nagrody.
• Sama kara nie wystarczy – trzeba dać możliwość wystąpienia innej reakcji, którą będzie
się wzmacniać.
• Wyuczona bezradność – kiedy nie da się uniknąć nieprzyjemnego bodźca poprzez żadne
działanie, po jakimś czasie nie podejmuje się już żadnej aktywności, nawet jeśli taka
możliwość istnieje.
4. SPOŁECZNE UCZENIE SIĘ – MODELOWANIE
• Uczenie się przez obserwację innych ludzi.
• Najskuteczniej – przez bliską obserwację żywej osoby w warunkach naturalnych.
• Może być osoba na ekranie, a nawet opis osoby .
• Zasada uczenia się: obserwujemy czyjeś zachowanie i patrzymy na konsekwencje. Jeśli
ta osoba jest nagrodzona, prawdopodobieństwo, ze zachowamy się
w ten sposób, rośnie. Jeśli ukarana – maleje.
• Cechy modela mają znaczenie: model atrakcyjny i obdarzony statusem będzie chętniej
naśladowany.
INTELIGENCJA
1. INTELIGENCJA - zdolność poprawnego (i w miarę szybkiego) rozwiązywania
problemów i uczenia się złożonego materiału.
2. PIERWSZY TEST INTELIGENCJI (A. Binet i T. Simon, 1905r) – miał na celu
rozpoznanie dzieci opóźnionych umysłowo
3. SKALA INTELIGENCJI WECHSLERA – skonstruowana tak, aby stworzyć
różnorodne możliwości ujawnienia się inteligencji werbalnej i niewerbalnej. Test mierzy
inteligencję ogólną, ale też zdolności i ich konfiguracje:
- ZDOLNOŚCI SŁOWNO-POJĘCIOWE – rozumienie, ekspresja werbalna, myślenie
abstrakcyjne, definiowanie słów
- ZDOLNOŚCI ROZUMOWANIA NA MATERIALE WZROKOWO-
PRZESTRZENNYM – organizowanie percepcji, myślenie przyczynowo-skutkowe
4. ILORAZ INTELIGENCJI – liczbowa miara inteligencji
5. STATYSTYKI
- najwięcej osób z inteligencją przeciętną (85-115)
- najmniej wybitnie inteligentnych (ponad 130) i niepełnosprawnych (mniej niż 70)
*występuje EFEKT PIGMALIONA – lepsze wyniki uzyskują ci, po których się tego
spodziewa.
OSOBOWOŚĆ
1. OSOBOWOŚĆ - psychologiczne właściwości jednostki, kształtujące różnorodne,
charakterystyczne dla niej wzorce zachowań w różnych sytuacjach i w różnym
czasie.
2. TEORIE TYPÓW I TEORIE CECH:
Typy osobowości - Odrębny wzorzec cech osobowości, wykorzystywany do
kategoryzowania ludzi głównie na podstawie różnic jakościowych. Typy
osobowości mają charakter ,,wszystko albo nic" i nie są stopniowalne - jeśli
przypisze się kogoś do jednego typu to nie może on należeć już do żadnego
innego w danym systemie klasyfikacji.
3. PODZIAŁ WG TYPÓW:
a) Galen
- krew - temperament sangwistyczny (wesoły i aktywny),
- flegma - temperament flegmatyczny (apatyczny i ospały),
- czarna żółć- temperament melancholiczny (smutny i zadumany),
- żółć - temperament choleryczny (łatwo wpadający w złość i pobudliwy).
5
b) Wiliam Sheldon 6. PARADOKS SPÓJNOŚCI: zjawisko polegające na tym, że oceny cech osobowośći
- typ endomorficzny (gruby, miękki, okrągły) - są zrelaksowani, lubią jeść i są dokonywane w różnym czasie i przez różnych obserwatorów są spójne, podczas
towarzyscy gdy oceny zachowań tej samej osoby w różnych sytuacjach są niespójne.
