Хемиска Кинетика

е дел од Физичката Хемија што ни дава

податоци за условите од кои зависи брзината на
хемиските реакции и за математичките изрази
со кои се дефинира брзината на хемиските
реакции

-треба да се подсетиме за општиот дел од оваа

лекција од курсот по Општа и Неорганска
Хемија

-теорија на судири кај хемиските реакции

Chemical
Kinetics
Пример за ефективен судир
При кој може да дојде до хемиска реакција
т.е. прераспределба на енергијата
кинење на врските и формирање на
нови врски

Неефективен
судир Chemical
Kinetics
 Што е хемиската кинетика?
• Хемиската кинетика е дел од физичката
хемија што ја изучува брзината со која
се одвиваат хемиските процеси и
законите што ја опишуваат брзината на
тие процеси.
• Покај информациите за брзината со која
се одвиваат хемиските реакции,
хемиската кинетика дава и одредени
информации и за механизмот на
хемиските реакции (поточно како се Chemical
Kinetics
случува хемиската реакција).
 Пеглед на термините во
хемиската кинетика
Брзина на хемиските реакции
Закон за брзината на хемиските
реакции
Интегриран Закон за брзината на
хемиските реакции
Полу-живот
Арениусова равенка
Механизми
Како ги мериме брзините.
Како брзината на хем. Реакции
зависи од количествата на
реактантите.
Како ќе ги пресметаме количествата
на реактантите што преостанале во
системот, или пак времето што е
потребно за да се постигне
определена количина.
Колку време треба да помине за да
изреагира 50% од реактантите.
Како константата на брзината на
хемиската реакција се менува со
температурата T.
Ги поврзува брзините на хем.
Chemical
реакции и процесите на Kinetics
молекуларно ниво.
Фактори што влијаат врз брзината на
хемиските реакции
• Концентрација на реактантите
 Како концентрацијата на реактантите се зголемува, се зголемува веројатноста за судири
помеѓу молекулите од реактантите, а со тоа се зголемува и брзината на хемиските реакции.
• Температурата
 При повисоки температури, молекулите на реактантите имаат поголема кинетичка енергија,
се движат побрзо, и се судираат многу почесто, што доведува до зголемување на брзината на
хемиските реакции.
• Катализатори
 Супстанци што доведуваат до
забрзување на хем. Реакции
со намалување на енергијата на
активација.

Chemical
Kinetics
 Брзина на хемиските реакции
-да се подсетиме од курсот по Општа и Неорганска Хемија за
фактори што влијаеа врз брзините на хемиските реакции

Брзините на хемиските реакции може да се

определат со набљудување и мерење на
промените во концентрациите или на
реактантите (или на продуктите) како функција
од времето. Изразот е [A] vs t
Chemical
Kinetics
 Брзина на хемиските реакции
-како модел што ќе го разгледуваме го земаме системот
на добивање на бутанол од бутил хлорид и вода
C4H9Cl(aq) + H2O(l)  C4H9OH(aq) + HCl(aq)
[C4H9Cl] M
Во оваа реакција,
концентрацијата на
butyl chloride,
C4H9Cl, е мерена
при различни
времиња, t.

Chemical
Kinetics
 Брзина на хемиските реакции
C4H9Cl(aq) + H2O(l)  C4H9OH(aq) + HCl(aq)
Average Rate, M/s
Просечната брзина на
хем. Реакција (на
англиски average rate)
при секој временски
интервал се пресметува
како промена во
концентрацијата
поделена со промената
во времето

Chemical
Kinetics
 Брзина на хемиските реакции

C4H9Cl(aq) + H2O(l)  C4H9OH(aq) + HCl(aq)

• Како што може да

забележиме од табелата,
како реакцијата протекува,
просечната брзина на хем.
реакција се намалува.
• Тоа е така затоа што како
реакцијата напредува, така
се повеќе ги трошиме
реактантите и бројот на
судири на молекулите од
реактантите во единица
време е се помал.
Chemical
Kinetics
 Брзина на хемиските реакции
C4H9Cl(aq) + H2O(l)  C4H9OH(aq) + HCl(aq)

• Ако ја нацртаме зависноста

на концентрацијата од
времето за реакцијата што
ја зедовме како модел ќе
добиеме крива како на
сликата десно
• нагибот на тангентата на
кривата на било која точка
е моменталната брзина на
хемиската реакција

Chemical
Kinetics
 Брзина на хемиските реакции
C4H9Cl(aq) + H2O(l)  C4H9OH(aq) + HCl(aq)

• Како протекува
времето, реакцијата е
се побавана бидејќи
концентрацијата на
реактантите се
намалува.

