HOOFDSTUK 4

Ontbrekende markten
LESDOELEN
Na deze les:

-Kun je uitleggen in welke situaties er marktfalen optreedt.

-Kun je kenmerken noemen van collectieve goederen en kun je analyseren of een goed
collectief of individueel is.
MARKTFALEN
Marktfalen kan ontstaan door onvolledige mededinging (zie hoofdstuk 3).

Marktfalen kan ook optreden als:

-Er sprake is van asymmetrische informatie waardoor averechtse selectie optreedt.
-Er wel behoefte is aan een ‘product’, maar de markt ervoor ontbreekt (bijvoorbeeld
veiligheid). Er ontstaat dan een gevangenendilemma.
-Er externe effecten optreden bij de productie, die niet worden doorberekend in de prijs.
-Er vrije goederen zijn die zonder eigendomsrechten uitgeput kunnen raken.
COLLECTIEVE GOEDEREN
Voor sommige ‘producten’ geldt dat:

-Er geen individuele prijs te bepalen is.

-Niemand van het gebruik uitsluitbaar is.
- Er ontstaat daardoor meeliftersgedrag: dominante strategie is ‘niet betalen’.

-Ze niet rivaliserend zijn.

Deze producten kunnen dus niet via de markt verhandeld worden. De overheid levert deze goederen
daarom: collectieve goederen. De overheid zorgt ervoor dat ‘niet betalen’ geen optie meer is door een
bindende afspraak: iedereen moet belasting betalen.
Coöperatieve opstelling kan ook veroorzaakt worden door normen en waarden of zelfbinding.
LESDOELEN
Na deze les:

-Kun je uitleggen wat het verschil is tussen externe en private kosten en baten.
-Kun je de maatschappelijke kosten en baten berekenen.
-Kun je uitleggen wat er met de vraag- en aanbodlijn gebeurt als externe effecten worden
doorberekend in de prijs.
-Kun je vier manieren noemen waarop externe kosten geïnternaliseerd kunnen worden.
EXTERNE EFFECTEN
Marktfalen ontstaat ook als er bij de productie van het product (negatieve) externe effecten
ontstaan (externe kosten)> de welvaart van anderen wordt kleiner door de productie en
consumptie van het goed > bijvoorbeeld doordat er milieuschade optreedt.

Er bestaan ook positieve externe effecten (externe baten) > bijvoorbeeld als iemand zijn
voortuin heel mooi laat aanleggen, waardoor iedereen die langskomt kan genieten van het mooie
uitzicht.

Het kenmerk van externe kosten en baten is dat deze niet worden doorberekend in de marktprijs
(in tegenstelling tot de private kosten en baten).
MAATSCHAPPELIJKE PRIJS
In de marktprijs wordt geen rekening gehouden met externe kosten en baten. De uitkomst is dan
niet Pareto-efficiënt. Bij de maatschappelijke prijs wel.

Maatschappelijke kosten= externe kosten + private kosten.

Maatschappelijke baten= externe baten + private baten.

Als de externe kosten worden doorberekend, schuift de aanbodlijn op naar links(boven) > zoals
wanneer er een heffing wordt opgelegd door de overheid.
Als de externe baten worden doorberekend, schuift de vraaglijn op naar rechts(boven) of de
aanbodlijn naar rechts(onder) > zoals wanneer de overheid een directe of indirecte subsidie
verstrekt.
De maatschappelijke welvaart stijgt dan.
Externe kosten en baten zijn wel lastig vast te stellen.
INTERNALISEREN VAN
EXTERNE EFFECTEN
Internaliseren van externe effecten= de externe effecten worden doorberekend in de marktprijs.

Vier mogelijkheden om te internaliseren:

-Samen oplossen (zoals klachten ‘afkopen’) > bedacht door econoom Coase
- Werkt alleen als eigendomsrechten duidelijk zijn en de transactiekosten niet te hoog zijn.

-Handel in vervuilingsrechten (zoals emissierechten in chemische industrie).

- Stimuleert schoner produceren.

-Heffingen (zoals accijns).

- Kosten worden gelijk aan maatschappelijke marginale kosten, i.p.v. private marginale kosten.

-Verbieden of beperken.