- typ mezomorficzny (umięśniony, kanciasty, silny) - są silni fizycznie, pełni 7. PSYCHODYNAMICZNA TEORIA OSOBOWOŚCI (Freud) - teoria osobowości
energii, oważni i asertywni zakładająca, że osobowość jest kształtowana a zachowanie motywowane przez siły
- typ ektomorficzny (chudy, wysoki, kruchy) - są bystrymi introwertykami z wewnętrzne.
artystyczną duszą, bedą się raczej zastanawiali nad życiem zamiast z niego - trzonem osobowośći są wydarzenia zachodzące w psychice które motywują zachowanie,
korzystać i działać. często owe motywacje są dostępne świadomości jednak niektóre z nich działąją na
c) Frank Sulloway poziomie nieświadomym. Jego zdaniem każde zachowania są motywowane, nie ma
Zaproponował współczesną teorię opartą na kolejności urodzin. Uważa on, że opiera się zachowań przypadkowych.
ona na teorii Darwina mówiącej, że organizmy różnicują się aby znaleźć nisze, w których a) STRUKTURA OSOBOWOŚCI
mogą przetrwać. Pierworodni od razu mają gotową nisze - natychmiast pozyskują miłość i Walka pomiędzy ID a SUPEREGO, pomiędzy nimi występuje aspekt jaźni – EGO.
uwagę rodziców. Dążą do utrzymania tego stanu poprzez identyfikacje z rodzicami i - ID – prymitywna, podświadoma część osobowości, działająca irracjonalnie i
podporządkowanie się im. Dzieci urodzone później muszą znaleźć sobie inna nisze, taką w impulsywnie. ID kieruje się zasadą przyjemnośći, doświadczenia ich tu i teraz
której nie będą tak dokłądnie naśladywać rodziców są więc określani jako ,,urodzeni bez względu na okoliczności.
buntownicy", dążą oni do sukcesów w obszarach,w któych ich starsze rodzestwo jeszcze - SUPEREGO – część osobowości reprezentująca zinternalizowane wartości,
nie zdobyło wysokiej pozycji. Są otwarci na doświadczenia. standardy i moralność społeczeństwa. Nazywane z grubsza sumieniem.
4. PODZIAŁ WG CECH SUPERGO posiada również ideał EGO, czyli wyobrażenia jednostki na temat
- CECHA - trwała właściwość czy atrybut jednostki wpływający na jej zachowania tego, jaką osoba powinna się stać.
w różnych sytuacjach. Uznawane jako predyspozycje powodujące określone ID UPIERA SIĘ BY ROBIĆ WSZYSTKO CO JEST FAJNE,
zachowania lub wymiary opisowe podsumowujące wzorce oberwowanych zachowań. A SUPEREGO BY ROBIĆ TO, CO NALEŻY.
a) Gordon Allport - EGO - aspekt osobowości zaangażowany w działania samozachowawcze i w
Traktował cechy jako składowe osobowości i podstawę indywidualności. Przekładają się przekierowywanie instynktownych popędów i pragnień do właściwych kanałów.
one na spójność zachowań ponieważ łączą i ujednolicają reakcję danej osoby na Doprowadza do kompromisu między ID a superego.
różnorodne bodźce. Opisał on 3 rodzaje cech: podstawowe, główne, drugorzędne. Wypracie i obrona ego:
- Cechy podstawowe to te, wokół któych jednostka organizuje swoje życie np. Czasem skrajne prganienia są wypchane do nieświadomości. Wyparcie to
Matka Teresa poświęcenie się dla innych. podstawowy mechanizm obronny, za pomocą którego bolesne czy wywołujące
- Cechy główne to te, które przedstawają zasadnicze właściwości danego człowieka np. poczucie winy myśli uczucia i wspomnienia są usuwane ze świadomości.
uczciwość lub optymizm. Wyparcie jest więc najbardziej podstawowym sposobem, za pomocą którego
- Cechy drugorzędne to te, które są specyficznymi właściwościami danej osoby ego broni się przed nadmiarem impulsów i myśli.