Chemical
Kinetics
 Брзина на хемиските реакции и
Стехиометрија
C4H9Cl(aq) + H2O(l)  C4H9OH(aq) + HCl(aq)

• Во оваа реакција, односот

на реактантот C4H9Cl и
продуктотC4H9OH е 1:1.
• Тоа значи дека брзината
на исчезнување на C4H9Cl
е иста со брзината на
појавување на C4H9OH во
системот

-[C4H9Cl] [C4H9OH]
Брзина= =
t t Chemical
Kinetics
 Брзина на хемиските реакции и
Стехиометрија

• А што ако односот не е 1:1?

H2(g) + I2(g)  2 HI(g)
• Овдека, само 1/2 HI се добива при реакција на 1H2 .

Chemical
Kinetics
 Брзина на хемиските реакции и
Стехиометрија
• Ако генерализираме, да разгледуваме еден
општ случај на реакција запишан како

aA + bB cC + dD

Реактанти (се намалува) Продукти (се зголемува)

Chemical
Kinetics
 Концентрација и брзина

Секоја реакција си има сопствена равенка

што ја дава зависноста на нејзината
брзина како функција од концентрацијата
на реактантите.
таа зависност се вика Закон за
брзината на таа хемиска реакција
За да го опеделиме законот за брзината на
дадена хем. реакција треба да ги мериме
брзините на таа хем. реакција при различни
Chemical
почетнии концентрации на реактантите. Kinetics
 Концентрација и брзина

Спореди ги експериментите 1 и 2:
кога концентрацијата на [NH4+] двојно се
зголемува, исто така и брзината на Chemical
реакцијата се зголемува двојно. Kinetics
 Концентрација и брзина

Слично, спореди ги експериментите 5 и 6:

кога [NO2-] двојно се зголемува, двојно се зголемува и
брзината на реакцијата
Chemical
Kinetics
 Концентрација и брзина

Последната равенка се нарекува ЗАКОН ЗА

БРЗИНАТА, а физичката величина k е константа
на брзината на разгледуваната хем. реакција:

Chemical
Kinetics
 Закони за брзината на хемиските
реакции
• Секој закон за брзината на дадена хемиска реакција ни
покажува како брзината на таа хемиска реакција
зависи од концентрациите на реактантите.
 За реакции во гасна фаза, наместо концентрација [A] се
употребува парцијален притисок PA

• k е константа што има специфична вредност за секоја

реакција

• Врдноста на k се определува експериментално

Терминот “константа” е релативен, затоа што

вредноста на k е специфична за секоја една реакција
Chemical
и таа зависи од температурата T Kinetics
 Закони за брзината на хемиските
реакции

• Експонентите што се наоѓаат на термовите од

концентрацијата на секој реактант ни го даваат РЕДОТ
на реакцијата во однос на секој реактант.
• Така, реакцијата што ја зедовме како модел е
Прв ред во однос на [NH4+]
Прв ред во однос на [NO2−]
• ВКУПНИОТ ред на хемиската реакција е едноставно
сума на експонентите на секој од термовите на
концентрациите на реактантите во изразот за законот
за брзината
• Значи разгледуваната реакција во целост е од ВТОР
РЕД. Chemical
Kinetics
 Интегрирани закони за брзините
на хемиските реакции
Да земеме една едноставна реакција од 1 ред: A  B
Диференцијална форма

Колку од реактантот A преостанал во системот

после некое време t? Тоа го добиваме со интегрирање:

Chemical
Kinetics
 Интегрирани закони за брзините
на хемиските реакции
Интегрираната форма за еден закон за реакција
од прв ред е дадена со изразот:

Или ако се преуреди:

[A]0 е почетната концентрација на A (t=0).

[A]t е концентрацијата на A при дадено
Chemical
време, t, во текот на хемиската реакција. Kinetics
 Интегрирани закони за брзините на
хемиските реакции
Со преуредување на оваа равенка се добива…

…што има форма y = аx + b

Chemical
Kinetics
 Реакции од прв ред

Доколку имаме реакција од прв ред,

графикот на зависност на ln [A]t vs. t ќе
биде линеарна права со нагиб кој ќе има
вредност еднаква на -k.