pomagającymi przewidzieć jej zachowanie. Np. preferencje co do jedzenia lub Mechanizmy obronne ego są strategiami umysłu (świadome lub nie)
uboru. wykorzystywane przez ego do obrony przed konfliktami doświadczanymi w
5. MODEL WIELKIEJ PIĄTKI normalnym toku życia.
Model pięcioczynnikowy: kompleksowy system opisu osobowości,
przedstawiający relacje między cechami, pojęciami teoretycznymi i skalami MOTYWACJA
osobowości; nieformalnie nazywany Wielką Piątką lub Modelem WIelkiej Piątki 1.SAMOREGULACJA – umiejętność wykorzystywania wiedzy o prawach
Każdy wymiar posiada dwa bieguny: pozytywny i negatywny np. odpowiedzialny vs rządzących ludzkim zachowaniem do osiągania celów, których
nieodpowiedzialny. Cechy wielkiej piątki: •Openess – otwartość na nowe doświadczenia urzeczywistnienie leży w naszym interesie lub sprawia nam zadowolenie.
•Conscientiousness - sumienność 2. SKŁADA SIĘ Z 3 PROCESÓW:
•Extraversion - ekstrawersja 1. samobserwacja – monitorowanie swojego zachowania
•Agreeableness - ugodowość 2. samoocena – formułowanie sądów na własny temat
•Neuroticism - neurotyzm 3. reagowanie na samoocenę – pobudzenie siebie do działania 6
3. BIOLOGIA – EWOLUCJA ŚWIADOMOŚCI EMOCJE I STRES
Poziomy świadomości można określić jako różne jakości czy cechy odzwierciedlające 1. EMOCJE – złożony zespół zmian obejmujący pobudzenie fizjologiczne,
nasz sposób myślenia i reagowania na świat. Kora mózgowa wg. teorii danych powstała: odczucia, procesy poznawcze i reakcje behawioralne, pojawiające się w
1. do chłodzenia mózgu odpowiedzi na sytuację postrzeganą przez jednostkę jako dla niej ważną.
2. w celu rozwiązywania problemów 2. TEORIE EMOCJI
3. w celu uświadamiania sobie róznych spraw • teoria reakcji organizmu Jamesa-Langego – teoria głosząca, że
4.ZGODNIE Z TEORIĄ WYZNACZANIA CELÓW, CELE: bodziec wyzwalający zapoczątkowuje reakcję behawioralną, która wysyła
– pobudzają do wysiłku różnego rodzaju sensoryczne i motoryczne informacje zwrotne do mózgu,
– wzmacniają wytrwałość co wywołuje odczucie określonej emocji.
– wyznaczają kierunek • Teoria ośrodkowych procesów nerwowych Cannona-Barda – teoria
– skłaniają do opracowania strategii głosząca, że bodziec emocjonalny wywołuje dwie równolegle występujące
5. TEORIA WŁASNEJ SKUTECZNOŚCI rekajce – pobudzenie i doświadczenie emocji, które nie są powiązane ze
– prognowanie rezultatu sobą przyczynowo, przykładowo – równoczesne bicie serca z myślą
– motywację tworzy samodzielne wyznaczanie celu "jestem zły"
– poczucie własnej skuteczności • Dwuczynnikowa teoria emocji Stanleya Schatera – teoria głosząca,
6. DESTRUKCYJNE MYŚLI MOŻNA OPANOWAĆ: że doświadczenia emocjonalne sąpochodną pobudzenia autonomicznego
– monitorując mowę wewnętrzną i oceny poznawczej.
– prowadząc restrukturyzacje poznawczą, zastępując negatywne myśli pozytywnymi • Teoria oceny poznawczej emocji Richarda Lazarusa – teoria
– dystansując się od negatywnych myśli głosząca, że doświadczenie emocji stanowi łączny efekt pobudzenia
7. TOŻSAMOŚCI fizjologicznego i oceny poznawczej, prowadzących do nazwania i
- POTENCJALNE łączą wizerunek siebie z celami. Pierwszym krokiem zaklasyfikowania wieloznacznego wewnętrznego stanu pobudzenia.
do motywowania się jest więc stworzenie tożsamości potencjalnych. Są one 3. SUBIEKTYWNY DOBROSTAN (subjective well-being) – ogólna cecha
przyszłościowymi składnikami wizerunku siebie, dlatego istotną rolę w ich własnego zadowolenia z życia i poczucia szczęścia.
tworzeniu odgrywa samoocena. 4. PSYCHOLOGIA POZYTYWNA – nurt psychologii zajmujący się badaniami
- MOŻLIWE – powstają na podstawie naszych doświadczeń w danej mającymi na celu dostarczenie ludziom wiedzy i umiejętności, które pozwolą im
dziedzinie, ale zawierają również informacje społeczno-kulturowe i historyczne, doświadczyć poczucia spełnienia w życiu.
które tworzą niezbędny kontekst. Warunkiem tworzenia różnych tożsamości Nastroje (pozytywne i negatywne) wpływają na to, w jaki sposób ludzie
jest wysoce zróżnicowany i pozytywny wizerunek siebie oraz ściśle związane z przetwarzają informacje. Negatywny nastrój – ludzie przetwarzają informacje
postrzeganiem własnych kompetencji pojęcia Ja. bardziej szczegółowo.
8. 3 PROTOTYPY POSTRZEGANIA ŚWIATA: 5. STRES – zespół specyficznych i niespecyficznych reakcji organizmu na bodźce
1. skłonność do przeżywania negatywnego afektu z powodu twierdzenia, że zakłócające jego równowagę oraz wystawiające na próbę lub przekraczające
świat jest zagrożeniem, ludzie: neurotyczni jego możliwości radzenia sobie. Możliwe reakcje na stres: fizjologiczne,
2. skłonność do przeżywania pozytywnego afektu z powodu twierdzenia, że behawioralne, emocjonalne i poznawcze.
świat jest przyjazny, ludzie: optymiści 6. STRESOR - wewnętrzne lub zewnętrzne zdarzenie lub bodziec wywołujący stres
3. skłonność do uważania, że świat jest neutralny, ani groźny, ani przyjazny, a) STRES OSTRY – przejściowy stan pobudzenia, cechujący się wyraźnym
ich cel to urzeczywistnianie własnych kompetencji początkiem i końcem
9. DWA TYPY OSÓB: b) STRES CHRONICZNY – stan ciągłego pobudzenia, w którym jednostka
– nastawieni na samodoskonalenie się -> motywuje ich proces postrzega wymagania środowiska jako przekraczające dostępne jej wewnętrzne
– nastawieni na wykazywanie sie (jak najlepsze wyniki) -> motywuje ich i zewnętrzne zasoby do radzenia sobie z tymi wymaganiami.
rezultat 7. REAKCJE ALARMOWE NA POWAŻNE ZAGROŻENIA:
Shelley Taylor dowodzi, że reakcje fizjologiczne na stres mogą mieć różne
konsekwencje dla kobiet i dla mężczyn. 7
– REAKCJA "WALCZ LUB UCIEKAJ" – sekwencja procesów wewnętrznych
uruchamiana w momencie zetknięcia się jednostki z zagrożeniem;
przygotowuje organizm do walko lub do ucieczki w bezpieczne miejsce;
ostaatnie badania wykazują, że reakcja ta jest charakterystyczna tylko
dla samców
– REAKCJA "OPIEKUJ SIĘ I BĄDŹ PRZYJAZNY" – reakcja na stresory, która
prawdopodobnie jest charakterystyczna dla samic; stresory skłaniają
samice do chronienia swojego potomstwa i przyłączania się do grup
społecznych, które zmniejszają ryzyko skrzywdzenia ich młodych
8. OGÓLNY SYNDROM ADAPTACYJNY I STRES CHRONICZNY
– OGÓLNY SYNDROM ADAPTACYJNY (GAS) – zespół niespecyficznych
adaptacyjnych mechanizmów fizjologicznych, uaktywniających się w
odpowiedzi na trwale występujące zagrożenie powodowane przez prawie
każdy poważny stresor. Składa się z trzech stadiów: reakcja alarmowa,
stadium odporności oraz stadium wyczerpania.