Тоа значи дека треба да нацртаме графичка

зависност (график) за да го определиме
експериментално редот на хемиската Chemical
Kinetics
реакција.
Реакции од прв ред

Претворање на methyl
isonitrile во acetonitrile.

CH3NC CH3CN

Како знаеме дека

оваа реакција е од
прв ред?

Chemical
Kinetics
 Реакции од прв ред
CH3NC CH3CN

Податоците за оваа
реакција се добиени
при Т =198.9°C.

Измери ја
брзина=k[CH3NC]
за сите временски интервали? Chemical
Kinetics
 Реакции од прв ред

• Кога ln P (Р-притисок, бидејќи се работи за реакција во

гасна состојба) ќе се нацрта како функција од времето,
се добива права линија.
 Реакцијата е од прв ред. Chemical
Kinetics
 k е нагативната вредност на нагибот: 5.1  10-5 s-1.
 Реакции од втор ред
Слично како и при изведувањето на законот за
брзината на реакции од прв ред, со интегрирање
на изразот за реакција што е од втор ред во однос
на реактантот A:

Со преуредување
и интегрирање се
добива:
Пак добиваме
форма на равенка од линеарен y = аx + b
тип
Chemical
Kinetics
 Реакции од втор ред

Така, ако реакцијата е од втор ред во однос

на A, графикот на зависноста на1/[A] vs. t ќе
биде права линија што ќе има нагиб еднаков
на -k.

За прв ред:

Да запамтиме: Ако реакцијата беше од прв

ред, тогаш графикот на ln [A]t vs. t беше права Chemical
Kinetics
линија со нагиб еднаков на -k.
 Определување на ред на реакција

Распаѓањето на NO2 at 300 C може да се

претстави со равенката
NO2 (g) NO (g) + 1/2 O2 (g)
при што се добиваат следните податоци:

Time (s) [NO2], M

0.0 0.01000
50.0 0.00787
100.0 0.00649
200.0 0.00481 Chemical
Kinetics
300.0 0.00380
 Определување на ред на реакција

Ако ја нацртаме зависноста

на ln [NO2] vs. t се добива:
• Графикот НЕ Е права линија,
што значи дека реакцијата НЕ
е од прв ред во однос на [A].

Time (s) [NO2], M ln [NO2]

0.0 0.01000 -4.610 Не е во согласност со изразот
50.0 0.00787 -4.845 за реакција од прв ред:

100.0 0.00649 -5.038

200.0 0.00481 -5.337 Chemical
Kinetics
300.0 0.00380 -5.573
 Реакција од втор ред
Ако сега ја нацртаме
зависноста 1/[NO2] vs. t го
добиваме графикот лево.

Time (s) [NO2], M 1/[NO2] • Оваа зависност Е

ПРАВА ЛИНИЈА.
0.0 0.01000 100
Тоа значи дека
50.0 0.00787 127
реакцијата е од
100.0 0.00649 154 ВТОР РЕД во
200.0 0.00481 208 однос на [NO2].Chemical
Kinetics
300.0 0.00380 263
Време на полу-живот
• Времето на полу-живот
(на англиски Half-life) се
дефинира како време што
е потребно за да
концентрацијата на
реактантот во системот се
намали на половина од
почетната вредност.
• Бидејќи вредноста на [A]
при t1/2 е половина од
почетната вредност на [A],
[A]t = 0.5 [A]0.

Chemical
Kinetics
 Време на полу-живот
За реакции од прв ред, замени го изразот [A]t=0.5 [A]0 во
интегрираната форма на законот за брзината и ќе се
добие:
Замени
[A]t=0.5 [A]0

ЗАПАМТИ: За реакции од
прв ред, времето на
полуживот НЕ ЗАВИСИ од
почетната концентрација на Chemical
Kinetics
реактантот [A]0.
 Време на полуживот за реакции од
Втор Ред
За реакции од втор ред, замени го изразот
[A]t=0.5 [A]0 во равенката за интегрираниот закон за реакции од втор ред.