– ZABURZENIA PSYCHOSOMATYCZNE – zaburzenia somatyczne, których
wystąpienie lub nasilenie jest przede wszystkim efektem długotrwałego
stresu emocjonalnego lub innych czynników natury psychologicznej
9. JEDNOSTKA ZMIANY ŻYCIOWEJ – w badaniach nad stresem miara poziomu
stresu związanego z różnego rodzaju zmianami doświadczanymi w danym
czasie.
10. WYDARZENIA TRAUMATYCZNE:
- ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO PTSD – zaburzenie lękowe
charakteryzujące się uporczywymi nawrotami doświadczania wydarzeń
traumatycznych w formie wspomnień, snów, halucynacji lub dysocjacyjnych
przebłysków retrospektywnych; może pojawić się jako następstwo gwałtu,
wydarzeń zagrażających życiu, poważych uszkodzeń ciała lub katastrof
naturalnych.
11. RADZENIE SOBIE ZE STRESEM – proces postępowania z wymaganiami
wewnętrznymi lub zewnętrznymi, które są postrzegane jako zagrażające lub
przeciążające jednostkę.
12. OCENA POZNAWCZA – poznawcza interpretacja i ewaluacja stresora
13. ZMIENNA MODYFIKUJĄCA STRES – zmienna, która zmienia wpływ stresora
na dany rodzaj reakcji stresowej,
14. RADZENIE SOBIE ZE STRESEM
ANTYPACYJNE RADZENIE SOBIE – wysiłki podejmowane przed pojawieniem
się potencjalnie stresującego zdarzenia, mające pomóc przezwyciężyć,
zredukować lub znieść nierównowagę między postrzeganymi wymogami i
dostępnymi zasobami.
RADZENIE SOBIE ZORIENTOWANE NA PROBLEM – zmiana stresora lub
relacji jednostki ze stresorem przez bezpośrednie działania i/lub działania
łączące się z rozwiązywaniem problemu.
RADZENIE SOBIE ZORIENTOWANE NA EMOCJE – zmiana siebie poprzez
działanie poprawiające samopoczucie, ale niezmieniające stresora.
15. PSYCHOLOGIA ZDROWIA – dziedzina psychologii zajmująca się badaniem, w
jaki sposób ludzie zachowują zdrowie, jakie są przyczyny zachorowań oraz
sposoby reagowania ludzi na chorobę.
ZDROWIE – ogólny stan zdrowia i psychiki charakteryzujący się dobrą formą i
energią, a nie tylko brakiem choroby lub kalectwa.
HOZHO - pojęcie zaczerpnięte z języka Indian Navajo, oznaczające harmonię,
spokój umysłu, dobroć, idealne stosunki rodzinne, piękno wyrażane w sztuce i
rzemiośle oraz zdrowie ciała i ducha.
BIOPSYCHOLOGICZNY MODEL ZDROWIA – model zdrowia i choroby
zakładający związki między układem nerwowym, układem odpornościowym,
stylami zachowania, przetwarzaniem poznawczym oraz środowiskowymi
uwarunkowaniami zdrowia.
DOBROSTAN – optymalny stan zdrowia, obejmujący zdolność do pełnego i
aktywnego funkcjonowania w wymiarze fizycznym, intelektualnym,
emocjonalnym, duchowym, społecznym i środowiskowym.
PROMOCJA ZDROWIA – wprowadzanie i rozwój ogólnych strategii oraz
konkretnych taktyk, mających na celu wyeliminowanie lub redukcję ryzyka
zachorowania.
REAKCJA RELAKSACYJNA (relaxation response) – stan, w którym
zmniejsza się napięcie mięśni, aktywność korowa, tętno i ciśnienie krwi oraz
szybkość oddychania.
BIOFEEDBACK, Neal Miller – technika autoregulacji, za pomocą której
jednostka uzyskuje podlegającą woli kontrolę nad nieświadomymi procesami
biologicznymi.