Замени
[A]t=0.5 [A]0

Chemical
Kinetics
 Преглед на законите за брзината на
хемиските реакции
First order Second order Second order А+В

Закон за
брзина

Интегриран
закон комплициран

полуживот комплициран

Chemical
Kinetics
Зависност на брзината на хемиските
реакции од Температурата

• Генерално, со
зголемување на
температурата се
зголемува и брзината на
хемиските реакции.
• Тоа е така затоа што
константата на брзината
на хемиските реакции k
зависи од
температурата. Chemical
Kinetics
 Модел на судири кај хемиските
реакции-
потсети се од курсот по Општа и Неорганска Хемија

• При секоја хемиска реакција, доаѓа

до кинење на врските во молекулите
на реактантите, при што се
формираат нови врски во фазата на
добивање на продукти.
• Молекулите може да реагираат само
доколку се судрат помеѓу себе.
Chemical
Kinetics
 Модел за судири
Покрај тоа, за да се случи хемиска реакција,
молекулите што се судираат МОРА да се
ОРИЕНТИРАНИ ПРАВИЛНО и судирите да
имаат ДОВОЛНА ЕНРГИЈА со цел да дојде до
кинење на врските и креирање на други врски.

Chemical
Kinetics
 Енергија на Активација
• Со други зборови, секогаш постои МИНИМАЛНА
КОЛИЧИНА на ЕНЕРГИЈА што е неопходна за да една
реакција се одвива. Таа енергија се нафрекува ЕНЕРГИЈА
НА АКТИВАЦИЈА, Ea.
• Тоа е исто како кога топчето за голд сакаме да го
префрлиме преку препреката. Ако топчето нема доволно
енергија (брзина), тоа нема да помине преку успонот.
Според тоа, и хемиската реакција не може да се одвива се
додека молекулите не поседуваат доволна енергија за да ја
преминат бариерата наречена енергијата на активација.

Chemical
Kinetics
 Дијаграм на реакциони координати

Секогаш е корисно да
се визуализираат
енергетските
промени при една
реакција низ т.н.
дијаграм на
реакциони
координати како на
пример за оној на
реакцијата на
реаранжирање на
methyl isonitrile.
Chemical
Kinetics
 Дијаграм на реакциони координати
• Овие дијаграми ги
прикажуваат енергиите на
реактантите и продуктите
(а тоа значи и E).
• Највисоката точка на
дијаграмот е т.н.преодна
состојба.

• Молекулата што постои во оваа преодна состојба се

нарекува АКТИВИРАН КОМПЛЕКС.
• Енергетската разлика помеѓу реактантите и
активираниот комплекс е Енергијата на Активација Chemical
(енергетската бариера) за таа реакција. Kinetics
Maxwell–Boltzmann-ова распределба
на енергијата на молекулите
• Како што учевме,
температурата е
мерка за средната
кинетичка енергија
на молекулите во
еден систем.

• При секоја една темпереатура, постои

широка распределба во кинетичките
енергии на молекулите до дадениот Chemical
Kinetics

систем.
Maxwell–Boltzmann-ова распределба
• Со зголемување на
температурата, доаѓа
до проширување на
кривата на зависноста
на бројот на молекули
што имаат дадена
кинетичка енергија.
• Така, при повисоки
температури, поголема
популација на молекули
имаат поголема
кинетичка енергија.

Chemical
Kinetics
 Maxwell–Boltzmann-ова распределба на
енергиите на молекулите во зависност од Т
• Ако испрекинатата линија ја претставува
активационата енергија, тогаш како температурата
се зголемува, така се зголемува и фракцијата на
молекули што ќе може да ја премината
активационата енергиетска бариера.

• Како резултат на
тоа, се
зголемува и
брзината на
хемиската
реакција. Chemical
Kinetics
 Maxwell–Boltzmann-ова распределба
на енергиите во зависност од Т
Оваа фракција на молекули f може да се определи од
изразот:

Каде R е универзалната гасна константа, а T е

температурата во Келвини .

Chemical
Kinetics
 Arrhenius-ова равенка
Svante Arrhenius го извел математичкиот израз помеѓу
константата на брзината на хемиската реакција k и
енергијата на активација Ea и тој израз има форма

каде A е фактор на зачестеност, и тоа е број што ни ја

покажува веројатноста дека еден судир меѓу молекулите
ќе се случи во кој ќе има правилна ориентација на
молекулите што се судираат.

Chemical
Kinetics
 Arrhenius-ова равенка
Ако направиме
природно
логаритмирање од
двет страни на
равенката се добива
1
RT
y = аx + b
Равенката y = аx + b е равенка на линеарна
права.
Ако вредноста на k експериментално се определи
Chemical
при неколку различни температури, тогаш Kinetics
енергијата на активација Ea може да се пресмета од
 Кинетика
First order Second order Second order

Rate
Laws

Integrate
d Rate complicated
Laws

Half-life complicated

k(T)
Chemical
Kinetics
 Реакциони Механизми

Под поимот Реакционен Механизам

се подразбира секвенцата на настани
што го опишуваат процесите преку
кои реактантите се претвораат во
продукти.

Chemical
Kinetics
 Реакциони Механизми

• Хемиските реакции може да се

одвиваат одеднаш или преку неколку
дискретни чекори.
• Секој од тие поединечни процеси се
нарекува Елементарна Реакција или
Елементарен процес.

Chemical
Kinetics
 Реакциони Механизми

• Молекуларноста (англиски molecularity) на една реакција ни кажува

КОЛКУ МОЛЕКУЛИ се вклучени во хемиската реакциј.

• Законот за брзината за секој елементарен чекор се изведува директно од

тој чекор.

Chemical
Kinetics
 Повеќестепени механизми
• Во повеќестепените процеси, секогаш имаме ситуација да
еден елементарен чекор е поспор од сите други чекори.
• Тоа значи дека ВКУПНАТА РЕАКЦИЈА НЕ МОЖЕ да се
случи побрзо одошто овој најспор чекор кој е наречен
детерминирачки чекор на целата хемиска реакција.

Chemical
Kinetics
 Реакции кај кои има
спор почетен чекор
пример е добивање на азот моноксид при реакција
на азот диоксид и јаглерод моноксид
NO2 (g) + CO (g)  NO (g) + CO2 (g)
• Законот за брзината на оваа реакција е определен
експериментално и тој има форма
брзина= k [NO2]2
• CO е неопходен реактант за да се случи оваа
реакција, меѓутоа БРЗИНАТА НА РЕАКЦИЈАТА НЕ
ЗАВИСИ од неговата концентрација.
• Ова сугерира дека горната хемиска реакција се
одвива во два чекори. Chemical
Kinetics
 Спор почетен чекор
• Предложениот механизам за оваа реакција е
Step 1: NO2 + NO2  NO3 + NO (slow)
Step 2: NO3 + CO  NO2 + CO2 (fast)
• NO3 е интермедиерно соединение што се конзумира во вториот
чекор.
• Бидејќи CO не е вклучен во спориот чекор што ја определува
вкупната брзина на хемиската реакција, тој не се појавува во
изразот за брзината на хемиската реакција.

Chemical
Kinetics
 Реакции кај кои има
брз почетен чекор

• Изразот за брзината на оваа реакција е

најден (експериментално) и тој има форма

• Бидејќи тримолекуларните реакции се

многу ретки, овој израз сугерира
двостепенски механизам. Chemical
Kinetics
 Брз почетен чекор
• Предложениот механизам за оваа реакција е

Step 1 е РАМНОТЕЖА
има директна и повратна реакција.

Chemical
Kinetics
 Брз почетен чекор

• Брзината на целата реакција зависи од

брзината на најспориот процес.
• Изразот на брзината на тој чекор е

• Но, како ќе го најдеме изразот за

[NOBr2]? Chemical
Kinetics
 Брз почетен чекор

• NOBr2 може да реагира на 2 начини:

Со NO да формира NOBr
Да се распадне и да формира NO и Br2
• Реактантите и продуктите од првиот
чекор се во рамнотежа.
• Тоа значи, брзинатаf = брзинатаr

Chemical
Kinetics
 Брз почетен чекор

• Бидејќи бррзинатаf = брзинатаr ,

k1 [NO] [Br2] = k−1 [NOBr2]

Ако сакаме да го изведеме изразот за

[NOBr2] се добива
k1
[NO] [Br2] = [NOBr2]
k−1
Chemical
Kinetics
 Брз почетен чекор

со замена на изразот на [NOBr2] во изразот за

чекорот што ја определува брзината на хемиската
реакција (1) добиваме k1
[NO] [Br2] = [NOBr2]
k−1
(1)

Chemical
Kinetics
•
Катализатори
Катализаторите се супстанци што ја
зголемуваат брзината на хемиските реакции
преку намалувањето на енергијата на
активација.
• Катализаторите го променуваат механизмот на
одвивањето на реакциите.

Chemical
Kinetics
 Катализатори
Еден начин на кој
катализаторите ги
забрзуваат
хемиските реакции
е нивната можност
да ги држат
реактантите заедно
и да помогнат во
кинењето на
врските.
Chemical
Kinetics
Ензими
• Ензимите се
катализатори во
биолошките системи.
• Супстратот
(супстанцата што
реагира со ензимот) се
фитува во структурата
на ензимот по
принципот на клуч и
брава.

Chemical
Kinetics