WZÓR ZACHOWAŃ TYPU A - złożony wzór zachowań i emocji, obejmujący
przywiązywanie nadmiernej wagi do rywalizacji, agresję, niecierpliwość oraz
wrogość; wrogość zwiększa ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej serca.
WZÓR ZACHOWAŃ TYPU B – wzór zachowań i emocji, który wykazuje
mniejszą niż wzór zachowań typu A, skłonność do rywalizaji, agresji i wrogości.
WYPALENIE ZAWODOWE – Christina Maslach, syndrom wyczerpania
emocjonalnego, depersonalizacji i ograniczenia osiągnięć osobistych, często
doświadczany przez osoby wykonujące stresujące zawody.
8
 STEREOTYPY I UPRZEDZENIA
1. STEREOTYP – zbiór sądów, schemat reprezentujący grupę wyodrębdnioną ze
względu na łatwo zauważalną cechę
2. UPRZEDZENIE – negatywny (rzadziej pozytywny) stosunek do członków jakiejś
grupy
3. DYSKRYMINACJA – wrogie lub niesprawiedliwe zachowanie wobec osób
należących do stereotypizowanej grupy.
4. TEORIA RZECZYWISTEGO KONFLIKTU INTERESÓW – zakłada, że
uprzedzenia powstają, kiedy różne grupy społeczne współzawodniczą o trudno dostępne
dobra.
- jednoznaczne i silnie negatywne sądy o przeciwnikach
- uprzedzenia wzrastają wraz ze wzrostem konfiktu
5. TEORIA PRZENIESIENIA AGRESJI – zakłada, że uprzedzenia powstają, kiedy
ludzie przenoszą na grupy mniejszościowe agrasję wywołaną frustracją, której sprawca nie
może być zaatakowany, gdyż jest abstrakcyjny, nieznany lub zbyt silny.
6. TEORIA KATEGORYZACJI SPOŁECZNYCH – wyjaśnia genezę stereotypów
zakładając, że są one efektem ubocznym normalnego funkcjonawania ludzkiego umysłu –
dzielenia osób na kategorie i gromadzeniu o nich wiedzy
7. EFEKTY JEDNORODNOŚCI GRUPY OBCEJ – spadek różnic
wewnątrzkategorialnych dotyczy w szczególności grup obcych – podmiot spostrzegający
nie jest ich członkiem. Wynika z ignorancji – niewielkiej znajomości grupy obcej.
8. MINIMALNA SYTUACJA MIĘDZYGRUPOWA – eksperyment Tajfela, który
wykazał pojawienie się dwóch grup między badanymi. Nastąpiła FAWORYZACJA
GRUPY WŁASNEJ
9. TEORIA TOŻSAMOŚCI SPOŁECZNEJ – zakłada, że :
- ludzie mają skłonność do dzielenia napotkanych osób na kategorie
- w przypadku społecznych kategoryzacji jedna identyfikuje zawsze własną kategorie
podmiotu (my), a pozostałe identyfikują jako obce
- ważnym źródłem pozytywnej samooceny jest przynależność do cenionych grup
społecznych
10. MOTYW AUTOWALORYZACJI – skłonność do przekonania że własna grupa jest
lepsza od pozostałych
11. HIPOTEZA KONTAKTU – koncepcja modyfikacji stereotypów zakładająca, że ich
źródłem jest niewiedza lub brak kontaktu z grupami obcymi.
12. REKATEGORYZACJA – inspirowanie ludzi, by spostrzegali innych nie jako
przedstawicieli grupy obcej, lecz jako egzemplarze szerszych kategorii, do których należy
też i spostrzegający podmiot
13. ŚWIADOMA KONTROLA – powstrzymywanie się od tego, by uprzedzenia
wpłynęły na nasze sądy
14. EFEKT SPRĘŻYNY – wzrost wpływu stereotypu na spostrzegania i zachowanie,
gdy człowiek przestaje się już kontrolować 9